ĐỀ CƯƠNG DƯỢC LIỆU 2

1. - Trình bày định nghĩa của Alkaloid? Phân bố của alkaloid trong dược liệu?
- Trình bày tên, họ tiếng Việt và khoa học, bộ phận dùng, thành phần hóa học chính
và tác dụng, công dụng của Ma hoàng?
a) Định nghĩa
- Alkaloid là những hợp chất hữu cơ có chứa N , đa số có nhân dị vòng , có phản ứng kiềm,
thường gặp trong thực vật và đôi khi ở động vật , thường có dược tính mạnh và cho những
phản ứng hóa học với 1 số thuốc thử chung của alkaloid.
b) Phân bố
Trong cây, alkaloid thường ở 1 số bộ phận nhất định
Hạt Lá Thân Vỏ Hành Hoa Qủa Rễ Củ
thân
Mã tiền Trà, Ma Canh Trinh nữ hoàng Cà độc Anh Túc, Ba gạc, Bình vôi,
Cà độc dược thuốc lá hoàng ki na cung, Náng dược Tiêu, Ớt Lựu bách bộ

- Thường là 1 hỗn hợp gồm các alkaloid cùng nhóm.

- Thường có 1-2 alkaloid chính (hàm lượng cao nhất).
Các cây cùng họ thường chứa các alk. cùng nhóm.
(Solanaceae -> alkaloid tropan)
Một số họ (Rubiaceae…) chứa nhiều nhóm alkaloid
- cây Cà phê : alk. purin
- cây Canhkina : alk. quinolin
- cây Ipeca : alk. Isoquinolin
NHẬN THỨC DL : MA HOÀNG
Tên , Họ , Họ KH Ma Hoàng – Họ Ma Hoàng - Ephedraceae
BPF Bộ phận trên mặt đất, đôi khi dung cả rễ ( phơi khô)
TPHH Alcaloid
Công dụng – Tác dụng Sốt không ra mồ hôi, viêm phế quản, viêm phổi, hen suyễn, ho có nhiều đờm, viêm
thận có tác dụng lợi tiểu
16. Trình bày tên, họ tiếng Việt và khoa học, bộ phận dùng, thành phần hóa học chính và tác
dụng, công dụng của Hươu, Nai?
Tên – Họ _ KH Hươu, Nai – Họ Hươu _ Cervidae
BPD Nhung hươu là sừng non của hươu hay nai đã làm khô
TPHH Calci phosphat, protein, keo, các acid amin
Công dụng – Tác dụng Là thuốc bổ dưỡng dành cho người già, yếu, suy nhược cơ
thể, làm việc quá sức, huyết áp hạ
15. Trình bày tên, họ tiếng Việt và khoa học, bộ phận dùng, thành phần hóa học chính và tác
dụng, công dụng của Tắc kè?
 Tên- Họ- KH Tắc kè – Họ Tắc Kè- Gekkonidae
BPD Dùng cả con nguyên cả đuôi, đã bỏ hết nội tạng
TPHH Thân: chứa nhiều chất béo(13-15%). Các acid amin
Đuôi : Chứa nhiều lipid ( 23-23%)
Công dụng- Tác dụng Kích thích sự phát triển của cơ thể, làm tăng hồng cầu, tăng
huyết sắc tố
Chữa suy nhược cơ thể, ho hen, ho ra máu, đau lưng, liệt
dương, đái són,..

14. Trình bày tên, họ tiếng Việt và khoa học, bộ phận dùng, thành phần hóa học chính của
Ong mật. Tác dụng, công dụng của phấn hoa và nọc ong?
Tên- Họ-KH Ong mật- Họ Ong – Apidae
BPD Mật ong, sữa ong chúa, phấn hoa, keo ong, sáp ong, nọc ong
TPHH Mật ong : Nước, đường, vtm, acid hữu cơ,...
Sữa ong chúa : Nước, chất khô, vtm,hormon
Phấn hoa : Nước, đường, protein. Lipid,...
Keo ong : Chất nhựa, chất thơm, sáp ong, tinh dầu thơm, protein. Vtm
Sáp ong : myticyl palmitat,myricylic cerotat,..
Nọc ong : acid ortophosphoric, acid hydrochlorid,..

Công dụng- Tác Mật ong :

dụng Sữa ong chúa :
Phấn hoa : làm thuốc bổ, chữa bệnh viêm đại tràng mạn tính, cao HA,
bệnh nội tiết, chống lão hóa,....
Keo ong chống thối, gây tê tại chỗ, bệnh về da, sâu răng,...
Sáp ong : thuốc sáp, cao dán,cầm máu,viêm đại tràng
Nọc ong : bệnh thấp khớp, viêm dây TK, bệnh hen, cao HA. Mắt
12. – Trình bày chiết xuất tinh dầu bằng phương pháp cất kéo hơi nước?
- Trình bày tên, họ tiếng Việt và khoa học, bộ phận dùng, thành phần hóa học chính và
tác dụng, công dụng của Long não?
a. Phương pháp cất kéo hơi nước:
 Nguyên tắc:
Dựa trên nguyên tắc cất một hỗn hợp hai chất lỏng bay hơi được không trộn lẫn vào nhau
(nước và tinh dầu). Khi áp suất hơi bão hòa bằng áp suất khí quyển, hỗn hợp bắt đầu sôi và
hơi nước kéo theo hơi tinh dầu.
 Các bộ phận của một thiết bị cất tinh dầu:
 Nồi cất:
Hình trụ, làm bằng thép không gỉ, tôn mạ kẽm, đồng. Điều kiện cất thủ công có thể sử dụng
thùng phuy đựng xăng.
Với nồi cất công nghiệp, hơi nước được đưa vào bằng các ống dẫn hơi, ở qui mô thủ công,
nước chứa sẵn trong nồi và dược liệu được đặt trên một tấm vỉ, tránh tiếp xúc với đáy nồi.
Ống dẫn hơi (thường được gọi là vòi voi):
Ống dẫn hơi có nhiệm vụ dẫn hơi nước và hơi tinh dầu qua bộ phận ngưng tụ. Ngoài ra dưới
tác dụng của không khí lạnh bên ngoài làm ngưng tụ một phần hơi nước và hơi tinh dầu thành
thể lỏng. Vì vậy ống dẫn hơi nên có độ dốc nghiêng về phía bộ phận ngưng tụ.
 Bộ phận ngưng tụ:
Bộ phận ngưng tụ có nhiệm vụ hóa lỏng hơi nước và hơi tinh dầu từ nồi cất chuyển sang.
Gồm 2 bộ phận: thùng chứa nước làm lạnh và ống dẫn hơi. Ống dẫn hơi được ngâm trong
thùng nước lạnh và được làm lạnh theo qui tắc ngược dòng.
Kiểu ống xoắn ruột gà: Diện tích làm lạnh lớn nhưng khó làm vệ sinh, nước và tinh dầu hay
đọng lại ở các đoạn gấp khúc.
Kiểu ống chùm: Là kiểu thông dụng nhất.
Kiểu hình đĩa: Là sự kết hợp giữa ống chùm và ống xoắn ruột gà
  Bộ phận phân lập:
Bộ phận phân lập có nhiệm vụ hứng chất lỏng là nước và tinh dầu và tách riêng tinh dầu ra
khỏi nước: tinh dầu nặng hơn nước ở phía dưới, tinh dầu nhẹ hơn nước ở phía trên. Có nhiều
kiểu bình (hay thùng) phân lập khác nhau nhưng đều có cùng một nguyên tắc theo kiểu bình
florentin.

Sơ đồ bộ phận phân lập:

A: Để tách tinh dầu
nhẹ hơn nước
B: Để tách tinh dầu
nặng hơn nước
C, D: Để tách tinh
dầu nhẹ và nặng hơn nước

Một số lưu ý khi chế tạo tinh dầu bằng phương pháp cất:
 Độ chia nhỏ dược liệu phải phù hợp với bản chất dược liệu. Những dược liệu chứa
tinh dầu nằm trong tế bào ở sâu trong các mô, cần chia nhỏ đến tỷ lệ tích hợp.
 Thời gian cất tùy theo bản chất của dược liệu và tính chất của tinh dầu. Với tinh dầu
giun cần cất nhanh (30 phút), nếu không tinh dầu sẽ bị phân hủy.
 Tinh dầu sau khi thu được cần phải loại nước triệt để bằng phương pháp ly tâm
Tên – Họ- KH Long não – Họ Long não – Lauraceae
BPD Gỗ và lá
TPHH Tinh dầu
CD-TD Cung cấp camphor thiên nhiên
Camphor : kích thích TKTU , kích thích tim, hệ thống hô hấp, dùng
làm thuốc hồi sức cho tim , sát khuẩn đường hô hấp
Tinh dầu Long não đc dùng để chế dầu cao xoa bóp