‫قلعة الجبل‬

‫قلعة الجبل بدا تشييدها صالح الدين األيوبي فوق‬

‫جبل المقطم فى القاهرة عشان تبقى حصنه و مقر‬
‫حكمه بس عمره ما سكن فيها‪ .‬سكنها سالطين‬
‫االيوبيه بعده لغاية عهد الصالح أيوب اللى نقل مقر‬
‫الحكم و مكان اقامته مع مماليكه لجزيرة الروضه‬
‫وسط نيل القاهره‪ .‬بعد وفاة الصالح أيوب و نشؤ‬
‫الدوله المملوكيه فى مصر بقت قلعة الجبل مكان‬
‫اقامة و مقر حكم سالطين مصر اللى اتوسعوا فى‬
‫البنا فيها و حواليها خاصة فى عهد السلطان قالوون‬
‫و والده األشرف خليل و الناصر محمد‪ .‬فضلت قلعة‬
‫الجبل ‪ ،‬و هى القلعه اللى بيعرفها المصراويه باسم‬
‫قلعة صالح الدين ‪ ،‬مقر لحكام مصر لغاية عهد محمد‬
‫على اللى بنا على حرمها الجامع الكبير المعروف‬
‫باسمه‪ .‬المتحف الحربى المصرى اللى بيعرض أمجاد‬
‫مصر العسكريه عبر التاريخ بيشغل دلوقتى جزء من‬
‫المكان‪ .‬قلعة الجبل لعبت دور كبير فى تاريخ مصر و‬
‫العالم‪.‬‬
 ‫قلعة الجبل‬

‫(بالعربى‪ :‬قلعة صالح الدين األيوبي)‬

‫(بالعربى‪ :‬قلعة صالح الدين‬ ‫التسميه االصليه‬

‫األيوبي)‬

‫قلعه‬

‫مصر‬ ‫البلد‬

‫محافظة القاهره‬ ‫التقسيم االدارى‬

‫‪1176‬‬ ‫سنة التأسيس‬

‫‪1183‬‬ ‫تاريخ االفتتاح الرسمى‬

 30°01′46″N ‫احداثيات‬
31°15′41″E (https://g
eohack.toolforge.org/
geohack.php?pagena
me=%D9%82%D9%8
4%D8%B9%D8%A9
_%D8%A7%D9%84%
D8%AC%D8%A8%D
9%84&params=30.02
94_N_31.2614_E_glo
be:earth_type:landma
rk)

‫| © خريطة الشارع المفتوحة‬ ‫ويكيميديا‬

‫تعديل (‪https://arz.wikipedia.org/w/index.php?title=%D‬‬
‫‪9%82%D9%84%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D‬‬
‫‪)8%AC%D8%A8%D9%84&action=edit&section=0‬‬

‫جامع محمد على فى حرم قلعة الجبل‬

‫بنا القلعه‬

‫المتحف الحربى المصرى فى حرم قلعة الجبل‬

‫امر صالح الدين األيوبى اول سالطين الدوله األيوبيه‬

‫االمير بهاء الدين قراقوش األسدى ببنا قلعة الجبل‬
 ‫فوق جبل المقطم فى مكان بيشرف على القاهره (‬
‫فى الجهه البحريه ) و مدينة مصر و القرافه ( فى‬
‫الجهه القبليه الغربيه ) و النيل ( فى جهة الغرب ) و‬
‫جبل المقطم وراها ( فى الجهه الشرقيه )‪ .‬المكان‬
‫اللى اتبنت عليه القلعه كان معروف باسم " قبة الهوا‬
‫" فيه شوية مقابر و جوامع‪ ،‬و كان تحته ميدان اسمه‬
‫ميدان احمد بن طولون‪.‬‬

‫سبب بنا صالح الدين للقلعه انه بعد ما قضى على‬

‫الدوله الفاطميه سكن دار الوزاره فى القاهره بس‬
‫كان خايف من شيعة الخلفا الفاطميين فى مصر و‬
‫فكر يعمل حصن حصين لنفسه ما يقدروش يوصلوا‬
‫ليه فيه‪ .‬و شاف ان الحصن على جبل المقطم‬
‫حايكون آمن‪ ،‬فطلب من االمير بهاء الدين قراقوش‬
‫األسدى تشييد القلعه فبدأ يبنى و بنى سور القاهره‬
‫عشان يحيط بيه القلعه و القاهره‪ .‬عملية البنا‬
‫احتاجت ازالة جوامع و مقابر فى المنطقه‪ .‬و‬
 ‫استخدم فى البنا حجارة اهرامات صغيره كات‬
‫موجوده فى الجيزه‪ .‬و بيتقال ان قراقوش استخدم‬
‫حوالى ‪ 50‬الف أسير فى عملية البنا‪.‬‬

‫صالح الدين اتوفى قبل ما يخلص المشروع فاهمل‬

‫لغاية ما بقى الملك الكامل ابن العادل نايب ألبوه فى‬
‫مصر فكمل التشييد و بنا البرج االحمر و ابراج غيره‬
‫و سكن فى القلعه و فضل فيها بعد ما اتسلطن‪ .‬و من‬
‫يوميها بقت مركز الدوله لغاية ما الصالح أيوب‬
‫اتسلطن فبنى قلعه و بيوت لمماليكه فى جزيرة‬
‫الروضه فى وسط النيل و راح سكن هناك بدل القلعه‪.‬‬
‫بعد ما اتوفى الصالح أيوب المماليك جابوا ابنه توران‬
‫شاه مصر من حصن كيفا و سلطنوه‪ ،‬لكن توران شاه‬
‫ما راحش القاهره و راح طوالى على المنصوره عشان‬
‫يقود الجيش المصرى ضد الحمله الصليبيه السابعه‬
‫بتاعة لويس التاسع ‪،‬و بعد ما خلصت الحرب‬
‫المماليك اغتالوه فى فارسكور و قامت الدوله‬
‫المملوكيه و رجع مركز الحكم و مقر اقامة السلطان‬
‫للقلعه تانى‪.‬‬

‫وصف قلعة الجبل فى العصر المملوكى‬

‫جامع الناصر محمد بن قالوون ‪ -‬قلعة الجبل‬

‫قلعة الجبل كات فوق جبل المقطم و حواليها كان‬

‫مبنى سور فيه ابراج‪ .‬و كان ليها بابين‪ ،‬بابها الكبير‬
‫كان بيواجه القاهره‪ ،‬و كان اسمه " الباب المدرج " ‪،‬‬
‫وكان ليه والى مركزه الوظيفى كبير اسمه " والى‬
‫القلعه " قاعد جواه‪ .‬باب المدرج كان معروف كمان‬
‫باسم " باب الدرفيل " نسبه لالمير " حسام الدين‬
‫الچين األيدمرى " ( غير السلطان الجين المعروف )‪،‬‬
‫اللى كان بيلقب بـ " الدرفيل "‪ ،‬و ده كان دوادار الملك‬
‫الظاهر بيبرس‪ .‬قبل كده كان الباب ده اسمه باب‬
‫ساريه‪ .‬و الباب التانى كان اسمه " باب القرافه "‪.‬‬
‫بين البابين كان فيه ساحه واسعه على جانبها بيوت‪،‬‬
‫و فى جانبها القبلى كان فيه سوق لألكل‪ .‬و الساحه‬
‫كات بتوصل على دركاه فخمه عند البوابه الكبيره‪،‬‬
‫كان االمرا بيقعدوا فيها لغاية ما يسمح ليهم‬
‫بالدخول لمقابلة السلطان‪ .‬و كان فيه دهليز واسع‬
‫بيوصل لبيوت و لجامع القلعه‪ .‬الدهليز كان فيه‬
‫مداخل بتوصل لساحه و اسعه بيتوسطها االيوان‬
‫الكبير ‪ ،‬اللى كان بيقعد فيه السلطان ايام المواكب و‬
‫فى ايام استالمه بنفسه تظلمات الناس العاديه و‬
‫شكاويهم ( دار العدل )‪ .‬الساحه كات محاذيه لباب‬
‫القصر و خزانة القصر اللى دخولهم كان من باب‬
‫اسمه باب النصر ( غير باب النصر فى القاهره )‪.‬‬
 ‫كان فيه تلت قصور و بيت للحريم السلطانى و‬
‫جنينه و حمام و حوش‪ .‬كان فى بقية القلعه بيوت‬
‫المماليك السلطانيه و االمراء الخاصكيه المقربين من‬
‫السلطان‪ .‬خواص االمرا كانوا ساكنين فى القلعه مع‬
‫اسرهم و مماليكهم و دواوينهم كات برضه جوه‬
‫القلعه‪ .‬القلعه كان فيها مبانى اسمها الطباق كان‬
‫بيعيش فيها المماليك المستجدين اللى كانوا لسه‬
‫بيتعلموا و يتدربوا‪ .‬دار الوزاره اللى كات معروفه‬
‫باسم " قاعة الصاحب " كات جوه حرم القلعه و كات‬
‫بتضم ديوان الجيش و قاعة االنشا ( سكرتارية‬
‫الدوله ) و دار النيابه اللى كان بيسكنها و بيشتغل‬
‫فيها نايب السلطان‪ .‬و كان فيه جوامع و دكاكين و‬
‫أسواق‪ .‬كان فيه كمان جب بيستخدم كسجن قفله‬
‫السلطان الناصر محمد بن قالوون فى حملته ضد‬
‫الفساد بسبب شناعته و سؤ سمعته‪ .‬فى حرم القلعه‬
‫كان موجود االصطبل السلطانى و ميدان واسع كان‬
‫بيصلى فيه السلطان صالة العيد‪ ،‬و فى االوقات‬
 ‫التانيه كان بيستخدم كملعب كوره بيلعب فيه‬
‫السلطان و االمرا‪ .‬بيقول المقريزي ان اللى شاف‬
‫القلعه و ايوانها بيدرك على طول مكانة سالطين‬
‫مصر و سعة انفاقهم‪.‬‬

‫دار العدل القديمه‬

‫بناها السلطان الظاهر بيبرس تحت القلعه عشان‬

‫يقعد فيها فى ايام معينه يستلم شكاوى سنهة الناس‬
‫و مطالب الفقرا و كان بيستخدمها كمان فى عروض‬
‫العساكر‪ .‬فى االيام التانيه كان بيقعد فيها نايب دار‬
‫العدل و القضاه و االمرا عشان يتلقوا المظالم و‬
‫يحلوا مشاكل الناس‪ .‬بعد ما بقى السالطين بيقعدوا‬
‫فى االيوان للغرض ده بقت مكانها الطبلخاناه اللى‬
‫بناها السلطان الناصر محمد بن قالوون مكانها‪.‬‬
 ‫االيوان‬

‫االيوان كان معروف باسم " دار العدل " بعد ما حل‬
‫محل دار العدل القديمه‪ .‬االيوان ده بناه السلطان‬
‫المنصور قالوون األلفى و جدده ابنه األشرف خليل‬
‫لكن ابنه التانى الناصر محمد بن قالوون‪ ،‬اللى بنا فى‬
‫مصر اللى ما بناهوش ملك تانى من ايام الفراعنه‪،‬‬
‫هده و بنى مكانه ايوان جديد كان عباره عن تحفه‬
‫معماريه مالهاش مثيل‪ ،‬استخدمت فيها العمدان‬
‫الفرعونيه اللى اتنقلت من الصعيد للقاهره‪ .‬االيوان‬
‫كان فيه عرش سلطان مصر اللى عمله الناصر محمد‬
‫من العاج و األبنوس و اللى كان كمان حاجه أبهه‬
‫مالهاش مثيل فى العظمه و الجمال‪ .‬االيوان كان ليه‬
‫باب حديد مزخرف برسومات بديعه وقبه رائعه‬
‫الجمال‪ .‬و كان الملك الناصر بيقعد فى االيوان كل‬
‫يوم اتنين و خميس مع أمراء مصر و قضاتها و أكابر‬
‫الدوله المصريه يسمعوا شكاوى سنهة الناس و الفقرا‬
‫و المستضعفين‪ .‬استمر االيوان يستخدم فى الغرض‬
‫ده لغاية عهد السلطان الظاهر برقوق اللى بقى يقعد‬
‫يستلم الشكاوى و يحكم بين الناس فى االصطبل‬
‫السلطانى بدل االيوان‪ .‬لما بنى الناصر محمد االيوان‬
‫قال الشعرا فيه ‪ " :‬ملك الزمان و من رعية ملكه ‪..‬‬
‫من عدله ال يظلمون فقيرًا "‪.‬‬

‫قصر األبلق‬

‫كان تحفه معماريه جنب جنينه‪ .‬بناه السلطان الناصر‬

‫محمد بن قالوون قدام االصطبل السلطانى‪ .‬كان‬
‫بيقعد فيه السلطان كل يوم ما عادا يوم االتنين و‬
‫الخميس ايام دار العدل‪ .‬الجنينه كات فيها جنينة‬
‫حيوان‪ ،‬و قنوات بتجرى فيها ميه مرفوعه من النيل‪،‬‬
‫و كان فيه رحبه بيقعد فيها خواص االمرا قبل ما‬
‫يدخلوا القصر اللى كات ارضيته مرمر و مفروش‬
‫بالسجاجيد الجميله‪ .‬قصر االبلق كان بيتكون من‬
‫مجموعه من القصور المبنيه من الحجاره السوده و‬
‫الصفره بتنسيق فنى بديع‪ ،‬حيطانها كات متزينه‬
‫بالفصوص المذهبه و المشجره بالصدف و سقوفها‬
‫كات مذهبه و مموهه بالالزورد‪.‬‬

‫االشرفيه‬

‫قصر بناه السلطان االشرف خليل فى حرم قلعة‬

‫الجبل و اتعرف باسم األشرفيه‪ .‬كان قصر رائع ما‬
‫اتعملش زيه قبل كده‪.‬‬

‫قاعة البيسريه‬

‫تحفه معماريه مالهاش مثيل‪ .‬بناها السلطان الناصر‬

‫محمد بن قالوون بين الجناين و فرشها بالسجاد‬
‫القيم و كان بتتنور بـ ‪ 49‬نجفه معموله من الفضه‬
‫البيضه المطلى بالدهب‪ .‬و كان ليها برج مرصع بالعاج‬
‫و االبنوس و شبابيك و بلكونات من دهب خالص‪.‬‬

‫الدهيشه‬

‫عمرها السلطان عماد الدين اسماعيل‪ .‬اتنقلت‬

‫أحجارها البيضه و الحمره من الشام و اتكست‬
‫ارضيتها بالمرمر و اتفرشت بالسجاجيد الفخمه‪.‬‬

‫السبع قاعات‬

‫القاعات دى كات بتطل على الميدان و باب القرافه‪.‬‬

‫عمرهاالسلطان الناصر محمد بن قالوون و سكن فيها‬
‫جواريه اللى لما اتوفى كان عددهم ‪ 1200‬جاريه‪.‬‬
 ‫الجامع‬

‫بناه الناصر محمد بن قالوون مكان جامع تانى‬

‫ماكنش قد كده‪ .‬و لما خلص البنا قعد فيه و استدعى‬
‫كل مؤذنى القاهره و القراء والخطبه‪ .‬بعد ما اختبر‬
‫أصواتهم اختار منهم عشرين عشان يبقوا مؤذنين‬
‫الجامع‪ .‬و عمل فيه مدرسه لدروس الفقه‪ .‬الجامع‬
‫بقى المكان اللى بيصلى فيه السالطين فى مقصوره‬
‫خاصه و االمرا يوم الجمعه‪ .‬الجامع كات أرضيته‬
‫رخام و سقفه مبطن بالدهب و ليه قبه عاليه و‬
‫رواقات حولين صحنه‪.‬‬

‫المكتبه‬

‫المكتبه ( خزانة الكتب ) كان فيها اعداد كبيره من‬

‫كتب العلوم و التاريخ‪ ،‬باظت منها كتب كتيره بسبب‬
‫حريقه‪ ،‬و اتباعت الكتب اللى اتلفتها الحريقه برخص‬
 ‫التراب لعامة الناس و كان من ضمنها كتب قيمه و‬
‫نادره جدًا ‪.‬‬

‫ملحقات تانيه‬

‫الدار الجديده كات جنب باب سر قلعة الجبل و كات‬

‫بتطل على سوق الخيل‪ .‬عمرها السلطان الظاهر‬
‫بيبرس‪.‬‬

‫القاعه الصالحيه عمرها لبصالح أيوب و عملها مسكن‬

‫للملوك‪ .‬اتحرقت مع الخزانه السلطانيه‪.‬‬

‫باب النحاس كان من اجل أبواب قصور السلطان‪.‬‬

‫جدده السلطان الناصر محمد بن قالوون و وسع‬
‫دهليزه‪.‬‬

‫باب القله كان من أبوب قلعة الجبل‪ .‬اتسمى كده الن‬

‫الظاهر يبرس كان بنى قله جنبه‪ .‬المنصور قالوون هد‬
‫القله و بنى بدالها قبه لكن الناصر محمد هدها و جدد‬
‫باب القله و عمل ليه مدخل اضافى‪.‬‬

‫الطباق كات المبانى اللى بيعيش فيها المماليك‪.‬‬

‫الطباق فى االيوان كات مخصصه للماليك السلطانيه‪.‬‬

‫من قلعة الجبل حكمت مصر و سيطرت على جنوب‬

‫البحر المتوسط فى العصر المملوكى‪ .‬القلعه قعد‬
‫فيها سالطين دخلوا التاريخ و اتشهروا‪ ،‬و شافت‬
‫احداث كتيره مهمه‪ ،‬و اتاخدت فيها قرارت شكلت‬
‫تاريخ مصر و المنطقه اللى حواليها و ساعات تاريخ‬
‫العالم كله‪.‬‬

‫مواقع خارجيه ليها عالقه بالموضوع‬

‫المتحف الحربى المصرى ‪ -‬قلعة الجبل (‪http://‬‬
‫‪www.cairocitadel.gov.eg/mon_kasrelh‬‬
‫‪Archived (https://web.ar )aram_A.html‬‬
‫‪chive.org/web/20140606152200/htt‬‬
‫‪p://www.cairocitadel.gov.eg/mon_kasr‬‬
‫‪elharam_A.html) 2014-06-06 at the‬‬
‫‪Wayback Machine‬‬

‫المراجع‬
‫المقريزي ‪ :‬السلوك لمعرفة دول الملوك ‪ ،‬دار‬
‫الكتب‪ ،‬القاهرة ‪.1996‬‬
‫المقريزى‪ :‬المواعظ و االعتبار بذكر الخطط‬
‫واآلثار‪ ،‬مطبعة االدب‪ ،‬القاهرة ‪.1968‬‬
‫القلقشندى ‪ :‬صبح األعشى فى صناعة االنشا‪ ،‬دار‬
‫الفكر‪ ،‬بيروت‪.‬‬
‫الموسوعة الثقافية ‪ ،‬مؤسسة فرانكلين للطباعة‬
‫والنشر‪ ،‬القاهرة ‪ -‬نيو يورك ‪1972‬‬
‫‪Doris Behrens, Cairo of the Mamluks,‬‬
‫‪I.B. Tauris, London, New York 2007‬‬
‫‪ISBN 978-1-84511-549-4‬‬
 ‫فيه فايالت فى تصانيف‬
‫ويكيميديا كومونز‬
‫عن‪:‬‬
‫قلعة الجبل‬

‫اتجابت من "?‪https://arz.wikipedia.org/w/index.php‬‬
‫‪&oldid=5499951‬قلعة_الجبل=‪"title‬‬

‫الصفحه دى اتعدلت اخر مره فى ‪ 5‬مايو ‪,2021‬‏ ‪• .00:05‬‬

‫الكالم و الصور منشورين حسب ‪ CC BY-SA 4.0‬ماعدا‬
‫الحاالت إللى مكتوب عندها حاجه تانيه‪.‬‬