Бибатпа Кӛшімова

МАҢҒЫСТАУ ӚҢІРІ ЖЕР-СУ АТАУЛАРЫНЫҢ

ТҤСІНДІРМЕ СӚЗДІГІ
 Б.Ә.Кӛшімова
Маңғыстау ӛңірі жер-су атауларының тҥсіндірме сӛздігі. – Алматы: «Нҧрлы
әлем», 2010, 238 б.

Пікір жазғандар: Т.Жанҧзақ – филология ғылымдарының докторы

Қ.Рысберген – филология ғылымдарының кандидаты

Сӛздікте ӛңірдегі жер-су атарының мағынасы тҥсіндіріліп, шығу тӛркіні мен

пайда болу сырлары айқындалған және олардың тілдік нормаға сай қазақша әрі дҧрыс
жазылуы қалыпқа тҥсірілген. Сӛздікке қосымша ретінде Маңғыстау облысының
әкімшілік-аумақтық бӛлінісі, облыс бойынша ӛзгертілген, қалпына келтірілген тарихи
атаулар, жер-су атауларының алфавиттік тізімі және атауларға қатысты аңыздар да
берілген.
Кітап жоғары оқу орындарының оқытушылары мен студенттеріне, ғалымдарға,
мҧғалімдерге, сонымен қатар ӛлке топонимдерінің сыр-сипатына, мән-мағынасына,
шығу тарихына қызығушыларға да арналған.

Баспаға Абай атындағы Қазақ ҦПУ-нің жанындағы «Білім» тобындағы

мамандықтар бойынша оқу-әдістемелік секциясы және ҚР БҒМ Республикалық оқу-
әдістемелік Кеңесі ҧсынған; Хаттама №11, 22.12. 2009 ж.

Кӛшімова Б.Ә., 2010

 АЛҒЫСӚЗ

Қазақ халқының қасиетті де қҧдіретті, кенге де, тарихқа да бай жерінің бірі –
Маңғыстау ӛлкесі екені жалпы қауымға мәлім. Маңғыстау мен Ҥстірт сан ғасырлардан
бері Еуразиядағы жаугершілік пен басқыншылықты, бейбіт пен ымыра замандардың
куәсі болған. Маңғыстау ӛңірі – тарих пен мәдениетке ӛз ҥлесін қосқан кӛне мекен.
Ӛлке тарихына кӛз жіберсек, бҧл жерде ертеден ірі тарихи оқиғалардың болғанын,
әсіресе ір кезең, әрбір дәуірде ӛмір сҥріп, ізін қалдырған талай тайпалар мен ҧлыс, ҧлт,
халықтардың ӛткенін кӛрсек, қазір де кӛптеген ҧлт, ҧлыс, халық ӛкілдері мекендеп
отыр.
Маңғыстауды «археологиялық қорық, ашық аспан астындағы мҧражай» деп тегін
айтпаған, ол жерлерден табылған кӛшпенділердің сәулет ӛнерінің тамаша ҥлгілері
әлем жҧртшылығын таңғалдырып отыр. Сонымен қатар Маңғыстау – ӛте мол мҧнай
мен газ қоры бар бай ӛлке. Қаламқас, Қаражамбас, Ӛзен, Жетібай т.б. мҧнай-газ кен
орындарының аты әлемге әйгілі.
Алайда осы кҥнге дейін осы киелі де, қазыналы ӛлкенің мол мәдени-рухани
байлығының бір кӛзі жер-су аттары зерттелмей, тіптен жер-су аттарының жиналмай
келгені айқын.
Халқымыздың ғасырдан ғасырға ҧласып келе жатқан бай мҧрасының бір сарасы
жер-су аттары – атадан балаға, ҧрпақтан-ҧрпаққа жетіп, кейінгі буындарға мирас
болып отырған зор байлығымыз. Олардың қҧрамында кӛне замандардың рухы ретінде
сақталған жҥздеген «қарт» атаулармен қатар жаңа дәуір атаулары да сан мың. Бҧл
атаулардың ӛн бойында жекелеген сӛздердің ғана тарихы емес, азаматтық тарихтың,
халықтың болмысы мен мінез-қҧлқы, тірлік-әрекетінің сипаты, әдет-ғҧрып, салт-
санасының, ел тарихының қат-қабат сыры жатыр. Оларды жаппай жинап, есепке алып
хаттау, ана тіліміз бен ҧлттық тарихымыздың сыр-сипатын, халқымыздың этномәдени
қҧбылыстарын тереңдей зерттеу ҥшін де аса қажетті, ӛте қымбат бағалы дерек болары
сӛзсіз. Олай болса, халық тілі мен мәдениетінің кемел байлығы, мәңгілік тарихи мҧра
– Маңғыстау ӛңірі жер-су атауларын жинап, әрбір атаудың мән-мағынасын толық
тҥсіндіруге талпынған ғалым, ҧстаз Бибатпа Кӛшімоваға мың да бір рақмет айтуға
болады.
Сонымен қатар ғалымның Маңғыстау жер-су атауларына лингивистикалық және
танымдық тҧрғыда жасалған зерттеулері ғылыми басылымдар мен жинақтарда
жарияланды. Іргелі монографиялық еңбегі баспаға даярлануда. Міне осы сӛздіктегі
материалдар – автордың ізденген қажырлы еңбегінің жемісі. Қалың қауым мен
жергілікті әкімшілік орындарына қажетті де маңызы бар қҧралдың бірі – осы сӛздік
болары сӛзсіз.
«Маңғыстау ӛңірі жер-су атауларының тҥсіндірме сӛздігінде» қатаң алфавиттік
тәртіппен жер-су аттары берілген. Автор жер-су аттарының мағынасын айқындап,
шығу тегін – этимологиясын ашып, толық тҥсініктерін берген. Кӛптеген ескі, кӛне,
мән-мағынасы бҧл кҥнде ҧмыт болған атауларды шығу тӛркін-тегі туыстас немесе
туыс емес басқа тілдермен салыстырыла отырып, жан-жақты талдап тҥсіндірген.
Мысалы: Аджықұй, Айғыр, Айдарқарабас, Айрақты, Аққоңырдаң, Ақмыш, Аусар,
Бесӛгіз, Бозашы, Долыапа, Егдір, Каспий теңізі, Кетікбұлақ, Маңғыстау, Оғыланды,
Үдек, Шебір, Шетпе т.б. Ерте орта ғасыр, ортағасырлық атаулар мен моңғол (қалмақ),
араб және парсы тілдерінен енген атаулардың мағыналарын айқындау барысында
кӛптеген сӛздіктер мен іргелі еңбектерге сҥйенген. Атауларға фоносемантикалық
талдау жасаған. Аманбұлақ, Айназарәулие, Қапамата, Қазанғапәулие, Қамысбай
қорымы, Қонайдың үйігі, Мәмішқазған, Темірбаба, Тӛлепқазған, Сайын, Сеңгірбай
тәрізді антропотопонимдердің, яғни кісі есімдерінен қойылған қҧдық, қорым, қыстау,
тӛбе, мола, ауыл т.б. аттарын иемденуші адамның қоғамдық қызметін, топонимге
есімінің берілу себебін анықтауға тырысқан. Сондай-ақ жер-су аттары туралы
сақталған халық аңыздарының да орынды берілгені байқалады.
Б.Кӛшімованың «Маңғыстау ӛңірі жер-су атауларының тҥсіндірме сӛздігінің»
теориялық та, практикалық та мәні зор. Бҧл сӛздікті оқып шыққан адамның әрбір
атаудың мән-мағынасы, ҧзақ тарихы, дҥниеге келу сыры барына толық кӛзі жетіп,
ынтыға тҥсері сӛзсіз. Әсіресе киелі де, қазыналы ӛлкенің жер-су атауларында халық
тарихының ізі, халықтың дҥниеге кӛзқарасы, тіршілік харекеті, тҧрмыс-кҥй,
шаруашылық кәсіптерінің кӛріністері, әдет-ғҧрып, салт-сана, жӛн-жобаның кӛрік
бейнесі айқын зерделенген.
Бҧған халық жазушысы Ә.Кекілбайҧлының: «Маңғыстау қашаннан да зердесі
даңғыл, қиялы жҥйрік адамдардың мекені болса керек. Мыңдаған кӛнекӛз
ескерткіштерін былай қойғанда, ӛлкедегі жер-су аттарының ӛзі-ақ соны айғақтағандай.
Жаңғақтың ойы, Арпалы ой, Қайыңды, Кендірлі, Қауынды, Жиделі, Ағашты,
Теміртапқан, Мҧнайлы, Жездібас, Керіз – қазбалай тҥссең ӛлкенің ӛткен дидарынан
сыр шертердей; Қаңға, Есентҥбек, Ерсарықайрақ, Оғыланды, Ноғайтӛбе, Қырғын, Хан
жайлауы, Хан қыстауы, Байтақ, Шаңқала, Арыстанбҧғы, Сҧлтанепе, Дәніспан,
Қызылтам – тҥп мағынамды тарата берсең, тарихтың талай қойнауын сҥзіп шығар ең
деп тҧрғандай. Ал енді мына бір аттарға зер салыңызшы: Кӛрікті тӛбе, Сҧлу торпа,
Тәуір қыр, Сырлы тепсең, Сырлы тамшы, Тамшылы, Жабағылысаз, Қыз емшек,
Кҥркіреуік, Қаракӛз, Дәурен-биік, Ақша оймақ, Кӛрпешік, Ӛрмелі...Бҧл ӛлкені сҧсты
табиғатынан осынша кӛрік табу ҥшін қырағы жанар, ҧшқыр қиялмен қоса шынайы
ақын жҥрек те керек шығар. Ақынжанды маңғыстаулықтар ҧлдарына қоймайтын
жақсы аттарды жерлеріне қойып баққан. Осының ӛзінен-ақ туған жерге деген ыстық
махаббат, ӛлкенің келешегіне деген зор сенім лебі еспей ме?» – деген сӛзі толық
дәлел-ақ.

Филология ғылымдарының докторы,

профессор, ҚР Гуманитарлық ғылымдар
академиясының академигі,
ҚР Мемлекеттік сыйлығының,
ҚР ҒА Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығының
иегері Т.Жанҧзақ
 КІРІСПЕ

Еліміздің оңтҥстік–батыс бӛлігінде орналасқан, жер кӛлемі 165,6 мың шаршы км

Маңғыстау ӛңірі, бҥкіл жер шары кӛлемінде алып қарағанда, Еуразия қҧрылығының
ортасында, Еуропа мен Азияның тҥйіскен ӛңірінде жатыр.
Ертеден халық аузында «киелі мекен» аталатын бҧл қҧт-берекесі еселей асып, қыдыр
дарыған қасиетті ӛлке солтҥстік-батысы мен батысында қарт Каспийдің толқынды
жағалауына тірелсе, оңтҥстігі мен шығысында кӛрші мемлекеттер – Тҥрікменстан мен
Ӛзбекстан, ал солтҥстік-шығысында еліміздің Ақтӛбе және Атырау облыстарымен
шектеседі.
Маңғыстау облысы әкімшілік жағынан екі қалалық мәслихатқа (Ақтау, Жаңаӛзен)
және бес әкімшілік ауданға (Бейнеу, Қарақия, Маңғыстау, Тҥпқараған, Мҧнайлы)
бӛлінген. Форт-Шевченко ӛзінің мәртебесі жағынан облыстың ҥшінші қаласы болып
саналады.
Тҥбек жер бедерінің алуан тҥрлілігімен ерекшеленеді. Бҧл ғажайып ӛлке сағымданған
шыңдар мен тік жарлы қҧрғақ арналарға, кебірсіген тақырлар мен ежелгі әбден мҥжілген
тауларға, ҧшы-қиырсыз жазықтар мен жайпақ сорларға ӛте бай.
Расында да «Егер сіз жер беті шӛлдерінің барлық типі туралы, қарауытқан сеңгір де
жалаң тау-тӛбелері туралы, аппақ және қызғылт тҥске боянған алып мҧнаралары, биік
баған мен қабырғалары бар «шӛлдің тас қамалдары» туралы санаңызда тҥсінік
қалыптастырғыңыз келсе, куэстер мен шың-қҧздардың классикалық ҥлгілерін кӛргіңіз
келсе, мҧхит деңгейінен 130 м тӛмен жатқан қҧрылықта, тҧйық ойыстарда болғыңыз
келсе, айран тақырлардың қатқылдығын байқағыңыз келсе, тҥнерген тастақтарға
қарағыңыз келсе, желдің ғаламат жҧмысының ауқымын және шӛлдің басқа да
кереметтерін танып-білгіңіз келсе – Маңғыстаудан артық жерді таппайсыз. Бейне бір
қҧпия сандықша ішінде толтырылғандай, бҧл ӛлкеде, шағын кеңістікте шӛл табиғатының
сан алуан қҧбылыстары мен кӛріністері жинақталған», – деп, Маңғыстауды кӛрген,
зерттеген ғалымдар баға береді. Ӛлкедегі Қарақұм, Құмтӛбе, Шағырлы, Уаққұм,
Жылымшық, Қоңырорпа, Қызылқұм, Шӛлшағылқұм, Егізлақ, Сам, Матай қҧмды
массивтері мен Ӛліқолтық, Шӛмішкӛл, Ащытайпақ, Қайдақ, Қаракешу, Қожақсор,
Жарылған, Үлкенсор, Құмбелексор, Қызансор, Мәстек сорлары, Батыс және Шығыс
Қаратау, Қаратаушық, Ақтау таулары, Тӛңірекшың, Ӛзен, Қарамандыбас, Қорғанбай,
Асар, Қарақия, Қауынды, Басғұрлы, Жазғұрлы, Қарынжарық ойыстары, Кӛлбай,
Жаңылған, Жаманайрақты, Жұбайұшқан, Күйкенұшқан тӛрткілдері, Жыңғылды,
Ұрыкеуек, Босаға, Сұмса, Қорғансай, Булы Ойық, Ӛтебай ҥңгірлері Маңғыстау тҥбегінің
жер бедерінің айқын кӛрінісі.
Облыс кӛлеміндегі осыншама бай да мол жер-су атаулары тарихи әрі мәдени
мҧрамыздың асыл қоры болып табылады. Кез келген аймақтың топонимиялық жҥйесі
ғасырлар бойы қалыптасқан: аймақтық табиғат жағдайларын, сол ӛлкені мекендеген
халықтың кӛне және жаңа тарихын ӛн бойында сақтаған, ҧлттың материалдық және
рухани мәдениеттерінен кӛрініс бере алатын кӛптеген географиялық атаулар жиынтығы
болып келеді.
«Халық тарихы оның тілінде бейнеленеді». «Әрбір атау – тарихи, ал топонимиканы
тҥгелдей тарихтың айнасы деуге болады. Маңғыстау ӛңірі топонимиялық жҥйесі де
мыңдаған жылдар ағымында қалыптасты. Біздің жыл санауымызға дейінгі замандарда,
дәстҥрлі тарих, тілтану ғылымдарында «иран тілді» делініп жҥрген массагеттер мен
дайлар» олардан кейін аландар мен каспилер, пешенек-қаңлылар, IX-X ғасырларда
оғыздардың Маңғыстауды қоныстануы, XIII ғ. моңғол ҥстемдігі, XI-XIII ғасырлардағы
«орта тҥрікмен», XV-XVI ғасырларда қалыптасқан «жаңа тҥрікмен» этносы, ноғайлардың
XVI-XVII ғасырдың басында Маңғыстауда болуы, XVII ғ. Жоңғар қалмақтарының әсері,
патшалы Ресейдің отаршылық саясаты т.б. ӛлке топонимдерінде ӛз іздерін қалдырды.
«Жеті жҧрт келіп, жеті жҧрт кеткен» киелі Маңғыстау топонимдерінің қҧрамында сол
ӛңірді мекендеген халықтардың шаруашылығымен, тҧрмыс-тіршілігімен, наным-
тҥсінігімен тығыз байланысты, облыс территориясының фаунасы мен флорасына, тарихи-
әлеуметтік жағдайына байланысты кӛне сӛздер мен сӛз тіркестерінің, бҥгінгі тілдегі
категорияларға ҧқсамайтын тҧлғалардың, дыбыстық ерекшеліктері мен грамматикалық
кӛрсеткіштердің тарихи сілемдері кездеседі.
Маңғыстау облысы топонимикасының, осындай ӛзіндік ерекшеліктерін ескере
отырып, тӛмендегідей ҥш лексикалық қабатын кӛрсетуге болады:
1) жалпытҥркілік қабат; 2) кірме қабат; 3) негізгі тілдік қабат.
Ал әр қабаттың ҥлес салмағына келетін болсақ, жалпытҥркілік қабат – 13,5%, кірме қабат
– 17,22%, негізгі тілдік қабат – 69,3% қҧрайды.
Жалпытҥркілік қабат – Маңғыстау ӛңірі топонимикасының негізгі қабатының бірі. Ол
кӛнетҥркілік, қазақ, қыпшақ-ноғай, тҥрікмен тілдік қабаттарын қамтиды. Жалпытҥркілік
қабаттағы атаулар ӛлкені мекен еткен тҥрлі тайпа, ру атауларынан, мағыналары
кӛмескіленген терминдік мәндегі сӛздерден пайда болған. Ру-тайпа атауларынан
жасалған топонимдерге: Алаторпа, Бозашы, Егдір, Емір, Кӛгалы, Қарқын, Қызан, Қызық,
Уа, Шәудір т.б. жатады. Сонымен қатар осы қабатқа мағынасы қазіргі қалпында белгісіз,
тек кӛнетҥркі тілінде кездесетін атауларды жатқызамыз. Мысалы: Аран, Бекі, Бесӛгіз,
Доңға, Жазыгүрлі, Базыгүрлі, Иірдің ойы, Кӛгез, Құрық, Тұщықұй, Шебір т.б. Бейнеу
ауданындағы «Мамай шыңырауы», «Мамай тауы», «Мамай жайлауы» деген топонимдер
ноғайдың «Алты ауыл ҧлысын» басқарған Мамайдың есіміне, «Қарасай қҧдығы»,
«Қарасай қорығы» Қарасай ханның есіміне байланысты қойылса, Тҥпқараған
ауданындағы Асан қамалы, Асан құдығы деген атаулар да сол ноғайлардан қалған. Ал
тҥрікмен тілінен енген: Бұрыншық, Ерсарықайрақ, Сақар, Айрақты, Боржақты,
Шершелі, Кертті, Бесоқты, Тиген т.б. атаулар кездеседі.
Кірме қабат иран, араб, моңғол, славьян тілдерінен енген атаулардан тҧрады. Иран
тілінен енген атаулар ең кӛне атауларға жатады. Бҧл қабатқа тән: Аусар, Апажар,
Бостан, Долыапа, Керіз, Қарлыбас, Қандықыстау, Сеңгір, Шерқала, Шетпе т.б. атаулар
анықталды. Араб тілінен енген топонимдер негізінен, діни ҧғымды білдіретін атаулар
болып келеді, олардың тілімізге енуіне ислам дінінің әсері мол болған. Араб тілінен
енген атауларға: әулие, молда, мола, мешіт, мазар, арбат, кәпір, тәуіп сӛздерінің
тіркесімен келген атаулар жатқызылды: Ақәулие, Иманбай мазар-там, Дәулетбайсұпы,
Баламешіт, Қалыңарбат, Кәпіртам т.б.
Моңғол тілінен енген топонимдер қазақ-моңғол бірлестігі дәуірінде қалыптасқан және
моңғол тайпаларының Орта Азияға (XIII-XVIIIғғ.) тҥрлі жорықтарынан кейін пайда
болған (Қайдақ, Қарғалытам, Арасанбұға, Түмен, Шағатай т.б.) болса, славьян тілінің
әсері ӛлкемізде XIX ғасырдың орта тҧсынан байқала бастады. Орыс тілінен енген
атауларды тӛмендегіше, топтастырылды: а) партия, қоғам қайраткерлерінің атымен
аталған топонимдер (колхоз, совхоз атаулары): Сталин, Киров, Ленин, Мирзоян,
Кагонович, Баутин, Фетисов т.б. ә) Кеңестік ӛмір салты мен коммунистік идеология
әсері нәтижесінде қалыптасқан атаулар: Комсомол, Октябрь, Октябрск, Интернационал,
1Май т.б. Бірақ бҧл топонимдердің тҥгелге дерлігі қазір ӛзінің тарихи атауымен
қауышса, екіншілері елдегі болып жатқан тҥрлі саяси жағдайларға байланысты
қолданыстан шығып қалған. Жер бедеріне байланысты қалыптасқан атаулар:
Каменистый, Каменный, Придорожный, Песчаный, Ракушечный, Меловой, Прохлада,
Скалистый т.б. кездеседі.
Негізгі тілдік қабат қазақ тіліне тән топонимдерді қамтиды. Бҧл қабат та тҥрлі тарихи
жағдайларда қалыптасқан, тіліміздің тӛл топонимдері болып табылады. Қазақ тіліне тән
атаулар қоршаған ортаның сипаты мен қазақ этносының тарихи-мәдени, саяси-әлеуметтік
ӛмірінен мол мәлімет береді (Аққұдық, Қолтық, Сарыжал, Қауынды, Жаужол,
Қамысбай қорымы, Қарақия, Қарашқазған, Беласқан, Бердалы, Күйекжал, Теріскенді
т.б.). Олар негізінен ру-тайпа атауларынан, ӛлкеге танымал батыр, би, ру басы,
қарапайым еңбек адамдарының есімдерінен, тарихи оқиғаға, тҥрлі шаруашылық
қызметіне байланысты, жер-бедері атауларынан қойылған.
Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бері ономастика саласына тиісті кӛңіл бӛлініп келеді.
Қазақстан Республикасы Ҥкіметінің 2005 жылғы 21 қаңтардағы №45 қаулысымен
бекітілген «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік онамастикалық жҧмыс
тҧжырымдамасының» жарық кӛруі, сондай-ақ «Қазақстан Республикасындағы тіл
туралы» заңына 2005 жылдың қаңтарынан бастап ӛзгертулер мен толықтырулар енгізілуі
– соның дәлелі. Осы заңның 11-бабында: «...облыстық ӛкілді және атқарушы органдар
бірлескен шешімімен: тиісті аумақтағы халықтың пікірін есепке ала отырып және
аудандардың жергілікті ӛкілді органдардың ҧсыныстары бойынша кенттердің,
ауылдардың (селолардың), ауылдық (селолық) округтердің атаулары және оларды қайта
қарау, сондай-ақ олардың атауларының транцкрипциясын ӛзгерту мәселелерін шешеді...
делінген.
Маңғыстау облысында да бҧл бағыттарда нақты жҧмыстар жҥргізіліп жатыр, кейбір
тоталитарлық дәуірдің атаулары ӛздерінің тарихи атауларымен қауышты. Мәселен,
Шевченко – Ақтау, Октябрск – Бостан, Куйбышев селолық Кеңесі – Жыңғылды, Калинин
селолық Кеңесі – Жармыш, Новый-Узень – Жаңаӛзен, Ералиев ауданы – Қарақия ауданы
т.б.
Сонымен облысымызда ономастикалық жҧмыстар, негізінен, ҥш бағытта жҥргізіліп
жатқандығын байқауға болады: біріншіден, ҥстемдікпен ӛзгертілген топонимдер байырғы
тарихи атауларымен алмастырылса, екіншіден, транцкрипциясы бҧрмаланған немесе қате
жазылған жер-су атауларын қайта қалпына келтірілуде; ҥшіншіден, отаршылдық-
тоталитарлық сипаттағы елді мекендер, білім, мәдениет ҧйымдарының атауларын қайта
атау жолымен жҥргізіліп отырған бастама алдағы уақыттарда да жалғасын табуы тиіс.
Топонимдердің лексика-семантикалық топтарын зерделегенде географиялық
атаулардан халықтың басынан кешкен ерекше оқиғалары, олардың мәдени, рухани
ӛмірінен ақпарат беретін фактілерді кӛптеп кездестіруге болады. Маңғыстау ӛңірі
топонимдері: 1) қоршаған ортаның физика-географиялық сипатын кӛрсететін
топонимдер; 2) адамдардың шаруашылық, тҧрмыстық іс-әрекеттері мен қоғамдық
қатынастарын кӛрсететін топонимдер болып жіктеледі.
1. Қоршаған ортаның физика-географиялық сипатын кӛрсететін топонимдер –
қоршаған ортаның физика-географиялық ерекшеліктерін, ӛсімдіктер, жануарлар
дҥниесін, географиялық нысанның кӛлем, тҥр, тҥс, орналасуына байланысты қойылған
атауларды (Аққұдық, Сұлутӛрткіл, Тесіктас, Доңға, Балқұдық, Жезді, Борлысуат,
Жыңғылды, Шилісай, Арқартӛбе, Үкікүп, Сарытаған, Қоңырорпа, Жүзадым, Алтыапан,
Қосбайыр т.б.) қҧрайды.
2. Адамдардың шаруашылық, тҧрмыстық іс-әрекеттері мен қоғамдық қатынастарын
кӛрсететін топонимдерге осы ӛңірді мекендеген халықтың тҧрмыс-тіршілігін, тайпа, ру,
адам аттарын, халықтың рухани, мәдени ӛмірінен хабар беретін топонимдер (Түйесу,
Наркеткен, Кезқора, Қызылқала, Бескӛң, Тақыр, Ақтебіздің соры, Ақшымырау,
Қасқатұран, Ұзынбас, Жаманорпа, Арпалы, Қауындыой, Сәлменбӛгет, Күйекжал, ,
ОмарТұр күмбезі, Қосарқан, Шопаната, Қараманата, Мәмекқазған, Мырзабайшапқан,
Қоскеліншек, Қыздар шыққан, Ауыздыбас, Сарықолқа, Аманбұлақ, Имағанбет, Әліке-
Қанай, Қаламқас, Шалбарқазған, Тұяқарым) қамтиды.
Маңғыстау географиялық атауларын қҧрылымдық-грамматикалық талдау негізінде
қазақ тілі кӛп ғасырлар бойы топонимдер жасау қҧралдары мен тәсілдерінің бай және
алуан тҥрлі қорын жасағанын байқауға болады.
Маңғыстау топонимдері, морфологиялық қҧрамы жағынан, екі ҥлкен топқа бӛлінеді:
1) дара топонимдер; 2) күрделі топонимдер.
Бір тҥбірден қҧралған дара топонимдерді, іштей, негізгі және туынды түбір
топонимдер деп қарастырамыз. Негізгі тҥбір топонимдерге морфемалық бӛлшектерге
бӛлінбейтін атаулар жатады. Мысалы: Ада, Ажар, Айт, Арман, Аша, Әуез, Балта, Иже,
Кәрі, Керт, Нар, Саз, Шат т.б.
Дара туынды топонимдерді жасауға топонимикалық аффикстер қатынасады: -лы//-лі;
-шық//-шік (-жық//-жік); -ша//-ше (-жа//-же); -ма//-ме, -мыш т.б. Мысалы: Құдықты,
Борлы, Таушық, Түбіжік, Жарма, Еспе, Кӛкше, Ақмыш, Қолмыш т.б.
Атау қҧрамындағы тҥбір морфемалардың санына қарай Маңғыстау топонимикасының
қҧрылымын тӛмендегідей топтастырамыз:
1) Бір компонентті топонимдер: Айрақты, Әжі, Еңселі, Жиделі, Жүз, Ӛзен, Онды,
Орпа, Балықшы, Изен, Киікті, Тӛбе, Ұйқылы, Үдек, Шетпе т.б.
2) Екі компонентті топонимдер: Ақтау, Жетібай, Қаламқас, Тұщықұдық, Сайӛтес,
Ақшымырау, Үштаған, Улы Серкебай, Ірімшікті ой т.б.
3) Ҥш компонентті топонимдер: Адамӛтпесшалбар, Айғырұшқан терең,
Айдарқарабас, Ақдомалақтӛбе, Алтықұлашәулие, Атпабұлақ араны, Ащыкӛлтабан т.б.
4) Тӛрт компонентті топонимдер (олар ӛте аз): Бекетата жерасты мешіті,
Тӛлегенәулие жер асты мешіті, Омар Тұр күмбезді мазары т.б.
Маңғыстау облысы топонимдері сӛзжасамдық тҧрғыдан: 1) лексика-
семантикалық, 2) синтетикалық, 3) аналитикалық тәсілдер арқылы жасалатындығы
анықталды.
Маңғыстау топонимдерін жасаудағы халықтық немесе жергілікті географиялық
терминдердің рӛлі зор. Олар жеке тҧрып та, кҥрделі атаудың қҧрамында да қолданылып,
топонимдер жасайды. Географиялық терминдерде ата кәсібінде мал шаруашылығы
болған қазақ халқының жер бедерінің ҧсақ пішіндері, шаруашылық әрекетіне қажетті су
кӛздері мен мал азықтық ӛсімдіктері, жайылым тҥрлері мен олардың маусымдық
ерекшеліктері жӛніндегі географиялық ақпары жинақталып және оларды топономиялық
жҥйеде барынша кӛрсете білген.
 Күп, тұран, құй, шоңқал, шүңгіл, салма, үдек, арым, қоңырдаң, түлей, керт, шаппа,
еспе, орпа, шыңырау тәрізді географиялық терминдер ӛлкенің негізгі тілдік ерекшеліктері
болып табылады.
Кӛптеген ескі, кӛне, мән-мағынасы бҧл кҥнде ҧмыт болған атаулардың шығу тегін
анықтауға фоносемантикалық талдау жасалынды. Фоносемантика – сӛздегі дыбыс пен
мағына байланысы жайлы ғылым. Тілдің (тілдердің) ең бастапқы ілкі даму немесе пайда
болу кезеңінде – имитативтік дәуірде жеке дауыстылар ҥлкен дыбыс бейнелеуіш (дыбыс
символикалық) рӛл атқарғандығы туралы кӛптеген ғалымдардың (С.В.Воронин,
Ә.Қайдар, Ш.Хҧсайын, Е.Керімбаев, Ғ.Ермекбаев, А.Мақҧлбек т.б.) еңбектерінде
айтылды. Қазақ және басқа да гидрографиялық апеллятивтер қҧрамындағы
фоносемантикалық сипаты бар сӛздерде негізгі, тҥбір жасаушы немесе имитативті
қҧраушы идеофон дауысты дыбыс, яғни у және и дыбыстары болған. Олар «ылғал, су»
ҧғымын берген. Тілдің пайда болу дәуіріндегі у идеофоны суды (ағынды, ӛзенді т.б.)
символдық тҥрде бейнелеп, ӛзінің нҧсқалары мен туынды тҧлғалары ретінде ус, су, уда,
йу (ю), и, а, йыл (иль, ыл, ел, жыл, іл, йол, уол, ул т.б.), юг, (юган, ек, ег, йога, ұйы, оек,
екка), ул (ол, хол/хул, джуль/жуль, чуль, шул, ула т.б.) формаларымен белгілі болған.
Маңғыстау ӛңірі топонимикасында осындай и және у имитивінің туынды
нҧсқаларында келген тӛмендегідей жер-су атауларын келтіруге болады: Ақсу, Елік,
Еліктау, Ақшелек, Қызылжол, Қаражолшы(а), Елекажы, Елейдің тақыры, Иже,
Ижесор, Шелек, Үлек, Үдек, Ұланақ. Мысалы: Елік – Маңғыстау ауданындағы қҧдық аты.
Атау қҧрамында е/ел – и идеофонының бір тҧлғасы, «ылғал», «су» мағынасын береді. Ал
–лік/лек бір нәрсенің молдылығын, барлығын білдіретін кӛне жҧрнақ. Сонда атаудың
мағынасы: «сулы қҧдық». Иже – Қарақия ауданындағы шатқал. Иже атауында И сӛзі
«ылғал», «су» мағынасында қолданылады. Ал –же кішірейту мәнін беретін кӛне жҧрнақ.
Сонда атаудың мағынасы: «суы аз шатқал немесе кішкене сулы шатқал».
Ка/қа имитативі дауысты және дауыссыз екі-ақ дыбыспен дыбыстық символика
арқылы «тау», «биік» (ҥлкен), «жартас» ҧғымын, бейнесін, сипатын берген. Бҧл
имитативтен тҥрлі тілдерде қар, гар, қад, када, хада, хад(ан), қара, қая, қия, кер
тҧлғалары қалыптасқан. Маңғыстау ӛңірі топонимикасында ка/қа имитивінің туынды
нҧсқаларында келген тӛмендегідей жер-су атаулары кездеседі: Кәді-Құлат, Кертті,
Қарағашжал, Сарға, Сарғат, Дӛңқара, Қарақия, Қарлыбас, Қырқыстау т.б.
Сондай-ақ фоносемантика ғылымында еріндік дыбыстар фонемотипі «домалақ»,
«томпақ» белгілеріне ие болған. Бҧл аталған қимыл лабиальды (еріндік) дауыстыларды
(о, ӛ, ұ, ү, у) дыбыстағанда жасалады. Еріндік дауыстылардың символизіміне негізделген
фоносемантикалық орографиялық апеллятивтерге тӛбе, шоқы, қуыс т.б. апеллятивтерді
жатқызылады. Осы орографиялық апеллятивтердің негізі болған имитатив формасына
туб/тоб/тӛб/доб/теп; шо, жо, цо нҧсқалы архетип – имитативтер пайда болған. Ӛңір
топонимикасында то, шо имитивті тҧлғаларында келетін мына атаулар бар: Ақтӛбе,
Арқартӛбе, Алдатӛмпек, Доңға, Домалақтӛбе, Дӛңқара, Қарадуан, Теппе, Тӛбел,
Тұмғашы, Тұмсық, Ақшоймақ, Ақшоқы, Бесшоқы, Жаршоқы, Қарашық, Құмшоңқал,
Үшшоңқал, Шоқай, Шоқан, Шоқырақтау т.б. жатады.
Сӛздікте киелі орындар, бҧлақ, қҧдық, тау атауларының пайда болуына қатысты
сақталған аңыздар да қоса берілді. Мәселен, Ақоттынар, Жабайұшқан, Қарагӛз,
Қаңғырғазәулие, Қошақ, Құлаат, Үлек т.б. Бірақ жер-су атауларындағы кейбір халықтық
этимология ғылыми этимологиядан алшақ кетіп, атау мағынасымен қиыспай жатады.
Ғалым Е.Жҧбанов: «Ондай деректердің бәрі тарихи шындық тҧрғысынан аса дәлелді
болмағанымен, белгілі бір ӛлкені мекен еткен жҧрттың, бҧқара кӛпшіліктің ой-арманын,
кәсібі мен харакетін танытатын елеулі тілдік-әдебиеттік кепілдеме ретінде сӛздік
қорымыздың қҧрамынан тиісінше ҥлес алады», – деп кӛрсетеді.
Маңғыстау – тарихи жер-су атауларын барынша сақтап, бізге жеткізген, қазақ
топонимиясында қайталанбас ӛзіндік ерекшелігі бар – ӛңірдің бірі.
Адамзат мәдениетінің тарих беттерінің қҧрамдас бӛлігі болып табылатын еліміздің
жер-су атауларын жинау, зерттеу, сақтау және ҧқыпсыз пайдаланудан қорғау азаматтық
парызымыз болып табылады. Бҥгінгі ҧрпақ, ӛркениетке ҧмтылған жас ӛркендеріміз ата-
бабаларымыз қалдырған асыл мҧра – жер-су атауларын барынша қастерлеп, ат қою
шеберліктеріне қайран қалары сӛзсіз. Жер-су атаулары – патриоттық тәрбиенің, шабыт
пен қуаныштың, жарқын сезім мен талаптың мәңгі және сарқылмайтын кӛзі. Алдымен,
туған ӛлкенің тарихы әрбір адамды толғандырары анық.
Осы уақытқа дейін Маңғыстау топонимдері мынадай бағыттарда қаралып
келгендігін атап ӛтуге болады: 1) Тілші, географ, тарихшы т.б. ғалымдар (Ғ.Мҧсабаев,
Қ.Ӛміралиев, Е.Қойшыбаев, Ә.Қайдар, Т.Жанҧзақ, С.Омарбеков, А.Әбдірахманов,
Н.Нҧрмағамбетов, М.Қожанҧлы, К.Аманниязов, М.Тҧрсынова, С.Әбдірахманов т.б.)
ӛлкенің жекелеген топонимдеріне этимологиялық талдаулар жасады; 2) Ә.Кекілбайҧлы,
С.Қондыбай, Е.Ӛмірбаев, Д.Әріп, Б.Әріп, С.Әбішов, Ә.Спан, О.Кӛшбай, Ж.Дҥйсенбаева
т.б. топонимдердің пайда болуындағы тарихи және аңыздық деректерді, әңгімелерді
екшеді. М.Қожанҧлының «Атырау облысының жер-су аттары» монографиясында (2005)
ӛлкенің 250-дей атауына қҧрылымдық, семантикалық тҧрғыдан талдау жасалған. 2008
жылы Ж.Жайлаубаева, М.Қожанҧлы, Г.Мамаевалардың қҧрастыруымен шыққан
«Маңғыстау облысының ономастикалық атауларының кӛрсеткіш-анықтамалығында»
облыстық және аудандық бағыныстағы әкімшілік-аумақтық бірліктер, ауылдық округтер
мен елді мекендердің қазақ, орыс тілдеріндегі атаулары, олардың жазылуы, ӛзгертілгені
мен транскрипциясының тҥзетілгені жайындағы ресми мағҧлматтар кӛрсетіліп,
анықтамалар берілген. Дегенмен де, кҥні бҥгінге дейін Маңғыстау ӛңірі жер-су атаулар
толықтай жинақталып, топонимдік сӛздіктер қҧрастырылмай келгені баршаға мәлім.
Оның ҥстіне Маңғыстау ӛңірі топонимдері жалпы қазақ тополингвистикасының зерттеу
объектісі болып кӛрмеген. Осы олқылықтың орнын толтыру мақсатында ӛңірдегі барлық
географиялық атауларды жинақтап, мән-мағыналарын ашып, осы сӛздікті ҧсынып
отырмыз.
Бҧл еңбекте ӛлке атауларының мына тҥрлері қамтылды. Олар: гидронимдер – теңiз,
кӛл, ӛзен, бҧлақ, қҧдық атаулары. Мысалы: Каспий теңізі, Қошқарата, Сиырсу,
Тамшалы, Саура, Қарашымырау, Шилі, Басар-Түрке, Сауытты, Құты, Мәстек,
Ащыбұлақ т.б.; оронимдер – жергiлiктi рельеф (шың, тау, сай-сала, тӛбе, қырат) атаулары.
Мысалы: Үстірт, Ақтау, Құлаат, Қарашық, Доңға, Қаратау, Айрақты, Шерқала,
Мерет, Құмыра сай, Үштӛрткіл т.б.; ойконимдер – елдi мекен атаулары (қала, село,
кент, ауыл т.б.). Мысалы: Форт-Шевченко, Шайыр, Тиген, Бейнеу, Жармыш, Жарма,
Құрық, Ақшұқыр, Қызан т.б.; некронимдер – жерлеу орындары атаулары. Мысалы:
Үштам, Тамды, Қостам, Сырлытам, Молалы т.б.; агиотопоним – киелі орындар
атаулары: Мысалы: Оғыланды, Құлбарақ, Саназарәулие, Шақпақата, Қарманата,
Есената т.б.; дримонимдер – орман, тоғай, алқап атаулары. Мысалы: Қорабай жидесі,
Ақсексеуіл, Жусанды ой, Қаратүлей т.б.
 Сӛздікте қолданылған материалдар қатарын автордың 2000-2010 жылдарда
Маңғыстау, Тҥпқараған, Қарақия, Бейнеу, Мҧнайлы аудандарына жасаған жекелей
экспедициядағы жазбалары, материалдары тҥзеді. Сонымен қатар аймақтағы жер-су
атаулары туралы, ел мен жер тарихын жетік білетін адамдармен жҥргізілген сҧхбаттар
нәтижелері, студенттерден жинақталған материалдар, облыстық және аудандық
мҧражайлардың, мҧрағат деректері мен ҚР Географиялық атауларының Мемлекеттік
каталогы (10т.) пайдаланылды. Топонимиялық мәліметтер топографиялық картадағы
деректермен, географиялық сӛздіктер және танымдық тҧрғыда жазылған әдебиеттер,
мерзімді баспасӛз материалдарынан байытылды.
Сӛзіктің қҧрылысына келетін болсақ, топонимдер қатаң алфавиттік тәртіппен
тҥзілді де, жер-су атарының мағынасы тҥсіндіріліп, шығу тӛркіні мен пайда болу
сырлары айқындалды және олардың тілдік нормаға сай қазақша әрі дҧрыс жазылуы
қалыпқа тҥсірілді. Сӛздікке қосымша ретінде Маңғыстау облысының әкімшілік-аумақтық
бӛлінісі, облыс бойынша ӛзгертілген, қалпына келтірілген тарихи атаулар, жер-су
атауларының алфавиттік тізімі және атауларға қатысты аңыздар да берілді.
Сӛз басында қазақша атаулар қазақ тілінің әдеби тіл нормасына қазақ тілінің
орфографиялық ережесіне сай, ал жақша ішінде олардың орысша жазылуы берілді.
Атаулардың қазақша және орысша жазылуынан соң оның әкімшілік бӛлінісі, ауданы
келтірілді. Егер де бір атау бірнеше рет қайталанатын болса және бірнеше объектінің аты
болып келсе, оларды жеке-жеке бермей, бір атаудың ҧясында беріп отырдық. Мысалы,
АҚБҦЛАҚ (Акбулак) – б., Маңғыстау ауданы; Қарақия ауданы. ҚАРАКӚЗ (Каракоз) –
б., Маңғыстау ауданы; қ., Тҥпқараған ауданы.
Физикалық-географиялық объектілерді бергенде, аудандардан басқа, олардың ӛзіндік
ерекшеліктері мен тиісті белгілері, яғни бҧрынғы атаулары, тау, шың, тӛбе болса олардың
биіктігі, қҧдықтың тереңдігі, теңіздің ҧзындығы, кӛлемі туралы мағҧлмат берілді.
Мысалы, АЙТМАН (Айтман) – тӛбе, қ., Қарабауыр жонының солтҥстігінде, Ҥстірт
жазығында. Абс. биіктігі 257 м. Қарақия ауданы. НАУАРБУДАҚ (Науарбудак) – тӛртк.,
биік. 158 м, Қарақ. ауд. ӚНЕРЕ (Онере) – б., Маңғыстаудың оңт-шығ.-да, оңтҥстіктен
солтҥстікке қарай ағып жатыр. Ҧзындығы 7,5-8 шақырымдай.
Сӛздіктегі кісі, ру, тайпа, ел атауларына байланысты қойылған топонимдер кӛлемді
тҥсінікті қажет етпейтіндіктен олардың кӛпшілігіне анықтамалар берілген жоқ. Оларға
антропотопонимдер, этнотопонимдер немесе генотопонимдер деген стильдік белгілер
қойдық. Ал кейбір мән-мағынасы кҥңгірттеніп кеткен ежелгі заман куәсіндей тарихи
атауларды тҥсіндіру барысында этимологиялық зерттеулерге бардық. Мҥмкін болғанша
олардың мән-мағына, қҧпия сырын ашуға талпындық.
Бҧл жҧмыс облыс жер-су атаулары бойынша тҧңғыш еңбек болғандықтан кейбір
атаулардың мағыналарын ашып, тҥсіндіруде кемшіліктер болары даусыз.
Сӛздікте кездесетін кейбір олқылықтар мен кемшіліктерді екінші басылымында
тҥзетуге кӛмектесетін сын-пікірлеріңіз бен ҧсыныстарыңызды кҥтеміз.
Мекен-жайымыз:
Ақтау қаласы, 15 шағын аудан, Самал-8.
Осы сӛздіктің шығуына ақыл-кеңесімен демеуші болған ҧстазымыз – филология
ғылымдарының докторы, профессор Т.Жанҧзаққа ҥлкен қҧрметпен алғысымызды
айтамыз. Сондай-ақ зерттеу тақырыбына бағыт-бағдар берген – филология
ғылымдарының докторы Қ.Рысбергенге, танымдық-тарихи деректермен толықтырған
Ә.Спан, О.Кӛшбай сынды ел ағаларына ризашылығымызды білдіреміз.

Қысқартулар мен шартты белгілер:

а., – ауыл
абс. биіктігі – абсолют биіктігі
антропогидроним – кісі есімдерінен жасалған су нысандарының атауы
антропонекроним – кісі есімінен жасалған жерлеу орындары атауы
антропоороним – кісі есімінен жасалған жердің ҥстіңгі қабатының жер-бедері атауы
антропотопоним – кісі есімінен жасалған жер-су атауы
б., – бҧлақ
бҧғ., – бҧғаз
газк. кені – газконденсант кені
генотопоним – ру, ата-жік атауларынан жасалған жер-су атауы
ДТС – кітап атауы: Древнетюркский словарь
зоотопоним – жан-жануар атынан қойылған жер-су атауы
еск. а., – ескі ауыл
киелі ор., – киелі орын
қ., – қҧдық
қау., – қауым
қон., – қоныс
қор., – қорым
ҚТАС – кітап атауы: Қазақ тілінің аймақтық сӛздігі
ҚТТС – кітап атауы: Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі
ҚТС – кітап атауы: Қазақ тілінің сӛздігі
қҧмды алқ., - қҧмды алқап
қыс., – қыстау
маз., – мазар
мҧн.- г. кені – мҧнай-газ кені
мҧн.-г.конд. кені – мҧнай-газ конденсант кені
мҥй., – мҥйіс
ой., – ойыс
ӛ., – ӛзен
т.б. – тағы басқалар
тӛртк., –тӛрткіл
терең ҥңг., – терең ҥңгір
Туркм.-русский словарь – кітап атауы: Туркменско-русский словарь
тҧз. қ., – тҧзды қҧдық
ҥңг., – ҥңгір
шатқ., – шатқал
шығ., – шығанақ
этнотопоним – халық, тайпа, ҧлт атауларынан жасалған жер-су атау
 А

АБАЙ (Абай) – ескі қоныс, Бейнеу ауданы. Атау иран тілінен енген аб «су» және бай
«арна», «сусыз аңғар» мағынасындағы сӛздердің бірігуінен жасалған. Мағынасы:
«сулы аңғардағы қоныс».
АБАҚ (Абак) – қыс., Маңғыстау ауданы. Бҧл топонимде де иран тілінен енген аб «су»
сӛзі ақ – «ағу» етістігінің қызметінде жҧмсалып, тарихи тҧрғыдан, аққан су дегенді
білдіретін сӛзбен бірігіп, «аққан суы, бҧлағы бар қыстау» деген мағынаны береді.
АБЫЛ (Абыл) – мола, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
АҒАШҚҦДЫҚ (Агашкудык) – қ., Ҥстірттің Солтҥстік Кемерінің батысында. Бейнеу
ауданы. Ағаш (зат есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінен бірігіп жасалған атау.
Мағынасы: «ағашпен шегенделген қҧдық».
АҒАШТЫ (Агашты) – б., Шығыс Қаратаудың оңтҥстік бауырайында. Маңғыстау
ауданы. Ағаш (зат есім) және сын есім тудыратын –лы жҧрнағының бірігуінен
жасалған атау. Бҧлақ басында ағаш ӛсуіне байланысты «ағашты бҧлақ» аталған.
АҒАШТЫБАУЫР (Агаштыбауыр) – қон., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «ағаш
ӛскен қыратты жонның ықтасын жеріндегі қоныс».
АҒЫМӘУЛИЕ (Агымаулие) – қор., Маңғыстау ауданы. Ағым (зат есім) және әулие
(зат есім) сӛздерінінің бірігуінен жасалған атау. Антропонекроним. Бҧл әулие – қыз
әулие және қазаққа дейінгі (мҥмкін тҥрікмен, ноғай, не оларға дейінгі тайпалардікі
шығар) ӛмір сҥрген кісі деген мәліметтен басқа дерек жоқ (С.Қондыбаев, 2000, 12).
АДА (Ада) – қҧмқайыр, Қарақия ауданы. Ада сӛзі Э.В. Севортянның сӛздігінде –
«арал; ӛсімдік ӛскен арал, ӛсімдігі бар арал» деген мағына береді (Э.В. Севортян,
1974, 87). Ада сӛзі арал мағынасында тҥрікмен, тҥрік т.б. тілдерде қолданылады. Ӛзбек
тілінде ота болып айтылады (Э.М.Мурзаев, 1984, 38). Сонда Ада атауының
мағынасын: «ӛсімдік ӛскен, ӛсімдігі бар арал» деп білеміз.
АДАМӚТПЕСШАЛБАР (Адамотпесшалбар) – тҥбек, Қаракешудің Қайдақ
шығанағымен жалғасқан тҧсының солтҥстігінде 5 км жерде, Ҥстіртке сҧғына еніп
жатыр. Теңіз тартылған соң Бозашы тҥбегімен бірігіп кеткен. Маңғыстау ауданы.
Татарстан гидронимдерін зерттеген Ф.Г.Гарипова: «чалбар – «ӛзен саласы, тармағы»
деп жазады (Ф.Г.Гарипова, 1991, 42). Атаудың мағынасы: «адам ӛте алмайтын терең,
екіге айырылған сай немесе сор жер» болуы мҥмкін.
АДАМТАС (Адамтас) – мҥйіс, Кендірлі – Қиясай Ҥстіртінің батысында. Қарақия
ауданы. Адам (зат есім) және тас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған атау.
Мағынасы: «адам кейпіне ҧқсас тасты мҥйіс» деген болу керек.
АДЖЫ (Аджы) – тӛбе, Қарақия ауданы. Аджы (кӛне тҥріктің сӛзі) // ажы –суы ащы,
бірақ мал ішуге жарамды қҧдықтарға қарата айтылып, солай жер атауы болып
қалыптасып кеткен: Ажы – Севортянның сӛздігінде: «ащы, ащы су, шипалы су»
делінген (Э.В.Севортян, 89). Атау бҧрын сол жерде болған ащы сулы қҧдыққа
байланысты қойылған.
АДЖЫҚҦЙ (Аджыкуй) – қ., Кендірлі-Қиясай Ҥстіртінің оңт.-бат. бӛлігінде. Қарақия
ауданы. Аджы (сын есім) мен қҧй (зат есім) сӛздердің бірігуінен жасалған атау. Аджы
(кӛне тҥріктің сӛзі) // ажы – суы ащы, бірақ мал ішуге жарамды қҧдықтарға қарата
айтылып, солай жер атауы болып қалыптасып кеткен: Ажы – Севортянның сӛздігінде:
«ащы, ащы су, шипалы су» делінген (Э.В.Севортян, 89). Ал «Қҧй деген сӛз кӛне тҥркі
және моңғол тілдерінде құд – құды – құйы – құй болып келетін, қазіргі қазақ тіліндегі
құдық деген мағынада қолданылатын сӛзбен тӛркіндес, яғни құй сӛзі жоғарыда
айтылып ӛткен кӛне тҥбірінің бір тҥрі» (Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сӛздігі,
132). Бірқатар тҥркі тілдерінде қҧдықты құй - кьую дейді. Ноғайша қуйы, қҧмықша
къую, тҥрікменше гуйы. Құй сӛзі ӛлкеміздегі қҧдық атауларында сақталып қалған:
Ақшақұй, Үшқұю, Сайқұй т.б. қҧдық атаулары кездеседі. «Қҧд (-ық) – қҧй – қҧйы
сӛздеріндегі д мен й дыбыстарының алмасып келуі тҥркі тілдерінде бар қҧбылыс.
Қҧдық дегендегі – ық жҧрнағы – етістіктен зат есім тудыратын жҧрнақ» (Қазақ тілінің
қысқаша этимологиялық сӛздігі, 132). Сонда атау «суы ащы қҧдық» деген мән береді.
АЖАР (Ажар) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
АЖЫРЫҚТЫОЙ (Ажырыктыой) – қ., шатқ., Маңғыстау тҥбегінің шығыс бӛлігінде.
Қарақия ауданы. Ажырық+ты (туынды сын есім) және ой (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Маңғыстаудың сортаң және шӛлді ӛңірлерінде ӛсетін ажырық
ӛсімдігіне байланысты аталған. Мағынасы: «ажырық кӛп ӛсетін ойдағы қҧдық немесе
қоныс».
АЗАМАТ (Азамат) – сор, қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
АЙБҤЙІР (Айбуйир) – қон., Бейнеу ауданы. Атау ай (зат есім) және бҥйір (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қияқтанып туған айдың бҥйірі
сияқты жер», жер бедеріне байланысты аталған.
АЙҒЫР (Айгыр) – қор., Тҥпқараған ауданы. Ғалымдар мал аттарымен байланысты
атаулар топонимдерде мағыналық жағынан басқа сипатқа ие болатынын айтады:
«Айғыр сӛзі «ҥлкен», «биік», «ірі» мағынасын береді» (Қаймулдинова, 36-37). Сонда
атаудың мағынасы: «ҥлкен қорым».
АЙҒЫРЖАЛ (Айгыржал) – тӛбе, Тҥпқараған ауданы. Атау айғыр (зат есім) және
жал (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен жар» (қараңыз:
АЙҒЫР).
АЙҒЫРЖОЛ (Айгыржол) – дӛң, Тҥпқараған ауданы. Атау айғыр (зат есім) және жол
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың бірінші сыңарындағы айғыр
сӛзі «ҥлкен», «биік», «ірі» деген мағынаны білдіреді, атаудың мағынасы: «биік дӛңдегі
жол».
АЙҒЫРЛЫ (Айгырлы) – қон., Маңғыстау ауданы. Айғыр сӛзі «ҥлкен», «биік», «ірі»
деген мағынасымен қатар, шӛп атауы ретінде де қарастырылады (Е.Койчубаев, 18).
Атау айғыр шӛбінің мол ӛсуіне байланысты «айғырлы қоныс» деп аталған.
АЙҒЫРҦШҚАН ТЕРЕҢ (Айгырушкан терен) – қ., Орталық Ҥстіртте, Маңғыстау
ауданы. Мағынасы: «айғыр (мал) ҧшқан терең қҧдық».
АЙДАБОЛ (Айдабол) – сор, к., Бейнеу ауданы.
АЙДАЙ (Айдай) – мола, Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним.
АЙДАР (Айдар) – мола, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «шошақ болып ҥйілген тас
мола».
АЙДАРҚАРАБАС (Айдаркарабас) – шатқ., қ., Ҥстірт жазығының батыс бӛлігінде.
Маңғыстау ауданы. «Жер асты су қорының ең ӛнікті, ыңғайлы жерінен қазылған, мол
сулы қҧдықты» – бас қҧдық, ал суы тайыздан шығатын жерді жергілікті ел «бас»
дейді» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 185). Мағынасы: «шошақ болып ҥйілген тӛбелі
шатқалдағы суы мол қҧдық».
АЙДАРЛЫ (Айдарлы) – қор., Бейнеу ауданы. Атауға негіз болған айдар сӛзінің
негізгі мағынасы «тӛбедегі тҧлым шаш», географиялық мағынасы – «шошақ болып
ҥйілген тасты тӛбе, шоқыда орналасқан қорым».
АЙДАРЛЫҚАРАБАЙ (Айдарлыкарабай) – қ., Бейнеу ауданы. Татар
гидронимиясында бай: «ӛзен, қҧрғақ ӛзен» мағынасын береді (Ф.Г.Гарипова, 26).
Мағынасы: «жалды ҥлкен қҧрғақ арнадағы қҧдық».
АЙДАРҦШҚАН (Айдарушкан) – мола, қон., Ҥстірт жазығының батыс бӛлігінде.
Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «шошақ болып ҥйілген тасы бар ҧшпалы қоныс».
АЙМӘМБЕТ (Аймамбет) – мола, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
АЙНАЗАРӘУЛИЕ (Айназараулие) – қор., Тҥпқараған ауданы. Адайдың Тобыш –
Бәубек руынан шыққан, ӛзінің мергендігімен де, қасиетімен да аты аңызға айналған
Айназар әулие жерленген қорым. Айназардың айдаһарды ӛлтіруі, перілерді жеңуі
туралы аңыздар ел аузында сақталған.
АЙПАН (Айпан) – тау, қон., Ақтау жотасының солтҥстігінде. Маңғыстау ауданы.
Оңтҥстік – батысқа қарай доғаша иілген таудың ҧзындығы – 5 км. Атау ай (зат есім)
және ҥндіирандық пан (ман) – тау деген сӛзінің бірігуінен жасалған десек (қараңыз:
МАҢҒЫСТАУ), мағынасы: «ай формасындағы тау».
АЙРАҚТЫ, Жаманайрақты (Айракты) — тау, Батыс Ҥстірт кемерінің (шыңының)
қиыр солт. – бат. және Ӛліқолтық сорының тҥйіскен жерінде орналасқан. Маңғыстау
ауданы. Абс. биіктігі 148 м. Айрақты атауын Е.Қойшыбаев айрық (екіге айырылған)
сӛзімен байланыстыра қарастырады (Е.Койчубаев, 19). Біздің пікірімізше, кӛне тҥркі
тілінде (оғыз) айрақ «арқар» (Туркменско-русский словарь, 34) + лы (бір нәрсенің бар
екенін білдіретін) туынды сын есім тудыратын жҧрнақ – «арқарлы», яғни арқары кӛп
тауға қатысты айтылып, атау Айрақты болып қалыптасқан.
АЙРАНТАҚЫР (Айрантакыр) – алқ., мҧнай кені, Маңғыстау ауданы. Кен орны 1989
жылы ашылған. Айран (зат есім) және тақыр (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған.
Айрантақыр топониміндегі «айран» салыстырмалы тҥрде жердің тҧздылық дәрежесін
кӛрсететін термин болып табылады. Тақыр – «басқа ӛңірде шӛп шықпайтын қу медиен
жердің баламасы ретінде айтылатын бҧл сӛз Маңғыстауда қардың еріген суы, не
жауыннан тҥскен су іркілетін ризық кӛзі ретінде жақсы реуіште айтылады. Сонда
атаудың мағынасы: «жауын, қар суы ҧзақ жататын, табаны шӛп ӛспейтін саз, тҧзды
шҧңғыл ой тҥбіндегі тегістік» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 208).
АЙЫРЫСТАУ (Айырыстау) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атаудың мағынасы: «екіге
айырылған тау».
АЙТ (Айт) – қ., Маңғыстау ауданы. Геногидроним. Айт – Әлім тайпасының руы.
Мағынасы: «Айт руының қҧдығы».
АЙТӘЛІ (Айталы) – қ., Қарабауыр жонының оңт-де, Ҥстірт жазығында. Қарақия
ауданы. Антропогидроним.
АЙТКӚКШЕ (Айткокше) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау Айт (зат есім, ру аты) және
кӛкше (сын есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Таудың кӛгеріп жатуына немесе
алыстан кӛгеріп кӛрінуіне байланысты атаудың мағынасы: «Айт руы қоныстанған кӛк
шӛпті тӛбе, кішкене тау».
АЙТЫМАН (Айтыман) – тӛбе, қ., Қарабауыр жонының солтҥстігінде, Ҥстірт
жазығында. Абс. биіктігі 257 м. Қарақия ауданы. Антропотопоним. Руы Қҧнанорыс
Батырбекҧлы Айтымен (1752-1834) атаның қоныс еткен қонысы.
АЙТЫМАНАЩЫ (Айтыманащы) – тҧз. қ., Ҥстірттің Батыс Кемерінде,
Қарынжарық қҧмының солт. бӛлігінде. Қарақия ауданы. Руы Қҧнанорыс Батырбекҧлы
Айтымен атаның ащы сулы қҧдығы.
АЙТЫМАН КҤМБЕЗІ (Айтыман кумбези) – с. ӛнер еск., Ҥстірттің оңт-шығыс
жағында орналасқан. Қарақия ауданы. 1897-98 жж. Айтманҧлы Жарылқасын деген
азаматтың әкесі мен ӛзіне арнап салдырған кҥмбезі.
АЙТМАНСУ (Айтмансу) – қ. Ҥстірттің оңт-шығыс жағында орналасқан. Қарақия
ауданы. Руы Қҧнанорыс Батырбекҧлы Айтымен атаның қҧдығы.
АЙТОЛЫС (Айтолыс) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Антропотопоним.
АЙТУ (Айту) – қ., Ҥстірттің орталық бӛлігінде. Бейнеу ауданы. Этногидроним.
АЙТУАР (Айтуар) – қон., Тҥпқараған ауданы. Антропотопоним.
АЙШОЛАҚ (Айшолак) – қ., Қарабауыр жонының оңтҥстігінде, Ҥстірт жазығында.
Қарақия ауданы. Антропогидроним.
АЙШУАҚ (Айшуак) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
АЙЫЗЫ (Айызы) – қор., Маңғыстау ауданы.
АЙЫМБЕТ (Айымбет) – қ., мола, Тҥпқараған ауданы. Антропотопоним.
АЙЫРТАМ (Айыртам) – қора, қон., Маңғыстау ауданы. Атау айыр (сын есім) және
там (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Екі жол айрығындағы там (бейіт)».
АЙЫРТАУ (Айыртау) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау айыр (сын есім) және тау (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «екіге айырылған немесе екі бӛлек
тау».
АЙЫРШАҒЫЛ (Айыршагыл) – қ., тӛбе, Қарақҧмның оңт. бӛлігінде. Бейнеу ауданы.
Атау айыр (сын есім) және шағыл (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шағыл –
қҧм, қиыршық тас қҧм. Атаудың топонимдік мағынасы: «екі бӛлек, екі салалы
қиыршық тасты тӛбедегі қҧдық».
АҚАДЫР (Акадыр) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы. Атау ақ (сын есім) және адыр (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тасы мен топырағы ақ тҥсті
адырдың маңындағы қҧдық».
АҚАН (Акан) – шатқ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «ақ топырақты тӛбелі шатқал».
АҚАЯҚ (Акаяк) – дӛң, Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және аяқ (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау «дӛң тҥсінің ақтығына, тасы мен топырағының
алыстан ағарып кӛрінуіне» байланысты, «тӛменгі жақтағы ақ дӛң» деген мән беретін
тәрізді.
АҚАЯН (Акаян) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
АҚБАЙ (Акбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және бай (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Татар гидронимиясын зерттеген Ф.Г.Гарипова бай - «ӛзен, қҧрғақ
арна», ал Орталық Азия топонимиясында: «қҧрғақ арна» «сусыз аңғар» мағынасында
қолданылады» деп кӛрсетеді (Ф.Г.Гарипова, 26). Сонда атаудың мағынасы: «ҧсақ, ақ
шағыл тасты сусыз арнаның табанынан қазылған қҧдық» мәнін білдіреді.
АҚӘУЛИЕ (Акаулие) – қор., Мҧнайлы ауданы. Ақ (сын есім) және әулие (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Ақ сӛзі – «киелі, қасиетті» деген мағыналарда
қолданылып, «киелі әулие немесе қасиетті әулие адам жерленген қорым» деген мән
береді.
АҚБАЛА (Акбала) – тӛбе, м., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және бала (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Парсы-тәжік тілдерінде бала «жоғары, биік» деген
мағынада қолданылатыны кездеседі (Атаниязов, 1970, 57). Соған байланысты атау 1)
«ақ биік тӛбе» деген мағынада қолданылуы не 2) кісі есімінен қойылуы мҥмкін.
АҚБАС (Акбас) – қ., Кендірлі-Қиясай Ҥстіртінің шығыс бӛлігінде. Қарақия ауданы.
Ақ (сын есім) және бас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «таза,
мӛлдір, мол сулы қҧдық».
АҚБҦЛАҚ (Акбулак) – б., Маңғыстау, Қарақия, Бейнеу аудандарында. Ақ (сын есім)
және бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «таза, мӛлдір сулы
тҧщы бҧлақ».
АҚБҦТАҚ (Акбутак) – тӛбе, Кендірлі-Қиясай Ҥстіртінің солт. бӛлігінде. Абс.
биіктігі 151 м. Қарақия ауданы. Ақ (сын есім) және бҧтақ (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ақ сілем» деген мәнді береді.
АҚДОМАЛАҚТӚБЕ (Акдомалактобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау ақ (сын
есім), домалақ (сын есім) және тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалып, жота,
тӛбенің сыртқы формасы мен ондағы ақ тас, кварцтардың тҥстеріне қарай аталған.
АҚЕСПЕ (Акеспе) – қ., қыс. Маңғыстау ауданы. Атау ақ (сын есім) және еспе (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Еспе деп Маңғыстауда «сай бойындағы кӛзі
қайраңнан шығатын тайыз қҧдықтарды айтады» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 190). Сонда
атаудың мағынасы: «сай бойындағы суы таза, мӛлдір, тайыз қҧдық».
АҚЖАЛ (Акжал) – ж., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және жал (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Жал дегеніміз – ҧзына бойы енсіз келген кӛлбеу қырат,
жер бедерінің бір тҥрі, қырқа сілемі, жон-жота, адыр (ҚӘТС, 621). Мағынасы: жал
тҥсінің ақтығына, топырағының алыстан ағарып кӛрінуіне байланысты қойылған.
АҚЖАР (Акжар) – ескі қоныс, Бейнеу ауданы. Ақ (сын есім) және жар (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Жар дегеніміз – ӛзеннің опырылып, мҧжылып қҧлаған
тік жағасы (Қазақ әдеби тілінің сӛздігі, 6 том, 65). Бҧл атау да «жардың тасы мен
топырағының ақ тҥсіне, алыстан қарағанда ағарып кӛрінуіне» байланысты қойылған.
АҚЖАРБҦЛАҚ (Акжарбулак) – б., Ҥстірттің солт. бӛлігінде, Маңсуалмас
қонысында, Бейнеу ауданы. Атау ақ (сын есім), жар (зат есім) және бҧлақ (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тасы, топырағы ақ тҥсті, алыстан
қарағанда ағарып кӛрінетін жардан ағып жатқан бҧлаққа» байланысты қойылған.
АҚЖАР-ЫРМАҚ (Акжар – Ырмак) – қ., б., Батыс Ҥстірттің Қайдақ сорына қараған
сайы бойында. Манғыстау ауданы. Ырмақ сӛзінің этимологиясын Э.В.Севортян:
«Ырмақ дегеніміз – ӛзен; шығанақ; ӛзеннен, каналдан су ағатын орын. Ырмақ – мақ
жҧрнағы арқылы жасалған туынды тҥбір. Ыр етістігі –йыр етістігіне тән – қазу, ҥңгу
(су туралы) деген мағынадағы сӛз» деп тҥсіндіреді (Э.В.Севортян, 1978, 665). Ырмақ –
«ӛзен тармағы» мәніндегі атау деп қараймыз. Сонда атаудың мағынасы: «ақ биік
қабақтан ағып жатқан су, арық».
АҚЖОЛ, Қасқыржол (Акжол) – жота, жол, Маңғыстау ауданы. Шығыс Ақтаудағы
Қҧрқапы және Тҧзбайыр соры аралығында. Ақ (сын есім) және жол (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау «тасы, топырағы ақ тҥсті, алыстан қарағанда
ағарып кӛрінетін жотаның ҥстіндегі жолға» байланысты қойылған. Ақжол
топонимінің Қасқыржол деп те айтылуы «жотада қасқырдың кӛп кездесуіне» қарай
қойылуы мҥмкін.
АҚЖІГІТ (Акжигит) – а., мола, қ., бекет, Бейнеу кентінен оңт-шығыста. Бейнеу
ауданы. Ақжігіт – Адай-Бәйімбеттің Медет руынан шыққан қасиетті кісі.
Антропотопоним.
АҚЖІГІТӘУЛИЕ (Акжигитаулие) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
Антропонекроним (қараңыз: АҚЖІГІТӘУЛИЕ).
АҚКЕТЕ (Аккете) – қон., қ., Маңғыстау ауданы. Этногидроним.
АҚКЕТІК (Аккетик) – қ., қау., Бейнеу, Тҥпқараған ауд-да. Ақ (сын есім) және кетік
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кетік – тҥркі тіліндегі, «тау асуы», «тау
ӛткелі» деген сӛз (В.И.Савина, 1969, 57). Мағынасы: «ақ таулы ӛткелдегі қҧдық және
қауым».
АҚКӚЛ (Акколь) – кӛл, Бозашы тҥбегінде. Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және
кӛл (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Мағынасы: аумағы ҥлкен, кең, айдын
кӛл» мәнін береді.
АҚКҤП (Аккуп) – кҥп, Қарақия ауданы. Ақ (сын есім) және кҥп (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Күп – сай тҧйығындағы асты тастақты, шҧңғыл, су жиналатын
орын (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 194). Мағынасы: сай тҧйығындағы асты тастақты,
шҧңғыл жерге жиналған, таза, ауыз су кӛзі».
АҚКІНДІК (Аккиндик) – б., Бейнеу ауданы. Атау ақ (сын есім) және кіндік (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Су кіндігі – «қазып келе жатқандағы мол су кӛзінің
орны» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 218). Мағынасы: «таза, мӛлдір сулы, мол су кӛзді
бҧлақ» немесе «ортадағы мӛлдір сулы бҧлақ».
АҚҚАР (Аккар) – алқ., мҧн.кені, Ақтау қаласынан солт-шығыста орналасқан. Ақ (сын
есім) және қар (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Проф. Т.Жанҧзақ: «Қар сӛзі
иран тілінде «тау», «тӛбе» деген мағыналы сӛз. Бҧл қар сӛзінің иран, фин-угор, араб,
египет, тҥркі, моңғол тілдерінде кездесетіні Э.Мурзаев еңбегінде жете кӛрсетілген.
Ҥндіиран. гар – «тау», ягноб. гар – «тау», «асу», сомалий тіл. кар – «жартас», «қҧз»,
«тау», фин. кар «жартас», тҥрк. қыр «тау», «жота», моңғ. хара – «жал», «биіктік», -
деп кӛрсетеді (Т.Жанҧзақ, 106-107). Сонда атау «ақ тҥсті тӛбе, жартас» деген мән
береді.
АҚҚАУЫМ (Аккауым) – тау, Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және қауым (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ақ тасты тау».
АҚҚОЛҚА (Акколка) – қ., Бейнеу ауданы. Ақ (сын есім) және қолқа (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Е.Қойшыбаевтың пікірінше, атау этимологиясы:
таудың (биік жердің) бір жақ бҥйіріндегі мал жайылатын отты жерінен қазылған
қҧдық.
АҚҚОҢЫР (Акконыр) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және қоңыр (сын
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. К.Қаймулдинованың пікірінше, «оронимдер
қҧрамындағы «қоңыр» ежелгі тҥркі-моңғолдық «қара» (тӛбе, тау) дегеннің синонимі
болып табылады, бҧл мағынасында топонимдерде постпозицияда, яғни соңғы лекте
тҧрады» (К.Қаймулдинова, 15-16). Сонда атаудың мағынасы: «тасы, топырағы ақ
тҥсті, алыстан қарағанда ағарып кӛрінетін тӛбе, дӛң».
АҚҚОҢЫРДАҢ (Акконырдан) – ойп., Солтҥстік Ҥстірттің Қаратҥйе тауы етегіндегі
және Ақтау бҧйратының солт-дегі Жыңғылды сайында жатқан ойпаң. Ақ (сын есім)
және қоңырдаң (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қоңырдаң – сай бойына
ағын сулардың жиналатын орны. Су ағар сай бойындағы шҧңғыл иірім (Ә.Спан,
Ж.Дҥйсенбаева, 200). Атаудың мағынасы: «әк тастан тҥзілген сайдағы, су жиналатын
асты тегіс ойпаң».
АҚҚОРА (Аккора) – қон., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және қора (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қора сыртының ақтығына байланысты қойылған атау.
Мағынасы: «ақ тастан салынған қорасы бар қыстау».
АҚҚОРҒАН (Аккорган) – бҧғ., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және қорған (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қорған сӛзі тҥркі тілдерінде: «тӛбе» мағынасын
береді екен (С.Атаниязов, 1970, 28). Сонда атаудың мағынасы: «ақ тҥсті тӛбелі бҧғаз».
АҚҚОРЕК (Аккорек) – қ. Ақ (сын есім) және қорек (зат есім) сӛздерінің бірігуінен
жасалған. Қорек – иран тілінде, «тамақ, азық» мәнін беретін сӛз. Атау: «ауызсулы
қҧдық» мағынасын беретін тәрізді.
АҚҚУЫС (Аккуыс) – қ., Қарақия ауданы. Ақ (сын есім) және қуыс (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қуыс – «таудағы тар ҧзын алқап, шатқал»
(Г.К.Конкашпаев, 1951, 138). Атаудың топонимиялық мағынасы: «ақ тасты таулы
алқаптағы қҧдық».
АҚҚҦДЫҚ (Аккудык) – қ., а., қыс., Бейнеу, Маңғыстау, Мҧнайлы ауд-да. Ақ (сын
есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау «мӛлдір», «ағынды»,
«ауыз сулы» қҧдық» деген мағынада қолданылып тҧр, сондай-ақ қҧдық қазылған
жердің топырағының ақ болуына орай да аталуы мҥмкін.
АҚҚҦМ (Аккум) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және қҧм (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «сусымалы ӛсімдіксіз қҧм».
АҚҚҦРЛЫҚБАЛША (Аккурлыкбалша) – қ., Қарақия ауданы. Ақ (сын есім) және
қҧрлық (зат есім), бал+ша (сын есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «жан-
жағын су қоршаған қара жердегі суы тәтті, тҧщы сулы қҧдық».
АҚҚҦРЫҚ (Аккурык) – қ., Ҥстірт жазығының батыс бӛлігінде. Қарақия ауданы. Ақ
(сын есім) және қҧрық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Гуррук (куруг
«қҧрғақ») кӛнетҥркі тілінде – «кӛне, суы жоқ кеуіп қалған қҧдық» деген мағына
береді (З.Б.Мухамедова, 1971, 182). Атаудың мағынасы: «топырағы ақ тҥсті жердегі
кӛне, су сарқылған қҧдық».
АҚҚҦС (Аккус) – қ., Қарақия ауданы. Атаудың о бастағы атауы Аққуыс болған
тәрізді. Мағынасы: «қуыстағы, таудың қалтарыс жеріндегі ауызсулы, ағынды қҧдық».
АҚҚҦТ (Аккут) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау ақ (сын есім) және қҧт (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. А.Т.Қайдар «Структура односложнық корней и
основ в казахском языке» атты еңбегінде: «құт: құдық<құд+ық колодец» деп
кӛрсетеді (А.Т.Кайдар, 231). Қҧт – қҧдық сӛзінің кӛне формаларының бірі. Осы
дерекке сҥйене отырып, атаудың мағынасы: «ақ қҧдық», «ағынды, ауызсулы қҧдық».
АҚЛАН (Аклан) – қорғ., Бейнеу ауданы. Абс. биіктігі 290 м. Мағынасы: «тасы,
топырағы ақ тҥсті, жартасты, қҧзды тау».
АҚМАЯ (Акмая) – тау, Таушық – Қаламқас автомобиль жол бойында орналасқан.
Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және мая (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған.
Тау кескіні мая тҥйенің (бір ӛркешті) ӛркеші сияқты болуына және тҥсінің ақтығына
байланысты аталған.
АҚМЕШІТ (Акмешит) – тӛбе, ҥңг., тӛбе, мола. Қарақия ауданы. Атау ақ (сын есім)
және мешіт (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мешіт – «діни, мұсылмандардың
жиылып намаз оқитын және бала оқытатын жері», Ақ борлы жерден салынған
мешітке байланысты аталған.
АҚМОЛА (Акмола) – мола, Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және мола (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Ақ сӛзі – «киелі, қасиетті» деген мағынада
қолданылып, «киелі мола» деген мәнде және моланың ақ тастан салынуына
байланысты да аталуы мҥмкін.
АҚМОЛАЛЫ (Акмолалы) – қ., Қарақия ауданы. Ақ (сын есім) және молалы (сын
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау: «ақ тастан қаланған моланың жанынан
қазылған қҧдық» мәнін береді.
АҚМОЛДА (Акмолда) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
АҚМОНШАҚ (Акмоншак) – шатқ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «бір-біріне
тізбектелген тӛбелі шатқал».
АҚМҦРЫН (Акмурын) – шатқ., қорым, Қарақия ауданы. Ақ (сын есім) және мҧрын
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Аталған жердің сырт кӛрінісінің шығыңқы,
биік (мҧрын тәріздес) пішініне қарай аталған. Мағынасы: «сусыған биік қҧмды жер».
АҚМЫШ (Акмыш) – б., Маңғыстау ауданы. Атау ақ (етістік) және –мыш жҧрнағы
арқылы жасалған. С.Қондыбай –мыш тҧлғасын оғыз тіліндегі «бҧлақ» деген сӛз деп
қарастырады (С.Қондыбай, 2007, 171). Біздің пікірімізше, топоним қҧрамындағы -мыш
– есімшенің кӛне жҧрнағы. М.Томанов «-мыш – Орхон Енисей жазбалары тілінде,
сондай-ақ кейінгі орта ғасыр жазбаларында да есімшенің ӛткен шағын жасаған
аффикс: қалмыш (қалған), тегміш (тҥйіскен), қазіргі біздің тіліміздегі –ған аффиксінің
қызметін атқарған», – деп кӛрсетеді (М. Томанов, 2002, 272-273). Демек Ақмыш
«аққан бҧлақ».
АҚМЫШТАУ (Акмыштау) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау есімше тҧлғалы ақмыш
(етістік) тҧлғасы мен тау (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау «қасында
ақып жатқан бҧлағы бар тау» деген мән береді.
АҚОЙ (Акой) – қ., Орталық Ҥстіртте, Манғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және ой (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Бҧл жерде ақ «ҥлкен, кең» мағынасында, ал ой
«ойпаң, ойыс жер» мағынасында қолданылған. Сонда атаудың мағынасы: «ҥлкен
ойыс жердегі қҧдық».
АҚОЙЫҚ (Акойык) – мола, Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және ойық (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «жердің ҥлкен ойылған жеріндегі мола».
АҚОРПА (Акорпа) – қҧдықтар, Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Ақ (сын есім) және орпа
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Орпа – аузы кең, тайыз, әрі шегенделмеген
қҧдық. Мағынасы: «қҧдық қазылған жердің топырағының ақ болуына орай аталған.
АҚОТАУ (Акотау) – тау, қ., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және отау (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Таудың сыртқы пішіні отауға ҧқсастығына және ақ
тҥсіне байланысты аталған.
АҚОТТЫ НАР (Акотты Нар) – шыңырау, Оңтҥстік Ҥстіртте. Маңғыстау ауданы.
«Ақ от» – қазақ тілінде шӛбі мол, жусанды, малға жайлы жерге айтылған сӛз
(С.Қондыбай, 2007, 171). Ал нар атауы, жергілікті аңыз бойынша, қҧдықты қазу
кезінде қҧдықшыны сыртқа алып шығуға қолданылған нарға байланысты қалған.
Бҧрын шығырға тҥспеген нар ҥркіп, қҧдықшыны қҧдық ішіне соғып-соғып, ӛлідей
алып шыққан. Осы оқиғаға байланысты қҧдық атауына нар сӛзі қосақталып айтылып
кеткен екен. Сонда атаудың мағынасы: «шӛбі мол, жусанды, малға жайлы жерде
қазылған және нармен байланысты оқиға болған суы мол, терең қҧдық».
АҚӚРМЕ (Акорме) – қ., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және ӛрме (сын есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ақ биік жердегі қҧдық».
АҚПАН (Акпан) – тӛбе, қ.,сор. Абс. биіктігі 224 м. Қарақия ауданы. Ақ (сын есім)
және пан (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ақ тау немесе ақ тӛбе».
АҚПАН ЫСЫҚ (Акпан Ысык) – киелі орын, Бейнеу ауданы. Кіші жҥздің Байҧлы-
Ысық руынан шыққан батыр жерленген қорым.
АҚСАЗ (Аксаз) – газконд. к орны, алқ., Қарқия ауданы. Ақ (сын есім) және саз (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Бҧл жердің топырағының ағарып сазды болып
жатқандығына берілген атау.
АҚСАЙ (Аксай) – жыра, с. Қарақия ауданы. Ақ (сын есім) және сай (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Сай дегеніміз – «ҥлкен жыра, аңғар». Атаудың
мағынасы: «ҧсақ ақ тас, шағыл тасты жыра» мәнін білдіреді.
АҚСАЙ (Аксай) – қ., Бейнеу ауданы. Ақ (сын есім) және сай (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Атаудың мағынасы: «ҧсақ ақ тас, шағыл тасты сайдан қазылған
қҧдық» мәнін білдіреді.
АҚСАЙМОЛА (Аксаймола) – мола, Бейнеу ауданы. Ақ (сын есім) және сай (зат
есім), мола (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ақ тасты сайдағы
мола».
АҚСЕКСЕУІЛ (Аксексеуиль) – қон., Оңтҥстік Ҥстірт кемерінде, Қарақия ауданы.
Ақсексеуіл – алабҧта тҧқымдасы, сексеуіл тҧқымдасына жататын кӛп жылдық ӛсімдік.
Осы жерде ақсексеуілдің кӛп, мол ӛсетіндігін білдіретін атау.
АҚСЕҢГІР (Аксенгир) – тау, Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және сеңгір (сын
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Сеңгір сӛзі иран тілінен енген. «Қазақ тілінде
сеңгір – «таулар тізбегі» деп тҥсініледі. Сӛздің тҥбірі санг – тәжік тілінде «тас» деген
сӛз. Ал «сангкори – тасты, тастан жасалған» деген мағынаны білдіреді. Сӛйтіп
сангкори - сеңгір ӛзгерісіне тҥскен (А.Әбдірахманов, 1986, 18). Сонымен Ақсеңгір
топонимін – «ақ тасты биік тау» деп тҥсінеміз.
АҚСОР (Аксор) – с., қыс., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және сор (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Сор – ӛсімдіксіз тақыр немесе ӛсімдіктері ӛте сирек
тҧзды шӛлдердегі ойпаңдар. Мағынасы: «аппақ сортаң, тҧзды сор (тақыр)».
АҚСОРҚА (Аксорка) – қон., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «сортаң шӛпті қоныс».
АҚСИЫНӘУЛИЕ (Аксиынаулие) – к. о., Маңғыстау ауданы. Біздің пікірімізше,
атау ақ «сын есім) және сиын (зат есім), әулие сӛздерінің бірігіуінен жасалған. Сиын
сӛзінің о бастағы қалпы «сын», яғни кӛне тҥркі тіліндегі «мола» мағынасындағы атау
(ДТС, 503). Сонда атаудың мағынасы: «ақ тас молалы әулие».
АҚСУ (Аксу) – қон., Кендірлі – Қиясай Ҥстіртінің солтҥстік бӛлігінде, Қарақия
ауданы. Ақ (сын есім) және су (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Т.Жанҧзақтың
пікірінше, атау «кӛбіне ақшыл, бозғылт, бозала, кейде тҧнық, мӛлдір боп ағып
жататын тҧщы ӛзен» мәнінде қолданылған. А.Н.Кононов ақ сын есімі «су»
гидрографиялық терминімен тіркесіп акъ=ағу, ағын мағынасын беріп, акъсу – «ағып
жатқан су» ҧғымын береді дейді (А.Н.Кононов, 84). Сонымен атаудың мағынасы:
«ағып жатқан суы бар алқап»
АҚСҦРТАУ (Аксуртау) – тау, Маңғыстау ауданы. Абс. биіктігі 330 м. Ақ (сын есім),
сҧр (сын есім) және тау (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Тҥспен байланысты
қойылған.
АҚСҤЙІР-КӚКСҤЙІР (Аксуйир-Коксуйир) – екі шоқы, Маңғыстау ауданы, Ақтау
жотасында. Ақсҥйір-Кӛксҥйір қосарланған атаулар. Бірінші сыңары ақ (сын есім) және
сҥйір (сын есім), екінші сыңары кӛк (сын есім) және сҥйір (сын есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Мағынасы: «басы сҥйірлене біткен, конус формалы (кҥмбез
пішіндес) тӛбелер».
АҚСЫН (Аксын) – мола, Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және сын (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛне тҥркі тілінде сын (син) «мола» деген мән берген
(қараңыз: АҚСИЫНӘУЛИЕ). Мағынасы: «ақ тастан қаланған мола».
АҚТАМ (Актам) – мола, қ., Маңғыстау, Тҥпқараған ауд-да. Ақ (сын есім) және там
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ақ тастан қаланған немесе ақ
тҥсті тамның қасынан қазылған қҧдық».
АҚТАНБЕРКІН (Актанберкин) – қ., Бейнеу ауданы. Этногидроним.
АҚТАС (Актас) – алқ., газ. конденс. к., Қарақия ауданы. Ақ (сын есім) және тас (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ақ тасты алқап».
АҚТАС (Актас) – б., мола, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ақ тасты жерден аққан
бҧлақ».
АҚТАСМОЛА (Актасмола) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Ақ (сын есім) және тас (зат есім),
мола (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ақ тастан салынған мола».
АҚТАУ (Актау) – тау, Маңғыстау тауларында, Маңғыстау ауданы. Ақшыл тҥсті
мергельдер, жоғ. бор және неогеннің әктастарынан тҥзілген. Абс. биіктігі 325 м. Ақ
(сын есім) және тау (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау тау жыныстарының
ағарған тҥр-тҥсіне қарай аталған.
АҚТАУ (Актау) – қала, порт. Қала Каспий теңізінің шығыс жағасында, Маңғыстау
тҥбегінің батыс бӛлігінде орналасқан. Іргесі 1959 ж. Маңғыстау тҥбегінде мҧнай, газ,
уран және т.б. қазба байлықтарының ашылуына байланысты қаланған. 1963 ж. оған
қала мәртебесі берілді. Бҧрын Аққолтық аталған. 1964 жылы Ақтау қаласының атына
Т.Г.Шевченко есімі берілген, 1991 жылы ҚҚСР Кеңесі Президумының №851-XII
қаулысымен ӛз тарихи атауына ие болды.
АҚТАУ ОБАСЫ (Актау обасы) – еск-ш, Ақтау қаласының солтҥстігінде орналасқан.
Қола дәуірінен сақталған андронов мәдениетіне жататын ескерткіш. Атау Ақтау және
обасы сӛздерінің тіркесі арқылы жасалған. Ғ.Қоңқашпаев атаудың қҧрамындағы оба –
«жотаға не жазық жерге жинаған, ҥйілген тас», – дейді. Э.Мурзаев та оба сӛзі овоо,
обоо – «ҥйінді, ҥймек», «тӛбе», «тас ҥйіндісі», «қорған» екенін айтқан (Э.Мурзаев,
1984, 401). Сонда атаудың мағынасы: «топырағы, тасы ақ тҥсті тау маңындағы ҥйінді,
қорым».
АҚТЕБІЗДІҢ СОРЫ (Актебиздын соры) – сор, Маңғыстау ауданы. М.Қашқари
сӛздігінде тебіз – «сортаң жер» мәнінде, ал Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігінде: «шӛбі
қалың ойпаң жер» мағынасында берілген (Жерінің хаты- елінің хаты, 124). Мағынасы:
«шӛбі қалың ойпаңдағы сортаң жер».
АҚТӚБЕ (Актобе) – қҧм, Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және тӛбе (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ӛсімдіксіз, сусымалы қҧм тӛбе».
АҚТӚРТКІЛ (Акторткиль) – тау, Ҥстіртте. Ақ (сын есім) және тӛрткіл (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Тӛрткілдер – кӛне тҥркі тілінде «тӛртбҧрыш» дегенді
білдіреді. Географияда тӛрткіл деп ҥсті тегіс, қабырға-беткейлері тік тӛбені не тауды
атайды (С.Қондыбай, 2007, 64). Атаудың мағынасы: «топырағы ақ тҥсті, ҥсті тегіс,
тӛртбҧрышты тау».
АҚТҦРАН (Актуран) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және тҧран (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Тҧран дегеніміз – «асты тастақты, қар, жаңбыр
суы кӛп жиналатын табиғи су қоймасы» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 212). Мағынасы: «ақ
тасты жердегі тҧзды қҧдық».
АҚТҦРАҚ (Актурак) – мола, Маңғыстау ауданы.
АҚТІКЕНДІ (Актикенды) – бейіт, Бейнеу ауданы. Ақ (сын есім) және тікенді (сын
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тікенді шӛп кӛп ӛскен жердегі
бейіт».
АҚҤЙІК (Акуйик) – мола, қон., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және ҥйік (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Үйік – дӛңес, ҥйік. Тӛбе секілді дӛңес жер»
(М.Қашқари, 1том. 1997, 114). Атаудың мағынасы: «ақ дӛңес жер, тӛбе».
АҚҤЙІРМЕ (Акуйирме) – қ., Маңғыстау ауданы. «Жерінің ҧймасы бар, ақ сор
жердегі қҧдық».
АҚФОНТАН (Акфонтан) – б., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және фонтан (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Фонтан «шапшып шыққан сҧйыққа қатысты»
айтылады (Русско-казахский словарь, 2005, 1080). Мағынасы: «таза, мӛлдір, тҧщы
сулы шапшып ағатын бҧлақ».
АҚША (Акша) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы. Ақша (акжа) – тҥркменнің ерсары және
егдір тайпасының руы. «Ақшыл» деген мағына береді. Атаудың мағынасы: «Ақша
руының қҧдығы».
АҚШАБАС (Акшабас) – тау, қор., Маңғыстау ауданы. Ақша (сын есім) және бас (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау «тау басының алыстан ағарып кӛрінуіне»
қатысты қойылған немесе «Ақша руының таулы қонысы» мағынасын беруі мҥмкін.
АҚШАҒЫЛ (Акшагыл) – ой, Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және шағыл (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Шағыл дегеніміз – ӛсімдік ӛскен қҧм тӛбелер»
(Г.К.Конкашпаев, 1951, 39). Мағынасы: «ӛсімдікті ақ қҧм тӛбелер».
АҚШАҒЫЛ (Акшагыл) – қ., Бейнеу ауданы. Ақ (сын есім) және шағыл (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ӛсімдікті, ақ қҧм тӛбелі жерден қазылған
қҧдық».
АҚШАҚҦЙ (Акшакуй) – қ., Қарақия ауданы. Ақша (акжа) – тҥрікменнің ерсары
және егдір тайпасының руы. «Қҧй» – қҧдық. Атаудың мағынасы: «Ақша руының
қҧдығы».
АҚШАРБҦЛАҚ (Акшарбулак) – б., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және шар
(сын есім), бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Шар» – «тез, қарқынды
ағыс» мағынасындағы сӛз. Мағынасы: «таза, мӛлдір, тҧщы сулы, ағысы қатты бҧлақ».
АҚШАТ (Акшат) – тау, Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және шат (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Г.К.Конкашпаев: «Шат – тік беткей, жартасты тар
шатқалдары кӛп кӛлемі шағын, қатты тілімденген бҧйрат», – деп кӛрсетсе
(Г.К.Конкашпаев,1951, 40), А.Жартыбаев: «шат – «тау қойнауларындағы терең әрі ені
тар сайлар» деп анықтама береді (А.Жартыбаев, 182). Атаудың мағынасы: «ақ тҥсті,
тік беткей, жартасты тар шатқалдары, сайы кӛп, кӛлемі шағын, қатты тілімденген тау».
АҚШЕКУ (Акшеку) – с., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және шеку (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шеку – «ӛткел». Мағынасы: «ақ тҥсті ӛткелді сай».
АҚШЕЛЕК (Акшелек) – тҧз. қ., мола, Бейнеу ауданы. Ақ (сын есім) және шелек (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Т.Жанҧзақ: «Шелек – «бастау, қайнарлардан
алатын ӛзен» деген мәнге ие сӛз», – дейді (Т.Жанҧзақ, 2005, 196). Атаудың мағынасы:
«мӛлдір, жер асты суымен ӛнігіп отыратын қҧдық».
АҚШИ (Акши) – қыс., Бейнеу ауданы. Ақ (сын есім) және ши (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Шидің кӛп, қалың ӛсуімен байланысты аталған.
АҚШИҚАН (Акшикан) – қон., Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және шиқан (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Э. және В. Мурзаевтардың «Словарь местных
географических терминов» кітабынды: «Шихан – «қҧмды адырлар, тӛбе» деп тҥсінік
берілген (Э. и В. Мурзаевы, 259). Мағынасы: «сусымалы қҧмды тӛбедегі қоныс».
АҚШОЙМАҚ (Акшоймак) – аласа тау, абс. биіктігі 92 м. Ақтау жотасының
солтҥстігінде. Маңғыстау ауданы. Ақ (сын есім) және шоймақ (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. «Ақ тасты дӛңгелек тӛбе» мәніндегі атау» (Жеріңнің хаты -
еліңнің хаты, 567).
АҚШОҚЫ (Акшокы) – қ., тӛбе, Бейнеу, Маңғыстау ауд-да, д., Тҥпқараған ауданы.
Ақ (сын есім) және тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шоқы дегеніміз –
«формасы конус тәрізді қырат немесе басы сҥйірлене біткен тау» (Г.К.Конкашпаев,
1951, 41). Атаудың мағынасы: «алыстан ағарып кӛрінетін, басы сҥйірлене біткен,
конус формалы тӛбе және сол тӛбе жанынан қазылған қҧдық».
АҚШОРА-БЕЛТҦРАН (Акшора-Белтуран) – еск. маз., Тҥпқараған ауданы. Кісі
есімдерінен қойылған. Мазарлар, халық арасында тараған аңыз бойынша, бір-біріне
қосыла алмаған қос ғашық – қазақ жігіті мен тҥрікмен қызына тҧрғызылған.
АҚШҦҚЫР (Акшукыр) – а., қ., Тҥпқараған, Қарақия ауд-да. Ақ (сын есім) және
шҧқыр (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шҧқыр – қазылған, ойылған жер.
Атау «ақ отты ойпаңдау жер» мәнін береді.
АҚШЫҒАНАҚ (Акшыганак) – тҥб., Бозашы тҥбегінің шығысында. Ақ (сын есім)
және шығанақ (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шығанақ – теңіздің
қҧрылыққа сҧғына еніп жатқан бӛлігі (Қазақ тілінің сӛздігі, 746). Мағынасы: «теңіздің
қҧрылыққа сҧғына еніп жатқан ақ тҥсті тасты, борлы бӛлігі».
АҚШЫМЫРАУ (Акшымырау) – қ., а., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі 14 метрдей.
Ақ (сын есім) және шымырау (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шыңырау деп
– тереңдігі 5-6 м. асатын ӛте терең қҧдықтарды айтады. Қҧдық қазылған жердің
топырағы ақ болғандықтан Ақшымырау болып аталып кеткен (С.Әбішҧлы,76).
АҚШЫҢЫРАУ (Акшынырау) – қҧдықтар, Бейнеу ауданы. «Ағынды, мӛлдір, ауыз
сулы терең қҧдық» мәніндегі атау.
АҚЫРМАҚ (Акырмак) – қор. Маңғысау ауданы. Ақ (сын есім) және ырмақ (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «аққан су, арық маңындағы қорым».
АЛА (Ала) – тӛбе, Қарақия ауданы. Азербайжан топонимиясында ала – «биік»
мағынасын береді (Э.К.Мехралиев, 82). Ала – «биік тӛбе» мағынасындағы сӛз.
АЛААТОРПА (Алааторпа) – қ., тереңдігі – 6 м., тӛбе, абс. биіктігі 76 м. Маңғыстау
ауданы. Атау Алаат (зат есім, ру) және орпа (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған.
Алат – ортағасырлық тҥрікмен руы. «Атаудың варианттары: ала-йонтлы, ула-йондлуг,
алка-булак, алат, алачин, алан, булак–ат және т.б. Кӛнетҥркі тілінде бҧл этноним «ала
аттылар», «ала аты барлар» деген мән береді: ала «шҧбар» йонт «ат» (Г.Айдаров, 359).
Сонда атау «Алааат руының терең емес қҧдығы бар қонысы» деген мағына береді.
АЛАБИЕ (Алабие) – м., Маңғыстау ауданы. Ала (сын есім) және бие (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Ала «биік», бие (биэ) «жаға» – «биік жағалы мҥйіс»
мағынасындағы атау.
АЛАБҦТАЛЫ (Алабуталы) – қон., Маңғыстау ауданы. Алабҧта – алабҧта
тҧқымдасына жататын бір жылдық ӛсімдік. Осы жерде алабҧтаның кӛп, мол
ӛсетіндігін білдіретін атау.
АЛАЕШКІ (Алаешки) – тӛртк., абс. биіктігі 214 м. Маңғыстау ауданы. Ала (сын
есім) және ешкі (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Жер қыртысы негізінен бор
аралас тау жыныстарынан тҥзілген. Сондықтан атау, біздің пікірімізше, ала-қҧла (ақ
боз, қара) болып жатқан ҥсті тегіс, тӛртбҧрышты биік тауға қатысты айтылған.
АЛАМҦРЫН (Аламурын) – қон., Қарақия ауданы. Ала (сын есім) және мҧрын (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау сыртқы кӛрінісі шығыңқы, биік пішінді,
ала-қҧла болып жатқан жерге берілген.
АЛАН (Алан) – қ., Маңғыстау ауданы, Орталық Ҥстіртте. Ру атынан қойылған.
«Аландар – біздің заманымыздың I ғасырлардан бастап біздің заманымыздың IV
ғасырына дейінгі аралықта географиялық жағынан бҥгінгі Қазақстанның батыс
аймағын қамти батысқа қарай Днепр, Дон, Днестр, Дунай аймақтарына дейін
(уақытына қарай) мекендеген – сармат – савроматтар делінетін тайпалық бірлестіктің
қҧрамында болған тайпа (С.Қондыбай, 2002, 286). С.И.Әжіғали: «Деректер
Аландардың Арал-Каспий аймағында біразға дейін ӛмір сҥргендігін кӛрсетеді. Оның
іздері Ҥстірттегі Аланқала атауы мен тҥрікмендердің алан (олам) тайпасының
атауында да жатыр» (С.И.Аджигалиев, 66), – дейді. Алан этнонимін С.Атаниязов
«Словарь туркменских этнонимов» атты монографиясында алан этнонимін
кӛнеирандық арияна сӛзінен шығарады. Алан – «арийлер елі» (С.Атаниязов, 1988, 19).
АЛАСАҚ (Аласак) – м., Тҥпқараған ауданы. Атау ала (сын есім) және сақ (зат есім)
сӛздерінің бірігіуінен жасалған. Ала – «биік, тӛбе». Кӛне тҥркісӛздігінде: сау (сағ) –
«таза, ауызсуы» (ДТС, 480) деген мағынаны білдіреді. Мағынасы: «таза, ауызсуы бар,
тӛбелі мҥйіс».
АЛАТӚБЕ (Алатобе) – қ., мола, қыс., Тҥпқараған, Мҧнайлы, Маңғыстау ауд-да. Атау
ала (сын есім) және тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Азербайжан
топонимикасында ала – «биік» мағынасын береді (Э.К.Мехралиев, 82). Мағынасы:
«алыстан ала-қҧла (ақ боз, қара) болып кӛрінетін, биік тӛбе».
АЛАША (Алаша) – қыс., кеп.қ., Мҧнайлы ауданы. Ру атынан қойылған атау. Кіші
жҥз қҧрамындағы он екі ата байҧлының ішіндегі іргелі рулардың бірі – Сҧлтансиық.
Алаша – Сҧлтансиықтан тараған аталардың бірі. «Алаша руының қонысы».
АЛАШАҚАЗҒАН (Алашаказган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Алаша (зат есім) және
қазған (етістік) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Геногидроним. «Алаша руының
қаздырған немесе қазған қҧдығы» (қараңыз: АЛАША).
АЛҒИ (Алги) – «Маңғыстау мен Атырау қазақтарының ӛлең-жырларында,
аңыздарында X-XIX ғ.ғғ бедерінде қолданылған аңыздық жер атауы. Қазіргі Арал
теңізі мен Мҧғалжаржың аралығындағы шӛл кеңістікті адайлар Алғидың ала шӛлі
дейді. Алғидың ала шӛлі – адайлардың ежелгі жайлауы, әлі кҥнге дейі. адайлардың
кӛпшілігі сол жерді мекендеп отыр. Бҧл сусыз, елсіз ен дала, бос кеңістіктің
мағынасын береді» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 181).
АЛДАНАЗАР (Алданазар) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
АЛДАТӚМПЕК (Алдатомпек) – м., Бозащы мен Солт. Ҥстіртте кездесетін тӛмпешік
қызыл қҧмырсқалардың илеуі. Сол жерде алдатӛмпектің кӛп кездесуіне байланысты
жер атауы болып қалыптасқан.
АЛЕКСАНДР БЕКОВИЧ-ЧЕРКАССКИЙ (Александра Бековича-Черкасского) –
шығ., Қарақия ауданы. Антропоороним. А.Бекович-Черкасский (шын аты – Дәулет-
Кизденмырза) 1714 ж. Ҥстіртке сапар шегіп, Каспий теңізінің солт. және солт.-шығыс
жағалауын картаға тҥсіріп, оның нақты пішінін анықтаған экспедицияны басқарған,
Ресей қызметінде болған кабарда князі. А.Бекович-Черкасскийдің қҧрметіне қойылған.
АЛМА (Алма) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
АЛТА (Алта) – қ., Маңғыстау ауданы. Этногидроним.
АЛТЫАПАН (Алтыапан) – қ., Бейнеу ауданы. Атау алты (сан есім) және апан (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Апан деп – «ауызы кең, суы тайыздан шығатын
қҧдықты» айтамыз (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 183). Бҧл жерде бір-біріне жақын алты
қҧдық болғандықтан берілген атау.
АЛТЫБАЙҚАЗҒАН (Алтыбайказган) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «Алтыбай
қазған не қаздырған қҧдық».
АЛТЫҚҦДЫҚ (Алтыкудык) – қ., Бейнеу ауданы. Атау алты (сан есім) және қҧдық
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Бір-біріне жақын алты қҧдық болғандықтан
берілген атау.
АЛТЫҚҦЛАН (Алтыкулан) – қ., Бейнеу ауданы. Атау алты (сан есім) және қҧлан
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қҧланға қатысты оқиғамен байланысты
берілген атау.
АЛТЫҚҦЛАШ (Алтыкулаш) – қ., Бейнеу ауданы. Атау алты (сан есім) және қҧлаш
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қҧдықтың тереңдігіне қатысты берілген
атау.
АЛТЫҚҦЛАШӘУЛИЕ (Алтыкулашаулие) – к. қор., Ақтау қаласының 13 ш.а. солт.
кӛне қорым. Ол – Адайдың Бәйімбет-Жәдігерінен шыққан, кӛріпкелдігімен, емсек-
сынықшылығымен аты шыққан Нҧрмағамбет әулиенің аты делінеді (С.Қондыбаев,
2000, 14).
АЛТЫМОЛА (Алтымола) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау алты (сан есім) және
мола (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау сол жердегі алғаш алты моланың
болуымен байланысты аталған болу керек.
АЛТЫНӘЛІ (Алтыналы) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
АЛТЫНҚАЗҒАН (Алтынказган) – м., Маңғыстау ауданы. Атау алтын (зат есім)
және қазған (етістік) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Сол жерде бҧрын алтын
қазғандықтан немесе басқа пайдалы қазбаға қатысты берілген. Сондай-ақ Кіші жҥзде
Алтын руы да кездеседі.
АЛТЫНТӚБЕ (Алтынтобе) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау алтын (зат есім) және
тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛнетҥркі тілінде алтын – «тӛмен,
тӛменгі жақтағы» мәніндегі сӛз деп берілген (ДТС, 40). Егер осылай деп ҧйғарсақ,
атаудың толық мағынасы: «тӛменгі жақтағы тӛбе» болады.
АЛТЫТҤБЕК (Алтытубек) – қ., тӛбе, Бейнеу ауданы. Атау алты (сан есім) және
тҥбек (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Түбек деп – «бір жағы қҧрлықпен
шектесіп, қалған жақтары сумен қоршалған қҧрлық бӛлігін айтады» (Ж.Әубәкіров,
С.Әбдірахманов, Қ.Базарбаев, 137). Атау: «бір жағы қҧрлықпен, қалған жерлері сумен
қоршалған алты қҧрлық жерге байланысты қойылған.
АЛУА (Алуа) – кӛлдеу ойпаң, Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
АМАНБАЙ (Аманбай) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Аманбай –
Нәурізек руынан шыққан, мешіт салған діндәр адам болыпты (І.Шыртанҧлы, 115).
АМАНБҦЛАҚ (Аманбулак) – б., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Аман –
Тӛлеп батырдың немересі. «Қазіргі Аманбҧлақтың кӛзін аршып, етектегі ауданға
(тоспа) жинап, содан салма – арық арқылы суармалы егін салған» (Ә.Спан,
С.Жҧбаев,157).
АМАНЖОЛ (Аманжол) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
АМАНҚАЗҒАН (Аманказган) – қҧр.қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «Аманның
қазған қҧдығы».
АМАНКЕЛДІ (Аманкельды) – тӛбе, абс. биіктігі 108 м. Бейнеу ауданы.
Антропоороним.
АМАНДЫҚ (Амандык) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
АМАНҚОЖА (Аманкожа) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
АМАНҚҦЛ (Аманкул) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Антропоороним.
АМАНҚЫЗЫЛИТ (Аманкызылит) – қыс., ойп., Маңғыстау ауданы, Ақтаудың
солтҥстігінде. Қызыл тҥсті топырақты ойпаң деген мәндегі атау.
АМАНСАЙ (Амансай) – қҧр. ӛ., Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
АМАНТҦРЛЫ (Амантурлы) – мола, Бейнеу ауданы. Антропонекроним. Амантҧрлы
– Қосқҧлақ руының Жаналы тайпасынан шыққан батыр.
АНДАҚҦЛ (Андакул) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
АНДРЕЙ (Андрей) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
АҢДЫҚАРАСАЙ (Андыкарасай) – қҧр. ӛ., Маңғыстау ауданы. Атау аңды (сын
есім), қара (сай) және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Аң лексемасы
«шҧңқыр, жыра, жер; аққан судың кҥшімен ойылған жер» дегенді білдіретін диалекті
сӛз. Мағынасы: «шҧңқырлы, жыралы ҥлкен сай».
АПАЖАР (Апажар) – қ., Тҥпқараған ауданы. Бҧл топонимде иран тілінен енген аб(а)
«су» (-а есім жасайтын жҧрнақ) және қазақтың жар сӛзімен бірігіп, «сулы жардан
қазылған қҧдық» деген мағынадағы атау жасаған.
АППАҚ (Аппак) – б., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «таза, мӛлдір сулы, тҧп-тҧщы
бҧлақ».
АРАБАЙ (Арабай) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
АРАЛБАЙ (Аралбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним немесе
геногидроним болуы да мҥмкін. Себебі: Адайдың Кӛрпе руынан Аралбай тақтасы
тарайды.
АРАЛДЫ (Аралды) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «аттың тағасы тәрізді сумен
қоршалған тӛбе».
АРАМ (Арам) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы. Қҧдық суы ішуге жарамайтын
болғандықтан осылай аталған.
АРАН (Аран) – қ., Маңғыстау ауданы. Кӛнетҥркі тілінің сӛздігінде аран «мал қора, ат
қора» (ДТС, 51) делінген. «Аран атындағы жер атаулары тҥбекте бірнеше. Олар кӛбіне
тҥздің қҧлан, киік, қарақҧйрық сияқты аңдарын қамап ҧстауға ыңғайлы ҧрымтал
тҧстардан қазылған орлар, тас қоршаулар» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 174).
Ал азербайжан тілінде аран – «жылы орын, жазықтық» деген мағына береді (С.Б.
Ашурбейли, 49). Сонымен атау «ық жерден, суықтан қорғайтын, тау етектерінен
қазылған ор, қҧдық» дегенді білдіретін тәрізді.
АРАНЖАН (Аранжан) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Олжашының
ҧрпағы Аранжан батырдың моласы. Хиуа хандығының қарашыларына қарсы соғыста
кӛп ерліктер жасаған. Абыл кҥйші «Аранжанның шалқымасы» деген кҥй арнаған.
АРАСАНБҦҒА (Арасанбуга) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда. Атау арасан (зат
есім) және бҧға (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Арасан термині Орта
Азияда, Моңғолияда, Қытайда, Алтай мен қиыр Шығыста кең тараған. Беретін
мағынасы: «минералды су», «шипалы бҧлақ». Моңғол тілінде аршаан, қазақ тілінде
терминнің арасан тҥрінде қолданылуы с-ш дыбыстарының алмасуы әсерінен болған
(Орталық Қазақстанның жер-су аттары, 98). Ал бұға туралы Э.М.Мурзаев «қорысты,
батпақты ойпаң жер» деп тҥсінік береді. Сонда атаудың мағынасы: «батпақты ойпаң
жерден қазылған шипалы сулы қҧдық».
АРАТА (Арата) – мола, Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним.
АРҚАРТӚБЕ (Аркартобе) – мола, Тҥпқараған ауданы. Атау арқар (зат есім) және
тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Жер атауы сол жерде арқардың кӛп
болуына немесе белгілі бір оқиғаға байланысты берілген.
АРМАН (Арман) – алқ., мҧн.-г. кені. Бейнеу ауданы. «Тілек, қиял» мәніндегі атау.
АРНАСАЙ (Арнасай) – жыра, Маңғыстау ауданы. Атау арна (зат есім) және сай (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «су ағатын сай».
АРПАЛЫ (Арпалы) – м., Маңғыстау ауданы. Арпа егілетін жерге қатысты айтылған.
АРПАЛЫОЙ (Арпалыой) – ой, Маңғыстау ауданы. Арпа егілетін ойға қатысты
айтылған.
АРСЛАНБАЙ (Арсланбай) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
АРТҚАПЫ (Арткапы) – аңғар, Маңғыстау ауданы. Атау арт (зат есім) және қапы
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛнетҥркі сӛздігінде: «арт – 1) «таулы
қырат, тау»; 2) «тау асуы» – деп берілген. «Қапы – тау аңғары. Бойында су кӛздері бар
аңғарлар ғана қапы делінген. Кӛне тҥркі сӛзі» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 197). Атаудың
мағынасы: «тау асуынан кейінгі сулы ояң жер»
АРТҚАУЫНДЫ (Арткауынды) – б., ойпат, Қарақия ауданы. Атау арт (зат есім)
және қауынды (сын есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тау асуынан
кейінгі ояң жердегі қауын егетін жер» (қараңыз: АРТҚАПЫ).
АРЫСТАНБҦҒА (Арыстанбуга) – қ., Батыс Ҥстіртте. Арыстан – адам аты. Сонда
атаудың мағынасы: «Арыстанның батпақты ояң жердегі қҧдығы» (қараңыз:
АРАСАНБҦҒА).
АРЫСТАН (Арыстан) – алқ., мҧн. к.о., Бейнеу ауданы. Антропотопоним.
АСАДИН (Асадин) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
АСАЛЫ – КӚКЕТАЙ КҤМБЕЗІ (Асатай – Кокетай кумбезы) – сәу. маз. ескерт.,
Бейнеу ауданы. Кҥмбез қуғыншылар қолынан қаза тауып, арманда кеткен екі ғашыққа
арналған. Кӛкетай байдың сҧлу қызы да, Асалы сол байдың жылқышысы, жарлы жігіт.
Сӛз байласқан екеуі Асалының Жем бойында отырған ағайындарына қашады. Асалы
қуғыншылар қолынан қаза табады, ал қыз ӛзіне қанжар салады.
АСАН (Асан) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
АСАР (Асар) – ойп., г.-мҧн. кені. Қарақия ауданы. «Адайдың Жаңай руының Тоян
тақтасына жататын сынықшы Берниязҧлы Асардың есімімен аталған» делінеді. Ал
топонимияда асардың – «қорған, бекініс» деген мағынасы сақталған (Г.К.Конкашпаев,
1970, 179). Сондықтан атау: «жартасты ойпат» мағынасын береді.
АСАУ-БАРАҚ (Асау-Барак) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. Кіші жҥздің
Табын руынан шыққан әкелі-балалы батырлар. Әкесі – Барақ 97 жасында, баласы –
Асау 103 жасында дҥниеден ӛткен.
АСҚАЗАНСАЙ (Асказансай) – қҧр. ӛ., Маңғыстау ауданы. Атау асқазан (зат есім)
және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау сайдың қазан тәрізді шҧңғыл
болуына байланысты қойылған.
АСМАНТАЙ-МАТАЙ (Асмантай-Матай) – тҧз. қ., Бейнеу ауданы. Геногидроним.
Матай Бәйімбет тайпасының беделді адамы болған.
АССЕКАУДАН ОЙЫСЫ (Ассекеаудан ойысы) – ойыс, Ҥстірттің оңт-де. Мҧндағы
аудан – «ӛзіне тән геоморфологиялық қайталанбайтын жалпылама сипаты болатын
мекен, алқап» мағынасында қолданылып тҧр. Атаудың мағынасы: «Ассеке ойысты
мекені».
АСТАУОЙ (Астауой) – қ., Маңғыстау ауд-ы, Орталық Ҥстіртте. Атау астау (зат есім)
және ой (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «астау тәрізді ойысты
жер».
АСТАУСАЛДЫ (Астаусалды) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау астау (зат есім) және
салды (етістік) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «мал су ішетін астау
орнатылған қҧдық».
АСТРОПУНКТ (Астропункт) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Атау астро (зат есім) және
пункт (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Аспан денелерін байқауға арналған
қҧралдар қойылған тӛбе.
АСУ (Асу) – мола, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «асудағы, ӛткелдегі мола».
АСЫМӘУЛИЕ (Асымаулие) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
АТАҚОЗЫ (Атакозы) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. Руы Адай
Айтқҧлҧлы Атағозы батыр жерленген қорым. Қалмақтармен және Маңғыстау жерінде
басқыншылармен болған шайқастарда ерлігімен аты шыққан.
АТАМБАЙ САРЫТӚБЕ (Атамбай Сарытобе) – алқ., мҧн. кені. Қарақия ауданы.
Мағынасы: «Атамбай қоныстанған ҥлкен тӛбе».
АТАМЕКЕН (Атамекен) – а., Мҧнайлы ауданы. Атау ата (зат есім) және мекен (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Ауылға тҧрғындарының дені алыс және жақын
шет елдерден оралған оралмандар болғандықтан Атамекен деп ат берілген.
АТАН-ҚАЛЕН (Атан-Кален) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
АТАНАҚТЫҢ СОРЫ (Атанактын соры) – сор. Бейнеу ауданы мен Жылыой
ауданың (Атырау обл.) шекарасында. Е.Керімбаев: «Атанақ – Батыс Қазақстандағы
адыр-бҧдырлы, тӛмпешікті жер», – деп кӛрсетеді (Е.А.Керимбаев, 181). Атаудың
мағынасы: «адыр-бҧдырлы сор жер».
АТАНБАЙ (Атанбай) – мола, Маңғыстау тҥбегінің батыс бӛлігінде, Мҧнайлы
ауданы. Антропонекроним.
АТАНКАРА (Атанкара) – тҧз. қ., Бейнеу ауданы. «Биік таулы жердегі қҧдық».
АТАШ (Аташ) – а., Тҥпқараған ауданы. Парсы тілінде атеш: «от» (С.Атаниязов, 1970,
46). Мағынасы: «отты, алаулы мекен» Сол заманда жер астынан шығып жанып жатқан
газға байланысты аталған болу керек. Қазір сол жерден мҧнай қоры табылған.
АТЖОЛ (Атжол) – жол, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «атпен жҥретін соқпақ».
АТПАБҦЛАҚ (Атпабулак) – б., Қарақия ауданы. Мағынасы: «жерден атқылап аққан
бҧлақ».
АТПАБҦЛАҚ АРАНЫ (Атпабулак араны) – қор., м., Қарақия ауданы. Атау атпа
(сын есім) және бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атаудың мағынасы:
«бҧлағы атқылаған ойпаң жер».
АТШЫБАЙ (Атшыбай) – тҧрб. қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
АТЫОЗҒАН (Атыозган) – мола, Маңғыстау ауданы. Белгілі бір оқиғаға байланысты
аталған.
АУСАР (Аусар) – а., Маңғыстау ауданы. Бҧл топонимнің этимологиясы туралы тҥрлі
жорамалдар кездеседі. С.Қондыбай бҧл топонимиді ортағасырлық оғыз тайпасының
(афшар) атымен байланыстыра қарастырады. Ал біздің ойымызша, Аусар – екі
компоненттен қҧралған: аб(а)-об-оп-ау тәрізді ӛзгерістерге ҧшыраған «су», «ӛзен»
мәніндегі иран сӛзі де, ал сар сӛзін Н.Оңдасынов «Парсыша-қазақша тҥсіндірме
сӛздігінде» – «бір нәрсенің кӛптігін, молдығын білдіретін жҧрнақ» (Н.Оңдасынов, 161)
деген. Иран топонимикасындағы географиялық терминдерді зерттеуші
В.И.Савинаның еңбегінде: «Абшар – сарқырама, кӛп су» деп те беріледі (В.И.Савина,
1971, 4). Сонымен Аусар атауы «сулы жер» деген мағынаны білдіреді.
АУЫЗДЫБАС (Ауыздыбас) – қыс., б., Маңғыстау ауданы. Атау ауызды (сын есім)
және бас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «кӛпшілік жҥретін тау
асуындағы мол суы бар бҧлақ, қыстау».
АУЫЗДЫБАССАЙ (Ауыздыбассай) – м., Маңғыстау ауданы. Атау ауызды (сын
есім) және бас (зат есім), сай (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы:
«кӛпшілік жҥретін тау асуындағы, жолдағы ҥлкен сай».
АУЫЗДЫКӚЛ (Ауыздыколь) – қҧм, Бейнеу ауданы. Атау ауызды (сын есім) және
кӛл (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «кӛпшілік жҥретін тау
асуындағы кӛлі бар қҧм жер».
АУЫЗҚАРА (Ауызкара) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау ауыз (зат есім) және қара
(сын есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «кӛпшілік жҥретін тау асуы»
АУЫЗКӚЛ (Ауызколь) – м., Бейнеу ауданы. Атау ауыз (зат есім) және кӛл (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «кӛпшілік жҥретін тау асуындағы, жолдағы
кӛлді мҥйіс».
АУЫЗОРПА (Ауызорпа) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау ауыз (зат есім) және орпа (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «кӛпшілік жҥретін тау асуындағы,
жолдағы сулы қҧдық» (Б.Әріпов, Д.Әріпов,136).
АУЫЗСУ (Ауызсу) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау ауыз (зат есім) және су (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ішуге жарамды тҧщы сулы қҧдық».
АУЫЛ (Ауыл) – еск.а., Жаңаӛзен қ.ә. территориясында. Ел отыратын орын.
АУЫРТАС (Ауыртас) – қор., карьер, Мҧнайлы ауданы. Атау ауыр (сын есім) және
тас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Ҥлкен тас қойылған қорым» мәніндегі
атау тәрізді.
АХМЕТ (Ахмет) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
АША (Аша) – ӛ., қыс., Мҧнайлы ауданы. Э.В.Севортянның сӛздігінде «Аша – аш
етістігіне -а жҧрнағының жалғануы арқылы жасалған атау, таудан асуға қолайлы
тӛмен жер, жол» деп берілген (Э.В.Севортян, 1974, 214). Сонда атаудың мағынасы:
«тау асуындағы қыстау».
АШЫҚТАЙПАҚ (Ашыктайпак) – сор, Бейнеу ауданы. Атау ашық (сын есім) және
тайпақ (сын есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Жан-жағы ашық тегіс жердегі сор».
АЩЫ (Ащы) – бҧрқақ, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «шапшып шыққан ащы су
кӛзі».
АЩЫАҒАР (Ащыагар) – б., Қарақия ауд-дағы кебірлі тепсеңдердегі, әк бор тасты
сайлардағы ащы бҧлақ кӛздері. Атау ащы (сын есім) және ағар (етістік) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Мағынасы: «суы ащы жылға, су кӛзі».
АЩЫАЙРЫҚ (Ащыайрык) – б. Атау ащы (сын есім) және айрық (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Екі жаққа айырылып аққан ащы су кӛзі, бҧлақ».
АЩЫАҚ (Ащыак) – м., Қарақия ауданы. Атау ащы (сын есім) және ақ (етістік)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «суы ащы бҧлақ».
АЩЫБАС (Ащыбас) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау ащы (сын есім) және бас (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ащы сулы қҧдық».
АЩЫБОЛДЫ (Ащыболды) – қ., Қарақия ауданы. Атау ащы (сын есім) және болды
(етістік) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Қҧдықтың суының ащы болуы себепті
аталған».
АЩЫБҦЛАҚ (Ащыбулак) – а., Маңғыстау ауданы, б., Қарақия ауданы. Атау ащы
(сын есім) және бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «суы ащы
бҧлақ», «ащы сулы бҧлағы бар ауыл».
АЩЫЕГІЗ – қ., Маңғыстау ауданы. Суы ащы қҧдық, қасында тҧщы сулы қҧдық та
болған. Осыған байланысты біреуі Ащыегіз, екіншісі Тҧщыегіз аталып кеткен.
АЩЫЕСПЕ (Ащыеспе) – қ., тереңдігі – 1м., қыс., Маңғыстау ауданы. Атау ащы (сын
есім) және еспе (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «суы ащы тайыз
қҧдық».
АЩЫЕРБАСАН (Ащыербасан) – қ., Қарақия ауданы. Атау ащы (сын есім), ер (жер,
зат есім) және басан (етістік) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Ер (оғыз тілінде) – жер
деген сӛз. Ал басан, бас етістігінен –ан (-ған) жҧрнағының жалғануы арқылы жасалған
туынды етістік. Атаудың мағынасы: «жердің астынан шыққан ащы су».
АЩЫКӚЛТАБАН (Ащыкольтабан) – қ., Бейнеу ауданы. Атау ащы (сын есім), кӛл
(зат есім) және табан (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Мағынасы: «кӛктемде
су жиналатын, жазда кеуіп қалатын ойыстағы ащы сулы қҧдық».
АЩЫҚАРА (Ащыкара) – тҧз. ӛ., Тҥпқараған ауданы. Атау ащы (сын есім) және қара
(сын есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «суы ащы, мол сулы қҧдық».
АЩЫҚҦДЫҚ (Ащыкудык) – а., қ., Маңғыстау ауданы, қ., Мҧнайлы, Тҥпқараған
ауд-да. Атау ащы (сын есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған.
«Суы ащы қҧдық».
АЩЫМҦРЫН (Ащымурын) – мҥй., Тҥпқараған ауданы. Атау ащы (сын есім) және
мҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Қазақ халқында ащы терминімен
ӛзен, кӛл бойларындағы сортаңды ойыстарды атайды. Мҧндай ойыстарда тҧз бен
ылғал сҥйгіш ӛсімдіктер ӛседі, мҧндай ӛсімдік жамылғысы мал ҥшін жақсы азық
болып табылады» (К.Каймулдинова, 11) Сонымен атау: «сортаңды шӛпті, қҧмды
дӛңес мҥйіс» мағынасын береді.
АЩЫОРПА (Ащыорпа) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда, тӛбе, Қарақия ауданы.
Атау ащы (сын есім) және орпа (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы:
«аузы кең, әрі шегенделмеген, суы ащы тайыз қҧдық».
АЩЫСАЙ (Ащысай) – с., Маңғыстау ауданы. Атау ащы (сын есім) және сай (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «Сортаңды шӛпті сай».
АЩЫСАЙҚҦДЫҚ (Ащысайкудык) – қ., Қарақия ауданы. Атау ащы (сын есім)
және сай (зат есім), қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Сай табанынан
қазылған ащы сулы қҧдық».
АЩЫСОР (Ащысор) – ой, Мҧнайлы ауданы. Атау ащы (сын есім) және сор (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «сортаңды шӛпті ойпаң».
АЩЫТАЙПАҚ (Ащытайпак) – сор, Бейнеу ауданы. Атау ащы (сын есім) және
тайпақ (сын есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «сортаңды жазық жер».
АЩЫТРУБЧАТКА (Ащытрубчатка) – м., Маңғыстау ауданы. Атау ащы (сын есім)
және трубчатка (сын есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Трубчатка – «қҧбыр».
Мағынасы: «ащы суы ағатын қҧбыры бар мҥйіс».
АЯҚҚАРАҒАН (Аяккараган) – қҧр. қ., Қарақия ауданы. Атау бас (зат есім) және
қараған (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қараған қалың
ӛскен тӛменгі жақтағы қҧдық».
АЯҚҚАРАСАЙ (Аяккарасай) – қ., Қарақия ауданы. Атау аяқ (зат есім), қара (сын
есім) және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тӛменгі жақтағы
ҥлкен сай табанынан қазылған қҧдық».
АЯҚҚҦМ (Аяккум) – м., Бейнеу ауданы. Атау аяқ (зат есім) және қҧм (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атаудың мағынасы: «тӛменгі жақтағы қҧм».
АЯПБЕРГЕН (Аяпберген) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
АЯСУБАБА (Аясубаба) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.

ӘБДУ (Абду) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним. Ақбота Әбду Дауымшарҧлы

қазған қҧдық.
ӘБДІРТАМ (Абдиртам) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. «Әбдірдің
тамы».
ӘБДІХАЛЫҚ (Абдихалык) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ӘБІЛ ТӚРТКІЛІ (Абиль Торткилы) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
Мағынасы: «Әбіл жерленген ҥсті тегіс тӛртбҧрышты тӛбе». Аңызда: «Атағозы,
Бердібектің балалары Әбіл мен Бӛкенбай маңайласқан тҥрікменнің жылқысынан
арғымақ қҧлынды «тҥбінде айғыр қыламыз» деп, сайдың бойымен алып бара жатқан.
Бҧларды тҥрікмендер кӛріп қалып, екі балаға қуып жетеді, біреуін сайдың бойында,
екіншісін тӛрткілдің басына қашып шығып кеткен жерінен ӛлтіреді. Ол жерлер қазір
де: «Әбіл-Тӛрткіл, Тҥлкілі Бӛкенбай» деп аталады (Ж.Дҥйсенбаева, 2002, 52).
ӘДЕКЕТАС (Адекетас) – тас, Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ӘДІЛАТА (Адилата) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ӘЖІ (Ажи) – қ., қон., Тҥпқараған ауданы. Антропогидроним.
ӘЖІБАБА (Ажибаба) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ӘЖІБАЙ (Ажибай) – мола, Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ӘЖІҚҦЙ (Ажикуй) – ащы, тҧз.қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «Әжінің қҧдығы».
ӘЖІМСОР (Ажимсор) – сор. Тҥпқараған ауданы.
ӘЖІМҦРАТ (Ажиммурат) – мола, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ӘЙЛЕК (Айлек) – қон., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ӘЙНЕКТІ ҚОРА (Айнекты кора) – қон., қыс., Маңғыстау ауданы. Атау әйнекті
(сын есім) және қора (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «Терезесі
бар қора»
ӘЛӘУ-МАЙРАМ (Алау-Майрам) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ӘЛИ (Али) – бӛлек тау, Бейнеу ауданы. Антропоороним.
ӘЛИХАН (Алихан) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Антропоороним.
ӘЛМЕНБЕТ (Алменбет) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ӘЛМЕНБӚГЕТ (Алменбогет) – бӛгет, Маңғыстау ауданы. Әнет ата ҧрпағы Бердіҧлы
Әлменнің салған бӛгеті.
ӘЛМҦРАТ (Алмурат) – қон., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ӘЛІҒҦЛ (Алигул) – қ., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 5 м. Антропогидроним.
ӘЛІКЕ (Алике) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ӘЛІКЕ-ҚАНАЙ (Алике–Канай) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ӘЛІБЕК (Алибек) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ӘМІР (Амир) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ӘНДІЖАН (Андижан) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ӘУЕЗ (Ауез) – қау., Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним.
ӘУЛИЕ (Аулие) – қор., Қарақия ауданы. Мағынасы: «киелі, қасиетті қорым».
ӘУРЕН БИІК (Аурен биик) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. «Тым биік тӛбе».

БАБАЛЫ (Бабалы) – қ., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 3м. Кӛнетҥркі тілі сӛздігінде:
«ата, әке» мағыналарымен қатар «қарт, қарт адам», «сыйлы адам» мәнін де
қолданылған (Э.В.Севортян, 1978, 11). Мағынасы: «кәрі, кӛне қҧдық» тәрізді.
БАБАС (Бабас) – қ., Маңғыстау, Қарақия ауд-да. Антропогидроним.
БАБА ТҤКТІ ШАШТЫ ӘЗІЗ (Баба Тукты Шашты Азиз) – киелі ор., Маңғыстау
ауданы. Антропонекроним.
БАБАХАН (Бабахан) – қ., тӛбе, Қарақия ауданы. Антропоороним.
БАБЫҚҚАЗҒАН (Бабыкказган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Бабық (зат есім) және
қазған (етістік) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Бабық – Адай тайпасы Шегем руынан
тараған аталардың бірі. Мағынасы: «Бабық руының адамы қазған қҧдық».
БАГАРДЖИК (Багарджик) – мҥй., Тҥпқараған ауданы. Багар (багор) сӛзін қазақ
тіліне аударғанда «ілгек, қармақ» деген мағына береді (Русский-казахский словарь,
34), ал – жик кішірейту мәнін беретін, оғыз тіліне тән жҧрнақ, олай болса атаудың
мағынасы: «балық ауланатын кішкене мҥйіс».
БАҒЫТАЙ – БЕНІКЕ (Багытай - Бенике) – ойыс, Бейнеу ауданы. Антропоороним.
БАҒДА (Багда) – қ., Орталық Ҥстіртте, Маңғыстау ауданы. Тибет-моңғол тілдерінде
богдо – «қасиетті» (Е.Керімбаев, 1984, 15). Атаудың мағынасы: «қасиетті, киелі
қҧдық».
БАЗАРЛЫ (Базарлы) – қ., Маңғыстау ауданы. Парсы тіліндегі мағынасы «сауда-
саттық орны», ауыспалы мағынасы «қуаныш, қызық, думан» (Н.Оңдасынов, 42).
Базарлы атауы – «ҥлкен сҧранысқа ие, мал кӛп суарылатын қҧдыққа» байланысты
қойылған.
БАЗЫГҤРЛІ (Базыгурлы) – ойыс, Қарақия ауданы. Атау баз (сын есім) және гҥрлі
// ғҧрлы (шылау) сӛздерінң бірігуі арқылы жасалған. Баз – «дымқыл, ылғал» мәніндегі
сӛз (ҚӘТС, 566) гҥр – кӛнетҥркі сӛздігінде, «мола». Сонда атаудың мағынасы:
«маңында моласы бар сулы ойыс».
БАЙ (Бай) – қыс., Маңғыстау ауданы. Татар гидронимиясын зерттеген Ф.Г.Гарипова
бай – «ӛзен, қҧрғақ арна», ал Орталық Азия топонимиясында: «қҧрғақ арна» «сусыз
аңғар» мағынасында қолданылады» деп кӛрсетеді (Ф.Г.Гарипова, 26). Сонда атаудың
мағынасы: «сусыз арнадағы қыстау».
БАЙБОСЫН ҚОРА (Байбосын кора) – қон., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
БАЙҒҦС (Байгус) – мола, Маңғыстау ауданы. Байғҧс қҧсының кӛп болуына
байланысты аталуы мҥмкін.
БАЙДА-ЖӚҢГІЛ (Байда-Жонгиль) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
Сҥйінғара қырғынында қосарымен кеткен Жанақ руынан шыққан қос батыр.
БАЙДІЛДӘ (Байдилда) – м., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
БАЙЖАНМОЛА (Байжанмола) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Руы
Дәулеталы Нәрікҧлы Байжан жерленген қорым. Соғыс жылдарынан кейін Тҧщықҧдық
ауылдық Кеңесінің тӛрағасы болған.
БАЙЖАУЫН (Байжауын) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
БАЙЗАҚ (Байзак) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
БАЙКҤШІК (Байкушик) – қ., Бейнеу ауданы. Этногидроним.
БАЙҚАСҚА (Байкаска) – қон., Маңғыстау ауданы. Этноойконим.
БАЙҚҦДЫҚ (Байкудук) – қ., Бейнеу ауданы. Атау бай (сын есім) және қҧдық (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудағы бай сӛзі – қҧдық суының
молдылығын сипаттап тҧр немесе «қҧрғақ сусыз арнадан қазылған қҧдық» мәнін
береді (қараңыз: БАЙ).
БАЙҚҦЛ (Байкул) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. Байқҧл – кӛрік басып,
темірлерді қайысша иіп, одан тҧрмысқа қажетті бҧйымдарды дайындайтын әулие адам
болған. Бір шапқыншылықта тҥрікмендер оны кӛрік ҥйінде іс соғып, қазан шегелеп
отырған жерінде ӛлтіріп кетеді.
БАЙЛАМА (Байлама) – бӛг., Тҥпқараған ауданы. «Суды бӛгейтін жер» деген
мағынадағы атау болуы мҥмкін.
БАЙЛЕПЕС (Байлепес) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
БАЙМАҒАМБЕТ (Баймагамбет) – мола, Бейнеу ауданы мен Жылыой ауданың
(Атырау обл.) шекарасында. Антропонекроним.
БАЙМЕН (Баймен) – тақыр, Қарақия ауданы мен Қарақалпақстан Республикасының
шекарасында. Антропоороним.
БАЙРАҚТЫСАЙ (Байрактысай) – қҧр. ӛ., Маңғыстау ауданы. Атау байрақты (сын
есім) және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
БАЙСАРЫ (Байсары) – қон., қ., Қарақия ауданы. Этноойконим.
БАЙСАРЫКҤП (Байсарыкуп) – кҥп, Қарақия ауданы. Мағынасы: «Байсары руының
сай тҧйығындағы асты тастақты, шҧңғыл, су жинайтын орны».
БАЙСЕЙІТ (Байсейит) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
БАЙТАҚ (Байтак) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним. Байтақ – Бабық
тақтасынан шыққан бірінші хазрет, әруақты адам.
БАЙТЕ (Байте) – қ., Бейнеу ауданы. Этногидроним.
БАЙТЕМІР (Байтемир) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
БАЙТОРЫ (Байторы) – қ., Маңғыстау ауданы. Жалпытҥркі тілінде тор, дӛр, дара –
«ой, шҧңқыр, терең және тар жылға, жықпыл, тау аралық жырық» мәнін береді
(Е.Койчубаев, 224). Атаудың мағынасы: «қҧрғақ арна, ойдағы қҧдық».
БАЙҦЗАҚ (Байузак) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
БАЙШАҒЫР (Байшагыр) – м., Ҥстіртте. Геноойконим. Адай атадан Мҧңал, одан –
Бәйімбет, одан – Алдаберді, одан – Райымберді, одан – Текей, одан Байшағыр
тарайды. Мағынасы: «Байшағыр руының қонысы».
БАҚА (Бака) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Бәйімбет Бақаның
моласы.
БАҚАТАЙ (Бакатай) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
БАҚАН (Бакан) – мола, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «шаншыған сырығы бар
мола».
БАҚТЫБАЙ (Бактыбай) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
БАҚЫТҚОРА (Бакыткора) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау Бақыт (зат есім) және
қора (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кісі есімінен қойылған атау.
Мағынасы: «Бақыттың қорасы, қонысы».
БАЛА (Бала) – бейіт, Мҧнайлы ауданы. Мағынасы: «Жас адам, бала жерленген бейіт»
БАЛАӘУЛИЕ (Балааулие) – мола, Маңғыстау ауданы; маз., Тҥпқараған ауданы.
Атау бала (зат есім) және әулие (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
«Балалар жерленген киелі жер». Аңыз бойынша, «Қырықкез қырғыны тҧсында
шабылған басын кӛйлегінің етегіне орай сала жҥгірген баланың келіп, жеткен жері
екен» делінеді. Бала жҥрегі жеті кҥн бойына соғып жатыпты-мыс. Жҧртшылық сол
баланың денесін жатқан жеріне арулап жерлейді. Кейін бейіт басынан от шығып,
ерекше қасиет белгісін таныта бастайды. Жергілікті тҧрғындар бала әулие деп атап
кеткен» (Маңғыстау энциклопедиясы, 1997,176).
БАЛАБАЙ (Балабай) – мола, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «кішілеу қҧрғақ арнадағы
мола» (қараңыз: БАЙ).
БАЛАЛАН (Балалан) – қ., Маңғыстау ауданы. Кісі есімінен қойылған атау болуы
мҥмкін немесе су мол, жер асты су кӛздерімен толығып отыратын қҧдық.
БАЛАМЕШІТ (Баламешит) – дӛң, Тҥпқараған ауданы. Атау бала (зат есім) және
мешіт (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Башқҧрт топономиясындағы иран
тілінен енген атауларды зерттеген Н.Д.Гарипова және Т.Н.Гариповтың еңбектерінде
«бала» – жоғары, биік» деген мағынадағы сӛз деп кӛрсетеді (Н.Д.Гарипова,
Т.Н.Гарипов, 187). Ал Ғ.Қоңқашпаев топонимдер сыңарындағы бала сӛзін «кіші»,
«ҥлкен емес» деп қарайды. Осы Ғ.Қоңқашпаевтың пікіріне сҥйене отырып, атау:
«мешіт салынған биік дӛң».
БАЛАОЙ (Балаой) – қ., тӛбе, Қарақия ауданы. Атау бала (зат есім) және ой (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «биік ойыстағы тӛбе».
БАЛАУМА (Балаума) – қор., Қарақия ауданы. Балау – «кӛк шӛп» мағынасын береді,
–ма есім тудыратын жҧрнақ. «Нәрлі, жас шалғын жердегі қорым» (А.Смағҧлов, 301).
БАЛАҦЙЫҚ (Балауйык) – терең ҥңг., Маңғыстау ауданы. Атау бала (зат есім) және
ҧйық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ҧйық деп «ҧйма, тартпа май
батпақты» жерді айтады (ҚТТС, 9 том, 468). Бірақ, біздің пікірімізше, атаудың екінші
сыңары ол баста ұйық емес ойық деген сӛз болған тәрізді. Себебі атау «ҧйма, батпақты
жерді» емес ҥңгірді атап тҧр. Мағынасы: «терең ҥңгір».
БАЛБҦЛАҚ (Балбулак) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау бал (зат есім) және бҧлақ (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы тәтті (тҧщы) бҧлақ».
БАЛҒАБАЙ (Балгабай) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
БАЛДЫ (Балды) – қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «суы тәтті, тҧщы сулы қҧдық».
БАЛИДИ (Балиди) – қ., қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
БАЛҚҦТ (Балкут) – бейіт, Маңғыстау ауданы. Кісі есімінен қойылған атау болуы
немесе «суы тәтті (тҧщы) қҧдыққа байланысты» қойылған болуы мҥмкін (қараңыз:
АҚҚҦТ).
БАЛПАН (Балпан) – бейіт, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
БАЛТА (Балта) – м., Маңғыстау ауданы. Этноойконим.
БАЛТАКЕТКЕН (Балтакеткен) – қ., Бейнеу ауданы. Атау балта (зат есім) және
кеткен (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау балтаға немесе Балта
руының белгілі бір оғиғасына қатысты қойылған.
БАЛУАННИЯЗ (Балуаннияз) – мола, қ., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
Балуанияз – XIX ғ. Маңғыстау адайлары мен тҥрікмен тайпалары, Хиуалықтар
арасындағы соғыстарда ерекше кӛзге тҥскен, Балықшы руынан шыққан батыр.
БАЛША (Балша) – қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «бал сияқты». Қҧдық суы тәтті
(тҧщы) болған себепті аталған.
БАЛЫҚШЫ (Балыкшы) – қ., Бейнеу ауданы. Геногидроним. Балықшы – Адай
тайпасының Келінбердісінен тарайтын руы.
БАЛЫҚШЫҚАЗҒАН (Балыкшыказган) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы:
«Балықшы руының адамы қазған қҧдық».
БАЛЫМ (Балым) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
БАРАҚ (Барак) – Маңғыстау ауд-дағы қҧдық. Барақ атты шӛп те кездеседі. Сондай-
ақ Э.Мурзаев: «барақ – «қҧрғақ сай, жыра» деп кӛрсетеді (Э. и В. Мурзаевы, 36).
Сондықтан атаудың мағынасы: «қҧрғақ сайдағы қҧдық» немесе барақ ӛскен сайдағы
қҧдық болуы мҥмкін.
БАРАҚТЫ (Баракты) – қор., Қарақия ауданы. Мағынасы: «барақ ӛскен қорым».
БАРҚАН (Баркан) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «биік қҧмды тӛбе».
БАРҚАНБАЙ (Барканбай) – қҧр. қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «қҧмды қҧрғақ
арнадан қазылған қҧдық» (қараңыз: БАЙ).
БАРЛЫБАЙ (Барлыбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
БАРЛЫБАЙДЫҢ ТАУЫ (Барлыбайдын тауы) – тау, Маңғыстау ауданы.
Антропоороним. Мағынасы: «Барлыбай қоныстанған тау».
БАРМАҚ (Бармак) – қ., қор., Қарақия ауданы. Генонекроним.
БАРШАҚҦМ (Баршакум) – жҧрт, Бейнеу ауданы. Атау барша (ҥстеу) және қҧм (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: ««шӛбі мол, малға жайлы қҧмды
қоныс».
БАРЫС (Барыс) – сай, Маңғыстау ауданы. Ел аузында айтылатын бір дерек Барыс
атауын туысы Беріш, Мысырдың билеушісі Мәмлҥк Бейбарыс сҧлттанның туған жері
деп, сай аяғының шығысындағы бҥгінде ҥйінді болып жатқан, басына таяқ шаншулы
әулие саналатын мола орнын Бейбарыстың туған жеріне дінді уағыздау ҥшін жіберген
ӛкілінің атымен байланыстырады (Маңғ. энциклопедиясы, 2008, 211).
БАС (Бас) – жҧрт, тӛбе, Маңғыстау, Қарақия ауд-да. Мағынасы: «жоғары, биік тӛбе».
БАСАЙРАҚТЫ (Басайракты) – тау, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «биік арқарлы
тау» (қараңыз: АЙРАҚТЫ).
БАСАНЫҚСОР (Басаныксор) – м., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ҥлкен сор
мҥйіс».
БАСАР (Басар) – тҧз. қ., қорғ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Басар қазған
қҧдық.
БАСАР-ТҤРКЕ (Басар-Турке) – қ., Маңғыстау ауданы. Су кӛзерінің о бастағы
атауы Басар-Тҥрме болған. Басар – қҧдықты қаздыртқан адам, ал Түрме – Басардың
әйелі. Антропогидроним.
БАСЖЫРА (Басжыра) – тӛбе, Қарақия ауданы. Атау бас (зат есім) және жыра (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «маңында су жырып кеткен
ойпаты бар биік тӛбе».
БАСҚАРАҒАН (Баскараган) – тҧз. қ., Қарақия ауданы. Атау бас (зат есім) және
қараған (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қараған қалың
ӛскен жердегі сулы қҧдық».
БАСҚАРАСАЙ (Баскарасай) – қ., Қарақия ауданы. Атау бас (зат есім) және қара
(сын есім), сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен, терең
сайдағы қҧдық».
БАСҚҦДЫҚ (Баскудык) – а., қ., Маңғыстау ауданы; а., Мҧнайлы ауданы; тҧз.
қ.,Тҥпқараған ауданы. Атау бас (зат есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. «Жер асты су қорының ең ӛнікті, ыңғайлы жерінен қазылған, мол
сулы қҧдық».
БАСҚҦДЫҚТЫҢ СОРЫ (Баскудыктын соры) – сор, Маңғыстау ауданы. Атаудың
мағынасы: «мол сулы қҧдықтың қасындағы тҧзды кӛл (сор)» (қараңыз: БАСҚҦДЫҚ).
БАСҚҦДЫҚ ҚҦМЫ (Баскудык кумы) – қҧм, Маңғыстау ауданы. Атаудың
мағынасы: «мол сулы қҧдықтың маңындағы қҧмды жер (қараңыз: БАСҚҦДЫҚ).
БАСҚҦМАҚ (Баскумак) – қҧм, Мҧнайлы ауданы. Атау бас (зат есім) және қҧмақ (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Құмақ деп – «ҧсақ тӛбешікті жартылай
ӛсімдік басқан қҧмдарды» айтады (Э.Мурзаев, 1984, 313). Мағынасы: «биік, жартылай
ӛсімдік басқан қҧмдар».
БАСТІЛ (Бастиль) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау бас (зат есім) және тіл (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жіңішке мҥйістен қазылған қҧдық».
БАСШОРЫМ (Басшорым) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау бас (зат есім) және шоры
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Шор – «сор, кепкен тҧзды кӛл»
(Э.М.Мурзаев, 1984, 630). Атауда ш/с сәйкестігі кездеседі. Мағынасы: «суы мол, ащы
(тҧзды) қҧдық.
БАТПАҚАТЫН (Батпакатын) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
БАТЫР (Батыр) – сор. Қарақия ауданы. Антропоороним. Ер Тӛлептің қҧрметіне
қойылған атау (қараңыз: ТӚЛЕПҚАЗҒАН).
БАТЫРБАЙ (Батырбай) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
БАТЫС АПАН (Батыс Апан) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «кҥнбатыс
жақтағы ауызы кең, суы тайыздан шығатын қҧдығы бар тӛбе».
БАТЫС БАЙМЕНДІ (Батыс Байменды) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы:
«кҥнбатыс жақтағы Баймендінің тӛбесі».
БАТЫС БЕЛСЕКСЕУІЛ (Батыс Бельсексеуиль) – тӛбе, Қарақия ауданы.
Мағынасы: «кҥнбатыс жақтағы сексеуіл қалың шыққан тӛбе».
БАТЫС ҚАРАТАУ (Батыс Каратау) – тау сілемі, жота, Маңғыстау ауданы. Атау
батыс (зат есім) және қара (сын есім), тау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Мағынасы: «кҥнбатыс жақтағы қара тасты тау».
БАТЫС ҚОЛБАЛАОЙ (Батыс Колбалаой) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы:
«кҥнбатыс жақтағы биік тӛбе».
БАТЫС ҤСТІРТ КЕМЕРІ (Батыс Устирт кемери) – Ҥстірт жазығының тік қҧлама
жарлармен шектелген батыс жиегі. Ҥстірт – «ҥсті тегіс, биік жер». Мағынасы: «ҥсті
тегіс биік жердің тізбегі».
БАУБЕКҚАЗҒАН (Баубекказган) – қ. Маңғыстау ауданы, Орталық Ҥстіртте. Атау
Баубек (зат есім) және қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Геногидроним. Баубек – Адай тайпасының Тобыштан тарайтын аталарының бірі.
Мағынасы: «Баубек руының адамы қазған қҧдық».
БАУТИН (Баутино) – кент, Тҥпқараған ауданы. Антропоойконим. Қызыл әскер
А.Е.Баутиннің есімі берілген.
БАУЫРБАС (Бауырбас) – тҧз. қ, орпа, Маңғыстау ауданы. Атау бауыр (зат есім)
және бас (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Бауыр деп – таудың, қыратты
жерлердің сырт жағына қарама-қарсы ой жағын, ық жерін айтамыз (ҚТТС, 2 том, 11).
Атаудың мағынасы: «қыратты жерлердің сырт жағына қарама-қарсы ойдан қазылған
сулы қҧдық».
БАУЫРҚҦМАҚ (Бауыркумак) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау бауыр (зат есім)
және қҧмақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қыратты
жерлердің сырт жағына қарама-қарсы ойдағы ӛсімдік басқан қҧмдар».
БАЯНДЫ (Баянды) – а., Мҧнайлы ауданы. Ә.Кекілбайҧлы Баянды атауын: «Ұзын
Хасанға қараған баяндүрлар жайлаған мекен» деп түсіндіреді.
БАЯУ (Баяу) – қон., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «қонысы орташа, шӛбі шамалы
жер».
БӘЖІ (Бажи) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Адайдың Жеменей
руының ӛкілі Туашҧлы Бәжінің моласы.
БӘЙГЕЛТӚБЕ (Байгельтобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Этноороним. Мағынасы:
Бәйгел руының қонысы.
БӘЙГЕТӚБЕ (Байгетобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау бәйге (зат есім) және тӛбе
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ат жарысы болып тҧратын
тӛбе».
БӘЙДЕЙДІҢ ҤШСУЫ (Байдейдын ушсуы) – қ., Қарақия ауданы.
Антропогидроним. Мағынасы: «Бәйдейдің ҥш қҧдығы».
БӘЙКҤШІК (Байкушик) – қ., Маңғыстау ауданы, Орталық Ҥстіртте. Этногидроним.
БӘЙТЕ ҒИБАДАТХАНАСЫ (Байте гибадатханасы) – тарихи еск. Маңғыстау ауд-
дағы сарматтар заманынан сақталған тарихи ескерткіш, киелі орын. Этнонекроним.
БӘЙТЕ-ҚИЯТ ШЫМЫРАУЫ (Байте-Кият шымырауы) – қ., Маңғыстау ауданы.
Этногидроним.
БӘКІШҚАЗҒАН (Бакишказган) – қ., Ҥстіртте. Атау Бәкіш (зат есім) және қазған
(етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Бәкіш қазған қҧдық».
БЕГЕЙ (Бегей) – қора, Тҥпқараған ауданы. Геноойконим. Бегей – Адай тайпасының
Тобыштан ӛрбігін аталарының бірі. Мағынасы: «Бегей руының қонысы, қорасы».
БЕГЕШ (Бегеш) – қор., Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним. Бегеш – Кенже-
Жеменей Қонай батырдың баласы (С.Қондыбаев, 2000, 17).
БЕЙҚАМ (Бейкам) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «аласа тӛбе» тәрізді.
БЕЙНЕУ (Бейнеу) – кент, ауд-ң орт., бекет, Бейнеу ауданы. Осы жерде еіншілікпен
айналысқан Бейнеу деген кісінің есімімен аталған делінеді. Біздің жорамалымызша:
Бейн – парсы тілінде «орта» деген мән береді екен, ал еу – аб(а)-об-оп-ау-еу тәрізді
ӛзгерістерге ҧшыраған «су», «ӛзен» мәніндегі парсы сӛзі де, атау: «ортадағы су,
ортадағы бҧлақ» мәнін беретін тәрізді.
БЕЙНЕУ ҚОРЫМЫ (Бейнеу корымы) – қор., Бейнеу ауданы (қараңыз: БЕЙНЕУ).
БЕЙСЕНБАЙ ҚОРЫМЫ (Бейсенбай корымы) – қор., Тҥпқараған ауданы.
Антропонекроним.
БЕКБАЙ (Бекбай) – қон., қор., Маңғыстау ауданы. Атау бек (зат есім) және бау (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау бек (зат есім) және бай (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Кӛнетҥркі тілінде: бек: «мықты», «ӛте, кӛп», «қорған, қамал,
бекініс» мағыналарында қолданылған (Э.Севортян, 1978, 117). Ал Дағыстан
топонимиясында Бека, Бекі атауының «тау» мағынасы кездеседі (Словарь геогр. терм.
и др. слов в топонимии Дагестанский АССР, 36). Бай – «қҧрғақ арна, жыра».
Мағынасы: «ағынсыз ойысы бар таудағы немесе биік жердегі қоныс».
БЕКБАУ (Бекбау) – қ., Қарақия ауданы. Атау бек (зат есім) және бау (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Бау – бақша мәнін береді. «таудағы жанында ӛскен
ағашы бар қҧдық» (қараңыз: БЕКБАЙ).
БЕКБАУЫЛАТА (Бекбауылата) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
Бекбаулы – Адайдың Шоңай руының ҧрпағы, ел қҧрметтеген айтулы сынықшы.
БЕКБЕРДІ (Бекберды) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
БЕКБОЛАТ (Бекболат) – қор,. кен ор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
БЕКДҦРДЫ ИШАН (Бекдурды Ишан) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
Тҥрікмен ҧлтының ӛкілі, ишан болған адам.
БЕКЕБАЙ (Бекебай) – қҧм, Маңғыстау ауданы. Арабша боке – «ойпат жер»
(В.И.Савина, 1971, 41). Бай – «қҧрғақ, сусыз арна». Мағынасы: «қҧрғақ, сусыз арналы
ойпаттағы қҧмды алқап».
БЕКЕЖАН (Бекежан) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
БЕКЕС (Бекес) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. Тҥрікменадай Бекес
жерленген қорым.
БЕКЕСҚАЗҒАН (Бекесказган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Бекес (зат есім) және
қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қҧдықты тҥрікменадай Бекес
қаздырған.
БЕКЕТАТА (Бекетата) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним. Бекет Мырзағҧлҧлы
– XVIII ғ. ӛмір сҥрген данагӛй, халық батыры, абыз, ағартушы, сәулетші.
БЕКЕТАТА ЖЕРАСТЫ МЕШІТІ (Бекетата жерасты мешиты) – сәу. ӛнер ескерт.,
Бейнеу, Қарақия, Маңғыстау ауд-да. Антропонекроним. XVIII ғ. ӛмір сҥрген данагӛй,
халық батыры, абыз, ағартушы, сәулетші Бекет Мырзағҧлҧлы салған жер асты
мешіттер.
БЕКТЕМІРБАБА (Бектемирбаба) – қауым, Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним.
БЕКТҦРЛЫ (Бектурлы) – алқ., газк. кені. Ақтау қаласының шығысында орналасқан
алқап, газконденсант кені. Антропоороним.
БЕКШЕ (Бекше) – қ., Маңғыстау ауданы. Кӛнетҥркі тілінде: бек: «мықты», «ӛте,
кӛп», «қорған, қамал, бекініс» мағыналарында қолданылған (Э.Севортян, 1978, 117).
Мағынасы: «биіктеу тӛбе жанынан қазылған қҧдық».
БЕКІ (Беки) – а., Маңғыстау ауданы. Кӛнетҥркі тілінде: бек: «мықты», «ӛте, кӛп»,
«қорған, қамал, бекініс» мағыналарында қолданылған (Э.Севортян, 1978, 117). Ал
Дағыстан топонимиясында Бека, Бекі атауының «тау» мағынасы кездеседі (Словарь
геогр. терм. и др. слов в топонимии Дагестанский АССР, 36). Ертеде қорған қызметін
таулар атқарғанын ескерсек, Бекі – «тау» мағынасындағы атау. Бҧған сол жердегі Бекі
тӛрткілі дәлел бола алады деп ойлаймыз.
БЕКІ ҚОРЫМЫ (Беки корымы) – қор., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «тау
бауырайындағы қорым» (қараңыз: БЕКІ).
БЕКІТТІ (Бекитты) – қон., Маңғыстау ауданы. Біздің пікірімізше, атау қҧрамындағы
бек «қорған, қамал, бекініс» мағыналарында қолданылып, жан-жағы қоршалған, биік
қорғандары (тау, тӛбе) бар қоныс мәнінде қолданылып тҧр (қараңыз: БЕКІ).
БЕЛАСҚАН (Бельаскан) – м., Қарақия ауданы. Атау бел (зат есім) және асқан
(етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тау аралық ӛткел, тӛбе».
БЕЛДЕУЛІ (Бельдеули) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «таудың орта тҧсынан
қазылған қҧдық».
БЕЛЕС (Белес) – алқ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «биіктеу келген жазық алқап».
БЕЛЕСЕМ (Бельесем) – тау, Қарақия ауданы. Атау бел (зат есім) және есем (есен)
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Этноороним. Бел – «тӛбе» (ДТС, 93).
Мағынасы: «Есен руының асуы, тӛбесі».
БЕЛСЕКСЕУІЛ (Бельсексеуиль) – тҥлей, Қарақия ауданы. «Сексеуіл шыққан қалың
бҧталы ӛңірді тҥлей деп атайды» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 574). Мағынасы:
«сексеуіл қалың шыққан тӛбелі, жоталы тҥлей».
БЕЛСЕКСЕУІЛЖАЛ (Бельсексеуилжал) – м., Қарақия ауданы. Атау белсексеуіл
(зат есім) және жал (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«сексеуіл қалың шыққан жалды мҥйіс».
БЕЛІКТІНІҢ ТҦМСЫҒЫ (Беликтинын тумсыгы) – тау, Маңғыстау ауданы. Біздің
пікірімізше, атау бел (тау аралық ӛткел», «тау») сӛзіне –лек (бір нәрсенің барлығын
білдеретін кӛне аффикс) жҧрнағының жалғануы арқылы жасалған. Сонда атаудың
мағынасы: «тау аралық ӛткелдегі, асудағы жазықтыққа сҧғынып тҧрған кӛтеріңкі
қҧмды жер».
БЕРДАЛЫ (Бердалы) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Аңыз бойынша,
Ескелді Отарҧлы Бердалы – адай халқын Маңғыстауға бастап келген батырлардың бірі
және опазсыздықпен ӛлтірілгеннен кейін тҥбекке алғаш жерленген адай кісі.
БЕРДІБЕК (Бердибек) – мола, Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним.
БЕРДІСҤГІР (Бердисугир) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
БЕРЕГОВОЙ (Береговой) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «жағадағы тӛбе».
БЕРНИЯЗ (Бернияз) – маз., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
БЕСАУЫЗ (Бесауыз) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау бес (сан есім) және ауыз (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛпшілік жҥретін тау
асуындағы бес қҧдық»
БЕСБҦЛАҚ (Бесбулак) – қ., б., Маңғыстау және Бейнеу ауд-да. Атау бес (сан есім)
және бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қатар ағып
жатқан жатқан бес бҧлақ немесе кӛп бҧлақ».
БЕСКЕМПІР (Бескемпир) – тӛбе, мола, Қарақия ауданы. Атау бес (сан есім) және
кемпір (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Біздің ойымызша, топоним
қҧрамында кемпір сӛзі «кӛне», «ескі» мағынасын беретін тәрізді. Сонда топоним: «бес
немесе кӛп кӛне молалы тӛбеге» қатысты аталған.
БЕСКӚЛ (Бесколь) – қ., Бейнеу ауданы. Атау бес (сан есім) және кӛл (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «бес сулы қҧдық».
БЕСКӚҢ (Бескон) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау бес (сан есім) және кӛң (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛң «мал қыстайтын тҧрақты қоныс орны,
қыстау» (ҚТТС, 330). Атаудың мағынасы: «ҥлкен мал қыстататын қоныс»
БЕСҚҦДЫҚ (Бескудык) – тҧз. қ., Маңғыстау және Бейнеу, Қарақия ауд-да. Атау бес
(сан есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сол
маңдағы тереңдігі әр тҥрлі бес қҧдыққа» қатысты аталған.
БЕСМҦРЫН (Бесмурын) – тау, Маңғыстау ауданы, Шығыс Қаратаудың оңт-
шығысыныда. Атау бес (сан есім) және мҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Мағынасы: «таудың, не биіктеу жоталардың жазықтыққа сҧғынып тҧрған
бес тҧсы».
БЕСОБА (Бесоба) – қ., тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау бес (сан есім) және оба (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Оба термині моңғол топонимиясында «тас
ҥйіндісі, шекаралық белгі», «оқшау орналасқан тау, тӛбе», «арнайы ҥйілген тас
қорымы» деген мағынаға ие болады» (К.Қаймулдинова, 54). Атаудың мағынасы: «бес
ҥйілген тас қорымы».
БЕСОҚТЫ (Бесокты) – қ., тӛртк., Қарақия ауданы. Атау бес (сан есім) және оқ-ты
(сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Э.Мурзаев оқ сӛзін: «оқ – «уақ негізгі
арық», «жер суаратын жыра», «тақырлардағы су жинайтын уақ жырашықтар» деп
тҥсіндіреді (Э.Мурзаев, 1984, 409). Сонымен атаудың мағынасы: «бес арықты немесе
бес су жинайтын жырасы бар тӛрткіл», «бес арықты немесе бес су жинайтын жыралы
тӛрткілден қазылған қҧдық».
БЕСӚГІЗ (Бесогиз) – қ., Маңғыстау ауданы, Солт.Ҥстірттегі терең қҧдықтар. Атау
бес (сан есім) және ӛгіз (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ӛгіз сӛзі туралы
тҥрлі этимологиялық жорамалдар қалыптасқан деуге болады. Бесӛгіз гидронимі
туралы Маңғыстау энциклопедиясында: «Ел аузында қҧдықшыға 5 ӛгіз беріп
қаздырған себепті, солай аталған» деген дерек бар. Сонымен қатар Маңғыстауды
туыстас бес оғыз тайпасы келіп мекендеген кезеңнен қалған атау делінеді. Тәңке
атымен қосақталып, Бесӛгіз-Тәңке деп аталыпты» деген мәліметті де кездестіреміз
(Маңғыстау энциклопедиясы, 1997, 233). Ал ғалым Т.Жанҧзақов: «ӛгіз – кӛнетҥркі
тілінде «ӛзен», «су» мәнін білдіретін сӛз болған», – дейді (Т.Жанҧзақ, 2007, 66). Бҧл
пікірді Э.Мурзаев нақтылай тҥседі: «Негізінен, окуз сӛзі «ағып жатқан су» мағынасын
береді» (Э.Мурзаев, 1974, 195). Сонымен Бесӛгіз атауы – «ағынды сулы бес қҧдық»
деген мән береді.
БЕСТАС (Бестас) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау бес (сан есім) және тас (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қабір ҥстіне бес мінберлі тас
орнатылған мола».
БЕСТӚБЕ (Бестобе) – қ., Бейнеу ауданы. Атау бес (сан есім) және тӛбе (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «алыстан бес тӛбе болып кӛрінуіне
байланысты қойылған атау».
БЕСТӚРТКІЛ (Бесторткиль) – м., Қарақия ауданы. Атау бес (сан есім) және тӛрткіл
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥсті тегіс, тік қабырғалы
қатар жатқан бес тӛбесі бар мҥйіс».
БЕСШОҚЫ (Бесшокы) – шоқылыр сілемі, Маңғыстау ауданы, Шығыс Қаратауда.
Атау бес (сан есім) және шоқы (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «алыстан бес шоқы, тӛбе болып кӛрінуіне байланысты қойылған атау».
БЕСШЫМЫРАУ (Бесшымырау) – қ., қор., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Атау бес (сан
есім) және шымырау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«тереңдігі әртҥрлі бес терең қҧдықтың қазылуымен байланысты аталған».
БЕСІК (Бесик) – дӛң, тӛбе, абс. биіктігі 267 м. Маңғыстау ауданы. Алыстан дӛң
кӛрінісі бесікке ҧқсас болғандықтан қойылған атау.
БИСЕМБАЙ (Бисембай) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
БИТАНТОҒАН (Битантоган) – қау., Маңғыстау ауданы. Атау «Битан және Тоған
деген екі балаға қатысты аталған» (С.Қондыбаев, 2000, 18) делінеді. Ал иран тілінде
бидон – «орта, ортадағы» деген сӛз (Л.И.Рогозова, 22). Тоған – «су жинап алатын
бӛгет, тоспа немесе арық». Біздің ойымызша, атаудың мағынасы: «ортада орналасқан,
су жинап алатын бӛгет маңындағы қауым».
БОЗ (Боз) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «бетегелі, изенді, селеулі тӛбе».
БОЗАТ (Бозат) – қыс., Мҧнайлы ауданы. Мағынасы: «бетегелі, изенді, селеулі
жердегі ҥлкен қыстау».
БОЗАШЫ (Бозашы) – тҥб., Маңғыстау ауданы, Каспий теңізінің солт – шығысында.
Бозашы атауының этимологиясы туралы қазақ тіл білімінде Т.Жанҧзақ, Е.Қойшыбаев,
С.Әбдірахманов т.б. жазды. Географ С.Әбдірахманов тҥбек атауының екі тҥрлі
мағынасын кӛрсетеді: бірінші, боза – тарыдан ашылатын ішімдік. Бозашы –
қолсыраның осы тҥрін дайындайтын адам. Кейінірек бҧл термин осы ӛлкеде қазақ
тҧрғындарының арасында ӛмір сҥрген тҥрікмендердің бір руының атына айналды.
Қазақтың Әлімҧлының бір бҧтағы осыған ҧқсас «бозаншы» аталады. Тҥбек аты осы
этнонимге байланысты қалыптасқан деген жорамал бар. Екінші, тҥбектің аты қазақтың
«бозащы» – «бозғылт», «татырлы жер» немесе «ащы немесе тҧзды жерге бейімделген
жусан кӛп жер дегеннен шығуы ықтимал (Каспий қайраңы, 1996, 257). Е.Қойшыбаев:
«бозды сортаң жер» – дейді (Е.Койчубаев, 68). Ал тарихи деректерге сҥйенсек, бозашы
– ӛлкені мекен еткен оғыздық шәудір тайпасының бір руы. Атаудың «Біздің
ойымызша, атау екі бӛлімнен тҧрады: боза және -жы. Боза, буза қазақ, қырғыз, тобыл
және тҥрік тілінде «тарыдан ашытылған ішімдік» деген мағына береді. Этнонимдегі –
жы аффиксі –чы, -чі жҧрнағымен қатар қолданылып, мамандық атауларын тудырады.
Сонымен, бозажы «боза ішімдігін дайындаушы адам» (С.Атаниязов, 1988, 33). Атау
осы ру атына байланысты қалыптасқан.
БОЗДАҚ (Боздак) – қыр, сай, қор., а., Маңғыстау ауданы. Атау боз (сын есім) және
дақ (тау, зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Негізінен, боз деп – кӛде,
селеулі ӛсімдікті дала, жыртылмаған, қҧнарлы тың жерлерді айтады. Ал дақ - қазіргі
тіліміздегі тау сӛзінің кӛне дағ формасы. «Дағ – «тау» (Э.Севортян, 1980, 117). Атау
қырдың сарғыш бозаң тартып тҧруымен байланысты қойылған тәрізді.
БОЗҚОЛҚА (Бозколка) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау боз (сын есім) және дақ
(тау, зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «бозды сортаң тӛбе».
БОҚАЯҚ (Бокаяк) – қ., Қарақия ауданы. Атау боқ (зат есім) және аяқ ( зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тӛмендегі маңайында мал кӛп
жайылатындықтан қи кӛп болатын қҧдық».
БОҚБАС (Бокбас) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау боқ (зат есім) және бас ( зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «маңайында мал кӛп жайылатын, сулы
қҧдық».
БОҚСУ (Боксу) – сай. Атау боқ (зат есім) және су ( зат есім) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. Мағынасы: «ішуге жарамсыз, лас су ағатын сай».
БОҚТАС (Боктас) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау боқ (зат есім) және тас ( зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты жерден қазылған лас сулы
қҧдық».
БОҚТЫ (Бокты) – тау, Қарақия ауданы. Тәжік тілдерінде: «бук – тӛбе, адыр, дӛңес,
бел» (Л.И.Рогозова, 26). Сонда атаудың мағынасы: «тӛбелі, адырлы тау».
БОҚТЫНЫҢ ТӚРТКІЛІ (Боктынын торткилы) – тӛбе, Қарақия ауданы.
Мағынасы: «биік таудағы ҥсті тегіс, қабырға – беткейлері тік тӛбе» (қараңыз:
БОҚТЫ).
БОҚТЫСАЙ (Боктысай) – сай, Тҥпқараған ауданы,Форт-Шевченко қаласының
кіреберісінде. Атау боқты (сын есім) және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. «Қаланың кҥл-қоқыс, лас заттары тӛгілген сай» мағынасындағы атау
(Маңғыстау газеті, 1993ж. 23 шілде).
БОҚЫШҚАЗҒАН (Бокышкаган) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Бегей
Боқыш қазған қҧдық.
БОЛАТНИЯЗ (Болатнияз) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
БОРАН (Боран) – тҧз. қ., Орт. Ҥстірте, Бейнеу ауданы. «Суы қатты салқын қҧдық»
болуы мҥмкін.
БОРАНҚҦЛ (Боранкул) – қор., қ., а., Бейнеу ауданы. Антропотопоним.
БОРЖАҚТЫ (Боржакты) – қ., қор., Мҧнайлы ауданы. Боржақ – қҧм ӛсімдігі
(С.Атаниязов, 1970, 68). «Боржақ ӛсімдігі кӛп ӛсетін жер» мағынасындағы атау.
БОРКӚЛ (Борколь) – қ., Бейнеу ауданы. Атау бор (зат есім) және кӛл ( зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Бор «жҧмсақ ақ топырақ, әк тастың бір тҥрі»
(ҚТТС, 2 том, 367). Мағынасы: «жҧмсақ ақ топырақты жерден қазылған қҧдық».
БОРҚҦДЫҚ (Боркудык) – тҧз. қ., Бейнеу ауданы. Атау бор (зат есім) және қҧдық
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жҧмсақ ақ топырақты
жерден қазылған қҧдық».
БОРЛЫ (Борлы) – қ., Маңғыстау, Тҥпқараған ауд-ы. «Боры кӛп, топырақ тҥсі ақ
болып келген жерден қазылған қҧдық» мәніндегі атау.
БОРЛЫКӚҢ (Борлыкон) – мола, Мҧнайлы ауданы. Атау борлы (сын есім) және кӛң
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «боры кӛп, топырақ тҥсі ақ
болып келген қыстаудағы мола».
БОРЛЫМҤЙІС (Борлымуйис) – ҥңгір. Атау борлы (сын есім) және мҥйіс (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мҥйіс «қҧрылықтың теңізге, кӛлге сҧғына еніп
жатқан бӛлігі» (КТТС, 7 т. 265). Мағынасы: «қҧрылықтың теңізге сҧғына еніп жатқан
жҧмсақ ақ топырақты бӛлігіндегі ҥңгір».
БОРЛЫСУАТ (Борлысуат) – қос сай, Тҥпқараған тҥб. солт – шығыс бӛлігіне жақын
жерде. Атау борлы (сын есім) және суат ( зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
«Жҧмсақ, ақ топырақты, сулы сай».
БОРЛЫТОРЫМ (Борлыторым) – қос қ., Маңғыстау ауданы. Қазақ тілінің қысқаша
этимологиялық сӛздігінде торым сӛзіне мынадай тҥсінік берілген: «Торым – тҥркі
тілдерінде сӛздігінде торым деп тҥйенің ботасын атағандығы айтылады. Ал кӛнетҥркі
тілі сӛздігінде турум – «ӛлшем бірлік, бір турум адамның бойына тең қҧдықтың
тереңдігі» деп беріледі (М.Қашқари, 1997, 589). Демек, Борлыторым атауы –«адам
бойындай тереңдіктегі борлы жерден қазылған қҧдық» мәнін береді.
БОРСАЙ (Борсай) – қ., Қарақия ауданы. Атау бор (зат есім) және сай ( зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «боры кӛп, ақ топырақты сай»
БОРСЫҚ ҚҦМЫ (Борсык кумы) – қҧм, Ҥстіртте. Атау сол жерде борсықтың кӛп
болуына байланысты аталған.
БОРСЫМҦРЫН (Борсымурын) – шағын мҥй., Қарақия ауданы, Кендірлі
шығанағында. Атау борсы (сын есім) және мҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Мағынасы: «кҥлімсі исі бар қҧмды мҥйіс».
БОСАҒА (Босага) – тӛбе, абс. биіктігі 222 м. Қарақия ауданы. Босаға сӛзі кӛнетҥркі
тілінде: «таудың кемері, баурайы» (Э.Севортян, 1978, 197). Мағынасы: «тау
баурайындағы тӛбе, дӛңес жер».
БОСТАН (Бостан) – а., қ., Қарақия ауданы. С.Омарбеков бостан сӛзінің мағынасын–
«бостандық» – деп кӛрсетеді (102). Ал Н.Оңдасыновтың «Парсыша–қазақша
тҥсіндірме сӛздігінде» бостан – «бау, бау-бақша» және гҥлденген ӛлке» деген мағына
беретіні айтылады (Н.Оңдасынов, 48). Сонда атаудың мағынасы: «кӛкӛністі, бау-
бақшалы ауыл».
БОСТАНҚҦМ (Бостанкум) – қҧмды алқап, Маңғыстау және Қарақия ауд-ы
аумағында. Атау бостан (зат есім) және қҧм (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Мағынасы: «кӛкӛніс ӛсетін қҧмды алқап».
БОТАГӚЗ (Ботагоз) – жҧрт, Қарақия ауданы. Антропоойконим.
БОТАҚАН (Ботакан) – қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «суы аз немесе кішкене
қҧдық» тәрізді.
БОШАН (Бошан) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
БӚГЕН (Боген) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «тоғаны бар қҧдық».
БӚГЕРІСТАМ (Богеристам) – суы мол б., Маңғыстау ауданы. «Мола маңындағы
тоғаны бар суы мол бҧлақ».
БӚГЕТ (Богет) – м., Тҥпқараған ауданы, Форт-Шевченко қаласының кіреберісінде.
Атау қарғынды қаланың ҥстімен ӛткізбей тоқтату ҥшін салынған бӛгетке байланысты
қойылған.
БӚКЕЖЕ (Бокеже) – қ., Маңғыстау ауданы. Арабша боке – «ойпат жер» (В.И.Савина,
41). Атаудың мағынасы: «кіші ойдан қазылған қҧдық».
БӚКЕН (Бокен) – қ., Бейнеу ауданы. Этногидроним. Жеменейдің Бӛкен руының
адамы қаздырған қҧдық.
БӚКЕНМОЛА (Бокенмола) – бейіт, Бейнеу ауданы. Этнонекроним. Жеменейдің
Бӛкен руының Мҧрас деген жас жігітіне арнап алынған кҥмбезді бейіт.
БӚЛЕБАЙ (Болебай) – б., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
БӚЛЕКБАЙ (Болекбай) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
БӚЛЕШ (Болеш) – қау., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
БӚРЛІ (Борлы) – м., Тҥпқараған ауданы. «Қасқырдың (бӛрі) ӛте кӛп кездесетін жері»
мағынасындағы атау.
БӚРЛІКӚҢ (Борлыкон) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау бӛрлі (сын есім) және кен
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛң – мал қыстататын орын. Сонда атау:
«қасқыры кӛп мал қыстататын орын».
БӚРІБАС (Борибас) – асу, Маңғыстау ауданы, Оңт. Ҥстірт беткейінен шығатын асу.
Атау бӛрі (зат есім) және бас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Сырт кейпі,
жарлауыт жиектері бӛрінің тісі ақсиған басына ҧқсауына байланысты берілген атау
(Маңғ.энциклопедиясы, 2008, 245).
БӚРІККЕТКЕН (Бориккеткен) – м., Маңғыстау ауданы. Атау бӛрік (зат есім) және
кеткен (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау бӛрікке қатысты оқиғаға
байланысты қойылған.
БУЛЫОЙЫҚ, Қҧрмаштың сҥйретпесі (Булыойык) – ҥңг. Ҥстірт ернегіндегі
тҥбінде суы бар терең шҧңқыр. Тереңдігі – 120м. Атау булы (сын есім) және ойық (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау қыста аузынан бу шығып жатуы
себепті қойылған. Қҧрмаштың сҥйретпесі аталуы Қҧрмаш осы жерге паналаған
делінеді. Ал сҥйретпе деген сӛзге Ә.Спан мен Ж.Дҥйсенбаеваның «Ҧлы даланың
ҧланғайыр мҧрасы» атты кітабында былай деп анықтама берілген: «жарқабақты тау
шыңы ҥңгіріндегі тҧщы су. Ҥстінен тікелей алуға мҥмкіндік болмаған соң, меспен
сҥйретіп, еңбектеп алып шығады» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 219).
БУРАБАЙ (Бурабай) – қ., қор. Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
БУРАСОЙҒАН (Бурасойган) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау бура (зат есім) және
сойған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ел аузында: «ашаршылық кезде
ҧрылыр біреудің жалғыз бурасын ҧрлап әкетеді де, бір жерге апарып сойып, аштықтан
аман қалыпты». Бҧл жер осылайша Бурасойған аталып кетіпті.
БҦҒАБАЙ (Бугабай) – жҧрт, қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
БҦЗАУҚОРА (Бузаукора) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Атау бҧзау (зат есім)
және қора ( зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ру атынан қойылған атау.
Бұзау – Адай тайпасының Келінбердіден ӛрбігін аталарының бірі. Мағынасы: «Бҧзау
руының қонысы, қорасы».
БҦЗЫҚТАМ (Бузыктам) – қ., қор., Маңғыстау ауданы. Атау бҧзық (сын есім) және
там (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «арам, басқа діннің
адамы жерленген жер», «сол тамның қасынан қазылған қҧдық» немесе «бҥлінген,
қҧлаған там» болуы мҥмкін.
БҦЛАҚТЫКӚЛ (Булактыколь) – қыс., Бейнеу ауданы. Атау бҧлақты (сын есім)
және кӛл (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛл қасында бҧлақ бар
екендігін білдіретін атау.
БҦЛЫШ (Булыш) – қ., б., Маңғыстау ауданы. Этногидроним. Атау Маңғыстауға
мҧсылман дінін уағыздау ҥшін жіберілген тегі Бҧлыш ахунға байланысты қойылған.
БҦРМА (Бурма) – қ., тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «бҧрылысты, иінді тҧс,
қалтарыс жердегі тӛбе».
БҦРМАША (Бурмаша) – қорғ., ойпат, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «бҧрылысты,
қалтарыс жердегі кішкене ойпат».
БҦРЫНШЫҚ (Бурыншык) – мҥй., Маңғыстау ауданы. Ру атынан қойылған.
Бҧрыншық – тҥрікменнің шәудір тайпасының руы. Бҧрын – «мҧрын» + - шық
кішірейту мәнін беретін жҧрнақ. Сонда атау «кішкене мҧрынды адамдар, яғни
бҧрыншық руының қоныстанған жері, мҥйісі» деген мән береді.
БҦТА (Бута) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «бҧта қалың ӛскен тӛбе».
БҦТАҚ (Бутак) – м., Қарақия ауданы. Бҧтақ – «ӛзен сағасы, тармақ» (Э.М.Мурзаев,
1984, 297). Мағынасы: «ӛзен сағасы бар мҥйіс».
БҤЛДІРГЕНМОЛА (Бульдиргенмола) – мола, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «қҧлаған,
бҥлінген мола».
БҤРГЕМДІ (Бургемды) – қон,. қора, Маңғыстау ауданы. Біздің пікірімізше, «бҥрген
қалың ӛскен жер» мағынасындағы атау. Мҧндағы бҥрген – кішкене қызыл тҥсті, дәмі
ащы жеміс ӛсетін шешекті бҧта. Қазақ тілінде м мен н дыбысының алмасып
қолданылуы жиі кездесетін қҧбылыс.
БҤРГЕМДІОЙ (Бургемдыой) – шҧңғыл ойыс, Маңғыстау ауданы, Ақтау жотасының
солтҥстігінде. Ӛлкетанушы Ә.Спан: «Елдің ауызекі тілінде қарынға салып, бҥріп
тастап, кӛктемгі қараӛзек шақта бҧзылып қарынға тҥсетін ет бҥргем делінеді. Ойыс
атауы содан шыққан», – дейді (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 246). Біздің
пікірімізше, «бҥрген қалың ӛскен ой» мағынасындағы атау (қараңыз: БҤРГЕМДІ).
БҤРКІТАТА (Буркитата) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
Адайдың Ақботасынан тараған Бәйгелді руынан шыққан ақберен білгір, кӛріпкел
адам. Бҥркітата – қазақ руларын Маңғыстауға бастап келген ру басыларының бірі
(Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 247).
БҤРКІТӘЛЫ (Буркиталы) – ой, қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Осы
ойда Бҥркітәлі батыр саны басым басқыншылармен ҧрыста ерлікпен қаза тапқан.
БҤРКІТТҦМСЫҚ (Буркиттумсык) – мола, Маңғыстау ауданы. Мола орналасқан
тӛбенің жер бедеріне, яғни бҥркіттің тҧмсығына ҧқсас имиген тҧсына байланысты
аталған.
БҤРШІК (Буршик) – дӛң, Маңғыстау ауданы. Кӛнетҥркі тілінде: «бҥр +шік: бҥршік,
ісік, кішкене томпақ...» мағынасын береді (А.Т.Кайдар,180). Сонда атаудың мағынасы:
«кішкене томпақтау келген дӛң».
БІЛЕУЛІ (Билеулы) – мәдени-тарихи кешен, Бейнеу ауданы, Ҥстірттің орта тҧсында.
Білеулі сол жерден шығатын «ҧзынша келген, жҧқалау қайрақ тасқа» байланысты
аталған.
БІЛІК (Билик) – мҥй., Маңғыстау ауданы, Бозащыда. Мағынасы: «екі аралды
(қҧрлықты) қосатын мҥйіс» болуы мҥмкін.
БІРҚАРЫН (Биркарын) – қ., тӛбе, сор, Маңғыстау, Қарақия ауд-да. Атау бір (сан
есім) және қарын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Бірқарын атауы суы
ӛте аз қҧдыққа қатысты қойылған.
БІРҚҦДЫҚ (Биркудык) – қ., Қарақия, Бейнеу ауд-да. Атау бір (сан есім) және қҧдық
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Сол жерде қазылған жалғыз қҧдыққа
байланысты аталған.
БІРМӘМБЕТ (Бирмамбет) – мола, Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним.
БІРНИЯЗ (Бирнияз) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
БІРНИЯЗТӚЛЕГЕН (Бирниязтолеген) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
БІРІНШІ (Биринши) – тӛбе, абс. биіктігі 211 м. Қарақия ауданы. Мағынасы: «биік
тӛбе».

ВОСКРЕСЕНЬЕ (Воскресенье) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «демалыс орны».

ВЫСОТА (Высота) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «биік тӛбе».

ГҤЛШАТ (Гульшат) – мола, қон., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.

ГҤРЛІ (Гурлы) – ойпат, Қарақия ауданы. Атаудағы гҥр (кӛр), кӛнетҥркі тілінде -
«мола» (ДТС, 195) деген мағынадағы сӛз. Сонда атаудың мағынасы: «молалы ойпат».

ҒАББАС (Габбас) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.

ДАҒАР (Дагар) – қ., қор., Бейнеу ауданы. Э.В.Севортян сӛздігінде: дағар (парсы сӛзі)
сӛзінің «қалта», «табақ» мағыналарымен қатар – «бассейн, су қҧюға арналған қҧдық»
деген мән беретінін кӛрсеткен (Э.В.Севортян,1980, 120). Сонда атаудың мағынасы: «су
жинайтын қҧдық». Сондай-ақ кісі есімі болуы да мҥмкін.
ДАЙРАБАЙ (Дайрабай) – м., Маңғыстау ауданы. Антропотопоним.
ДАЛАҚҦДЫҚ (Далакудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау дала (зат есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ай даладан қазылған
қҧдық».
ДАҢҒЫЛ (Дангыл) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «тегіс, жазық жерден
қазылған қҧдық».
ДӘНЫСПАН (Даныспан) – қ., биік шоқы, Маңғыстау ауданы, Батыс Қаратауда.
Аңызда Даныспан (Данышпан) Маңғыстауға мҧсылман дінін әкеліп, бала оқытқан
сопының бірі делінеді. Ә.Кекілбаевтың «Түркістан тағылымы» атты ғылыми
мақаласында мынадай аңыз кездеседі: «Түркістандағы Құқай тауының бір шоқысына
шығып отырған Дәніспанға бір дәруіш кеп, сұлтан Хуббидің кереметтеріне тәу ету
үшін Маңғыстауға барғысы келетінін айтады. Дәніспан дәруішке ерейін деп орынынан
тұрып бара жатқанда, таудың шоқысы: “Мен де көрейін деп едім”, – деп ыңырсиды.
“Олай болса, мен саған мініп барайын”, – деп Дәніспан шоқыға кеп қайта отырады.
Тау батысқа қарай жүріп береді. Маңғыстауға жеткесін: “Киелі жерге көліктен түсіп,
жаяу барған дұрыс”, – деп, орынынан тұрып кетеді. Тау жеткен жерінде тұрып қалады.
Дәніспан – Маңғыстау түбегіндегі Таушық кентінің шығыс жақ іргесіндегі оқшау тау»
(Ә.Кекілаев, 16).
ДАРХАНБАЙ (Дарханбай) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ДАУЫЛ (Дауыл) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ДАУЫЛБАЙ (Дауылбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 8м. Антропогидроним.
«Есеннің немересі Дауылбайдың қазған қҧдығы» (С.Әбішҧлы, 10).
ДАУЫСТЫ-ДҤКЕНДІ (Дауысты-Дукенды) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы:
«ішінен судың аққан дыбысы естілетін қҧдық», сондай-ақ Ж.Дҥйсенбаеваның «Әбіш
Кекілбаев шығармаларындағы тарих тағылымы» монографиясында: «қҧдық аты
ағайынды екі адамның атымен Дауысты-Дҥкенді аталады. Дҥкен ағасы, Дауысты інісі
екен ...» деген мәліметтер де кездеседі (Ж.Дҥйсенбаева, 2007, 31).
ДӘРМЕН (Дармен) – қ., қор., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ДӘРМЕНАТА (Дармената) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ДӘРІБАЙ (Дарибай) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. «Дәрібай – әрі бақсы,
ірі емші адам болған. Бақсылық әдісінде кӛбіне жауырын қыздырады екен.
Жауырынның бойындағы қыздырған кезде шҧқырына дейін жеткен сызыққа қарап
отырып, сырқаттың тҥрін болжайды. Сол арқылы ауырған жерін айтады. Ол табылған
жағдайда шӛптен жасалған дәрісімен емдейді екен (М.Нығметуллаев, 160).
ДӘУҚАРА (Даукара) – бӛг., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ДӘУЛЕТ (Даулет) – а., Мҧнайлы ауданы. Мағынасы: «бақ, ырыс қонған ауыл».
ДӘУЛЕТБАЙСҦПЫ (Даулетбайсупы) – мола, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
Дәулетбайсҧпы – Бекет атаның бел баласы Байтеліден тараған, діни сауатты, кӛріпкел
адам болған.
ДӘУЛЕТЖАРЫ (Даулетжары) – қ., Маңғыстау ауданы. Геногидроним. Дәлетжары
(Дәулеталы) – Адайдың қара шаңырағы делінетін Мҧңалдан тараған Жары руының бір
атасы.
ДӘУЛЕТТАС (Даулеттас) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «Дәулеттің таспен
шегенделген қҧдығы».
ДЕМЕСІН (Демесин) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ДЕМЕУ (Демеу) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ДЕМЕУҚОЛТЫҚ (Демеуколтык) – Маңғыстау ауд-дағы жер. Атау Демеу (зат есім,
адам аты) және қолтық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қолтық –
«теңіздегі жан-жағын қҧрлық, биік жартасты жағалау қоршаған шағын айлақ»
(Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева,198).
ДЕНЕЛІ (Денелы) – тҧз. қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «ірі қҧдық».
ДЕРЕЖЕР (Дережер) – тӛбе, Қарақия ауданы. Атау дере (зат есім) және жер (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Дере – кӛнетҥркі сӛздігінде, «аңғар, ойыс
жер» мәнін беред» (ДТС, 560). Мағынасы: «аңғарлы, ойысты тӛбе».
ДОЙДАН (Дойдан) – б., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ДОЛГИЙ (Долгий) – арал, Каспий теңізінің шығысында, Тҥпқараған ауданы.
Антропоороним. Кезінде мҧнда Долгий атты балықшылардың елді мекені болған.
ДОЛАН (Долан) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним немесе «айналасы қоршалған
қҧдық».
ДОЛЫАПА (Долыапа) – м., қор., Тҥпқараған ауданы. Халықтық этимологияда
Долыапа атауы қайсар, тіке, долы мінезді «апайға» байланысты қалыптасқан
делінеді. Дегенмен, біздің пікірімізше, атау дол (дуль) және апа/аба сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. Дуль иран тілінде «тар шатқал, аңғар» деген мәндегі термин сӛз
(В.И.Савина,83), ал ап(а)/аб(а) – иранша «су». Сонда Долыапа – «сулы аңғар, сулы
тар шатқал» деген мағынадағы атау.
ДОМАЛАҚБИІК (Домалакбиик) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау домалақ (сын есім)
және биік (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «биік, домалақ
тау».
ДОМАЛАҚТӚБЕ (Акдомалактобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «домалақ
тӛбе».
ДОҢҒА (Донга) – алқ., мҧн-г. кені, Тҥпқараған ауданы. «Бҧл атау кӛне тҥркі тілінде
домба//томба – «жота», «дӛң», «тӛбе» деген сӛз» (Т.Жанҧзақ, 2007, 65). Сонда Доңға –
«дӛң, тӛбе» дегенді білдіреді. Домба, томба//доңға сӛздеріндегі м//ң орын
алмастырғыш дыбыстар қатарына жатады.
ДОҢЫЗТАУ (Донызтау) – кемерлі шың, Ҥстірттің солт. мен Каспий ойпатының
шектескен жерінде. Байғанин (Ақтӛбе обл.) және Бейнеу ауд-ң шекарасында. Атау
доңыз (зат есім) және тас (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«жабайы шошқа кӛп кездесетін тау».
ДОСАЛЫ (Досалы) – қор., қыс., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним. Қорым сол
жерге жерленген, Адай кӛтерілісі кезінде орыстардың қолынан қаза тапқан батыр кісі
Досалының есімімен аталған.
ДОСАН (Досан) – б., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ДОСАНОЙ (Досаной) – кӛлдеу ойпаң, Маңғыстау ауданы, Жармыш ауылынан
Бозащы тҥбегіне баратын жол бойында. «20 ғ. жатақ кедей жауын суына тары егіп мол
ӛнім алған Досан деген адамның атынан шыққан».
ДОСМАҒАНБЕТ (Досмаганбет) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ДОСМОЛДА (Досмолда) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ДОСЫМ (Досым) – б., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ДӚҢҚАРА (Донкара) – шоқы, мола, Бейнеу ауданы, солт. Ҥстіртте. «Ел аузында
Қаработа – Дӛңғара деп қосарлана айтылады. Мҧндағы Дӛңғара осы молаға жерленген
жігіттің аты, Қаработа – қыз. Екеуі бір-біріне ғашық болып қосыла алмай, қаскӛйлер
қолынан мерт болған» деген аңыз қалған (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 263). Ал
атауға екінші бір этимологиялық талдау жасасақ, атау дӛң (зат есім) және қара (сын
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қара сӛзі кҥрделі топонимнің соңынан келсе,
«тау, тӛбе, шоқы» мағынасында қолданылады. Сонда атаудың мағынасы: «дӛң
шоқы» болуы мҥмкін.
ДӚҢГЕЛЕК (Донгелек) – қ., м., Маңғыстау, Қарақия ауд-да. Мағынасы: «дӛң жерден
қазылған қҧдық».
ДӚҢГЕЛЕКОЙ (Донгелекой) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау дӛңгелек (сын есім)
және ой (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ойпаң, шеңбер
тәрізді ойлы шатқал».
ДӚРАЛЫ (Доралы) – қ., Ҥстіртте. Антропогидроним.
ДУАДАҚТЫ (Дуадакты) – жер аты. Дуадақ – қанаты ҥлкен, мойны ҧзын ір дала
қҧсы. Мағынасы: «дуадақ кӛп кездесетін жер».
ДҤЗГЕНСАЙ (Дузгенсай) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау дҥзген (зат есім) және сай
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Д/ж алмасқыш дыбыстар. Мағынасы:
«жҥзген қалың ӛскен сайдағы қыстау».
ДҤЙСЕН (Дуйсен) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Руы Байпақ
Дҥйсеннің тамы.
ДҤЙСЕНБАЙ (Дуйсенбай) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ДҤЙІНБАЙ (Дуйинбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ДҤКЕН (Дукен) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ДҤҢГІРЛЕК (Дунгирлек) – қ., Бейнеу ауданы. Қҧдық ішінен естілген дыбысқа
қатысты аталған.
ДІКІЛТАС (Дикилтас) – кӛне қор., сармат тайпалары дәуірінен сақталған.
Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «тік қадалған тас».

ЕБЕЛЕКТІ (Ебелекты) – қон., Қарақия ауданы. Ебелек – қҧмды, шӛбі тықыр

жерлерде ӛстін бір жылдық шӛптесін ӛсімдік. Ебелектің қалың ӛсуіне байланысты
аталған.
ЕБЕЛЕКТІҢ ЕЛУ АҢҒАРЫ (Ебелектын елу ангары) – аңғар, Қарақия ауданы,
Оңт.Ҥстірттегі Оғланды тауының шығысында. Ебелектің қалың ӛсуіне байланысты
аталған( қараңыз: ЕБЕЛЕК).
ЕГДІР (Егдир) – қ., қон., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 6,5 м. Егдір (игдир) –
«ортағасырлық оғыз-тҥрікмен тайпасы. «Этноним дереккӛздерде: игдер, йигдер,
икдур, икдир болып, тҥрлі фонетикалық варианттарда ҧшырасады. Игдир Огуз-ханның
немересі, Теңізханның ҧлы болып табылады және «жақсы», «ҧлы» деген мағынаны
береді. Қазіргі зерттеушілер этнонимді «иг», яғни «негізгі, басты», «таза тҧқым» деген
мағынадағы сӛзге ӛткен шақ етістіктің –дир жҧрнағы жалғану арқылы жасалған дейді»
(С.Атаниязов, 1988, 72). Сонда атау «Егдір руының мекен еткен жҧрты, қҧдығы»
мағынасын білдіреді.
ЕГІЗ (Егиз) – қ., Маңғыстау ауданы. Кӛнетҥркі тілінде екиз – «биік» ҧғымын берген.
Мағынасы: «биік жерден қазылған қҧдық» тәрізді.
ЕГІЗЛАҚ (Егизлак) – қҧм, Маңғыстау ауданы. Атау егіз (сын есім) және лақ (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Иран топонимиясында: лақ – «жартас, қҧз»
(В.И.Савина,1971,136). Сонда атаудың мағынасы: «биік, жартасты қҧм».
ЕГІНДІБҦЛАҚ (Егиндыбулак) – қ., Бейнеу ауданы. Атау егінді (сын есім) және
бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «басында бҧлағы бар
егістік жерден қазылған қҧдық».
ЕГІНДІҚҦДЫҚ (Егиндыкудык) – қ., Қарақия ауданы. Атау егінді (сын есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «басында егін егілген
қҧдық».
ЕГІНСАЛҒАН (Егинсалган) – қҧр. қ., Қарақия ауданы. Атау егін (зат есім) және
салған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «басында егін
салынған қҧдық».
ЕКПІНДІ (Екпинды) – қ., Маңғыстау ауданы. Ӛлкеде Кеңес дәуірі кезінде қҧрылған
«Екпінді» колхозының атымен аталған. «Алдыңғы қатардағы, озық, озат» мәніндегі
атау.
ЕКІҚҦЮ (Екикую) – қ., Тҥпқараған ауданы. Маынасы: «екі қҧдық».
ЕЛАМАН (Еламан) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ЕЛБАСҚАН (Ельбасқан) – тау, Тҥпқараған ауданы. Атау ел (зат есім) және басқан
(етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ел аузында, таудың тасы опырылып
қҧлап, елді басып қалған оқиғаға қатысты қойылған атау делінеді.
ЕЛДЕСБЕК (Ельдесбек) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ЕЛЕКАЖЫ (Елекажы) – Ҥстірттегі бір топ қҧдық. Атау Елек (сын есім) және ажы
(аджы) (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Елек сыңарындағы Е/И «ылғыл,
су» мәнін беретін имитатив. Ал –лек бір нәрсенің бар екенін, молдылығын білдіретін
кӛне жҧрнақ. Аджы (кӛне тҥріктің сӛзі) //ажы –суы ащы, бірақ мал ішуге жарамды
қҧдықтарға қарата айтылып, солай жер атауы болып қалыптасып кеткен: Ажы –
Э.Севортянның сӛздігінде: «ащы, ащы су, шипалы су» делінген (Э.В.Севортян, 1974,
89). Сонда Елеғажы атауының топонимдік мағынасы: «ащы сулы қҧдық» дегенді
білдіреді.
ЕЛЕЙДІҢ ТАҚЫРЫ (Елейдын такыры) – тақыр. Су мол жаттаын тақыр (қараңыз:
ЕЛЕКАЖЫ).
ЕЛЕУИШАН (Елеуишан) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ЕЛТЕЖЕ (Елтеже) – тҥлей, Қарақия ауданы. Атау елт (зат есім) және оғыз тіліндегі
еже – «ҥлкен апа» (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Елт – кӛнетҥркі тілінде,
«бақсы» тәрізді мағыналарды береді. Мәні: «бақсы әйел». Белгілі бір оқиғаға
байланысты қойылуы мҥмкін.
ЕЛІК (Елик) – қ., қор., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 6 м. Біздің пікірімізше, Елік
атауының о бастағы дыбысталуы Атау қҧрамында е/ел - и идеофонының бір тҧлғасы,
«ылғал», «су» мағынасын береді» Ал –лек бір нәрсенің молдылығын, барлығын
білдіретін кӛне жҧрнақ. Сонда атаудың мағынасы: «сулы қҧдық».
ЕЛІКТАУ (Еликтау) – тау, абс. биіктігі 169 м. Маңғыстау ауданы. Атау елік (сын
есім) және тау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы, бҧлағы
бар тау» (қараңыз: ЕЛІК).
ЕЛШІБЕК (Елшибек) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним. Руы қырықмылтық
Елшібек атты дәулетті адам жерленген қорым.
ЕЛШІБЕКТІҢ ТӚРТКІЛІ (Елшибектын торткилы) – тӛртк., Қарақия ауданы,
Жаңаӛзен қаласынан оңтҥстігінде. Антропоороним. Бҧл жерде 1920-30 ж. руы
қырықмылтық Елшібек атты дәулетті адам қоныстанаған.
ЕМДІ (Емды) – тау, Маңғыстау ауданы. Біздің пікірімізше, Емді атауының тҥбірі ем,
кӛнетҥркі сӛздігінде – «дәрілік жабдықтар, дәрі» (ДТС, 171) мағынасында
қолданылған. Мағынасы: «дәрілік шӛбі мол тау».
ЕМДІБҦЛАҚ (Емдыбулак) – м., Маңғыстау ауданы. Атау емді (сын есім) және бҧлақ
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «дәрілік шӛбі мол таудың
бҧлағы» (қараңыз: ЕМДІ).
ЕМДІҚОРҒАН (Емдыкорган) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау емді (сын есім) және
қорған (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «дәрілік шӛбі мол
биік тау» (қараңыз: ЕМДІ).
 ЕМІР (Емир) – а,. Маңғыстау ауданы. Емір – ортағасырлық оғыз-туркмен тайпасы -
имир атынан пайда болған. «М.Қашқари және Рашид-ад-Диннің еңбектерінде этноним
эймюр формасында кездессе, Абылғазыда – имир. Барлық осы ғалымдар
(М.Қашқариден басқасы) этнонимнің шығу тегін Тау-ханның екінші ҧлы, Оғыз
ханның немересінің есімімен байланыстырады және оның мәнін былай деп
тҥсіндіреді: Рашид-ад-Дин: «ӛте керемет және қуатты», Абылғазы: «бай және аса бай»,
Салар баба: «ол кҥшті және мықты әскері болуы керек. Рашид-ад-Диннің бір кездері
эмирлердің тотемі ешкі болған деген пайымдауына негізделе отырып, Ю.Зуев
этнонимді этимологиялауға тырысты. Х-ХІ ғасырлардың қытайлық кӛздерінде ол
қырғыз тілінде қара қҧйрықты жануарлар, яғни ешкілер мен жейрандарды білдіретін
имо (яғни имир) сӛзін тапқан. Сӛйтіп, ол этнонимді тотемнен шыққан деп тҥсіндіріп,
оны екі бӛлімге бӛледі: й, йим и–р. Ю.Зуев йымга-умга жабайы тау ешкісінің
аналығында сақталған им немесе йим сӛзін эммек – «сору» деген сӛзбен ҧқсастырады
(С.Атаниязов, 1988, 136). Емір – «емір руының қонысы» деген мағынада қолданылады.
ЕҢСЕЛІ (Енселы) – Маңғыстау ауд-дағы жер, қҧдық. Мағынасы: «биіктеу жердегі
қҧдық».
ЕПЕНҚЫРТЫС (Епенкыртыс) – жалас, Маңғыстау ауданы. Атау Епен (зат есім)
және қыртыс (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қыртыс – тау бауырайы
деген мәндегі географиялық термин (Ногайско-русский словарь, 202). Мағынасы:
«Епеннің тау бауырайындағы қонысы». Епен – Саназар байдың немересі.
ЕПІК (Епик) – қ., Тҥпқараған ауданы. Антропогидроним. Қосбармақ Епік қазған
қҧдық.
ЕРАЛИЕВ (Ералиево) – жҧрт, Қарақия ауданы. Антропоойконим. Атау Ойылдан
келіп Фортта жиын ӛткізген Шәбден Ералиев деген уәкілдің қайтар жолдағы жҧмбақ
ӛлімінен кейін берілген.
ЕРАЛЫ (Ералы) – қон., Қарақия ауданы. Антропоороним.
ЕРБАСАН (Ербасан) – қ., Қарақия ауданы, Сауысқан қҧмының оңт. жағында.
ЕРДАЛЫ (Ердалы) – қ., дӛң, Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ЕРҚОСАН (Еркосан) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ЕРМЕК (Ермек) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ЕРНАЗАР (Ерназар) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ЕРСАРЫҚАЙРАҚ (Ерсарыкайрак) – қор., Қарақия ауданы. Атау Ерсары (зат есім)
және қайрақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Е.Ӛмірбаев бҧл қорым
туралы: «Ерсарының қайрағы – жерге шаншылып тҧрған тас баған. Оның жер бетінен
шығып тҧрған бойы 4-5 сантиметр, жуандығы сыртынан орағанда метр жарым,
материалы – жергілікті тас. Б.Б.Бартольд деректеріне қарағанда, осы қада тасқа атау
болып отырған Ерсары бай – 1313-1314 жылдардың бірінде ӛлген тҥркменнің салор
руының кӛсемі»- деп кӛрсетеді (С.Шалабаев т.б., 23-24). Ерсары – ортағасырлық
оғыз-тҥрікмен руының аты. Бҧл этнонимнің этимологиясын С.Атаниязов: «сары ер»
яғни «сары тайпасының кӛсемі, жетекшісі» деп тҥсіндіреді (С.Атаниязов, 1988, 139).
ЕСАЛЫ (Есалы ) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ЕСБАЙ (Есбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ЕСЖАН МОЛАСЫ (Есжан моласы) – қау., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ЕСЕКЕН (Есекен) – қорғ., Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
ЕСЕКЖАР (Есекжар) – м., Маңғыстау ауданы. Атау Есек (зат есім) және жар (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Адайдың Қосай – Байболы, Есенғҧлҧлы Есек
батырға байланысты қойылған жар атауы.
ЕСЕКӚЛГЕН (Есекольген) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау есек (зат есім) және
ӛлген (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Белгілі бір оқиғаға қатысты атау.
ЕСЕМБЕТ (Есембет) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. Есембет – мешіт
ҧстаған, бала оқытқан, кітап ашып сырқаттарды емдейтін балгер адам болған.
ЕСЕНАТА (Есената) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. С.Қондыбаев ӛзінің «Маңғыстау
мен Ҥстірттің киелі орындары» атты кітабында: «Ел аузындағы аңыз бойынша, Есен
де Қараман ата сияқты Шопан атаның баласы екен делінеді. Шамаман 12-13
ғасырлардың тарихи тҧлғалары болар деп тҧспалданатын Есен ата Маңғыстауда ислам
дінін таратушы мистик-суфистер орденінің ӛкілі болар жеген де пікір айтылады, бірақ
нақты тарихи дәлелдер жоқ» (С. Қондыбаев, 2000, 20), – деп жазады.
ЕСЕНҒАЛИ (Есенгали) – қ., Ҥстірте. Антропогидрооним.
ЕСЕНҚАЗАҚ (Есенказах) – қон., Бейнеу ауданы, Қаратҥлей сорының оңтҥстігінде.
Атау есен (зат есім) және қазақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
С.Қондыбай Есен этнонимі туралы: «Есен тҥркменнің шежірелік арғы аталары.
Есеннің бес ҧлы болған екен, олар – Човдур (Шәудір), Игдыр (Егдір), Бозоджи
(Бозашы), Бурунджик (Бұрыншық), Абдал. Бҧларды «бес есен» деп айтады» деген
мәлімет келтіреді. Сонда атаудың мағынасы: «есендер мен қазақтардың ортақ
қонысы» деген тәрізді.
ЕСЕН ШЫҢЫРАУ (Есен шынырау) – қ., Бейнеу ауданы. Этногидроним.
ЕСЕТ (Есет) – а., қ., б., Бейнеу ауданы. Антропотопоним.
ЕСЕТМОЛА (Есетмола) – қор., Бейнеу ауданы. Атау Есет (зат есім) және мола (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Антропонекроним.
ЕСЕТТІҢ ТАҚЫРЫ (Есеттын такыры) – тақыр, Бейнеу ауданы. Мағынасы:
«Есеттің еріген қар суы немесе жаңбыр сукӛп жиналатын жердегі қонысы».
ЕСКЕЛДІҚАЗҒАН (Ескельдыказган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Ескелді (зат есім)
және қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Этногидроним. Ескелді –
Мҧңалдан тараған Жаулы руының бір атасы. Мағынасы: «Ескелді руының адамы
қазған қҧдық».
ЕСКІ БЕЙНЕУ (Ески Бейнеу) – а., қор., Бейнеу ауданы (қараңыз: БЕЙНЕУ).
ЕСКІ ЖЕТІБАЙ (Ески Жетибай) – кент, Қарақия ауданы. Жетібай – сол жерде
байдың малын баққан малшы жігіттің есімінен қойылған және сол жерде жеті бай
мекен еткендігіне байланысты қойылған деген болжамдар бар. Біздің пікірімізше, атау
жеті (сан есім) және бай (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Татар
гидронимиясын зерттеген Ф.Г.Гарипова: бай – «ӛзен, қҧрғақ арна» - десе, Орталық
Азия топонимиясында: «қҧрғақ арна» «сусыз аңғар» мағынасында қолданылады» деп
кӛрсетеді (Ф.Г.Гарипова, 26). Сонда атаудың мағынасы: «қатар жатқан жеті немесе
кӛп сусыз, қҧрғақ арна, сай» болатын тәрізді.
ЕСКІҚОРА (Ескикора) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау ескі (сын есім) және қора (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ескі қыстаудағы қҧдық».
ЕСКІМОЛА (Ескимола) – мола, Бейнеу ауданы. Атау ескі (сын есім) және мола (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛне, баяғының моласы».
ЕСКІОРТАЛЫҚ (Ескиорталык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау ескі (сын есім) және
орталық (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «орта тҧстағы кӛне
қҧдық».
ЕСҚУАТ (Ескуат) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ЕСПЕ (Еспе) – мола, Тҥпқараған ауданы; қҧрғ. қ., Маңғыстау ауданы. Еспе деп сай
бойындағы кӛзі қайраңнан шығатын тайыз қҧдықты айтады (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева,
190).
ЕСПЕЛІСАЙ (Еспелысай) – қон., г. кені, Тҥпқараған ауданы. Атау еспелі (сын есім)
және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛзі қайраңнан
шығатын тайыз қҧдықты сай».
ЕСПЕМБЕТӘУЛИЕ (Еспембетаулие) – қау., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
Қожа руынан шыққан әулие кісінің атынан қойылған атау.
ЕСПЕНБЕТ ҚЫРҒЫНЫ (Еспенбет кыргыны) – м., Маңғыстау ауданы. Шежіреде
бҧл жер атауы туралы былай делінеді: «Әнеттің Бабақҧл деген баласынын тараған
Еспенбет деген бай кісі болған. Еспенбет Арқадан кӛшіп келе жатқанда, оған
солдаттан қашқан екі татар жігіті келіп паналайды. Ол екеуі сауатты екен. Ел
кӛшкенде екі татармен оқитын 20 шақты баланы қалдырады. Ел кӛшкесін татар екі
қызды алып, балаларды ӛлтіріп, Хиуаға қашады. Ел хабарланып, оларды Итқара деген
жерде қуып жетеді. Екеуін атып тҥсіріп, қыздарды айырып алады. Балалардың ӛлген
жері «Еспенбет қырғыны» аталады (Ә.Атшыбаев, 118).
ЕСІМБАЙ (Есимбай) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ЕШКІҚЫРҒАН (Ешкикырган) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Атау ешкі (зат есім)
және қырған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Жырдағы Шора батыр
жастау кезінде ешкі бағып жҥріп, бір кҥні сӛзге шыдамай 40 ешкісін қырып тастайды.
Содан жер атауы қалған (С.Қондыбаев, 1997, 123). Бҧл қҧдық атауы с//ш
дыбыстарының алмасуы нәтижесінде, яғни Ышқырған/Ысқырған болып, судан
шыққан дыбысқа байланысты аталуы да мҥмкін.
ЕШКІӚЛГЕН (Ешкиольген) – қыс., қ., Маңғыстау ауданы. Атау ешкі (зат есім) және
ӛлген (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау жҧт кезінде ешкінің кӛп
ӛлуімен байланысты қойылған.

ЖАБАҒЫЛЫ (Жабагылы) – қ., б, Маңғыстау ауданы. Жердің Жабағылы аталу

себебі туралы ӛлкетанушы Ә.Спан: «Қазіргі Маңғыстау ауданында Жабағылы-Сазды
деген жер бар. Тҧщы суы мол, ӛрісі шҧрайлы, қҧтты қоныс. Сол тӛңіректі қыстаған
байлар кӛктемде жабағы жҥндерін осы жерде алып, тақыр ортасына маялап жинап
қоятын болған. Тҧщы бҧлағы шымырлап шығып жатқан сазды тепсеңге ҥйіле берген
жабағы жҥн тӛңіректі шуаш сасытып, суды бҥлдірген соң отырықшы жатақтар
наразылық білдіріп, оның арты ҥлкен жанжалға ҧласып, ақырында әлгі жҥнді ӛртеп
қҧтылуға тура келеді. Содан жер атауы Жабағылы болып кеткен», – дейді (Ә.Спан,
2000, 63).
ЖАБАЙҦШҚАН (Жабайушкан) – қон., шың, Қарақия ауданы. Атау Жабай (зат
есім) және ҧшқан (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Антропоороним. Ел
аузындағы аңыз бойынша, «ертеде осы шыңға бҥркіт ҧя салады екен. Соны Жабай
деген аңшы кӛріп, біліп жҥреді. Бҥркіттің ҧясынан бір балапан алу ниетімен, тау
басынан келіп, жалғыз баласын ҧяға тҥсіреді. Сол уақытта ҧяға оралған екі бҥркіт
балаға шауылдайды. Осындай текетірестен кейін арқан тауға қажалып ҥзіледі. Сорлы
әкенің соңғы естігені жалғыз баланың қҧраққа шыққан қҧлын даусы. Ендігі тірлікті
тҧл қылған Жабай атының кӛзін таңып, шауып кеп, әлгі қҧздан ҧшты дейді. Ал ҥзілген
арқан тӛмен сусығанда бір тҥйіні тас жарығына кептеліп, бала жерге жетпей салбырап
қҧз бетінде қалады да, тірі қалады» (Ә.Спан, 2000, 85). Сонымен тау осы оқиғаға
қатысты «Жабайҧшқан» аталған.
ЖАЗДЫМСАРЫ (Жаздымсары) – мола, Қарақия ауданы. Этнонекроним.
ЖАЗЫГҤРЛІ (Жазыгурлы) – қ., қор., ойыс. Қарақия ауданы. Атау жазы (зат есім)
және гҥрлі (туынды сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Жазы – кӛне тҥркі
тілінде «дала, жазық жер, иен дала» мәніндегі сӛз (З.Б.Мухамедова, 1973, 102). Ал
гҥр+лі, тҥбірі гҥр – кӛнетҥркі сӛздігінде, «мола» (ДТС, 195). Сонда атаудың мағынасы:
«молалы жазық жердегі ойыс, қҧдық».
ЖАЗЫҚ (Жазык) – алқ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «тегіс, жазық жер».
ЖАЗЫҚБАЙ (Жазыкбай) – қ., Қарақия ауданы. Атау жақсы (сын есім) және бай (зат
есім) сӛздерін бірігуі арқылы жасалған. Татар гидронимиясын зерттеген Ф.Г.Гарипова
бай – «ӛзен, қҧрғақ арна», ал Орталық Азия топонимиясында: «қҧрғақ арна» «сусыз
аңғар» мағынасында қолданылады» деп кӛрсетеді (Ф.Г.Гарипова, 26). Сонда атаудың
мағынасы: «сусыз жазық арнадағы қҧдық».
ЖАЙЛЫ (Жайлы) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Қараш Жайлы қазған
қҧдық.
ЖАЙЫЛМА (Жайылма) – қ., Маңғыстау ауданы. «Қар, жаңбыр суы кӛп жиналатын
жерден қазылған қҧдық».
ЖАҚАЙ (Жакай) – мола, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ЖАҚСЫ БАЙ (Жаксы Бай) – қ., Қарақия ауданы. Татар гидронимиясын зерттеген
Ф.Г.Гарипова бай – «ӛзен, қҧрғақ ӛзен», ал Орталық Азия топонимиясында: «қҧрғақ
арна» «сусыз аңғар» мағынасында қолданылады» деп кӛрсетеді (Ф.Г.Гарипова, 26).
Сонда атаудың мағынасы: «сусыз, қҧрғақ арнадағы сулы қҧдық».
ЖАҚСЫ ҚАРАСАЙ (Жаксы Карасай) - ӛ., Бейнеу және Жылыой (Атырау обл.)
аудандарының шекарасында.
ЖАҚСЫ МАҢҒЫТАЙ (Жаксы Мангытай) – қ., Қарақия ауданы. Атау жақсы (сын
есім) және маңдай (зат есім) сӛздерін бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«Маңғытайдың суы мол қҧдығы».
ЖАҚСЫ САУРАН (Жаксы Сауран) – қ., Маңғыстау ауданы. Кӛне тҥркі тілінде: сау
– «таза, ауызсуы» деген мағынаны білдіреді (ДТС, 480). –ран есім тудыратын кӛне
жҧрнақ. Сонда атаудың мағынасы: «суы кӛп, таза, ауызсулы бҧлақ».
ЖАҚСЫ СУ (Жаксы Су) – қ., Қарақия ауданы. Атау жақсы (сын есім) және су (зат
есім) сӛздерін бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы ішуге жарамды қҧдық».
ЖАҚСЫ ТАМДЫ (Жаксы Тамды) – б., Маңғыстау ауданы. Атау жақсы (сын есім)
және тамды (сын есім) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тамның
жанындағы суы мол, тҧщы бҧлақ».
ЖАЛБАРТ (Жалбарт) – шатқ., Тҥпқараған ауд-ы, Сарытас шығанағына таяу,
Таушық ауылының батысында. Этноороним.
ЖАЛБАС (Жалбас) – қҧм, Бейнеу ауданы. Атау жал (зат есім) және бас (зат есім)
сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «биік болып ҥйіліп жатқан қҧмды жер».
ЖАЛҒАНТАУ (Жалгантау) – тау, абс. биктігі 331м. Маңғыстау ауданы. Атау жалған
(сын есім) және тау (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «алып,
биік, ҥлкен тау».
ЖАЛҒАНОЙ (Жалганой) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау жалған (сын есім) және
ой (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен ой».
ЖАЛҒЫЗАҒАШ (Жалгызагаш) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Атау жалғыз (сын
есім) және ағаш (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жалғыз ағаш
ӛсіп тҧрған қоныс».
ЖАЛҒЫЗАҚ (Жалгызак) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау жалғыз (сын есім) және ақ
(етістік) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Ақ - «ағу» етістігінің қызметінде жҧмсалып,
тарих тҧрғыдан, су дегенді білдіреді. Сонда атаудың мағынасы: «жалғыз аққан суы бар
қоныс».
ЖАЛҒЫЗЕСПЕ (Жалгызеспе) – қ., тереңдігі – 4,5 м., Маңғыстау ауданы. Атау
жалғыз (сын есім) және еспе (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«жалғыз тайыз қҧдық».
ЖАЛҒЫЗМОЛА (Жалгызмола) – мола, Қарақия ауданы. Атау жалғыз (сын есім)
және мола (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жалғыз моласы
бар тӛбе».
ЖАЛҒЫЗТӚБЕ (Жалгызтобе) – арал, Тҥпқараған ауданы. Атау жалғыз (сын есім)
және тӛбе (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жазық жердегі
оқшау жатқан дӛңес жер».
ЖАЛҒЫЗШАҒЫЛ (Жалгызшагыл) – қ., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Мағынасы:
«ӛсімдік ӛскен қҧмды тӛбеден қазылған жалғыз қҧдық».
ЖАЛҒЫЗШЫМЫРАУ (Жалгызшымырау) – қ., Бейнеу ауданы. «Сол жерден
қазылған суы мол, жалғыз терең қҧдық».
ЖАЛПАҚ (Жалпак) – қон,. қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «кең, мол жерді алып
жатқан қоныс».
ЖАЛПАҚ САЙРА (Жалпак Сайра) – жер аты. Мағынасы: «жалпақ қойнау, екі
таудың арасындағы шатқал» (ДТС, 503).
ЖАЛПАҚТӚРТКІЛ (Жалпакторткиль) – тӛбе, мола, абс. биіктігі 188 м. Маңғыстау
ауданы. Атау жалпақ (сын есім) және тӛрткіл (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы
жасалған. Мағынасы: «енді келген тӛрт бҧрышты тау».
ЖАЛПАҚШИ (Жалпакши) – алқ., Маңғыстау ауданы. Атау жалпақ (сын есім) және
ши (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қалың ши ӛскен алқап».
ЖАЛТЫР (Жалтыр) – Бейнеу ауд-дағы жер. Мағынасы: «ӛсімдік ӛспеген жер».
ЖАМАН (Жаман) – дӛң, Қарақия ауданы. Мағынасы: «аласа дӛң».
ЖАМАН АЙРАҚТЫ (Жаман Айракты) – тау, абс. биіктігі 148 м. Маңғыстау
ауданы. Атау жаман (сын есім) және айрақты (сын есім) сӛздерің бірігуі арқылы
жасалған. Атау таудың екіге бӛліне аласа болып жатуынан және ешқандай ӛсімдік
ӛспейтіндігіне және кӛне тҥркі тілінде (оғыз) айрақ «арқар» (Туркменско-русский
словарь, 34) + лы (сын есім тудыратын жҧрнақ) – «арқарлы», яғни арқары кӛп, аласа
тауға қатысты айтылып, атау Жаман Айрақты болып қалыптасқан.
ЖАМАН БАЙ (Жаман Бай) – тӛбе, Маңғыстау ауданы, Қызан ауылының оңт-
батысында. Атау жаман (сын есім) және бай (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы
жасалған. Татар гидронимиясын зерттеген Ф.Г.Гарипова, бай – «ӛзен, қҧрғақ ӛзен», ал
Орталық Азия топонимиясында: «қҧрғақ арна» «сусыз алқап» мағынасында
қолданылады» деп кӛрсетеді (Ф.Г.Гарипова, 26). Сонда атаудың мағынасы: «маңында
қҧрғақ арнасы бар аласа тӛбе».
ЖАМАН ДӘУІТ (Жаман Дауит) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «Дәуіттің суы аз
қҧдығы».
ЖАМАН ЕСПЕ (Жаман Еспе) – аңғарлы сай. Ақтау қаласының солт. орналасқан.
Атау жаман (сын есім) және еспе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
«Тайыз, суы аз қҧдық».
ЖАМАН КЕРЕЛ (Жаман Керел) – қон., шатқ., Тҥпқараған ауданы. Антроптопоним.
Керел (Кирил) – осында алғаш келген астрахандық кәсіпқор балықшы. Мағынасы:
«аласа шатқал».
ЖАМАН ҚЫЗ (Жаман кыз) – қ., шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау жаман (сын есім)
және қыз (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қыз сӛзі туралы Э.Мурзаев:
«...қыз сӛзіндегі з дыбысы бҧрынғы р дыбысын алмастырған. Бҧларды лингвистикада
ауыспалы дыбыстар дейді. Қыр термині Орта Азияда кеңінен қолданылады»
(Э.Мурзаев, 1974, 198) дейді. Демек қыз сӛзінің о бастағы дыбысталуы қыр болған да,
атау «ӛтуге қиын немесе аласа шатқал» мағынасын береді.
ЖАМАН ҚЫЗЫЛАДЫР (Жаман Кызыладыр) – қон., қор., Қарақия ауданы. Атау
жаман (сын есім) және қызыл (сын есім), адыр (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Мағынасы: «аласа, топырағы қызыл тҥсті дӛңес жер».
ЖАМАН МАҢҒЫТАЙ (Жаман Мангытай) – қ., Қарақия ауданы. Атау жаман (сын
есім) және Маңғытай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«Маңғытайдың суы ішуге жарамсыз немесе суы аз қҧдығы».
ЖАМАН ОРПА (Жаман Орпа) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау жаман (сын есім) және
орпа (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы аз, тайыз қҧдық».
ЖАМАН САЗ (Жаман Саз) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ылғалы, шӛбі
азайған сазды жерден қазылған қҧдық».
ЖАМАН САЙ (Жаман Сай) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау жаман (сын есім) және
сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шӛбі қҧнарсыз, сусыз
сайдағы қоныс».
ЖАМАН САЛА (Жаман Сала) – ескі қоныс, Маңғыстау ауданы. Атау жаман (сын
есім) және сала (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы аз
арнасы бар қоныс.
ЖАМАН САРЫ (Жаман Сары) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «Сары руының суы
аз қҧдығы». Этногидроним.
ЖАМАН САСЫҚ (Жаман Сасык) – қ., қон., Маңғыстау ауданы. Атау жаман (сын
есім) және сасық (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы аз,
шіріген сулы қҧдық».
ЖАМАН САУРАН (Жаман Сауран) – б., Маңғыстау ауданы. Атау жаман (сын есім)
және сауран (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛне тҥркі тілінде: сау –
«таза, ауызсуы» деген мағынаны білдіреді (ДТС, 480) –ран есім тудыратын кӛне
жҧрнақ. Сонда атаудың мағынасы: «таза, ауызсулы, суы аз бҧлақ».
ЖАМАН СОР (Жаман Сор) – сор. Маңғыстау ауданы. Атау жаман (сын есім) және
сор (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кеппейтін, ҥстінен адам
ӛте алмайтын жҧтпа сор».
ЖАМАН ТАМДЫ (Жаман Тамды) – б., Маңғыстау ауданы. Атау жаман (сын есім)
және тамды (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тамның
қасынан ағып жатқан суы аз бҧлақ».
ЖАМАН ҤШКӚЗ (Жаман Ушкоз) – б., Маңғыстау ауданы. Атау жаман (сын есім)
және ҥш (сан есім), кӛз (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы
аз ҥш бҧлақ».
ЖАМБАУЫЛ (Жамбауыл) – қау., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Жамбауыл
– адайдың Мҧңал тайпасы Кӛрпе руынын шыққан әулие адам.
ЖАНАТАЙ (Жанатай) – мола, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ЖАНБАЙ (Жанбай) – қау., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ЖАНБАСАР (Жанбасар) – бейіт, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ЖАНБИКЕ (Жанбике) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ЖАНБҦЛАҚ (Жанбулак) – б., қау., Тҥпқараған ауданы. Атау жан (зат есім) және
бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛне тҥркі тілінде жан: «жаны,
жақ, айнала, жанында, жақын» мәнін береді (А.Т.Кайдар, 192). Сонда атаудың
мағынасы: «мола жанындағы бҧлақ».
ЖАНГЕЛДІ (Жангельды) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ЖАНГҤРШІ (Жангуршы) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАНҚҦДЫҚ (Жанкудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау жан (зат есім) және қҧдық
(сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жақын жердегі қҧдық»
(қараңыз: ЖАНБҦЛАҚ).
ЖАНТАЙ (Жантай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ЖАНТАҚТЫ (Жантакты) – қон., Маңғыстау ауданы. Жантақ – «шӛл жерлерде
ӛсетін, кӛбіне тҥйе жейтін тікенекті ӛсімдік». Жантақ шӛбінің қалың ӛскен жеріне
байланысты қойылған.
ЖАНТАҢАТ (Жантанат) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ЖАНҦЗАҚ (Жанузак) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ЖАҢАӘУЛИЕ (Жанааулие) – қ., қау., Маңғыстау ауданы. Атау жаңа (сын есім)
және әулие (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Атау зайыры халыққа
жаңадан білініп, басынын от жанған молаға қатысты қойылған болу керек.
ЖАҢАБАЙ (Жанабай) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ЖАҢАБҦЛАҚ (Жанабулак) – мола, Тҥпқараған ауданы. Атау жана (сын есім) және
бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛзі жаңадан
ашылған бҧлақ».
ЖАҢАЖОЛ (Жанажол) – су ҧңғ., Маңғыстау ауданы. Атау жана (сын есім) және
жол (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кеңес дәуірінен қалған атау.
ЖАҢАЙ (Жанай) – аңғар, қ., Маңғыстау ауданы. Этноороним. Жаңай – Адай
тайпасының Тобыштан тараған Зорбай руының бір атасы. Мағынасы: «Жаңай руының
қҧдығы».
ЖАҢАЙБАЙ (Жанайбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ЖАҢАЙҚАЗҒАН (Жанайказган) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда. Этногидроним.
Атау Жанай (зат есім) және қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «Жаңай руының адамы қазған не қаздырған қҧдығы».
ЖАҢАЙ САЙЫ (Жанай сайы) – сай, б., Маңғыстау ауданы. Атау Жаңай (зат есім)
және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Этногидроним. Мағынасы:
«Жаңай руының қонысы, сайы».
ЖАҢАОРПА (Жанаорпа) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау жаңа (зат есім) және орпа
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «бертінде қазылған тайыз
қҧдық».
ЖАҢАӚЗЕН (Жанаозен) – қала, Қарақия ауданы. Атау жаңа (зат есім) және ӛзен
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Біздің пікірімізше, ӛзен сӛзі «белгілі бір
арнамен ағып жатқан суға қатысты айтылмаған. Кӛне тҥркі тіліндегі «ӛз» тҥбірінен
ӛрбіген, яғни ӛзен, ӛзек – «бір кезде су ағып, кейін қҧрғап қалған, созылып жатқан
ойыс жер, кішірек сай» мәніндегі сӛз. Сонда атаудың мағынасы: «ойыс жерден
салынған жаңа қала».
ЖАҢАСУ (Жанасу) – қ., қор., Маңғыстау, Бейнеу ауд-да. Атау жаңа (зат есім) және
су (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жаңадан қазылған
қҧдық».
ЖАҢАТАҢ (Жанатан) – қыс., Бейнеу ауданы. Атау жаңа (зат есім) және таң (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жаңа ӛмір», Кеңес дәуірінен
қалған атау.
ЖАҢАША (Жанаша) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «жуықта қазылған кішкене
қҧдық».
ЖАҢБЫРБАЙҚҦДЫҚ (Жанбырбайкудык) – қ., тереңдігі – 3-5 м., Маңғыстау
ауданы. Мағынасы: «Жаңбырбай қаздырған қҧдық».
ЖАҢЫЗАҚ (Жанызак) – қ., Маңғыстау ауданы. «Ескелді Жаңызақ батырдың
жайлауы болған» делінеді (С.Әбішҧлы, 10). Ал біздің пікірімізше, атау о баста
«жалғыз ақ» болып айтылған. Мағынасы: «жалғыз ағын сулы қҧдық» тәрізді.
ЖАПАЛАҚ (Жапалак) – тӛбе, қыс., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ҥкі кӛп
кездесетін қыстау».
ЖАПЫРАҚТЫ (Жапыракты) – тау, адыр, абс. биіктігі 363 м. Маңғыстау ауданы.
«Ӛсімдік қалық ӛскен тау» мәніндегі атау.
ЖАРАС (Жарас) – тҧз. қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ЖАРАУЫЛ (Жарауыл) – қ., қор., Тҥпқараған ауданы. Атау жар (зат есім) және ауыл
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жиектері тік жарлы болып
келген жердегі қыстау».
ЖАРБӚГЕТ (Жарбогет) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау жар (зат есім) және бӛгет
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Бӛгет деп «су ағар арналар аяғынан
салынған гидротехникалық қҧрылысты» айтады (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 187).
Мағынасы: «жиектері тік жарлы болып келген жердегі бӛгетті шатқал».
ЖАРҚҦДЫҚ (Жаркудық) – қ., қон., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Атау жар (зат есім)
және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жиектері тік
жарлы болып келген жерден қазылған қҧдық».
ЖАРҚҦМ (Жаркум) – қыс., қҧм, Бейнеу ауданы. Атау жар (зат есім) және қҧм (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жиектері тік жарқабақты,
қҧлама болып келген қҧмды жер».
ЖАРҚЫНБАЙ (Жаркынбай) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ЖАРМА (Жарма) – қ., а., Маңғыстау ауданы. Жарма деп терең етіп қазылған арықты
айтады. Сонда атаудың мағынасы: «ҥлкен арықты ауыл».
ЖАРМЫШ (Жармыш) – а., б., Маңғыстау ауданы. Атау жар (зат есім) және –мыш
жҧрнағы арқылы жасалған. Біздің пікірімізше, топоним қҧрамындағы -мыш -
есімшенің кӛне жҧрнағы. М.Томанов: «-мыш – орхон Енисей жазбалары тілінде,
сондай-ақ кейінгі орта ғасыр жазбаларында да есімшенің ӛткен шағын жасаған
аффикс: қалмыш (қалған), тегміш (тҥйіскен), қазіргі біздің тіліміздегі –ған аффиксінің
қызметін атқарған», – деп кӛрсетеді (М. Томанов, 272-273). Демек Жармыш «жарып
аққан бҧлақ».
ЖАРТЫ (Жарты) – алқ., г.кені, Қарақия ауданы. Мағынасы: «жартымсыз, нашар»
мағынасын беретін тәрізді.
ЖАРШОҚЫ (Жаршокы) – тау, Бейнеу ауданы. Атау жар (зат есім) және шоқы (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жиектері тік жарқабақты,
қҧлама болып келген биік жоталы тау».
ЖАРЫҚ (Жарык) – қ., мола, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «тау ернегіндегі жарылып
біткен шың арасындағы қҧдық» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 190).
ЖАРЫҚҚҦДЫҚ (Жарыккудык) – сор, Бейнеу ауданы, Сам қҧмының батысы мен
оңтҥстігінде. Атау жарық (сын есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Мағынасы: «тар шатқалды, жарылып біткен шың арасындағы ащы қҧдық».
ЖАРЫҚСУ (Жарыксу) – қ., Тҥпқараған ауданы. Атау жарық (сын есім) және су (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жарылып, тілімденген жерден
қазылған қҧдық».
ЖАРЫЛҒАН (Жарылган) – сор, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «аққан сумен
тілімделген сор».
ЖАРЫЛҒАС (Жарылгас) – маз., Маңғыстау ауданы. Этнонекроним. «Шежіре
дерегінде Мҧратҧлы Жарылғас Жарының Бозашыға жерленген алғашқы ҧрпағы
делінеді» (Маңғыстау энциклопедиясы, 291).
ЖАРЫПТҤСКЕН (Жарыптускен) – шатқ., Маңғыстау ауданы. «Жарылған, екіге
айырылған шатқал».
ЖАСАҒАН (Жасаган) – қон., Маңғыстау ауданы. «Елге қҧтты болған, ескі қоныс»
немесе антропоойконим.
ЖАУЖОЛ (Жаужол) – жол, Маңғыстау ауданы. Атау жау (зат есім) және жол (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Шежіреде: «тҥрікмендер хабарсыз жатқан
адайларды бірнеше рет алдап қырып кеткен. Сол тҥрікмен келген жол «Жаужол» деп
аталған» делінеді (А.Меңдалыҧлы, 96).
ЖАУКЕН (Жаукен) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ЖАУЫНҚҦДЫҚ (Жауынкудык) – ойыс, Бейнеу ауданы. Атау жауын (зат есім)
және қҧдық (зат есім) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ойдағы жаңбыр
суымен толып отыратын тайыз қҧдық».
ЖЕЗДІ (Жезды) – қ., қор., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Мағынасы: «алтын тәрізді сары
тҥсті металл, яғни жездің, жез кенінің мол қоры бар жерінен қазылған қҧдық».
ЖЕЗДІБАС (Жездыбас) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау жезді (сын есім) және бас (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жезі бар жерден қазылған сулы
қҧдық».
ЖЕЛДІҚУЫС (Жельдыкуыс) – қ., Қарақия ауданы. Атау желді (сын есім) және
қуыс (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥнемі жел соғып
тҧратын таудың қалтарыс жері, қуысы».
ЖЕЛДІМҦРЫН (Жельдымурын) – қыс., Қарақия ауданы. Атау желді (сын есім)
және мҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥнемі жел
соғып тҧратын жердің шығыңқы бӛлігіндегі қыстау».
ЖЕЛЕСПЕ (Жельеспе) – м., Маңғыстау ауданы. Атау жел (зат есім) және еспе (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «желпіп соққан жылы ӛкпек
желді жер».
ЖЕЛТАУ (Жельтау) – тау, Бейнеу ауданы және Жылыой (Атырау обл.)
аудандарының шекарасында. Атау жел (зат есім) және тау (зат есім) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. Мағынасы: «жел соғып тҧратын тау».
ЖЕЛТИМЕС (Жельтимес) – қ., қон,. Маңғыстау ауданы. Атау жел (зат есім) және
тимес (етістік) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «желі ызғарлы, суық
қоныс».
ЖЕМЕНЕЙ (Жеменей) – қор., Маңғыстау ауданы. Генонекроним. Жеменей – Адай
тайпасының Келінбердіден тараған аталарының бірі. Мағынасы: «Жеменей руының
қорымы».
ЖЕРМОЛА (Жермола) – мола, Қарақия ауданы. Атау жер (зат есім) және мола (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жермен тегістеліп жатқан
мола».
ЖЕРОЙЫҚ (Жеройык) – қор., Қарақия ауданы. Атау жер (зат есім) және ойық (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ойық жердегі қорым».
ЖЕРТАС (Жертас) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Атау жер (зат есім) және тас (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты аласа тӛбе».
ЖЕРҤЙ (Жеруй) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Атау жер (зат есім) және ҥй (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жерден қазылып жасалынған
жерҥйі бар қора, қоныс».
ЖЕТЕШ (Жетеш) – қау., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ЖЕТІБАЙ (Жетыбай) – кент, Қарақия ауданы. Жетібай – сол жерде байдың малын
баққан малшы жігіттің есімінен қойылған деген болжам бар. Біздің пікірімізше, атау
жеті (сан есім) және бай (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Татар
гидронимиясын зерттеген Ф.Г.Гарипова бай - «ӛзен, қҧрғақ арна», ал Орталық Азия
топонимиясында: «қҧрғақ арна» «сусыз аңғар» мағынасында қолданылады» деп
кӛрсетеді (Ф.Г.Гарипова, 26). Сонда атаудың мағынасы: «қатар жатқан жеті немесе
кӛп сусыз, қҧрғақ арна, сай» болады.
ЖЕТІКҤП (Жетыкуп) – аңғ., Маңғыстау ауданы, Ақтау жотасының солтҥстігінде.
Атау жеті (сан есім) және кҥп (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Кҥп -
(парсы сӛзі) сай тҧйығындағы асты тастақты, шҧңғыл, су жиналатын орын (Ә.Спан,
Ж.Дҥйсенбаева, 194 ). Атау кҥптің санына байланысты аталған.
ЖЕТІҚАҚ (Жетыкак) – жер аты. Атау жеті (сан есім) және қақ (зат есім) сӛздерінің
бірігуі арқылы жасалған. Қақ – «шӛл жерлердегі шҧқырларда іркіліп қалған жауын-
шашын суы». Мағынасы: «жеті шҧқырда іркіліп жатқан жауын-шашын суы».
ЖЕТІҚЫЗ (Жетыкыз) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау жеті (сан есім) және қыз (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жеті қыратты тӛбе жанындағы
мола» (қараңыз: ЖАМАНҚЫЗ).
ЖЕТІҚЫЗДЫҢ ТАУЫ (Жетыкыздын тауы) – тау, Маңғыстау ауданы. Мағынасы:
«жеті жалды, жеті қыратты тау».
ЖЕТІТӚБЕ (Жетытобе) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау жеті (сан есім) және тӛбе (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жеті тӛбелі жерден қазылған
қҧдық».
ЖИДЕАҒАШ (Жидеагаш) – қон., Қарақия ауданы. Атау жиде ағашының кӛп ӛсуіне
байланысты қойылған.
ЖИДЕЛІ (Жиделы) – қ., Маңғыстау ауданы; қор., Қарақия ауданы. Мағынасы: «жиде
ағашы кӛп ӛскен жердегі қҧдық, қорым».
ЖИЕНӘЛІ (Жиенали) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним. Жиенәлі
Шалтаҧлы – Адайдың Бәйімбетінің Әтембек руынан шыққан адам. Бейбіт ауылға
қырғидай тиген орыстың қарашекпенді мҧжықтарымен соғыста қапияда мерт болған
(Ә.Спан, С.Жҧбаев, 279).
ЖЕТІМЕК (Жетимек) – бейіт, Маңғыстау ауданы. Этнонекроним.
ЖОЛАСҚАН (Жоласкан) – қор., Тҥпқараған ауданы. Атау жол (зат есім) және асқан
(етістік) сӛздерің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тау жотасының ӛтуге қолайлы
аласа жолында орналасқан қорым» немесе «бҧлақты асудағы қорым».
ЖОЛАМАН (Жоламан) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ЖОЛБАЯН (Жолбаян) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау жол (зат есім) және баян (сын
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Баян – моңғол тілінде «бай» деген мағына
береді. Сондай-ақ Баян – қарақалпақ, қырғыз руларының аты (Г.А.Гейбуллаев, 60). Ал
кӛнетҥркі тілінде жул – «жылға, бҧлақ» (ДТС, 227). Сонда атаудың мағынасы: «Баян
руының бҧлағы немесе жылғалы қҧдығы».
ЖОЛБАЯННЫҢ АСУЫ (Жолбаяннын асуы) – м., Маңғыстау ауданы. Мағынасы:
«жолдағы сулы, берекелі жердегі асу, ӛткел» немесе «Баян руының қонысы
маңындағы асу, ӛткел».
ЖОЛБОЛАЙ ҚОРА (Жолболай кора) – қора, қон., Маңғыстау ауданы.
Антропоойконим.
ЖОЛБОЛДЫ (Жолболды) – қ., қор., Қарақия ауданы. Руы Ескелді Жолболдыны
тоғыз жолдасымен тҥрікмендер ӛлтіріп кетеді. Сағана тамға он бірдей адам жерленген.
Соның тӛрінде жатқан Жолболды делінеді (М.Нығметуллаев, 308).
ЖОЛЖАН (Жолжан) – қор., Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним.
ЖОЛҚҦДЫҚ (Жолкудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау жол (зат есім) және қҧдық
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛнетҥркі тілінде жул – «жылға,
бҧлақ» (ДТС, 227). Мағынасы: «жылғалы, бҧлақты қҧдық».
ЖОСАЛЫ (Жосалы) – тӛбе, абс. биіктігі 268 м. Қарақия ауданы. Жоса – «қызыл-
сары тҥсті бояу топырақ» (ҚТӘС, 6т. 497). Тӛбе маңында жосаның кӛп болуымен
байланысты аталған.
ЖУСАНДЫОЙ (Жусандыой) – қ., Қарақия ауданы. Атау жусанды (сын есім) және
ой (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жусан қалың ӛскен
ойдан қазылған қҧдық».
ЖҦЛДЫЗБАЙ (Жулдызбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ЖҦМАӘУЛИЕ (Жумааулие) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
Жҧмабай – Адайдың Тобыш-Бектеміс атасынан шыққан әулие адам.
ЖҦМАБАЙ (Жумабай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ЖҤЗАДЫМ (Жузадым) – қ., Оңт.Ҥстіртте. Маңғыстау ауданы. Атау жҥз (сан есім)
және адым (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Тереңдігі жҥз адым (61м.)
шамасында болуына байланысты аталған.
ЖҤЗАДЫР (Жузадыр) – қ., Қарақия ауданы, Батыс Ҥстірт кемерінің шығыс
бӛлігінде. Атау жҥз (сан есім) және адыр (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Қҧдық теңіз деңгейінен 200 м. биіктіктегі жазықта орналасқан. Сол себепті
атаудың мағынасы: «дӛңесті, белесті биік жердегі қҧдық» тәрізді.
ЖҤЗЖАСАР (Жузжасар) – маз., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «мәнін жоймайтын,
кӛрнекті мазар» немесе антропонекроним болуы мҥмкін.
ЖҤНБАСҚАЗҒАН (Жунбасказган) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним. Атау
Жҥнбас (зат есім) және қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «Есен Жҥнбас Тҥменҧлының қазған қҧдығы».
ЖЫҒЫЛҒАН (Жыгылган) – мҥй., Тҥпқараған ауданы. Белгілі бір оқиғаға
байланысты аталған.
ЖЫЛАНДЫ (Жыланды) – мҥй., Қарақия ауданы, Каспийдің шығыс жағалауында.
Атау жыланның сол жерде кӛп болуына байланысты аталған.
ЖЫЛҚЫБАЙ (Жылкыбай) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним. Қорым
XVIII ғ.– XIX ғ. бірінші жартысында ӛмір сҥрген сәулетші шебер – Жылқыбай
Доралҧлының атымен аталуы мҥмкін делінеді.
ЖЫЛҚЫБЕК (Жылкыбек) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ЖЫЛҚЫШЫ (Жылкышы) – тау, абс. биіктігі 183 м. Қарақия ауданы. Жылқышы
деген қҧс атауы кездеседі. Соған байланысты атаудың мағынасы: «жылқышы қҧсы кӛп
кездесетін тау» дейміз.
ЖЫЛҚЫШЫТӚБЕ (Жылкышытобе) – қон., Қарақия ауданы. Атау жылқышы (зат
есім) және тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.Мағынасы: ««жылқышы
қҧсы кӛп кездесетін тӛбе» (қараңыз: ЖЫЛҚЫШЫ).
ЖЫЛЫБАУЫР (Жылыбауыр) – қора, қон., Маңғыстау ауданы. Атау жылы (сын
есім) және бауыр (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қыратты
жердің ой жағындағы жылы, ық жері».
ЖЫЛЫМШЫҚ (Жылымшык) – қҧмды алқ., Маңғыстау ауданы, Бозашы тҥбегінде.
Мағынасы: «ауасы не қҧмы жылылау қҧмды алқап».
ЖЫҢҒЫЛДЫ (Жынгылды) – а., Маңғыстау ауданы. «Жыңғыл қалың ӛскен жердегі
ауыл».
ЖЫҢҒЫЛДЫҚАПЫ (Жынгылдыкапы) – сай, Маңғыстау ауданы. Атау жыңғылды
(сын есім) және қапы (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«жыңғыл қалың ӛскен тау аңғарындағы сулы сай».
ЖЫҢҒЫЛДЫОРПА (Жынгылдыорпа) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау жыңғылды
(сын есім) және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«жыңғыл қалың ӛскен жерден қазылған тайыз қҧдық» немесе «жыңғылмен
шегенделген қҧдық».
ЖЫҢҒЫЛДЫСАЙ (Жынгылдысай) – сай, Маңғыстау ауданы. Атау жыңғылды
(сын есім) және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«жыңғыл қалың ӛскен сай».
ЖЫҢҒЫЛДЫОЙ (Жынгылдыой) – сай, Бейнеу ауданы. Атау жыңғылды (сын есім)
және ой (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жыңғыл қалың
ӛскен сай».
ЖЫҢҒЫЛОЙ (Жынгылой) – қон., Қарақия ауданы. Атау жыңғыл (зат есім) және ой
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жыңғыл қалың ӛскен
ойдағы қоныс».
ЖЫРЫҚБҦЛАҚ (Жырыкбулак) – б., Маңғыстау ауданы. Атау жырық (сын есім)
және бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жерді жырып
ағып жатқан бҧлақ».
ЖІҢІШКЕКЕБІР (Жинишкекебир) – сор, қон., Бейнеу ауданы. Атау жіңішке (сын
есім) және кебір (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жіңішке
келген кепкен сортаң жер».
ЖІҢІШКЕҚҦМАҚ (Жинишкекумак) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау жіңішке
(сын есім) және қҧмақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«жіңішке келген ҧсақ тӛбешікті, жартылай ӛсімдік басқан қҧмды қоныс».

ЗЕЛЕНЫЙ (Зеленый) – шығ., Тҥпқараған ауданы. Орыс тіліндегі зеленый – «жасыл»

мағынасындағы сӛз. Бҧл жер жасыл желекті, әртҥрлі ӛсімдік ӛсіп кӛкжасыл болып
кӛрінетіндіктен берілген атау.
ЗЛИХА (Злиха) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ЗОРБАЙ (Зорбай) – сай, Маңғыстау ауданы. Геноороним. Зорбай – Адай тайпасының
Тобыш руынан тараған аталарының бірі. Мағынасы: «Зорбай руының қоныстанған
сайы».

ИЖЕ (Иже) – шатқ., Қарақия ауданы. Иже атауында И сӛзі «ылғал», «су»
мағынасында қолданылады. Ал –же кішірейту мәнін беретін кӛне жҧрнақ. Сонда
атаудың мағынасы: «суы аз шатқал немесе кішкене сулы шатқал».
ИЖЕСОР (Ижесор) – сор, Қарақия ауданы. Мағынасы: «ылғалды сор» (қараңыз:
ИЖЕ).
ИЗЕН (Изен) – шатқ., Мҧнайлы ауданы. Изен – «жіңішке жапырақты алабҧта
тҧқымдасына жататын шӛптесін ӛсімдік». Мағынасы: «изен шӛбі қалың ӛскен
шатқал».
ИЗЕНДІ (Изенды) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «изен қалың ӛскен жерден
қазылған қҧдық».
ИМАҒАНБЕТ (Имаганбет) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда. Тереңдігі – 10-12 м.
Антропогидроним. Имағанбет байдың қаздырған қҧдығы.
ИМАНБАЙ МАЗАР-ТАМЫ (Иманбай мазар-тамы) – там, Бейнеу ауданы.
Антропонекроним.
ИНТЕРНАЦИОНАЛ (Интернационал) – жҧрт, Тҥпқараған ауданы. Кеңес дәуірінен
қалған атау.
ИСАНТҤБЕК (Исантубек) – қҧмды тҥб., Қарақия ауданы. Антропоороним. «Исан
ата немесе Эхсан (Ихсан) – аңыз дерегі бойынша, Шопан атаның ҥлкен баласы болған
делінеді» (С.Қондыбаев, 2000, 22).
ИСАТАЙ (Исатай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Кеще Исатай қазған
қҧдық.
ИТБАЙ (Итбай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ИТЕН ОРПАСЫ (Итен орпасы) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
Әбілғазы батырдың әкесі Итеннің қҧдығы.
ИТҚАРА (Иткара) – қҧм. массив, Маңғыстау ауданы. Атау ит (зат есім) және қара
(сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шаруашылыққа қолайсыз
тӛбе қҧм».
ИТМҦРЫН (Итмурын) – шатқ., Тҥпқараған ауданы. Итмҧрын – «раушангҥл
тҧқымдасына жататын бҧта не шырмауық ӛсімдік». Мағынасы: «итмҧрын ӛсімдігі кӛп
ӛскен шатқал».
ИТОЛЫӘУЛИЕ (Итолыаулие) – киелі ор., Тҥпқараған ауд-аны. Антропонекроним.
Итолы – Адайдың Жаңай руынан шыққан әулие адам.
ИТСИГЕКТІОЙ (Итсигектыой) – қыс., Тҥпқараған ауданы. Атау итсигекті (сан
есім) және ой (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Итсигек шӛбі қалың
ӛскен ойдағы қыстау».
ИШАНҚОЖА (Ишанкожа) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним. Ишан
қожа (кейбір деректер бойынша Сейіт қожа). «Ел аузындағы және тарихи деректерге
қарағанда бҧл ӛңірде балық аулау кәсіпшілігімен айналысқан тҥрікменнің қожа
тайпасының елі жайлаған» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 314). Мағынасы: «Қожа
руының діни сауатты адамы жерленген қорым».
ИІНҚҦДЫҚ (Иинкудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау иін (сан есім) және қҧдық
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жол бҧрылысынан
қазылған қҧдық».
ИІРДІҢ ОЙЫ (Иирдын ойы) – кӛлдеу ойпаң, Маңғыстау ауданы. Топонимге «Жер
атауы су иіріліп, кӛп жатуына орай аталған» деген тҥсінік берілген (Маңғыстау
энциклопедиясы, 2008, 314). Ал біздің ойымызша, «Иірді» кӛнетҥркі тіліндеге Йир
(жер) сӛзімен байланысты деп қараймыз. Жер сӛзінің Тоныкӛк, Кҥлтегін
ескерткіштерінде йір, йер варианттарында кездесуі осы ойымызды нақтылай тҥседі.
Сонда Иірдің ойы – «жердің ойы, ойығы, ойлы жер» мағынасын білдіреді.
ИІРШІ (Иирши) – қ., Қарақия ауданы. Атау Иірші емес Иірше болып аталған болу
керек. Мағынасы: «жер суы, кӛз» мағынасын береді.

КАБИНАЛЫ (Кабиналы) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау сол жерде қалған

машинаның кабинасына байланысты аталған тәрізді.
КАМЕНИСТЫЙ (Каменистый) – алқ., мҧн. кені Қарақия ауданы. Каменистый орыс
тілінен аударғанда «тасты» деген сӛз. Сонда атау «тасты алқап» болғаны.
КАМЕННЫЙ (Каменный) – карьер, Бейнеу ауданы. «Тасты, тасы кӛп жер».
КАСПИЙ ТЕҢІЗІ (Каспиское море) – теңіз, Еуразия қҧрлығының орталығында,
мҧхиттардан алыста, оқшау жатқан тҧйық су алабы. «Каспий орасан зор аймақты алып
жатыр, жағалық сызығының жалпы ҧзындығы 6380 км болса, оның 2340 км-і
Қазақстан жеріне қарайды. Каспий осындай орасан зор аймақты алып жатқандықтан
оны «теңіз» деп атайды, әйтпесе географиялық табиғатына қарай ол – кӛл. Ӛйткені
Каспий ешқандай мҧхитпен бҧғаз арқылы байланыспайды. Каспий жер бетіндегі ең
ҥлкен кӛл, кӛлемінің осындай ҥлкендігіне орай «теңіз» деп аталынады (Ә.Аяпбекова,
61).
Тарихта теңіздің бҧл атауынан басқа 70 - тен астам атауы (Горган, Хорасан, Гилян,
Хазар, Булгар, Хвалы, Оғыз т.б.) болған. Каспий гидронимінің этимологиясы туралы
тҥрлі пікірлер қалыптасқан. Проф. Т.Жанҧзақов: «Лингвистикалық тҧрғыдан Каспий
атауының кас сӛзі (тайпа аты) және пий – «су, ӛзен, кӛл, бҧлақ… Демек, Каспий теңізі
«кас тайпасына тән кӛл» мағынасындағы атау деп білеміз. Кӛптеген еуропалық және
отандық зерттеушілер осы кас (қас) этнонимін «қазақ» сӛзінің тӛркіні ретінде
қарастырады» - дейді (Т.Жанҧзақ, 2007, 90). Атырау облысы топонимдерін зерттеген
М.Қожанов та Каспий топониміндегі кас тайпасын «қазіргі халық, ҧлт аты «қазақ»
сӛзіне» байланысты қарайды (М.Қожанҧлы, 13). Каспий теңізінің атауы ӛлкеде мекен
еткен каспи тайпасымен тікелей байланысты айтылады. «Каспи - Арал ӛңірінің тарихи
тайпаларының бірі, аймақ тарихында кӛп ерекшелене бермейтін тайпалар тобы
каспилер деуге болады, оларды тарихта (Геродот) салтанаттылар деп те атайды. Осы
бір шағын тайпа кӛшпенділердің кӛне тарихынан бастау алады. Сақтардың осы
бӛлігінің аты бірте-бірте Каспий теңізіне берілді» (С.И.Әжіғали, 61). Сонымен Каспий
атауы каспи тайпасының атынан қойылған.
КӘДІ-ҚҦЛАТ (Кады-Кулат) – қырат, Маңғыстау ауданы. Маңғыстау
энциклопедиясында: «19 ғ. ӛмір сҥрген, медет руынан шыққан белгілі ақын (жырау)
Кәді Қҧлаттың есімі берілген», – деген анықтама берілген. Ал біздің пікірімізше,
«Кәді моңғол тілінде хадны – «скальный», «тасты» деген мағына береді» (Конкобаев,
70). Хадны сӛзі қазақ тілінде ықшамдалған формада айтылып тҧр. Ал «қҧлат», дҧрысы
«қолат» атауы «бір бағытта тӛмендейтін, жер бетіндегі ҧзынша келген ӛте жайпақ
ӛзекше» деген мән береді (Ж. Әубәкіров, С.Әбдірахманов, Базарбаев, 94). Сонда атау
«тасты жайпақ қырат» мағынасын беретін тәрізді.
КӘЛЕН (Кален) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
КӘПІРТАМ (Капиртам) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау кәпір (зат есім) және там
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «мҧсылман дінінен басқа
діннің ӛкілі жерленген тамы бар жер». «1848 жылы Қарашаджы қҧдығының терістік
бетінде хиуалықтармен болған қақтығыста мерт болған орыстарды жерлеген жер.
Артынан ел басшылары – билердің ақылдасуымен есігін арқа беттен шығарып, ҥстінен
кҥмбез там салынады. Ол белгі осы кҥнде ел аузында «Кәпір там» аталып кетті
(С.Әбішҧлы, 2006, 203).
КӘРІ (Кары) – бҧрқақ, қон., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ескі қоныс».
КӘРІБАЯН (Карыбаян) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау кәрі (сын есім) және баян (сын
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Баян руының ескі қҧдығы» (қараңыз:
БАЯНДЫ).
КӘРІҚОРА (Карыкора) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Атау кәрі (сын есім) және
қора (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ескі қыстау, қоныс».
КӘРІҚЫЗ (Карыкыз) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау кәрі (сын есім) және қыз (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «мҥжілген, ескі дӛңес жер».
КЕБІР (Кебир) – сор, Бейнеу ауданы. «Кепкен сор».
КЕБІРБҦЛАҚ (Кебирбулак) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау кебір (зат есім) және
бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кепкен бҧлақты
қоныс».
КЕБІРКӚЛ (Кебирколь) – қон., Мҧнайлы ауданы. Атау кебір (зат есім) және кӛл
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кепкен кӛлі бар қоныс».
КЕЖІТАМ (Кежитам) – мола, Тҥпқараған ауданы. Иран тілінде кедж – «қисайған,
бҥгілген, иілген» (В.И.Савина, 107). Мағынасы: «қисық, қҧлаған там».
КЕЗДІҢ ҚАРАҚҦДЫҒЫ (Кездын каракудыгы) – қ., Маңғыстау ауданы. Кез – екі
таудың тҥйіскен жеріндегі ойыс (А.Аманжолов. 490). Мағынасы: «екі таудың тҥйіскен
жеріндегі ойыста қазылған сулы қҧдық».
КЕЗЕК (Кезек) – Маңғыстау ауд-дағы қыстау. Мағынасы: «екі таудың тҥйіскен
ойысындағы қыстау».
КЕЗҚОРА (Кезкора) – Маңғыстау ауд-дағы жер. Атау кез (зат есім) және қора (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «екі таудың тҥйіскен
ойысындағы қора».
КЕКІЛ (Кекиль) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «қырат басындағы ҥйінді»
(М.Қожанов, 114).
КЕКІЛБАЙ БҦЛАҒЫ (Кекилбай булагы) – б., Маңғыстау ауданы. Халық
жазушысы Ә.Кекілбайҧлының әкесі Кекілбайдың басына егін салған бҧлағы.
КЕЛТЕСАЙ (Кельтесай) – жыра, Маңғыстау ауданы. Атау келте (сын есім) және сай
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қысқа сай».
КЕЛІМБЕРДІ (Келимберды) – қыс., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
КЕМЕР (Кемер) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «жар қабақты тӛбе».
КЕМПІРҚҦМ (Кемпиркум) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау кемпір (зат есім) және
қҧм (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «аласа, ескі қҧм»
тәрізді.
КЕНДІРЛІ (Кендирлы) – шығ., б., қ., Қарақия ауданы, Каспий теңізінің шығыс
бӛлігінде. Академик Қ.Аманниязов: «Д.Ливкиннің «Рыволовство и тюлений промысел
на восточном побережье Каспийского моря» (СПб, 1902г.) кітабында Кендірлі атауы
тҥрікменнің «кең дерели» деген сӛзінен шыққан (кең – широкий, дере –шатқал немесе
шығанақ) «кең шатқал» мағынасындағы атау» – дейді («Огни Мангистау» 2009, 4
июня). Расындада шығанақ кендір ӛсімдігіне байланысты қойылмаған.
КЕНДІРЛІҚИЯСАЙ (Кендирлыкиясай) – шӛлді ҥстірт, Қарақия ауданы, Каспий
теңізінің шығысында. Атау кендірлі (сын есім) және қия (зат есім), сай (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қия – «тік тас беткейлі қырат, жартас». Атаудың
мағынасы: «кең шатқалдағы тік тас беткейлі қыратты сай».
КЕНДІРЛІСОР (Кендирлысор) – сор, Қарақия ауданы. Атау кендірлі (сын есім)
және сор (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кең шатқалдағы
тҧзды сор».
КЕНЖЕ (Кенже) – тӛбе, Тҥпқараған ауданы. Этноороним. «Кенже руының тӛбесі».
КЕНЖЕҚАЗҒАН (Кенжеказган) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозашыда. Атау Кенже
(зат есім) және қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ру атынан
қойылған. Адай атадан Айтумыс, одан – Ӛрдек, одан - Кенже тарайды. Мағынасы:
«Кенже руының қазған қҧдығы».
КЕНТ (Кент) – қ., Маңғыстау ауданы. Кент – қала аттарын жасауға негіз болатын,
иран тілінен енген сӛз. Кент – географиялық терминінің «қала, ауыл,» деген
мағыналарынан басқа «су сақтауға арналған шҧңқыр» ретінде де қолданылады екен
(В.И.Савина 115). Сонда атаудың мағынасы: «ауыл маңынан қазылған қҧдық» немесе
«су сақтауға арналған шҧңқыр, қҧдық» деген мән беретін тәрізді.
КЕНТТІБАБА (Кенттыбаба) – қор., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «халық
қоныстанған жердегі әулие адамның қорымы».
КЕНТАЙҚАЗҒАН (Кентайказган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Кентай (зат есім) және
қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Антропогидроним. Мағынасы:
«Кентай қазған қҧдық».
КЕНІШБАЙ (Кенишбай) – мола, Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним.
КЕҢҚОЛТЫҚ (Кенколтык) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау кең (сын есім) және
қолтық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қазақ тілінің тҥсіндірме
сӛздігінде: «қолтық – «белгілі бір мекен-жайдың я орман-тоғай, сай-саланың тасалау,
ықтасындау, ойпаңдау жері» – деп тҥсінік берілген (ҚТТС, 6 т. 305). Атаудың
мағынасы: «ҥлкен ықтасындау, ойпаңдау жер».
КЕҢСАЙ (Кенсай) – сай, қ., Маңғыстау ауданы. Атау кең (сын есім) және сай (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен, кең сай».
КЕРЕГЕМОЛА (Керегемола) – қор., қыс., Қарақия ауданы. Атау кереге (зат есім)
және мола (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тӛрт қабырғалы
мола».
КЕРТ (Керт) – қ., Маңғыстау ауданы. «Керт – дӛңес жер, тік жар, қҧлама жар»
(Туркменско-русский словарь, 393) деген сӛз. Сонда атаудың мағынасы: «тік жарлы
дӛңес жердегі қҧдық».
КЕРТТІ (Кертты) – қ., Бейнеу ауданы. «Керттің – дӛңес жер, тік жар, қҧлама жар»
мағынасымен қатар, керт деген мал азығына жарамсыз бҧталы жел бас ӛсімдік те
кездеседі. Сонда атаудың мағынасы: «Дӛңес жерден қазылған қҧдық» немесе «керт
ӛсімдігі қалың ӛскен жерден қазылған қҧдық».
КЕРІЗ (Кериз) – Маңғыстау ауд-дағы қҧдық. Керіз – парсы тілінен енген кірме сӛз.
Мағынасы тайыз қҧдықтардың суын жер ҥстінен ҥңгіп, бір-бірімен жалғастырған, бір
жерге жиналған су кӛзі дегенді білдіреді.
КЕРІМДІ (Керимды) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ӛте жақсы, керемет, сулы
қҧдық».
КЕРТӚРТКІЛ (Керторткиль) – қор., Маңғыстау ауданы. Атау кер (зат есім) және
тӛрткіл (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кер сӛзінің мағынасы қияға
жақын келеді. Кер деп – «қырқалардың, қыраттардың, беткейлердің, текшелердің,
дӛндердің, жоталардың қатынасқа ауыр тиіп мал тҧяғы орнықсыз келетін баурайларын
айтады» (Ә.Тӛрежанҧлы, 11). Мағынасы: «ҥсті тегіс, қабырға беткейлері тік таудың
жанындағы қорым».
КЕСІКБАЙ (Кесикбай) – мола, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «қысқа сусыз арнадағы
мола» (қараңыз: БАЙ).
КЕСІКМҦРЫН (Кесикмурын) – бҧрқақ, қон., Маңғыстау ауданы. Атау кесік (сын
есім) және мҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «таудың,
не биіктеу жоталардың жазықтыққа сҧғынып тҧрған қысқалау жері».
КЕТІКБҦЛАҚ (Кетикбулак) – б., Тҥпқараған ауданы. Атау кетік (зат есім) және
бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. А.Меңдалыҧлы: «Кетік деуі –
тауының кетік-кетік болуына байланысты аталған» дейді (А.Меңдалыҧлы, 99). Кетік –
тҥркі тіліндегі, «тау асуы», «тау ӛткелі» деген сӛз (В.И.Савина, 1969, 57). Мағынасы:
«тау ӛткеліндегі бҧлақ».
КЕТІКҚАЛА (Кетиккала) – қон., Тҥпқараған ауданы. Атау кетік (зат есім) және қала
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кетік – тҥркі тіліндегі, «тау асуы», «тау
ӛткелі» деген сӛз (В.И.Савина, 1969, 57). Мағынасы: «тау ӛткеліндегі қала».
КИРИЛЛ (КЕРЕЛ) АРАЛДАРЫ (Кирилл аралдары) – аралдар тобы. Каспий
теңізінің Бозащы жағалауында. Маңғыстау ауданы. Керел аралдары осында алғаш
келген астрахандық кәсіпқор балықшының есімімен аталған. Жақсы Керел, Жаман
Керел деп аталатын аралдар бар.
КИІКБАЙ (Киикбай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним. Кенже Киікбай қазған
қҧдық.
КИІКТІ (Киикты) – қ., Бейнеу ауданы. Бҧл жерде бҧрын киіктің кӛп болуына
байланысты қойылған.
КИІКТӚБЕ (Кииктобе) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Атау киік (зат есім) және тӛбе (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «киік кӛп болатын тӛбе».
КИІКҦШҚАН (Киикушкан) – тау, Маңғыстау ауданы. Белгілі бір оқиғаға
байланысты қойылған.
КЛАДБИЩЕ (Кладбище) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «зиратты тӛбе».
КОМСОМОЛ (Комсомолец) – шығ., Маңғыстау ауданы. Кеңес заманынан қалған
атау.
КӚБЕН (Кобен) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
КӚБЕНБИ (Кобенби) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним. Кӛбен
Дҥкенҧлы – Адайдың Тобыш Шеген атасынан тарайды. Би болған. «Ол туралы
«Адайға ҥш рет олжа салды» деген мақтау-мадақ бар (Маңғыстау энциклопедиясы,
2008, 334).
КӚГАЛТӚБЕ (Когалтобе) – қыс., Тҥпқараған ауданы. Атау кӛгал (зат есім) және
тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жайқалған кӛк шӛпті,
кӛк майсалы тӛбе».
КӚГАЛЫ (Когалы) – б., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «кӛк шӛпті, кӛк майсалы
жердегі бҧлақ».
КӚГЕЛ (Когель) – тау, Бейнеу ауданы. Атау Кӛк (зат есім) және ел (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛк – Оғызханның тӛртінші ҧлының аты.
Мағынасы: «Кӛк елінің тауы, қонысы».
КӚГЕЗ (Когез) – б., Маңғыстау ауданы. Атау екі компонеттен қҧралған: кӛк+ез
(кӛк+ӛз). Ӛз – М.Қашқарида – «аңғар», «шатқал» деп берілген. Кӛгез - «сулы, кӛк шӛбі
мол шатқалдағы бұлақ» мағынасындағы атау.
КӚГЕЗДІҢ ҚАПЫСЫ (Когездын капысы) – аңғ., Маңғыстау ауданы. «Кӛк шӛбі
мол шатқалдағы сулы ояң жер».
КӚГЕНДІСАЙ (Когендысай) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау кӛгенді (сын есім)
және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛген – «ҧсақ малға арналған
тізбек, байлау, басжіп». Атаудың мағынасы: «қыстаудан шығып отыратын уақытша
қоныс».
КӚГЕСЕМ (Когесем) – қон., Маңғыстау ауданы. «Ойда Талақ, қырда Кӛгесем» деген
тіркестер қалған. Атау Кӛк (зат есім) және Есен (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Кӛк және Есен атаулары этнонимдер болып табылады. «Есен тҥркменнің
шежірелік арғы аталары. Есеннің бес ҧлы болған екен, олар – Човдур (Шәудір), Игдыр
(Егдір), Бозоджи (Бозашы), Бурунджик (Бұрыншық), Абдал. Кӛк – Оғызханның
тӛртінші ҧлының аты. Сонда атаудың мағынасы: «Кӛк руынан тараған Есендердің,
Есен елінің қонысы, қҧдығы».
КӚЖЕКБАЙ (Кожекбай) – қон., Маңғыстау ауданы. Антропотопоним.
КӚЖЕКСОР (Кожексор) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау кӛжек (зат есім) және сор
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кішкене тҧзды (сор) жер».
КӚКАЛА (Кокала) – қон, қыс., Маңғыстау ауданы. Атау кӛк (сын есім) және ала (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Ала сӛзі «биік» немесе «тау» мағыналарында
қолданылады (Е.А.Керимбаев, 181). Мағынасы: «Кӛк руының таулы қонысы» немесе
«кӛк майсалы тау, биік тӛбе»..
КӚКАЛЫ (Кокалы) – қау., Тҥпқараған ауданы. Кӛгала топонимі Гӛклы деп аталатын
ортағасырлық оғыз-тҥркмен тайпасының атынан пайда болған. «Атау кӛк этнонимімен
байланысты, яғни гӛклы «кӛк елінің адамдары» деген мағынаны береді. Кӛк этнонимі
туралы бірнеше болжам бар: а) Оғызханның тӛртінші ҧлы Кӛктің атымен аталған; ә)
А.Н.Кононовиың кӛрсетуі бойынша, кӛк тҥркі географиялық терминологиясында
«шығыс, шығыстық» деген мән береді (С.Атаниязов, 1988, 52). Сонымен атаудың
мағынасы: «Кӛк руының қауымы».
КӚКБАЙТАЛ (Кокбайтал) – қ., Бейнеу ауданы. Атау кӛк (сын есім) және байтал (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қазақ топонимиясында жер бедері мен оның
тӛсеніш сипатын мал атауларымен байланыстыру жиі кездесетін қҧбылыс. Атау
жердің кӛк сазды болып келуіне орай қойылған болу керек.
КӚКБҦЛАҚ (Кокбулак) – б., Маңғыстау, Бейнеу, Тҥпқараған ауд-да. Атау кӛк (сын
есім) және бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау бҧлақтың кӛзі
шығып жатқан жердің кӛк сазына байланысты қойылған.
КӚКЖАЛ (Кокжал) – Маңғыстау ауд-дағы жер. Атау кӛк (сын есім) және жал (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛк майсалы қырат, жал».
КӚККҤМБЕТ (Коккумбет) – кӛне кесене, Маңғыстау ауданы. Атау кӛк (сын есім)
және кҥмбет (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кҥмбет – араб тілінен
енген «кҥмбез» деген сӛз. Сонда атаудың мағынасы: «кӛк тасты кҥмбез».
КӚКҚҦДЫҚ (Коккудык) – қ., м., Қарақия ауданы. Атау кӛк (сын есім) және қҧдық
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы мӛлдір қҧдық».
КӚКПЕКТІ (Кокпекты) – қ., тӛбе, Бейнеу ауданы; қыс., Тҥпқараған ауданы. Кӛкпек
– алабҧта тҧқымдасына жататын бір жылдық шӛптесін немесе кӛп жылдық бҧташық
ӛсімдік. Мағынасы: «кӛкпек қалың ӛскен тӛбе», «кӛкпек қалың ӛскен тӛбеден
қазылған қҧдық».
КӚКСАЙ (Коксай) – жыра, қ., Маңғыстау ауданы. Атау кӛк (сын есім) және сай (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛк майсалы, шӛбі мол сайдан
қазылған қҧдық».
КӚКСЕПКЕН (Коксепкен) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау кӛк (сын есім) және
сепкен (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «егін, бау-бақша
егілген тау».
КӚКТАМ (Коктам) – маз., Сам қҧмының солт-батысында орналасқан. Атау кӛк (сын
есім) және там (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «алыстан
кӛгеріп кӛрінетін, кӛк тасты там».
КӚКТАС (Коктас) – қыс., қ., Қарақия ауданы. Атау кӛк (сын есім) және тас (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛк тасты жерден қазылған қҧдық».
КӚКТЕРЕК (Коктерек) – шатқ., Мҧнайлы ауданы. Атау кӛк (сын есім) және терек
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «терек ӛскен шатқал».
КӚКТӚБЕ (Коктобе) – Маңғыстау ауд-дағы жер. Атау кӛк (сын есім) және тӛбе (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «алыстан кӛгеріп кӛрінетін тӛбе
немесе биік тӛбе».
КӚКТӚРТКІЛ (Кокторткиль) – тау, абс. биіктігі 271 м. Маңғыстау ауданы, Қаратау
тауларымен Маңғыстау ҥстірті аралығындағы сайлы-жыралы келген жазықта.
Мағынасы: «биік, алыстан кӛгеріп кӛрінетін ҥсті тегіс тӛрт бҧрышты тау» немесе «кӛк
сазды тау».
КӚКТІҚҦДЫҚ (Коктыкудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау кӛкті (сын есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау қҧдық маңы кӛк шӛпті
болып келуіне байланысты қойылған.
КӚКШЕ (Кокше) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «суы мӛлдір, таза, кішілеу
қҧдық».
КӚКШЕСУ (Кокшесу) – б.,Маңғыстау ауданы. Атау кӛкше (ҥстеу) және қҧдық (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «биіктен ағып жатқан бҧлақ»
немесе «мӛлдір су».
КӚКШӚП (Кокшоп) – алқ., Қарақия ауданы. Атау кӛк (сын есім) және шӛп (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛк шӛпті алқап».
КӚКІМБАЙ (Кокимбай) – ойпаң, қ., Қарақия ауд-ы, Жаңаӛзен қаласының маңында.
Антропоороним. «Кӛкімбай – Бәйімбет, Медет руының ақсақалы» (Маңғыстау
энциклопедиясы, 2008, 336).
КӚЛДІОРПА (Кольдыорпа) – мола, Бейнеу ауданы. Атау кӛлді (сын есім) және орпа
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «маңында қар, жаңбыр
суынан жиналған суы бар тайыз қҧдықты мола».
КӚЛЕҢКЕЛІ (Коленкелы) – қ., тау, абс. биіктігі 214 м. Бейнеу ауданы. Мағынасы:
«ауасы салқын, қоңыржай тау» деген тәрізді.
КӚЛБЕҢШЕ (Кольбенше) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «созылып жатқан
тӛбе».
КӚЛЖИДЕ (Кольжиде) – қ., қор., Қарақия ауданы. Атау кӛл (зат есім) және жиде
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен жиделі қорған».
КӚЛСАЙ (Кольсай) – қҧр. арна, Қарақия ауданы, Оңтҥстік Ҥстіртте. Атау кӛл (зат
есім) және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Табанында су жатуы
себепті «кӛлсай» аталған болу керек.
КӚЛТАБАН (Кольтабан) – қ., Бейнеу ауданы. Атау кӛл (зат есім) және табан (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛктемде су жиналатын, жазда
кеуіп қалатын ойыс».
КӚЛШАР (Кольшар) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау кӛл (зат есім) және шар (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Шар – «тез, қатты ағысты» деген мән беретін сӛз.
Сонда атаудың мағынасы: «суы мол, қатты ағысты қҧдық».
КӚЛШЕГІР (Кольшегир) – қ., Бейнеу ауданы. Этногидроним.
КӚМІРТӚККЕН (Комиртоккен) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Атау кӛмір (зат
есім) және тӛккен (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛмірі
бар, кӛмір тӛгілген жер».
КӚҢДІҚҦДЫҚ (Кондыкудык) – қ., қон., Маңғыстау ауданы. Атау кӛңді (сын есім)
және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «бҧрын мал
қыстауы, мекен болған жерден қазылған қҧдық».
КӚПЖАСАР (Копжасар) – бейіт, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Жаманадай
Сҥйіндік Кӛпжасардың тамы.
КӚПЖИДЕ (Копжиде) – тҧз. қ., Қарақия ауданы. Атау кӛп (сын есім) және жиде (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жиде ағашы кӛп ӛскен жердегі
тҧзды қҧдық».
КӚПШЕЙІТ (Копшейит) – қор., Маңғыстау ауданы. «Жаугершілік заманда жаулар
келіп қырып кеткен молда мен шәкірттері жерленген қорым» (С.Қондыбаев, 2000, 23).
Шейіт – дін жолында қҧрбан болғандарға қаратып айтылады.
КӚПҚҦДЫҚ (Копкудык) – қ., Қарақия ауданы. Атау кӛп (сын есім) және қҧдық (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «бір жерде кӛп қҧдықтың бар
екенін білдіретін атау».
КӚРЕҒҦЛ (Корегул) – қ., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 3 м. Антропогидроним.
КӚРКЕМБАЙ МЕШІТІ (Коркембай мешиты) – меш., Бейнеу ауданы. Мешіт иесі
Адайдың Жеменейінен тараған Ақбота руының перзенті Кӛркембай Бектҧрлыҧлы. Ол
ел арасында діни білімді, имандылықты уағыздаушы адам болған (Маңғыстау
энциклопедиясы, 2008, 337).
КӚРПЕЛІ (Корпелы) – қҧр. арна, Маңғыстау ауданы. Кӛрпе кӛне тҥркі тілінде
«жаңа шыққан шӛп, балғын майса, сол сияқты маусымнан кейін, кеш туған қозы-лақ,
бҧзау да кӛрпе» деп қолданылған (М.Қашқари, 1997, 467). Кӛрпелі атауы «жаңа
шыққан майса шӛбі мол», «кӛк шӛпті жер» деген мағынаға ие екенін кӛреміз.
КӚРПЕШІК (Корпешык) – б., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «жаңа шыққан майса
шӛбі мол», «кӛк шӛпті жерден аққан бҧлақ».
КӚРІКТІ (Корикты) – Маңғыстау ауд-дағы жер. Мағынасы: «кӛз тартатын, сҧлу жер
немесе кӛрік қойылған тӛбе».
КӚРІКТІТӚБЕ (Кориктытобе) – тӛбе, Тҥпқараған ауданы. Ел аузындағы дерек
бойынша, тастан ою ойып, ағаштан тҥйін тҥйген қас шебер – Тоқтамыс Қаражҥсіптің
кӛрігі орнаған тӛбе» делінеді.
КӚСЕМ (Косем) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Кӛсем – Жеменейдің
Есен тақтасынан тараған. Шамамен XIX ғасырда ӛмір сҥрген, кӛріпкел адам болған
(С.Қондыбай, 2000, 24).
КӚСІКТІ (Косикты) – қ., Бейнеу ауданы. Кӛсік – «қҧмды жерде ӛсетін, тамыры сәбіз
тәріздес жабайы ӛсімдік» (ҚТАС, 344). Мағынасы: «кӛсік кӛп ӛскен жердегі қҧдық».
КӚТЕРМЕ (Котерме) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «жерден биіктетіп
ҥйілген топырақты тӛбе».
КӚШБАЙ (Кошбай) – б., қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
КӚШЕК (Кошек) – қон., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ық, паналы жер» (ДТС,
319).
КӚШЕР (Кошер) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «кӛш жолындағы қҧдық».
КӚШЕРБАЙ (Кошербай) – қ., меш., Бейнеу ауданы. Антропотопоним. Кӛшербай
Қаражігітҧлы – Адайдың Қырықмылтық руынан шыққан, балаларға араб-парсы
тілдерін, жағрафия, математика ғылымдарын ҥйреткен, халықты адалдыққа, дін
жолынан таймауға тәрбиелеген ахун (Бейнеу, 118).
КӚШКІН (Кошкин) – қор., Тҥпқараған ауданы. Кӛшкін – «кӛшпенді жҧрт, босқын
ел» (ҚТТС, 5 т. 248). Мағынасы: «кӛшпенді жҧрт, босқындар жерленген қорым».
КӚШМАҒАМБЕТ (Кошмагамбет) – жҧрт, Бейнеу ауданы. Антропоойконим.
КРАСНЫЙ ДОЛГИНЕЦ (Красный Долгинец) – жҧрт, Тҥпқараған ауданы.
КҤМБЕТ (Кумбет) – тӛбе, қор., Маңғыстау, Тҥпқараған ауд-да. Кҥмбет – арабша
«кҥмбез». Мағынасы: «шаңырақ тәрізді тӛбе» және «кҥмбезді қорым».
КҤМІСБАЙ МОЛАСЫ (Кумисбай моласы) – мола, Маңғыстау ауданы. Мағынасы:
«Кҥмісбайдың моласы».
КҤЙЕКЖАЛ (Куйекжал) – жал, Маңғыстау ауданы. Атау кҥйек (зат есім) және жал
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «малдан кҥйек алынғаннан
кейін ғана ойға қҧлайтын жал, асу».
КҤЙЕКЖОЛ (Куйекжол) – Батыс Ақтау жотасынан асып тҥсетін ежелгі кӛш, керуен
жолы. Атау кҥйек (зат есім) және жол (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «малдан кҥйек алынғаннан кейін ғана ойға қҧлайтын ежелгі жол».
КҤЙЕКТАҚЫР (Куйектакыр) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау кҥйек (сын есім)
және тақыр (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кҥйектей, яғни
ҥлкен тақыр».
КҤЙЕУТАМ (Куйеутам) – там, Маңғыстау ауданы. Аңыз бойынша, сҥйгеніне
қосыла алмай, мерт болған кҥйеу жігіттің тамы. «Олжаның қызын (Олжа ру немесе
адам аты екені белгісіз) кҥйеу жігіт пен Қалматай алып қашады. Соңынан
қуғыншылар қуып жетіп, әуелі Қалматайды ӛлтіреді. «Сендер алға қарай кете
беріңдер», – дейді. Кішкенеден соң қуғыншылар кҥйеу жігітті, соңынан қызды қуып
жетіп ӛлтіреді. Болған оқиға батыстан, шығысқа қарай болған болу керек, қыздың
моласы кҥн шығыста да, жігіттердің моласы батыста. Қазірде ҥшеуінің де моласы бар,
аралары бір-бірінен 3-4 шақырымдай қашықтықта (Ж.Дҥйсенбаева, 2002, 52-53).
КҤЙКЕН (Куйкен) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним. (қараңыз:
КҤЙКЕНҦШҚАН).
КҤЙКЕНҦШҚАН (Куйкенушкан) – тау, Бейнеу ауданы. Антропоороним. Таудың
Кҥйкенҧшқан аталу себебі Мҧрын Сеңгірбаев жырау жырлайтын «Қырымның қырық
батыры» цикліне кіретін «Манашыҧлы Тҧяқбай» дастанында кӛрініс тапқан. Онда
аңыз былай ӛрбиді: «Ащыағар сайдың бойында отырған ноғайлы ауылдарын ындыс
қалмақтар шабады. Олар ноғайлылының ақылшысы Орманбетке бізге кӛн деп талап
қояды. Би кӛнбейді. Қалмақтар оны ӛлтіріп, қалған он бір биді шақыртады. Он бір би
қалмаққа келе жатып, Манашы мырзаның ҥйіне тҥседі, оған бізбен бірге жҥр дейді.
Оларға Манашының шешесі Кҥйкен де ере жҥреді. Ащыағар сайдың бойындағы
қалмақтарға он бір би: Ҥш кҥнде қайтып келеміз, елді кӛндіріп келеміз деп,
Манашыны аманатқа тапсырып кетеді. Бірақ қорқақ билер ҥш кҥнде келмей,
ауылдарын жасырып, кӛшіріп әкетеді. Қалмақтар Манашыны кескілеп ӛлтіреді. Оның
кҥйігіне шыдай алмаған анасы Аралтӛбе тауының бір шыңынан ҧшып ӛледі. Содан
бері бҧрынғы Ащыағар сайы «Манашы», Аралтӛбе тауы «Кҥйкенҧшқан» аталып
келеді» (Ж.Дҥйсенбаева, 59).
КҤЙІКТӚБЕ (Куйиктобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау кҥйік (сын есім) және
тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ӛртенген, ӛрт шалған
тӛбе немесе қайғы-қасірет әкелген тӛбе» болуы мҥмкін.
КҤНЕС (Кунес) – Маңғыстау ауд-дағы жер. Кҥнеш – Ерсары тайпасының руы
(С.Атаниязов, 1970, 351). Мағынасы: «Кҥнеш руының қонысы».
КҤНИЯ (Куния) – сай, Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
КҤРКІРЕУІК (Куркиреуик) – бҧлақтар, Маңғыстау ауд-ы, Жармыш ауыл оңт-
шығысында. Аққанда кҥркіреп дыбыс шығаруына байланысты аталған.
КҤШ (Куш) – мола, тау аңғ., абс. биіктігі 322 м. Маңғыстау ауданы. Э.Мурзаев:
«коми тілінде кҥш – «ашық», «жалаң», «ӛсімдіксіз дала» деген мағынаға ие сӛз» - деп
кӛрсетеді (Мурзаев, 1984, 325). Ал тҥркі тілінде: куч – «қоныс, уақытша қоныс» деген
мағынасы кездеседі. Соған байланысты атаудың мағынасы: «шӛбі аз, уақытша ел
отыратын тау аңғары» болуы мҥмкін.
КҤШЕЛЕКТІҢ СОРЫ (Кушелектын соры) – сор, Бейнеу ауданы. Иран тілінде куче
– «ҥлкен емес жіңішке ӛткел, жол» (В.И.Савина, 1971, 132). -Лек бір нәрсенің
молдылығын білдеретін аффикс. Сонда атаудың мағынасы: «жіңішке ӛткелдегі сор,
тҧзды жер».
КҤШІК (Кушик) – қор., Тҥпқараған ауданы. Генонекроним.
КҤШІКБАЙ (Кушикбай) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
КҤЩЕ (Куще) – мола, Бейнеу ауданы. Кҥще – «жоғары сортты ақ қҧрылыс тасы».
Мағынасы: «жоғары сортты ақ қҧрылыс тасынан салынған мола».
КІНДІКТІ (Киндикты) – қ., қон., Қарақия, Маңғыстау ауд-да. «Су кіндігі – «қазып
келе жатқандағы мол су кӛзінің орны» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 218). Мағынасы: «мол
су кӛзді қҧдық».
КІШКЕНЕҚҦМ (Кишкенекум) – қыс., Мҧнайлы ауданы. Атау кішкене (сын есім)
және қҧм (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛлемі кішкене
қҧмы бар қыстау».
КІШКЕНТАЙ (Кишкентай) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «суы аз немесе
кӛлемі шағын қҧдық».
КІШКЕНТАЙ ТҤЙЕСУ (Кишкентай Туйесу) – тҧз., қ., Тҥпқараған ауданы.
Мағынасы: «суы аз, тҥйе суарылатын қҧдық».
КІШТІҢ (Киштин) – аңғ., Тҥпқараған ауданы. Кӛнетҥркі тілінде кіш – «кіші,
кішкентай, аз» деген мағына берген (А.Т.Кайдар, 214). Атаудың мағынасы:
«кішкентай аңғар болуы» мҥмкін.
КІШІ АҒАШТЫ (Киши Агашты) – б., Маңғыстау ауданы. Атау кіші (сын есім)
және ағашты (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қасында
ағаш ӛскен, суы аздау бҧлақ».
КІШІ АҚМАЯ (Киши Акмая) – Маңғыстау ауд-дағы дӛң. Атау кіші (сын есім) және
ақ (сын есім), мая (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «маяға
ҧқсас аласалау дӛң».
КІШІКБАЙБҦЛАҚ (Кишикбайбулак) – б., Қарақия ауданы. Атау кіші (к) (сын
есім) және бай (зат есім), бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «қҧрғақ арнадан аққан суы аз бҧлақ».
КІШІ КЕНДІРЛІ (Киши Кендирлы) – қ., Қарақия ауданы. Атау кіші (сын есім) және
кендірлі (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кіші аңғардан
қазылған қҧдық» (қараңыз: КЕНДІРЛІ).
КІШІ КЕРТ (Киши Керт) – шатқал, Маңғыстау ауданы. Атау кіші (сын есім) және
керт (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Керт – дӛңес жер, тік жар, қҧлама
жар» (Туркм.-русский словарь, 393) деген сӛз. Сонда атаудың мағынасы: «кішілеу тік
жарлы дӛңес жер».
КІШІ ҚАРАТҤЙЕ (Киши Каратуйе) – қ., Бейнеу ауданы. Атау кіші (сын есім) және
қара (сын есім), тҥйе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы
аз қҧдық».
КІШІ ҚҦДЫҚ (Киши Кудык) – қон., қ., Қарақия ауданы. Атау кіші (сын есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы аз қҧдық».
КІШІ ҚЫРҒЫН (Киши Кыргын) – қор., Қарақия ауданы. Атау кіші (сын есім) және
қырғын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ел аузындағы деректе, Қырғын
аталатын жер, бір жылы қарашешек індетінің отыздың ҥстіндегі адамды бір тҥнде
алып кетуіне байланысты қойылған» делінеді (М.Нығметуллаев, Т.Кезбаев, 43).
Мағынасы: «кӛлемі шағын қорым».
КІШІ СОР (Киши Сор) – қон., Бейнеу ауданы. Атау кіші (сын есім) және сор (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ӛсімдіктері ӛте сирек, кішкене
тҧзды ойпаң».
КІШІ ТЕРІСКЕНДІ (Киши Терискенды) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау кіші (сын
есім) және теріскенді (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«теріскен кӛп ӛскен жерден кейін қазылған қҧдық».
КІШ ІШЕТПЕ (Киши Шетпе) – б., Маңғыстау ауданы. Атау кіші (сын есім) және
шетпе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Шетпе атауы жӛнінде тҥрлі
этимологиялар қалыптасқан. Мәселен, Е.Қойшыбаев: «шет және аффикс –пе: қалың
ӛскен шетен ағашы» десе (Е.Койчубаев, 252), Костенко мен Е.Ӛмірбаев «Ожувут
степи» кітабында Шетпе атауы тҥрікменнің осы аттас тайпасының аты дейді: « ... XIII
ғасырдан бері осы жерді моңғол шапқыншылығынан ығысқан тҥрікменнің «шетпе»
руы мекендеді (А.Костенко, Е.Умирбаев, 121). Ал С.Қондыбай: «Шетпе сӛзіне
дыбыстық ӛзгеру жағынан ең жақын келетін сӛз –«жетімек» атауы. Яғни «жетімек»
- «джетмек» - «четпек» - «шетпе (к)» ӛзгеруі сӛздің заңдылығына толық сәйкес
келеді» деп кӛрсетеді. Жергілікті баспасӛз беттерінде: «Шетпені ең соңғы мекендеген
тҥрікмендер еді. Әсіресе тҥрікменнің сегіз арыс Сейілхан дейтін руының тарамдары
мекендеген. Ол кезде тҥрікмендер Шетпені «Чешме» деп атайды екен. Бҧл
тҥрікменнің бҧлақ кӛзі деген сӛзі» деген мәліметтер кездеседі. Шынымен де Шетпе
маңы сыңсыған бҧлақ. Шетпе деп бҧлақ та аталады. Шетпе топонимі тҥрікмендік
емес, парсының чешме – «қайнар кӛз, бҧлақ деген сӛзінен пайда болған. Атаудың
мағынасы: «суы аз қайнар кӛз, бҧлақ».
КІШІ ТҤЛЕН (Малый Тулен) – қ., Бейнеу ауданы. Атау кіші (сын есім) және тҥлен
(зат есім), ой (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Тулен – «итбалық».
Мағынасы: «итбалық кӛп болатын жерден қазылған қҧдық».
КІШІ ШҦҚЫРОЙ (Киши Шукырой) – м., Маңғыстау ауданы. Атау кіші (сын есім)
және шҧқыр (зат есім), ой (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«кішілеу қазылған, ойылған жер».

ҚАБАНҚҦДЫҚ (Кабанкудык) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қабан (зат есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «дӛңдеу, бҥйірлі
жерден қазылған қҧдық».
ҚАБАҚ (Кабак) – м., Маңғыстау ауданы. Қабақ – «ӛзен, тау беткейлерінің тік жарлы
болып келген жері».
ҚАБАҚТЫ (Кабакты) – м., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «тік жарлы жер».
ҚАБЫЛАНҚЫР (Кабыланкыр) – жазық, шың, Ҥстірттің оңт-де орналасқан. Атау
қабылан (зат есім) және қыр (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қабылан –
«мысық тҧқымдас тҥсі теңге шҧбар, сҥтқоректі жыртқыш аң. Атау қырда қабыланның
кӛп болумен байланысты қойылған.
ҚАБЫРҒА (Кабырга) – қ., шатқ., Маңғыстау ауданы. Қабырға – «бір заттың қапталы,
тҧсы» деген мағына береді (ҚТТС, 5т. 465). Мағынасы: «таудың етегіндегі еңістегі
қыстау».
ҚАДЫ (Кады) – қор., Маңғыстау ауданы. «Кәді моңғол тілінде хадны – «қҧзды»,
«тасты» деген мағына береді» (Конкобаев, 70). Атаудың мағынасы: «тасты жердегі
қорым» немесе «тасты қорым».
ҚАДЫРАЛЫ (Кадыралы) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ҚАДІРБЕРДІ (Кадирберды) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ҚАЖЫБАБА (Кажыбаба) – қорым, Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ҚАЗАҚ (Казах) – шығ., Қарақия ауданы. Қазақ халқының қҧрметіне қойылған атау.
ҚАЗАҚСОР (Казахсор) – сор, Қарақия ауданы. Мағынасы: «Қазақстан
территориясындағы тҧзды жер немесе қазақтың тҧзды батпақты жері».
ҚАЗАН (Казан) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащы тҥбегінде. Ә.Спан: «Қҧдық
Сырымбетҧлы Мҧрат (Кеще) атасының шӛбересі Қазанның есімімен аталған» (352)
деп тҥсінік береді. Сондай-ақ Т.Жанҧзақов: «қазан сӛзі «ас пісіретін шҧңғыл шойын
ыдыс» деген тура мағынасынан басқа «ой, ойдым, ойпат» деген географиялық, яғни
топонимдік мәнде де қолданылатынын (Т.Жанҧзақ, 2007, 101) айтады. Осы пікірге
сҥйенсек, атау «ойыс жерден қазылған қҧдық» мағынасын беруі де мҥмкін.
ҚАЗАНҒАПӘУЛИЕ (Казангапаулие) – меш., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
Қазанғап – Бекет атаның баласы Жайлаудан ӛрбіген әулие адам.
ҚАЗАНКЕТКЕН (Казанкеткен) – б., Маңғыстау ауданы. «Осы жҧртта әлде бала
сҥндеттеу, әлде бесікке салар – шағын той болып жатқанда нӛсер жауын жауып,
ошақтағы асулы тай қазанды қарғын алып кетулі. Бҧлақ атауы содан шыққан деседі»
(Ә.Спан, 2009, 107).
ҚАЗБА (Казба) – м., Маңғыстау ауданы. Қазба – «жауын, қар суын жинақтап, ҧзақ
сақтау ҥшін, су ҧстайтын жерлерден дайындалған арнайы орындар, тайыздығы
таңқылау жер асты суын алу ҥшін қазалатын қазан шҧңқырлар» (Ә.Спан,
Ж.Дҥйсенбаева, 196).
ҚАЗБАЙЫР (Казбайыр) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қазба (зат есім) және
йыр//жер (зат есім) сӛздерінің бірігіуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жауын, қар суын
жинақтап, ҧзақ сақтау ҥшін, су ҧстайтын жерлерден дайындалған тайыздығы таңқылау
жер асты суын алу ҥшін қазалатын қазан шҧңқырлары бар жердегі қҧдық».
ҚАЗБАН (Казбан) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «тайыздығы таңқылау жер
асты суын алу ҥшін қазалатын қазан шҧңқырлы қҧдық».
ҚАЗБАСҚАЗҒАН (Казбасказган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Қазбас (зат есім) және
қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Қазбас қазған
қҧдық».
ҚАЗЫБЕК (Казыбек) – бейіт, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ҚАЗЫГҤЛ (Казыгуль) – қ. Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ҚАЗЫНАНЫҢ САЙЫ (Казынанын сайы) – сай, Қарақия ауданы. Антропоороним.
Аңыз бойынша, Қазына – Қыдырқазақ деген тҥрікменнің Маңғыстауға хан сайланған
Біралыға ҧзатылған қызы. Хан ӛзінің екінші ордасын осы сайдың ішіне тіккізген екен,
атау содан қалған (Ә.Атшыбаев, 104).
ҚАЗЫНЫНЫҢ ҤЙІГІ (Казынанын уйиги) – сай, Қарақия ауданы. Антропоороним.
ҚАЙҒЫЛЫ (Кайгылы) – қ., Қарақия ауданы. Белгілі бір оқиғаға қатысты аталуы
мҥмкін.
ҚАЙДАҚ (Кайдак) – сор, шығ., Маңғыстау ауданы, Каспий теңізінің шығыс
жағалауында, Бозащы тҥбегі мен Ҥстірт аралығында. «Ҧлы даланың ҧланғайыр
мҧрасы» атты кітапта: «Қайдақ – кӛне тҥркі тілінде қҧстың бір тҥрінің аты. 1819 ж.
Хиуаға келген капитан Муравьев шығанақ атын қайдақ қҧсының балапан ӛргізетін
отаны деп тҥсінік береді» – деп жазылады (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 197). Ал хайдак -
географиялық термин ретінде «жалғыз тау, жеке тҧрған шың, саласы жоқ ӛзен т.б.»
деген мағыналарда қолданылатын және негізгі мәні моңғолша «жалғыз» (одинокий)
деген сӛз (Э.М.Мурзаев, 1984,589). Осы пікірге сҥйенсек, Қайдақ топонимі «Бозашы
тҥбегі мен Ҥстірт аралығындағы жатқан жалғыз сор» деген мағына береді деп
топшылаймыз.
ҚАЙҚЫ (Кайкы) – тӛбе, абс. биіктігі 121 м. Қарақия ауданы. Мағынасы: «еңістігі
жоғарыдан тӛмен қарай арта тҥсетін қайқы беткейлі тӛбе» немесе «ҧзыннан созылып
жатқан тӛбе».
ҚАЙЛЫ (Кайлы) – қ., сор, Маңғыстау ауданы.
ҚАЙНАР (Кайнар) – қ., б., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Қайнар – «судың шымырлап
шығып жатқан жері, бҧлақтың басы, бастау» (ҚТТС, 5т. 532).
ҚАЙНАРБАЙ (Қайнарбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Бӛкен
Дәулекенҧлы Қайнарбай қазған қҧдық.
ҚАЙРАҚТАУ (Кайрактау) – жота, Маңғыстау ауданы, Ақтаудың жотасы. Атау
қайрақ (зат есім) және тау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қайрақ –
«жҧқалау келген, кіші-гірім жалпақ тас». Мағынасы: «қайрақ тасты тау».
ҚАЙЫРЛЫ (Кайырлы) – қ., қыс., Маңғыстау ауданы. Атау қайыр (зат есім) және –
лы (бір нәрсенің молдылығын білдіретін аффикс) жҧрнағының жалғануынан жасалған.
Мағынасы: «ҧсақ тас қиыршық қҧмды жер».
ҚАЙТБАС (Кайтбас) – қор., Қарақия ауданы. Мағынасы: «қайта келмейтін,
тірілмейтіндер қорымы» немесе антропонекроним.
ҚАЙЫП (Кайып) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ҚАҚПАҚТЫ (Какпакты) – қ., дӛң, б., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Мағынасы:
«жалпақ дӛң» және «жалпақ дӛңнен қазылған қҧдық, тегіс жерден аққан бҧлақ».
Ғалым Ж.Дҥйсенбаева: «Қақпақы деген аты жерінің тастақты, қақпақтай тегістілігіне
қарай айтылса керек деп топшылаймыз» – дейді (Ж.Дҥйсенбава, 2002, 160).
ҚАЛА (Кала) – қ., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «қҧз шыңнан қазылған немесе
қала маңынан қазылған қҧдық». Қҧз шыңнан қазылған қҧдық деуіміздің себебі, ноғай
тілінде қала сӛзі – «қҧз, шың» (Ногайско –русский словарь, 140) мағынасын береді.
ҚАЛАМҚАС (Каламкас) – а., мола, кен орны, Тҥпқараған ауданы. Антрпоойконим.
Қаламқас – қыздың есімінен қойылған атау. Аңызда: «Қаламқас – киік аулауға
арналған орға атымен қҧлап қаза болған» делінген. Қыз жерленген алқап соның
атымен аталып кеткен.
ҚАЛДАЯҚОБА (Калдаякоба) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «жаңбыр
кезінде су тҧратын жыра, ор, сайдың аяқ жағындағы тас ҥйіндісі» (қараңыз:
ҚАЛДЫЖАР).
ҚАЛДЫЖАР (Калдыжар) – м., Маңғыстау ауданы. Атау қалды (сын есім) және
қолқа (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Иран тілінде каль – «жаңбыр
кезінде су тҧратын жыра, ор, сай» (В.И.Савина, 1971, 100). Сонда атаудың мағынасы:
«су тҧратын сайы бар жар».
ҚАЛИПАН ҚОРЫМЫ (Калипан корымы) – ескі бейіт, Тҥпқараған ауданы, Ақтау
қаласының солтҥстігінде. С.Қондыбаев: «Осы ескі қорымға атын берген осы бір
«кісінің» Қошқар атаның шәкірті екендігі айтылғаны және жергілікті жҧрттың әулие
деп есептегені болмаса, басқа мәлімет жоқ» – дейді (С.Қондыбаев, 2000, 24).
ҚАЛҚАН (Калкан) – м., Маңғыстау ауданы. «Бӛгеті бар жер».
ҚАЛМАҚ (Калмак) – қор., Тҥпқараған ауданы. Қалмақ халқының ӛкілі жерленген
қорым немесе адам аты.
ҚАЛМАМБЕТ (Калмамбет) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ҚАЛМАТАЙ (Калматай) – қау., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним (қараңыз:
КҤЙЕУТАМ).
ҚАЛМЕНБӚГЕТ (Калменбогет) – бӛгет, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «Қалменнің
салған бӛгеті».
ҚАЛНИЯЗ (Калнияз) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. «Қалнияз – Орынбор
губернаторының Хиуа ханына жолдаған қатынас қағазын апара жатып жолда қайтыс
болған адам» (Бейнеу, 2002, 119).
ҚАЛНИЯЗҚОЛҚА (Калниязколка) – қон., сай. Қарақия ауданы. Атау Қалнияз (зат
есім) және қолқа (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«Қалнияздың ойы».
ҚАЛЫҢАРБАТ (Калынарбат) – ескі қор., Тҥпқараған ауданы. Арбат (Рабад) араб
сӛзі – «қорған», керуен жолының бойында орналасқан «керуен-сарай». Ал қалың –
«ҧзын» деген мән береді. Сонда атаудың мағынасы: «ұзын керуен- сарай».
ҚАМАУ (Камау) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «тар қапас қҧдық».
ҚАМБАЙ (Камбай) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ҚАМЫРАН (Камыран) – жер аты. Азербайжан топонимиясында комур – «тау
басындағы тар, жыралы жер» (Э.К.Мехралиев, 80), ан – «орын, ауыл».
ҚАМЫСБАЙ ҚОРЫМЫ (Камысбай корымы) – қау., Маңғыстау ауданы.
Антропонекроним. Алғашқы Қамысбай Тӛлекеҧлының зираты салынуымен
байланысты аталған. «Ертеректе Қамысбай Тӛлекеҧлы дейтін дәулетті адам ел
жайлауға шыға, кӛш-жӛнекей дҥние салыпты. Руластары ел ішінде ҥлкен бделді
адамды сонау артта қалған ата қауымға – марқҧмның бабалары жатқан зиратқа
жерлегенді жӛн кӛреді. Ӛлік артқан қаралы кӛш ізінше кейін бҧрылады. Шілденің
ыстығына шыдай алмаған мҥрде жол-жӛнекей бҧзыла бастайды. Қаралы кӛш қазіргі
зират тҧрған қара жонға кідіруге мәжбҥр болады. Ӛлік сонда жерленеді. Сол кҥннен
бастап әлгі жон Қамысбай атанып кетеді (Ә.Кекілбайҧлы, 7 том, 300).
ҚАМЫСҚҦДЫҚ (Камыскудык) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қамыс (зат есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қамыс – астық тҧқымдасына
жататын кӛп жылдық шӛптесін ӛсімдік. Мағынасы: «қамысты жердегі қҧдық».
ҚАМЫСТЫ (Камысты) – қапы, тау, Маңғыстау, Қарақия ауд-да. Мағынасы: «қамыс
қалың ӛскен тау, тау аңғары».
ҚАМЫСТЫ-КЕЛЕҢДІ (Камысты-Келенды) – сулы сай. Оңтҥстік Ҥстіртте. Ну
қамыс ӛсетін табанының біраз жері қорысты-батпақты болып келетіне орай солай
аталған (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 360).
ҚАМЫСТЫСАЙ (Камыстысай) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қамысты (сын есім) және
сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қамыс қалың ӛскен
сайдағы қҧдық».
ҚАМЫСШОҚЫ (Камысшокы) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау қамыс (зат есім)
және шоқы (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қамыс қалың
ӛскен шоқы, аласа тау».
ҚАМЫСШЫҢЫРАУ (Камысшынырау) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «қамыс
қалың ӛскен жердегі терең қҧдық».
ҚАНАБАЙ (Канабай) – қ., тӛбе, абс. биіктігі 258м. Қарақия ауданы.
Антропогидроним.
ҚАНАЙ (Канай) – қ., қор., Бейнеу, Қарақия ауд-да. Антропогидроним.
ҚАНДЫ (Канды) – тӛбе, Манғыстау ауданы. Мағынасы: «бҧлақты тӛбе» (қараңыз:
ҚАНДЫБАС).
ҚАНДЫБАС (Кандыбас) – қыс., қырқа, Маңғыстау ауданы. Атау қанды (сын есім)
және бас (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қан сӛзі «су», «ӛзен»
мағынасында қолданылатын географиялық термин екендігі тілші-ғалымдардың
еңбектерінде айтылады.: «...кӛптеген иран тілдерінде етістік негізді кан сӛзі «қазу»,
«тӛгу» мағыналарынан бҧлақ, қайнар, бастау, қҧдық, кӛл мәнін тудырады. Ягноб
тілдерінде хан сӛзі «бҧлақ», ал тҥрікмен тілінде хана – «арна» (Э.М.Мурзаев, 1984,
251). Бҧл нақты деректерге сҥйенсек, қҧрамында қан, қанды сӛздері бар
топонимдердің мағынасы сумен байланысты екенін байқауға болады. Сонымен
атаудың мағынасы: «басты сулы қыстау».
ҚАНДЫҚЫСТАУ (Кандыкыстау) – қон., Тҥпқараған ауданы. Атау қанды (сын
есім) және қыстау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сулы,
бҧлақты қыстау» (қараңыз: ҚАНДЫБАС).
ҚАНҚҦМ (Канкум) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау қан (зат есім) және қҧм (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы мол қҧмды шатқал»
(қараңыз: ҚАНДЫБАС).
ҚАНСУ (Кансу) – су кӛзі, Қарақия ауданы. Мағынасы: «бҧлақ суы».
ҚАНШЫМТҦРАН (Каншымтуран) – тҧран, Маңғыстау ауданы. Атау қан (зат есім),
шым (зат есім) және тҧран (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қан – «бҧлақ,
арна, қайнар, бастау» мәніндегі сӛз. Шым – «кӛпжылдық шӛптер басқан жердің беткі
қабаты» не «кӛгал жер», тҧран – «асты тастақты, қар, жаңбыр суы кӛп жиналатын
табиғи су қоймасын» айтады (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 212). Сонда атаудың мағынасы:
«бҧлақ суымен толығып отыратын шым топырақты су қоймасы».
ҚАҢБАҚСАЙ (Канбаксай) – аңғар. Қарақия ауданы. Қаңбақ – алабҧта тҧқымдасына
жататын дала ӛсімдігі. Атаудың мағынасы: «қаңбақ қалың ӛскен сай».
ҚАҢҒА, Қаңғабаба (Канга, Кангабаба) – ежелгі елді мекен, Тҥпқараған ауданы. Бҧл
қаңлы этонимінің негізінде жасалған этнотопоним болып табылады. Әбілғазының
«Тҥрік шежіресінде» қаңлы этнонимінің пайда болуы былай баяндалады: «Оғыз хан
татарларға шабуыл жасады. Татар ханы кӛп әскермен оған қарсы тҧра алмады. Оғыз
жеңді. Оғыз хан әскерінің қолына кӛп олжа тҥсті. Бҧл дҥнияны артуға ат кӛлігі аздық
етті. Әскердің ішінде бір шебер адам бар еді, ол арба жасауды ойластырды. Сӛйтіп,
арба жасап, барлық олжаны оған тиеді. Бҧрын арбаның ӛзі де, аты да жоқ еді.
Жҥргенде қаңқ-қаңқ еткен дыбыс шығарғанына қарай, оның атын «қаңқ» деп атады,
оны жасаған кісіні «қаңқлы» деді. Бҥкіл қаңлы елі осы адамның балаларынан
таралады» (Абулғазы, 23). Сондай- ақ қаңлы этнонимінің этимологиясы жӛнінде қазақ
тіл білімінде Ә.Қайдаров, Т.Жанҧзақов, Ә.Әбдірахманов т.б. жазған. Академик
Ә.Қайдаров қаңлы этнонимінің этимологиясы туралы: «Қаңлы (кейбір тілдерде қаңны,
қаңды) Қаң ӛзенінің атына –лы жҧрнағын (-лық формасының қыпшақ тобына тән
вариантын) жалғау арқылы жасалып, «Қаң ӛзенін мекендеушілер» немесе «ӛзенді ел»
деген ҧғымды аңғартқан» – десе, Т.Жанҧзақов басқа этимологияны ҧсынады:
«Этноним канглы состоит из двух компонентов. Первый компонент кан (ган) «река»,
второй –лы – показатель множественности, собирательности. Таким образом, этноним
канглы означает «племя, живущее на берегу реки, т.е. речники» (Т.Джанузаков, 62).
Ә.Әбдірахманов та «сӛз тҥбірі қан – кан Сібір халықтарының тілінде «ӛзен» деген
мағынада кең тараған сӛзбен тҥбірлес болса керек, тек кейінірек оғлы – лы сӛз
жҧрнағы қосылған, қаңлы этнонимінің алғашқы мағынасы қан оғлы яғни «ӛзен, су
бойындағы адамдар, рулар» дегенді білдірген де, кейін бҧл атау фонетикалық
ӛзгерістерден кейін қаңлы тҥріне кӛшкен» деп қорытады (А.Әбдірахманов, 1979, 52).
Біз де осы айтылған тҧжырымдарға қосыла отырып, Қаңға топонимі «ӛзен, су
бойындағы адамдар» деген мағынаны білдіреді дейміз.
ҚАҢҒЫРҚАЗӘУЛИЕ (Кангыргазаулие) – мола, Маңғыстау ауданы. Ел аузындағы
аңызда, «Бір жаугершілік заманда молда мен қырық шәкіртін жаулар қырып кеткен
деседі. Осылардың арасынан Қаңғырқаз есімді шәкірт ӛзгелерден оқшау жерге барып
жан тапсырыпты. Оны сол орында бӛлек жерлепті. Не ғажап екені белгісіз, сол
шәкірттің қабірінен тамыр тартқан қос бәйтерек ӛсіп шығады. Анау-мынау емес,
әрқайсысы тӛрт адамның қҧшағына зорға сиятындай қалыңдыққа жете ӛскен екен. Сол
ағаштар Бекет ата дҥниеден ӛткен кҥні (яғни 1813 жылы) бір сәтте жапырақтарынан
айырылып, тамырынан қопарыла қҧлаған деседі. Жергілікті халық аузында сақталған
әңгімелерге қарағанда, Бекет ата Қаңғырқаздың аян-пірі болған екен. 20 ғасырдың 30-
шы жылдары осы ағаштың қҧлаған томарларын ҥйдің тӛбесіне жапқан кезде ағаштан
тамып тҧрған қанды кӛрген адамдар болған деген де әңгіме бар» (С.Қондыбай, 2006,
258). Ал аңыздың келесі бір нҧсқасында, «Бала ӛлгеннен кейін, әрлі-берлі жҥргіншілер
сол маңнан жалғыз жҥрген қазды кӛреді. Біреулер «бҧл қаңғырып жҥрген не қаз», -
десе керек. Сонда сол жерді мекендейтін біреу «бҧл мына бала әулиенің пірі болуы
керек. Қысы-жазы осы маңнан кетпейді», - деп мән-жайды айтады. Сондай әңгімеден
келіп жанағы әулие «Қаңғырқаз әулие атанып кеткен екен» (М.Нығметтулаев,
Т.Кезбаев, 49) – деп те айтылады.
ҚАПАМАТА (Капамата) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. «Қапам
– Адайдың Бәйімбетінен тараған Әтембек руынан шыққан мҧсылманша сауатты,
молда адам болған. Перімен ҧшырасатыны жайлы ел аузында жиі айтылады» деген
пікірлер ҧшырасады. Ал кейбір дерек кӛздерде Қапам – қорымға жерленген тҥрікмен
халқының ӛкілі делінеді.
ҚАПАРТҤСКЕН (Капартускен) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау Қапар (зат есім)
және тҥскен (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Руы Қырымқҧл
Қаражігітҧлы Қапар есімімен байланысты аталған болу керек.
ҚАПАШ МЕШІТІ (Капаш мешиты) – сәу. ӛнер ескерт., Маңғыстау ауданы. Мешітті
салдырушы Қосбай деген дәулетті адам, ал оны салған шебер соның туысы Қапаш
Қинақҧлы (1876-1938) (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 361).
ҚАПЫ (Капы) – аңғ., б., Маңғыстау ауданы. Қапы – «тау арасындағы ояң жер».
ҚАРА (Кара) – жҧрт, қ., мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. XVIII-XIX
ғасырларда ӛмір сҥрген, Беріш руынан шыққан, Есполай ҧрпағы Қара есімімен
байланысты аталған.
ҚАРААҒАШТЫӘУЛИЕ (Караагашаулие) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы. Атау
Ортадағы биік мазар жанынан биік қара ағаш ӛсуіне байланысты қойылған.
ҚАРАҒАШЖАЛ (Карагашжал) – шатқ., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім)
және ғаш (зат есім), жал (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ғаш –
географиялық термин – «таудың иілген дӛңес жері» (С.Атаниязов, 87). Ал азербайжан
тілінде: «тау тізбегі» мәнінде қолданылады (С.М.Молла-заде, 153). Сонда атаудың
мағынасы: «тасты қыраттың иілген дӛңес тҧсындағы тар аңғар» немесе «тасты тау
тізбегіндегі шатқал».
ҚАРАҒАШЖОЛ (Карагашжол) – қор., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім)
және ғаш (зат есім), жол (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«тасты қыраттың иілген дӛңес тҧсындағы мола»
ҚАРААДЫР (Караадыр) – қон., шатқ., Қарақия ауданы. Атау қара (зат есім) және
адыр (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «аласа келген қара
тасты тҧтасып жатқан дӛңес жер».
КАРААТАНСУ (Караатансу) – ескі қоныс, Тҥпқараған ауданы. Атау қара (зат есім)
және атан (зат есім), су (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«ҥлкен сулы қҧдықты қоныс».
ҚАРААУДАН (Карааудан) – қон., б., Қарақия ауданы. Атау қара (зат есім) және
аудан (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «бҧлақ суын бӛгеп,
жинаған ҥлкен қоныс».
ҚАРАБАРАҚ (Карабарак) – қор., Маңғыстау ауданы. Қарабарақ – аласа бойлы
сексеуіл тәрізді қатты ағаш. Мағынасы: «қарабарақ қалың ӛскен жердегі қорым».
ҚАРАБАРАҚТЫ (Карабаракты) – тҧз.қ., мола, Қарақия ауданы. Мағынасы:
«қарабарақ қалың ӛскен қоныс».
ҚАРАБАРАҚОЙ (Карабаракой) – м., Мҧнайлы ауданы. Атау қарабарақ (зат есім)
және ой (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қарабарақ қалың
ӛскен ой».
ҚАРАБАС (Карабас) – қ., Қарақия ауданы. Атау қара (зат есім) және бас (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сулы қҧдық».
ҚАРАБАТЫР (Карабатыр) – қ., қыс., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі–12-13м.
Антропогидроним. Бӛкен Қарабатыр қазған қҧдық (С.Әбішҧлы, 76).
ҚАРАБАУЫР (Карабауыр) – тӛбе, Қарақия ауданы. Атау қара (зат есім) және бауыр
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен қыратты жонның
ықтасын жері».
ҚАРАБАЯН (Карабаян) – қ., тӛбе, абс. биіктігі 129 м. Маңғыстау ауданы. Атау қара
(зат есім) және баян (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Сондай-ақ Баян –
қарақалпақ және қырғыздардың руы» – деген мәлімет те кездесті (Г.А.Гейбуллаев, 60).
Мағынасы: «Баян руының сулы қҧдығы».
ҚАРАБҦЛАҚ (Карабулак) – қҧдықтар, Бейнеу ауданы, Батыс Ҥстіртте. Атау қара
(зат есім) және бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы
таза, сулы қҧдық».
ҚАРАБҦТА (Карабута) – қ., Бейнеу ауданы. Қарабҧта – «тҥрі тобылғы тәрізді таулы
жерге шығатын ӛсімдік. Мағынасы: «қарабҧта қалың ӛскен жердегі қҧдық».
ҚАРАҒАЙЛЫ (Карагайлы) – қыс., қ., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Ал қҧдықтың
атауы қарағаймен ӛрген себепті қойылған.
ҚАРАҒАН (Караган) – тӛбе, абс. биіктігі 203м. Қарақия ауданы. Мағынасы: «қараған
ӛсімдігі қалың ӛскен сай»
ҚАРАҒАН БОСАҒА (Караган Босага) – м., Тҥпқараған ауданы. Атаудың бірінші
сыңары қара және қан сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қан – иран тілдерінде «бҧлақ,
қайнар, бастау, қҧдық, кӛл» мағынасындағы (Э.Мурзаев, 1984, 251) сӛз. Қара
кӛнетҥркі тілінде «ҥлкен» ҧғымын береді. Ал босаға сӛзі кӛнетҥркі тілінде: «таудың
кемері, баурайы» (Э.Севортян, 1978, 197). Мағынасы: «ҥлкен сулы тҥбектегі тау
баурайындағы мҥйіс».
ҚАРАҒАНДЫ (Караганды) – сай, қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «қараған
ӛсімдігі қалың ӛскен сай» немесе «ағын сулы сай».
ҚАРАҒАНСАЙ (Карагансай) – қҧр. арна, Қарақия ауданы. Атау қараған (зат есім)
және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қараған ӛсімдігі
қалың ӛскен сай» немесе «ағын сулы сай».
ҚАРАҒҦЛ (Карагул) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ҚАРАДЕРМЕН (Карадермен) – оқшау тӛрткіл, абс. биіктігі 316 м. Маңғыстау
ауданы. Атау қара (сын есім) және диірмен (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған Дермен иран тілдерінде дарбанд (дербенд) «тас асуы, сай, қорған»
мағыналарында қолданылады (Ермекбаев, 115). Атауды «қара тасты тӛрткіл» деп
тҥсінеміз.
ҚАРАДУАН (Карадуан) – шатқ., б., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және
дуан (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Дуан – тҥркі, моңғол тілдерінде
дыбыстық тҧрғыдан тҥрлі тҧлғада айтылып, «тау асуы, бел кезең» деген мағынаны
білдіреді (Т.Жанҧзақ, 79). Мағынасы: «қара тасты тау асуы, бел».
ҚАРАЕСПЕ (Караеспе) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және еспе
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Еспе деп Маңғыстауда «сай бойындағы
кӛзі қайраңнан шығатын тайыз қҧдықтарды айтады» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 190).
Сонда атаудың мағынасы: «сулы тайыз қҧдығы бар қыстау».
ҚАРАЖАЛ (Каражал) – шатқ., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім) және жал
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «топырағы қара, тасты
жал».
ҚАРАЖАН (Каражан) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ҚАРАЖАМБАС (Каражамбас) – а., кен ор., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім)
және жамбас (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Жердің атауын жергілікті
халық ертеде тҥйелер жерге аунағанда, жамбастарының қара болғандығынан
аталғанын айтады. Мҧнда топырақтың қара болуын халық жерге жақын жатқан
мҧнайға байланысты тҥсіндіреді. Шынында да, Қаражанбас кен орынында басқа кен
орындарына қарағанда мҧнай жақыннан ӛндіріледі екен. Дегенмен атау жер бедеріне
байланысты қойылған.
ҚАРАЖАР (Каражар) – қҧр. арна, тӛрткіл, Қарақия ауданы. Атау қара (сын есім)
және жар (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қара тҥсті, ҥлкен
жар, қабақ».
ҚАРАЖОЛШЫ (Каражолшы) – қ., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «сулы кішкене
бҧлақ».
ҚАРАЖҤЗГЕН (Каражузген) – қ., Бейнеу ауданы. Жҥзген – «шӛлді жерлерде ӛсетін,
қҧрғақшылыққа тӛзімді ӛсімдік». Мағынасы: «жҥзген қалың ӛскен жердегі қҧдық».
ҚАРАКЕШУ (Каракешу) – сор, Маңғыстау ауданы, Бозащы тҥбегінің оңт.-
шығысында. Атау қара (сын есім) және кешу (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Кешу – «ӛткел» (ДТС, 290). Мағынасы: «сор жердегі ҥлкен ӛткел».
ҚАРАКӚЗ (Каракоз) – б., қ., Маңғыстау, Тҥпқараған ауд-да. Атау қара (сын есім)
және кӛз (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛз – «бҧлақтың су қайнап
шығып жатқан жері, қайнар тесігі» (ҚТТС 5т. 97). Атаудың мағынасы: «жер суы,
жерден шыққан сулы бҧлақ».
ҚАРАКӚЗБҦЛАҚ (Каракозбулак) – б., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім)
және кӛз (зат есім), бҧлақ «зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың
мағынасы: «жер суы, жерден шыққан сулы бҧлақ». Халықтық этимологияда
«Бҧрынырақта осы жерде Доскелді деген тҥрікпен байы ӛмір сҥріпті. Оның Айым
деген жалғыз қызы болыпты. Сҧлу қыздың ӛмір жасы қысқа болып, гҥлдеп тҧрған
шағында ӛледі. Қайғыдан шӛгіп қалған бай биік тӛбенің басына жан-жақтан ең шебер
деген қҧрылысшыларды шақыртып алып, ҥлкен кесене салдырған екен. Айымның
сырт келбетіне қарай қойылған аты «Қарагӛз» екен, оның бейіті де «Қарагӛз бейіті»
деп аталады» деген де аңыз кездеседі (А.Костенко, Е.Умирбаев, 62).
ҚАРАКӚЛ (Караколь) – кӛл, Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім) және кӛл (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ну қамыс ӛскен кӛл».
ҚАРАКҤП (Каракуп) – кҥп, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және кҥп (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Күп – сай тҧйығындағы асты тастақты,
шҧңғыл, су жиналатын орын (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 194). Мағынасы: «сай
тҧйығындағы асты тастақты, шҧңғыл жерге жиналған су кӛзі».
ҚАРАКІСІ (Каракиси) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Бегімбет
Қаракісінің жерленген жері.
ҚАРАҚАБАҚ (Каракабак) – қҧр. ӛ., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім) және
қабақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қара тасты тау,
қырат беткейлердің шығыңқы біткен бҧрышындағы қҧрғақ арна».
ҚАРАҚАУАҚ (Каракауак) – аңғ., Бозащы тҥбегінде. Атау қара (сын есім) және
қауақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қара тасты,
топырақты таудың қалтарыс жеріндегі, қуысындағы аңғар».
ҚАРАҚИЯ (Каракия) – қор., ойыс, Маңғыстау тҥбегінде. Мҧнайлы ауданы. Атау
қара (сын есім) және қия (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қия –
«таудың, тӛбенің т.б. тік беті» (ҚТТС 6т. 222). Мағынасы: «ҥлкен қара тас беткейлі,
қырат, жартас».
ҚАРАҚИЯ АУДАНЫ (Каракия ауданы) – облыстың оңтҥстігінде орналасқан
әкімшілік бӛлінісі. 1973 ж. қҧрылды. 1997 жылға дейін Ералиев ауданы деп аталды.
Аудан орт. – Қҧрық кенті.
ҚАРАҚОЗЫ (Каракозы) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда.
ҚАРАҚОҒА (Каракога) – м., Бейнеу ауданы. Атау қара (сын есім) және қоға (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қоға – «ӛзен-кӛл жағаларында ӛсетін, ҧзын
жапырақты, бойшаң ӛсімдік». Мағынасы: «қоға ӛсімдігі қалың ӛскен жердегі мола».
ҚАРАҚОЖАӘУЛИЕ (Каракожааулие) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
Антропонекроним.
ҚАРАҚОЙСОЙҒАН (Каракойсойган) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын
есім) және қой (зат есім), сойған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Белгілі
бір оқиғаға байланысты қойылған.
ҚАРАҚОЛҚА (Караколка) – қора, қон., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім)
және қолқа (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Е.Қойшыбаевтың пікірінше,
атау этимологиясы: таудың (биік жердің) бір жақ бҥйіріндегі, мал жайылатын отты
жеріндегі қоныс».
ҚАРАҚОРҒАН (Каракорган) – бекініс. ор., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім)
және қорған (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қара тасты тау
немесе қамал».
ҚАРАҚУЫСТЫҚ (Каракуыстык) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім)
және қуыстық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қара тасты
кӛзден таса қалтарыс жерлері бар тау».
ҚАРАҚҦДЫҚ (Каракудык) – қҧдықтар, мҧн.кені, Тҥпқараған, Қарақия, Маңғыстау,
Бейнеу ауд-да. Атау қара (сын есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Қара сӛзі гидронимдердің қҧрамында «ойпаттау, саздау, тегіс жердің
астынан шығып ағатын су», «терең», «таза», «суы мол» деген мағыналарда
қолданылады. Сонда атаудың мағынасы: «суы мол, мӛлдір сулы қҧдық».
ҚАРАҚҦЗ (Каракуз) – б., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім) және қҧз (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен таудың биік шыңынан
аққан бҧлақ».
ҚАРАҚҦЙ, Әументай (Каракуй) – қос там, Бейнеу ауданы. Атау қара (сын есім)
және қҧй (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Қҧй деген сӛз кӛне тҥркі
және моңғол тілдерінде құд - құды – құйы – құй болып келетін, қазіргі қазақ тіліндегі
құдық деген мағынада қолданылатын сӛзбен тӛркіндес, яғни құй сӛзі жоғарыда
айтылып ӛткен кӛне тҥбірінің бір тҥрі. Бірқатар тҥркі тілдерінде қҧдықты құй - кьую
дейді. Ноғайша қуйы, қҧмықша къую, тҥркменше гуйы. Құй сӛзі ӛлкеміздегі қҧдық
атауларында сақталып қалған. Қҧд (-ық) – қҧй – қҧйы сӛздеріндегі д мен й
дыбыстарының алмасып келуі тҥркі тілдерінде бар қҧбылыс. Қҧдық дегендегі – ық
жҧрнағы – етістіктен зат есім тудыратын жҧрнақ» (Қазақ тілінің қысқаша
этимологиялық сӛздігі, 132). Атаудың мағынасы: «суы мол, мӛлдір сулы қҧдық
жаныдағы мола».
ҚАРАҚҦЛ (Каракул) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ҚАРАҚҦМ (Каракум) – а., қҧм. алқ., Бейнеу ауданы, Каспий теңізінің солт.-
шығысында және Тҥпқараған ауданында. Атау қара (сын есім) және қҧм (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Топонимдік мағынасы: «ӛсімдік ӛскен қҧмды
алқап».
ҚАРАҚЫЗ (Каракыз) – қ., жота, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және қыз
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Топонимикалық еңбектерде қыз – қыр
мағынасындағы сӛз, з мен р дыбыстары ауыспалы дыбыстар деп аталады (Э.Мурзаев,
1974,198). Сонда атаудың мағынасы: «тасы, топырағы қара тҥсті созылып жатқан биік
жер».
ҚАРАҚЫЗЫЛСАЙ (Каракызылсай) – жыра, Қарақия ауданы. Атау қара (сын есім)
және қызыл (сын есім), сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«ҥлкен қызыл тҥсті сай».
ҚАРАМАЙ (Карамай) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және май (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Е.Қойшыбаевтың сӛздігінде май сӛзіне
ежелгі тҥркілік нанымдарға орай «әулие (қасиетті) деген мағына берілген. Осыған
орай, атау: «ескі қасиетті мола» мағынасын беруі мҥмкін.
ҚАРАМАНАТА (Караманата) – киелі ор., Қарақия ауд-ы, Маңғыстау тҥбегінің
орталық бӛлігінде. «Аңыз бойынша, Қараман ата Шопан атаның інсі екен делінеді. Екі
мешітті жалғастыратын жер асты жолы болған, бірақ ол уақыт ӛте қҧлап қалған.
М.Меңдіқҧлов Қараманата мешітінің салыну кезеңін XIII ғасырға жатқызады»
(Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 370). «Маңғыстаулық тҥрікмендердің аңызында,
Қараман есімі Қожа Ахмет Йассауи тӛңірегіне қатысты әңгімелерде айтылады. Мҧнда
Ақман мен Қараман деген екі жігіттің Қожа Ахметке жала жауып, қараламақ болғаны,
сол ҥшін Ахметтің оларды итке айналдырып жібергені, екі иттің абдал руының
адамдарын Тҥркістаннан Маңғыстауға дейін қуып әкелгені туралы баяндалады
(С.Қондыбаев, 2000, 30). Қараман ата маңғыстаулық қазақтар тарихында «Қараман
атадағы анттасу» деген оқиғамен белгілі.
ҚАРАМАН ШОҚЫСЫ (Караман шокысы) – биік шоқы, абс. биіктігі 340 м.
Қарақия ауданы. Антропоороним (қараңыз: ҚАРАМАНАТА).
ҚАРАМАНДЫ (Караманды) – мҥй., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім) және
манды (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Башқҧрт топонимисі
Р.З.Шакуров Башқҧрт топонимикасында ман топоформантымен кездесетін атауларға
талдау жасай отырып, ман форманты туралы: «что элемент ман, возможно, будучи
реликтовым (индоевропейским в своей основе), до позднейшего времени активно
функционировал в башкирском языке. В топонимии как номенклатурный термин
формант ман мог применяться в значениях «река» и «гора». М.И.Умбетов писал: «По
обоим берегам Агидели довольно много следов древних городов, названий мест,
бывших когда-то нарицательными именами, ставших теперь собственным. Эти
названия говарят о значительных отличиях языка древних башкир от современного.
Например, раньше для обозначения горы (тау) применяли слово «ман» (Р.З.Шакуров,
26-27). – пікірге келеді. Біз де осы тҧжырымдарға қосыла отырып, атау: «сулы немесе
таулы мҥйіс, жер» деген мағына береді дейміз.
ҚАРАМАНДЫБАС (Карамандыбас) – қ., қон., мҧн.г. кені, Қарақия ауданы. Атау
қара (сын есім) және манды (сын есім), бас (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Атаудың мағынасы: «мол сулы, негізгі қҧдық (қараңыз: ҚАРАМАНДЫ).
ҚАРАМАЯ (Карамая) – тау, абс. биіктігі 209 м. Қарақия ауданы. Атау қара (сын
есім) және мая (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Маяға ҧқсас, тасы,
топырағы қара тҥсті тӛбе» мәніндегі атау.
ҚАРАМЕНДІ (Караменды) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қара (сын есім) және менді
(манды) (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «мол
сулы, негізгі қҧдық (қараңыз: ҚАРАМАНДЫ).
ҚАРАМОЛА (Карамола) – мола, тӛбе, Маңғыстау, Қарақия ауд-да. Атау қара (сын
есім) және мола (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ескі мола»
болуы мҥмкін.
ҚАРАМҦРАТ (Карамурат) – мола, Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ҚАРАНАР (Каранар) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және нар (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Нар деп – «жалғыз ӛркешті ірі тҥйені»
айтады. Сонда атаудың мағынасы: «тасы, топырағы қара тҥсті, ҥлкен шатқал».
ҚАРАНЫҢ СОРЫ (Каранын соры) – сор, Маңғыстау ауданы. XVIII-XIX
ғасырларда ӛмір сҥрген, Беріш руынан шыққан, Есполай ҧрпағы Қара есімімен
байланысты аталған. Мағынасы: «Қараның тамының маңындағы сор».
ҚАРАҢҒЫБҦЛАҚ (Карангыбулак) – б., Бейнеу ауданы. Атау қараңғы (сын есім)
және бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Суы аз бҧлақ» мәніндегі
атау.
ҚАРАҢҚҦДЫҚ (Каранкудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қараң (сын есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Суы біткен қҧдық» мәніндегі
атау.
ҚАРАОБА (Караоба) – қ., қон., мола, Маңғыстау, Бейнеу, Мҧнайлы ауд-да. Атау қара
(сын есім) және оба (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ғ.Қоңқашпаев
атаудың қҧрамындағы оба – «жотаға не жазық жерге жинаған, ҥйілген тас», - дейді.
Э.Мурзаев оба сӛзі моңғол тіліндегі овоо, обоо – «ҥйінді, ҥймек», «тӛбе», «тас
ҥйіндісі», «қорған» екенін айтқан (Э.Мурзаев, 1984, 401). Сонда атаудың мағынасы:
«қара тасты ҥйінді бар жерден қазылған қҧдық».
ҚАРАОЙЫҚ (Караойык) – мола, Қарақия ауданы. Атау қара (сын есім) және ойық
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен ойыс жердегі мола».
ҚАРАПАТ (Карапат) – су кӛзі, Бейнеу ауданы, Сам қҧмының солтҥстік шетіне таман
орналасқан. Мағынасы: «суы ӛте кӛп қҧдық».
ҚАРАСАЗ (Карасаз) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және саз (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сазды жерден қазылған сулы
қҧдық».
ҚАРАСАЗШОҚЫ (Карасазшоқы) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім)
және саз (зат есім), шоқы (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«сазды жердегі биік жота, тау».
ҚАРАСАЙ (Карасай) – ӛ., Шығыс Каспий алабында. Ӛзен Атырау обл-ның Жылыой,
Маңғыстау обл-ның Бейнеу ауд-дарымен ағады. Ҧзындығы 73 км. Атау қара (сын
есім) және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «терең сайда
аққан ӛзен».
ҚАРАСАЙ (Карасай) – қҧрғақ арна, тӛбе, Қарақия ауданы. Атау қара (сын есім)
және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен сай».
ҚАРАСЕҢГІРБЕК (Карасенгирбек) – қон., Қарақия ауданы. Атау қара (сын есім)
және сеңгір (зат есім), бек (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«қара тасты биік таудағы қоныс».
ҚАРАСУ (Карасу) – б., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім) және су (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тегіс жердің астынан шығып аққан
су, бҧлақ».
ҚАРАТАЙ (Каратай) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және тай (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Э.Мурзаев: тҥркі тілінде тай – «тау»деп кӛрсетеді
(Э.Мурзаев, 1969, 38). Мағынасы: «тасы қара тҥсті таудағы қҧдық».
ҚАРАТАҚЫР (Каратакыр) – тӛбе, Қарақия ауданы. Атау қара (сын есім) және тақыр
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ӛсімдік ӛспейтін ҥлкен
тӛбе».
ҚАРАТАМ (Каратам) – қор., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және там (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ескі, кӛне там».
ҚАРАТАС (Каратас) – қор., шатқ., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім) және тас
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қара тасты шатқал».
ҚАРАТАУ ЖОТАСЫ (Каратау жотасы) – аласа тау жоталары, Маңғыстау
тҥбегінде, Маңғыстау және Тҥпқараған аудандарының шекарасында. Мағынасы:
«тасы, топырағы қара тҥсті тау жотасы».
ҚАРАТАУШЫҚ (Каратаушык) – тау жотасы, Тҥпқараған ауданы. Мағынасы:
«тасы, топырағы қара тҥсті, тау жотасы».
ҚАРАТОҒАЙ (Каратогай) – б., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және тоғай
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «маңында қалың ағаш ӛскен
бҧлақ».
ҚАРАТОҚА (Каратока) – қ., Қарақия ауданы. Геногидроним. Адай – Бҧзау –
Айтумыс – Шылымнан Қаратоқа тарайды.
ҚАРАТӚБЕ (Каратобе) – қор., тау, қ., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және
тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «топырағы, тасы қара
тӛбе».
ҚАРАТӚРТКІЛ (Караторткиль) – қ., тау, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім)
және тӛрткіл (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «топырағы,
тасы ақ қара, ҥсті тегіс, тӛртбҧрышты тау».
ҚАРАТҦРАН (Каратуран) – тау жотасы, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім)
және тҧран (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Тҧран деп – «асты тастақты,
қар, жаңбыр суы кӛп жиналатын табиғи су қоймасын» айтады (Ә.Спан,
Ж.Дҥйсенбаева, 212). Атаудың мағынасы: «қара тасты тау ҥстіндегі су жиналатын
ойпаң жер».
ҚАРАТҦРЫН (Каратурын) – тӛбе, г.-мҧн. кені, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын
есім) және тҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.Мағынасы: «ҥлкен
тҧрақ, тӛбе».
ҚАРАТҤБЕК (Каратубек) – тӛрткіл, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және
тҥбек (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Тҥбек – «бір жағы қҧрлықпен
шектесіп, қалған жағы сумен қоршалған жер бӛлігі» (ҚТС, 2008, 828). Мағынасы: «бір
жағы сумен шектескен жердегі тӛртбҧрышты, ҥсті тегіс тау».
ҚАРАТҤЙЕ (Каратуйе) – тау, сай, қор., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім)
және тҥйе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасы, топырағы
қара тҥсті, тҥйе ӛркешті тӛбе».
ҚАРАТҤЛЕЙ (Каратулей) – сор, Бейнеу ауданы. Маңғыстау ауд-дағы қоныс. Атау
қара (сын есім) және тҥлей (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Тҥлей –
«суы жер бетіне жақын орналасқан тоғайлы, сексеуілді жер» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева,
221). Мағынасы: «қалың тоғайлы, сексеуілді жердегі сор».
ҚАРАУЫЛКҤМБЕТ (Карауылкумбет) – тау, жол, Шығыс Қаратаудың
солтҥстігінде, Маңғыстау ауданы. Атау қарауыл (зат есім) және кҥмбет (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Халықтық этимологияда: «Ҧшындағы биік
тӛрткіл тҥркмен батыры Кҥмбеттің қарауыл қарайтын биігі. Тау содан қалған.
Қарауыл кҥмбет әр замандарда тҥрікмендердің жорыққа жиналатын, дабыл қағатын
орны болып тарихта қалған» – делінеді (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 373). Ал
тілдік дерекке сҥйенсек, кҥмбет араб тілінде «кҥмбез» деген сӛз. Сонда атау «қарауыл
қарайтын кҥмбезді тау», «қарауыл қарайтын тӛбесі шаңырақ тәрізді тау» мағынасын
береді.
ҚАРАШ (Караш) – қ., қыс., Маңғыстау ауданы. Геногидроним. Қараш – Адайдың
Шегем руынын тарайтын аталардың бірі. «Қараш руының қыстауы».
ҚАРАША (Караша) – мола, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «қоңыр тҥсті, ескі мола».
ҚАРАШАҒЫЛ (Карашагыл) – қыс., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім) және
шағыл (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен жота-жота
болып ҥйіліп қалған қҧмды қыстау».
ҚАРАШАҒЫР (Карашагыр) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және
шағыр (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Шағыр – «қҧмды, шағылды
жерлерде ӛсетін қурай тектес ӛсімдік» (ҚТТС, 2008, 893). Мағынасы: «шағыр қалың
ӛскен қоныс».
ҚАРАШАЖЫ (Карашажы) – тақ., тӛрткіл шоқы, Қарақия ауданы, Жетібай кентінен
солт-шығ. қарай 3 км жерде орналасқан. «Кӛнетҥркі тілінде ол Қараштың аджысы –
ащы қҧдығы делініп, атау аты содан қалыптасқан» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008,
373).
ҚАРАШАЙЛЫ (Карашайлы) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау қара (сын есім) және
шайлы (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. С.Қондыбай чай (шай) атауын:
«Тҥркі тілінің оғыз-селжук диалектісініде «чай, шай» – су, сулы сай» дегенді
білдіретін сӛз деп кӛрсетеді (С.Қондыбай, 25) Сондай-ақ Иран топонимиясындағы
географиялық терминдердің сӛздігін қҧрастырған В.И.Савинаның еңбегінде чай –
«тҥркіше ӛзен, тау ӛзені» деп беріледі. (В.И.Савина, 1971, 244). Осы тҧжырымдарға
сҥйене отырып, атаудың мағынасын: «қасында сулы бҧлағы бар мола» деп
топшылаймыз.
ҚАРАШАҚАТЫН (Карашакатын) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. «Қарашақатын –
Адайдың Кеще руынан, оның Қожағҧл тарауынан шыққан әулие адам» делінеді.
ҚАРАША САУРА (Караша Саура) – аңғар, Маңғыстау ауданы. Атау қараша (сын
есім) және саура (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ә.Спан саура – «биік
жартасты жарып шығатын тҧщы су кӛзі», – деп анықтама береді (Ә.Спан,
Ж.Дҥйсенбаева, 217). Ал кӛнетҥркі тілінде: сау – «таза, ауызсуы» деген мағынаны
білдіреді (ДТС, 480). Ал ра/рә – «ӛте, аса» мәнін береді (С.Омарбеков, 122). Сонда
атаудың мағынасы: «суы ӛте таза, ауызсу кӛзі».
ҚАРАШҚАЗҒАН (Карашказган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қараш (зат есім) және
қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ру атынан қойылған атау. Адай
атадан Тобыш, одан – Ораз, одан – Шегем, одан Қараш тарайды. Атаудың мағынасы:
«Қараш руының адамы қазған қҧдық», яғни Қараш Бейнеубай Қҧлшарҧлы қазған
қҧдық.
ҚАРАШОЙ (Карашой) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау Қараш (зат есім) және ой
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Геноороним. «Қараш руының ойдағы
қонысы».
ҚАРАШОҚЫ (Карашокы) – мола, тӛбе, абс. биіктігі 144 м. Бейнеу, Қарақия ауд-да.
Атау қара (сын есім) және шоқы (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «алыстан қарайып кӛрінген биік жота, тӛбе».
ҚАРАШОЛАҚ (Карашолак) – бейіт, Маңғыстау ауданы. Этнонекроним.
ҚАРАШЫҚ (Карашык) – тау, қор., қ., Қарақия ауданы. Атау қара (сын есім) және
шық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Тҥркі тілдерінде шық – «шоқы»
деген мәнді білдіреді (С.Атаниязов, 95). Атаудың мағынасы: «тасы, топырағы қара
тҥсті биік жота, тӛбе».
ҚАРАШЫМЫРАУ (Карашымырау) – қҧдықтар, Бейнеу, Маңғыстау, Қарақия ауд-
да. Атау қара (сын есім) және шымырау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Гидронимдерде қара сӛзі суы мол қҧдықтарға қаратыла айтылады. Сонда атаудың
мағынасы: «суы мол терең қҧдық».
ҚАРҒАЛЫТАМ (Каргалытам) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау қарғалы (сын есім)
және там (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Е.Қойшыбаев: «қарға тҧлғасы
«қойтас», «сандықтас» ҧғымын беретін термин, сонда Қарғалы немесе Қарғалық
атаулары «сондай тастардың мол ҥйілген жері» деген мағынаны білдіреді», - деп
тҥсіндіреді. Осы пікірдің негізінде, атаудың мағынасы: «сандықтас немесе қойтасты
мола» деп айтамыз.
ҚАРЖАУ (Каржау) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ҚАРИМАН (Кариман) – қыс., Тҥпқараған ауданы. Антропоойконим.
ҚАРҚЫН (Каркын) – б., Маңғыстау ауданы. Этногидроним. Қарқын – 24
ортағасырлық тҥрікмен тайпасының бірі. Қарқын – Жҧлдызханның тӛртінші ҧлы,
Оғызханның немересі. Оның мағынасы, Әбілғазының тҥсіндіруінше «іскер»
(Әбілғазы, 30). Атаудың мағынасы: «Қарқын руының бҧлағы, суы».
ҚАРЛЫБАС (Карлыбас) – тау, қау., Тҥпқараған ауданы. Атау қарлы (сын есім) және
бас (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Проф. Т.Жанҧзақ: «Қар сӛзі иран
тілінде «тау», «тӛбе» деген мағыналы сӛз» деп кӛрсетеді (Т.Жанҧзақ, 2007,107).
Атаудың мағынасы: «биік жарлы-қҧзды тау».
ҚАРНАУ (Карнау) – қ., Бейнеу ауданы. Кӛнетҥркі тілі сӛздігінде қарнау –
«қарынсау, мес қарын, дәу қарын», «бҥйірлі, ішті» мағынасын береді (ДТС, 429).
Сонда атаудың мағынасы: «шӛбі қҧнарлы қоныстағы қҧдық».
ҚАРПЫҚҚАЗҒАН (Карпыкказган) – қ., Қарақия ауданы. Атау Қарпық (зат есім)
және қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Қарпықтың
қаздырған қҧдығы».
ҚАРСАҚ (Карсак) – қ., Қарақия ауданы. Атау қары (сын есім) және сақ (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛне тҥркісӛздігінде: сағ – «таза, ауызсуы» (ДТС, 480)
деген мағынаны білдіреді. Мағынасы: «ескі ауызсулы қҧдық».
ҚАРЫМСАҚ (Карымсак) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қарым (зат есім) және сақ (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛне тҥркісӛздігінде: сағ – «таза, ауызсуы» (ДТС,
480) деген мағынаны білдіреді. Мағынасы: «қарымды, мол ауызсулы қҧдық».
ҚАРЫН (Карын) – қ., Бейнеу ауданы. Қарын – «судың таңқылығына байланысты
алынған шартты ӛлшем». Мағынасы: «суы таңқы қҧдық».
ҚАРЫНҒҦРЛЫ (Карынгурлы) – қон., Қарақия ауданы. Атау қарын (зат есім) және
гҥрлі // ғҧрлы (сын есім) сӛздерінң бірігуі арқылы жасалған. Атаудағы ғҧр/гҥр (кӛр),
кӛнетҥркі тілінде, «мола» (ДТС, 195) деген мағынадағы сӛз. Мағынасы: «молалы
шҧңғыл жер» болуы мҥмкін
ҚАРЫНЖАРЫҚ (Карынжарык) – қҧмды алқап, ойыс, қ., Қарақия ауданы,
Маңғыстау тҥбегі мен Ҥстірт аралығында. Атау қарын (зат есім) және жарық (сын
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ж.Досқараев «Қазақ тілінің жергілікті
ерекшеліктерінде» атты еңбегінде «жарық қарын» сӛздерінің мағынасы
«тыңайтылған жер, бірнеше жыл тыңайтылған жер, жарық жерге егін жақсы
шығады» – деп кӛрсетеді (Ж.Досқараев, 54). Ал зерттеуші С.Әбдірахманов
Қарынжарық қҧмының атауы – жарлы жылғалар; әуелде «қарлы жарық» айтыла келе,
Қарынжарық атауының жаңа формасына ие болған деп саралайды (Каспий қайраңы,
1996, 263). Сонымен Қарынжарық қҧмының атауы жер бедерінің жағдайына,
жаратылысына байланысты қойылған. Мағынасы: «жарылып біткен шың арасындағы
ойыс жер».
ҚАСАР (Касар) – қ., Бейнеу ауданы. Халықтық этимологияда: «суының молдылығы
сондай, қанша мал ішсе де таусылмай, сол кҥйінде тҧратын болған. Соған орай, қҧдық
Қасар аталаған» делінеді (Бейнеу, 89).
ҚАСҚАТҦРАН (Каскатуран) – тҧран, Маңғыстау ауданы. Атау қасқа (сын есім)
және тҧран (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тау ҥстіндегі,
су жиналатын шӛп ӛспеген ойпаң жер».
ҚАСҚЫРБҦЛАҚ (Каскырбулак) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қасқыр (зат есім) және
бҧлақ (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау бҧлақ маңында қасқыр
кездесуі себепті аталған.
ҚАСҚЫРЖОЛ (Каскыржол) – жота, Маңғыстау ауданы. Атау қасқыр (зат есім)
және жол (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Топонимдік мағынасы: «осы
тӛңіректе қасқыр бар екендігін аңғартатын атау».
ҚАСЫМ (Касым) – қыс., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ҚАСЫМТАМ (Касымтам) – мола, Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ҚАТЕМАТА (Катемата) – киелі ор. Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним. Қатем
(Қатам) – XVII ғасырдың екінші жартысы мен XVIII ғасырыдың жартысында ӛмір
сҥрген, арғы тҥбі – қожа (араб), Маңғыстау халқына ислам дінін ҥйреткен, уағыздаған
мҧсылман діні иесі.
ҚАТПАС (Катпас) – сор, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «кеппейтін, қҧрғамайтын
сор».
ҚАТША (Катша) – қ., м., Ҥстіртте. Антропогидроним. «Медет Қомшабайқызы
Қатшаның қазасы осы қҧдықтарға байланысты екен, соған сәйкес су кӛзі «Қатша»
болып аталыпты» делінеді (С.Әбішҧлы, 99).
ҚАУЫНДЫ (Кауынды) – ойыс, қыс., қ., Қарақия ауданы. Қауын (зат есім) + ты
(туынды сын есім жасап, сол нәрсенің барлығын білдіреді) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Бір кездерде осы жерде қауын егілгендіктен осылай аталып кеткен.
ҚАШЫҚАҚМАЯ (Кашыкакмая) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау қашық (сын есім)
және ақ (сын есім), мая (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«алыстағы бір ӛркешті ақ тӛбе».
ҚИСЫҚҚҦДЫҚ (Кисыккудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қисық (сын есім)
және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қисық
шегенделген қҧдық» болуы мҥмкін.
ҚИТАР (Китар) – қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «қисық шегенделген қҧдық».
ҚИТАРТӚБЕ (Китартобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау хитар (сын есім) және
тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қитар – қыйыртар – қыйытаар (қыйтаар
–қыйтар) тува тілінде хыйыр – қисық кӛз, қитар, хыйыртаар – қитарлана қарау, кӛз
қиығын тастау, яғн қисық, қиғаш деген мәні бар (Қазақ тілінің қысқаша
этимологиялық сӛздігі, 127). Сонда атаудың мәні: «қиғаш, қисық тӛбе».
ҚИЫНҚАРАСАЙ (Киынкарасай) – сай, Маңғыстау ауданы. Атау қиын (сын есім)
және қара (сын есім), сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«ӛтуге қиын, терең сай».
ҚИЯҚ (Кияк) – қ., Бейнеу ауданы. Қияқ – қияқӛлеңдер тҧқымдасына жататын кӛп
жылдық шӛптесін ӛсімдік. Мағынасы: «қияқ шӛбінің мол ӛскен жерінен қазылған
қҧдық».
ҚИЯҚТЫ (Киякты) – а., қ., Маңғыстау, Бейнеу ауд-да. Мағынасы: «қияқ шӛбінің
мол ӛскен жерінен қазылған қҧдық».
ҚИЯҢ (Киян) – тау, қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «алыстағы тау» немесе «адам
кӛтеріле алмайтын биік тау».
ҚИЯНДЫ (Киянды) – қҧр., арна, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «адам аяғы сирек
басатын, ӛтуге қиын қҧрғақ арна».
ҚИЯСАЙ (Киясай) – тӛбе, абс. биіктігі 142 м. Қарақия ауданы. Атау қия (зат есім)
және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жан-жағы қия
(жартасты) сайлы тӛбе».
ҚИЯСАЙИРЕК (Киясайирек) – кертпеш, Маңғыстау тҥбегінің оңтҥстік бӛлігінде.
Қарақия ауданы. Атау қия (зат есім) және сай (зат есім), ирек (зат есім) сӛздерінің
бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ирелеңдеген жартасты сай».
ҚИЯТАУ (Киятау) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау қия (сын есім) және тау (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қҧлама тік жартасты тау».
ҚИЯТ (Кият) – қ., Бейнеу ауданы. Этногидроним. Қият – қарақалпақтың Қоңырата
тақтасының руы.
ҚОБЫЛАНҦШҚАН (Кобыланушкан) – шың, Маңғыстау ауданы. Ә.Кекілбаевтың
«Автомобиль» повесіндегі бас кейіпкер Жақанның прототипі – Қобылан Зорановтың
машинасымен ҧшып, қаза болған жері (Ж.Дҥйсенбаева, 2007, 11).
ҚОҒАМ (Когам) – қ., мола, Бозащыда, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
«Жергілікті тҧрғындар бірінші жерленген Қоғам деген адам кӛрінеді деп
топшылайды». (М.Нығметтулаев, Т.Кезбаев, 51).
ҚОЖАӘУЛИЕ (Кожааулие) – қор., Қарақия ауданы. Мағынасы: «Қожа руының
әулие адамы жерленген қорым».
ҚОЖАКҤМБЕТ (Кожакумбет) – мола. Маңғыстау ауданы. Атау Қожа (зат есім)
және кҥмбет (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кҥмбет – арабша
«кҥмбез». Атаудың мағынасы: «Қожа руының кҥмбезді моласы».
ҚОЖАҚАЗҒАН (Кожаказган) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау Қожа (зат есім) және
қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ру атынан қойылған. Мағынасы:
«Қожа руының адамы қазған қҧдық».
ҚОЖАҚАЗҒАН-ЖАЙЛЫ (Кожаказган-Жайлы) – қ., Бейнеу ауданы.
Антропогидроним. «Қожа қҧдықты қаздырған адам, Жайлы – қҧдықты қазушы.
Ағайынды екеуінің келісімімен қҧдық Қожақазған–Жайлы болып аталған (С.Әбішҧлы,
22).
ҚОЖАҚОРҒАН (Кожакорган) – қор., шоқы, қ., Маңғыстау, Қарақия ауд-да. Атау
Қожа (зат есім) және қорған (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«Қожа руы қоныстанған тӛбе, шоқы».
ҚОЖАҚСОР (Кожаксор) – сор, Маңғыстау ауданы. Атау Қожақ (зат есім) және сор
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Қожақтың қоныстанған
соры».
ҚОЖАЛАҚ (Кожалак) – мола, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ҚОЖАМКҤП (Кожамкуп) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау Қожам (зат есім, адам аты)
және кҥп (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кҥп дегеніміз – «жан-жағы
жасты жарғабақ, табаны қатқыл тҧйықтағы қазан шҧңқыр» (С.Әбішҧлы, 62).
Мағынасы: «Қожамның жан-жағы тасты жарғабақ, табаны қатқыл тҧйықтағы қазан
шҧңқырдан қазылған қҧдығы».
ҚОЖАНТАЙ (Кожантай) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ҚОЖЫҚСОР (Кожыксор) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау Қожық (зат есім, адам
аты) және сор (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Қожықтың
қоныстанған соры».
ҚОЖЫҚҚҦДЫҚ (Кожыккудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау Қожық (зат есім,
адам аты) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«Қожықтың қаздырған қҧдығы».
ҚОЖЫР (Кожыр) – бейіт, Маңғыстау тҥбегінің батыс бӛлігінде, Мҧнайлы ауданы.
Мағынасы: «бҧдыр, қожыр тастан қаланған бейіт немесе кісі есімі болуы мҥмкін».
ҚОЗЫБАЙ (Козыбай) – сәу. ескерт., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. Ӛз
заманында қазақтарды алғаш Ҥстірт пен Маңғыстауға бастап қоныстандырушы, орыс
саяхатшыларымен жақсы қарым-қатынаста болған, белгілі бай Қозыбайдың мекені
болу себепті солай аталған.
ҚОЗЫБАЙТӚРТКІЛ (Козыбайторткиль) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Атау Қозыбай (зат
есім, адам аты) және тӛрткіл (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кісі
есімінен қойылған атау. Мағынасы: «Қозыбайдың тӛртбҧрышты, ҥсті тегіс тӛбесі,
қонысы» (қараңыз: ҚОЗЫБАЙ).
ҚОЙКӚҢ (Койкон) – шатқ., Бейнеу ауданы. Атау қой (зат есім) және кӛң (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛне тҥркі тілінде қой<койнау: «тау етегі, тау
бӛктері» мәнін береді (ДТС, 223). Кӛң – «қыстау, қора» мағынасындағы сӛз.
Мағынасы: «тау етегіндегі қыстаулы шатқал».
ҚОЙҚОРА (Койкора) – қыс., мола, Маңғыстау ауданы. Атау қой (зат есім) және қора
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қойдың қыстауы».
ҚОЙЛАН (Койлан) – б., Маңғыстау ауданы. Кӛне тҥркі тілінде қой<койнау: «тау
етегі, тау бӛктері» мәнін береді (ДТС, 223). Сонда атаудың мағынасы: «тау
бӛктеріндегі бҧлақ».
ҚОЙСУ (Койсу) – қ., қор., Бейнеу ауданы. Атау қой (зат есім) және су (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛне тҥркі тілінде қой<койнау: «тау етегі, тау
бӛктері» мәнін береді (ДТС, 223). Сонда атаудың мағынасы: «тау етегінен қазалған
қҧдық».
ҚОҚАН (Кокан) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ҚОҚЫМБАЙҚАЗҒАН (Кокымбайказган) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау Қоқымбай
(зат есім) және қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Антропогидроним.
Мағынасы: «Қоқымбай қаздырған қҧдық».
ҚОЛАТ (Колат) – мола. Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «Таулы жерлердегі ҧзынша
келген, бір жағы еңіс, жайпақ қойнаулы ойпаңдағы мола» (ҚТТС, 6т., 294).
ҚОЛБАЛАОЙ (Колбалаой) – тӛбе, қ., Атау қол (зат есім), бала (зат есім) және ой (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қарақия ауданы. С.Атаниязов : «гол (кол) –
«ой, ойыс жер» деп кӛрсетеді (С.Атаниязов, 136). Мағынасы: «биік тӛбедегі ойыс
жер».
ҚОЛБАСҚАЗҒАН (Колбасказган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Қолбас (зат есім) және
қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Антропогидроним. Мағынасы:
«Қолбас қаздырған қҧдық».
ҚОЛЖИДЕ (Колжиде) – қ., Атау қол (зат есім) және жиде (зат есім) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. С.Атаниязов: «гол (кол) – «ой, ойыс жер» деп кӛрсетеді
(С.Атаниязов, 1980, 136). Атаудың мағынасы: «жиде ӛскен ойыс жердегі қҧдық».
ҚОЛҚА (Колка) – тӛбе, қор., Қарақия ауданы. Мағынасы: «созылып жатқан, ені тар
ойыс жердегі қорым».
ҚОЛМЫШ (Колмыш) – қойнау, б., Тҥпқараған ауданы. Атау қол (зат есім) және –
мыш жҧрнағы арқылы жасалған. Атаудың қҧрамындағы қол туралы Э.Мурзаев: қол –
«сулы жыра» (Э.Мурзаев, 1982, 39) десе, С.Атаниязов та: «гол – «ой, ойыс жер» деп
кӛрсетеді (С.Атаниязов, 1980, 136). Ал С.Қондыбай –мыш тҧлғасын оғыз тіліндегі
«бҧлақ» деген сӛз деп қарастырады (С.Қондыбай, 2007, 171). Біздің пікірімізше,
топоним қҧрамындағы -мыш – есімшенің кӛне жҧрнағы, қазіргі біздің тіліміздегі –ған
аффиксінің қызметін атқарған. Сонда атаудың мағынасы: «ойған, ойдан аққан бҧлақ».
ҚОЛТЫҚ (Колтык) – қон., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «теңіздің қҧрылыққа
ішкерілей жіңішкере кірген бӛлігіндегі қоныс» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 198).
ҚОЛТЫҚҚҦДЫҚ (Колтыккудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қолтық (зат есім)
және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған Мағынасы: «теңіздің
қҧрылыққа ішкерілей жіңішкере кірген жерінен қазылған қҧдық».
ҚОЛШАР (Колшар) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қол (зат есім) және шар (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Шар» – «тез, қарқынды ағыс» мағынасындағы
сӛз. Атау: «ойдан қазылған, ағысы қатты қҧдық» мәнін береді (қараңыз: ҚОЛМЫШ).
ҚОНАБАЙ (Конабай) – қорған, Бейнеу ауданы. Антропоороним.
ҚОНАЙ (Конай) – қыс., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим. Кенже Қонай
батырдың қонысы болған жер.
ҚОНАЙДЫҢ ҤЙІГІ (Конайдын уйигы) – ҥйік, Маңғыстау ауданы.
Антропоойконим. Ҥйік – Маңғыстау қазақтарының тарихынан елеулі орын алатын
тҧлғалардың бірі Кенже Қонай батырдың қарауыл қарайтын ҥйігі делінеді. Сәттіғҧл
Жанғабылҧлы ӛзінің «Досан батыр» шығармасында:
Шотан Шабай, Ер Қонай,
Солардың жалғас ең соңы-ай
Иса мен Досан ер соңы – ай –
деп Қонай және оған замандас кӛптеген батырлардың ерліктерін жырға қосады.
ҚОНАЙ ЖАРМАСЫ (Конай жармасы) – арық, Маңғыстау ауданы.
Антропогидроним. Атау Қонай (зат есім) және жармасы (тәуелдеулі зат есім)
сӛздерінен жасалған. Жарма – «терең етіп қазылған арық» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева,
190). Атаудың мағынасы: «Қонайдың ҥлкен арығы».
ҚОНДЫБАЙ (Кондыбай) – ҥйік, Ӛтестен Бейнеуге қарай жҥрген жол бойында дӛңес
ҥстінде. Антропоойконим.
ҚОНЫС (Коныс) – қ., қыс., Бейнеу, Тҥпқараған ауд-да. Мағынасы: «малды ауылдың
жылда қонып жҥрген жеріндегі қҧдық, қыстау».
ҚОНЫСҚҦДЫҚ (Коныскудык) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қоныс (зат есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жаңа қоныстағы
қҧдық».
ҚОНЫССУ (Коныссу) – мола, Бейнеу ауданы. Атау қоныс (зат есім) және су (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «малды ауылдың жылда қонып
жҥрген жерінде, қҧдық маңындағы мола».
ҚОҢЫР (Коныр) – қ., қор., Бейнеу, Қарақия ауд-да. Мағынасы: «шӛппен бекіген
қҧмды тӛбеден қазылған қҧдық».
ҚОҢЫРАЛАН (Коныралан) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Мағынасы: ««қоңырқай бҧталы
шӛп ҧйыса ӛскен Алан руының тӛбесі».
ҚОҢЫРДАҢ (Қонырдан) – аңғар, Маңғыстау ауданы. Маңғыстауда «қоңырдаң деп –
сай бойына ағын сулардың жиналатын орынды, су ағар сай бойындағы шҧңғыл
иірімді». (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 200) айтады. Атау қоңыр (зат есім) және даң (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қоңыр – «қоңырқай бҧталы шӛптің ҧйыса
ӛскен жер» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 200). Ал даң, кӛнетҥркі тілінде: «жазық, тегіс»
(А.Кайдар, 183) деген сӛз. Сонда атау «қоңырқай бҧталы шӛп ҧйыса ӛскен, асты тегіс
сай бойына ағын сулардың жиналатын орны» мәнін береді.
ҚОҢЫРДЫҢ ДӚҢІ (Конырдын доны) – тау, Маңғыстау ауданы. К.Қаймулдинова:
«оронимдер қҧрамындағы «қоңыр» ежелгі тҥркі-моңғолдық «қара» (тӛбе, тау)
дегеннің синонимі болып табылады» – деп кӛрсетеді (К.Қаймулдинова, 15-16). Сонда
атаудың мағынасы: «шӛппен бекіген қҧмды тӛбе, тау» болады.
ҚОҢЫРКҤП (Коныркуп) – кҥп, Қарақия ауданы. Атау қоңыр (сын есім) және кҥп
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жан-жағы тасты жарғабақ,
табаны қоңыр тҥсті, қатқыл тҧйықтағы су жиналатын қазан шҧңқыр».
ҚОҢЫРҚҦДЫҚ (Коныркудык) – қ, қон., Маңғыстау ауданы. Атау қоңыр (сын есім)
және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шӛппен
бекіген қҧмды тӛбеден қазылған қҧдық».
ҚОҢЫРЛАЙ (Конырлай) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау қоңыр (сын есім) және
лай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қоңырқай бҧталы шӛп
ҧйыса ӛскен, батпақты қыстау».
ҚОҢЫРОРПА (Конырорпа) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қоңыр (сын есім) және
орпа (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шӛппен бекіген
қҧмды жерден қазылған орпалы қҧдық».
ҚОҢЫРТӚБЕ (Коныртобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау қоңыр (сын есім) және
тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шӛппен бекіген
қҧмды тӛбе».
ҚОҢЫРША (Конырша) – бейіт, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ҚОҢЫРІНГЕН (Коныринген) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қоңыр (сын есім) және
інген (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қоңырқай бҧталы
шӛп ҧйыса ӛскен жердегі қҧдық».
ҚОПА (Копа) – қыс., Бейнеу ауданы. Қопа деп «қураған шӛптер шіріндісімен аралас
қоға, қамыс, қҧрақ ӛскен қорысты жерді айтады» (ҚТТС, 6т. 333).
ҚОРА (Кора) – қыс., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «мал қыстайтын қыстау».
ҚОРАБАЙ ЖИДЕСІ (Корабай жидесы) – қон., Бейнеу ауданы. Қорабайдың қыстауы
болған. Еккен жиде ағашының қалдығы әлі де бар делінеді. Қорабай – Адай руының
Тобышынан тараған Бегей бӛлімінен шыққан адам, Қайыптың әкесі.
ҚОРАБҦЛАҚ (Корабулак) – б,. қыс., Бейнеу ауданы. Атау қора (зат есім) және
бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «іргесінде бҧлақ ағып
жатқан қыстау».
ҚОРҒАН (Корган) – тӛбе, қыс., ой, Қарақия, Маңғыстау ауд-да. Мағынасы: «жан-
жағы биік қорғанды, тӛбелі қыстау».
ҚОРҒАНБАЙ (Корганбай) – тӛбе, қ., Қарақия ауд-дағы қҧдық, тӛбе. Мағынасы:
«тӛбе жанындағы қҧғақ арнадан қазылған қҧдық» (қараңыз: ЖАМАНБАЙ).
ҚОРҒАНОЙ (Корганой) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау қорған (зат есім) және ой
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шатқалды тау».
ҚОРҒАНСАЙ (Коргансай) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау қорған (зат есім) және
сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сайлы таудағы
қоныс».
ҚОРҒАНТАС (Коргантас) – тау, Тҥпқараған ауданы. Атау қорған (зат есім) және тас
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «биік тасты тау».
ҚОРҒАНША (Корганша) – қон., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «кішкене таулы
қыстау».
ҚОРЖЫНБАЙ (Коржынбай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ҚОСӘЙНЕК (Косайнек) – мола, Тҥпқараған ауданы. Атау қос (сан есім) және әйнек
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «екі шыны немесе гранит
тас қойылған мола» болуы мҥмкін.
ҚОСАЙФОНТАН (Косайфонтан) – бҧрқақ, Маңғыстау ауданы. Атау Қосай (зат
есім) және фонтан (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Этногидроним.
Адайдан Қҧдайке, одан Қосай тараған. Мағынасы: «Қосай руының шапшып шығатын,
тҧрбалы қҧдығы».
ҚОСАҚЫР-ШИЛІ (Косакыр-Шилы) – қ., Тҥпқараған ауданы, бҧрынғы Ново –
Александровск қамалының солт-батысында. Ақыр – «қҧдық басында мал суаратын
астау». Сонда атаудың мағынасы: «Ши қалың ӛскен жердегі қос тас астауы бар қҧдық
немесе қос қҧдық».
ҚОСАРҚАН (Косаркан) – қ., қор., Бейнеу ауданы. Атау қос (сан есім) және арқан
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Белгілі бір оқиғаға қатысты қойылған.
Ел аузындағы аңыз бойынша, қҧдыққа тҥсіп кеткен қызды екі арқанмен шығарып
алған себепті қойылған делінеді.
ҚОСАУЫЛ (Косауыл) – қ., Тҥпқараған ауданы. Атау қос (сан есім) және ауыл (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «екі ауылдың игілігіндегі
қҧдық».
ҚОСАЩЫ (Косащы) – қ., Бейнеу ауданы Атау қос (сан есім) және ащы (сын есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «екі ащы қҧдық».
ҚОСБАЙЫРӘУЛИЕ (Косбайыраулие) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. Атау қос (сан
есім) және байыр (зат есім), әулие (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Кӛнетҥркі тілінде: «байыр – «тӛбе, кӛтеріңкі, биік жер» мәніндегі атау (Э.В.Севортян,
1978, 37). Мағынасы: «екі тӛбенің жанындағы әулиелі қорым».
ҚОСБҦЛАҚ (Косбулак) – а,. б., Маңғыстау, Бейнеу, Қарақия ауд-да. Атау қос (сан
есім) және бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «іргесінен
екі бҧлақ аққан ауыл».
ҚОСКЕЛІНШЕК (Коскелиншек) – қон., бҧрқақ, Маңғыстау ауданы. Атау қос (сан
есім) және келіншек (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ел аузында, жер
атауы жҧртқа қатар тҥскен қос келіншекке байланысты аталған делінеді.
ҚОСҚАЗҒАН (Косказган) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қос (сан есім) және қазған
(етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қазылған қос қҧдық».
ҚОСҚОРА (Коскора) – қора, қон., Маңғыстау ауданы. Атау қос (сан есім) және қора
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «іргелес қоныстанған екі
қыстау».
ҚОСҚҦДЫҚ (Коскудык) – қ., қыс., тӛбе, Маңғыстау, Бейнеу, Қарақия ауд-да. Атау
қос (сан есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«қатар тҧрған екі қҧдық».
ҚОСҚҦЛАҚ (Коскулак) – қ., қор., Бейнеу ауданы. Этногидроним. Адай атасынан
Мҧңал, одан – Жаулы, одан – Қосқҧлақ тарайды. Мағынасы: «Қосқҧлақ руының
қҧдығы, қорымы».
ҚОСҚЫЗЫЛ (Коскызыл) – қор., Қарақия ауданы. Атау қос (сан есім) және қызыл
(сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл тҥсті тастан
салынған екі молаға байланысты аталған».
ҚОСМАТАЙ (Косматай) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау қос (сан есім) және Матай
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Генонекроним. Матай – Адайдың
Бәйімбетінен тарайтын ру. Мағынасы: «Матай руының екі ӛкілі жерленген мола».
ҚОСМОЛА (Космола) – мола, Бейнеу ауданы. Атау қос (сан есім) және мола (сын
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «екі мола».
ҚОСМҦРЫН (Космурын) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау қос (сан есім) және
мҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «екі биік қҧмды
жердегі қоныс».
ҚОСТАМ (Костам) – мола, Қарақия ауданы. Атау қос (сан есім) және там (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Алыстан екі тамның кӛрінуіне байланысты
аталған болу керек.
ҚОСТӚРТКІЛ (Косторткиль) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау қос (сан есім) және
тӛрткіл (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қатар жатқан ҥсті
тегіс, тік қабырғалы тау».
ҚОССОҚЫРШИЛІ (Коссокыршилы) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қос (сан есім)
және соқыр (сын есім), шилі (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «ши ӛскен жердегі суы аз қос қҧдық».
ҚОСУАҚ (Косуак) – қ., мола, Бейнеу, Қарақия ауд-да. Атау қос (сан есім) және уақ
(сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Уақ атауы тҥрікменнің «Ыбақ» деп
аталатын руы негізінде жасалған этнотопоним болып табылады. «Ыбақ (убақ)» - тҥркі
тілінде уақ (ҧсақ) деген мағына береді. Сонда атаудың мағынасы: «Уақ руының екі
қҧдығы, қорымы».
ҚОСҤЙІК (Косуйик) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау қос (сан есім) және ҥйік (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «екі дӛңесті немесе екі тас
ҥйіндісі бар тӛбе».
ҚОСШЫҢЫРАУ (Косшынырау) – қ., шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау қос (сан есім)
және шымырау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «екі терең
қҧдығы бар шатқал»
ҚОСЫМ (Косым) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ҚОТЫР (Котыр) – мола, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ойлы-қырлы, шӛп ӛскен,
тасты жердегі мола».
ҚОТЫРҚАН (Котыркан) – қ., мола, Бейнеу аудан. Атау қотыр (сын есім) және қан
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қан – «бҧлақ, арна, қайнар, бастау»
мәніндегі сӛз. Мағынасы: «ойлы-қырлы, тасты жерден қазылған қҧдық».
ҚОТЫРҚОРА (Котыркора) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау қотыр (сын есім) және
қора (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шӛбі сирек, тасты
жердегі қыстау».
ҚОШАҚ (Кошак) – қ., шығ., Бозащы мен Маңғыстау тҥбектерінің арасында.
Тҥпқараған ауданы. Ел аузында: «Ерте заманда салор мен ожақ рулары ӛзара жауласа
ӛмір сҥрген деседі. Жер мен су ҥшін болған кӛп жылғы қақтығыстардан шаршаған екі
жақ бітімге келіпті, бірақ салор жағы кӛп кешікпей шартты бҧзып, ожақ руының
Қошақ есімді батырын ӛлтіреді. Ел жҧрты батырды Сарытас шығанағына таяу жерге
жерлейді, содан бері шығанақ та, сол маңдағы кӛне мола мен қҧдық та «Қошақ» деп
аталады» – делінген (А.Костенко, Е.Умирбаев, 169). Ал біздің пікірімізше, атау қош
(сан есім) және ақ (етістік) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Оғызша қош – «қос, екеу»,
ал ақ - «ағу» етістігінің қызметінде жҧмсалып, тарихи тҧрғыдан, су дегенді білдіреді.
Сонда атау о баста қос аққан бҧлақ, суға байланысты қойылған. Осындай тҧжырымды
Е.Қойшыбаевтың сӛздігінен де кездестірдік: «екі аққан (ӛзен) (Е.Койчубаев, 149).
ҚОШАНАЙ (Кошанай) – дӛң, Тҥпқараған ауданы, Форт–Шевченко қаласы
шығысында. Антропоороним. Кетікте болған кәсіпкер Жаншуақҧлы Қошанайдың
жайлауы және шыңырауы болған (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 390).
ҚОШҚАР (Кошкар) – қор., Қарақия ауданы. Қорымға қошқартас қойылуы себепті
аталған болу керек. «Қошқартас – «дәстҥрлі діни қабірҥсті ескерткіштерінің бір тҥрі.
Қошқар мҥсінін қабір ҥстіне орнату ертеден келе жатқан дәстҥр. Бҧл мҧсылмандардың
қойды қасиетті жануар ретінде кие тҧтып, оны садақа малы деп қастерлеуінен туған»
(Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 390).
ҚОШҚАРАТА (Кошкарата) – қор., кӛл, Тҥпқараған ауданы. Аңыз бойынша, Қошқар
ата Хорасаннан Манғышлаққа келген дәруіш делінеді.
ҚОШҚАРБАЙ (Кошкарбай) – бейіт, Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ҚОШҚАРТАС (Кошкартас) – қор., Маңғыстау ауданы. «Қошқартас – «дәстҥрлі діни
қабірҥсті ескерткіштерінің бір тҥрі. Қошқар мҥсінін қабір ҥстіне орнату ертеден келе
жатқан дәстҥр. Бҧл мҧсылмандардың қойды қасиетті жануар ретінде кие тҧтып, оны
садақа малы деп қастерлеуінен туған» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 390).
Атаудың мағынасы: «қошқартас қойылған қорым».
ҚОШМАҒАМБЕТ МЕШІТІ (Кошмагамбет мешиты) – меш., Бейнеу ауданы.
Антропотопоним. Қошмағамбет Есжанҧлы 1864 жылы осы ӛңірде туып, діни
сауаттылығымен елге танылған, Сам қҧмынан мешіт ашқан адам (Бейнеу, 116).
Мағынасы: «Қошмағамбеттің мешіті».
ҚОШМАМЕТ (Кошмамет) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ҚУАНБАЙ (Куанбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ҚҦДАЙБЕРГЕН (Кудайберген) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
ҚҦДАЙНАЗАР (Кудайназар) – екі қырат, Солт. Ҥстіртте. «Ҥстірттің солтҥстік бӛлігі
мен оған шектесетін аймақтың Жемге дейінгі топографиялық сипаттамасы» атты
еңбек жазған П.В.Алексеев жер атауын ертеректе тҧрған әулие адамның атымен
аталған дейді.
ҚҦДАС (Кудас) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ҚҦДАТӚБЕ (Кудатобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы, Қызан ауылы маңында. Атау қҧда
(зат есім) және тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қҧда
кҥтетін тӛбе».
ҚҦДЫҚТЫ (Кудыкты) – қон., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «қҧдығы бар қоныс».
ҚҦЗ (Куз) – б., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «қҧздан, биіктен аққан бҧлақ».
ҚҦЗДЫҚАРА (Куздыкара) – кӛл., Тҥпқараған ауданы. Атау қҧзды (сын есім) және
қара (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «биік жартасты тау,
щоқы жанындағы кӛл».
ҚҦЙЖАҚ (Куйжак) – қыс., қ., Мҧнайлы ауданы. Мағынасы: «қҧдық жақтағы
қыстау».
ҚҦЙРЫҚ (Куйрык) – мҥй., мола, Мҧнайлы ауданы. Ел аузында: «атау мҥйістің
пішініне байланысты, яғни екі жағынан қарағанда қазақы қойдың қҧйыршығына ҧқсас
болғандықтан қойылған» – делінеді.
ҚҦЙЫЛЫС (Куйылыс) – қ., қыс., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «бірнше су ағар
сайдың аяғы тоғысқан кӛлдеу ойдағы қыстау, қҧдық» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 206).
ҚҦЛАТ (Кулат) – тау, абс. биіктігі 277 м. Маңғыстау ауданы. Халық аңызы: «Осы
маңда жерленген Қырықкез батырдың Қади деген батыр інісі болыпты. Батырлығымен
атағы мәшһҥр болған Қади аталған тауда болған бір ҥлкен шайқас кезінде қаза тапқан,
сірә сол жерге жерленген. Қадидың қҧла тҥсті аты болған. Міне осы атының есімі тау
атына негіз болыпты» дейді (А.Костенко,Умирбаев, 161-162). Топонимияда «қолат»
атауы «бір бағытта тӛмендейтін, жер бетіндегі ҧзынша келген ӛте жайпақ ӛзекше»
деген мән береді (Ж.Әубәкіров, С. Әбдірахманов, Қ. Базарбаев, 94). Сонда атау «бір
бағытта тӛмендейтін, жер бетіндегі ҧзынша келген жайпақ қыратты тау» мағынасын
беретін тәрізді.
ҚҦЛАЖАТ (Кулажат) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚҦЛАЛЫ (Кулалы) – арал, Тҥпқараған ауданы, Каспий теңізінің солт-шығыс
бӛлігінде. Кулла – тҥркі тілінде «тау шыңы, басы». Атаудың мағынасы: «биік тауы бар
арал».
ҚҦЛАНДЫ (Куланды) – а., кертпеш, Қарақия ауданы. Қҧлан (зат есім) +ды (бір
нәрсенің бар екенін білдіретін туынды сын есім жасайтын жҧрнақ) бірігуінен
жасалған. Қҧлан – тақтҧяқтылар отрядына жататын жабайы жылқы. Мағынасы:
«қҧлан кӛп кездесетін жердегі ауыл, жартасты дӛңес жер».
ҚҦЛАНДЫСАЙ (Куландысай) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қҧланды (сын есім) және
сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: ««қҧлан кӛп болатын
сайдағы қҧдық».
ҚҦЛБАРАҚ (Кулбарак) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
«Қҧлбарақ – маңғыстаулық Беріш руынан (Қаратоқай) шыққан батыр, оның бейіті
екеу, бірі-Хиуа ӛңіріндегі Махмҧт палуан деген кісінің кҥмбезінде, мҧнда батырдың
басы жерленсе, Тиген ауылынан шығысқа қарай жерде батырдың денесі жерленген.
Жаугершілік заманда хиуалықтар Сҥйінғараның басы деп, шатастырып Қҧлбарақтың
басын кесіп алып кетіпті. Аңыз бойынша, басты хан алдына әкеліп кӛрсеткенде бас
миығынан кҥліпті деседі. Міне екі жерде де әулие саналған батырдың бейітіне тҥнеп,
зиярат етушілер кӛп» (С.Қондыбаев, 2000, 33).
ҚҦЛЖАН (Кулжан) – қ., қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ҚҦЛҚАРА (Кулкара) – қ., қор., Маңғыстау, Бейнеу ауд-да. Антропонекроним.
ҚҦЛМАҒАМБЕТ (Кулмагамбет) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
Тҥркменадай Қҧлмағамбет Малдыбайҧлы – зікір салып, сарнайтын, аруақ шақырып
емдеу жҥргізетін бақсы, балгер адам болған (С.Қондыбаев, 2000, 33).
ҚҦЛМАМБЕТ (Кулмамбет) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ҚҦЛМЕТЕН (Кулметен) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ҚҦЛНАЗАР (Кулназар) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ҚҦЛТАЙ (Култай) – қыс., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ҚҦЛШЫҚ (Кулшык) – бейіт, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ҚҦЛЫБАЙ (Кулыбай) – бейіт, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ҚҦЛЫБЕК (Кулыбек) – қыс., Бейнеу ауданы. Антропоойконим.
ҚҦМ (Кум) – мола, Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «қҧмды жердегі мола».
ҚҦМАҚ (Кумак) – мҥй., қор., Қарақия ауданы. Қҧмақ – «ҧсақ тӛбешікті жартылай
ӛсімдік басқан қҧмдар». Мағынасы: «ҧсақ тӛбешікті жартылай ӛсімдік басқан қҧмды
арал, сол жердегі қорым».
ҚҦМАҚЖАЛ (Кумакжал) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау қҧмақ (зат есім) және
жал (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «созылып жатқан
қҧмды қырат».
ҚҦМАҚҚАПЫ (Кумаккапы) – қапы, Маңғыстау ауданы. Атау қҧмақ (зат есім)
және қапы (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қҧмақ – «ҧсақ тӛбешікті
жартылай ӛсімдік басқан қҧмдар». Мағынасы: «жартылай ӛсімдік басқан қҧмды ойпаң
жер».
ҚҦМАНКӚМГЕН (Куманкомген) – қыс., Маңғыстау ауданы. Белгілі бір оқиғаға
байланысты қойылған.
ҚҦМАРАЛЖЫ (Кумаралжы) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау қҧм (зат есім) және
аралжы/аралша (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кішкене
қҧмды арал».
ҚҦМБЕЛЕКСОР (Кумбелексор) – сор., Маңғыстау ауданы. Атау қҧм (зат есім)
және белек (зат есім), сор (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛне тҥркі
тілінде белек – «биік, тӛбе» деген мән береді (С.Атаниязов, 1970, 30). Атаудың
мағынасы: «биік қҧмды жердегі сор».
ҚҦМДАҚ (Кумдак) – мҥй., Қарақия ауданы. Атау қҧм (зат есім) және дақ (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Дақ – тау сӛзінің кӛне варианты. Мағынасы:
«қҧрылықтың теңізге сҧғына еніп жатқан бӛлігіндегі қҧмдауыт, қҧмды тау».
ҚҦМДЫМҤЙІС (Кумдымуйис) – мҥй., Қарақия ауданы. Мағынасы: «қҧрылықтың
теңізге сҧғына еніп жатқан қҧмды бӛлігі».
ҚҦМСАУЫСҚАН (Кумсауыскан) – алқап, Қарақия ауданы. Атау қҧм (зат есім)
және сау(ыс) (зат есім), қан (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Сау -
кӛнетҥркі тілінде, «таза, ауызсу», қан, иран тілдерінде, – «бҧлақ, арна, қайнар, бастау»
мәніндегі сӛз. Сонда атаудың мағынасы: Мағынасы: «таза, ауызсулы бҧлағы бар
қҧмды алқап» (қараңыз: ҚАНДЫҚЫСТАУ).
ҚҦМТӚБЕ (Кумтобе) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Атау қҧм (зат есім) және тӛбе (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қҧмды тӛбе».
ҚҦМШОҚЫ (Кумшокы) – тау, Маңғыстау, Қарақия ауд-да. Атау қҧм (зат есім)
және шоқы (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қҧмды биік
жота, тӛбе».
ҚҦМШОҢҚАЛ (Кумшонкал) – тӛбе, абс. биіктігі 164 м. Қарақия ауданы. Атау қҧм
(зат есім) және шоңғал (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Шоңғал –
«биіктеу тӛбешік, кӛтеріңкі жер». Мағынасы: «қҧмды биік тӛбе».
ҚҦМЫРАСАЙ (Кумырасай) – қҧр. арна, Маңғыстау ауданы. Атау қҧмыра (зат есім)
және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қҧмыраның
формасына ҧқсас сай», сайдың қҧмыра тәрізді «тар, ирелең» болуына орай аталған.
ҚҦНАБАЙ (Кунабай) – тау, Қарақия ауданы. Антропоороним.
ҚҦНАН (Кунан) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Руы Шоңай Даңҧлы
Қҧнан жерленген қорым. Сартӛбе деп те аталады.
ҚҦНАНСУ (Кунансу) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау Қҧнан (зат есім) және су (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Руы Шоңай Даңҧлы Қҧнаның қонысындағы
қҧдық.
ҚҦНДЫЗ (Кундыз) – қ., Тҥпқараған ауданы. Антропогидроним.
ҚҦНДЫҚЫЗМОЛА (Кундыкызмола) – мола, Маңғыстау ауданы, Бозащыда. Атау
Қҧндықыз (зат есім) және мола (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Антропонекроним.
ҚҦРДЫМСОР (Курдымсор) – сор, Маңғыстау ауданы. Атау қҧрдым (зат есім) және
сор (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кеппейтін, ҥстінен
адам ӛте алмайтын жҧтпа».
ҚҦРҚАПЫ (Куркапы) – аңғар, Маңғыстау ауданы. Атау қҧр (сын есім) және қапы
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛнетҥркі тілі сӛздігінде: қҧр –
«қҧрғақ» мәнін береді (ДТС, 467). Мағынасы: «суы жоқ тау аңғары».
ҚҦРҚАРАСАЙ (Куркарасай) – кеп. ӛ., Қарақия ауданы. Атау қҧр (сын есім) және
қара (сын есім), сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сусыз
ҥлкен сай».
ҚҦРҚЫЗЫЛСАЙ (Куркызылсай) – жыра, Қарақия ауданы. Атау қҧр (сын есім)
және қызыл (сын есім), сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«суы жоқ жіңішке сай».
ҚҦРЛЫҚ-СЕРКЕБАЙ (Курлык-Серкебай) – қ., Бейнеу ауданы. Қҧрлық – «жан-
жағын теңіз қоршап жатқан қара жер» мағынасындағы географиялық термин (ҚТС,
426). Мағынасы: «жан-жағын су қоршап жатқан қара жердегі Серкебайдың қҧдығы».
ҚҦРМАНБАЙ (Курманбай) – мола, Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ҚҦРМАНОҚ (Курманок) – тҧз. қ., Қарақия ауданы. Атау Қҧрман (зат есім) және оқ
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Оқ – тҥрікмен тілінде «атыз, жҥйек»
мағынасында қолданылады (С.Атаниязов, 1970, 226). Мағынасы: «Қҧрманның жҥйегі,
атызы».
ҚҦРМАШ (Курмаш) – мола, Қарақия ауданы. Антропонекроним. Руы Тоқабай,
Қосжанҧлы Қҧрмаштың моласы.
ҚҦРМАШБҦЛАҚ (Курмашбулак) – б., Қарақия ауданы. Антропогидроним. Руы
Тоқабай, Қосжанҧлы Қҧрмаш мекен еткен бҧлақ.
ҚҦРМАШҚҦДЫҚ (Курмашкудык) – қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «Қҧрмаштың
қҧдығы».
ҚҦРТАЩЫ (Куртащы) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы. Солтҥстік Ҥстірттің Қайдаққа
қараған бӛлігіндегі шың, қҧдық. Мағынасы: «Қҧрттының ащы қҧдығы».
Антропогидроним.
ҚҦРТТЫ (Куртты) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау қҧрт (зат есім) +ты (бір нәрсенің
бар екенін білдіретін туынды сын есім жасайтын жҧрнақ) бірігуінен жасалған.
Кӛнетҥркі тілінде қҧрт – «қасқыр, бӛрі» мағынасында қолданылған. М.Қашқари:
«Қҧрт – бӛрі, қасқыр. Тҥрік халықтарының бәрі осылай дейді. Оғыздар да бӛріні қҧрт
дейді» (М.Қашқари, 1997, 400) – деп кӛрсетеді. Қҧртты – «қасқырлы жер»
мағынасындағы атау немесе жерде қҧрттың кӛп болуы себепті қойылған атау болу
мҥмкін немесе тҥрікмен батыры Қҧрттының қонысы болуы да мҥмкін.
ҚҦРТТЫНЫҢ ТӚРТКІЛІ (Курттынын торткилы) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Ел
аузындағы деректе: «Тӛлеп батырмен жекпе-жекте кӛз жҧмған тҥрікмен батыры
Қҧрттының жерленген тӛрткілі» делінеді (Ә.Спан. С.Жҧбаев, 34).
ҚҦРТТЫҒҤЛ (Курттыгул) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ҚҦРТҦРМАС (Куртурмас) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау қҧр (сын есім) және
тҧрмас (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ә.Спан атауды: «сіркіреген
жауынның ӛзінен әр жеріне қақ тҧратын жер» – деп тҥсіндіреді (Ә.Спан,
Ж.Дҥйсенбаева, 206).
ҚҦРША (Курша) – қапы, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «сусыз кішкене тау
аңғары».
ҚҦРШЫҒАНАҚ (Куршыганак) – шығ., Маңғыстау ауданы. Атау қҧр (сын есім)
және шығанақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы
тартылған, сусыз айлақ».
ҚҦРЫҚ (Курык) – а., ә. орт. Қарақия ауданы. Ауыл 1993 жылға дейін Ералиев кенті
аталып келді. Іргесі 19 ғ-дың соңында қаланған. 1962 жылы Маңғыстау тҥбегін
игеруге байланысты аудан орталығына айналды. Халықтық этимологияда жер атауын
«жылқы ҧстайтын бас жағында ілмек жібі бар ҧзын ағашқа» байланысты қойылған
деген пікір кездеседі. Ал кӛне тҥркі тілінде Гуррук (куруг «қҧрғақ») «кӛне, суы
тартылған қҧдыққа» қатысты айтылған (З.Б.Мухамедова, 1971, 182). Сондай-ақ
кӛнетҥркі тілі сӛздігінде де куруг – «қҧрғақ, кепкен» деп берілген (ДТС, 469). Осы
тілдік деректерге сҥйене отырып, атау: «суы жоқ кӛне қҧдыққа байланысты қойылған»
дейміз.
ҚҦРЫҚ МИНЕРАЛДЫ СУЫ (Курык минералды суы) – су кӛзі, Қарақия ауданы.
Мағынасы: «суы жоқ, кӛне қҧдықты ауылдағы шипалы су кӛзі».
ҚҦРЫМ (Курым) – мазар, Бейнеу ауд-ы, Солтҥстік Ҥстірте. М.Қашқарида: «қорым
тас», Э.Мурзаевта «ҥйілген тас», – деп кӛрсетіледі. Атаудың мағынасы: «ҥйілген тасты
мазар».
ҚҦРЫМСЫНЫҢ СОРЫ (Курымсынын соры) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы:
«тасты жердегі сор».
ҚҦСМҦРЫН (Кусмурын) – қ., Ҥстіртте. Атау қҧс (зат есім) және мҧрын (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: орта шені дӛңкиіп келген жердегі
қҧдық.
ҚҦСШЫАТА (Кусшыата) – қ., қор., Бейнеу ауданы. Аңыз бойынша, «Қҧсшыата
бҥркіт ҧстаған, солардың тілін білген» (Бейнеу, 119) делінеді. Сондай-ақ «Құшшы –
кӛнетҥркі тайпаларының бірі» – деген пікір де кездеседі (С.Атаниязов, 1988, 56).
ҚҦСЫҚТЫ (Кусыкты) – қ., Бейнеу ауданы. Қҧдық қазғанда жер қойнынан атылып
шыққан ыстық масса, вулкан, лава т.б. байланысты аталған (ҚТТС 6т, 532).
ҚҦСЫМ (Кусым) – маз., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ҚҦТТЫМҦРАТ (Куттымурат) – қыс., қор., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ҚҦТЫ (Куты) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащы тҥбегінің солт-шығысында. «Кезінде
тереңдігі 5-10 қҧлаш, суы қҧм жағалауында тҧщы, теңізге қараған жағында тҧзды 10-
нан астам қҧдық болған» делінеді. Біздің пікірімізше, қҧдықтың атауы құты -
«кішкентай, ыдыс тәрізді» қҧдықтар мәніндегі атау немесе қҧт – қҧдық сӛзінің кӛне
варианты (қараңыз: АҚҚҦТ).
ҚЫДЫРӘЛІ (Кыдырали) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ҚЫДЫРША (Кыдырша) – қ., қон., Маңғыстау ауданы. Ру атынан қойылған.
Адайдан Мҧңал, одан – Бәйімбет, одан – Алдаберді, одан – Райымберді, одан – Текей,
одан – Әнет, одан – Қыдырша тарайды. Мағынасы: «Қыдырша руының қонысы,
қҧдығы».
ҚЫДЫРШААТА (Кыдыршаата) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
Қыдырша Жылқыбайҧлы – сынықшы, емші. Ол сынықты қолмен ҧстап салмаған.
Қандай кҥрделі сынық болса да, ол босағадан аттағанда сынық орнына тҥседі екен
(Бейнеу, 120).
ҚЫЗАН (Кызан) – а., қор., Маңғыстау ауданы. Этноойконим. «Гызан – Сақар
тайпасының руы» (С.Атаниязов, 57). Атаудың этимологиясын былайша талдауға
болады: «Қызан – ғуз (оғыз) + ан жҧрнағы географиялық атауларды жасайтын кӛне
жҧрнақ болып табылады. Мысалы: Иран, Хорасан, Туран т.б.» (Э.Мурзаев, 1974, 10).
Демек, Қызан атауы – «оғыз елі» деген мәнді береді.
ҚЫЗАНСОР (Кызансор) – сор., Маңғыстау ауданы. Атау қызан (зат есім) және сор
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Қызан руының соры».
ҚЫЗАНКӚЛ (Кызанколь) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау қызан (зат есім) және
кӛл (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Қызан руының кӛлі».
ҚЫЗӘУЛИЕ (Кызаулие) – қор., Бейнеу ауданы. Атау қыз (зат есім) және әулие (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Аңыз бойынша, Қҧсшы ата байдың қызына
ғашық болып, оны алып қашады. Бай олардың артынан әулие басындағы тесік тасты
лақтырады. Тас қызға тиіп, қайтыс болады. Қыз сол жерге аруланып жерленеді. Ол
кейін қыз әулие атанып кеткен (Адай кіндікті әулиелер, 78).
ҚЫЗДАРҚОРҒАН (Кыздаркорган) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау қыздар (зат есім)
және қорған (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Дегенмен, біздің
пікірімізше, атаудың бірінші сыңары о баста қыздар емес, «құзды» сӛзі болған
тәрізді, атау «биік жартасты тӛбе, тау» мағынасын береді.
ҚЫЗДАРШЫҚҚАН (Кыздаршыккан) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қыздар (зат есім)
және шыққан (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Белгілі бір оқиғаға қатысты
аталған.
ҚЫЗДЫМОЛА (Кыздымола) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау қыз+ды (туынды сын
есім) және мола (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қыз
жерленген мола».
ҚЫЗДЫҢ СОРЫ (Кыздын соры) – сор, Маңғыстау ауданы. Топонимиялық
еңбектерде, «қыз – қыр мағынасындағы сӛз, з дыбысы қыр сӛзіндегі р дыбысын
алмастырған, бұл дыбыстары ауыспалы дыбыстар деп аталады (Э. Мурзаев, 1974, 198)
Сонда атау: «созылып жатқан биік жалдағы тҧзды жер».
ҚЫЗЕМШЕК (Кыземшек) – екі тӛбе, қ., Маңғыстау, Бейнеу ауд-да. Атау қыз (зат
есім) және емшек (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қыз – «қыр».
Мағынасы: «созылып жатқан жалды екі тӛбе». Тӛбелердің Ұлы Қыземшек (Ұлықыз),
Кіші Қыземшек (Кішіқыз) деп те аталуы, жалдың биіктігіне қарай қойылған.
ҚЫЗМОЛА (Кызмола) – мола, Маңғыстау Тҥпқараған, Мҧнайлы ауд-да. Мағынасы:
«қыз жерленген мола».
ҚЫЗЫҚ (Кызык) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Этногидроним. Қызық –
ортағасырлық тҥрікмен тайпасының аты. Әбілғазының пікірінше, Қызық -
Оғызханның немересі, Жҧлдызханның ҧлы және «батыр» деген мән береді»
(С.Атаниязов, 1988, 58). Сонда Қызық атауы – «Қызық руының қҧдығы» мағынасында
қолданылады.
ҚЫЗЫҚҚҦДЫҚ (Кызыкқҧдық) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қызық (зат есім)
және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Қызық
руының қҧдығы» (қараңыз: ҚЫЗЫҚ).
ҚЫЗЫЛ (Кызыл) – киелі ор., қ., Маңғыстау ауданы. Жердің топырағының, тасының
тҥсіне байланысты қойылған атау.
ҚЫЗЫЛАДЫР (Кызыладыр) – қон., жол, Қарақия ауданы. Атау қызыл (сын есім)
және адыр (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Жердің кебір, сазды
топырағының тҥсі қызғылт болуы себепті аталған.
ҚЫЗЫЛАСТАУ (Кызыластау) – қ., Маңғыстау ауд-ы, Орталық Ҥстіртте. Атау
қызыл (сын есім) және астау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қҧдық
басындағы астаудың тҥсіне байланысты аталған.
ҚЫЗЫЛАУЫЗ (Кызылауыз) – аңғ., Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын есім) және
ауыз (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кӛпшілік жҥретін
ауыз жолдағы, топырағы қызғылт тҥсті алқап, кең жер».
ҚЫЗЫЛАША (Кызылаша) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын есім) және
аша (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «топырағы қызғылт
тҥсті тау аралық аңғардағы қоныс».
ҚЫЗЫЛӘСКЕР (Кызыласкер) – а., т.ж.б. Бейнеу ауданы. Атау қызыл (сын есім)
және әскер (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кеңес дәуірінде, қызыл
әскерлер қҧрметіне қойылған атау.
ҚЫЗЫЛБАС БҦЛАҒЫ (Кызылбас булагы) – б., Маңғыстау ауданы. Этногидроним.
Қызылбас – азербайжан руының аты. Мағынасы: «азербайжан халқының бҧлағы».
ҚЫЗЫЛЕГІС (Кызылегис) – б., Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын есім) және
егіс (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жіңішке егін суаратын
бҧлақ».
ҚЫЗЫЛЕСПЕ (Кызылеспе) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын есім) және
еспе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл топырақты
сайдан қазылған тайыз қҧдық».
ҚЫЗЫЛЖАР (Кызылжар) – қ., Тҥпқараған ауданы. Атау қызыл (сын есім) және
жар (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл топырақты биік
қабақтан, жардан қазылған қҧдық».
ҚЫЗЫЛЖАРЕСПЕ (Кызылжареспе) – қон., мола, Бейнеу ауданы. Атау қызыл (сын
есім) және жар (зат есім), еспе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «қызыл топырақты биік қабақтан, жардан қазылған қҧдығы бар қоныс».
ҚЫЗЫЛЖОЛ (Кызылжол) – шатқ., Тҥпқараған ауданы. Атау қызыл (сын есім) және
жол (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛнетҥркі тілінде йол/жол –
«бҧлақ, ӛзен». Мағынасы: «топырағы қызғылт тҥсті немесе су тҥсінің ботала қызғылт
тҥсіне» байланысты болуы мҥмкін.
ҚЫЗЫЛЖҦЛДЫЗ (Кызылжулдыз) – м., Бейнеу ауданы. Атау қызыл (сын есім)
және жҧлдыз (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кеңес дәуірінде қойылған
атау.
ҚЫЗЫЛИТ (Кызылит) – қор., м., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «қызыл топырақты
қорым».
ҚЫЗЫЛКҤП (Кызылкуп) – кҥп, Қарақия ауданы. Атау қызыл (сын есім) және кҥп
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл жосалы тӛрткіл
тҥбіндегі асты тастақты, су жиналатын орын».
ҚЫЗЫЛҚАЛА (Кызылкала) – қорған, Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын есім)
және қала (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл
кірпіштен, тастан салынған қорған, бекініс».
ҚЫЗЫЛҚОРА (Кызылкора) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын есім)
және қора (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл тастан
салынған қора».
ҚЫЗЫЛҚОРҒАН (Кызылкорган) - оқшау тау, Маңғыстау ауданы. Атау қызыл
(сын есім) және қорған (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«тасы, топырағы қызғылт тҥсті қорған, бекініс болған тау».
ҚЫЗЫЛҚУЫС (Кызылкуыс) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қызыл (сын есім) және қуыс
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Қуыс – «таулы тар алқап, шатқал»
(Г.К.Конкашпаев, 138). Мағынасы: «қызыл жосалы тар тау шатқалындағы қҧдық».
ҚЫЗЫЛҚҦДЫҚ (Кызылкудык) – қ., Маңғыстау, Қарақия ауд-да. Атау қызыл (сын
есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«топырағы қызыл тҥсті, жосалы жерден қазылған қҧдық».
ҚЫЗЫЛҚҦЛАШ (Кызылкулаш) – қор., Бейнеу ауданы. Атау қызыл (сын есім)
және қҧлаш (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл тасты,
ҧзындығы бір қҧлаштай моласы бар қорым».
ҚЫЗЫЛҚҦМ (Кызылкум) – қҧм. алқап, Маңғыстау ауданы, Бозащы тҥбегінің
батысында. Атау қызыл (сын есім) және қҧм (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Мағынасы: «жеңіл сусымалы, ӛсімдік аз ӛскен қҧм».
ҚЫЗЫЛМОЛА (Кызылмола) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын есім)
және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл тасты
немесе қызыл топырақты мола».
ҚЫЗЫЛОЙ (Кызылой) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қызыл (сын есім) және ой (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «топырағы қызғылт тҥсті ойпаң
жердегі қҧдық».
ҚЫЗЫЛӚЗЕН (Кызылозен) – а., Тҥпқараған ауданы. Атау қызыл (сын есім) және
ӛзен (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Біздің пікірімізше, ӛзен сӛзі
«белгілі бір арнамен ағып жатқан суға қатысты айтылмаған. Кӛне тҥркі тіліндегі «ӛз»
тҥбірінен ӛрбіген, яғни ӛзек – «созылып жатқан ойыс жер, кішірек сай» мәніндегі сӛз.
Сонда атаудың мағынасы: «топырағы қызыл тҥсті ойыс жер».
ҚЫЗЫЛСАЙ (Кызылсай) – а., қор., Қарақия ауданы, Жаңаӛзен қ.ә. қарасты,
Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын есім) және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл топырақты сай».
ҚЫЗЫЛСОР (Кызылсор) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын есім) және
сор (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл тҥсті сор, тҧзды
жер».
ҚЫЗЫЛСУ (Кызылсу) – а., тау, Қарақия ауданы. Атау қызыл (сын есім) және су (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау бҧл жерде ағып жатқан су
маңайындағы қызыл топыраққа немесе су тҥсінің ботала қызғылт тҥсіне байланысты
аталуы мҥмкін. Сондай-ақ В.А.Никоновтың пікірінше, қазақтың қызылсуы «терең
емес суға» байланысты айтылған дейді.
ҚЫЗЫЛСУАТ (Кызылсуат) – қ., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 3,5-4 м.Атау қызыл
(сын есім) және суат (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау қҧдық
қазылған жердің топырағының қызыл тҥсіне немесе су тҥсінің ботала қызғылт тҥсіне
байланысты аталуы мҥмкін.
ҚЫЗЫЛТАМ (Кызылтам) – қор., қыс., қ., Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын
есім) және там (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау қойымдық ішінде
о баста қызыл кірпіштен салынған там болғандықтан Қызылтам аталып кетіпті.
ҚЫЗЫЛТАС (Кызылтас) – б., Бейнеу ауданы. Атау қызыл (сын есім) және тас (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қызыл тасты жердегі бҧлақ».
ҚЫЗЫЛТӚБЕ (Кызылтобе) – а., мола, Мҧнайлы, Тҥпқараған ауд-да. Атау қызыл
(сын есім) және тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«топырағы қызғылт жоса тәрізді тӛбе маңайындағы ауыл».
ҚЫЗЫЛТҦРАН (Кызылтуран) – шатқал, қ., Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын
есім) және тҧран (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Тҧран деп – «асты
тастақты, қар, жаңбыр суы кӛп жиналатын табиғи су қоймасын» айтады (Ә.Спан,
Ж.Дҥйсенбаева, 212). Атаудың мағынасы: «қызғылт тҥсті тӛбедегі су жиналатын
ойпаң жер».
ҚЫЗЫЛҦЙЫҚ (Кызылуйык) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау қызыл (сын есім)
және ҧйық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «қызыл
тҥсті ҧйма, тартпа, ми батпақ жер».
ҚЫНАБАЙ (Кынабай) – қ., қор., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ҚЫҢЫР (Кыныр) – қ., қор., Қарақия ауданы. Мағынасы: «қиғаш, кӛлденең қазылған
қҧдық».
ҚЫРҒЫН (Кыргын) – қ., қор., Бейнеу ауданы. Ел аузындағы әңгімеде: «бір жылы
қарашешек індеті отыздың ҥстіндегі адамды бір тҥнде алып кетсе керек. Осы
қауымдықтың алғашқы тарихы содан бастау алыпты», – делінеді (М.Нығметтулаев,
Т.Кезбаев, 43).
ҚЫРҚЫСТАУ (Кыркыстау) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қыр (зат есім) және
қыстау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «созылып
жатқан биік жердегі қыстаудан қазылған қҧдық».
ҚЫРЫҚБАСАН (Кырыкбасан) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау қырық (сан есім)
және басан/басқан (етістіка) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қырық
басатын, яғни ӛте биік тау» деген.
ҚЫРЫҚКЕЗ (Кырыккез) – кӛне бейіт орны, Маңғыстау ауданы. Атау қырық (сан
есім) және кез (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Аңызда, «ерте заманда
бір кісіні жерлемек болады, бірақ әр қазған сайын адамның денесі бір кезге ҧзара
берген. Ақыры осы адам ҥшін қырық рет бейіт қазылып, кісінің бойы қырықкез
болған, атау содан қалған екен» – делінеді (С.Қондыбаев, 2000, 35).
ҚЫРЫҚҚҦДЫҚ (Кырыккудык) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қырық (сан есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «кӛп
қҧдық».
ҚЫРЫҚҚЫЗ (Кырыккыз) – мола, Маңғыстау ауданы. Атау қырық (сан есім) және
қыз (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «кӛп қыз
жерленген мола».
ҚЫРЫҚҚЫСТАУ (Кырыкқыстау) – қ., Бейнеу ауданы. Атау қырық (сан есім) және
қыстау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы:
«қыстаудағы кӛп қҧдық».
ҚЫРЫҚМЫЛТЫҚ (Кырыкмылтык) – мола, Тҥпқараған ауданы. Генонекроним.
Қырықмылтық – Адай тайпасының Мҧңалдан тараған аталарының бірі. Мағынасы:
«Қырықмылтық руының қауымы».
ҚЫРЫҚСЕГІЗТЕППЕ (Кырыксегизтеппе) – қ., Қарақия ауданы, Оңт.Ҥстіртте.
Атау қырық сегіз (сан есім) және теппе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Теппе – «шыңырау қҧдық ішіне тҥсіп-шыққан адамның аяғын тіреу ҥшін жасалатын
ойық» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 203). Сонда атаудың мағынасы: «қырық сегіз ойықты,
теппелі қҧдық».
ҚЫРЫҚШІЛТЕН (Кырыкшильтен) – қор., Тҥпқараған ауданы. Атау қырық (сан
есім) және шілтен (сан есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«мифологиялық тҥсінік бойынша адамды қолдап жҥретін, бірақ кӛзге кӛрінбейтін рух,
Қыдыр». Шілтен – парсы тілінде (чиһилтән) «қырық тән», «қырық рух» мәніндегі сӛз.
С.Қондыбай: «діни аңыз бойынша, «қырық шілтен» – адам баласының кӛзіне
кӛрінбейтін рухтар. Ең кӛп тараған тҥсінік бойынша, қырық шілтен – бҥкіл дҥниені
басқарып отыратын қҧдыретті әулие. Олар адамдарға кӛрінбейді, сондықтан олардың
«ғайып ерен», «ерен ғайып» деген аттары да бар. Кейбір аңыздарда олар адамдардың
арасында кезбе – дәруіштер немесе жарлы- жақыбай қҧсап ӛмір сҥретіндігі айтылады.
Олар теңіз ортасындағы елсіз аралдарда ӛмір сҥреді, ӛздерінің кездесуін елсіз жерде,
ескі зираттарда ӛткізеді» деген мәліметтер береді (С.Қондыбаев, 2000, 35-36)
ҚЫСҚАЛА (Кыскала) – жҧрт, Маңғыстау ауданы Атау қыс (зат есім) және қала (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «таулы қыстау».
ҚЫСТАУ (Кыстау) – қон., қора, Тҥпқарған ауданы. Мағынасы: «малшылардың мал
қыстататын қысқы мекені».
ҚЫШТЫҚ (Кыштык) – қ., Тҥпқараған ауданы. Біздің пікірімізше, қыштық –
қыстық сӛзінің оғыздық варианты, ш мен с – орын алмасқыш дыбыстар. Сонда
атаудың мағынасы: «қыстық қҧдық», «қыстау», яғни қыстауға келгенде пайдаланатын
қҧдық мәніндегі атау.
ҚЫШТЫМ (Кыштым) – б., Бейнеу ауд-ы, Солт. Ҥстірт аңғарында. Атау кӛне тҥркі
тіліндегі қыш – «қышқыл» сӛзінен жасалған «қыш-қыл-тым» формасының
ықшамдалған тҥрі. Бҧлақ суы қазір тҧщы болғанмен бір кезде судың кермек дәміне
байланысты қойылған атау деп ойлаймыз.
 Л

ЛАТЫПҚАЗҒАН (Латыпказган) – қ., қон., Маңғыстау ауд-ы, Қаратҥлей сорының

оңтҥстігінде. Мағынасы: «Латыптың қазған қҧдығы».

МАҒЗАМ (Магзам) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.

МАДИША (Мадиша) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
МАЗАРЛЫ (Мазарлы) – мҥй., мола, Қарақия ауд-ы, Каспий теңізінің шығыс
жағалауында. Мағынасы: «мазары бар мҥйіс».
МАЙБҦЛАҚ (Майбулак) – б. Атау май (зат есім) және бҧлақ (зат есім) сӛздерінің
бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «берекелі, сулы бҧлақ».
МАЙЕКЕ (Майеке) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
МАЙКӚМГЕН (Майкомген) – м., Бейнеу ауданы. Атау май (зат есім) және кӛмген
(етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Э.Мурзаев «Халықтық географиялық
терминдер сӛздігі» еңбегінде «май» терминімен жасалған топонимдер сол жерде
мҧнайдың бар екендігінен хабар беретінін нақтылайды (Э.Мурзаев, 1984, 184).
Атаудың мағынасы: «мҧнайы бар мекен».
МАЙЛЫКӚЛ (Майлыколь) – м., Маңғыстау ауданы. Атау майлы (сын есім) және
кӛл (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «жер бетіне
мҧнайы шығып жатқан мекен».
МАЙЛЫҤЛКЕН (Майлыулькен) – қыс., Бейнеу ауданы. Атау майлы (сын есім)
және ҥлкен (сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «шӛбі
шҥйгін, қҧнарлы, ҥлкен қыстау».
МАҚАТ (Макат) – мола, Қарақия ауданы. Антропонекроним.
МАҚПАЛ (Макпал) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Мақпал – «кӛк, жасыл» деген ҧғым
береді (С.Атаниязов, 1970, 206). Мағынасы: «кӛк шӛпті шатқал».
МАҚСЫМ (Максым) – қон., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
МАҚТЫМБАБА (Мактымбаба) – қор., Тҥпқараған ауданы. Этнонекроним.
«Мақтым – тҥрікменнің әулие (овляд) саналатын бес руының біреуінің атауы»
(С.Қондыбаев, 2000, 36).
МАҚЫШБАЙ (Макышбай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним. Бегей
Мақышбай қазған қҧдық.
МАЛАЙДАР (Малайдар) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
МАЛДЫБАЙДЫҢ ШЫҢЫРАУЫ (Малдыбайдын шынырауы) – қ., Қарақия
ауданы. Антропогидроним.
МАМАЙ (Мамай) – қҧдықтар тобы. Бейнеу ауданы, Сам қҧмының батыс жағында.
Антропогидроним. «1851 ж. Мамайдағы қҧдықтар саны 16 –ға жеткен. Ел аузында осы
жер Орақ-Мамай жырының кейіпкері Мамай батырдың қонысы делінген» (Маңғыстау
энциклопедиясы, 2008, 414).
МАМЫҚ (Мамык) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
МАМЫР (Мамыр) – қ., Бейнеу ауданы. В.В.Радлов кейбір тҥркі тілдерінде: «шӛбі
қалың жер, халық орналасқан, қоныстанған жер» мағынасында қолданылатынын
кӛрсетеді (В.В.Радлов. 4 т. 2066). Мағынасы: «берекелі, суы мол қҧдық».
МАМЫРЛЫ (Мамырлы) – қ., Маңғыстау ауд-ы, Бозащыда. Мағынасы: «берекелі,
суы мол қҧдық» немесе «басында ел отырған қҧдық» тәрізді.
МАНАТА (Маната) – тау, қ., мола, Маңғыстау ауданы. Атау ман (зат есім) және ата
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ман – «ҥндіеуропалық «тау» деген
(қараңыз: МАҢҒЫСТАУ), ал ата – «қасиетті, киелі» мәніндегі сӛз. Манға ата сӛзінің
тіркесіп қолданылуын халықтың наным тҥсінігімен, сол жердегі кӛне қорымға,
сондай-ақ тау асуының ӛте қауіпті, қиындығына байланысты «киелі» жер
аталғандығымен тҥсіндіруге болады. Атаудың мағынасы: «әулие, киелі тау».
МАНАШЫ (Манашы) – қ., жылға. Бейнеу ауд-ы, Солт. Ҥстіртте. «Оның басталар
жерінде Манашы атты мола тҧр. Ел аузындағы аңызда «Қырымның қырық батыры»
жырындағы Манашы батыр моласы осы делінеді (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008,
414). Біздің пікірімізше, атау ман (зат есім) және ащы (сын есім) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. Ман – «ҥндіеуропалық «ӛзен, су», «тау» деген сӛз (қараңыз:
МАҢҒЫСТАУ), ал ащы – кӛне тҥркі тіліндегі ащы қҧдық. Сонда атаудың мағынасы:
«ащы сулы жылға, қҧдық».
МАҢҒЫСТАУ (Мангистау) – тҥб., таулар, а., ауд. орт., Каспий теңізінің солт.-
шығысында орналасқан тҥбек. «Солт.-батысында енсіз, шағын Тҥпқараған тҥбегінен
оңт.-шығысында Ҥстіртке дейін, солтҥстігінде Каспий ойпатынан оңтҥстігінде
Қарабҧғаз шығанағына дейін 390 км-ге созылып жатыр. Енді жері 360 км-ге жетеді.
Маңғыстау тҥбегіне Бозашы тҥбегі де қосылады, 20 ғасырдың 30-жылдары Каспий
теңізі деңгейінің тӛмендеуіне байланысты Ӛлі Қолтық, Қайдақ шығанақтары
тартылып, тҥбек Каспий ойпатымен тҧтасып кетті. Маңғыстау тҥбегі биік ҥстірттен
және аласа таулардан тҧрады. Солт.-батысын Маңғыстау таулары қамтиды, ең биік
жері – Бесшоқы тауы (556м.). Тҥбектің кӛп жерін Маңғыстау ҥстірті алып жатыр
(Жеріңнің аты – Еліңнің хаты, 582). Сондай-ақ Маңғыстау атында Мҧнайлы ауд-ң
орталығы, ауыл, Маңғыстау тҥбегінде аласа таулар тізбегі, ҥстірт, жер бедері
солтҥстіктен оңтҥстікке қарай бағытталған кӛлбеу жазықтық, шығанақ бар.
Жалпы Маңғыстау атауы туралы деректер X ғасырдан бастап араб-парсы
саяхатшыларының (әл-Истахри, Ибн Русте, Ибн Нәджиб, Ибн әл Әсир, Рәшиддәддин,
Ибн Фадлаллах әл Омари т.б.) жазба қҧжаттарынан орын алған.әл-Истахри, ибн
Русте бҧл жерді Сиякух (Қаратау) деп атаған. Шынында да, Қаратау аталатын тау
тізбектері Маңғыстау тҥбегінің ортасын ала Ҥстірттің батысынан шығысына қарай
созылған. «Кейінгі XIII-XIV ғасырлардағы Ибн Нәджиб, Ибн әл Әсир, Рашид-ад-дин,
Ибн Фадлаалах әл Омари еңбектерінде де Манғышлақ топонимі кездеседі»
(С.Омарбеков, 18-19). Міне осы еңбектерден Маңғыстау (Маңғышлақ) атының ӛте
ертеден белгілі болғанын байқаймыз.
Маңғыстау атауы екі компоненттен қҧралған. Осы бірінші компонет «ман» сӛзінің
беретін мағынасы әлі кҥнге дейін белгілі болмаса, екінші компонент «қышлақ –
қыстау» «атауларының дыбыстық белгілері жағынан бір-бірінен айырмашылықтары
болғанмен, шын мәнінде, олар тек бір ғана атаудың екі тҥрлі варианты ғана. Мҧның
алғашқысы оғыз тілдеріне тән де, кейінгісі қазақ тіліне тән» (С.Омарбеков 19).
Қышлақ – «қыстау» деген мән береді.
Маңғыстау атауы ӛзінің қҧпиялылығымен кӛптеген тарихшы, тілші, географ,
геологтардың назарын ӛзіне аударған. Маңғыстау топонимінің этимологиясына
байланысты тҥрлі жорамал қалыптасқан. Маңғыстау атауын А.Вамбери, Ғ.Мҧсабаев,
Қ.Ӛмірәлиев, С.Омарбеков, А.Әбдірахманов, Т.Жанҧзақов, Е.Қойшыбаев,
К.Аманниязов, М.Тҧрсынова, Н.Нҧрмағамбетов, М.Қожанов т.б. еңбектерінен
кездестіруге болады. Венгр ғалымы А.Вамбери «Путешествие по Средней Азии» атты
еңбегінде Маңғыстау топонимінің этимологиясын «мың+қышлақ» деп қарайды
(А.Вамбери, 165).
Ғ.Мҧсабаев Маңғыстау сӛзін: «тҥркі (тҥркмен) тілдерінде маң (қой) + қыстау-
қышлақ деген сӛдермен байланыстырады. К.Аманниязов, М.Тҧрсыновалар:
«Манғышлақ» сӛзі – «ҥлкен, кең, мол, ел қыстағы», яғни « «ман» тҥркі тілінен
аударғанда «ҥлкен, «кышлак (гышлак) – қыстақ мәнін береді. Таким образом,
«мангышлак» означает ҥлкен қыстақ, точнее пространство: большим количеством
крепостей и городов» (К.Н.Амманиязов, 5), – деп тҧжырымдайды. С.Әбдірахмановтың
да пікірі осыған саяды: «Маңғыстау» – ҥлкен немесе мәнді қыстау. Қазақ тілінде
«маңқыс», «маңызды» деген ҧғым бар. Бҧл екі сӛздегі ортақ «маң» – қазіргідей тек
«тӛңірек», «іргелес», «жапсарлас» емес, ертеректе «ҥлкен, маңызды» деген мағына
берген. Егер тҥбектің ерте кездегі шаруашылық пайдаланымын талдайтын болсақ,
онда «маңызды және ҥлкен қыстау» топонимнің мәнін дӛп басып, кӛрсетіп тҧр», –
дейді (Каспий қайраңы, 257), М.Қожанов «Манғышлақ» атауын маңғыт этнонимімен
байланыстырады (М.Қожанҧлы, 35). К.Ӛмірәлиев екі тҥрлі болжам ҧсынады: 1) Ертеде
маңғыс деп аталатын кесіртке типтес етқоректі жыртқыш аң болған. Ал монғол
ертектерінде бҧл сӛз қазақтың жеті басты аждаһасының орнына жҥрген. –Лақ, -тақ, –
тау қосымшасы (қыстақ-қыстау, жайлақ-жайлау) мекендікті білдірген. Демек
маңғыстақ, маңғышлақ – маңғыс болатын жер деген сӛз... 2) Маңғыстау дегендегі
маңғыс сӛзін маңғлай – маңдай сӛзімен бір тӛркіндес деп қарауға болады, яғни маң –
ілгері, алға жҥру, ал маңғлай – ілгері, шығыңқы деген мағынада. «Маң-маң басқан
сары атан, Маңғыстап шығар ӛріске» дегендегі маңғыс+та+п сӛзінің же жоғарғы екі
сӛзбен бірлігін ескерсек, онда маң, маңғы (лай), маңғыс+та сӛздері «ілгері, шығыңқы»
мағынасындағы сӛздер. Сонда Маңғыстау сӛзі ілгері, сҧқпа, сҧғыңқы, кіріңкі тау, яғни
тҥбек тау дегенмен мағыналас болмақ» (Қ.Ӛмірәлиев, 81). Проф. Т.Жанҧзақов «ман»
сӛзін иран, араб тілдеріне тән сӛз деп қарайды. «Иран тілінің бір бҧтағы тәжік тілінде
ман сӛзінің қосылуы арқылы жасалған: манзил – «место остановки, стоянка, привал,
жилище», манора – «минарет», «башня», «вышка» сияқты сӛздер бар. Осыған
қарағанда, ман сӛзі сол тілге тән тарихи лексика болуы мҥмкін. Жерімізде иран тіліне
тән топонимдердің жиі кездесуіне қарағанда, Манқішлаг атауының бірінші
компонентіндегі «ман» сӛзі иран тіліне тән деп қарасақ, Маңғышлақ, Маңқыстақ
«тҧрақ, тҧрғын қыстақ, қыстау» мәнісіне ие екенін кӛреміз (Т.Жанҧзақ, 2007, 148).
С.Қондыбай «ман» сӛзі тарихи не мифтік адам аты немесе ішкі рудың, тайпаның аты
болуы мҥмкін деген болжам айтады (С.Қондыбай, 2002, 46). «Ман» мифтік адам
немесе ру, тайпа атау бола алмайды, себебі «ман» топоформантымен келген
топонимдер тек Маңғыстауда ғана емес Орта Азияда (Манкент), Сібірде, сондай-ақ
башқҧрт, татар т.б. топонимиясында кездесетінін байқауға болады. Сібірдегі
гидронимдерді зерттеген орыс топономисі А.П.Дульзон «ман» топоформантымен
гидронимдердің ӛте кӛп кездесетінін айта келіп, ман тҧлғасын «ылғал» мағынасын
беретін ҥндіеуропалық сӛз деп қарастырады (А.П.Дульзон, 17). Башқҧрт топонимисі
Р.З.Шакуров «Историко - стратиграфическое и ареальное исследование Башкирской
топономии Южного Урала и Предураля» атты ғылыми баяндамасында, ӛзі зерттеп
отырған ӛңірде кездесетін, Мангазы, Мансады, Караман, Талышман т.б. топонимдері
қҧрамындағы «ман» топоформанты туралы: «Нет сомнени в том, что все эти
топонимы, как и названия на ман в сочетании со специфически башкирскими
компонентам газы, чазы, язы исконно тюркского происхождения. Это убеждает в том,
что элемент ман, возможно, будучи реликтовым (индоевропейским в своей основе), до
позднейшего времени активно функционировал в башкирском языке. В топонимии как
номенклатурный термин формант ман мог применяться в значениях «река» и «гора».
Башкирский ученый М.И.Умбетов писал: «По обоим берегам Агидели довольно много
следов древних городов, названий мест, бывших когда-то нарицательными именами,
ставших теперь собственным. Например, раньше для обозначения горы (тау)
применяли слово «ман» (Р.З.Шакуров, 26-27) – деген нақты пікір айтады. Біз осы
пікірге сҥйене отырып, ӛлкенің оронимдер (тау, шоқы, тӛбе) қҧрамында кездесетін
ман – «тау» деген мәнді, ал гидронимдер қҧрамындағы ман – «ӛзен, су»
мағынасындағы сӛз деп қарастырамыз. Сонда Маңғыстау атауы – «тауқыстауы»
немесе «таулы қыстау, ауыл» деген мағына береді. Ертеде Манғышлақта болған араб
саяхатшыларының тҥбекті Сиякух (Қаратау) деп атауында да ҥлкен мән бар сияқты.
Жоғарыда айтқанымыздай, Маңғыстаудың орталығынан Ҥстірт жазығына дейінгі
аралықта батыстан шығысқа қарай созылып жатқан таулы алқап бҧл жерде қазірдің
ӛзінде Қаратау аталады.
МАҢСУАЛМАС, Мыңсуалмас (Мансуалмас) – ойысты мекен, қ., қор., Бейнеу
ауданы, Ҥстірттің солт.-батыс бӛлігінде. «Атау қазақтың маңы суалмас, суы арылмас»
деген тіркесінен шыққан (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 440).
МАСАТАТА (Масатата) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. «Масат ата, аңыз дерегі
бойынша, қарудың қай тҥрі болсын, ешбірі дарымайтын әрі жауынгер, әрі молда кісі
болыпты. Жаулары оны ӛлтірудің сан-алуан әдіс жасап кӛреді, бірақ еш нәтиже
шығара алмайды. Сонда ең соңғы сҧрқия тәсіл – батырдың әйелін азғырып, алдап, сол
арқылы батырдың ерекше қасиетінің сырын білуге кіріседі. Жас кӛңілдес жігіттің
арбауына тҥскен әйел де қҧпия сырды ашады. Масат ата таң намазына отырғанда, яғни
ҧйығанда ӛз денесінің жҥйе-жҥйесі босап, отырған орны мен тӛңірегі бастапқы кҥйін
ӛзгертіп, бей-жай кҥйге тҥседі екен. Және намаз кезінде батырдың да бойы жҧмсарып,
әлсізденеді, ал тӛңірек, қҧм мен тас та ериді екен деседі. Міне осындай сәтте жауда
келіп Масат атаның басын шапқан. Шабылған бас жаюлы жайнамазға тҥседі, Масат
ата басын жайнамазға ораған кҥйде ҥйден шыға жҥгірген, сонда ҥй қасындағы қҧлыны
бар сауын бие де артынан ерген екен. Әулиенің де, қҧлын мен биенің де іздері, атаның
мойнынан тамшылаған қанның ізі де жолдың қҧбыла тҧсындағы кӛктасқа айна-қатесіз
тҥсіп қалған. Қҧлынды бие жан-тәсілім етеді, ал Масат ата пырақ болып ҧшып кетіпті
(қҧлын да сҥйткен) – делінеді. Сонымен Масат атаның зираты жоқ, бірақ ӛлкедегі ең
ескі, ежелгі киелі орын осылай аталады. Жалаңаш кӛк тас бетінде адам ізі, тамған
қаны, қҧлынды биенің іздері кҥні бҥгінге дейін ап-анық кҥйінде жатыр. Осы жерде
Масат атаның намаз оқитын мешіті сақтаулы (С.Қондыбаев, 2000, 36-37).
МАТАЙ ҚҦМЫ (Матай кумы) – қҧм, Бейнеу ауданы. Геноороним. Матай –
Бәйімбет руы.
МАХАМБЕТ (Махамбет) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
МАШАҚСАЙ (Машаксай) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау машақ (зат есім) және
сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Машақ – масақ, ш мен с дыбыс
сәйкестігі бар. Атаудың мағынасы: «егін егілген сай».
МАШАН (Машан) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
МАШАНКАЗГАН (Машанказган) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
Мағынасы: «Машан қазған (қаздырған) қҧдық».
МАШЫРЫҚ (Машырык) – қ., Тҥпқараған ауданы. Антропогидроним. Машырық
қажы Хожаназарҧлы – Маңғыстау тҥрікмендерінің басшысы (1870-1919жж.) болған
адам. Мағынасы: «Машырықтың қаздырған қҧдығы».
МАЯМБЕРДІ (Маямберды) – қ. Қарақия ауданы. Антропогидроним.
МАЯМОЛА (Маямола) – қор., Бейнеу ауданы. Атау мая(зат есім) және мола (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ноғай тілінде мая – «саз қосылған балшық»
(Ногайско-русский словарь, 218). Атаудың мағынасы: «саз балшықтан қаланған
моласы бар қорым».
МӘЖЕКЕН (Мажекен) – тҧз.қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
МӘЗЕНҚҦДЫҚ (Мазенкудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
«Мәзеннің қазған қҧдығы».
МӘЛІБЕК (Малибек) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
МӘМЕКҚАЗҒАН (Мамекказган) – қ., Хиуа жолының Оңт. Ҥстірттен шығар жерінде
орналасқан. Антропогидроним. Қҧдықты қаздырған Шегем ауылының белгілі адамы
Мәмек Тҥркебайҧлы. Мәмек – емшілігімен, сынықшылығымен аты шыққан адам.
МӘМІШҚАЗҒАН (Мамишказган) – қҧдықтар. Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
Бегей Мәміш қазған қҧдықтар.
МӘСТЕК (Мастек) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозашыда. Мастек дегеніміз, негізінен,
«бойы тҧрқы кішкене жылқы». Соған байланысты атаудың мәні «таңқы қазылған
қҧдықтар» болуы мҥмкін.
МӘСТЕКСОР (Мастексор) – сор, Маңғыстау ауд-ы, Бозашы тҥбегінде. Атау мәстек
(зат есім) және сор (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«ҧзындығы қысқа сор».
МӘТЖАНЖАЛ (Матжанжал) – жал, Бейнеу ауданы. Атау Мәтжан (зат есім) және
жал (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Антропоороним. Мәтжан
Тілеумағанбетҧлы (Мәтжан би, 1841-1929жж.) Кіші жҥз ішінде жер мен жесір дауы,
ӛзара қырқыстар мен қақтығыстар, оған қоса жергілікті қазақтарға орыс ӛкіметінің
шенеуніктері, Хиуа мен Бҧқара хандарының әділетсіз зорлық-зомбылықтары кең етек
алған кезеңде осы дау-дамайларды бітістіруге қатысып, елінің қҧрметіне бӛленген
адам. Мағынасы: «Мәтжан қоныс еткен жал» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2007,
447).
МӘТЖАННЫҢ ҚАРАҚҦДЫҒЫ (Матжаннын каракудыгы) – қ., Бейнеу ауданы.
Антропогидроним. Мағынасы: «Мәтжанның сулы қҧдығы». Мәтжан
Тілеумағанбетҧлының қаздырған қҧдығы (қараңыз: МӘТЖАНЖАЛ).
МӘТІ (Мати) – мола, Маңғыстау ауд-ы, Бозащы тҥбегінде. Антропонекроним. «Мәті
– шежіре дерегі бойынша қазақтар бала етіп алған Иран шахы Нәдірдің ҧлы. Мәті
Маңғыстауда адай ішінен Жары тоқтамыс руынан шыққан Емелбекке бала болып, мал
бағады. Кейін мешіт ҧстап, бала оқытқан. Емшілікпен айналысып, шипагер емші
атағымен де танылады» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 447).
МӘУЛІ (Маули) – қ., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 10 м. Антропогидроним. Есен
Мәулі қазған қҧдық.
МЕДЕТ (Медет) – қон., Маңғыстау ауданы. Этноойконим. Адай атадан Мҧңал, одан –
Бәйімбет, одан – Сабытай, одан Медет тарайды. Мағынасы: «Медет руының қонысы».
МЕДЕУ (Медеу) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
МЕЙІЗ (Мейиз) – қау., Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним.
МЕЛОВОЙ (Меловой) – мҥй., Маңғыстау тҥбегінің батыс бӛлігінде, Ақтау қаласына
қарайтын аумақта. Орыс тіліндегі меловой – «борлы» мәніндегі атау.
МЕҢДАЛЫ (Мендалы) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Антропоороним. Руы Шоңай,
шежіреші Алшынның әкесі Қаржаубайҧлы Меңдалы қоныс еткен тӛбе.
МЕРГЕНБАЙ (Мергенбай) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
МЕРЕДСАЙ (Мередсай) – сай, мола, Тҥпқараған ауданы. Атау Меред (зат есім) және
сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Антропоороним. Мағынасы:
«Мередтің сай».
МЕШІТБАЙ (Мешитбай) – қау., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
МЕШІТТІ (Мешитты) – қ., Бейнеу ауданы. Атау мешіт (зат есім) + ты (бір нәрсенің
бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнақтың қосылуы арқылы
жасалған. Атаудың мағынасы: «мешіттің жанынан қазылған қҧдық».
МЕШІТТІКОРА (Мешиттыкора) – қыс., Қарақия ауданы. Атау мешітті (сын есім)
және қора (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қасында мешіті
бар қыстау».
МЕШІТСУ (Мешитсу) – қ., қор., Бейнеу ауданы. Атау мешіт (зат есім) және су (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «мешіттің жанынан қазылған
қҧдық».
МИБҦЛАҚ (Мибулак) – шатқ., Бейнеу ауданы. Атау ми (сын есім) және бҧлақ (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «айналасы батпақты, балшықты
болып жататын, бҧлақты жер».
МОЛА (Мола) – қау., Тҥпқараған ауданы. «Ӛлген адамның сҥйегі жерленген жер».
МОЛАБАЙ (Молабай) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «сусыз арнадағы мола
жанынан қазылған қҧдық».
МОЛАРПА (Моларпа) – қыс., Бейнеу ауданы. Атау мола (зат есім) және арпа (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «арпа егілетін қоныс».
МОЛАЙДАР (Молайдар) – қ., Бейнеу ауданы. Атау мол (сын есім) және айдар (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шошақ болып ҥйілген тасты
тӛбе, шоқыдан қазылған мол сулы қҧдық».
МОЛАҚҦДЫҚ (Молакудык) – б., Бейнеу ауданы. Атау мола (зат есім) және қҧдық
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «моланың қасынан ағып
жатқан бҧлақ».
МОЛАЛЫ (Молалы) – қыс., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «қасында моласы бар
қыстау».
МОЛДАБАЙШЫҢЫРАУ (Молдабайшынырау) – қ., Қарақия ауданы.
Антропогидроним. Бәйбіше Молдабай қазған терең қҧдық.
МОЛДАБЕК (Молдабек) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
МОЛДАҒҦЛ (Молдагул) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
МОЛҚҦДЫҚ (Молкудык) – қ., Бейнеу ауданы. Атау мол (сын есім) және қҧдық (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кең, ҥлкен қҧдық».
МОНША (Монша) – қ., Ҥстірте. Ру атынан қойылған. Монша руының қҧдығы.
МОРСКОЙ (Морской) – арал, Тҥпқараған ауданы. Орыс тіліндегі морской – «теңіз
аралы».
МҦЗБЕЛ (Музбель) – жон, Қарақия ауд-ы, Ҥстірттің оңт.-батыс бӛлігінде. Атау мҧз
(зат есім) және бел (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қыста
ҥнемі қар, мҧз жататын асу, тӛбе».
МҦҚАНҚҦДЫҚ (Муканкудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
Мағынасы: «Мҧқанның қҧдығы».
МҦҚАШЖОЛ (Мукашжол) – жол, тау мҧмсығы, Маңғыстау ауданы. Кісі есімінен
қойылған атау. 1953-54 жылдары Табынай Қадіров Мҧқаштың басшылығымен
салынған тӛте жол.
МҦНАЙШЫ (Мунайшы) – кент, Қарақия ауданы. Іргесі 1975 жылы осы ӛңірде
ашылған мҧнай кен орнын игеруге байланысты қаланды. Бҧрынғы атауы – жаңа
Жетібай кенті. Атау: «мұнай ӛндіретін жұмысшылар тұратын кент» мағынасындағы
атау.
МҦНАРА (Мунара) – қоныс, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «биік етіп тҧрғызылған
арнайы минареті бар қоныс».
МҦРАТ (Мурат) – тӛбе, Қарақия ауданы. Антропоороним.
МҦРЫН (Мурын) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ҧзын, дӛңестеу келген қҧмды
жердегі қҧдық».
МҦРЫНДЫ (Мурынды) – қыс., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «қҧмды қыстау».
МҦРЫНҚОРА (Мурынкора) – ескі қон., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «қҧмды
қора, қоныс».
МҤЙІЗ (Муйиз) – қор., Тҥпқараған ауданы. Біздің пікірімізше, Мҥйіз атауының о
бастағы атауы Мҥйіс болған тәрізді. Сонда атаудың мағынасы: «қҧрылықтың теңізге
сҧғына еніп жатқан жеріндегі қорым».
МҤЛКАМАН (Мулкаман) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
МҤСІРЕП (Мусиреп) – Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
МЫҚТЫБАЙ (Мыктыбай) – қ., мола, Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
МЫҚТЫБАЙДЫҢ ҚЫЗЫЛҤЙІГІ (Мыктыбайдын кызылуйиги) – ҥйік, Бейнеу
ауданы. Мағынасы: «Мықтыбай отырған жердегі қызыл тасты қорым, ҥйінді».
МЫҚТЫМБАБА (Мыктымбаба) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
МЫҢКІСІ (Мынкиси) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Атақты
сынықшы-емсек Бӛкен Мыңкісі Байсалҧлы жерленген қорым.
МЫҢҚЫЗ (Мынкыз) – мола, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «кӛп қыздар жерленген
мола»
МЫҢШҦҢҚЫР (Мыншункыр) – шатқ, Тҥпқараған ауданы. Атау мың (сан есім)
және шҧңқыр (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шҧңқыры
кӛп мекен».
МЫРЗАБАЙШАПҚАН (Мырзабайшапкан) – қ., Ҥстіртте. Атау Мырзабай (зат
есім) және шапқан (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«Мырзабай қазған қҧдық».
МЫРЗАЙЫР (Мырзаайыр) – қ., мола, сор, ойпаң, Маңғыстау ауд-ы, Ҧштаған
қҧмының батыс бетінде. Атау мырза (зат есім) және айыр (зат есім) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. Атау «Мырзаның екіге тармақталған тҧзды жері, ойпаңы» немесе
«екіге тармақталған қҧнарлы, суы, шӛбі мол ойпаң» мәнін беретін тәрізді.
МЫРЗАЛЫ (Мырзалы) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
МЫРЗАТАЙ (Мырзатай) – тау, абс. биіктігі 232 м. Тҥпқараған ауданы. Атау мырза
«сын есім) және тай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Э.Мурзаев: тҥркі
тілінде тай – «тау» деп кӛрсетеді (Э.Мурзаев, 1969, 38). Сонда атаудың мағынасы:
«жері сулы, шӛбі мол тау».
МЫСЫҚ (Мысык) – қ., Маңғыстау ауданы. Белгілі бір оқиғамен байланысты
қойылған немесе антропогидроним.

НАЗАРЖОЛ (Назаржол) – жол, Маңғыстау ауданы. «Ақын Қырымқҧл Ӛмір Қараҧлы

Назардың таудан қиялап салған жолы болған соң солай аталған» (С.Спан, 2008, 49).
НАЙЗАҚАРА (Найзакара) – қыс., Бейнеу ауданы. Найзақара аталатын – алабҧта
тҧқымдасына жататын бір жылдық шӛптесін ӛсімдік бар. Найзақара – аса қҧнды мал
азығы. Атау найзақара ӛсімдігі ӛсетін қыстауға қатысты қойылған немесе атау найза
(зат есім) және қара (сын есім) сӛздерінің бірігуінен жасалып, «ҥшкір, биік келген
таудағы қыстау» мағынасын беруі де мҥмкін.
НАҚБАЙ (Накбай) – ескі жҧрт, Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
НАҚУҚАЗҒАН (Накуказган) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним. Мағынасы:
«Нақу қазған қҧдық».
НАМАЗ (Намаз) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
НАМАЗШАҒЫЛ (Намазшагыл) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Атау намаз (зат есім) және
шағыл (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Шағыл – «желмен сусып
жататын ӛсімдігі жоқ, жалаңаш қҧм тӛбелер» (ҚТАС, 724). Мағынасы: «Намаздың
қҧмды тӛбесі» болуы мҥмкін.
НАР (Нар) – қор., Маңғыстау ауданы. Атау: «орасан зор, ҥлкен қорым» мәнін береді.
НАРҚҦДЫҚ (Наркудык) – қ., Бейнеу ауданы. Атау нар (зат есім) және қҧдық (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Ҥлкен қҧдық» болуы мҥмкін.
НАРСОЙҒАН (Нарсойған) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау нар (зат есім) және
кеткен (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау белгілі бір оқиғаға
байланысты аталған. Аңыз дерегінде: «Қара нар Есен Сейіт бидің малының қҧты,
кӛшкенде шаңырағын артатын бәсіре малы екен... Нар Сейіт бидің жыл садақасына
сойылады. Сондағы қара нардың пышаққа ілініп, Сейіт бидің жылы берілген жердің
қазіргі атауы – Нар сойған» (Ә.Спан, 2003, 12-13).
НАУАРБУДАҚ, Науарбҧтақ (Науарбудак) – тӛрткіл, абс. биіктігі 158 м. Қарақия
ауданы, Кендірлікқиясай ҥстіртті жазықтың шығысы, Базыгҥрлі ойысының оңт-гінде.
Атау науар (зат есім) және будақ (бҧтақ) (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Нобур – оғызша, «арык, канал» (Туркменско-русский словарь, 474), оны
Э.М.Мурзаев та анықтай тҥседі: «Нобур – магистральный, ирригационный канал в бас.
Мургаба и Теджена в Туркмении» (395) + будақ (бҧтақ) «ӛзен сағасы, тармақ»
(Э.М.Мурзаев, 1984, 297). Атау: «суландыру каналы, ӛзен тармағы бар тӛртбҧрышты,
тӛбесі тегіс тау» деген мән береді.
НӘДІР (Надир) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
НӘУБЕТ (Наубет) – қ., Бейнеу ауданы. Нәубет – «апат, кесапат, ауыртпалық»
мәніндегі сӛз (ҚТС, 1999, 479) «Апат әкелген, қырсық шалған» мағынасындағы атау
немесе антропогидроним болуы мҥмкін.
НИЯЗ (Нияз) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
НИЯЗБҦЛАҚ (Ниязбулак) – б., Маңғыстау ауданы. Атау Нияз (зат есім) және бҧлақ
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «Нияздың
бҧлағы».
НОВОАЛЕКСАНДРОВСКОЕ (Новоалександровское) – мола, Маңғыстау ауданы,
Антропонекроним.
НОВЫЙ (Новый) – арал, Тҥпқараған ауданы. Орыс тіліндегі новый – «жаңа» арал
мәніндегі атау.
НОВЫЙ ВОСТОЧНЫЙ (Новый Восточный) – арал, Тҥпқараған ауданы.
Мағынасы: «жаңа кҥншығыс жақтағы арал».
НОВЫЙ ЗАПАДНЫЙ (Новый Западный) – арал, Тҥпқараған ауданы. Мағынасы:
«жаңа кҥнбатыс жақтағы арал».
НОҒАЙТЫ (Ногайты) – а., қ., Бейнеу ауданы. Атау ноғай (зат есім) + ты (бір
нәрсенің бар екенін білдіретін кӛне жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнақтың
қосылуы арқылы жасалған. Ноғай - Маңғыстауды XVI ғасырдың аяғы мен XVII
ғасырдың басында аз уақытқа мекен еткен тайпаның аты. Атаудың мағынасы:
«ноғайлар мекен еткен жер, қоныс».
НҦҒЫМАН (Нугыман) – бҧрқақ, Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
НҦРБИБІ (Нурбиби) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним. «Тҥрікмен қызы
Нҧрбибі – комендант Усковтың фотоаппаратпен тҥсіріп алған ҧлттық киімдегі ҥш
қыздың бірі» (Ә.Спан).
НҦРҚАБАЙ (Нуркабай) – шың. қ., Тҥпқараған ауданы. Антропогидроним. Қҧдықты
Маңғыстау аймағының белгілі байы, беделді ақсақал тҥркменадай Нҧрқабай
қаздырған.
НҦРҚАС (Нуркас) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
НҦРМАҒАНБЕТ (Нурмагамбет) – қ., қор., Мҧнайлы ауданы. Антропогидроним.
НҦРМАН (Нурман) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
НҦРСЕН, Нӛрсе (Нурсен) – тӛбе, абс. биіктігі 123 м. Бейнеу ауданы, Ҥстірттің
солтҥстігінде орналасқан.
НҦРЫЛДА (Нурылда) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
НҦРЫШТАМ (Нурыштам) – мола, Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «Нҧрыштың
тамы».
НЫСАНҚОЖА (Нысанкожа) – қ., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
НЫСАП (Нысап) – м., Маңғыстау ауданы. Адамды қанағат еттіретін, жайлы, қҧтты
қоныс.

О
ОАЗИС (Оазис) – бекет, Бейнеу ауданы. Орыс тіліндегі оазис – «қҧлазыған шӛлдің
ортасындағы тҧщы суы бар, ӛсімдік ӛсетін кӛгеріс жер».
ОБА (Оба) – мола, Мҧнайлы ауданы. Ғ.Қоңқашпаев: «оба – «жотаға не жазық жерге
жинаған, ҥйілген тас», – дейді. Э.Мурзаев оба сӛзі моңғол тіліндегі овоо, обоо –
«ҥйінді, ҥймек», «тӛбе», «тас ҥйіндісі», «қорған» екенін айтқан (Э.Мурзаев, 1984, 401).
Атаудың мағынасы: «тас ҥйіндісі бар мола».
ОҒЫЛАНДЫ (Огланды) – киелі ор., Қарақия ауданы, Ҥстірттің оңт. кӛлемінде.
Оғландыда Бекет ата мешіті мен бейіті орналасқан. «Оғлан кӛне тҥркі тілінде – сәби,
бала, ҧл; оғул + ан кішірейту мәніндегі жҧрнақ» (Э. Севортян, 1974, 412). Атау оғылан
(зат есім) + ды (бір нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын
жҧрнағының қосылуы арқылы жасалған. Аңыз бойынша, ол – бала әулие делінеді.
С.Қондыбай Оғыланды атауы туралы: «С.Поляков «оғлан сӛзінің осы аймақта жиі
кездесетініне мән бере отырып, осы атты иеленген тарихи соңғы адам Тоқтамыс
ханның әкесі, XIV ғасырдың 50-60 жж. Маңғыстаудың билеушісі – Тҥйеқожа-оғлан
екендігін атап ӛтеді. Ал Әбіш Кекілбаев Оғыландының әлгі Тҥйеқожа-оғланмен
байланысты болу ықтималдығын ескерткен болатын» – дейді (С.Қондыбаев, 2000, 39).
Ӛйткені орта ғасырларда әскер басыларын , хандарды оғлан деп атау дәстҥрі болған.
Осы мәліметтерге сҥйенсек, атау: «Тҥйеқожа-оғлан жерленген, яғни хан жерленген
қорым» болуы мҥмкін.
ОЖАБАЙ (Ожабай) – мола, Қарақия ауданы. Антропонекроним. «Аңыз дерегіне
қарағанда, Ожабай – тҥрікмен батыры, оны осы жерде жекпе-жекте жеңген қазақ
батыры тірілей кӛміп кетіпті. Кӛр астынан ӛліп бара жатып әлгі тҥрікмен «сен
қазақтың осы дӛңнен ӛтетін тҧқымыңды аман жібермеспін» деп қарғыс айтыпты.
Содан бері қазақ аңыздарында осы жерден ӛткен кездегі кӛрген жын-перілер туралы
аңыз-әңгімелер сақталып келеді. Ожабайдың жыны таба нан ешкі, тҥйе т.б. болып
кӛрініп тҧрады екен. Ожабай моласының жын-перісі Маңғыстаудан Тҥрікмен еліне
қарай бағытта жҥргенде кӛрінеді екен де, тҥрікмен елінен кері қарай, қазақ жеріне
жҥргенде кӛрінбейді екен (С.Қондыбаев, 2000, 39).
ОЗЕРНЫЙ (Озерный) – шатқ., Қарақия ауданы. Орыс тілінде озерный – «кӛлді»
мағынасын береді.
ОЙ (Ой) – м., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «ойдағы мҥйіс».
ОЙМАША (Оймаша) – қон., Тҥпқараған ауданы, Ақтау қаласынан оңт.- шығысында.
«Шағын ойық жердегі қоныс» мәніндегі атау.
ОЙРА (Ойра) – мҥй., Тҥпқараған ауданы, Сарытас шығана-ң батыс шетінде. Атау ой
(зат есім) және ра (ҥстеу) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ра/рә - «ӛте, аса» мәнін
береді (С.Омарбеков, 122). Мағынасы: «ойлы-қырлы мҥйіс».
ОЙРАНБАСЫ (Ойранбасы) – тақыр, қор., Қарақия ауданы. Атау ойран (зат есім)
және басы (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ойран – «тас-талқан,
бҥліншілік, әлек» (ҚТТС 7т. 394) және «томарлы, шалғыны мол жер» (А.Смағҧлов,
368) деген мағыналы сӛз. Атау: «негізгі бҥліншілік болған жер» мәнін береді.
ОЙЫҚ (Ойык) – қора, қон., Маңғыстау ауданы. «Ойыс жердегі қоныс, қора»
мәніндегі атау.
ОЛЖА (Олжа) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ОЛЖАНЫҢ ҚЫЗЫ (Олжанын кызы) – мола, тӛбе, Маңғыстау ауданы.
Антропонекроним. «Олжаның қызын (Олжа ру немесе адам аты екені белгісіз) кҥйеу
жігіт пен Қалматай алып қашады. Соңынан қуғыншылар қуып жетіп, әуелі
Қалматайды ӛлтіреді. «Сендер алға қарай кете беріңдер», - дейді. Кішкенеден соң
қуғыншылар кҥйеу жігітті, соңынан қызды қуып жетіп ӛлтіреді. Болған оқиға
батыстан, шығысқа қарай болған болу керек, қыздың моласы кҥн шығыста да,
жігіттердің моласы батыста. Қазірде ҥшеуінің де моласы бар, аралары бір-бірінен 3-4
шақырымдай қашықтықта (Ж.Дҥйсенбаева, 2002, 52-53).
ОМАРҚОРА (Омаркора) – қора, қон., Маңғыстау ауданы. Атау Омар (зат есім) және
қора (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Омардың қыстауы».
ОМАР-ТҦР КҤМБЕЗДІ МАЗАРЫ (Омар-Тур кумбезды мазары) – маз., Бейнеу
ауданы. Антропонекроним. Әкелі-балалы Омар мен Тҧрға арналып салынған кҥмбезді
мазар.
ОНБАЙ (Онбай) – қ., қорған, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «қатар жатқан кӛп
сусыз арна, жыралар» (қараңыз: БАЙ).
ОН БЕСІНШІ БЕКЕТ (Он бесинши бекет) – а., т.ж.бекеті, Маңғыстау ауд-ы,
Жыңғылды ауылдық әкімшілігі аумағында. Атау он бесінші (сын есім) және бекет (зат
есім) сӛздерінің тіркесуі арқылы жасалған. Пойыз тоқтайтын бекеттің орналасу ретіне
қарай аталған.
ОНЕЖЕ (Онеже) – б., Маңғыстау ауданы. Атау он (сан есім) және еже (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Еже – кӛнетҥркі тілінде «ҥлкен апа»
мағынасындағы сӛз. Атаудың мағынасы: «ежелден ағып жаткан он бҧлақ» деген
тәрізді.
ОНҚҦДЫҚ (Онкудык) – қ., Бейнеу ауданы. Атау он (сан есім) және қҧдық (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Осы жерде бір-біріне жақын жатқан он қҧдыққа
байланысты қойылған атау.
ОНҤЙ (Онуй) – алқ., Қарақия ауданы. Атау он (сан есім) және ҥй (зат есім) сӛздерінің
бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «он шақты ҥй болған жер».
ОҢАЙКЕТКЕН (Оңайкеткен) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау Оңай (зат есім)
және кеткен (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Белгілі бір оқиғаға
байланысты аталған.
ОҢАЙКҤП (Онайкуп) – кҥп, Маңғыстау ауданы. Атау Оңай (зат есім) және кҥп (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Кҥп – (парсы сӛзі) сай тҧйығындағы асты
тастақты, шҧңғыл, су жиналатын орын (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 194). Мағынасы:
«Оңайдың сай тҧйығындағы асты тастақты, шҧңғыл, су жиналатын орны».
ОНДЫ (Онды) – а., Маңғыстау ауданы. С.Әжіғали «Онды» атауын XVII-XVIII
ғасырларда Маңғыстауға шабуыл жасаған қалмақтардың қолбасшылары Даян Омбы,
Дундук Омбының аттарымен байланыстырады (Каспий қайраңы, 161). «Жерінің аты-
еліңнің хаты» атты энциклопедиялық анықтамалықта: Онды – «жӛнді, жақсы, дҧрыс,
тәуір» мәнін береді делінген. (584). Моңғолша-орысша сӛздікте: «Ондоо – «мықты,
ерекше, басқаша» деген сӛз (300).
ОҢҚАУЫНДЫ (Онкауынды) – б., Қарақия ауданы. Атау оң (сын есім) және
қауынды (туынды сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «оң
жақтағы басына қауын егілген бҧлақ».
ОҢТҤСТІК АЙДАРҚҦДЫҚ (Онтустик Айдаркудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
Мағынасы: «сол жерден тҥстік бағыттағы, шошақ болып ҥйілген тасты тӛбеден
қазылған қҧдық».
ОҢТҤСТІК АҚТАУ (Онтустик Актау) – бҧйрат, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ақ
тасты, тҥстік бағыттағы тау».
ОҢТҤСТІК ЖАРБЕК (Онтустик Жарбек) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы:
«тҥстік бағыттағы биік жарлы тӛбе».
ОҢТҤСТІК ҚОРҒАН (Онтустик Корган) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы:
«тҥстік бағыттағы биік қабырғалы тӛбе».
ОҢТҤСТІК ҚҦЛАЛЫ (Онтустик Кулалы) – алқ., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы:
«тҥстік бағыттағы биік қҧзды алқап».
ОҢТҤСТІК СҦЛУТӚРТКІЛ (Онтустик Сулуторткиль) – тӛбе, Қарақия ауданы.
Мағынасы: «тҥстік бағыттағы тау басы тегіс, пішіні дҧрыс кӛтеріңкі келген тӛбе»
немесе «сулы тӛрткіл болуы да мҥмкін».
ОПОРНАЯ (Опорная) – бекет, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «тірек, негізгі станция».
ОРАЗАЛЫ (Оразалы) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ОРАЗАЛЫТРУБЧАТКА (Оразалытрубчатка) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау
Оразалы (зат есім) және трубчатка (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «Оразалының қҧбырлы қҧдығы».
ОРАЗБАЙ (Оразбай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ОРАЛБАЙ (Оралбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ОРАЗҒҦЛ (Оразгул) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
ОРПА (Орпа) – қ., қор., Маңғыстау ауданы. Орпа дегеніміз – «аузы кең, тайыз әрі
шегенделмеген қҧдық».
ОРПАЛЫОЙ (Орпалыой) – ой, Маңғыстау ауданы. Атау орпалы (сын есім) және ой
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тайыз қҧдығы бар ой».
ОРПАСАЙ (Орпасай) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау орпа (зат есім) және сай (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тайыз қҧдығы бар сай».
ОРТА АЙРАҚТЫ (Орта Айракты) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау орта (зат есім)
және айрақты (туынды сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «орта
тҧстағы арқарлы тау» (қараңыз: АЙРАҚТЫ).
ОРТА ЕСПЕ (Орта Еспе) – жҧрт, Маңғыстау ауданы. Атау орта (зат есім) және еспе
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Еспе – «сай бойынан қазылатын, тайыз
қҧдық» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 190). Мағынасы: «орта тҧстағы сай бойынан
қазылған, тайыз қҧдық».
ОРТА КЕНДІРЛІ (Орта Кендирлы) – қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «орта тҧстағы
кең шатқалдан қазылған қҧдық».
ОРТА КӚЛ (Орта Коль) – м., Бейнеу ауданы. Атау орта (зат есім) және кӛл (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ортадағы кӛлді мекен».
ОРТА ҚАРАҒАН (Орта Караган) – қ., қор., Қарақия ауданы. Атау орта (зат есім)
және еспе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «орта тҧстағы
ҥлкен сулы ӛңірден қазылған қҧдық».
ОРТА ҚОРА (Орта Кора) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Атау орта (зат есім) және
қора (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «орта тҧстағы қора,
қоныс».
ОРТАНЫҢ ҚҦМЫ (Ортанын кумы) – қыс., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «орта
тҧстағы қҧмды қыстау».
ОРТА ТАСМҦРЫН (Орта Тасмурын) – қыс., Мҧнайлы ауданы. Мағынасы: «орта
тҧста орналасқан тасты биік жердегі қыстау».
ОРТА ТӚБЕ (Орта Тобе) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Атау орта (зат есім) және тӛбе (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «орта тҧстағы тӛбе».
ОРТА ТӚРТКІЛ (Орта Торткиль) – тӛрткіл, Маңғыстау ауданы, Ӛліқолтық
шығанағының оңт.-шығысында. Атау орта (зат есім) және тӛрткіл (зат есім) сӛздерінің
бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «орта тҧстағы тӛрт бҧрышты, ҥсті тегіс тау».
ОРТАША (Орташа) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «екі ортадағы кішкене
қҧдық».
ОРЫНДЫҚ (Орындык) – қор., Бейнеу ауданы. Орын деп – «бҧрын су жҥрген
арналарды айтады. Мағынасы: «қҧрғақ арнаның табанындағы қорым».
ОРЫС (Орыс) – қор., Қарақия ауданы. Халық атынан қойылған. Мағынасы: «орыс
халқының ӛкілдері жерленген қорым».
ОТАЙБЕРГЕН (Отайберген) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ОТАЛҒАН (Оталган) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «шӛбі жоқ шатқал».
ОТАР (Отар) – қ., Бейнеу ауданы. Бҧл сӛздің этимологиясын Э.В.Севортян: «от
«шӛп»+ а – шӛпті ота + р етістіктен зат есім тудыратын жҧрнақ, сӛздің мағынасын:
«жайылым, ӛріс, ауылдан жырақтағы мал жайылатын жер», – деп кӛрсетеді
(Э.В.Севортян, 1974, 488). Сонымен қатар В.В.Радлов та мҧндағы «от» тҥбірінің тҥркі
тілдеріндегі бір мағынасы «шӛп, ӛсімдік» екенін айтады (Радлов, том 1., часть 2, 1100-
1106). Сонда атау: «жайылым, ӛріс, ауылдан жырақтағы мал жайылатын жердегі
қҧдық» деген мағынаға толық сәйкес келеді.
ОТАРБАЙ (Отарбай) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ОТАР САЛПЫ (Отарсалпы) – қ., Маңғыстау ауданы. Атаудың мағынасы: «ӛрістегі
суы ӛте аз қҧдық».
ОТПАН (Отпан) – тау, Маңғыстау ауданы. Басында 2007 ж. «Отпантау» тарихи-
мәдени кешен, кесене ашылды. Атау от (зат есім) және пан (зат есім) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. Ақын С.Нҧржан: «От-пан (Ман) деген сӛздің бір мағынасы –
«Тәңірлік От», бір мағынасы – «От–адам», – дейді (С.Нҧржан, 14). Ал біздің
пікірімізше, пан/ман – ҥндіеуропалық «тау» деген сӛз (қараңыз: МАНҒЫСТАУ).
Мағынасы: «от тауы». Жаугершілік заманда ҧран оты жағылатын тау болған. Атау осы
мағынаға толық сәйкес келеді.
ОТЫНШЫ (Отыншы) – қ., мола, тӛбе, Маңғыстау, Қарақия ауд-да.
Антропогидроним.

ӚГІЗ (Огиз) – қ., Маңғыстау ауданы. Т.Жанҧзақов: «ӛгіз – кӛнетҥркі тілінде «ӛзен»,
«су» мәнін білдіретін сӛз болған», – дейді (Т.Жанҧзақ, 2007, 66). Бҧл пікірді
Э.Мурзаев нақтылай тҥседі: «Негізінен, окуз сӛзі «ағып жатқан су» мағынасын береді»
(Э.Мурзаев, 1974, 195). Сонымен Ӛгіз атауы – «ағынды сулы қҧдық» мағынасын
береді.
ӚГІЗ-ӚРЕУЛІ (Огиз-Ореулы) – Маңғыстау ауд-дағы қоныс. Ӛгіз – кӛне тҥркілік
«ағып жатқан су», ал Ӛреулі – ӛрелі «кең кӛлемді, ауқымды» деген мағына беретін
тәрізді. Сонда атаудың мағынасы: «мол сулы қоныс» немесе «сулы, ҥлкен қоныс».
ӚГІЗБАЙ (Огизбай) – Маңғыстау ауд-дағы қҧдық. Атау ӛгіз (зат есім) және бай (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ӛгіз – кӛне тҥркілік «ағып жатқан су». Татар
гидронимиясын зерттеген Ф.Г.Гарипова бай – «ертедегі ӛзен ағысынан тҥзілген
аңғарлар, яғни «ӛзен, қҧрғақ ӛзен», ал Орталық Азия топонимиясында: «қҧрғақ арна»
«сусыз алқап» мағынасында қолданылады» деп кӛрсетеді (Ф.Г.Гарипова, 26).
Мағынасы: «бҧрын су аққан арнадан, аңғардан қазылған қҧдық».
ӚЗБЕК ҚОРЫМЫ (Озбек корымы) – қор., Мҧнайлы ауданы. Халық атауынан
қойылған атау. Мағынасы: «ӛзбек халқының ӛкілі жерленген қорым».
ӚЗЕН (Озен) – шағын ойыс, қ., Қарақия ауданы, Маңғыстау ҥстіртінде. Біздің
пікірімізше, ӛзен сӛзі «белгілі бір арнамен ағып жатқан суға қатысты айтылмаған.
Кӛне тҥркі тіліндегі «ӛз» тҥбірінен ӛрбіген, яғни ӛзен – «бір кезде су ағып, кейін
қҧрғап қалған, созылып жатқан ойыс жер, кішірек сай» мәніндегі сӛз. Сонда атаудың
мағынасы: «созылып жатқан ойыс жер».
ӚЗЕНҚҦДЫҚ (Озенкудык) – ойпат, Қарақия ауданы. Атау ӛзен (зат есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «созылып жатқан
ойыс жердегі қҧдық» (қараңыз:ӚЗЕН).
ӚЛІҚОЛТЫҚ (Оликолтык) – шығ., сор, қор., Бейнеу, Маңғыстау ауд-ры, Каспийдің
солт.-шығысында. Атау ӛлі (сын есім) және қолтық (зат есім) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. «Ӛліқолтық – Каспийдің қазір қҧрғап қалған бір пҧшпағы, бҧрынғы
шығанақ. Кей жылдары шығанақтағы итбалықтың, балықтың жаппай қырылып қалу
себепті солай аталған. Ӛлі қолтық жергілікті жерде ешқандай тірлік белгісі жоқ жер
мағынасында» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 198).
ӚМІР (Омир) – қон., қор., Маңғыстау ауданы. Антропойконим.
ӚМІРЗАҚ (Умирзак) – а., мола, теңіз айлағы, Ақтау қ. ә. қарасты. Антропойконим.
ӚМІРШЫҢЫРАУ (Омиршынырау) – қ., Ҥстіртте. Мағынасы: «Ӛмірдің терең
қҧдығы».
ӚНЕРЕ (Онере) – б., Маңғыстаудың оңт-шығ.-да, оңтҥстіктен солтҥстікке қарай ағып
жатыр. Ҧзындығы 7,5-8 шақырымдай. Атау: «суы мол, ӛнігіп отыратын бҧлақ» деген
мағына береді.
ӚРДЕК (Ордек) – мҥй., мола, Тҥпқараған ауданы. Этнооороним.
ӚРЕУЛІ (Ореулы) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «мол сулы қҧдық» (қараңыз:
ӚГІЗ-ӚРЕУЛІ).
ӚРМЕЛІ (Ормелы) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «биіктегі қҧдық».
ӚРӚЗЕК (Орозек) – қ., Қарақия ауданы. Атау ӛр (зат есім) және ӛзек (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «биік жердегі ойыстан қазылған
қҧдық».
ӚРІС ЖОЛЫ (Орис жолы) – шатқ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «малдың ӛріске
шығатын жолы».
ӚТЕБАЙ (Отебай) – ҥңгір, мола, Тҥпқараған ауданы. Тереңдігі-96м. Антропоороним.
ӚТЕҒҦЛТӚБЕ (Отегултобе) – қ., Қарақия ауданы. Антропоороним. Мағынасы:
«Ӛтеғҧлдың тӛбеден қаздырған қҧдығы».
ӚТЕЖАН (Отежан) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ӚТЕМБЕТ-ШӘКІ (Отембет-Шаки) – қау., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ӚТЕНСУЫҚ (Отенсуык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау Ӛтен (зат есім) және суық
(сын есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Ӛтеннің суы салқын
қҧдығы».
ӚТЕПБЕРГЕН (Отепберген) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Антропоороним.
ӚТЕС (Отес) – қ., сай, қор., Маңғыстау ауданы. Бірақ біздің пікірімізше, Ӛтес – кӛне
тҥркі тіліндегі ут «терең, жарық» сӛзінен қалыптасқан, атау «терең сай, жарық сай»
деген мағына береді.
ӚТЕУ (Отеу) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним. Ӛтеу батырдың қаздырған
қҧдығы.
ӚТЕУ-БАҚАЙ (Отеу-Бакай) – қор., Бейнеу ауданы. Этнонекроним.
ӚТЕШӚЛГЕН (Отешольген) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау Ӛтеш (зат есім) және
ӛлген (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау белгілі бір оқиғаға қатысты
қойылған.
ӚТКЕЛБАЙ (Откельбай) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним немесе сусыз,
қҧрғақ арнаның жолындағы қорым (қараңыз: БАЙ).

ПАТШАҚҦДЫҚ (Патшакудык) – қ., Тҥпқараған ауданы. Атау патша (зат есім)

және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «1840 жылы қамалдың
ауызсу қажеттілігін ӛтеу ҥшін қазылған. Сҧраныс иесі қамалдағы патша әскерлерінің
болуы себепті Патшақҧдық аталған» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 504).
ПАТШАЛЫҚ ҚОСОБА (Патшалык кособа) – оба, Маңғыстау ауданы. Мағынасы:
«патша әскерлерінен қалған екі тас ҥйіндісі».
ПИК (Пик) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «қҧз тӛбе».
ПИК ВОСТОЧНЫЙ (Пик Восточный) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы:
«кҥншығыстағы қҧз, шың тӛбе».
ПРИДОРОЖНОЕ (Придорожное) – алқ., мҧн-газконд. кені Қарақия ауданы.
Мағынасы: «жол бойындағы алқап, кен орны».
ПЕСЧАННЫЙ (Песчанный) – мҥй., Қарақия ауданы. Орыс тілінен аударғанда,
«қҧмды мҥйіс».
ПОДГОРНЫЙ (Подгорный) – арал, Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «тау
бауырайындағы арал».
ПРОХЛАДА (Прохлада) – б., Мҧнайлы ауданы. Мағынасы: «салқын ауалы жер
немесе салқын сулы бҧлақ».
ПУСТЫННОЕ (Пустынное) – шатқ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «шӛл мекен».
ПУТЬ К КОММУНИЗМУ (Путь к коммунизму) – ескі қоныс, Тҥпқараған ауданы.
Кеңес дәуірінен қалған атау.

РАКУШЕЧНЫЙ (Ракушечный) – мҥй., Қарақия ауданы, Маңғыстау тҥбегінің батыс

бӛлігінде. Орыс тілінен аударғанда, «ҧлу тасты мҥйіс».
РАМАЗАН (Рамазан) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
РАХ (Рах) – қор., Бейнеу ауданы «Рах – заманындағы атақты батырлардың бірі»
делінеді. Дегенмен, парсы тілінде, рах – «жол, ӛткел» мәнін береді. Соған байланысты
атаудың мағынасы: «жолдағы, ӛткелдегі қорым» болуы мҥмкін.
РАУАШ (Рауаш) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
РЫБАЧИЙ (Рыбачий) – арал, Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «балықшылар аралы».

САБЫНДЫ (Сабынды) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. С.Қондыбай: «Топырағының

сабын қҧсап кӛпіретіндігі мен сабын жасалатындығына байланысты қойылған атау», –
деп тҥсіндіреді (С.Қондыбаев, 2000, 40). Ал тҥрікмен ғалымы С.Атаниязов: «ерсары
тайпасы, габырды руынан шыққан ру аты. Этноним кӛнетҥркілік сабын-сапун
этносынан пайда болған, қаракалпақтарда сапун формасында, ал Азербайжан
этнотопонимиясында – Сабынчы болып сақталған», – дейді. (С.Атаниязов, 1988, 100).
Атау осы Сабынды этнонимінен пайда болған дейміз.
САҒА (Сага) – ескі жҧрт, Маңғыстау ауданы. Саға – «ӛзеннің не таудың тҥйіскен
жері». Мағынасы: «тау сілемінің тҥйіскен жері».
САҒАЖА (Сагажа) – қыс., Тҥпқараған ауданы. Атау саға (зат есім) және жа –
кішірейту мәнін беретін жҧрнақ. Мағынасы: «тау сілемінің тҥйіскен кішкене жеріндегі
қыстау».
САҒАҚҦДЫҚ (Сагакудык) – қ., қыс., Тҥпқараған ауданы. Атау саға (зат есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тау сілемінің
тҥйіскен жеріндегі қҧдық».
САҒЫНДЫҚ (Сагындык) – мҥй., Тҥпқараған ауданы, Каспийдің шығыс
жағалауында. Антропоороним.
САҒЫР (Сагыр) – қ., Бейнеу ауданы. Тәжік топонимиясында: сагир – «аз, кӛп емес»
деген мән береді (Л.И.Рогозова, 83). Ал М.Қашқаридің сӛздігінде: «сағыр – «тҥбі тар,
аузы кең ыдыс» (М.Қашқари,1997, 466) деп беріледі. Соған байланысты атаудың
мағынасы: «суы аз қҧдық» немесе «аузы кең, тҥбі тар қазылған қҧдық» немесе «суы
тҧщы, ауызсуы бар жер» (қараңыз: САУРА).
САДЫБАБА (Садыбаба) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
САДЫҚБАЙ (Садыкбай) – мола, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
САДЫР (Садыр) – мола, Қарақия ауданы, Антропонекроним.
САЗ (Саз) – тҧз. қ., қҧм, Маңғыстау ауданы. Саз – «су араласып, батпаққа айналған
топырақ» (ҚТТС, 2008, 697). Мағынасы: «сазды жерден қазылған қҧдық».
САЗДЫ (Сазды) – а., қ., тӛбе, абс. биіктігі 214 м. Маңғыстау ауданы. Мағынасы:
«сазды топырақты тӛбе» (қараңыз: САЗ).
САЗТОПЫРАҚ (Сазтопырак) – тӛбе, абс. биіктігі 191 м. Қарақия ауданы. Атау саз
(зат есім) және топырақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«сазды топырақты тӛбе».
САЙ (Сай) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «тҥбі тегіс және беткейі ылди келген
ойлы жыра» (Әубәкіров Ж., Әбдірахманов С., Базарбаев Қ., 18).
САЙАРАЛЫҚ (Сайаралык) – қор., Бейнеу ауданы. Атау сай (зат есім) және аралық
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «саймен екі ортадағы
қорым» (қараңыз: САЙ).
САЙҚҦДЫҚ (Сайкудык) – қ., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Атау сай (зат есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «терең емес қҧдық».
САЙҚҦЙ (Сайкуй) – қ., Хиуа жолының бойындағы Оңтҥстік Ҥстіртке жақын су кӛзі.
Атау сай (зат есім) және қҧй (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Қҧй деген
сӛз кӛне тҥркі және моңғол тілдерінде құд - құды – құйы – құй болып келетін, қазіргі
қазақ тіліндегі құдық деген мағынада қолданылатын сӛзбен тӛркіндес, яғни құй сӛзі
жоғарыда айтылып ӛткен кӛне тҥбірінің бір тҥрі» (Қазақ тілінің қысқаша
этимологиялық сӛздігі, 132). Сонда атаудың мағынасы: «терең емес қҧдық».
САЙҚЫРҚҦМ, Сеңгірқҧм (Сайкыркум) – тӛбешікті қҧм, Маңғыстау ауданы,
Маңғыстау ҥстіртінің солтҥстігіндегі Бостанқҧм мен Ақпан соры аралығында жатыр.
Атау сай (зат есім) және қыр (зат есім), қҧм (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы
жасалған. Мағынасы: «сайлы, тӛбелі қҧм».
САЙӚТЕС (Сайотес) – а., Маңғыстау ауданы. Атау сай (зат есім) және ӛтес (сын
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Ӛтестің сайы», яғни антропоороним деген
болжам кездеседі. Бірақ біздің пікірімізше, Ӛтес – кӛнетҥркі тіліндегі ут «терең,
жарық» сӛзінен қалыптасқан, атау «терең сай, жарық сай» деген мағына береді.
САЙТАНШАРА (Сайтаншара) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
САЙЫН (Сайын) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
САЙЫН ШАПАҒАТОВ (Сайын Шапагатов) – а., Тҥпқараған ауданы. Бҧрын
Тельман ауылы болған. Антропоойконим. Қоғам қайраткері Сайын Шапағатовтың
қҧрметіне қойылған.
САҚАҚҦДЫҚ (Сакакудык) – қ., Тҥпқараған ауданы. Атау сақа (зат есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛнетҥркі тілінде: сақа – «тау
етегі» мағынасын береді (ДТС, 486). Мағынасы: «тау етегіндегі қҧдық».
САҚАУ (Сакау) – қ., қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. «Сақау – Тҥрікменадай
руының Айтқҧл бӛлімінен шыққан, жауға шапқан батыр», – делінеді (Бейнеу,
2001,122).
САҚСОРҚҦЙ (Саксоркуй) – қ., қор., Қарақия ауданы. Атау сақ (зат есім) және сор
(зат есім), қҧй//қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Сонда атаудың
мағынасы: «сор жердегі ауызсулы қҧдық» (қараңыз: САУҚҦДЫҚ).
САҚЫР, Кіші Қаратҥйе (Сакыр) – қҧдықтар, Маңғыстау ауданы, Солтҥстік
Ҥстірттегі Алтынтӛбенің оңтҥстігінде. Этногидроним.
САЛАЛЫҚҦДЫК (Салалыкудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау салалы (сын есім)
және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «жер асты су
тармағы кӛп қҧдық».
САЛАМАТ (Саламат) – қ., Тҥпқараған ауданы. Антропогидроним.
САЛМА (Салма) – қ., Маңғыстау ауданы. «Салма – жердің ҥстінен топырақ ҥйіп,
салынатын су ағар (арық)» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 217). Мағынасы: «жанында
арығы бар қҧдық».
САЛПЫ (Салпы) – қ., Маңғыстау ауданы. Суы ӛнімсіз қҧдыққа қаратылып айтылған.
САЛПЫНШАҚ (Салпыншак) – Маңғыстау ауд-дағы жер. Ҧ.Рысқалиқызы:
«Салпыншақ сӛзі, негізінен, су нысандарына қатысты айтылып, «ӛзеннің қалдығы,
ҥзік су» мағынасын береді» дейді (Ҧ.Рысқалиқызы, 128).
САМ (Сам) – сор, Бейнеу ауданыы, Солт. Ҥстірт кемері мен Сам қҧмының
аралығында. Аңыз дерегінде былай делінеді: «Бҧл қҧм ӛңірін ҧзақ жылдар Сам
Малкелдіҧлы атты әрі әруақты, әрі би адам жайлаған. «Хан тӛрелігі бҧзылса да, Сам
тӛрелігі бҧзылмас» деген мақал сол кезден қалған. Сол Сам Маңғыстау, Ҥстірттің
топографиялық картасын жасау ҥшін арнайы жҥрген орыс экспедициясына жолбасшы
болып, жер-суды білгірлігімен кӛп кӛмек кӛрсеткен. Оларды Арал теңізін жағалатып,
Қоңыратқа дейін алып барған. Осы жерге келгенде экспедиция бастығына: «Мен
келісім бойынша кӛрсетілген жерге дейін аман-сау әкелдім, енді рҧқсат болса елге
қайтсам», – дейді. Экспедиция бастығы: «Еңбегіңе ризамын. Ӛңірдің қажетті жер-суы
картаға тҥсірілді. Бізден не ӛтінішің бар, айт, орындайын» - дейді. Сонда Сам:
«Сиырдың бӛтекесіндей бҧлтиып-бҧлтиып жатқан, қазір ӛзім жайлап отырған
алақандай қҧм ӛңірді Сам қҧмы деп атасаңыз, ал бергі жағындағы қҧмға Матай деп
жассаңыз, ӛтінішім сол», – дейді. Содан бері бҧл ӛңір картаға ресми тҥрде тҥсіріліп,
Сам қҧмы, Матай қҧмы деп аталады. Матай да сол қҧмды жайлап отырған Бәйімбет
тайпасының бежделді адамы болатын (Бейнеу, 2001, 37). Ал Е.Қойшыбаев кӛнетҥркі
тілінде шам/сам – «лай», «батпақ» деген мағына береді деп қарайды (Е.Қойшыбаев,
204). Осы мәліметке сҥйенсек, бір кездері ол ӛңірде мол су кӛзі болып, қҧмы батпақты
болған шығар» деген де ойға келеміз.
САМАЛ (Самал) – дем. орны, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «жанға жайлы, қоңыр
салқын желді жердегі демалыс орны».
САМ ҚҦМЫ (Сам кумы) – қҧмды алқап, Бейнеу ауданы, Солт. Ҥстіртте. Атау Сам
(зат есім) және қҧмы (зат есім) сӛздерінің тіркесуінен жасалған (қараңыз: САМ).
САНАЗАРАУЛИЕ (Саназараулие) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы.
Антропонекроним. Адайдың Әлі-Жаңай руынан шыққан, шамасы 1761-1852 -
жылдарда ӛмір сҥрген кісі делініп жҥр. Саназар мен екі бақсының сҥйегі сынған
баланың сынығын салуда әруақ шақырып сынасқаны туралы аңыз бар (С.Қондыбаев,
2000, 40).
САНДЫҚ (Сандык) – қ., Маңғыстау ауданы. «Ҥсті тегіс, текшеленіп біткен таспен
шегенделген қҧдық».
САҢЫРАУШОПАН (Саныраушопан) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
«Саңырау ишан – мешіт ашып, ҧзақ жылдар шәкірттерге дәріс берген. Ӛмір жолында
бірнеше жҥздеген діни қағиданы меңгерген, жастарды тәрбиелеп шығарған, сонымен
қатар емшілікпен де айналысқан әулие адам болған» (М.Нығметуллаев, 2 кітабы, 78-
79).
САП-САРЫ (Сап-сары) – қон., Бейнеу ауданы, Ҥстірттің солт. бӛлігінде. Қоныстың
топырағы мен ӛсімдігінің тҥсіне қарай қойылған атау.
САРҒА (Сарга) – а., қор., Бейнеу ауданынан солт.-батысқа қарай 18 км жерде, Каспий
ойпатының шығыс жағындағы Қызылжареспе қонысының шығысында, шӛлді
белдемде орналасқан. Ауыл 2005 жылға дейін Жангелді деп аталып келді. Атау сары
(сын есім) және ға/ғат/қат – қҧз», «жартас», «тау», «биік» ҧғымын беретін кӛне
имитатив тҧлға. Мағынасы: «кең немесе сары бор тҥстес тау, жартасты тауы» бар
ауыл.
САРҒАТ (Саргат) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және ғат (қат)
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қалмақ тілінде хад – «жартас» мәнін береді.
«Мағынасы: «сары тҥсті жартасты шатқал».
САРЖА (Саржа) – мҥй., Қарақия ауданы. Этноороним. Тҥрікмен этнонимдерін
зерттеген С.Атанниязовта: «Сарыжа – алили, дюеджи, сарык, теке және ерсары
тайпаларынан тараған ру. Сары – этноним, -жа – кішірейту мәнін беретін жҧрнақ,
этнонимнің мағынасы: «уақ сары руы», «сары руының бӛлігі» (103). Саржа – «саржа
руының мҥйісі, қонысы» деген мән береді.
САРЖАҚҦДЫК (Саржакудык) – қ., Қарақия ауданы. Этногидроним. Саржа руының
қҧдығы (қараңыз: САРЖА).
САРМЫС (Сармыс) – қ., қор., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
САРТАЙ (Сартай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним. Бегей Сартай қазған
қҧдық.
САРША (Сарша) – ескі жҧрт, қор., Бейнеу ауданы. Этноойконим (қараңыз: САРЖА).
САРЫ (Сары) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним. Олжашының немересі Сары
батырдың қаздырған шыңырауы.
САРЫАТ (Сарыат) – қор., Маңғыстау ауданы.
САРЫАША (Сарыаша) – тауаралық аңғ., Маңғыстау ауд-ы, Шығыс Қаратаудың
солт-гі Аусар қыстауына жақын жерде. Атау сары (сын есім) және аша (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау сары мергельден тҥзілгендіктен қойылған.
САРЫБАЛА (Сарыбала) – мола, Маңғыстау ауданы. Ғ.Қоңқашпаев топонимдер
сыңарындағы бала сӛзін «кіші», «ҥлкен емес» деп қарайды. Осы Ғ.Қоңқашпаевтың
пікіріне сҥйене отырып, атау: «сары тасты биік мола» мағынасын береді дейміз.
САРЫБАЛАҚОРА (Сарыбалакора) – қон., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «сары
тҥсті биік жердегі қоныс» (қараңыз: САРЫБАЛА).
САРЫБАС (Сарыбас) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
САРЫБОЛАТ (Сарыболат) – бейіт, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
САРЫБҦЛАҚ (Сарыбулак) – б., Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және
бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «сары балшық, сары саз
аралас, мӛлдір емес су».
САРЫЖАЛ (Сарыжал) – жота, Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және жал
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҥлкен, биік жал»
САРЫКЕЗ (Сарыкез) – қон., Қарақия ауданы. Атау сары (сын есім) және кез (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кез – екі таудың тҥйіскен жеріндегі ойыс
(С.Аманжолов, 490). Мағынасы: «екі таудың тҥйіскен ойысындағы сары мергельді
қоныс».
САРЫКЕТКЕН (Сарыкеткен) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Сары (зат есім) және кеткен
(етістік) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау белгілі бір оқиғаға байланысты
қойылған.
САРЫКҤП (Сарыкуп) – Маңғыстау ауд-дағы жер. Атау сары (сын есім) және кҥп
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «жерінің топырағы немесе тасы
сары тҥсті, асты тастақты, су жиналатын ойыс».
САРЫҚАСҚА (Сарыкаска) – б., ой., қ., Бейнеу ауд-ы, Солтҥстік Ҥстіртте.
Антрогидроним. «Сарықасқа – Ырсай Бәйімбетҧлының лақап аты. Сарықасқа – Ырсай
батырдың тар маңдайлы, басының шашсыз тақыр болуына байланысты қойылған. Елін
басқыншылардан қорғап, Жем мен Арал бойына қоныстандыруда ерлігімен кӛзге
тҥскен (Маңғыстау энциклопдеиясы, 2008, 519).
САРЫҚАУАҚ (Сарыкауак) – қ., ой, Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және
қауақ (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «топырағы, тасы сары тҥсті
тау аңғарындағы қҧдық».
САРЫҚОЛҚА (Сарыколка) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және
қолқа (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Кең ойдағы қҧдық».
САРЫҚОРА (Сарыкора) – қыс., қысқа сай, Маңғыстау ауд-ы, Қаратаудың солт-гі
Ақсҥйір-Кӛксҥйір шоқылары арасында. Атау сары (сын есім) және қора (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «сары тҥсті мергельді тау жыныстарынан
тҧратын сайдағы қоныс».
САРЫҚҦДЫҚ (Сарыкудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «сазды, сор жерден
қазылған суы ащы қҧдық».
САРЫҚҦЛ (Сарыкул) – тӛбе, абс. биіктігі 140 м. Қарақия ауданы. Антропоороним.
САРЫҚҦЛЕСПЕ (Сарыкулеспе) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «Сарықҧлдың
сай бойындағы кӛзі қайраңнан шығатын тайыз қҧдығы».
САРЫҚЫЗ (Сарыкыз) – мола, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «жалпақ қырдағы
мола».
САРЫНИЯЗ (Сарынияз) – қ., қор., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
САРЫОБА (Сарыоба) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және оба (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «сары тас ҥйілген немесе жалпақ
тӛбе», «сары тастар ҥйіндісі».
САРЫОЙ (Сарыой) – қ., шатқал, Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және ой
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «кең, ҥлкен, енді ой».
САРЫСАЙ (Сарысай) – алқ., Қарақия ауданы. Атау сары (сын есім) және сай (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҥлкен, кең сай».
САРЫСУ (Сарысу) – б., Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және су (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Е.Қойшыбаев «сарысу» атауын – «кең су» десе,
Э.Мурзаев сӛздігінде сарысу: «майлы, сары балшық, сары саз аралас, мӛлдір емес су»
делінген. Атаудың мағынасы: «сазды, сор жерден қазылған суы ащы бҧлақ».
САРЫТАҒАН (Сарытаган) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және
таған (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Т.Жанҧзақ: «таған сӛзінің тағ тҧлғасы
кӛне тҥркі тіліндегі тағ (тау сӛзі) болса, ан морфемасын қосымша деп қараймыз» -
дейді (Т.Жанҧзақ, 2007, 198). Сонда атаудың мағынасы: «сары тҥсті мергельді тау
жыныстарынан тҧратын тӛбелі қоныс».
САРЫТАҚЫР (Сарытакыр) – м., Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім) және
тақыр (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «топырағы сары тҥсті
ӛсімдік ӛспейтін кең шатқал».
САРЫТАС (Сарытас) – шығ., Тҥпқараған ауданы. Атау сары (сын есім) және тас (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «сол жердегі теңізден табылған
таңбалы сары тасқа байланысты аталған».
САРЫТАС ПРИСТАНЫ (Сарытас пристаны) – қамал орны, Тҥпқараған ауданы.
Мағынасы: «сары тасты айлақ (кеме тоқтайтын орын)» (қараңыз: САРЫТАС).
САРЫТАСТЫҚОРА (Сарытаскора) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын
есім) және тасты (сые есім), қора «зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы:
«сары тастан қаланған қорасы бар қоныс».
САРЫТӚБЕ (Сарытобе) – қ, қыс., мола, Маңғыстау, Бейнеу, Қарақия, Тҥпқараған
ауд-да. Атау сары (сын есім) және тас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған.
Мағынасы: «топырағы немесе тасы сары тҥсті, кең тӛбе».
САРЫТӚРТКІЛ (Сарыторткиль) – қыс., тӛбе, абс. биіктігі 130 м. Қарақия ауданы.
Атау сары (сын есім) және тас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы:
«топырағы немесе тасы сары тҥсті, тӛрт бҧрышты, ҥсті тегіс тӛбе».
САРЫТҦРАҚ (Сарытурак) – қ., шатқал, Маңғыстау ауданы. Атау сары (сын есім)
және тас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «кең, ҥлкен қоныстағы
қҧдық».
САРЫШАҒАН (Сарышаган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау сары (сын есім) және тас (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шаған – «тік жарлы, қҧламалы қҧз» мәнін береді.
Мағынасы: «жалпақ не сары тҥсті тік жарлы тӛбе маңынан қазылған қҧдық» болуы
мҥмкін.
САРЫШОҚЫ (Сарышокы) – тӛбе, абс. биіктігі 74 м. Қарақия ауданы. Атау сары
(сын есім) және тас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «топырағы
немесе тасы сары тҥсті немесе жалпақ тӛбе».
САРЫШОҢАЙ (Сарышонай) – қ., қор., Бейнеу ауданы. Этногидроним.
САРЫШЫРПЫ (Сарышырпы) – қон., Бейнеу ауданы, Солт.Ҥстіртте. Атау сары
(сын есім) және шырпы (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қазақ тілінің
аймақтық сӛздігінде шырпының бір мағынасы: «сексеуілдің шабылып алынған жас
кезі. Сексеуілдің жіңішке басы» деген кездеседі (ҚТАС, 778). Біздің пікірімізше,
Сарышырпы атауы, отын ретінде пайдаланылатын сары бҧтақты сексеуіл ӛскен
қонысқа қатысты берілген.
САРЫШЫҢЫРАУ (Сарышынырау) – қ., Бейнеу ауданы, Тӛлеп т.ж. бекетінің солт.
жағын орналасқан. Атау Сары (зат есім, адам аты) және шыңырау (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Әбілхайыр хан батырларының бірі Сары Балтаҧлы қазақ
ауылдарын осы жерге қоныстандырған (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 519).
Атаудың мағынасы: «Сарының терең қҧдығы».
САСЫҚ (Сасык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау судың дәміне, иісіне қатысты
қойылған.
САСЫҚБАЙ (Сасыкбай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним. Олжашы Сасықбай
қазған қҧдық.
САТЕМИР (Сатемир) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
САУҚҦДЫҚ (Саукудык) – қор., қ., Қарақия ауданы. Атау сау (зат есім) және қҧдық
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛне тҥркі тілінде: сағ (сау) – «таза,
ауызсуы» деген мағынаны білдіреді (ДТС, 480). Мҧндағы ғ мен у алмасқыш дыбыстар
(тағ-тау, ағыз-ауыз т.б.). Олай болса атаудың мағынасы: «таза, ауызсулы қҧдық».
САУҚЫЗЫҚ (Саукызык) – қ., қор., Қарақия ауданы. Атау сау (зат есім) және Қызық
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛне тҥркісӛздігінде: сау (сағ) – «таза,
ауызсуы» (ДТС, 480) деген мағынаны білдіреді. Мҧндағы ғ мен у алмасқыш дыбыстар
(тағ-тау, ағыз-ауыз т.б.) Атаудың мағынасы: «Қызық руының ауызсулы қҧдығы»
(қараңыз: ҚЫЗЫҚ).
САУРА (Саура) – қҧр. арна, су кӛзі, Тҥпқараған ауданы. Кӛне тҥркісӛздігінде: сау
(сағ) сӛзінің – «аман, сау», «оң», «ақыл» мағыналарымен қатар «таза, ауызсуы (су
туралы)» деген мәні де кездеседі (ДТС, 480). Ал ра/рә – «ӛте, аса» мәнін береді
(С.Омарбеков, 122). Атаудың беретін мағынасы: «ӛте таза ауызсуы». Атау ауызсулы
су кӛзіне байланысты қалыптасқан.
САУРАНЫҢ КҤБІ (Сауранын куби) – кҥп, Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «ӛте
таза, ауызсуы жиналатын табиғи су орны» (қараңыз: САУРА).
САУРАН (Сауран) – б., Маңғыстау ауданы. Тҥркі тілдерінде сауран деп шатқалды
айтады. Мағынасы: «шатқалдан ағып жақан тҧщы сулы бҧлақ» (қараңыз: САУРА).
САУЫСҚАН (Сауыскан) – а., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «таза, ауызсулы
бҧлақты ауыл» (қараңыз: ҚҦМСАУЫСҚАН).
САУЫСҚАН ҚҦМЫ (Сауыскан кумы) – қҧмды алқап, Маңғыстау ауданы,
Бостанқҧм қҧмының солт-де. Мағынасы: «таза, ауызсулы бҧлақтың маңындағы қҧмды
алқап» (қараңыз: ҚҦМСАУЫСҚАН).
САУЫТТЫ (Сауытты) – қ., қыс., Маңғыстау ауданы. Шежіре дерегінде: «алғаш
адайлар ӛлкеге қоныстана бастаған кезде, қҧдық басында жатқан сауытқа байланысты
«Сауытты» деп атау берген» делінеді (А.Меңдалиев, 98).
САҚАР (Сакар) – тау, Қарақия ауданы. Сақар атауы – тҥркіменнің «сакар» (салыр
тайпасы) руынан пайда болған этнотопоним. С.Атаниязов бҧл рудың пайда болуын
сақ тайпаларымен байланыстырады (С.Атаниязов, 1988, 101).
СӘЙДІМ ЖОЛЫ (Сайдим жолы) – жол, Қарақия ауданындағы соқпақ, ежелгі
керуен жолы. Атау Сәйдім (зат есім) және жолы (зат есім) сӛздерінің тіркесуі арқылы
жасалған. Ә.Спан атауға былайша тҥсініктеме берген: «Кезінде Шевченко ауылында
басшылық қызметте болған Сәйдім Тумышев осы бағыттағы машина жолын
негіздеген. Қауіпті тҧстарға, бҧрылыстарға белгі, бағдарламалар қойдырып, Жосалы
асуын жӛндеткен. Таудың беткейінен, тау-тасынан қалап кӛтеріп, машина ӛтетіндей
сонар соқпақ жасалған. Содан бҧл ел аузында Сәйдім жолы аталып кеткен (Маңғыстау
энциклопедиясы, 2008, 523).
СӘЛМЕНБӚГЕТ (Салменбогет) – шатқал, Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
Атау Сәлмен (зат есім) және бӛгет (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған.
Мағынасы: «Әнет ата ҧрпағы Бердіҧлы Сәлменнің бҧлақ суын тоқтату ҥшін жасаған
бӛгеті, тосқауылы».
СӘНДІБЕК (Сандыбек) – бейіт, Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
СӘҢКІБАЙ (Санкибай) – қ., Бейнеу ауданы. Атау сәңкі (етістік) және бай (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған.Мағынасы: «ҧзын қҧрғақ арнадағы суы кӛп қҧдық»
(қараңыз: БАЙ).
СӘТІНТРУБЧАТКА (Сатинтрубчатка) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау Сәтін (зат
есім) және трубчатка (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Трубчатка орыс тілінен
аударғанда «қҧбыр», «тҥтік» мәнін береді. «Маңғыстауда 1960 жылдардан бастап
бҧрынғы шахталы қҧдықтарды жӛндеу, аршу жҧмыстары саябырсып, оның орнына
техника қуатымен қазылатын тҧрбалы тҥтікті қҧдықтар пайда болды. Енді
бҧрынғыдай шымыраудағы суды арқан, қауға, айыр, доғалақ шығырмен емес, арнайы
су кӛтеретін механизм ВЛМ-ның қуатымен шығаратын болған» (С.Әбішҧлы, 2). Міне
осындай қҧдықтың бірі: «Сәтіннің тҧрбалы тҥтікті қҧдығы».
СӘРСЕНБАЙ (Сарсенбай) – қорған, Қарақия ауданы. Антропоороним.
СӘУБЕТ (Саубет) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Біздің пікірімізше, атау сәу/сау (зат
есім) және бет (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛне тҥркі тілінде: сау –
«таза, ауызсуы» (ДТС, 480). Бет – таулы қыраттың, тӛбенің қҧлама жағы, беткейі.
Сонда атаудың мағынасы: «қҧмды қырқаның не таулы қыраттың қҧлама жағындағы
ауызсулы қҧдық».
СӘУІРХАН (Сауирхан) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
СЕГІЗБАЙ (Сегизбай) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Ру Адай Қорек
бидің әкесі Сегізбай жерленген қорым. Қорек Сегізбайҧлы 1870 жылы Иса, Досан
кӛтерілісі кезінде Хиуа ханы жағында елді орыс патшасына қарсы ҥгіттеп, ханның
ҥндеуін таратқан белгілі би (Ә.Спан, 2008, 20).
СЕЙІТ (Сейит) – қ., қыс., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Атақты Есен
Сейіттің қҧдығы.
СЕКСЕУІЛАРАЛ (Сексеуильарал) – қон., Бейнеу ауданы. Атау сексеуіл (зат есім)
және арал (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Сексеуіл – алабҧталар
тҧқымдасына жататын кӛп жылдық ӛсімдіктер, аса биік емес ағаш, бҧта» (Маңғыстау
энциклопедиясы, 2008, 528). Аралда (жерде) сексеуіл кӛп ӛскендіктен берілген атау.
СЕКСЕУІЛӘУЛИЕ (Сексеуильаулие) – қор., Маңғыстау ауданы. «Сексеуіл –
алабҧталар тҧқымдасына жататын кӛп жылдық ӛсімдіктер, аса биік емес ағаш, бҧта»
(Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 528). Мағынасы: «сексеуіл ӛскен қасиетті, киелі
қауым».
СЕЛБАЙ (Сельбай) – қор., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «сел, қарғын жҥретін қҧрғақ
арнадағы қорым» (қараңыз: БАЙ).
СЕЛЕУЛІ (Селеулы) – қон., Маңғыстау ауданы. «Селеу – астық тҧқымдасына
жататын кӛп жылдық, кейде бір жылдық ӛсімдікдіктер» (Маңғыстау энциклопедиясы,
2008, 528-529). Мағынасы: «селеу қалың ӛскен қоныс».
СЕЛСУ (Сельсу) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау сел (зат есім) және су (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қатты нӛсердің әсерінен тасқын су
жҥретін жолдағы қыстау».
СЕНЕК (Сенек) – а., Қарақия ауданы. «Жеріңнің аты – еліңнің хаты» атты
энциклопедиялық анықтамалықта атауға: «Сенек – ҥйдегі кіре беріс бӛлме, дәліз.
Тҥйесу қҧмына кіре беріс жерде орналасқан ауыл» – деп тҥсінік берілген (586). Ал
«XVI ғ. парсы – тҥркі сӛздігінде»: сенек – «суға арналған ыдыс» (З.Б. Мухамедова,
1973, 151). Біздің пікірімізше, Сенек ӛлкедегі жерасты су қоры мол мекен екенін
ескерсек, атау су сақтайтын орынға, шҧқырға байланысты қойылған тәрізді.
СЕНЕК ҚОРЫМЫ (Сенек корымы) – дәстҥрлі сәулет ескерткіштері. Қарақия
ауданы (қараңыз: СЕНЕК).
СЕҢГІР (Сенгир) – қор., Қарақия ауданы. А.Әбдірахманов сеңгір сӛзін иран тілінен
енгендігін айтады. «Қазақ тілінде сеңгір – «таулар тізбегі» деп тҥсініледі. Сӛздің
тҥбірі санг – тәжік тілінде «тас» деген сӛз. Ал «сангкори – тасты, тастан жасалған»
деген мағынаны білдіреді. Сӛйтіп сангкори - сеңгір ӛзгерісіне тҥскен. Фольклорда
«сеңгір-сеңгір таулардан, секіре басып жӛнелді» деп кездеседі. Бҧл жерде «тасты
таулардан» деген мағынаға ие болып тҧр. Сангкори – сеңгір этимологиялық
ӛзгерісінде субституция ( басқа тілдің дыбыстарын ӛз тілінің ҧқсас дыбыстарымен
ауыстыру) және гаплология (айтуға қиын дыбыс немесе дыбыс тіркестерінің тҥсіп
қалуы) заңдылықтары қатар орын алған» (А.Әбдірахманов, 1986, 18). Ал кӛнетҥркі
тілінде сеңір – «таудың сҥйірленіп тҧрған жері» (ДТС,495). Сонымен атаудың
мағынасы: «тасты немесе биік тӛбедегі қорым».
СЕҢГІРАУЫЛ (Сенгирауыл) – қор., Қарақия ауданы. Атау сеңгір (сын есім) және
ауыл (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тасты, биік тӛбедегі
ауылдың қорымы» (қараңыз: СЕҢГІР).
СЕҢГІРБАЙ (Сенгирбай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Руы Қаратоқа
Әбілғазы батырдың әкесі Итен, оның әкесі Сеңгірбай Ақшымырау жерін қоныстанған.
Қҧдық атауы осы атамызға байланысты қойылған.
СЕҢГІРҚҦМ (Сенгиркум) – тӛбешікті қҧм, Маңғыстау ауданы. Атау сеңгір (сын
есім) және қҧм (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «биік жоталы,
тӛбешікті қҧм» (қараңыз: СЕҢГІР).
СЕҢГІРЛІ (Сенгирлы) – мҥй., Қарақия ауд-ы, Каспий теңізінің шығыс жағалауында.
Мағынасы: «биік тӛбелі мҥйіс (қараңыз: СЕҢГІР).
СЕҢГІРТӚБЕ (Сенгиртобе) – қон., қ., Маңғыстау ауданы. Атау сеңгір (сын есім)
және тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тасты, биік тӛбелі
қоныс».
СЕРДАЛЫ (Сердалы) – қыс., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим. Бес Ӛрдектің
бірі – Мамыр Дулаттың баласы Сердалының қонысы делінеді.
СЕРКЕБАЙ (Серкебай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
СЕРКЕШҚОРА (Серкешкора) – қыс., Бейнеу ауданы. Атау Серкеш (зат есім) және
қора (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Серкеш/Шеркеш – Кіші жҥздің
Байҧлынан тарайтын ру. Мағынасы: «Шеркеш руы ӛкілі қоныстанған қыстау».
СЕРШЕЛІ (Сершелы) – қ., тереңдігі – 3 м., Маңғыстау ауданы. Шершелі деп те
аталады. Атау серше (зат есім) және бір нәрсенің барлығын білдіретін –лі жҧрнағының
қосылуы арқылы жасалған. Серше – шымшық торғай, қҧстың аты (З.Б.Мухамедова,
1973,151). Мағынасы: «серше қҧсы кӛп кездесетін жердегі қҧдық».
СИЫРСУ (Сиырсу) – б., Маңғыстау ауданы. Біздің пікірімізше, атау сиыр (сын есім)
және су (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау сиыр малына қатысты емес
сияқты. Сиыр моңғолдың сайыр «қҧрған ӛзен арнасы, малта тас» деген мәніндегі сӛз
(Т.Жанҧзақ, 2007, 28). Атаудың мағынасы: «сайдан аққан су».
СИСЕМ (Сисем) – б., Солт. Ҥстірт беткейіне жақын Аютӛс кемерлі шатқалындағы
тҧщы бҧлақ. Кісі есімінен қойылған атау (Қараңыз: СИСЕМАТА).
СИСЕМАТА (Сисемата) – кӛне қау., Маңғыстау ауданы, Ҥстірттің Бозашы тҥбекке
қараған шетінде. Антропонекроним. «Басына сырық шаншылған кӛне мола Сисем ата
әулиенікі делінеді. Қазақтар алғаш Маңғыстауға аяқ басқанда, осы жерді Сисем ата
қоныс етуге пәтуа жасап, баталасқан дейді (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 526).
«Онда қазақтың адай руының игі жақсылары (Сҥйінғара, Тӛлеп, Шоңай, Шабай, Сҥгір,
Әнет батырлар т.б) жерленген ӛзінше бір пантеоны» іспетті» (С.Қондыбаев, 2000, 41).
СИСЛЕМ (Сислем) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
СИРАҚШЫҚҚАН (Сиракшыккан) – қ., Бейнеу ауданы. Белгілі бір оқиғаға
байланысты қойылған атау.
СИСЕНБАЙ (Сисенбай) – қау., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. «Сисенбай –
Бҧхарда он жыл оқып, медреселік біліммен мешітте бала оқытқан, сонымен қатар
кітап ашып, аурулардың дертін айтатын әулие адам болған» (М.Нығметуллаев,
Т.Кезбаев, 89).
СКАЛИСТЫЙ (Скалистый) – мҥй., Тҥпқараған ауданы. Орыс тілінен аударғанда,
атау – «жартасты, қҧзды» деген мән береді.
СОҚҚЫ (Соккы) – тӛбе, абс. биіктігі 278 м. Маңғыстау ауданы. Кӛнетҥркі
сӛздігінде: соқы – «келі». Мағынасы: формасына қарай келі тәрізді «ҥлкен тӛбе»
болуы мҥмкін.
СОҚЫР (Сокыр) – тӛрткіл, Қарқия ауданы. Мағынасы: «суы жоқ тӛбе».
СОҚЫРСУ (Сокырсу) – қ., Қарақия ауданы. Атау соқыр (сын есім) және су (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Біздің пікірімізше, атау суы аз қҧдыққа қаратылып
айтылған.
СОЛТҤСТІК АҚОРПА (Солтустик Акорпа) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы:
«терістіктегі аузы кең, тайыз, әрі шегенделмеген қҧдық».
СОЛТҤСТІК АҚПАН (Солтустик Акпан) – қ., Қарақия ауданы. Мағынасы:
«терістіктегі ақпан руының қҧдығы».
СОЛТҤСТІК АҚТАУ (Солтустик Актау) – бҧйрат, Маңғыстау мен Тҥпқараған
аудандарының шекарасында. Мағынасы: «терістіктегі ақ тҥсті тау».
СОЛТҤСТІК БЕСШОҚЫ (Солтустик Бесшокы) – тау, Маңғыстау ауданы.
Мағынасы: «терістіктегі бес шоқы».
СОЛТҤСТІК БҦРМА (Солтустик Бурма) – қ., Қарақия ауданы. Мағынасы:
«терістіктегі бҧрылысты, иінді жердегі қҧдық».
СОЛТҤСТІК ЖАРБЕК (Солтустик Жарбек) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы:
«терістіктегі жарлы тау».
СОЛТҤСТІК ҚАЙҚЫ (Солтустик Кайкы) – шатқ., Қарақия ауданы. Мағынасы:
«терістіктегі еңістігі жоғарыдан тӛмен қарай арта тҥсетін қайқы беткейлі тӛбелі жер».
СОЛТҤСТІК ҚАРААУДАН (Солтустик Карааудан) – қон., Бейнеу ауданы.
Мағынасы: «терістіктегі бҧлақ суын бӛгеп, жинаған ҥлкен қоныс».
СОЛТҤСТІК ҚАРАҚИЯ (Солтустик Каракия) – кен ор., Мҧнайлы ауданы.
Мағынасы: « терістіктегі ҥлкен қара тас беткейлі жердегі кен орны».
СОЛТҤСТІК ҚҦЛАЛЫ (Солтустик Кулалы) – Тҥпқараған ауданындағы жер аты.
СОЛТҤСТІК ҚЫЗЫЛСАЙ (Солтустик Кызылсай) – қ., Қарақия ауданы.
Мағынасы: «терістіктегі қызыл топырақты сайдан қазылған қҧдық».
СОЛТҤСТІК ПРИДОРОЖНЫЙ (Солтустик Придорожный) – м., кен ор., Қарақия
ауданы. Мағынасы: «терістік жол бойындағы алқап, кен орны».
СОНАБАЙ (Сонабай) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. «Сонабай –
XVIII ғасырдың екінші жартысында ӛмір сҥрген, адайдың Мҧңал-Ескелді руынан
шыққан, бар ӛмірін бала оқытуға арнаған адам болған».
СОР (Сор) – тӛбе, қыс., Маңғыстау, Бейнеу ауд-да. Мағынасы: «тҧзды батпақ жер».
СОРБҦЛАҚ (Сорбулак) – сай, Қарақия ауданы. Атау сор (зат есім) және бҧлақ (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тҧзды батпақ жерден аққан бҧлақ».
СОРҚҦДЫҚ (Соркудык) – қон., қ., тереңдігі – 4 м., Маңғыстау ауданы. Атау сор (зат
есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тҧзды батпақ
жерден қазылған қҧдық».
СОРЛЫҚҦДЫҚ (Сорлыкудык) – қ., Маңғыстау, Бейнеу ауд-да. Атау сорлы
(туынды сын есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы:
«суы тҧзды, ащы қҧдық».
СОРЛЫОЙ (Сорлыой) – қ., Тҥпқараған ауданы. Атау сорлы (сын есім) және ой (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тҧзды батпақты ой»
СОРТАҚЫР (Сортакыр) – м., Қарақия ауданы. Атау сор (зат есім) және тақыр (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тҧзды ӛсімдік ӛспейтін мекен»
СОРТҦМСЫҚ (Сортумсык) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау сор (зат есім) және
тҧмсық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тҧзды батпақ жердің
кӛтеріңкі тҧсындағы тау».
СПАН (Спан) – қ., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
СРЕДНИЙ (Средний) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «ортадағы тӛбе».
СУАТ (Суат) – қыс., қ., Тҥпқараған ауданы. Шежіре дерегінде: «Қҧнанның Мамыртай
деген руға берген қызы тӛркіндеп келіп, сол Қосқаттағы бҧлақты сҧрайды. Қҧнан
қызына сҧраған бҧлағын береді, қыздың аты Суат екен, содан бҧлақ «Суат» атанып
кеткен», – дейді. (А.Меңдалыҧлы, 99). Бҧл негізінен халықтық этимология. Біздің
пікірімізше, атаудың мағынасы: «мал суаратын қҧдығы бар қыстау».
СУЛЫКӚЛДЕУ (Сулыкольдеу) – шатқал, Маңғыстау ауданы. Атау сулы
(туынды сын есім) және кӛлдеу (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы:
«ҥнемі су жайылып кететін, шалшықты жер».
СУЛЫҚАПЫ (Сулыкапы) – аңғ., Маңғыстау ауданы. Атау сулы (туынды сын есім)
және қапы (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы бар тау
аңғары».
СУЛЫҚЫЗЫЛСАЙ (Сулыкызылсай) – сай, Қарақия ауданы. Атау сулы (туынды
сын есім) және қызыл (сын есім), сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «ҥнемі су жататын жіңішке сай».
СУЛЫСАЙ (Сулысай) – сай, Маңғыстау ауданы. Атау сулы (туынды сын есім) және
сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥнемі су жатын сай».
СУЛЫШОШАҚ (Сулышошак) – қон. Атау сулы (туынды сын есім) және шошақ
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шошайған қырдағы сулы
қоныс».
СУСЫЗҚЫЗЫЛСАЙ (Сусызкызылсай) – сай, Қарақия ауданы. Атау сусыз (туынды
сын есім) және қызыл (сын есім), сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «қҧрғақ жіңішке сай».
СУЫҚШИ (Суыкши) – Маңғыстау ауд-ы, Бозащыдағы қҧдық. Атау суық (туынды
сын есім) және ши (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы
салқын, маңына ши ӛскен қҧдық».
СҦЛТАНЕПЕ (Султанепе) – жерасты меш., қ., Тҥпқараған ауданы, Форт-Шевченко
қаласының солт.-шығыс жағынан 57 км жерде. Антропонекроним. «Сҧлтанепе
(шамамен XII-XIII – ғғ.) – Қҧл Сҥлейменнің (Хәкім атаның) немересі, оның есімі ел
ішінде «Баһрғани» жазбасының иесі, сондай-ақ су апатынан тап болғандардың
қорғаны ретінде де белгілі болған. Кезінде адамдар «Сҧлтанепе, сақтай гӛр пендеңді
су апатынан» деп сиынған екен» (С.Қондыбаев, 2000, 41). Атау Сҧлтан (зат есім, адам
аты) және епе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мҧндағы «ҥпі, аба, әбе,
әб, аб деген сӛз – парсының су мағынасын береді. Қазақ тілінде Сҧлтанепе болып
ӛзгеріске тҥскен» (Ж.Дҥйсенбаева, 2007, 40). Сонда атаудың мағынасы: «Сҧлтанның
суы, қҧдығы» болатын тәрізді.
СҦЛТАНЕПЕ ШАТҚАЛЫ (Султанепе шаткалы) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
Антропоороним. (қараңыз: СҦЛТАНЕПЕ).
СҦЛУҚАРА (Сулукара) – қ., Бейнеу ауданы. Атау сҧлу (сын есім) және қара (сын
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ескі, сулы қҧдық».
СҦЛУҚОРА (Сулукора) – мола, Бейнеу ауданы. Атау сҧлу (сын есім) және қора (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Біздің ойымызша, атаудың бірінші сыңары
сҧлу емес о баста сулы деген сӛз болған болу керек. Сонда мағынасы: «суы бар
қоныс» болмақ.
СҦЛУТӚРТКІЛ (Сулуторткиль) – тау, абс. биіктігі 200 м. Қарақия ауданы,
Маңғыстау ҥстіртінің шығысында. Атау сҧлу (сын есім) және тӛрткіл (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау «тау басы тегіс, пішіні дҧрыс кӛтеріңкі
келгеніне байланысты аталған» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 537) немесе
Сҧлутӛрткіл – «сулы тӛрткіл» болуы да мҥмкін.
СҦМСА (Сумса) – қ., Қарақия ауданы. Кӛнетҥркі сӛздігінде: «сувса – шӛлдеу,
шӛліркеу, су ішкісі келу» мағынасын береді (ДТС, 515). Біздің пікірімізше, атау суы аз
қҧдыққа қатысты қойылған.
СҦРАТ (Сурат) – тӛбе, абс. биіктігі 119 м. Қарақия ауданы. Атау сҧр (сын есім)
және ат (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥлкен бозғылт
тӛбе».
СҦРБАҚАЙ (Сурбакай) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау сҧр (сын есім) және Бақай
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Бақай руының бозғылт,
қуқыл тартқан қонысы».
СҦРШОҚЫ (Суршокы) – қыс., Тҥпқараған ауданы. Атау сҧр (сын есім) және шоқы
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «бозғылт биік жота, тӛбе»
СҤГІР (Сугир) – бейіт, Қарақия ауданы. Антропонекроним.
СҤЙІРБАС (Суирбас) – қ., Бейнеу ауданы. Атау сҥйір (сын есім) және бас (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «биік ҥшкірлі тӛбе жанындағы
қҧдық».
СҤЙІРШЕ (Суирше) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ҥшкірлеу келген
тӛбелі қоныс».
СҤМБЕ (Сумбе) – тӛбе, абс. биіктігі 44 м. Қарақия ауданы. Ғ.Қоңқашпаев: сҥмбе
моңғол тіліндегі «мҧнара (монастырь)» деген сӛз десе (94), проф. Т.Жанҧзақов сҥмбе
«тіп-тік, сҥйір шың, биік тау» деген мағынадағы атау деп кӛрсетеді (Т.Жанҧзақ, 2005,
169). Атаудың мағынасы: «сҥйір шоқылы тӛбе».
СҤМБЕСУ (Сумбесу) – қ., Бейнеу ауданы. Атау сҥмбе (зат есім) және су (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сҥйір шоқының жанынан қазылған
қҧдық» (қараңыз: СҤМБЕ).
СҤМБЕТЕМІРАЛАН (Сумбетемиралан) – алқ., Бейнеу ауданы. Атау сҥмбе (зат
есім) және Темір (зат есім), алан (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «Руы алан Темірдің сҥйір шоқылы қонысы».
СҤРІНШЕКТІ (Суриншекты) – тӛбе, Маңғыстау ауд-ы, Жармыш ауыл-ң
шығысында. «Тҥнде сәуір салып жҥріп, кҥн қыза Жармыш бҧлағының басына жетіп
аялдауға асыққан керуен кӛлігі таңсәріде қалжырап, сҥріне беретін болған соң
Сҥріншекті аталып кетіпті деген ел аузында аңыз бар» (Маңғыстау энциклопедиясы,
2008, 540).
СЫҒАЙ (Сығай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
СЫҒЫНДЫ (Сыгынды) – мҥй., айлақ, Тҥпқараған ауданы. Кӛнетҥркі тілінде сық –
«кіші, азғантай» (ДТС, 504). Мағынасы: «кішкентай айлақ, мҥйіс».
СЫНДЫ (Сынды) – қ., Бейнеу ауданы. Т.Жанҧзақов: «сын сӛзі – «тау жотасы»,
«жал», «асу» мәнін береді деп кӛретеді. (Т.Жанҧзақ, 2007, 178) Ал кӛнетҥркі тілінде
сын – мола» (ДТС, 503). Сонда атаудың мағынасы: «моланың жанынан қазылған
қҧдық».
СЫҢҒЫРЛАУ (Сынгырлау) – қ., а., Бейнеу ауданы. Атау қҧдық суының сылдырап,
кҥмбірлеп шыққан ҥніне, дыбысына байланысты берілген.
СЫРЛЫТАМ (Сырлытам) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау сырлы (туынды сын есім)
және там (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «маңында тасы
боялған немесе сыртына сыр жағылған тамы бар қҧдық».
СЫРЛЫТЕПСЕҢ (Сырлытепсен) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау сырлы (туынды
сын есім) және тепсең (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Тепсең – мал
жайылатын жазық жер, жайылым. Мағынасы: «бояулы, жосалы жайылым».
СЫРТШАҢЖАЛ (Сыртшанжал) – қон., Қарақия ауданы мен Тҥркменстан
шекарасын бойлық бағытпен қиып ӛтетін қоныс. Атау сырт (зат есім) және шаң (зат
есім), жал (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың екінші
сыңарындағы шаң сӛзі тәжік тілінде чан – «тау», «тау шыңы», «жота, «тӛбе» мәнін
білдіреді. Мағынасы: «арқа тҧстағы созылып жатқан тік жарлы, қыратты қоныс».
СЫРЫҚКЕТКЕН (Сырыккеткен) – қ., Бейнеу ауданы, Оңт. Ҥстірттегі
Қаратҥлейдің солт. жағында. Атау сырық (зат есім) және кеткен (етістік) сӛздерінің
бірігуі арқылы жасалған. Ел аузындағы аңызда: «қатар отырған екі ауылдың жігіттері
қҧдық қаздырып жатқанда, бір ауылдың қҧдығына тҥсіп кеткен сырық жер астындағы
ағыспен келіп екіншісінің тҥбінен шығады» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 541).
Ал жазушы С.Әбішов атауды: «су жиналатын қауыздың тым бҥйірлі сырық
айналатындай болып келуіне байланысты «сырық кеткен» аталған» деп тҥсіндіреді
(С.Әбішҧлы, 22).
СЫРЫМ (Сырым) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
СЫРЫМНЫҢ ҚОҢЫРДАҢЫ (Сырымнын конырданы) – су кӛзі, Маңғыстау
ауданы. Қоңырдаң – сай бойына ағын сулардың жиналатын орны (Ә.Спан,
Ж.Дҥйсенбаева, 200). Мағынасы: «Сырым пайдаланған ағын сулардан қҧралған су
кӛзі».
СЫРЫМТЕСКЕН (Сырымтескен) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Сырым (зат есім) және
тескен (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Сырым қазған немесе
кӛзін аршыған қҧдық».

ТАБАНАТА (Табаната) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.

ТАБЫНАЙ (Табынай) – мола, Бейнеу ауданы. Генонекроним. Табынай – Адайдың
Тобышынан тарайтын аталардың бірі. Табынай руының ӛкілдері жерленген қауым.
ТАБЫНБАЙ (Табынбай) – қ., мола, шатқал, Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ТАЗТӚБЕ – Ақтау қаласының маңындағы су кӛзі. Мағынасы: «ӛсімдік ӛспеген
тӛбедегі су кӛзі» немесе «Таз руының ӛкілі қоныстанған тӛбе» Таз – Кіші жҥздің
Байҧлынан тарайтын ру.
ТАЙБАҒАР (Тайбагар) – қ., шатқал, Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ТАЙБАСАР (Тайбасар) – тҧз. қ., мола, Бейнеу ауданы. Атау тай (зат есім) және
басар (етістік) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Э.Мурзаев: тҥркі тілінде тай – «тау» деп
кӛрсетеді (Э.Мурзаев, 1969, 38). Мағынасы: «таудан қазылған қҧдық».
ТАЙЛАҚ (Тайлак) – б., қыс., Қарақия ауданы. Атау тай (зат есім) және лақ (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Э.Мурзаев: тҥркі тілінде тай – «тау»деп кӛрсетеді
(Э.Мурзаев, 1969, 38). Иран тілінде: лақ – «жартас, қҧз» (Савина, 136). Мағынасы:
«жартасты, қҧзды таудағы бҧлақ, қыстау».
ТАЙЛЫ (Тайлы) – мола, Тҥпқараған ауданы. Э.Мурзаев: тҥркі тілінде тай –
«тау»деп кӛрсетеді (Э.Мурзаев, 1969, 38). Мағынасы: «таулы жердегі мола».
ТАЙТӚБЕ (Тайтобе) – тӛбе, Қарақия ауданы. Мағынасы: «ҥлкен тӛбе немесе таулы
тӛбе».
ТАЙШАХ (Тайшах) – маз., Бейнеу ауданы. Шах – «арық, жап». Атаудың мағынасы:
«арығы бар таудағы мазар» немесе «кішкене арығы бар мазар» .
ТАҚТА (Такта) – шатқ., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «тегіс жер».
ТАҚЫРҚҦДЫҚ (Такыркудык) – қ. Маңғыстау ауданы. Тереңдігі-10м. Атау тақыр
(зат есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«ешбір ӛсімдік ӛспеген жерден қазылған қҧдық».
ТАЛАҚ (Талак) – қ., тҧйық сай, Қарақия ауданы, Ӛзен ойысының солт.- батыс
шетінде. Біздің пікірімізше, атау тал (зат есім) және ақ (етістік) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. Тал – иранша «тӛбе, дӛң, адыр» (Л.И.Рогозова, 93). Ал ақ - «ағу»
етістігінің қызметінде жҧмсалып, тарихи тҧрғыдан, су, бҧлақ дегенді білдіреді. Сонда
атаудың мағынасы: таудан аққан бҧлақ. Ел жадында осы жердің байырғы тҧрғыны
тҥрікмен ақсақалы қайтыс боларының алдында «Маңғыстаудың ойында Талақ,
қырында Кӛгесем, қалдыңдар-ау» депті–мыс деген сӛз сақталған.
ТАЛШОҚЫ (Талшокы) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау тал (зат есім) және шоқы (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Тал – иранша «тӛбе, дӛң, адыр»
(Л.И.Рогозова, 93). Шоқы дегеніміз – «формасы конус тәрізді қырат немесе басы
сҥйірлене біткен тау» (Г.К, Конкашпаев, 41) Мағынасы: «басы сҥйірлене біткен тау,
тӛбенің жанынан қазылған қҧдық».
ТАЛШЫН (Талшын) – қау., Тҥпқараған ауданы. Атау тал (зат есім) және шың (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тӛбе басындағы қауым»
(қараңыз: ТАЛШОҚЫ).
ТАМДЫ (Тамды) – қ., б., қор., Маңғыстау, Бейнеу ауд-да. Бҧлақ, қҧдық маңында
тамның бар екенін білдіретін атау.
ТАМШАЛЫ, Тамшылы(Тамшалы) – су кӛзі, Тҥпқараған ауданы. Атау тамшы (зат
есім) + лы (бір нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын
жҧрнағының қосылуы арқылы жасалған. «Тамшалы – кәдімгі киіз ҥйге ҧқсас дӛңгелек
кеуек ҥңгір. Тас қабырғасы терлеп, кей жерлерінде себезгілеп, мҧздай әрі мӛлдір
тамшы бҥркіп тҧрады. Ҥңгір табанында шағын кӛлшік пайда болған. Осыған орай
Тамшалы аталған» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 546).
ТАРАУ (Тарау) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «тілімденген немесе сай-
салалы шатқал».
ТАРҚОЛҚА (Тарколка) – мекен, Маңғыстау ауданы. Атау тар (сын есім) және қолқа
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «таудың (биік жердің) бір
жақ бҥйіріндегі шағын алқап».
ТАРҚОЛТЫҚ (Тарколтык) – қыс., қон., Маңғыстау ауданы. Атау тар (сын есім)
және қолтық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «теңіздің
қҧрылыққа ішкерілей жіңішкере кірген бӛлігіндегі шағын қоныс».
ТАРЛА (Тарла) – шатқ., Қарақия ауданы. Э.Мурзаев: «Тарла – тҥркі тіліндегі, егістік,
жыртылған, ӛңделген жер деген сӛз. Радловтың кӛнетҥркі сӛздігінде: «егіс даласы»,
«егін» деп берілген» деп кӛрсетеді (Э.Мурзаев, 1984, 544). Сонда атаудың мағынасы:
«егін егілетін шатқал».
ТАРТАЛЫ (Тарталы) – аңғ., Маңғыстау ауданы. Атау тар (сын есім) және тал (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Тал – иранша «тӛбе, дӛң, адыр» (Л.И.Рогозова,
93). Атаудың мағынасы: «тар тау аңғары».
ТАРҦЙЫҚ (Таруйык) – аңғ., Маңғыстау ауданы. Атау тар (сын есім) және ҧйық (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тартпа, ми батпақты шағын
алқап».
ТАСАСТАУ (Тасастау) – қ., Бейнеу ауданы. Атау тас (зат есім) және астау (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «басында тастан жасалған мал су
ішетін астауы бар қҧдық».
ТАСБАС (Тасбас) – қ., кен ор., сай, Қарақия, Маңғыстау ауд-да. Атау тас (зат есім)
және бас (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «таспен
шегенделген немесе тасты жерден қазылған сулы қҧдық».
ТАСБОЛАТ (Тасболат) – алқ., мҧн.-г.конд. кені, Қарақия ауданы. Антропоороним.
ТАСИЗЕН (Тасизен) – тҧз. қ., Қарақия ауданы. Атау тас (зат есім) және изен (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Изен – «жіңішке жапырақты алабҧта
тҧқымдасына жататын шӛптесін ӛсімдік». Мағынасы: «изен қалың ӛскен тасты
жердегі қҧдық».
ТАСҚАБАҚ (Таскабак) – қыс., Бейнеу ауданы. Атау тас (зат есім) және қабақ (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «алдыңғы беттегі тасты жердегі
қыстау».
ТАСҚОҢЫР (Тасконыр) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау тас (зат есім) және қоңыр
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. К.Қаймулдинова: «оронимдер
қҧрамындағы «қоңыр» ежелгі тҥркі-моңғолдық «қара» (тӛбе, тау) дегеннің синонимі
болып табылады; бҧл мағынасында топонимдерде постпозицияда, яғни соңғы лекте
тҧрады», – деп кӛрсетеді. Сонда атаудың мағынасы: «тасты тӛбе немесе тау».
ТАСҚҦДЫҚ (Таскудык) – қ., Маңғыстау, Бейнеу ауд-да. Тереңдігі – 3 м. Атау тас
(зат есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты
жерден қазылған қҧдық».
ТАСҚЫНБАЙ (Таскынбай) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «жанында
жаңбырдан соң сел жҥретін сусыз арнасы бар тӛбе» .
ТАСМОЛА (Тасмола) – мола, Қарақия ауданы. Атау тас (зат есім) және мола (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тастан салынған мола».
ТАСМҦРЫН (Тамурын) – а., қон., бейіт, Маңғыстау, Тҥпқараған, Қарақия ауд-да.
Атау тас (зат есім) және мҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Тҥркі
тілінде мҧрын: «қҧмды жер» деген мән береді (М.Мусатаева, Л.Шеляховская, 99).
Мағынасы: «тасты қҧм жердегі ауыл, бейіт».
ТАСОЙЫҚ (Тасойык) – тау, Қарақия ауданы. Атау тас (зат есім) және ойық (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты, ойлы – қырлы тау».
ТАСОРПА (Тасорпа) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда. Атау тас (зат есім) және
орпа (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты жерден
қазылған аузы кең, тайыз, әрі шегенделмеген қҧдық».
ТАССАЙ (Тассай) – сай, Маңғыстау ауданы. Атау тас (зат есім) және сай (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты сай».
ТАСТАНҚҦДЫҚ (Тастанкудык) – қ., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «Тастанның
қҧдығы».
ТАСТӚБЕ (Тастобе) – тӛбе, мола, Бейнеу, Қарақия, Мҧнайлы ауд-да. Атау тас (зат
есім) және тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты
тӛбедегі мола».
ТАСТҤСКЕН (Тастускен) – қ., Қарақия ауданы.
ТАСТЫСАЙ (Тастысай) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Атау тасты (туынды сын
есім) және сай (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты
сайдағы қоныс».
ТАСШОҚЫ (Тасшокы) – тҧз. қ., Қарақия ауданы. Атау тас (зат есім) және шоқы (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты биік жота, тӛбе».
ТАСШЫҢЫРАУ (Тасшынырау) – қ., б., Тҥпқараған ауданы. Атау тас (зат есім)
және шыңырау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты
жерден қазылған терең қҧдық».
ТАСЫМ (Тасым) – қыс., мола, Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ТАСЫМ – ШОРА (Тасым-Шора) – бейіт, Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ТАУАСАР (Тауасар) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «тау қорғандағы қҧдық».
ТАУБАЙ (Таубай) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «сусыз арнасы бар
таудағы қоныс».
ТАУШЫҚ (Таушык) – а., Тҥпқараған ауданы. Атау тау (зат есім) + шық (зат есім)
сӛздерінің қосылуы арқылы жасалған. Тҥркі тілдерінде шық – «шоқы» (С.Атаниязов,
1970, 95). Атаудың мағынасы: «тау шоқысы».
ТӘЖЕКЕН (Тажекен) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ТӘЖЕН (Тажен) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ТӘЖІ (Тажи) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ТӘЖІБАЙ (Тажибай) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ТӘНІМТӚБЕ (Танимтобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «Тәнімнің қоныс
еткен тӛбесі».
ТӘҢКЕ (Танке) – қ., Бейнеу ауданы. Біздің пікірімізше, қҧдықтың ол бастағы атауы
Таңқы (суы аз) дыбыстық ӛзгерістерге ҧшырап Тәңке болып қалыптасқан. Сонда
атаудың мағынасы: «суы аз қҧдық».
ТӘУІПҚАН (Тауипкан) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ТЕГІС (Тегис) – алқ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «ойлы-қырсыз тегіс алқап».
ТЕГІСБАЙ (Тегисбай) – қ., Қарақия ауданы. Атау тегіс (сын есім) және бай (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жазық жердегі сусыз аңғардан,
арнадан қазылған қҧдық» (қараңыз: БАЙ).
ТЕМІРАБДАЛ ДӘНІСПАН ӘУЛИЕ (Темирабдал Даниспанаулие) – мола,
Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Ескі тҥрікмен моласы.
ТЕМІРБАБА (Темирбаба) – қор., мҥй., б., Қарақия ауданы, Кендірлі шығанағының
жағасында. Антропонекроним. С.Қондыбай «Маңғыстау мен Ҥстірттің киелі
орындары» кітабында Темір баба туралы мынадай деректерді келтіреді: «Темір
бабаның Бекет атамен аруақ сынастырғаны жӛнінде аңыз бар, сондай-ақ Кендірлі
шығанағындағы тҥбек–тілшенің пайда болуы туралы аңыз да осы кісімен
байланыстырылады. Кендірлі шығанағындағы осы тілше-тҥбек жӛнінде басқа бір аңыз
варианты бар: «Темір бабаның баласы суға кетіп ӛлгенде, қаншама діндар болғанымен
адам емес пе назаланып, қамшымен теңіз толқынын сабалап, қарғыс айтқан деседі.
Сондағы қамшы тиген су айдыны ҧзын да, жіңішке тілше-тҥбекке, қҧрылыққа
айналыпты». Келесі бір аңыз: «Адайдан аруақты Бекет деген пір шығыпты дегенді
естіп, кӛрісіп, сәлемдесіп, қасиетін кӛрейін деген мақсатпен тҥрікмен Темір баба
келіпті. Бекет малсыз жарлы адам болған. Келген қонағына далада жҥрген арқардың
қошқарын дҧғамен ҧстап алып сойып, қонақасын береді. Сҥйегіне тіс тигізбей, жинап
алып, терісіне қайта салып «уфу» дегенде арқар болып жҥре береді. Тҥрікменнің пірі
Темір: «адайдан аруақты пір Бекет шығыпты деп естіп едім, бҧл сиқыршы екен ғой»
деп Бекеттің аруағын сыйламай аққу қҧс болып ҧшады. Бекет те артынан аққу болып
ҧшады. Темір баба Каспий теңізіне кіре бергенде Бекет ата: «кері қайт, кәпірге жол
саласың» деп ҥш рет дауыстайды. Темір баба кейін қайтады. Фетисов (Кендірлі) пен
Жыланды тауының аралығындағы 20 км арал (тҥбек) маңындағы теңіз айдыны
ортасында тҧщы су кӛзі бар делінеді (С.Қондыбай, 2000, 43).
ТЕМІРТАПҚАН (Темиртапкан) – арал, Тҥпқараған ауданы. Атау темір (зат есім)
және тапқан (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «темір табылған,
темір рудасы бар арал».
ТЕМІРТӚБЕ (Темиртобе) – Маңғыстау ауд-дағы тӛбе. Атау темір (зат есім) және
тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «темір рудасы бар
тӛбе».
ТЕКТҦР (Тектур) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ТЕҢГЕ (Тенге) – а., кен ор., Жаңаӛзен ә. қарасты. Ел аузында: «сҥйгеніне қосыла
алмай, шалға айттырылып қойған Теңге қыз ҥйінен қашып кетіп, суықтан ҥсіп ӛледі.
Ӛлген жеріндегі тӛбе және бейіт аты Теңге атымен аталған» делінеді. Ал Иран
топонимиясында теңге – «таудағы тар асу, тар аңғар» деген мән береді (В.И.Савина,
208).
ТЕППЕ (Теппе) – қ., қҧм., Маңғыстау ауданы. Ә.Спан: теппе – «шыңырау қҧдық
ішіне тҥсіп-шыққан адамның аяғын тіреу ҥшін жасалатын ойық» деген тҥсінік береді
(Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 203). Ал тҥркі тілінде теппенің – «тӛбе, дӛң, адыр»
мағыналары кездеседі (Рогозова, 96). Сонда атаудың мағынасы: «биік жерден
қазылған қҧдық».
ТЕРЕКОРПА (Терекорпа) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау терек (зат есім) және орпа
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «терек ӛскен жерден
қазылған аузы кең, тайыз, әрі шегенделмеген қҧдық».
ТЕРЕКСАЙ (Терексай) – қон., Бейнеу ауданы. Атау терек (зат есім) және сай (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Сайда терек кӛп ӛскендіктен берілген атау.
ТЕРЕКТІ (Теректы) – қон., Бейнеу ауданы. Атау терек (зат есім) + ті (бір нәрсенің
бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының қосылуы
арқылы жасалған. Атаудың мағынасы: «терек кӛп ӛскен қоныс».
ТЕРЕҢ (Терен) – қ., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Қҧдық терең қазылғандықтан
қойылған атау.
ТЕРЕҢҚҦДЫҚ (Теренкудык) – қ., Бейнеу ауданы. Атау терең (сын есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Терең қазылған қҧдық.
ТЕРЕҢОРПА (Теренорпа) – қҧмды алқ., Бейнеу ауданы, Оңт. Ҥстірттің Бесбҧлақ
асуында орналасқан. Атау терең (сын есім) және орпа (зат есім) сӛздерінің бірігуі
арқылы жасалған. Мағынасы: «аузы кең, шегенделмеген, сулы, терең қҧдық».
ТЕРЕҢШЕ (Теренше) – қ., Маңғыстау ауданы. Тереңдеу қазылған қҧдық.
ТЕРІСКЕН (Терискен) – қ., Қарақия ауданы. Теріскен – «қҧмды жерге, сортаңға
ӛсетін, домалақ, жабысқақ тікені бар бҧта сияқты ӛсімдік» (ҚТАС, 664). Атаудың
мағынасы: «теріскен қалың ӛскен жерден қазылған қҧдық».
ТЕРІСКЕНДІ (Терискенды) – қ., Бейнеу ауданы. Атау теріскен (зат есім) + ді (бір
нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының
қосылуы арқылы жасалған. Теріскен – «қҧмды жерге, сортаңға ӛсетін, домалақ,
жабысқақ тікені бар бҧта сияқты ӛсімдік» (ҚТАС, 664) Атаудың мағынасы: «теріскен
қалың ӛскен жерден қазылған қҧдық».
ТЕСІККҤП (Тесиккуп) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау тесік (сын есім) және кҥп (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атау биіктен тік қҧлап ағатын судың
жҧқарып тесілген жартастан ағуына байланысты қойылған.
ТЕСІКТАМ (Тесиктам) – қор., Қарақия ауданы. Атау тесік (сын есім) және там (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тесігі, саңылауы бар там».
ТЕСІКТАС (Тесиктас) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау тесік (сын есім) және тас (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тесік таспен шегенделген
қҧдық».
ТИГЕН (Тиген) – а., Маңғыстау ауданы. С.Атаниязов: «теген – ерсары диалектісінде
«ағыл, яғни «мал қора» және «ауыл» мағыналарында қолданылатын сӛз деп кӛрсетеді
(С.Атаниязов, 1970, 265). Кӛнетҥркі сӛздігінде де ағыл: «мал қора, қой қора, ауыл»
(Э.В.Севортян, 1978, 83). Сонда атаудың мағынасы: «қыстау, қора».
ТОБАНИЯЗ (Тобанияз) – қ., қон., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Тобанияз
Әлниязҧлы – қоғам қайраткері, Адай уездік рев. комитетінің тӛрағасы. Атаудың
мағынасы: «Тобанияздың қонысы, қҧдығы».
ТОБАНИЯЗ ЖАРМАСЫ (Тобанияз жармасы) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
Атаудың мағынасы: «Тобанияздың арығы» (қараңыз: ТОБАНИЯЗ).
ТОБЫҚТЫ (Тобыкты) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау тобық (зат есім) + ты (бір
нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының
қосылуы арқылы жасалған. Мағынасы: «жыңғыл қалың ӛскен жер».
ТОБЫҚТЫОЙ (Тобыктыой) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау тобық+ты (туынды
сын есім) және ой (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «жыңғыл
қалың ӛскен, ойлы шатқал».
ТОБЫЛҒЫ СОРЫ (Тобылгы соры) – сор, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «тобылғы
жиі ӛскен жердегі сортаң, тҧзды жер».
ТОЙНАШ (Тойнаш) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
ТОЙТӚБЕ (Тойтобе) – тӛбе, абс. биіктігі 229 м. Қарақия ауданы. Атау той (зат есім)
және тӛбе (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қою қҧм
балшықты тӛбе».
ТОҚБАЙБҦЛАҚ (Токбайбулак) – б., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «Тоқбайдың
бҧлағы».
ТОҚБАС (Токбас) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ТОҚПАҚ (Токпак) – бҧрқақ, мҥй., Маңғыстау, Қарақия ауд-да. «Тоқпақ деген
шәудір тайпасы, абдалдан тарайтын ру аты кездеседі (С.Атаниязов, 1988,114). Ал
В.В.Радловта: «токмак ажығы» – «ӛзеннің бҧрылысындағы тау асуы», «асу маңында
бҧрылысы бар ӛзен» деген сӛз тіркесі кездеседі (Радлов, 111, 1) Сонда атаудың
мағынасы: «ӛзеннің бҧрылысындағы тау асуы».
ТОҚПАН (Токпан) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ТОҚПАНБӚГЕТ (Токпанбогет) – мола, Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ТОҚСАНБАЙ (Токсанбай) – қ., қон., оқшау тау, сай, Бейнеу ауданы.
Антропоороним. «Тоқсанбай әулиенің аты ғана белгілі. Кімнің баласы, ру, тақтасы
қандай – ол жӛнінде дерегіміз мардымсыз. Қай шамада ӛмір кешке адамдар екені де
белгісіз. Бір аңызда ертеде бҧл жерде мешіт болған. Мҧсылман дініне қарсылар
молдасы мен шәкірттерді қырып кеткен деседі. Анау ҥйілген қара тас дәріс беретін
молданың бейіті кӛрінеді. Ерте кездерде бала кӛтермеген әйелдер тҥнепті. Тҥсінде ақ
жаулықты ананы кӛрсе, әруақ әсер етпейді. Жас келіншкті кӛрсе, ол адам сәбилі
болады деседі (М.Нығметуллаев, 146).
ТОЛҚЫН (Толкын) – мҧн.-г. кені, Бейнеу ауданы. «Жаңа екпін, қозғалыс» мәніндегі
атау.
ТОЛЫБАЙ (Толыбай) – тҥб., қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. «Толыбай
– Адайдың Жеменей атасының белгілі адамы, Қҧлбек батырдың әкесі» делінеді.
ТОМАРЛЫ (Томарлы) – қ., Бейнеу ауданы. Атау томар (зат есім) + лы (бір нәрсенің
бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының қосылуы
арқылы жасалған. Мағынасы: «қалың шӛп ӛскен батпақты, қорысты жердегі қҧдық».
ТОМАША (Томаша) – қон., Қарақия ауданы. Мағынасы: «ағаштың, сексеуілдің
кепкен кішігірім тҥбірлері бар қоныс».
ТОНАН (Тонан) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ТОРҒАЙ (Торгай) – қ., Бейнеу ауданы. Бҧл атау туралы екі тҥрлі болжам айтуға
болады: 1) Торғай – Ерсары және Сары тайпасының руы. Этнонимде тотемдік мән бар
(С.Атаниязов, 1988, 115), мағынасы: «Торғай руының қҧдығы» болады. 2) Бірінші
сыңарындағы тор (тӛр) сӛзі қырғыз, қазақ тілдерімен қатар тәжік тілінде де «биік
таулы жер», «таудың биік жері», «биік, биіктік» мағыналарына ие екенін кӛреміз
(Т.Жанҧзақ, 2005, 180), ал –ғай кішірейту мәнін беретін кӛне жҧрнақ. Атаудың
мағынасы: «аласа, биік емес таудағы қҧдық».
ТОРҚАНЫҢ ТӚРТКІЛІ (Торканын торткилы) – шатқ., Бейнеу ауданы. «Ол
Ақбота Қозыбай байдың ҧлдан кейін кӛрген кенжесі Торқа сҧлудың атына қойылған
кӛрікті жер аты» делінеді.
ТОРЛЫ (Торлы) – тӛбе, қыс., б., Тҥпқараған, Мҧнайлы ауд-да. Бірінші сыңарындағы
тор (тӛр) сӛзі қырғыз, қазақ тілдерімен қатар тәжік тілінде де «биік таулы жер»,
«таудың биік жері», «биік, биіктік» мағыналарына ие екенін кӛреміз (Т.Жанҧзақ, 2005,
180), ал –лы бір нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ. Атаудың мағынасы: «биік
таулы жер».
ТОРТАЙҚАЗҒАН (Тортайказган) – қ., мола, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «Тортай
қазған қҧдық».
ТОРТЫ (Торты) – қ., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «биік таулы жердегі қҧдық»
(қараңыз: ТОРЛЫ».
ТОРЫАТ (Торыат) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТОРЫМ (Торым) – қ., қон., Маңғыстау ауданы. Э.М.Мурзаев «Моңғол тілдерінде
тором немесе тойрим – «тақыр», «ӛсімдік ӛспеген қҧрғақ сор» мағынасындағы сӛз
десе (Э.М.Мурзаев, 1984, 559), М.Қашқаридың сӛздігінде «торым деп тҥйенің ботасын
атағандығы» айтылады. Ал кӛнетҥркі тілі сӛздігінде турум – «ӛлшем бірлік, бір турум
адамның бойына тең қҧдықтың тереңдігі» деп беріледі (ДТС, 589). Демек Торым
атауы –«тақыр», «ӛсімдік ӛспеген қҧрғақ сор» деген атаудан гӛрі, біздің ойымызша,
«адам бойындай тереңдіктегі қҧдық» мәнін береді.
ТОРЫШ (Торыш) – б., қыс., Маңғыстау ауданы. Иран топонимиясында торш –
«қышқыл» деген сӛз (В.И.Савина, 216). Сонда атаудың мағынасы: «қышқыл сулы
бҧлақ» тәрізді.
ТӚБЕҚҦДЫҚ (Тобекудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау тӛбе басынан не жанынан
қазылған қҧдыққа байланысты қойылған.
ТӚБЕҚҦДЫҚ ҚОРЫМЫ (Тобекудык корымы) – дәстҥрлі діни ескерткіштер тобы,
Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «тӛбе басынан қазылған қҧдығы бар қорым».
ТӚБЕЛ (Тобель) – қ., Қарақия ауданы. Э.В.Севортян: «тӛбел – «маңдайында ағы бар
ірі қараға қарата айтылады. Осы жерде сӛз тӛбе сӛзінің мағынасына (холм, верх,
вершина) сәйкес келеді, -л сӛзжасаушы кӛрсеткіш» деп жорамал жасайды
(Э.В.Севортян, 1980, 200). Осы пікірге сҥйенсек, атаудың мағынасы: «тӛбе жанынан
қазылған қҧдық» тәрізді.
ТӚБЕҚОРА (Тобекора) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау тӛбе (зат есім) және қора
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тӛбе басындағы қыстау».
ТӚЛЕБАЙ (Толебай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним. Шежіре дерегінде:
«Тӛлебай Ҥсенҧлы – Дәулеталының (ру) шӛбересі қаздырған қҧдық» делінеді.
ТӚЛЕБЕРГЕН (Толеберген) – мола., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ТӚЛЕГЕНӘУЛИЕ ЖЕРАСТЫМЕШІТІ (Толегенаулие жерастымешити) – мешіт
ор., Маңғыстау ауд-ы, Шайыр ауылының маңында. Антропонекроним. Тӛлеген әулие
адайдың Жаулы – Ескелді руынан шыққан кісі, шамамен 1860-1915 – жылдарда ӛмір
сҥрген. Кезінде жергілікті батырлардың жорыққан аттанарда не жолаушылық сапарға
шығарда міндетті тҥрде тҥнеп шығып, аттанар орны болған екен (С.Қондыбай, 2000,
45).
ТӚЛЕНБӚГЕТ (Толенбогет) – қор., Қарақия ауданы. Мағынасы: «Тӛлен бӛгеттің
қасындағы қорым».
ТӚЛЕП (Толеп) – қ., а., қор., Бейнеу, Қарақия ауд-да. Бейнеу ауданындағы ауыл 1993
жылға дейін Каменное деп аталған. №44 2.12.1996 жылғы аудан әкімінің шешімімен
ауылға ер Тӛлептің есімі берілді. Антропоойконим. «Тӛлеп Әнетҧлы – XVII ғасырдың
аяқ кезінде ӛмір сҥрген Адайдың Бәйімбет тайпасының ҧрпағы. Тӛлеп – атақты батыр,
80 рет Маңғыстауға келген жауды қайырған, 50 рет жекпе-жекте жеңіске жеткен, 7 рет
жалғыз ӛзі саны кӛп жауды жеңген» (Ә.Спан, С.Жҧбаев, 2).
ТӚЛЕПҚАЗҒАН (Толепказган) – қҧдықтар, Бейнеу ауданы. «Ҥстіртте осылай
аталатын шыңырау қҧдық екеу. Солтҥстікте, әуелгі Каменный, қазіргі Тӛлеп темір жол
бекетінің басындағы қҧдықты батыр Тӛлеп қаздырған» (Ә.Спан, С.Жҧбаев, 63)
(қараңыз: ТӚЛЕП). Ал Оңтҥстікте Ҥркеш жолының бойындағы қҧдықты қҧдықшы
Қосбармақ Тӛлеп қазған делінеді.
ТӚЛЕПТІҢ ҚАРАУЫЛ ШОҚЫСЫ (Толептын карауыл шокысы) – шоқы,
Маңғыстау ауданы. Әнетҧлы Тӛлеп батырдың жаугершілік заманда қарауыл қарайтын
шоқысы.
ТӚЛЕСІН (Толесин) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ТӚЛЕУ (Толеу) – қ., мола, Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ТӚЛЕШ (Толеш) – қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним. Кӛрпе Тӛлеш
Майқалпырҧлы қазған қҧдық.
ТӚЛЕШКЕЛГЕН (Толешкельген) – қ., Маңғыстау ауданы. Белгілі бір оқиғаға
қатысты қойылған атау.
ТӚҢІРЕКШЫҢ (Тонирекшын) – қон., ойпат, шатқ., Қарақия ауданы. Атау тӛңірек
(зат есім) және шың (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы:
«айналасын Ҥстірттің кемері қоршаған қоныс».
ТӚРЕҚАЛАУ (Торекалау) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ТӚРЕМҦРАТ (Торемурат) – қау., Бейнеу ауданы. Антропонекроним. «Тӛремҧрат
Талыбайҧлы – 1821 ж. қазіргі Бейнеу ауданы ӛңірінде дҥниеге келген, Таз руының
Жастабан бӛлімінен шыққан атақты батыр, палуан, мерген, домбырашы;
Қҧрманғазының туған нағашысы. Қҧрманғазы патша ӛкіметінен қашып, Кҥйкендегі
Тӛремҧрат ауылын паналағанда, оған арнап «Тӛремҧрат» кҥйін шығарған» (Бейнеу,
2001, 122).
ТӚРТКІЛ (Торткиль) – тӛбе, абс. биіктігі 237 м. Маңғыстау ауданы. «Тӛрткіл – ҥсті
тегіс, тӛртбҧрышты, қабырға – беткейлері тік тӛбе».
ТӚРТҚҦДЫҚ (Торткудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау тӛрт (сан есім) және қҧдық
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Сол жерде бір-біріне жақын тӛрт
қҧдықтың бар екенін білдіретін атау.
ТӚСЕЛБАЙ (Тосельбай) – мола, Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ТӚСТІК (Тостик) – б., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «тау беткейінде ағып жатқан
бҧлақ».
ТУЛУГУНДА (Тулугунда) – қор., Маңғыстау ауданы.
ТУМА (Тума) – қон., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «кішкентай бастау, бҧлағы бар
қоныс» (Э.Мурзаев, 1984, 553).
ТҦЗБАЙЫР (Тузбайыр) – тау, сор, тҧз. қ., Маңғыстау ауданы, Ақтау жотасының
Батыс Ҥстіртпен шектесетін тҧсында. Атау тҧз (зат есім) және байыр (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Кӛнетҥркі тілінде: «байыр – «тӛбе, кӛтеріңкі, биік
жер» мәніндегі атау (Э.В.Севортян, 1978, 37). Атаудың мағынасы: «тҧзды, сортаң биік
тӛбе».
ТҦЗБҦЛАҚ (Тузбулак) – б., Бейнеу ауданы. Атау тҧз (зат есім) және бҧлақ (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы ащы, тҧзды бҧлақ».
ТҦЗОРПА (Тузорпа) – мола, Бейнеу ауданы. Атау тҧз (зат есім) және орпа (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы ащы, тҧзды қҧдық».
ТҦЛСҦЛУ (Тульсулу) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «сусыз шатқал».
ТҦМҒАШЫ (Тумгашы) – тау. Атау тҧм (зат есім) және ғаш (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Иран тілінде тум – «тӛбе», «тау», ал ғаш та – географиялық
термин – «таудың иілген дӛңес жері» (С.Атаниязов, 1970, 87). Ал азербайжан тілінде:
«тау тізбегі» мәнінде қолданылады (С.М.Молла-заде, 153). Сонда атаудың мағынасы:
«таулы тізбек».
ТҦМСЫҚ (Тумсык) – алқ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «кӛтеріңкі биік дӛңесті
алқап».
ТҦРАЙЫМБЕТ (Турайымбет) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ТҦРДЫҒҦЛ (Турдыгул) – тӛбе, Бейнеу ауданы. Антропоороним.
ТҦРЛЫҒҦЛ (Турлыгул) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ТҦРМАМБЕТ (Турмамбет) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ТҦРСЫНБАЙ (Турсынбай) – тоған, Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ТҦРЫҚ (Турык) – мола, Қарақия ауданы. Мағынасы: «тҧрақ, қоныстағы мола».
ТҦРЫМ (Турым) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Дәулеталы Тҧрым
қазған қҧдық.
ТҦРЫШ (Турыш) – а., қҧм, Бейнеу ауданы. Антропоороним. «Тҧрыш (1832-1928) –
Адайдың Балықшы руынан шыққан кӛріпкел, емсек кісі болған» (С.Қондыбай, 2000,
45).
ТҦРЫШАТА (Турышата) – қор., Бейнеу ауданы. Антропонекроним (Қараңыз:
ТҦРЫШ).
ТҦЩЫАЙРЫҚ (Тущыайрык) – б., суат, Маңғыстау ауданы. Атау тҧщы (сын есім)
және айрық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «суы тҧщы,
екіге айырылған бҧлақ».
ТҦЩЫБЕК (Тущыбек) – а., қор., Маңғыстау ауданы. С.Қондыбай: «Тҧщыбек –
Адай – Тӛлеп руынан шыққан, бағбандықпен айналысқан кісі» – деген мәлімет береді
(С.Қондыбай, 2000, 45). Ал біздің пікірімізше, атау тҧщы (сын есім) және бек (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛнетҥркі тілінде: бек: «мықты», «ӛте, кӛп»,
«қорған, қамал, бекініс» мағыналарында қолданылған (Э.В.Севортян, 1978, 117). Ал
Дағыстан топонимиясында Бека, Бекі атауының «тау» мағынасы кездеседі (Словарь
геогр. терм. и др. слов в топонимии Дагестанский АССР, 36). Сонда атаудың
мағынасы: «тҧщы тау бҧлағы».
ТҦЩЫЕГІЗ (Тушыегиз) – қ., Маңғыстау ауданы. «Суы тҧщы қҧдық». Ал екіншісінің
суы ащы болған. Ол Ащыегіз аталады.
ТҦЩЫЕРБАСАН (Тущыербасан) – суы тҧщы қҧдық, Қарақия ауданы.
ТҦЩЫОРПА (Тущыорпа) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау тҧщы (сын есім) және орпа
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «аузы кең, тайыз әрі
шегенделмеген суы тҧщы қҧдық».
ТҦЩЫКӚЛТАБАН (Тущыкольтабан) – қ., Бейнеу ауданы. Атау тҧщы (сын есім),
кӛл (зат есім) және табан (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Мағынасы:
«кӛктемде су жиналатын, жазда кеуіп қалатын ойыстағы тҧщы сулы қҧдық».
ТҦЩЫҚҦДЫҚ (Тущыкудык) – а., қ., Маңғыстау, Тҥпқараған ауд-да. Атау тҧщы
(сын есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тҧщы
суы бар қҧдықты ауыл».
ТҦЩЫҚҦЙ (Тущыкуй) – қ., қора, Маңғыстау ауданы. Атау тҧщы (сын есім) және
қҧй (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тҧщы сулы қҧдық»
(қараңыз: Аджықҧй).
ТҦЩЫОРПА (Тущыорпа) – қ., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 3 м. Атау тҧщы (сын
есім) және орпа (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тҧщы сулы
қҧдық».
ТҦЩЫСАЙ (Тущысай) – қыс., Тҥпқараған ауданы. Атау тҧщы (сын есім) және сай
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «сай табанынан қазылған тҧщы
сулы қҧдығы бар қыстау».
ТҦЩЫСАЙҚҦДЫҚ (Тущысайкудык) – қ., Қарақия ауданы. Атау тҧщы (сын есім)
және сай (зат есім), қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «сай
табанынан қазылған тҧщы сулы қҧдық».
ТҦЩЫШАҒЫЛ (Тущышагыл) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау тҧщы (сын есім) және
шағыл (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ӛсімдік ӛскен қҧмды
тӛбе жанынан қазылған тҧщы сулы қҧдық».
ТҦЯҚ (Туяқ) – мола, Маңғыстау ауданы. Генонекроним. Адай атадан Мҧңал, одан –
Жаулы, одан – Жары, одан – Назар, одан – Тҧяқ тараған.
ТҦЯҚАРЫМ (Туякарым) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау Тҧяқ (зат есім) және арым
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Арым – «ӛсімдік, сексеуіл ӛскен қҧмды жер».
Мағынасы: «Тҧяқ руының сексеуіл ӛскен қҧмды қонысы» (қараңыз: ТҦЯҚ).
ТҤБЕНИЯЗ (Тубенияз) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ТҤБІЖІК (Тубижик) – б., сай, Тҥпқараған ауданы. Атау тҥп (зат есім) + жік
(кішірейту мәнін тудыратын оғыздық жҧрнақ) жҧрнағының қосылуы арқылы
жасалған. Атаудың мағынасы: «кішкене тҥбектегі бҧлақ, шағын сай».
ТҤЙЕБАТҚАН (Туйебаткан) – қ., қҧм, Маңғыстау ауданы. Атау тҥйе (зат есім) және
батқан (етістік) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Белгілі бір оқиғаға байланысты
қойылған атау.
ТҤЙЕҚҦДЫҚ (Туйекудык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау тҥйе (зат есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тӛбе жанындағы қҧдық».
ТҤЙЕМОЙЫНШАППА (Туйемойыншаппа) – ӛңір, Бейнеу ауданы, Солт. Ҥстіртте.
Атау тҥйе (зат есім), мойын (зат есім) және шаппа (зат есім) сӛздерінің бірігуінен
жасалған. Шаппа – «шығуы қиын ӛр» мәніндегі сӛз. Сонда атаудың мағынасы:
«тҥйенің мойыны тәрізді ҧзын жіңішке келген шығуы қиын ӛрлі ӛңір».
ТҤЙЕСУ (Туйесу) – қ., қыс., Қарақия ауданы. Атау тҥйе (зат есім) және су (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тӛбедегі қҧдық» немесе «тҥйе суарылатын
қҧдық» болуы мҥмкін.
ТҤЙЕСУ ҚҦМЫ (Туйесу кумы) – қҧмды алқап, Қарақия ауданы, Маңғыстау ҥстірті
мен Ҥстірттің батыс аралығында. Мағынасы: «ҥлкен қҧдықтың маңындағы қҧмды
алқап».
ТҤЙЕСІҢІРЛІ (Туйесинирлы) – қ., Қарақия ауданы. Тҥйесіңір – таспа туысына
жататын шала бҧта. Мағынасы: «тӛңірегінде тҥйесіңір қалың ӛскен қҧдық».
ТҤКІБАЙ (Тукибай) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Табынай
Тҥкібайдың қҧдығы.
ТҤЛКІЛІ БӚКЕНБАЙ (Тулкилы Бокенбай) – сай, Бейнеу ауданы. Аңызда:
«Атағозы, Бердібектің балалары Әбіл мен Бӛкенбай маңайласқан тҥрікменнің
жылқысынан арғымақ қҧлынды «тҥбінде айғыр қыламыз» деп, сайдың бойымен алып
қашады. Бҧларды тҥрікмендер кӛріп қалып, екі балаға қуып жетеді, біреуін сайдың
бойында, екіншісін тӛрткілдің басына қашып шығып кеткен жерінен ӛлтіреді. Ол
жерлер қазір де: «Әбіл-Тӛрткіл, Тҥлкілі Бӛкенбай» деп аталады (Ж.Дҥйсенбаева, 2002,
52).
ТҤЛКІЛІ (Тулкилы) – б., қон., қора, Тҥпқараған, Маңғыстау ауд-да. Атау тҥлкі (зат
есім) + лі (бір нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын
жҧрнағының қосылуы арқылы жасалған. Мағынасы: «тҥлкі кӛп кездесетін қоныс».
ТҤЛКІЛІ ТӚРТКІЛ (Тулкилы торткиль) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Атаудың
мағынасы: «тҥлкі кӛп кездесетін ҥсті тегіс, тӛртбҧрышты, қабырға – беткейлері тік
тӛбе».
ТҤМЕН (Тумен) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ТҤПҚАРАҒАН (Тупкараган) – тҥб., шығ., Тҥпқараған ауданы. Дерек кӛздеріне
қарағанда о баста тҥбектің аты Қарағантҥп болған. Атау қазіргі қалпында тҥп (зат
есім) және қара (сын есім), қан (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қара –
кӛнетҥркі тілінде «ҥлкен» деген мән беретін сӛз. Ал қан сӛзі «су», «ӛзен», «бҧлақ»
мағынасында қолданылатын географиялық термин (қараңыз: ҚАНДЫБАС). Тҥп –
кӛнетҥркі сӛздігінде, «ӛте тегіс» мәнін береді (ДТС, 598) Сонда атаудың мәні: «ҥлкен,
сулы теп-тегіс тҥбек».
ТҤРІК (Турик) – бейіт, Қарақия ауданы. Халық атынан қойылған атау.
ТҤРІКМЕНОЙ (Турикменой) – шатқ., Қарақия ауданы. Атау тҥрікмен (зат есім)
және ой (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тҥрікмендер қоныс
еткен ой».
ТҤРІКМЕНСҤЙЕК (Турикменой) – шатқ., Бейнеу ауданы. Атау тҥрікмен (зат есім)
және сҥйек (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Жаугершілік заманда
тҥрікмендердің опат болған жеріне байланысты аталған. Аңызда: «Атағозы,
Бердібектің балалары Әбіл мен Бӛкенбай маңайласқан тҥрікменнің жылқысынан
арғымақ қҧлынды «тҥбінде айғыр қыламыз» деп, сайдың бойымен алып бара жатқан.
Бҧларды тҥрікмендер кӛріп қалып, екі балаға қуып жетеді, біреуін сайдың бойында,
екіншісін тӛрткілдің басына қашып шығып кеткен жерінен ӛлтіреді. Ол жерлер қазір
де: «Әбіл-Тӛрткіл, Тҥлкілі Бӛкенбай» деп аталады. Балалардың ӛлігін кӛріп,
жылқышылар ауылға қайтып келеді. Ауылда Бердібек пен Атақозы жорықта ма, әлде
жоқ қарап кетті ма ол жағы белгісіз, ауылда жоқ болады. Содан Бегейдің екі батыры -
Ӛмір мен Темір Тҥлкілі Бӛкенбай мен одан бір кӛштік жердегі Қошаққа дейінгі
аралықтағы, теңіз жағалауында отырған тҥрікменді тегіс қырған екен дейді. Сол жер
«Тҥрікмен сҥйек» деп аталады (Ж.Дҥйсенбаева, 2002, 52).
ТҤРЛЕН (Турлен) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ТЫҒЫРЫҚСОР (Тыгырыксор) – балшықты сор, Солт. Ҥстірттің шығысында. Атау
тығырық (зат есім) және сор (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы:
«ілгері жҥруі, ӛтуі қиын тҧйық тҧзды батпақ».
ТЫНЫМБАЙ (Тынымбай) – шоқы, Қарақия ауданы. Антропоороним.
ТЫШҚАҚ (Тышкак) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТЫШҚАНДЫ (Тышканды) – қон., тӛбе, Бейнеу ауданы. Атау тышқан (зат есім) +
ды (бір нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын
жҧрнағының қосылуы арқылы жасалған. Мағынасы: «тышқан кӛп кездесетін қоныс».
ТЫШҚАНЖАР (Тышканжар) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау тышқан (зат есім)
және жар (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тышқан кӛп
кездесетін жарлы қоныс».
ТЫШҚАНҚҦМ (Тышканкум) – қҧм, Маңғыстау ауданы. Атау тышқан (зат есім)
және қҧм (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тышқан кӛп
кездесетін қҧм».
ТІЛЕБАЙ (Тилебай) – қор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
ТІЛЕГЕН (Тилеген) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним. Руы Әтембек
Тілеген бидің тамы.
ТІЛЕГЕН–ТӚЛЕГЕН (Тилеген–Тольеген) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
Антропоороним.
ТІЛЕК (Тилек) – сор, Бейнеу ауданы. Антропоороним.
ТІЛЕМІС (Тилемис) – қор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
ТІЛЕУМАҒАНБЕТТӚБЕ (Тилеумаганбеттобе) – қор., Бейнеу ауданы. Жары
Мәтжан бидің әкесі Тілеумағанбет жерленген тӛбе.

УА (Уа) – қ., Маңғыстау ауданы. Этногидроним. «Уа атауы ортағасырлық оғыз-

тҥрікмен Ыва тайпасының атынан пайда болған. М.Қашқари, Рашид-ад-Дин және
Абулғазыда Ива Теңізханның ҥшінші ҧлы, Оғызханның немересі деп беріледі және
этнонимнің мағынасы Рашид-ад-Динде «оның дәрежесі бәрінен де биік болады»,
Абулғазыда «жоғары дәрежелі» деп тҥсіндіріледі. М.Қашкари сӛздігінде кӛнетҥркілік
уйа//ува “ұя, отбасы, тек» (М.Қашқари, 135). Атаудың мағынасы: «Уа (Ыва)
тайпасының қҧдығы».
УАҚБҦЛАҚ (Уакбулак) – қолқат, Маңғыстау ауданы. Атау уақ (сын есім) және қҧм
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «бҧлағы кӛп жер».
УАҚҚҦМ (Уаккум) – қҧм, Маңғыстау ауданы. Атау Уақ (зат есім) және қҧм (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Уақ атауы тҥрікменнің «Ыбақ» деп аталатын руы
негізінде жасалған этнотопоним болып табылады. «Ыбақ (убақ)» – тҥркі тілінде уақ
(ҧсақ) деген мағына береді. Мағынасы: «Уақ руы қоныстанған қҧм».
УАҚМОЛА (Уакмола) – мола, Қарақия ауданы. Атау Уақ (зат есім) және мола (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған.Мағынасы: «Уақ руының ӛкілі жерленген мола».
УӘЛІ (Уали) – қ., қор., Маңғыстау ауданы, Ӛтес темір ж. шығысында орналасқан.
Антропогидроним. Шежіре дерегінде Хиуаның ханы делінеді.
УТАС (Утас) – қҧдықтар, Маңғыстау ауданы. Э.Мурзаев: «увтас – «ойыс, ойпаң» деп
кӛрсетеді. Сонда атаудың мағынасы: «ойпаң жерден қазылған қҧдықтар».

ҦЗЫН (Узын) – қ., қон., қор., Қарақия, Маңғыстау ауд-да. Мағынасы: «терең қҧдықты
қоныс немесе ҥлкен қоныс».
ҦЗЫНАРАЛ (Узынарал) – қон., Тҥпқараған ауданы, Бозащы тҥбегінің қиыр
батысында. Ҧзындығы 55 км, орта тҧсындағы енді жері 7-ге жуық. Атау аралдың
ҧзындығына байланысты аталған.
ҦЗЫНБАЙ (Узынбай) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ҧзын сусыз арна»
(қараңыз: БАЙ).
ҦЗЫНБАС (Узынбас) – қ., мола, ескі қоныс, Маңғыстау, Мҧнайлы ауд-да. Атау ҧзын
(сын есім) және бас (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «терең, сулы
қҧдық» немесе «ҥлкен қоныс».
ҦЗЫНБАСОЙ (Узынбасой) – ой, Маңғыстау ауданы. Атау ҧзын (сын есім) және бас
(зат есім), ой (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҧзын, ҥлкен ойпаң
жер».
ҦЗЫНБАССАЙ (Узынбассай) – қ., қҧр. ӛ., Маңғыстау ауданы. Атау ҧзын (сын есім)
және бас (зат есім), сай (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҧзын,
ҥлкен сай».
ҦЗЫНКӚСЕ (Узынкосе) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау ҧзын (сын есім) және кӛсе
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Кӛсе – «мҥйіс». Мағынасы: «қҧрылықтың
теңізге сҧғына еніп жатқан ҧзын бӛлігі».
ҦЗЫНҚҦДЫҚ (Узынкудык) – қ., қон., Маңғыстау, Қарақия ауд-да. Атау ҧзын (сын
есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «терең қҧдық».
ҦЗЫНТАҚЫР (Узынтакыр) – мекен, Бейнеу ауданы. Атау ҧзын (сын есім) және
тақыр (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҧзын шӛп ӛспейтін,
тықыр мекен».
ҦЗЫНТАМ (Узынтам) – қор., Тҥпқараған ауданы. Атау ҧзын (сын есім) және там
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Тамның ҧзындығына байланысты аталған.
ҦЙҚЫЛЫ (Уйкылы) – шатқ., Қарақия ауданы. Атау ҧйқы (зат есім) + лы (бір
нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының
қосылуы арқылы жасалған. Ел аузындағы дерек бойынша, бҧрынырақта керуен сол
тҧстан ӛткен кезде қалғып кетеді екен де, қарақшылар керуенді сол жерде тосып
отырып, тонап алатын болған. Содан жер «Ҧйқылы аталған». Адамдардың қалғып
кетуін сол жерде уранның болуымен байланыстырады.
ҦЛАНАҚ (Уланак) – қыс., кертпеш, Маңғыстау ауданы. Шешірешілер, тҥрікмендер
жас нәресте дҥниеге ақылап келді деп, «Оғыланақ» дейді екен. Бҧл сӛзді қазақтар
ӛздерінше ӛзгертіп Ҧланақ деп атап кеткен» деп жазады. Е.Қойшыбаев этнотопоним
деп кӛрсетеді (Е.Койчубаев, 232). Негізінен, атау ул (су, ӛзен) имитативіне –ан кӛне
есім тудыратын жҧрнақ қосылып Ал ақ - «ағу» етістігінің қызметінде жҧмсалып,
тарихи тҧрғыдан, су, бҧлақ дегенді білдіріп тҧр. Атаудың мағынасы: «аққан ӛзен,
бҧлақ».
ҦЛЫЕСПЕ (Улыеспе) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау ҧлы (сын есім) және еспе (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Еспе деп Маңғыстауда «сай бойындағы кӛзі
қайраңнан шығатын тайыз қҧдықтарды айтады» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 190). Сонда
атаудың мағынасы: «сай бойынан қазылған, ҥлкен тайыз қҧдық».
ҦЛЫҚАРАТҤЙЕ (Улыкаратуйе) – шымырау, Бейнеу ауданы. Атау ҧлы (сын есім)
және қара (сын есім), тҥйе (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Біздің пікірімізше,
атаудың мағынасы: «топырағы, тасы қара тҥсті тӛбенің басынан қазылған ҥлкен, сулы,
терең шыңырау».
ҦЛЫҚЫЗ (Улыкыз) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Атау ҧлы (сын есім) және қыз (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Топонимикалық еңбектерде, «қыз – қыр
мағынасындағы сӛз, з дыбысы қыр сӛзіндегі р дыбысын алмастырған, бұл дыбыстары
ауыспалы дыбыстар деп аталады (Э.Мурзаев, 1974, 198) деген пікірлер кездеседі.
Сонда атаудың мағынасы: «ҥлкен созылып жатқан биік жалды, қырлы шатқал».
ҦЛЫ ҚЫРҒЫН (Улы Кыргын) – қор., Қарақия ауданы. Бір мезетте кӛптеген
адамдардың соғыстан не аурудан опат болып, жерленген қорымы болу керек.
ҦРАКЕУЕК (Уракеуек) – ҥңгір, Маңғыстау тҥбегінде. Атау ҧра (зат есім) және кеуек
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Ҧра – астық сақтайтын шҧқыр жер.
Мағынасы: «астық сақтау ҥшін қазылған ҥңгір» немесе «кішкене ҥңгір».
ҦРЫЖОЛ (Урыжол) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау ҧры (зат есім) және жол (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау кезінде керуенді тонайтын ҧрылар кӛп
кездесетін таудағы жолға байланысты қойылған.
ҦСАҚ (Усак) – қ., қыс., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «шағын қыстау».
ҦСАҚТӚРТКІЛ (Усакторткиль) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «тӛбесі
тегіс, тӛртбҧрышты, қабырға – беткейлері тік кішілеу тӛбе».
ҦШАН (Ушан) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
ҦЯЛЫ (Уялы) – қ., қҧм, мола, Бейнеу ауданы. Атау ҧя (зат есім) + лы (бір нәрсенің
бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының қосылуы
арқылы жасалған. Мағынасы: «ҧясы кӛп, ҧя салынған қҧм, мола».

ҤДЕК, Ӛдек (Удек) – қ., Тҥпқараған ауданы. Атау – «Шыңғыс хан шапқыншылығы
кезінде Маңғыстауды билеген тҥрікменнің ханы Ӛдектің қонысы. Соны айғақтайтын
ежелгі қорымдық және қорған орындары бар», – делінеді (Маңғыстау
энциклопедиясы, 2008, 582). М.Қашқари сӛздігінде: ҥдек – «қҧм арасында кездесетін
қатты жер». Ал тҥркі тілдерінде үдек - ӛзек сӛзінің бір варианты ретінде қолданылады
(С.Атаниязов, 279). Біздің пікірімізше, атаудың мағынасы: «сай-салалы жерден
қазылған қҧдық».
ҤЙГЕНТАС (Уйгентас) – тӛбе, Қарақия ауданы. Атау ҥйген (етістік) және тас (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҥйілген тасты тӛбе».
ҤЙСІН (Уйсин) – тӛбе, қор., Қарақия ауданы. Абс. биіктігі 183 м. Этноороним.
ҤЙТОЛЫ (Уйтолы) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним. Ҥйтолы
Тышқанҧлы – Адайдың Мҧңал-Кҥшік руынан шыққан, 19 ғасырда ӛмір сҥрген кісі
(С.Қондыбаев, 2000,45). Кезінде мешіт ашып бала оқытқан, әулие адам болған.
ҤКІКҤП (Укикуп) – кҥп, Маңғыстау ауданы. Атау ҥкі (зат есім) және кҥп (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау маңында ҥкі кӛп болғандықтан қойылған. Сонда
атаудың мағынасы: «маңында ҥкі кӛп болатын сай тҧйығындағы асты тастақты,
шҧңғыл, су жиналатын орын».
ҤЛЕК (Улек) – қ., ескі қор., Маңғыстау ауданы. Ел аузында, осында Ҥлек әулие
жатыр делінсе, келесі бір аңыз дерегінде, қорым аты ҥлек малымен
байланыстырылады. «Осы алқапты тҥрікменнің атақты байы мекен етеді. Оның
ондаған табын тҥйесі болады. Бай тҥйе тҧқымын асылдандырмақ болып, Иран елінен
ҥлек алдырады. Бір жылы қаңтар айында жараған кезде ҥлек алыстан аттылы адамды
кӛріп, соған қарай желе жӛнеледі. Талшыбықтай жарап, қатқан қайыстай тартылып
тҧрған Ҥлек қойсын ба, кӛзді ашып-жҧмғанша жетіп келеді. Он метрдей басын жерге
салып, екі жағына теңселе жақындаған да, бҧзау тіс отыз екі ӛрме дойырмен
қарақҧстан қойып жібереді. Сол кезде ҥлек екпінімен атқа соққанда, ат та ҧшады,
ҥстіндегі жігіт те ҧшады. Бірнеше кҥннен кейін ғана байдың іздеушілері жайрап
жатқан ҥш ӛліктің ҥстінен шығады. Ҥшеуін де сол жерге қаз-қатар кӛмген екен. Кейін
әрлі-бері жҥрген адамға ҥлек кӛрінеді» (М.Нығметтулаев, Т.Кезбаев, 75). Ал біздің
пікірімізше, Үлек атауы да кӛне үл (су) +ек (ағу етістігінің ӛзгерген формасы болуы
мҥмкін), сонда атау «аққан су» мағынасын береді. Фоносемантикалық тҧрғыдан
қарағанда су», «ӛзен» мағыналары и және у дыбыстары арқылы және олардың (ус, су,
уда, йу (ю), и, а, йыл (иль, ыл, ел, жыл, іл, йол, уол, ул т.б.), юг, (юган, ек, ег, йога, ұйы,
оек, екка), ул (ол, хол/хул, джуль/жуль, чуль, шул, ула т.б.) формалары арқылы
берілген.
ҤЛКЕН АҒАШТЫ (Улкен Агашты) – б., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «қасында
ағаш ӛскен ҥлкен бҧлақ».
ҤЛКЕН АҚКЕТІК (Улкен Аккетик) – қҧр. арна, Тҥпқараған ауданы. Мағынасы:
«ақ тау аралық ҥлкен қҧрғақ арна, сай».
ҤЛКЕН ЕМІР (Улкен Емир) – ескі жҧрт, Мҧнайлы ауданы. Атау – «емір руының
ҥлкен қонысы» деген мағынада қолданылады (қараңыз: ЕМІР).
ҤЛКЕН ҚАРАОБА (Улкен Караоба) – қ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ҥлкен
тасты тӛбе жанындағы қҧдық».
ҤЛКЕН ҚАРАСАЙ (Улкен Қарасай) – аңғ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ҥлкен,
тасы қара тҥсті сай».
ҤЛКЕН ӚЗЕН (Улкен Озен) – тӛбе, абс. биіктігі 167 м. Қарақия ауданы. Атау ҥлкен
(сын есім) және ӛзен (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «маңында
ҥлкен қҧрғақ арнасы, сайы бар тӛбе».
ҤЛКЕН СОР (Улкен Сор) – шатқ., Бозащы тҥбегінде, Маңғыстау және Тҥпқараған
ауд-да. Атау ҥлкен (сын есім) және сор (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған.
Мағынасы: «аумағы ҥлкен, тҧзды батпақты қоныс».
ҤЛКЕН ШҦҚЫРОЙ (Улкен Шукырой) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Мағынасы:
«ҥлкен ойық жер».
ҤМБЕТАЙ (Умбетай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ҤМІТТӚБЕ (Умиттобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «Ҥміттің тӛбесі».
ҤРКІМБАЙ (Уркимбай) – шоқы, Маңғыстау ауданы. Антропоороним. Ҥркімбай –
дӛгелек дәулеті бар орта шаруа және аңшы болған. Осы шоқыны қыстап, мекен еткен.
ҤСЕН (Усен) – шатқ., Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
ҤСТІРТ (Устирт) – дӛңесті аймақ, Қарақия ауданы, Батыста Маңғыстау тҥбегі мен
Қарабҧғазкӛл шығанағы, шығыста Арал теңізі мен Әмудария атырау аралығын алып
жатыр. Ҥстірттке «Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігінде»: «биіктеу болып келетін жер,
тӛбе, қырат» деп тҥсініктеме берілген (ҚТТС, 2008, 874). С.Қондыбай: «Жергілікті
қазақтар оны «Ҥстірт» демей тек «Қыр», «Қыр ҥсті» деп атайды. Ҥстірт кӛне тҥркі
тілінде «ҥстіңгі юрт, ҥстіңгі жҧрт» дегенді білдіреді» дейді (С.Қондыбай, 2008, ).
ҤШАУДАН (Ушаудан) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау ҥш (сан есім) және аудан (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Аудан – «су ағысының аяғынан салынатын
шағын тоспа» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 183). Мағынасы: «жанында ҥш тоспасы бар
қҧдық».
ҤШАУЫЗ (Ушауыз) – қ., Тҥпқараған ауданы, Таушықтың солт.-шығысында. Атау
ҥш (сан есім) және ауыз (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «тау
асуындағы, жолдағы ҥш қҧдық».
ҤШКЕМПІР (Ушкемпир) – мола, сор, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «ескі ҥш сор,
тҧзды жер».
ҤШКӚЗ (Ушкоз) – б., Маңғыстау ауданы. Атау ҥш (сан есім) және кӛз (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атаудың мағынасы: «ҥш бастауы, бҧлағы бар жер».
ҤШКӚЗӘУЛИЕ (Ушкозаулие) – қор., Маңғыстау ауданы. Аңыз дерегінде былай
делінеді: «Ҥшкӛз атаның шын аты Шетпе екен және ағайынды ҥшеуінің кішісі екен,
екі ағасын жерлеген соң ӛзін «ағайынды ҥшеуден қалған кӛз» деп «Ҥшкӛз» атанып
кеткен екен-мыс» (С.Қондыбай, 2000, 46). Ал біздің пікірімізше, атау қорым
маңындағы ҥш бастау, бҧлаққа байланысты аталған тәрізді.
ҤШҚҦДЫҚ (Ушкудык) – қ., қор., Бейнеу, Қарақия ауд-да. Атау ҥш (сан есім) және
қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «қатар-қатар қазылған ҥш
қҧдықты жер».
ҤШҚҦЮ (Ушкую) – қ., қор., Қарақия ауданы. Атау ҥш (сан есім) және қҧю (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Қҧй деген сӛз кӛне тҥркі және моңғол
тілдерінде құд – құды – құйы – құй болып келетін, қазіргі қазақ тіліндегі құдық деген
мағынада қолданылатын сӛзбен тӛркіндес, яғни құй сӛзі жоғарыда айтылып ӛткен
кӛне тҥбірінің бір тҥрі» (Қазақ тілінің этимологиялық сӛздігі, 132). Бірқатар тҥркі
тілдерінде қҧдықты құй – кьую дейді. Ноғайша қуйы, қҧмықша къую, тҥркменше гуйы.
Сонда атаудың мағынасы: «қатар-қатар қазылған ҥш қҧдықты жер».
ҤШОБА (Ушоба) – мола, Қарақия ауданы. Атау ҥш (сан есім) және оба (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Оба термині «тас ҥйіндісі, шекаралық белгі», «оқшау
орналасқан тау, тӛбе», «арнайы ҥйілген тас қорымы» деген мағынаға ие болады»
(К. Қаймулдинова, 54). Атаудың мағынасы: «ҥш тас ҥйінділі мола».
ҤШСАЙ (Ушсай) – қ., сай, Бейнеу ауданы. Атау ҥш (сан есім) және сай (зат есім)
сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «қатар жатқан ҥш сай».
ҤШСУ (Ушсу) – қ., мола, Бейнеу, Тҥпқараған ауд-да. Атау ҥш (сан есім) және су (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҥш қҧдығы бар жер, мола».
ҤШТАҒАН (Уштаган) – а., Маңғыстау ауданы. Атау ҥш (сан есім) және таған (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҥш тӛбелі қҧмы бар жердегі ауыл»
(қараңыз: САРЫТАҒАН).
ҤШТАМ (Уштам) – қор., Қарақия ауданы, Ҥстірттің батыс сілемінде орналасқан діни
қҧрылым кешені. «Оның ҥштам аталуы осы қорымдағы ерекше кӛзге тҥсетін кҥмбезді,
тақтатастан тҧрғызылған ҥш кесенеге байланысты шыққан» (Маңғыстау
энциклопедиясы, 588).
ҤШТАММҦРЫН (Уштаммурын) – шатқ., Қарақия ауданы. Атау ҥш (сан есім) және
там (зат есім), мҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҥш
моласы бар қҧмды қоныс (қараңыз: ТАСМҦРЫН).
ҤШТӚБЕ (Уштобе) – қон., Маңғыстау ауданы. Атау ҥш (сан есім) және тӛбе (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «қатар-қатар жатқан ҥш тӛбелі
қоныс».
ҤШТҦРСЫНБАЙ (Уштурсынбай) – қ., мола, тӛбе, Бейнеу ауданы Атау ҥш (сан
есім) және Тҧрсынбай (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы:
«Тҧрсынбайдың ҥш қҧдығы».
ҤШШОҢҚАЛ (Ушшонкал) – тӛбе, Оңт. Ҥстіртте. Атау ҥш (сан есім) және шоңқал
(зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шоңқал – «биік, шың» (ҚТАС, 760)
Мағынасы: «ҥш биік тӛбе».

ФОРТ-ШЕВЧЕНКО (Форт-Шевченко) – қала, Тҥпқараған ауд-ның ә. орт.,

Антропоойконим. «Орта ғасырларда бҧл жерде теңіз айлағы – Кетікқала қалашығы
орналасқан. Каспий теңізінің шығыс жағалауын игеру мақсатында 1716 жылы Ресей
патшасы Петр I-нің әмірімен А.Бекович–Черкасский басқарған экспедиция осы жерде
алғашқы «Әулие Петр» орыс қамалының іргетасын қалады. 1846 жылы штабс-капитан
М.И.Иваниннің басшылығымен Ново-Петровск бекінісі бой кӛтерді. 1857 жылдан
бекініс маңында пайда болған қала Форт-Александровск, кеңес ӛкіметінің алғашқы
жылдарында Форт-Урицкий, 1939 жылдан 1850-57 жылдар аралығында ӛлкеде
айдауда болған, украинаның ҧлы ақыны Т.Г.Шевченконың есімімен аталады»
(Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 590-591). Ал Форт (француз сӛзі) – бекініс
қоршауы алдындағы ашық, яғни далалық немесе жабық ҧзақ мерзімге лайықталған ірі
әскери қҧрылыс» мағынасын береді (Ә.Спан, Ж.Нҧрмаханова, 15).

ХАНАЙ (Ханай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.

ХАНТӚРТКІЛ (Ханторткиль) – шағын тӛрткіл, Маңғыстау ауданы. «Ел аузында
ерте заманда тҥбекті мекендеген кӛшпелі тайпалардың бірінің ханының жаз жайлауы
болыпты деген аңыз сақталған» (Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 592). Ал Тәжік
топонимиясында хан – «суландыру каналы» (Э. и В. Мурзаевы, 242), десе келесі бір
еңбектерде хан – «тау», «биіктік» ҧғымын беретінін кӛне тҧлға» - дейді. Біздің
пікірімізше, атаудың мағынасы: «суландыру каналы, арығы бар тӛрткіл».
ХАТАМҚОЖА (Хатамкожа) – қор., Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним. «Толық
аты-жӛні Хатам (Сейіт) Қожа Ғаболқожаҧлы. Ақын, ишан. Халық арасында «Хатам
ишан» деген атақпен белгілі болған. Тҥрікмендер мен адайлардың әулиесі болып
есептеледі» (С.Қондыбай, 2000, 46-47).

ШАБАЙМОЛА (Шабаймола) – мола, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «Шабайдың

моласы».
ШАҒА (Шага) – б., қойнау, Маңғыстау ауданы.
ШАҒАН (Шаган) – тӛбе, абс. биіктігі 102 м. Бейнеу ауданы. Е.Қойшыбаев: «Шаған
(чаған, саған, сақан, цақан) тҧлғасы – тҥркі және моңғол тілдерінде қҧмдақ жерлерге
тән ӛсімдік аты, тҥйе малының азығы» деп кӛрсеткен. Атау ӛсімдікке байланысты
қойылса, оның молдылығын кӛрсететін –лы,-лі жҧрнағы жалғануы керек еді. Ал
Г.Қоңқашпаев «Шаған – Қазақстанда ең кӛп тараған моңғолдық атау. Шаған сӛзі –
моңғолдық цаган – «ақ» дейді. (Г.К.Конкашпаев, 1959, 96). Э.Мурзаев азербайжан
диалектілеріндегі, чаган сӛзінің «шҧңқыр, кішкене ойыс, қҧдық» деген мағыналарын
кӛрсетеді (Э.Мурзаев, 1984, 605). Сонымен қатар тҥркі тілінде шағанның: «тік жарлы,
қҧламалы» деген мағынасы кездеседі. Біздің ойымызша, Шаған атауы «тік жарлы,
қҧламалы, қҧзды тӛбе» деген мағынаны береді.
ШАҒЫЛДЫСОР (Шагылдысор) – ойыс., Қарақия ауданы. Атау шағылды (сын есім)
және сор (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шағыл – «желмен сусып жататын
ӛсімдігі жоқ, жалаңаш қҧм тӛбелер» (ҚТАС, 724). Атаудың мағынасы: «ӛсімдігі жоқ,
жалаңаш қҧм тӛбелі сордағы ойыс».
ШАҒЫЛҚОРА (Шагылкора) – қыс., Маңғыстау ауданы. Атау шағыл (зат есім) және
қора (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шағыл – «желмен сусып жататын
ӛсімдігі жоқ, жалаңаш қҧм тӛбелер» (ҚТАС, 724). Атаудың мағынасы: «ӛсімдігі жоқ,
жалаңаш қҧм тӛбелі қыстау»
ШАҒЫЛОРПА (Шагылорпа) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау шағыл (зат есім) және
орпа (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ӛсімдігі жоқ, жалаңаш
қҧмнан қазылған тайыз қҧдық».
ШАҒЫН (Шагын) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «кішкентай қҧдық».
ШАҒЫРЛЫ (Шагырлы) – қ., Бейнеу ауданы. Атау шағыр (зат есім) + лы (бір
нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының
қосылуы арқылы жасалған. Шағыр – «қҧмды, шағылды жерлерде ӛсетін қурай тектес
ӛсімдік». Мағынасы: «шағыр қалың ӛскен жердегі қҧдық».
ШАҒЫРЛЫ-ШӚМІШТІ (Шагырлы-Шомишты) – кен ор., Бейнеу ауданы.
Мағынасы: «шағыр қалың ӛскен Табын руы қоныс еткен алқап».
ШАЙНИЯЗ (Шайнияз) – б., Маңғыстау ауданы. Атау шай (зат есім) және Нияз (зат
есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «Нияздың ағынды бҧлағы» (қараңыз:
ШАЙЫР).
ШАЙТАНКҤП (Шайтанкуп) – кҥп, Маңғыстау ауданы. Атау шайтан (зат есім) және
кҥп (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. «Ертеде кҥпті алғаш келіп қоныстанған
пейілі тар, тақыстау біреу ел арасында әлгі кҥпті шайтан иеленіпті деген кәуесет
таратады. Сондағысы кҥпті жеке ӛзі иемденбек болады» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева,
195). Содан кҥп Шайтанкҥп деп аталған.
ШАЙТАНКӚЛ (Шайтанколь) – шатқ., Қарақия ауданы. Атау шайтан (зат есім) және
кӛл (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау белгілі бір оқиғаға, тҥнде жанған
отқа немесе тҥрлі оқиғаларға байланысты қойылған болу керек.
ШАЙТАНКӚПІР (Шайтанкопир) – кӛпір, Маңғыстау ауданы. Атау шайтан (зат
есім) және кӛпір (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау тҥн ортасы ауа келе
жатқан адамға кӛпірде от кӛрінуі себепті қойылған.
ШАЙТАНҚАЛА (Шайтанкала) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау шайтан (зат есім)
және қала (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Қала сӛзі ноғай топонимиясында
«шың, қҧз» мағыналарын береді. «Шайтаны бар қҧзды тау маңындағы қҧдық».
ШАЙТАНТОПЫРАҚ (Шайтантопырак) – шатқ., Қарақия ауданы. Атау шайтан (зат
есім) және кӛл (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Атау белгілі бір оқиғаға,
тҥнде жанған отқа байланысты қойылған болу керек.
ШАЙТАНШАРА (Шайтаншара) – мола, Бейнеу ауданы.
ШАЙХЫБАБА (Шайхыбаба) – қор., Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
ШАЙЫР (Шайыр) – а., Маңғыстау ауданы. Атау шай (зат есім) және йір (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. С.Қондыбай: «Тҥркі тілінің оғыз-селжук
диалектісінде «чай, шай» – су, сулы сай, ал йір «жер», атау – «сулы жер» дегенді
білдіреді дейді (С.Қондыбай, 1998, 25). Расында да, Иран топонимиясын зерттеген
В.И.Савина: «чай – тҥркіше «ӛзен» деп кӛрсетеді (240). Ә.Әбдірахманов та: «чай –
оғыз тобына жататын тҥрікмен, азербайжан тілдерінде, ӛзен» екенін айтқан
(А.Абдрахманов, 1984, 126). Сонда атаудың мағынасы: «сулы жер», «тау ӛзені бар
жер».
ШАҚАН (Шакан) – қ., Бейнеу ауданы. Тҥркі тілінде чақан – «аз, кӛп емес»
(Л.И.Рогозова, 108), ал шаған варианты: «тік жарлы, қҧламалы» деген мән береді.
Соған байланысты атаудың мағынасы: «тік жарлы, қҧламалы жердегі қҧдық» болуы
мҥмкін.
ШАҚПАҚАТА (Шакпаката) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы. Маңғыстаудың мәдени
ескерткіштерін зерттеген М.Мендіқҧлов Сисемата және Шақпақатаның салына
бастауын XIV-XVI ғасырлармен, яғни ноғайлы, ноғай-алшын дәуірімен
байланыстырады. Шақпақ атаның ноғайлы екендігін және ол туралы жергілікті
қарттан жазып алғандығын айтады. Аңыз бойынша, Шақпақ ата тҥрікмен мен
қалмақтарға қарсы соғысқан ноғайлы екен. Оның лақтырған тасынан от шығатын
болғасын «Шақпақ» деп атапты дейді (М.Мендыкулов, 24).
ШАҚПАҚМҦРЫН (Шакпакмурын) – мҥй., Қарақия ауданы. Атау шақпақ (зат есім)
және мҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «шақпақ тасы
бар қҧмды мҥйіс».
ШАҚПАҚТЫ (Шакпакты) – жол, Қарақия ауданы, Шопаната мешітінің
шығысында. Атау шақпақ (зат есім) + ты (бір нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ)
туынды сын есім жасайтын жҧрнағының қосылуы арқылы жасалған. Жол бойында
шақпақ тастың (кремний) кӛптігіне байланысты, солай аталған.
ШАҚПАҚТЫСАЙ (Шакпактысай) – қҧр., ӛ., Маңғыстау және Тҥпқараған ауд-да.
Атау шақпақты (сын есім) және мҧрын (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған.
Мағынасы: «шақпақ тасы бар сай».
ШАҚЫРҒАН (Шакырган) – мола, тау аңғары, Маңғыстау ауданы. «Қазақтар
Маңғыстауға алғаш орныға бастаған жаугершілік заманда қҧнанорыс Лабақ батыр тау
биігінің басында атойлап, аттандап шақыруынан Шақырған деп аталған. Ҧшар биік
ҥстінде ҧран отын жағатын тас тҧғыр орны сақталған», – делінеді.
ШАЛАБАЙ (Шалабай) – дӛң, Жаңаӛзен әкімш. қарайды. Белгілі геолог-ғалым
Саламат Шалабаевтың ата мекені. Антропоороним.
ШАЛАРАН (Шаларан) – қ., Бейнеу аудан. Атау шал (зат есім) және аран (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Э.Мурзаев: «чал – «тас», - деп кӛрсетсе,
(Э.Мурзаев, 1974, 58). Азербайжан топонимиясында чал – «қҧдық» делінген
(С.М.Молла-заде, 199). Сонымен қатар «Шал деген ата аңды аранда қамап ҧстаған.
Шаларан деген жер аты осы кҥнге дейін сақталған» деген мәліметте те кездеседі.
Дегенмен атаудың мағынасы: «тасты ойыстан қазылған қҧдық».
ШАЛБАРҚАЗҒАН (Шалбарказган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Шалбар (зат есім)
және қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Гентгидроним. Шалбар
(Мәмбетқҧл) – Адай тайпасының Тҥрікпенадайдан тараған аталарының бірі.
Мағынасы: «Шалбар руының адамы қазған қҧдық».
ШАЛОЙ (Шалой) – қ., Қарақия ауданы. Атау шал (зат есім) және ой (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тасты ойдан қазылған қҧдық»
(қараңыз: ШАЛАРАН).
ШАҢДЫНЫҢ ҚҦДЫҒЫ (Шандынын кудыгы) – қ. Ҥстіртте. Антропогидроним.
Руы Байбоз Шаңдының қаздырған қҧдығы.
ШАҢҚАЛА (Шанкала) – қон., Ҥстірттегі қоныс. Атау шаң (зат есім) және қала (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Атаудың бірінші сыңарындағы шаң сӛзі
тәжік тілінде чан – «тау», «тау шыңы», «жота, «тӛбе» мәнін білдірсе, ноғай тілінде
қала «шың, қҧз» мағыналарында қолданылған. Сонда атаудың мағынасы: «қҧзды тауы
бар қоныс».
ШАҢЫРАҚ (Шанырак) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «тӛбесі киіз
ҥйдің шаңырағы тәрізді тӛбелі қоныс».
ШАҢЫРАҚКҤП (Шаныраккуп) – кҥп, Маңғыстау ауданы. Атау шаңырақ (зат есім)
және кҥп (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Күп – сай тҧйығындағы асты
тастақты, шҧңғыл, су жиналатын орын (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 194). Мағынасы:
«тӛбесі киіз ҥйдің шаңырағы тәрізді шҧңғыл табиғи су орны».
ШАППА (Шаппа) – қ., Ҥстіртте. Шаппа – «шығуы қиын ӛр» мәніндегі сӛз. Атаудың
мағынасы: «шығуы қиын ӛр жерден қазылған қҧдық».
ШАРҚЫРАУЫҚ (Шаркырауык) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау қҧдық суының
сарқырап ағуына байланысты аталған.
ШАРШЫ (Шаршы) – қ., қор., Қарақия ауданы. Парсыша шар – «тӛрт». Атаудың
мағынасы: «қабырғалары тең тік тӛрт бҧрышты молалы қорым».
ШАРШЫМОЛА (Шаршымола) – қор., Бейнеу ауданы. Атау шаршы (зат есім) және
мола (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қабырғалары тең тік
тӛрт бҧрышты молалы қорым».
ШАТ (Шат) – қ., қон., Маңғыстау ауданы. Шат – М.Қашқари сӛздігінде, қҧдық
(оғызша) деген сӛз деп берілген (М.Қашқари, 205). З.Б. Мухамедова да «Исследования
по истории туркменского языка XI-XIV» атты еңбегінде: «кӛнетҥркілік чат –
«қҧдық» деп кӛрсеткен (З.Б. Мухамедова, 1973, 187). Атаудың Ащыбас шат болып
айтылуы да бҧл пікірді растай тҥседі.
ШАТТЫҚ (Шаттык) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
ШӘДИ (Шади) – қон., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ШӘКЕЙ (Шакей) – мекен, Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ШӘУДІР (Шаудир) – қ., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 6,5-7 м. Этногидроним.
Шәудір – ортағасырлық тҥрікмен тайпасы. «Этноним тҥрлі дереккӛздерде әртҥрлі
варианттарда кездеседі: Махмуд Қашқарида – Джувалдар, Рашид-ад - Дин, Әбулғазы
және Салар Бабада – Джаулдур, Чавулдур, Языджы – оглы - Чавындыр. Барлық
дереккӛздерде ол антропоэтноним, яғни Кӛкханның ҥшінші ҧлы, Оғызханның
немересінің есімі екендігі айтылады. Оның мағынасы туралы былайша тҥсінік
беріледі, Рашид-ад-Дин: «даңқты және қатты дауысты», Языджы-оглы: «әділ және
қатты дауысты», Әбулғазы: «атақты» және Кононов «әділ». Ал аңыз бойынша
этноним: «қҧрмет батыры болуы тиіс» және «атақты» мағынасын береді»
(С.Атаниязов, 1980,130). Кӛрнекті ғалым, академик Қ.Аманниязов: «олар ӛздерін: «Біз
Чогдырмыз» («чог» – от) – деп атайды» (Қ.Аманниязов, 86) деген мәлімет береді.
Сонда атаудың мағынасы: «Шәудір руының қҧдығы».
ШЕБІР (Шебир) – а., Маңғыстау ауданы. Бҧл атаудың шығуы туралы да тҥрлі
кӛзқарастар қалыптасқан. Ӛлкетанушы атауды савир тайпасымен байланыстыра
қарастырады (С.Қондыбай, 2002, 131). Кӛптеген топонимистер (Э.Мурзаев,
Е.Койшыбаев, Караев) шабар//шибер//сибер//шидер – «балшық жер» – дейд»
(Е.Койчубаев, 250). Қазақ топонимисі А.Әдірахманов Шығыс Сібірден Ауғанстанға
дейін кездесетін Сибирь, Шивер, Шавар, Савар атауларының этимологиясын былайша
тҥсіндірген: «Сибир атауы кӛне тҥркі тілдеріндегі суб сӛзі мен йер сӛзінің қосылуынан
жасалған сияқты. Беретін мағынасы «сулы, ӛзенді жер». Қазақ тілінде «сулы жер»
деген тіркестің «су жер» деп қолданылуы да осы этимологияны бекіте тҥседі.
Кҥлтегінде йір, Тоныкӛк ескерткіштерінде йір мен йер формалары қатар келеді.
Ендеше, йер сӛзі тҥркі тілінің кӛне диалектілерінде йір болып айтылуы ықтимал.
Бҧның ӛзі суб-йір сӛзінің сибир тҥрінде айтылуын жақындай тҥседі. Екіншіден, суб-
йер – сибир тҥріне кӛшуіне соңғы йер сӛзі кейінді ықпал заңымен әсер етіп, бірінші
суб сӛзіндегі у дыбысының и дыбысына ауысуына әсер еткен. Осылайша, алғашында
Тобыл және Ертіс ӛзендерінің бойын мекендеген татарлардың және басқа да тҥркі
халықтарының тілінде айтылып жҥрген сибир – субйер – субиір сӛзі Сібір
хандығының және Тобольск қаласының маңындағы қала атына қойылған да, кейін
Орал тауынан бастап, Қиыр Шығысқа дейінгі жерлер Россияға қосылуына байланысты
осы ҧланғайыр аймақтың атына кӛшкен. Алғашқы беретін мағынасы – «сулы жер»,
«ӛзенді-сулы ӛлке»... Қолда бар деректерге қарағанда, «батпақ», «саз», мағынасында
кездесетін моңғол тіліндегі шабар, «шалғынды» деген мағынадағы қырғыз тіліндегі
шибер, «батпақ» мағынасындағы тәжік тіліндегі шибер сӛздері сибир сӛзінің
фонетикалық варианттары сияқты» (А.Әдірахманов, 82-87). Шебір атауын да осы
сибир сӛзінің бір варианты деп қарастырамыз. Сонда Шебір – «сулы жер» деген
мағынаны береді. XIX ғасырда ӛлкемізде болған Алексеевтің Шебірді Бозашыдағы
суы мол жер деп кӛрсетуі де осыны дәлелдей тҥседі.
ШЕГЕМ (Шегем) – қ., Қарақия ауданы. Геногидроним. Шегем – Адай тайпасынан
тарайтын ру.
ШЕГЕМҚАЗҒАН (Шегемказган) – қ., Бейнеу ауданы. Атау Шегем (зат есім) және
қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Ру атынан қойылған атау.
Мағынасы: «Шегем руының адамы қазған қҧдық».
ШЕГІРҚАЗЫ (Шегирказы) – б., сай, Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ШЕКЕМ МЕЙІЗ (Шекем Мейиз) – қауым, Тҥпқараған ауданы. Антропонекроним.
Жаңай – Қожаназар – Шомақ Есбайҧлы Тәңірберген зайыбы, Байшағыр Бозабайқызы
Мейіз анамыз жерленген қауым. Мейіз – кішіпейіл, тапқыр сӛзді, алдағы кҥнді болжап
отыратын қасиетті кісі болған. Ал шекем сӛзі – «ҥлкен шешем, анам» мағынасындағы
сӛз.
ШЕКТІБАЙ (Шектибай) – қор., Мҧнайлы ауданы. Антропонекроним.
ШЕЛЕК (Шелек) – қ., Маңғыстау ауданы. Е.Қойшыбаевтың шелек (шел – «жел» +ек
аффикс): «желді» деген пікірі бар (Е.Койчубаев, 250). Т.Жанҧзақ: «Шелек – «бастау,
қайнарлардан алатын ӛзен» деген мәнге ие сӛз», – дейді (Т.Жанҧзақ, 2005, 196).
Атаудың мағынасы: «мӛлдір, жер асты суымен ӛнігіп отыратын қҧдық».
ШЕҢГЕЛДІ (Шенгельди) – жҧрт, Маңғыстау ауданы. Атау шеңгел (зат есім) + ді
(бір нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының
қосылуы арқылы жасалған. Шеңгел – «гҥл шашатын тікенекті бҧта». Сол жерде
шеңгелдің қалың ӛскендігіне байланысты қойылған атау.
ШЕРҚАЛА (Шеркала) – тау, Маңғыстау ауданы. Шерқала – тегіс жерде 200 м
биіктікке дейін (абсолют биіктігі – 307,7 м) алып киіз ҥй немесе тӛңкерілген тостаған
секілді жатқан тау (С.Қондыбай, 2002, 119). Ертеде тарихи маңызы зор қамал болған.
Атау шер (зат есім) және қала (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Шер иран
тілінде «арыстан» деген мағынада қолданылатын сӛз (Оңдасынов, 184). Ал ноғай
тілінде қала «шың, қҧз». Шерқала – «арыстан тау, алынбайтын қҧзды тау» мағынасын
білдіретінін кӛреміз.
ШЕТКІҚОРА (Шеткыкора) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Атау шеткі (сын есім)
және қора (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «оқшау
орналасқан қыстау».
ШЕТПЕ (Шетпе) – а., ауд. орт., Маңғыстау ауданы. Шетпе атауы парсының
чәшмә//чешме – «қайнар кӛз, бҧлақ» (Оңдасынов, 105) деген сӛзінен пайда болған.
Жергілікті баспасӛз беттерінде «Чешме» сӛзі тҥрікмендікі немесе кӛнетҥркі сӛзі
делінеді: «Шетпені ең соңғы мекендеген тҥрікмендер еді. Әсіресе тҥрікменнің сегіз
арыс Сейілхан дейтін руының тарамдары мекендеген. Ол кезде тҥрікмендер Шетпені
«Чешме» деп атайды екен. Бҧл тҥрікменнің бҧлақ кӛзі деген сӛзі» деген мәліметтер
кездеседі. Шынымен де Шетпе маңы сыңсыған бҧлақ. Шетпе деп бҧлақ та аталады.
Шетпе атауы жӛнінде тҥрлі этимологиялар қалыптасқан. Мәселен, Е.Қойшыбаев: «Из
шет и аффикс –пе: «густая» (о рябине) (Е.Койчубаев, 252), А.Костенко мен
Е.Ӛмірбаев «Ожувут степи» кітабында Шетпе атауы тҥрікменнің осы аттас
тайпасының аты дейді: «... с XIII века здесь поселились уцелевшие после
монгольского нашествия туркмены рода шетпе (А.Костенко и Е.Умирбаев, 121).
С.Қондыбай: «Шетпе сӛзіне дыбыстық ӛзгеру жағынан ең жақын келетін сӛз –
«жетімек» атауы. Яғни «жетімек» - «джетмек» - «четпек» – «шетпе (к)» ӛзгеруі
сӛздің заңдылығына толық сәйкес келеді» деп кӛрсетеді. Дегенмен шежірелік немесе
тарихи кітаптардан шетпе аталатын этноним кездеспегенін ескерсек, Шетпе топонимі
парсының чешме – «қайнар кӛз, бҧлақ» деген сӛзінен пайда болды деп нақты айта
аламыз.
ШЕТТӚБЕ (Шеттобе) – тӛбе, Қарақия ауданы. Атау шет (сын есім) және тӛбе (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «оқшау орналасқан тӛбе».
ШИӘУЛИЕ (Шиаулие) – қор., Тҥпқараған ауданы. Атау ши (зат есім) және әулие
(зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ши ӛскен әулиелі қорым».
ШИЕЛІ (Шиелы) – қ., тереңдігі – 2 м., Маңғыстау ауданы. Атау шие (зат есім) + лі
(бір нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының
қосылуы арқылы жасалған. Шие – басында қызыл тҥсті жеміс ӛсетін ағаш. Мағынасы:
«шие ӛскен жердегі қҧдық немесе ши ӛскен қҧдық».
ШИЕЛІБҦЛАҚ (Шиелыбулак) – қор., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «басында ши
ӛскен бҧлақты қорым».
ШИҚЫБАБА (Шикыбаба) – қор., Тҥпқараған ауданы. Этнонекроним. С.Қондыбай:
«Атына қарағанда тҥрікменнің «овляд» тобына жататын шихы руынан шыққан кісі
болар, «Шихы –Ата» әулиесі Красноводск ӛңірінде бар» дейді (С.Қондыбай, 2000,48).
ШИЛАН (Шилан) – қ., Маңғыстау ауданы. Тереңдігі – 12 м. Антропогидроним. Есен
Шилан деген кісінің қаздырған қҧдығы.
ШИЛАНДЫ (ШИЛАНДЫ) – тау, Бейнеу ауданы. Атау жыланы кӛп тауға
байланысты аталған болу керек.
ШИЛІ (Шили) – қ., б., Маңғыстау ауданы. Атау ши (зат есім) + лі (бір нәрсенің бар
екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының қосылуы арқылы
жасалған. Мағынасы: «ши қалың ӛскен жерден қазылған қҧдық».
ШИЛІАЙРЫҚ (Шилиайрык) – қ., Ҥстіртте. Атау шилі (сын есім) және айрық (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ши қалың ӛскен жол
айрығындағы қҧдық».
ШИЛІБҦЛАҚ (Шилибулак) – қ., Маңғыстау ауданы. Атау шилі (сын есім) және
бҧлақ (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ши қалың ӛскен
жердегі сулы бҧлақ».
ШИКӘБІРАТА (Шикабирата) – киелі зират, Маңғыстау ауданы. «Ел ішінде Шейх
Кабир – Ҥлкен пір (қазақша Шикәбір аталып кеткен) шейх Нажмаддин Кубра
мҧсылманшылықта сопылықтың негізін салған белгілі дін ғҧламасы болған. Ол Кӛне
Ҥргеніште жерленген. Ақтаудағы Шақпақ ата сол пірдің жолын ҧстанып,
маңғыстаулықтарды мҧсылмандық жолға тҥсіруге келген шәкірттерінің бірінің зираты
болуы мҥмкін деген болжам бар» (Маңғыстау энциклопедиясы, 609).
ШИЛІҚҦДЫҚ (Шилыкудык) – қҧдықтар, Тҥпқараған, Бейнеу ауд-да. Атау шилі
(сын есім) және қҧдық (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ши
қалың ӛскен жердегі қҧдық».
ШИРАҚСУ (Шираксу) – қ., Тҥпқараған ауданы. Атау ширақ (сын есім) және су (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «тез толатын, ағатын су».
ШИФЕРЛІ (Шиферлы) – қон., қора, Маңғыстау ауданы. Атау шифер (зат есім) + лі
(бір нәрсенің бар екенін білдіретін жҧрнақ) туынды сын есім жасайтын жҧрнағының
қосылуы арқылы жасалған. Мағынасы: «ҥйдің немесе қора тӛбесі шифрмен жабылған
қыстау».
ШОҒЫ (Шогы) – қон., Бейнеу ауданы. Геноойконим. Шоғы (Қырықмылтық) –
Адайдың Келімбердісінен туған Мҧңалдан ӛрбиді. Шоғы руының қонысы.
ШОҚАЙ (Шокай) – б., Маңғыстау ауданы. Мағынасы: «биіктен аққан бҧлақ».
ШОҚАН (Шокан) – қон., Маңғыстау ауданы. Иран тілінде шухон «қҧз, жартас» деген
мән береді (А.З.Розенфельд, 52). Мағынасы: «жартасты қоныс».
ШОҚЫБҦҒАЗ (Шокыбугаз) – шатқ., Бейнеу ауданы. Атау шоқы (зат есім) және
бҧғаз (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «биік жоталы шатқал».
ШОҚЫРАҚТАУ (Шокырактау) – тау, Маңғыстау ауданы. Атау шоқырақ (сын есім)
және тау (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «кедір-бҧдыр,
ойлы-қырлы тау».
ШОЛАБАЙ (Шолабай) – қ., қау., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ШОЛАҚ (Шолак) – қ., Маңғыстау ауданы. Геногидроним. Адай атадан Жеменей,
одан – Жомарт, одан – Қожамсҥгір (Шолақ) тараған. Шолақ руының қҧдығы.
ШОЛАҚБАТЫР (Шолакбатыр) – киелі ор., Маңғыстау ауданы. Антропонекроним.
Шолақ – С.Қондыбайдың дерегі бойынша, қазақтарға белгісіз, тҥрікменнің абдал
руынан шыққан батыр. Е.Ӛмірбаев 1963 жылы тҥрікменстандық ҧрпақтарының
басына келіп, тҥнеп, зиярат етіп кеткендігін жазады» (Шалабаев және т.б., 48).
ШОЛАҚҚАЗҒАН (Шолакказган) – қ., Қарақия ауданы. Атау Шолақ (зат есім) және
қазған (етістік) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Шолақ руының адамы
қазған қҧдық» (қараңыз: ШОЛАҚ).
ШОЛАҚТАМ (Шолактам) – қ., маз., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да. Атау шолақ (зат
есім) және там (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «Шолақтың
(адам аты) мазары болуы мҥмкін.
ШОЛТАНБҦЛАҚ (Шолтанбулак) – қ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «Шолтанның
бҧлағы».
ШОҢ (Шон) – б., киелі ор., Маңғыстау ауданы. Кӛне тҥркі тілінде шоң – «ҥлкен, зор»
деген мән береді, сондай-ақ адам, ру аты болуы да мҥмкін. Сонда атаудың мағынасы:
«ҥлкен бҧлақ немесе Шоңның бҧлағы».
ШОҢАЙ (Шонай) – қ., Маңғыстау ауданы. Геногидроним. Адай атадан Тобыш, одан
– Ораз, одан – Жайық, одан – Әлменбет, одан Шоңай тарайды. Мағынасы: «Шоңай
руының қҧдығы».
ШОПАНАТА (Шопаната) – қ., б., киелі ор., Қарақия ауданы. Антропонекроним.
Шопан ата, аңыз бойынша – Қожа Ахмет Йассауидің шәкірті болып есептеледі.
ШОРЫМ (Шорым) – мола, қ., тереңдігі – 6 м., Маңғыстау ауданы. Шорым –
тҥрікмен диалектісінде – «тҧзды» деген мағына береді. (С.Атаниязов, 1988, 134).
Э.М.Мурзаев: «тҥрікм., қырғ., азерб. тілдерінде шор – «сор, кепкен тұзды кӛл» деп
жазады (Э.М.Мурзаев, 1984, 630). Сонда Шорым атауы – «ащы сулы құдық» деген
мағына береді.
ШОРЫМҚАПЫ (Шорымкапы) – аңғ., Маңғыстау ауданы. Атау шорым (сын есім)
және қапы (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сортаң, тҧзды
суы бар аңғар».
ШОТАН (Шотан) – қ., қау., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним. Шотан батырдың
қаздырған қҧдығы. Шотан Назарҧлы (1705-1785) – батыр. Шамамен 1725-30 ж. Есекей
Есенғҧлҧлы, кете Әжібай, беріш Есболай, таз Ақпандар бастаған 60 ҥйдің ішінде
Маңғыстау, Ҥстіртке келіп, тҥрікменнің Қҧтылық Сейіт, Ӛгізше батырларын жекпе-
жекте жеңген. Шотанның батыр атағын шығарған қалмақтармен болған ҧрыстар
(Маңғыстау энциклопедиясы, 2008, 612).
ШОТЫҚБАЙ (Шотыкбай) – қ., Бейнеу ауданы. Антропогидроним.
ШОШҚАЛЫ (Шошкалы) – мола, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «жабайы шошқа кӛп
кездесетін жер».
ШӚЛҚҦМ (Шолькум) – қ., қҧмды алқап, Бейнеу ауданы. Атау шӛл (зат есім) және
қҧм (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Шӛл – ылғалы тапшы ландшафт».
Мағынасы: «сҧр топырақты, сусыз қҧм».
ШӚЛМОЛА (Шольмола) – қор., Қарақия ауданы. Атау шӛл (зат есім) және мола (зат
есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сусыз, тастақты жердегі мола».
ШӚЛОЙ (Шольой) – қ., Қарақия ауданы. Атау шӛл (зат есім) және ой (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сусыз, сортаңды ойыс жердегі
қҧдық».
ШӚЛТАУ (Шольтау) – тау, Бейнеу ауданы. Атау шӛл (зат есім) және тау (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сусыз, саз топырақты тау».
ШӚЛШАҒЫЛҚҦМ (Шольшагылкум) – қҧмды алқап, Маңғыстау ауданы, Бозащы
тҥбегінің батысында. Атау шӛл (зат есім) және шағыл (зат есім), қҧм (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сортаңды және сҧр топырақты жота-
жота болып ҥйіліп жатқан қҧмды алқап».
ШӚМІШТІ (Шомишты) – қор., Бейнеу ауданы. Этнонекроним. Мағынасы: «Кіші
жҥз Табын руының қорымы».
ШӚМІШТІКӚЛ (Шомиштыколь) – сор, қор., Бейнеу ауданы, Солт. Ҥстірт
кемерінің солтҥстік етегін бойлай жатыр. Мағынасы: «Кіші жҥз Табын руының қоныс
еткен тҧзды сор».
ШУАШТЫ (Шуашты) – қ., Бейнеу ауданы. Мағынасы: «кермек дәмі бар қҧдық».
ШҦБАРТАЙ–ТЕРІСКЕНДІ (Шубартай–Терискенды) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
Шҧбартай – кісі есімі, теріскен – ӛсімдік аты. Шҧбартай – Мҧңалдан тараған Ескелді
руынан, жас кезінде аттан қҧлап, мерт болған. Атаудың мағынасы: «теріскен қалың
ӛскен жердегі Шҧбартай жерленген жер».
ШҦҚЫР (Шукыр) – қ., қор., б., Мҧнайлы ауданы. Мағынасы: «ойыс жердегі қорым,
қҧдық».
ШҦҚЫРАУЫЛ (Шукырауыл) – қамал, Тҥпқараған ауданы. Атау шҧқыр (зат есім)
және ауыл (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ойыс жердегі
ауыл, қамал».
ШҦҚЫРОЙ (Шукырой) – қ., қора, қон., Маңғыстау ауданы. Атау шҧқыр (зат есім)
және ой (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «ойпаң жердегі
қоныс, қҧдық».
ШҤЙЛІ (Шуйлы) – шатқ., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «қалың ӛскен қҧнарлы
шӛпті шатқал».
ШҤЙІШБЕК (Шуйишбек) – қау., Бейнеу ауданы. Антропонекроним.
ШҤҢКІЛ (Шункиль) – қ., Маңғыстау ауданы. «Тау бойындағы ӛте тайыз, сулы
қҧдық» (Ә.Спан, Ж.Дҥйсенбаева, 214).
ШҤРЕН (Шурен) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
ШЫҒЫС АТАНИЯЗ (Шыгыс Атанияз) – тӛбе, Қарақия ауданы. Кҥншығыс
жақтағы Атанияздың тӛбесі.
ШЫҒЫС БЕКТҦРЛЫ (Шыгыс Бектурлы) – мҧн. кені, Қарақия ауданы. Кҥншығыс
жақтағы Бектҧрлы жеріндегі мҧнай кені.
ШЫҒЫС ЖЕТІБАЙ (Шыгыс Жетибай) – мҧн. кені. Қарақия ауданы.
ШЫҒЫС КЕНДІРЛІ (Шыгыс Кендирлы) – шатқ., Қарақия ауданы. Кҥншығыс
жақтағы кең аңғарлы шатқал.
ШЫҒЫС ҚАРАТАУ (Шыгыс Каратау) – кертпеш, Маңғыстау ауданы. Кҥншығыс
жақтағы топырағы, тасы қара тҥсті тау.
ШЫҒЫС ҚАУЫНДЫ (Шыгыс Кауынды) – ой, Қарақия ауданы. Кҥншығыс
жақтағы қауын егілетін ой.
ШЫҒЫС ҚОЛБАЛАОЙ (Шыгыс Колбалаой) – тӛбе, Қарақия ауданы. Кҥншығыс
жақ ойдағы тӛбе.
ШЫҒЫС НОРМАУЛ (Шыгыс Нормаул) – мҧн.-г.конд. кені. Жаңаӛзен қаласынын
63 км жерде орналасқан.
ШЫҒЫС САЗТӚБЕ (Шыгыс Сазтобе) – г.-м. кені. Бейнеу ауданы. Кҥншығыс
жақтағы сазды тӛбе.
ШЫҒЫС ТАСҚАЛА (Шыгыс Таскала) – тӛбе, Қарақия ауданы. Кҥншығыс
жақтағы тасты, қҧз тӛбе.
ШЫҒЫС ТӚРТКІЛ (Шыгыс Торткиль) – тӛбе, Қарақия ауданы. Кҥншығыс
жақтағы тӛртбҧрышты, тӛбесі тегіс тӛбе.
ШЫҒЫС ТҦРЫҚ (Шыгыс Турык) – тӛбе, Қарақия ауданы. Кҥншығыс жақтағы
тӛбелі қоныс.
ШЫҒЫС ШАТЫР (Шыгыс Шатыр) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ШЫЛДЫР (Шылдыр) – қҧр., ӛ., Тҥпқараған ауданы. Атау судың дыбысына
байланысты қойылған.
ШЫЛПЫҚ (Шылпык) – тҥлей, Бейнеу ауданы. Мағынасы: «су жататын сексеуілді
тоғай».
ШЫМСЕҢГІР (Шымсенгир) – қ., Бейнеу ауданы. Атау шым (ҥстеу) және сеңгір
(сын есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Шым – топырақтың бетіндегі шӛп аралас
қабаты. Мағынасы: «кӛгалды биік тӛбедегі қҧдық» (қараңыз: СЕҢГІР).
ШЫНӘУЛИЕ (Шынаулие) – қор., Тҥпқараған ауданы. «Биік шыңдағы қорым»
мағынасын беретін тәрізді.
ШЫНЖЫР (Шынжыр) – ойпаң, қор., Қарақия ауданы. «Бір-біріне тізбектеліп
жатқан тік жарлы шатқалды ойпаң».
ШЫНЖЫРБАСАР (Шынжырбасар) – ой, Қарақия ауданы. «Бір-біріне тізбектеліп
жатқан тік жарлы шҧңқыр ой».
ШЫНЖЫРҚАБАҚ (Шынжыркабак) – шатқ., Қарақия ауданы. Мағынасы: «бір-
біріне тізбектеліп жатқан тік жарлы шатқал».
ШЫҢЫРАУ (Шынырау) – қҧдықтар, Тҥпқараған, Маңғыстау ауд-да. Мағынасы:
«терең қҧдықтар».
ШЫРАҚБАЙ (Шыракбай) – тӛбе, Маңғыстау ауданы. Антропоороним.
ШЫРАҚБАЙ-ШАҢҚАЛА (Шыракбай–Шанкала) – қ., Бейнеу ауданы. «Шырақбай
тӛбе мен қҧзды тау арасындағы қҧдық».
ШЫРЫЛДАҚ (Шырылдак) – бҧрқақ, Маңғыстау ауданы. Шырылдаған даусына
байланысты қойылған.
ШЫТША (Шытша) – қау., Тҥпқараған ауданы. Мағынасы: «сызат-сызат болып
жарылған молалы қауым».
ШІЛКӚЗ – МАЙРАМ (Шилькоз-Майрам) – қор., Маңғыстау ауданы. Атау біздің
ойымызша, о баста Шілкез Майрам болған тәрізді. Сонда атау «қырық кезді
Майрамның қорымы».
ШІЛҚЫЗ (Шилькыз) – мола, Маңғыстау ауданы. Чіл – иранша қырық. Мағынасы:
«қырық қыз жерленген мола».
ШІЛІК (Шилик) – қ., Маңғыстау ауданы. Шілік – сулы жерде ӛсетін, жіңішке
солқылдақ бҧта. Мағынасы: «шілікпен шегенделген қҧдық».
ШІЛІКТІ (Шиликты) – аңғ.,сай, Маңғыстау ауданы. Шілік қалың ӛскен сай
(қараңыз: ШІЛІК).

ЫБЫҚ (Ыбык) – қ., қон., Маңғыстау ауданы. М.Қашқари сӛздігінде: «ыбық – тау
ешкі, қырда, тастақ жерлерде ӛсетін киіктің бір тҥрі» (М.Қашқари, 1том, 96) деген
мәлімет кездеседі. Сондай-ақ Ыбық – тҥрікменнің Бҧрыншық руынан тарайтын
аталарының бірі екен (С.Атаниязов, 1970, 321). Атаудың мағынасы: «Ыбық руының
қонысы, қҧдығы».
ЫНТА (Ынта) – қон., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
ЫРҒЫЗБАЙ-ҚАРАСАЙ (Ыргызбай–Карасай) – бӛг., Маңғыстау ауданы. Атаудың
мағынасы: «Ырғызбайдың ҥлкен сайдан салған бӛгеті».
ЫРМАҚ (Ырмак) – қ., б., Бейнеу ауданы. Э.Севортян кӛнетҥркі тілінің сӛздігінде:
«Ырмақ – «ыр» етістігіне - мақ жҧрнағының жалғануы арқылы жасалған туынды сӛз –
«аққан су, арық, ӛзеннің сағасы» мағыналарын береді» деп кӛрсетеді (Э.Севортян,
1978, 665).

ІДІРІС (Идирис) – қон., Маңғыстау ауданы. Антропопойконим.

ІЛЕКЕРМОЛА (Илекермола) – мола, Бейнеу ауданы. Атау ілекер (сын есім) және
мола (зат есім) сӛздерінің бірігуінен жасалған. Мағынасы: «қҧламаған мола».
ІРІМШІКТІОЙ (Иримшиктыой) – қ., Бейнеу ауданы. Атау ірімшік+ті (туынды сын
есім) және ой (зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «сары су
иірілген ой».
 Қосымша I

Маңғыстау облысының әкімшілік-аумақтық бӛлінісі

Әкімшілік-аумақтық бірлік Әкімшілік-аумақтық

№ атауы бірліктің орталығы

1 Бейнеу ауданы Бейнеу ауылы

2 Қарақия ауданы Қҧрық ауылы
3 Маңғыстау ауданы Шетпе ауылы
4 Мҧнайлы ауданы Маңғыстау ауылы
5 Тҥпқараған ауданы Форт-Шевченко қаласы

1 Ақтау қалалық әкімшілігі Ақтау қаласы

2 Жаңаӛзен қалалық әкімшілігі Жаңаӛзен қаласы
 Қосымша I I

Облыс бойынша ӛзгертілген, қалпына келтірілген тарихи атаулар

Бҧл мәліметтер Маңғыстау облыстық тілдерді дамыту басқармасы шығарған

«Маңғыстау ономастикасы» (Ақтау, 2008) жинағынан алынды:

қ/с Бҧрынғы атауы Жаңа атауы Атаулардың берілген негізгі

және ӛзгертілген уақыты
1 Шевченко Ақтау ҚКСР Кеңесі Президиумының
13.09.1991ж.№851-XII
қаулысы
2 Куйбышев Жыңғылды Маңғыстау облыстық
селолық Кеңесі атқарушы комитеті Халық
депутаттары Кеңесінің
12.11.1991ж.№368 шешімі
3 Октябрск Бостан Маңғыстау облысы әкімінің
15.09.1992ж. №254 шешімі
4 Калинин селолық Жармыш Маңғыстау облысы әкімінің
Кеңесі 15.06.1992ж. №173 шешімі
5 Новый-Узень Жаңаӛзен ҚР Жоғарғы Кеңесі
Тӛралқасының
07.10.1993ж.№2410 қаулысы
6 Ералиев ауданы Қарақия ауданы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңес
Президиумының
04.05.1993ж.№2/89-XII
қаулысы
7 Ералиев Қҧрық кенті ҚКСР Жоғарғы Кеңесі
поселкесі Президиумының 04.05.1993ж.
№2/89-XII қаулысы
8 Маңғышлақ Маңғыстау аулы Маңғыстау облыстық
поселкесі мәслихаты мен облыс әкімінің
бірлескен 23.06.1995ж.
№VI/85 қаулысы
9 Каменный Тӛлеп селолық №44 2.12.1996 жылғы аудан
поселкесі округі әкімінің шешімі
10 Мҧнай Есет селолық округі Облыстық мәслихат пен
барлаушылар облыс әкімінің шешімі
поселкесі 25.03.1998ж.№XIX/207
11 Опорный Боранқҧл селолық Облыстық мәслихаттың
поселкелік округі 17.06.1999ж. №1561қаулысы
Кеңесі
12 Сам совхозы №2 Ноғайты селолық Облыстық мәслихат пен
 фермасының округі облыс әкімінің шешімі
орталығы №VII/59 шешімі 28.09.2000ж.
13 Жангелдин Сарға селолық Облыстық мәслихаттың
селолық Кеңесі округі 06.04.2005ж.№10/162 шешімі
мен облыс әкімінің
30.03.2005ж.№122 қаулысы
14 Тельман Сайын Маңғыстау облысы әкімінің
25.11.2005ж. №1169 шешімі
15 Поселок Теньга Теңге поселкесі Жаңаӛзен қалалық
мәслихатының 21.12.2006ж.
№34/22 шешімі мен қала
әкімінің 13.04.2007ж. №1054
қаулысы
16 Қызыләскер Сам селосы Облыстық мәслихаттың
селосы 11.12.2007ж. №3/29 шешімі
мен облыс әкімінің
30.11.2007ж. №447 қаулысы
 Қосымша I I I
Облыс жер-су атауларының алфавиттік кӛрсеткіші

А
АБАЙ (Абай) – ескі жҧрт, Бейнеу ауданы.
АБАҚ (Абак) – қыс., Маңғыстау ауданы.
АБЫЛ (Абыл) – мола, Бейнеу ауданы.
АҒАШҚҦДЫҚ (Агашкудык) – қ., Ҥстірттің Солтҥстік Кемерінің батысында. Бейнеу ауданы.
АҒАШТЫ (Агашты) – б., Шығыс Қаратаудың оңтҥстік бауырайында. Маңғыстау ауданы.
АҒАШТЫБАУЫР (Агаштыбауыр) – қон., Тҥпқараған ауданы.
АҒЫМӘУЛИЕ (Агымаулие) – қор., Маңғыстау ауданы.
АДА (Ада) – қҧмқайыр, Қарақия ауданы.
АДАМӚТПЕСШАЛБАР (Адамотпесшалбар) – тҥб., Қаракешудің Қайдақ шығанағымен жалғасқан
тҧсының солтҥстігінде 5 км жерде, Ҥстіртке сҧғына еніп жатыр. Теңіз тартылған соң Бозашы
тҥбегімен бірігіп кеткен. Маңғыстау ауданы.
АДАМТАС (Адамтас) – мҥй., Кендірлі – Қиясай Ҥстіртінің батысында. Қарақия ауданы.
АДЖЫ (Аджы) – тӛбе, Қарақия ауданы.
АДЖЫҚҦЙ (Аджыкуй) – қ., Кендірлі-Қиясай Ҥстіртінің оңт.-бат. бӛлігінде. Қарақия ауданы.
Кендірлі-Қиясай Ҥстіртінің оңт.- батыс бӛлігінде.
АЖАР (Ажар) – мола, Маңғыстау ауданы.
АЖЫРЫҚТЫОЙ (Ажырыктыой) – қ., Тынымбай тауының солт.,- бат., Соқыр тауының оңт., -
шығ., Қарақия ауданы.
АЖЫРЫҚТЫОЙ (Ажырыктыой) – қ., Қауынды ойпатының солт.-бат., Сарытӛрткіл тауының
оңт.,-бат. бӛлігінде; Қарақия ауданы.
АЖЫРЫҚТЫОЙ (Ажырыктыой) – қон., Жабайҧшқан қонысының оңт., Тынымбай тауының
солт.,-бат.-да; Қарақия ауданы.
АЗАМАТ (Азамат) – тҧзд. қ., Бейнеу ауданы.
АЙБҤЙІР (Айбуйир) – қон., Бейнеу ауданы.
АЙҒЫР (Айгыр) – қор., Тҥпқараған ауданы.
АЙҒЫРЖАЛ (Айгыржал) – тӛбе, Тҥпқараған ауданы.
АЙҒЫРЖОЛ (Айгыржол) – дӛң, Тҥпқараған ауданы.
АЙҒЫРЛЫ (Айгырлы) – қон., Маңғыстау ауданы.
АЙҒЫРЛЫ (Айгырлы) – мола, Маңғыстау ауданы.
АЙҒЫРҦШҚАН ТЕРЕҢ (Айгырушкан терен) – Орталық Ҥстірттегі қҧдық.
АЙДАБОЛ (Айдабол) – тҧзд. қ., Бейнеу ауданы.
АЙДАЙ (Айдай) – мола, Мҧнайлы ауданы.
АЙДАР (Айдар) – мола, Маңғыстау ауданы.
АЙДАРҚАРАБАС (Айдаркарабас) – қон., Ҥстірт жазығының батыс бӛлігінде. Маңғыстау ауданы.
АЙДАРҚАРАБАС (Айдаркарабас) – қ., Маңғыстау ауданы.
АЙДАРЛЫ (Айдарлы) – қор., Бейнеу ауданы.
АЙДАРЛЫҚАРАБАЙ (Айдарлыкарабай) – қ., Бейнеу ауданы.
АЙДАРҦШҚАН (Айдарушкан) – қон., Ҥстірт жазығының батыс бӛлігінде. Маңғыстау ауданы.
АЙДАРҦШҚАН (Айдарушкан) – мола, Маңғыстау ауданы.
АЙМӘМБЕТ (Аймамбет) – мола, Бейнеу ауданы.
АЙНАЗАРӘУЛИЕ (Айназараулие) – қор., Тҥпқараған ауданы.
АЙПАН (Айпан) – тау, Ақтау жотасының солтҥстігінде. Маңғыстау ауданы.
АЙПАН (Айпан) – қон., Маңғыстау ауданы.
АЙРАҚТЫ, Жаманайрақты (Айракты) — тау, Батыс Ҥстірт кемерінің (шыңының) қиыр солт. –
бат. және Ӛліқолтық сорының тҥйіскен жерінде орналасқан. Маңғыстау ауданы. Абс. биіктігі 148 м.
АЙРАНТАҚЫР (Айрантакыр) – алқ., мҧн. кені, Маңғыстау ауданы. Кен орны 1989 жылы
ашылған.
АЙРАНТАҚЫР (Айрантакыр) – қон., Маңғыстау ауданы.
АЙЫРЫСТАУ (Айырыстау) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
АЙТ (Айт) – қ., Маңғыстау ауданы.
АЙТӘЛІ (Айталы) – қ., Қарабауыр жонының оңт-де, Ҥстірт жазығында. Қарақия ауданы.
АЙТКӚКШЕ (Айткокше) – тау. Маңғыстау ауданы.
АЙТМАН (Айтман) – тӛбе, Қарабауыр жонының солтҥстігінде, Ҥстірт жазығында. Абс. биіктігі
257 м. Қарақия ауданы.
АЙТМАН (Айтман) – қ., Қосқҧдық дӛңінің солт.,-бат., Низан дӛңінің оңт.,-бат., бӛлігінде, Қарақия
ауданы.
АЙТМАН (Айтман) – тҧзд. қ., Низан дӛңінің оңт.,-бат., Қарақия ауданы.
АЙТМАНАЩЫ (Айтманащы) – тҧз. қ., Ҥстірттің Батыс Кемерінде, Қарынжарық қҧмының солт.
бӛлігінде. Қарақия ауданы.
АЙТМАН КҤМБЕЗІ (Айтман кумбези) – с. ӛнер еск., Ҥстірттің оңт-шығыс жағында орналасқан.
Қарақия ауданы.
АЙТМАНСУ (Айтмансу) – қ. Ҥстірттің оңт-шығыс жағында орналасқан. Қарақия ауданы.
АЙТОЛЫС (Айтолыс) – м., Маңғыстау ауданы.
АЙТУ (Айту) – қ., Ҥстірттің орталық бӛлігінде. Бейнеу ауданы.
АЙТУАР (Айтуар) – қон., Тҥпқараған ауданы.
АЙШОЛАҚ (Айшолак) – қ., Қарабауыр жонының оңтҥстігінде, Ҥстірт жазығында. Қарақия ауданы.
АЙШУАҚ (Айшуак) - қ., Қарақия ауданы.
АЙЫЗЫ (Айызы) – қор., Маңғыстау ауданы.
АЙЫМБЕТ (Айымбет) – қ., Қошқарата кӛлінің солт., Оңт. Ақтау бҧйратының оңт.,-шығыс
бӛлігінде, Тҥпқараған ауданы.
АЙЫМБЕТ (Айымбет) – мола, Тҥпқараған ауданы.
АЙЫРТАМ (Айыртам) –қон., Маңғыстау ауданы.
АЙЫРТАМ (Айыртам) – қора, Маңғыстау ауданы.
АЙЫРТАУ (Айыртау) – тау, Маңғыстау ауданы.
АЙЫРШАҒЫЛ (Айыршагыл) – тӛбе. Намазшағыл дӛңінің солт.-шығ., Боранқҧл ауылының оңт.-
бат. бӛлігінде, Бейнеу ауданы.
АЙЫРШАҒЫЛ (Айыршагыл) – тҧзд. қ., Бейнеу ауданы.
АҚАДЫР (Акадыр) – тҧз. қ., Ҥлкенсор қонысының оңт. Ҧзынарал қонысының солт.-шығ. бӛлігінде.
Маңғыстау ауданы.
АҚҚАН (Аккан) – қон., Ӛліқолтық сорының солт.-бат., Намазшағыл дӛңінің оңт.-бат. бӛлігінде.
Бейнеу ауданы.
АҚАЯҚ (Акаяк) – дӛң, Қаракешу қонысының оңт., Ақшоймақ тауының оңт.-шығ. –да. Маңғыстау
ауданы.
АҚАЯҚ (Акаяк) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚАЯН (Акаян) – қ., Қаратҥлей сорының шығ., Сарыкеткен дӛңінің оңт.- шығ.-да. Бейнеу ауданы.
АҚӘУЛИЕ (Акаулие) – қор., Мҧнайлы ауданы.
АҚБАЙ (Акбай) – қ., Жаманайрақты тауының оңт.-бат., Шӛлтау тауының солт.-шығ.-да орналасқан.
Маңғыстау ауданы.
АҚБАЛА (Акбала) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
АҚБАЛА (Акбала) – мола, Маңғыстау ауданы.
АҚБАС (Акбас) – тау, Қарақия ауданы.
АҚБАС (Акбас) – қ., Кендірлі-Қиясай Ҥстіртінің шығыс бӛлігінде. Қарақия ауданы.
АҚБАС (Акбас) – қыс., Маңғыстау ауданы.
АҚБҦЛАҚ (Акбулак) – мола, Бейнеу ауданы.
АҚБҦЛАҚ (Акбулак) – жайлау, Қарақия ауданы.
АҚБҦЛАҚ (Акбулак) – б., Жаманайрақты тауының оңт.-шығ., Тҧрлығҧл дӛңінің сол.-бат. бӛлігінде.
Маңғыстау ауданы.
АҚБҦЛАҚ (Акбулак) – б., Қасқыржол бҧйратының бат., Бесмҧрын тауының солт.-бат. бӛлігінде.
Маңғыстау ауданы.
АҚБҦЛАҚ (Акбулак) – б., Тҧзбайыр сорының солт., Шӛлтау тауының оңт.-шығ. бӛлігінде.
Маңғыстау ауданы.
АҚБҦЛАҚ (Акбулак) – тҧзд, б., Жаманайрақты тауының шығ., Кӛгал тауының оңт.-бат. бӛлігінде.
Бейнеу ауданы.
АҚБҦЛАҚ (Акбулак) – тҧзд. б., Қарақия ойпатының шығ., Шынжыр тауының оңт.-бат. бӛлігінде.
Мҧнайлы ауданы.
АҚБҦТАҚ (Акбутак) – тӛбе, Кендірлі-Қиясай Ҥстіртінің солт. бӛлігінде. Абс. биіктігі 151 м.
Қарақия ауданы.
АҚДОМАЛАҚТӚБЕ (Акдомалактобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
АҚЕСПЕ (Акеспе) – қ., Маңғыстау ауданы.
АҚЕСПЕ (Акеспе) – қыс. Маңғыстау ауданы.
АҚЖАЛ (Акжал) – тҧзд. қ., Бозашы тҥбегінің шығыс бӛлігі, Ақшымырау ауылының солт.-шығ.-да;
Маңғыстау ауданы.
АҚЖАР (Акжар) – жҧрт, Бейнеу ауданы.
АҚЖАРБҦЛАҚ (Акжарбулак) – б., Ҥстірттің солт. бӛлігінде, Мыңсуалмас қонысында; Бейнеу
ауданы.
АҚЖАР-ЫРМАҚ (Акжар – Ырмак) – қ., б., Батыс Ҥстірттің Қайдақ сорына қараған сайы бойында;
Манғыстау ауданы.
АҚЖОЛ, Қасқыржол (Акжол) – жота, Шығыс Ақтаудағы Қҧрқапы және Тҧзбайыр соры аралығында;
Қарақия ауданы.
АҚЖОЛ (Акжол) – жол, Қарақия ауданы.
АҚЖІГІТ (Акжигит) – а., Бейнеу кентінен оңт-шығыста; Бейнеу ауданы.
АҚЖІГІТ (Акжигит) – қ., Бейнеу ауданы.
АҚЖІГІТ (Акжигит) – бекет, Бейнеу ауданы.
АҚЖІГІТӘУЛИЕ (Акжигитаулие) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
АҚКЕТЕ (Аккете) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚКЕТЕ (Аккете) – тҧзд. қ., Маңғыстау ауданы.
АҚКЕТІК (Аккетик) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
АҚКЕТІК (Аккетик) – қау., Тҥпқараған ауданы.
АҚКЕТІК (Аккетик) – қон., Қҧртҧрмас қонысының солт., Алаторпа тауының оңт.-шығ. бӛлігінде;
Маңғыстау ауданы.
АҚКӚЛ (Акколь) – кӛл, Бозащы тҥбегінде. Маңғыстау ауданы.
АҚКҤП (Аккуп) – кҥп, Қарақия ауданы.
АҚКІНДІК (Аккиндик) – б., Бейнеу ауданы.
АҚҚАР (Аккар) – алқ., мҧн.кені, Ақтау қаласынан солт-шығыста орналасқан.
АҚҚАУЫМ (Аккауым) – тау, Маңғыстау ауданы.
АҚҚОЛҚА (Акколка) – қ., Бейнеу ауданы.
АҚҚОҢЫР (Акконыр) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚҚОҢЫРДАҢ (Акконырдан) – ойп., Солтҥстік Ҥстірттің Қаратҥйе тауы етегіндегі және Ақтау
бҧйратының солт-дегі Жыңғылды сайында жатқан ойпаң.
АҚҚОРА (Аккора) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚҚОРҒАН (Аккорган) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
АҚҚУЫС (Аккуыс) - қ., Қарақия ауданы.
АҚҚҦДЫҚ (Аккудык) – а., Қарақия ауданы.
АҚҚҦДЫҚ (Аккудык) – тҧзд. қ., Қарақия ауданы.
АҚҚҦДЫҚ (Аккудык) – қыс., Мҧнайлы ауданы.
АҚҚҦДЫҚ (Аккудык) – қ., Мҧнайлы ауданы.
АҚҚҦДЫҚ (Аккудык) – тҧзд. қ., Маңғыстау ауданы.
АҚҚҦДЫҚ (Аккудык) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚҚҦДЫҚ (Аккудык) – тҧзд. қ., Тҥпқараған ауданы.
АҚҚҦМ (Аккум) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
АҚҚҦРЛЫҚБАЛША (Аккурлыкбалша) – қ., Қарақия ауданы.
АҚҚҦРЫҚ (Аккурык) – қ., Ҥстірт жазығының батыс бӛлігінде. Қарақия ауданы.
АҚҚҦТ (Аккут) – қ., Маңғыстау ауданы.
АҚЛАН (Аклан) – қорғ., Бейнеу ауданы. Абс. биіктігі 290 м.
АҚМАЯ (Акмая) – тау, Таушық - Қаламқас автомобиль жол бойында орналасқан. Тҥпқараған
ауданы.
АҚМАЯ (Акмая) – тау, Кендірлісорының бат., Қҧмшоңғал тӛбесінің оңт.-шығ. бӛлігінде; Қарақия
ауданы.
АҚМЕШІТ (Акмешит) – тӛбе, Қарақия ауданы.
АҚМЕШІТ (Акмешит) – қ., Қарақия ауданы.
АҚМЕШІТ (Акмешит) – қорым, Қарақия ауданы.
АҚМОЛА (Акмола) – мола, Маңғыстау ауданы.
АҚМОЛА (Акмола) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
АҚМОЛА (Акмола) – мола, Бейнеу ауданы.
АҚМОЛА (Акмола) – мола, Тҥпқараған ауданы.
АҚМОЛАЛЫ (Акмолалы) – қ., Қарақия ауданы.
АҚМОЛДА (Акмолда) - қ., Қарақия ауданы.
АҚМОНШАҚ (Акмоншак) – қон., Қарақия ауданы.
АҚМҦРЫН (Акмурын) – қон., Қарақия ауданы.
АҚМҦРЫН (Акмурын) – қорым, Қарақия ауданы.
АҚМЫШ (Акмыш) – б., Маңғыстау ауданы.
АҚМЫШ (Акмыш) – ескі жҧрт, Маңғыстау ауданы.
АҚМЫШТАУ (Акмыштау) – тау, Маңғыстау ауданы.
АҚОЙ (Акой) – қ., ОрталықҤстіртте. Маңғыстау ауданы.
АҚОЙЫҚ (Акойык) – мола, Маңғыстау ауданы.
АҚОРПА (Акорпа) – қ., Маңғыстау ауданы.
АҚОРПА (Акорпа) – қ., Маңғыстау ауданы.
АҚОРПА (Акорпа) – тҧзд. қ., Маңғыстау ауданы.
АҚОРПА (Акорпа) – мола, Маңғыстау ауданы.
АҚОТАУ (Акотау) – тау, Қарақия ауданы.
АҚОТАУ (Акотау) – қ., Қарақия ауданы.
АҚОТТЫ НАР (Акотты Нар) – шыңырау, Оңтҥстік Ҥстіртте; Маңғыстау ауданы.
АҚӚРМЕ (Акорме) – қ., Маңғыстау ауданы.
АҚПАН (Акпан) – тӛбе, абс. биіктігі 224 м. Қарақия ауданы.
АҚПАН (Акпан) – сор, Қарақия ауданы.
АҚПАН (Акпан) – қ., Қарақия ауданы.
АҚПАН (Акпан) – қ., Маңғыстау ауданы.
АҚСАЗ (Аксаз) – газконд. к орны, алқ., Қарқия ауданы.
АҚСАЙ (Аксай) – қыс., Маңғыстау ауданы.
АҚСАЙ (Аксай) – қҧр. арна, Маңғыстау ауданы.
АҚСАЙ (Аксай) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚСАЙ (Аксай) – жыра, Қарақия ауданы.
АҚСАЙ (Аксай) – қ., Бейнеу ауданы.
АҚСАЙМОЛА (Аксаймола) – мола. Бейнеу ауданы.
АҚСЕКСЕУІЛ (Аксексеуиль) – қон., Оңтҥстік Ҥстірт кемерінде. Қарақия ауданы.
АҚСЕҢГІР (Аксенгир) – тау, Маңғыстау ауданы.
АҚСОР (Аксор) – сор, Маңғыстау ауданы.
АҚСОР (Аксор - қыс., Маңғыстау ауданы.
АҚСЫНӘУЛИЕ (Аксынаулие) – киелі мек., Маңғыстау ауданы.
АҚСУ (Аксу) – қон., Кендірлі – Қиясай Ҥстіртінің солтҥстік бӛлігінде. Қарақия ауданы.
АҚСУ (Аксу) – қон., Қарақия ауданы.
АҚСУ (Аксу) – қон., Тҥпқараған ауданы.
АҚСҦРТАУ (Аксуртау) – тау, абс. биіктігі 330 м. Маңғыстау ауданы.
АҚСҤЙІР - КӚКСҤЙІР (Аксуйир-Коксуйир) – екі шоқы, Маңғыстау ауданы, Ақтау жотасында.
АҚСЫН (Аксын) – мола, Маңғыстау ауданы.
АҚТАМ (Актам) – мола, Маңғыстау ауданы.
АҚТАМ (Актам) – қҧр. қ., Маңғыстау ауданы.
АҚТАМ (Актам) – мола, Тҥпқараған ауданы.
АҚТАМ (Актам) – тҧз. қ., Тҥпқараған ауданы.
АҚТАМ (Актам) – мола, Маңғыстау ауданы.
АҚТАН (Актан) – мола, Маңғыстау ауданы.
АҚТАНБЕРКІН (Актанберкин) – қ., Бейнеу ауданы.
АҚТАС (Актас) – алқ., газ. конденс. к., Қарақия ауданы.
АҚТАС (Актас) - мола, Маңғыстау ауданы.
АҚТАС (Актас) - ӛзен, Маңғыстау ауданы.
АҚТАС (Актас) - б., Маңғыстау ауданы.
АҚТАСМОЛА (Актасмола) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
АҚТАУ (Актау) – тау, Маңғыстау тауларында; Маңғыстау ауданы.
АҚТАУ (Актау) – қала, Каспий теңізінің шығыс жағасында, Маңғыстау тҥбегінің батыс бӛлігінде
орналасқан.
АҚТАУ (Актау) – порт, Ақтау қаласының территориясында.
АҚТАУ (Актау) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚТАУ ОБАСЫ (Актау обасы) – ескертк., Ақтау қаласының солтҥстігінде орналасқан.
АҚТЕБІЗДІҢ СОРЫ (Актебиздин соры) – сор, Маңғыстау ауданы.
АҚТӚБЕ (Актобе) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚТӚБЕ (Актобе) – тӛбе, Қарақия ауданы.
АҚТӚБЕ (Актобе) – қорғ., Қарақия ауданы
АҚТӚБЕ (Актобе) – тӛбе, Мҧнайлы ауданы
АҚТӚРТКІЛ (Акторткил) – тау. Ҥстіртте.
АҚТҦРАН (Актуран) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
АҚТҦРЫҚ (Актурык) – мола, Қарақия ауданы.
АҚТІКЕНДІ (Актикенды) – бейіт, Бейнеу ауданы.
АҚҤЙІК (Акуйик) – мола, Маңғыстау ауданы.
АҚҤЙІК (Акуйик) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚҤЙІРМЕ (Акуйирме) – қ., Маңғыстау ауданы.
АҚФОНТАН (Акфонтан) - б., Маңғыстау ауданы.
АҚША (Акша) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
АҚШАБАС (Акшабас) – тау, Маңғыстау ауданы.
АҚШАБАС (Акшабас) – қорым, Маңғыстау ауданы.
АҚШАБАС (Акшабас) – б., Маңғыстау ауданы.
АҚШАҒЫЛ (Акшагыл) – ой, Маңғыстау ауданы.
АҚШАҒЫЛ (Акшагыл) – қ., Бейнеу ауданы.
АҚШАҒЫЛ (Акшагыл) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
АҚШАҒЫЛ (Акшагыл) – мола, Бейнеу ауданы.
АҚШАҚҦЙ (Акшакуй) – қ., Қарақия ауданы.
АҚШАРБҦЛАҚ (Акшарбулак) – б., Маңғыстау ауданы.
АҚШАТ (Акшат) – тау, Маңғыстау ауданы.
АҚШЕКУ (Акшеку) – сай, Маңғыстау ауданы.
АҚШЕЛЕК (Акшелек) – тҧз. қ., Бейнеу ауданы.
АҚШЕЛЕК (Акшелек) – мола, Бейнеу ауданы
АҚШИ (Акши) – қыс., Бейнеу ауданы.
АҚШИҚАН (Акшикан) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚШОЙМАҚ (Акшоймак) – аласа тау, абс. биіктігі 92 м. Қарақия ауданы.
АҚШОҚЫ (Акшокы) – қ., Маңғыстау ауданы.
АҚШОҚЫ (Акшокы) – тҧз.қ., Маңғыстау ауданы.
АҚШОҚЫ (Акшокы) – қон., Маңғыстау ауданы.
АҚШОҚЫ (Акшокы) – қон., Тҥпқараған ауданы.
АҚШОҚЫ (Акшокы) - д., Тҥпқараған ауданы.
АҚШОРА-БЕЛТҦРАН (Акшора-Белтуран) - еск. маз., Тҥпқараған ауданы.
АҚШҦҚЫР (Акшукыр) – а., Тҥпқараған ауданы.
АҚШҦҚЫР (Акшукыр) – тҧз. қ., Қарақия ауданы.
АҚШЫҒАНАҚ (Акшыганак) – тҥб., Бозащы тҥбегінің шығысында. Маңғыстау ауданы.
АҚШЫМЫРАУ (Акшымырау) – қ., тереңдігі 14 метрдей. Маңғыстау ауданы.
АҚШЫМЫРАУ (Акшымырау) – а., Маңғыстау ауданы.
АҚШЫМЫРАУ (Акшынырау) – қ., Бейнеу ауданы.
АҚШЫМЫРАУ (Акшынырау) – тҧз. қ., Бейнеу ауданы.
АҚШЫМЫРАУ (Акшынырау) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
АҚЫРМАҚ (Акырмак) – қор., Маңғыстау ауданы.
АЛА (Ала) – тӛбе, Қарақия ауданы.
АЛААТОРПА (Алааторпа) – тӛбе, абс. биіктігі 76 м., Маңғыстау ауданы.
АЛААТОРПА (Алааторпа) – қ., Маңғыстау ауданы.
АЛААТОРПА (Алааторпа) – қон., Маңғыстау ауданы.
АЛАБИЕ (Алабие) – м., Маңғыстау ауданы.
АЛАБИЕ (Алабие) – қон., Маңғыстау ауданы.
АЛАБҦТАЛЫ (Алабуталы) – қон., Маңғыстау ауданы.
АЛАЕШКІ (Алаешки) – тӛртк., абс. биіктігі 214 м. Маңғыстау ауданы.
АЛАМҦРЫН (Аламурын) – қон., Қарақия ауданы.
АЛАН (Алан) – қ., Маңғыстау ауданы, Орталық Ҥстіртте.
АЛАСАҚ (Аласак) - м., Тҥрқараған ауданы.
АЛАСАҚ (Аласак) - қон., Тҥрқараған ауданы.
АЛАТӚБЕ (Алатобе) – қыс., Мҧнайлы ауданы.
АЛАТӚБЕ (Алатобе) – кен орны, Мҧнайлы ауданы.
АЛАТӚБЕ (Алатобе) – мола, Мҧнайлы ауданы.
АЛАТӚБЕ (Алатобе) – мола, Маңғыстау ауданы.
АЛАША (Алаша) – қыс., Мҧнайлы ауданы.
АЛАША (Алаша) – қҧр. қ., Мҧнайлы ауданы.
АЛАШАҚАЗҒАН (Алашаказган) – қ., Бейнеу ауданы.
АЛҒИ (Алги) – «Маңғыстау мен Атырау қазақтарының ӛлең-жырларында, аңыздарында X-XIX ғ.ғғ
бедерінде қолданылған аңыздық жер атауы».
АЛДАНАЗАР (Алданазар) – мола, Маңғыстау ауданы.
АЛДАТӚМПЕК (Алдатомпек) – м., Бозащы мен Солт. Ҥстіртте кездесетін тӛмпешік қызыл
қҧмырсқалардың илеуі. Сол жерде алдатӛмпектің кӛп кездесуіне байланысты жер атауы болып
қалыптасқан.
АЛЕКСАНДР БЕКОВИЧ-ЧЕРКАССКИЙ (Александра Бековича-Черкасского) – шығ., Қарақия
ауданы.
АЛМА (Алма) – мола, Маңғыстау ауданы.
АЛТА (Алта) - қ., Маңғыстау ауданы.
АЛТЫАПАН (Алтыапан) – қ., Бейнеу ауданы.
АЛТЫБАЙҚАЗҒАН (Алтыбайказган) – қ., Бейнеу ауданы.
АЛТЫҚҦДЫҚ (Алтыкудык) - қ., Бейнеу ауданы.
АЛТЫҚҦЛАН (Алтыкулан) – қ., Бейнеу ауданы.
АЛТЫҚҦЛАШ (Алтыкулаш) - қ., Бейнеу ауданы.
АЛТЫҚҦЛАШӘУЛИЕ (Алтыкулашаулие) – кӛне қор., Ақтау қаласының 13 ш.а. солт.-де.
АЛТЫМОЛА (Алтымола) – мола, Маңғыстау ауданы.
АЛТЫНӘЛІ (Алтынали) – қор., Қарақия ауданы.
АЛТЫНҚАЗҒАН (Алтынказган) – м., Маңғыстау ауданы.
АЛТЫНТАПҚАН (Алтынтапкан) – қ., Қарақия ауданы.
АЛТЫНТӚБЕ (Алтынтобе) – тау, Маңғыстау ауданы.
АЛТЫТҤБЕК (Алтытубек) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
АЛТЫТҤБЕК (Алтытубек) – қ., Бейнеу ауданы.
АЛУА (Алуа) – кӛлдеу ойпаң. Маңғыстау ауданы.
АМАНБАЙ (Аманбай) - мола, Маңғыстау ауданы.
АМАНБҦЛАҚ (Аманбулак) – б., Маңғыстау ауданы.
АМАНЖОЛ (Аманжол) – қ., Бейнеу ауданы.
АМАНКАЗГАН (Аманказган) – қҧр.қ., Қарақия ауданы.
АМАНКЕЛДІ (Аманкельды) – тӛбе, абс. биіктігі 108 м. Бейнеу ауданы.
АМАНДЫҚ (Амандык) - қор., Тҥпқараған ауданы.
АМАНЖОЛ (Аманжол) – қ., Бейнеу ауданы.
АМАНЖОЛ (Аманжол) – мола, Бейнеу ауданы.
АМАНҚОЖА (Аманкожа) – қор., Маңғыстау ауданы.
АМАНҚҦЛ (Аманкул) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
АМАНҚЫЗЫЛИТ (Аманкызылит) – қыс., Маңғыстау ауданы, Ақтаудың солтҥстігінде.
АМАНҚЫЗЫЛИТ (Аманкызылит) – ойп., Маңғыстау ауданы,
АМАНСАЙ (Амансай) – қҧр. ӛ., Маңғыстау ауданы.
АМАНТҦРЛЫ (Амантурлы) – мола, Бейнеу ауданы.
АНДАҚҦЛ (Андакул) – қор., Қарақия ауданы.
АНДРЕЙ (Андрей) – қ., Бейнеу ауданы.
АҢДЫҚАРАСАЙ (Андыкарасай) – қҧр. ӛ., Маңғыстау ауданы.
АПАЖАР (Апажар) – қ., Тҥпқараған ауданы.
АППАҚ (Аппак) – б., Тҥпқараған ауданы.
АРАБАЙ (Арабай) – мола, Маңғыстау ауданы.
АРАЖОН (Аражон) – мола, Маңғыстау ауданы.
АРАЛБАЙ (Аралбай) – қ., Маңғыстау ауданы.
АРАЛДЫ (Аралды) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
АРАМ (Арам) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
АРАН (Аран) – қ., Маңғыстау ауданы.
АРАСАНБҦҒА (Арасанбуга) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда.
АРАТА (Арата) – мола, Мҧнайлы ауданы.
АРҚАРТӚБЕ (Аркартобе) – мола, Тҥпқараған ауданы.
АРМАН (Арман) – алқ., мҧн.- г. кені. Бейнеу ауданы.
АРНАСАЙ (Арнасай) – жыра, Маңғыстау ауданы.
АРПАЛЫ (Арпалы) – м., Маңғыстау ауданы.
АРСЛАНБАЙ (Арсланбай) – мола, Маңғыстау ауданы.
АРТҚАПЫ (Арткапы) – аңғар, Маңғыстау ауданы.
АРТҚАУЫНДЫ (Арткауынды) – ойпат, Қарақия ауданы.
АРТҚАУЫНДЫ (Арткауынды) – б., Қарақия ауданы.
АРЫСТАНБҦҒА (Арыстанбуга) – қ., Батыс Ҥстіртте.
АРЫСТАН (Арыстан) – алқ., мҧн. к.о., Бейнеу ауданы.
АСАДИН (Асадин) – мола, Маңғыстау ауданы.
АСАЛЫ – КӚКЕТАЙ КҤМБЕЗІ (Асатай – Кокетай кумбези) – сәу. маз. ескерт., Бейнеу ауданы.
АСАН (Асан) - қ., Қарақия ауданы.
АСАР (Асар) – ойп., г.-мҧн. кені. Қарақия ауданы.
АСАУ-БАРАҚ (Асау-Барак) – қор., Бейнеу ауданы.
АСҚАЗАНСАЙ (Асказансай) – қҧр. ӛ., Маңғыстау ауданы.
АСМАНТАЙ-МАТАЙ (Асмантай-Матай) – тҧз. к., Бейнеу ауданы.
АССЕКАУДАН ОЙЫСЫ (Ассекеаудан ойысы) – ойыс, Ҥстірттің оңт-де.
АСТАУОЙ (Астауой) – тҧз. қ., Қарақия ауданы.
АСТАУОЙ (Астауой) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
АСТАУСАЛДЫ (Астаусалды) – қ., Маңғыстау ауданы.
АСТРОПУНКТ (Астропункт) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
АСУ (Асу) – мола, Бейнеу ауданы.
АСЫМӘУЛИЕ (Асымаулие) – мола, Маңғыстау ауданы.
АТАҚОЗЫ (Атакозы) – қор., Бейнеу ауданы.
АТАМБАЙ САРЫТӚБЕ (Атамбай Сартобе) – алқ., мҧн. кені. Қарақия ауданы.
АТАМЕКЕН (Атамекен) – а., Мҧнайлы ауданы.
АТАН-ҚАЛЕН (Атан-Кален) – қор., Бейнеу ауданы.
АТАНАҚТЫҢ СОРЫ (Атанактын соры) – сор, Бейнеу ауданы мен Жылыой ауданың (Атырау
обл.) шекарасында.
АТАНБАЙ (Атамбай) – мола, Маңғыстау тҥбегінің батыс бӛлігінде, Мҧнайлы ауданы.
АТАНКАРА (Атанкара) – тҧз. қ., Бейнеу ауданы.
АТАШ (Аташ) – а., Тҥпқараған ауданы.
АТПАБҦЛАҚ (Атпабулак) – тҧз. б., Қарақия ауданы.
АТПАБҦЛАҚ АРАНЫ (Атпабулак араны) – қор., м., Қарақия ауданы.
АТШЫБАЙ (Атшыбай) – тҧрб. қ., Қарақия ауданы. Антропогидроним.
АТЫОЗҒАН (Атыозган) – мола, Маңғыстау ауданы.
АУСАР (Аусар) – а., Маңғыстау ауданы.
АУЫЗДЫБАС (Ауыздыбас) - б., Маңғыстау ауданы.
АУЫЗДЫБАС (Ауыздыбас) - қыс., Маңғыстау ауданы.
АУЫЗДЫБАССАЙ (Ауыздыбассай) – қон., Маңғыстау ауданы.
АУЫЗДЫКӚЛ (Ауыздыколь) – қҧм, Бейнеу ауданы.
АУЫЗҚАРА (Ауызкара) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
АУЫЗКӚЛ (Ауызколь) – қон., Бейнеу ауданы.
АУЫЗОРПА (Ауызорпа) – қ., Маңғыстау ауданы.
АУЫЗОРПА (Ауызорпа) – қыс., Маңғыстау ауданы.
АУЫЗОРПА (Ауызорпа) – мола, Маңғыстау ауданы.
АУЫЗСУ (Ауызсу) – қ., Маңғыстау ауданы.
АУЫЛ (Ауыл) – еск.жҧрт, Жаңаӛзен қ.ә. территориясында.
АУЫРТАС (Ауыртас) – қор., карьер, Мҧнайлы ауданы.
АХМЕТ (Ахмет) – қор., Бейнеу ауданы.
АША (Аша) – ӛ. Мҧнайлы ауданы.
АША (Аша) – қыс., Мҧнайлы ауданы.
АШЫҚТАЙПАҚ (Ашыктайпак) – сор, Бейнеу ауданы.
АЩЫ (Ащы) – бҧрқақ, Маңғыстау ауданы.
АЩЫАҒАР (Ащыагар) – б., Қарақия ауданы.
АЩЫАҒАР (Ащыагар) – ӛзен, Мҧнайлы ауданы.
АЩЫАҒАР (Ащыагар) – қҧр. ӛзен, Бейнеу ауданы мен Жылой ауд. шекарасында.
АЩЫАЙРЫҚ (Ащыайрык) – б.,
АЩЫАҚ (Ащыак) – м., Қарақия ауданы.
АЩЫБАС (Ащыбас) – қ., Маңғыстау ауданы.
АЩЫБАС (Ащыбас) – қҧр. ӛзен, Мҧнайлы және Тҥпқараған ауд-да..
АЩЫБОЛДЫ (Ащыболды) – қ., Қарақия ауданы.
АЩЫБҦЛАҚ (Ащыбулак) – а., Маңғыстау ауданы,
АЩЫБҦЛАҚ (Ащыбулак) – б., Қарақия ауданы.
АЩЫБҦЛАҚ (Ащыбулак) – тҧз. б., Мҧнайлы ауданы.
АЩЫЕСПЕ (Ащыеспе) – қ., Маңғыстау ауданы.
АЩЫЕСПЕ (Ащыеспе) – қыс., Маңғыстау ауданы.
АЩЫЕРБАСАН (Ащыербасан) - қ., Қарақия ауданы.
АЩЫКӚЛТАБАН (Ащыкольтабан) – қ., Бейнеу ауданы.
АЩЫҚАРА (Ащыкара) – тҧз. ӛ., Тҥпқараған ауданы.
АЩЫҚҦДЫҚ (Ащыкудык) – а., Маңғыстау ауданы,
АЩЫҚҦДЫҚ (Ащыкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
АЩЫҚҦДЫҚ (Ащыкудык) – қ., Мҧнайлы ауданы.
АЩЫҚҦДЫҚ (Ащыкудык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
АЩЫҚҦДЫҚ (Ащыкудык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
АЩЫМҦРЫН (Ащымурын) – мҥй., Тҥпқараған ауданы.
АЩЫОРПА (Ащыорпа) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда.
АЩЫОРПА (Ащыорпа) – мола, Маңғыстау ауданы.
АЩЫОРПА (Ащыорпа) – тӛбе, Қарақия ауданы.
АЩЫСАЙ (Ащысай) – с., Маңғыстау ауданы.
АЩЫСАЙ (Ащысай) – жыра, Қарақия ауданы.
АЩЫСАЙҚҦДЫҚ (Ащысайкудык) - қ., Қарақия ауданы.
АЩЫСОР (Ащысор) – ой, Мҧнайлы ауданы.
АЩЫТАЙПАҚ (Ащытайпак) – сор, Бейнеу ауданы.
АЩЫТРУБЧАТКА (Ащытрубчатка) – қон., Маңғыстау ауданы.
АЯҚҚАРАҒАН (Аяккараган) – қҧр. қ., Қарақия ауданы.
АЯҚҚАРАСАЙ (Аяккарасай) – қ., Қарақия ауданы.
АЯҚҚҦМ (Аяккум) – қон., Бейнеу ауданы.
АЯПБЕРГЕН (Аяпберген) – қ., Бейнеу ауданы.
АЯСУБАБА (Аясубаба) – киелі ор. Тҥпқараған ауданы.

ӘБДУ (Абду) – қ., Қарақия ауданы.

ӘБДІРТАМ (Абдиртам) – мола, Маңғыстау ауданы.
ӘБДІХАЛЫҚ (Абдихалык) – қ., Қарақия ауданы.
ӘБІЛ ТӚРТКІЛІ (Абиль Торткили) – мола, Маңғыстау ауданы.
ӘДЕКЕТАС (Адекетас) – тас. Қарақия ауданы.
ӘДІЛАТА (Адилата) – қор., Маңғыстау ауданы.
ӘЖІ (Ажи) – қ., қон., Тҥпқараған ауданы.
ӘЖІБАБА (Ажибаба) – киелі ор.,Тҥпқараған ауданы.
ӘЖІБАЙ (Ажибай) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ӘЖІҚҦЙ (Ажикуй) – ащы, тҧз.қ., Қарақия ауданы.
ӘЖІМСОР (Ажимсор) – сор, Тҥпқараған ауданы.
ӘЖІМҦРАТ (Ажиммурат) – мола, Бейнеу ауданы.
ӘЙЛЕК (Айлек) – қон., Маңғыстау ауданы.
ӘЙНЕКТІ ҚОРА (Айнекты кора) – қон., қыс., Маңғыстау ауданы.
ӘЛӘУМАЙРАМ (Алаумайрам) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ӘЛИ (Али) – бӛлек тау, Бейнеу ауданы.
ӘЛИХАН (Алихан) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
ӘЛМЕНБЕТ (Алменбет) – қор., Маңғыстау ауданы.
ӘЛМҦРАТ (Алмурат) – қон., Маңғыстау ауданы.
ӘЛІКЕ (Алике) – қ., Бейнеу ауданы.
ӘЛІКЕ – ҚАНАЙ (Алике – Канай) – қор., Қарақия ауданы.
ӘМІР (Амир) – қ., Маңғыстау ауданы.
ӘНДІЖАН (Андижан) – қ., Маңғыстау ауданы.
ӘУЕЗ (Ауез) – қауым, Мҧнайлы ауданы.
ӘУЛИЕ (Аулие) - қор., Қарақия ауданы.

Б
БАБАЛЫ (Бабалы) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАБАС (Бабас) – қ., Маңғыстау, Қарақия ауд-да.
БАБА ТҤКТІ ШАШТЫ ӘЗІЗ (Баба Тукти Шашты Азиз) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
БАБАХАН (Бабахан) – қ., тӛбе, Қарақия ауданы
БАБЫҚҚАЗҒАН (Бабыкказган) – қ., Бейнеу ауданы.
БАГАРДЖИК (Багарджик) – мҥй., Тҥпқараған ауданы.
БАҒЫТАЙ – БЕНІКЕ (Багытай - Бенике) – ойыс, Бейнеу ауданы.
БАҒДА (Багда) – қ., Орталық Ҥстіртте, Маңғыстау ауданы.
БАЗАРЛЫ (Базарлы) – қ., Маңғыстау ауданы..
БАЗЫГҤРЛІ (Базыгҥрлі) – ойыс, Қарақия ауданы.
БАЙ (Бай) – қыс., Маңғыстау ауданы.
БАЙБОСЫН ҚОРА (Байбосын кора) – қон., Маңғыстау ауданы.
БАЙҒҦС (Байгус) – мола, Маңғыстау ауданы.
БАЙДІЛДӘ (Байдилда) – м., Маңғыстау ауданы. Антропоойконим.
БАЙЖАН МОЛА (Байжан мола) – қор., Маңғыстау ауданы.
БАЙЖАУЫН (Байжауын) – қор., Бейнеу ауданы.
БАЙЗАҚ (Байзак) – мола, Маңғыстау ауданы.
БАЙКҤШІК (Байкушик) – қ., Бейнеу ауданы.
БАЙҚАСҚА (Байкаска) – қон., Маңғыстау ауданы.
БАЙҚҦДЫҚ (Байкудук) - қ., Бейнеу ауданы.
БАЙҚҦЛ (Байкул) – қор., Бейнеу ауданы.
БАЙЛАМА (Байлама) – бӛг., Тҥпқараған ауданы.
БАЙЛЕПЕС (Байлепес) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАЙМАҒАМБЕТ (Баймагамбет) – мола, Бейнеу ауданы мен Жылыой ауданың (Атырау обл.)
шекарасында.
БАЙМЕН (Баймен) – тақыр, Қарақия ауданы мен Қарақалпақстан Республикасының шекарасында.
БАЙРАҚТЫСАЙ (Байрактысай) – қҧр. ӛ., Маңғыстау ауданы.
БАЙСАРЫ (Байсары) – қон., қ., Қарақия ауданы.
БАЙСАРЫКҤП (Байсарыкуп) – кҥп, Қарақия ауданы.
БАЙСЕЙІТ (Байсейит) - қ., Маңғыстау ауданы.
БАЙТАҚ (Байтак) – қор., Қарақия ауданы.
БАЙТЕ (Байте) - қ., Бейнеу ауданы.
БАЙТЕМІР (Байтемир) – қ., Қарақия ауданы.
БАЙТОРЫ (Байторы) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАЙҦЗАҚ (Байузак) - мола, Маңғыстау ауданы.
БАЙШАҒЫР (Байшагыр) – м., Ҥстіртте.
БАҚАТАЙ (Бакатай) – қор., Бейнеу ауданы.
БАҚАН (Бакан) – мола, Маңғыстау ауданы.
БАҚТЫБАЙ (Бактыбай) – қ., Қарақия ауданы.
БАҚЫТҚОРА (Бакыткора) – қыс., Маңғыстау ауданы.
БАЛА (Бала) – бейіт. Мҧнайлы ауданы.
БАЛАӘУЛИЕ (Балааулие) – мола, Маңғыстау ауданы;
БАЛАӘУЛИЕ (Балааулие) – маз., Тҥпқараған ауданы.
БАЛАБАЙ (Балабай) – мола, Бейнеу ауданы.
БАЛАЛАН (Балалан) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАЛАМЕШІТ (Баламешит) - дӛң, Тҥпқараған ауданы.
БАЛАОЙ (Балаой) - тӛбе, Қарақия ауданы.
БАЛАОЙ (Балаой) – қ., Қарақия ауданы
БАЛАУМА (Балаума) – қор., Қарақия ауданы.
БАЛАҦЙЫҚ (Балауйык) – терең ҥңг., Маңғыстау ауданы.
БАЛБҦЛАҚ (Балбулак) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАЛҒАБАЙ (Балгабай) – қ., Қарақия ауданы.
БАЛДЫ (Балды) – қ., Қарақия ауданы.
БАЛИДИ (Балиди) – қ., Қарақия ауданы.
БАЛИДИ (Балиди) – қор., Қарақия ауданы.
БАЛҚҦТ (Балкут) – бейіт, Маңғыстау ауданы.
БАЛПАН (Балпан) - бейіт, Бейнеу ауданы.
БАЛТА (Балта) - м., Маңғыстау ауданы.
БАЛТАКЕТКЕН (Балтакеткен) – қ., Бейнеу ауданы.
БАЛУАННИЯЗ (Балуаннияз) – мола, қ., Бейнеу ауданы.
БАЛША (Балша) – қ., Қарақия ауданы.
БАЛЫҚШЫ (Балыкшы) - қ., Бейнеу ауданы.
БАЛЫҚШЫҚАЗҒАН (Балыкшыкаган) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАЛЫМ (Балым) - мола, Маңғыстау ауданы.
БАЛУАННИЯЗ (Балуаннияз) – қор., Қарақия ауданы.
БАРАҚ (Барак) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАРАҚТЫ (Баракты) – қор., Қарақия ауданы.
БАРҚАН (Баркан) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
БАРҚАНБАЙ (Барканбай) – қҧр. қ., Қарақия ауданы.
БАРЛЫБАЙ (Барлыбай) - қ., Маңғыстау ауданы.
БАРЛЫБАЙДЫҢ ТАУЫ (Барлыбайдын тауы) – тау, Маңғыстау ауданы.
БАРМАҚ (Бармак) - қ., қор., Қарақия ауданы..
БАРШАҚҦМ (Баршакум) - жҧрт, Бейнеу ауданы.
БАРЫС (Барыс) – сай, Маңғыстау ауданы.
БАС (Бас) – қон., Маңғыстау ауданы;
БАС (Бас) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БАСАЙРАҚТЫ (Басайракты) – тау, Маңғыстау ауданы.
БАСАНЫҚСОР (Басаныксор) – м., Маңғыстау ауданы.
БАСАР (Басар) – тҧз. қ., қорғ., Маңғыстау ауданы.
БАСАР-ТҤРКЕ (Басар-Турке) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАСЖЫРА (Басжыра) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БАСҚАРАҒАН (Баскараган) – тҧз. қ., Қарақия ауданы.
БАСҚАРАСАЙ (Баскарасай) – қ., Қарақия ауданы.
БАСҚҦДЫҚ (Баскудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАСҚҦДЫҚ (Баскудык) – а., Маңғыстау ауданы.
БАСҚҦДЫҚ (Баскудык) – а., Мҧнайлы ауданы.
БАСҚҦДЫҚ (Баскудык) – қ., Ақтау қ. маңында.
БАСҚҦДЫҚ (Баскудык) – тҧз. қ.,Тҥпқараған ауданы.
БАСҚҦДЫҚ (Баскудык) – қҧм, Мҧнайлы ауданы.
БАСҚҦДЫҚТЫҢ СОРЫ (Баскудыктын соры) - сор, Маңғыстау ауданы.
БАСҚҦДЫҚ ҚҦМЫ (Баскудык кумы) – қҧм, Маңғыстау ауданы.
БАСҚҦМАҚ (Баскумак) – қҧм, Мҧнайлы ауданы.
БАСТІЛ (Бастил) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАСШОРЫМ (Басшорым) – қ., Маңғыстау ауданы.
БАТЫР (Батыр) – сор, Қарақия ауданы.
БАТЫРБАЙ (Батырбай) – мола, Маңғыстау ауданы.
БАТЫС АПАН (Батыс Апан) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БАТЫС БАЙМЕНДІ (Батыс Байменди) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БАТЫС БЕЛСЕКСЕУІЛ (Батыс Бельсексеуиль) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БАТЫС ҚАРАТАУ (Батыс Каратау) – тау сілемі, жота, Маңғыстау ауданы.
БАТЫС ҚОЛБАЛАОЙ (Батыс колбалаой) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БАТЫС ҤСТІРТ КЕМЕРІ (Батыс Устирт кемери) – Ҥстірт жазығының тік қҧлама жарлармен
шектелген батыс жиегі.
БАУБЕКҚАЗҒАН (Баубекказган) – қ., Маңғыстау ауданы, Орталық Ҥстіртте.
БАУЛЫ (Баулы) – б., Тҥпқараған ауданы.
БАУТИН (Баутино) – кент, Тҥпқараған ауданы.
БАУЫРБАС (Бауырбас) – тҧз. қ, Маңғыстау ауданы.
БАУЫРБАС (Бауырбас) – жыра, Маңғыстау ауданы.
БАУЫРҚҦМАҚ (Бауыркумак) - қон., Маңғыстау ауданы.
БАЯНДЫ (Баянды) – а., Мҧнайлы ауданы.
БАЯУ (Баяу) – қон., Маңғыстау ауданы.
БӘЙГЕЛТӚБЕ (Байгелтобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
БӘЙГЕТӚБЕ (Байгетобе) - тӛбе, Маңғыстау ауданы.
БӘЙДЕЙДІҢ ҤШСУЫ (Байдейдин ушсуы) – қ., Қарақия ауданы.
БӘЙКҤШІК (Байкушик) – қ., Маңғыстау ауданы, Орталық Ҥстіртте.
БӘЙТЕ ҒИБАДАТХАНАСЫ (Байте гибадатханасы) – тарихи еск., Маңғыстау ауд-дағы
сарматтар заманынан сақталған тарихи ескерткіш.
БӘЙТЕ-ҚИЯТ ШЫМЫРАУЫ (Байте-Кият шымырауы) – қ., Маңғыстау ауданы.
БӘКІШҚАЗҒАН (Бакишказган) – қ., Ҥстіртте.
БЕГЕЙ (Бегей) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
БЕГЕШ (Бегеш) – қор., Мҧнайлы ауданы.
БЕЖІ (Бежи) - мола, Маңғыстау ауданы.
БЕЙҚАМ (Бейкам) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БЕЙНЕУ (Бейнеу) – кент, Бейнеу ауданы.
БЕЙНЕУ (Бейнеу) – ауд-ң орт., Бейнеу ауданы.
БЕЙНЕУ (Бейнеу) – бекет, Бейнеу ауданы.
БЕЙНЕУ ҚОРЫМЫ (Бейнеу корымы) – қор., Бейнеу ауданы.
БЕЙСЕНБАЙ ҚОРЫМЫ (Бейсенбай корымы) – қор., Тҥпқараған ауданы.
БЕКБАЙ (Бекбай) – қон., қор., Маңғыстау ауданы.
БЕКБАУЫЛАТА (Бекбауылата) – қор., Маңғыстау ауданы.
БЕКБЕРДІ (Бекберды) – қ., Қарақия ауданы.
БЕКБОЛАТ (Бекболат) – қор,. кен ор., Бейнеу ауданы.
БЕКДҦРДЫ ИШАН (Бекдурды Ишан) – қор., Қарақия ауданы.
БЕКЕБАЙ (Бекебай) – қҧм, Маңғыстау ауданы.
БЕКЕЖАН (Бекежан) - мола, Маңғыстау ауданы.
БЕКЕС (Бекес) – қор., Бейнеу ауданы.
БЕКЕСҚАЗҒАН (Бекесказган) – қ., Бейнеу ауданы.
БЕКЕТАТА ЖЕРАСТЫ МЕШІТІ (Бекетата жерасты мешіті) – сәу. ӛнер ескерт., Бейнеу,
Қарақия, Маңғыстау ауд-да.
БЕКЕТАТА (Бекетата) – қ., Қарақия ауданы.
БЕКТЕМІРБАБА (Бектемирбаба) – қауым, Мҧнайлы ауданы.
БЕКТҦРЛЫ (Бектурлы) – алқ., газк. кені. Ақтау қаласының шығысында орналасқан алқап,
газконденсант кені.
БЕКШЕ (Бекше) – қ., Маңғыстау ауданы.
БЕКІ (Беки) – а., Маңғыстау ауданы.
БЕКІ ҚОРЫМЫ (Беки корымы) - қор., Маңғыстау ауданы.
БЕКІТТІ (Бекитты) – қон., Маңғыстау ауданы.
БЕЛАСҚАН (Бельаскан) – қон., Қарақия ауданы.
БЕЛДЕУЛІ (Бельдеули) - қ., Бейнеу ауданы.
БЕЛЕС (Белес) – алқ., Қарақия ауданы.
БЕЛЕСЕМ (Бельесем) – тау, Қарақия ауданы.
БЕЛСЕКСЕУІЛ (Бельсексеуиль) – тҥлей, Қарақия ауданы.
БЕЛСЕКСЕУІЛЖАЛ (Бельсексеуилжал) – м., Қарақия ауданы.
БЕЛІКТІНІҢ ТҦМСЫҒЫ (Беликтинин тумсыгы) – тау, Маңғыстау ауданы.
БЕРДАЛЫ (Бердалы) – қор., Маңғыстау ауданы.
БЕРДІБЕК (Бердибек) – мола, Мҧнайлы ауданы.
БЕРДІСҤГІР (Бердисугир) – қ., Маңғыстау ауданы.
БЕРДІСҤГІР (Бердисугир) – мола, Маңғыстау ауданы.
БЕРЕГОВОЙ (Береговой) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
БЕРНИЯЗ (Бернияз) - маз., Маңғыстау ауданы.
БЕСАУЫЗ (Бесауыз) – қ., Маңғыстау ауданы.
БЕСБҦЛАҚ (Бесбулак) – б., Маңғыстау ауданы.
БЕСБҦЛАҚ (Бесбулак) – б., Маңғыстау ауданы.
БЕСБҦЛАҚ (Бесбулак) – қ., Маңғыстау ауданы.
БЕСБҦЛАҚ (Бесбулак) – қон., Бейнеу ауданы.
БЕСБҦЛАҚ (Бесбулак) – ӛр, Маңғыстау ауданы.
БЕСКЕМПІР (Бескемпир) – мола, Қарақия ауданы.
БЕСКЕМПІР (Бескемпир) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БЕСКЕМПІР (Бескемпир) – мола, Бейнеу ауданы.
БЕСКЕМПІР (Бескемпир) – мола, Маңғыстау ауданы.
БЕСКЕМПІР (Бескемпир) – қон., Тҥпқараған ауданы.
БЕСКӚЛ (Бесколь) – қ., Бейнеу ауданы.
БЕСКӚҢ (Бескон) – қыс., Маңғыстау ауданы.
БЕСҚҦДЫҚ (Бескудык) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
БЕСҚҦДЫҚ (Бескудык) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
БЕСҚҦДЫҚ (Бескудык) – тҧз. қ., Қарақия ауданы.
БЕСҚҦДЫҚ (Бескудык) – тҧз. қ., Бейнеу ауданы.
БЕСМҦРЫН (Бесмурын) – тау, Маңғыстау ауданы, Шығыс Қаратаудың оңт-шығысыныда.
БЕСОБА (Бесоба) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
БЕСОБА (Бесоба) – қ., Маңғыстау ауданы.
БЕСОҚТЫ (Бесокты) – қ., Қарақия ауданы.
БЕСОҚТЫ (Бесокты) – тӛрт., Қарақия ауданы.
БЕСӚГІЗ (Бесогиз) – қ., Маңғыстау ауданы, Солт. Ҥстірттегі терең қҧдықтар.
БЕСТАС (Бестас) – мола, Маңғыстау ауданы.
БЕСТӚБЕ (Бестобе) – қ., Бейнеу ауданы.
БЕСТӚРТКІЛ (Бесторткиль) – қон., Қарақия ауданы.
БЕСШОҚЫ (Бесшокы) – шоқылыр сілемі, Маңғыстау ауданы. Шығыс Қартауда.
БЕСШЫМЫРАУ (Бесшымырау) - қ., Бейнеу ауданы.
БЕСШЫМЫРАУ (Бесшымырау) - қорым, Бейнеу ауданы.
БЕСШЫМЫРАУ (Бесшымырау) - қ., Маңғыстау ауданы.
БЕСІК (Бесик) – дӛң, тӛбе. Абс. биіктігі 267 м. Маңғыстау ауданы.
БИСЕМБАЙ (Бисенбай) – қор., Қарақия ауданы.
БИТАНТОҒАН (Битантоган) – қауым, Маңғыстау ауданы.
БОЗ (Боз) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
БОЗАТ (Бозат) - қыс., Мҧнайлы ауданы.
БОЗАШЫ (Бозашы) – тҥб., Маңғыстау ауданы, Каспий теңізінің солт – шығысында.
БОЗДАҚ (Боздак) – а., Маңғыстау ауданы.
БОЗДАҚ (Боздак) – қор., Маңғыстау ауданы.
БОЗДАҚ (Боздак) – қыр, Маңғыстау ауданы.
БОЗДАҚ (Боздак) – сай, Маңғыстау ауданы.
БОҚАЯҚ (Бокаяк) – қ., Қарақия ауданы.
БОҚБАС (Бокбас) – қ, Маңғыстау ауданы.
БОҚСУ (Боксу) – сай.
БОҚТАС (Боктас) - қ., Маңғыстау ауданы.
БОҚТЫНЫҢ ТӚРТКІЛІ (Боктынын торткилы) - тӛбе, Қарақия ауданы.
БОҚТЫСАЙ (Боктысай) – сай, Тҥпқараған ауданы, Форт-Шевченко қаласының кіреберісінде.
БОҚЫШҚАЗҒАН (Бокышкаган) – қ., Маңғыстау ауданы.
БОЛАТНИЯЗ (Болатнияз) – қор., Қарақия ауданы.
БОРАН (Боран) – тҧз. қ., Орт. Ҥстірте, Бейнеу ауданы.
БОРАНҚҦЛ (Боранкул) – қор., қ., а., Бейнеу ауданы.
БОРЖАҚТЫ (Боржакты) – қ., Мҧнайлы ауданы.
БОРЖАҚТЫ (Боржакты) – қор., Мҧнайлы ауданы.
БОРЖАҚТЫ (Боржакты) – қон., Мҧнайлы ауданы.
БОРКӚЛ (Борколь) - қ., Бейнеу ауданы.
БОРҚАЙ (Боркай) – қон., Маңғыстау ауданы.
БОРҚҦДЫҚ (Боркудык) - тҧз. қ., Бейнеу ауданы.
БОРЛЫ (Борлы) – қ., Маңғыстау ауданы.
БОРЛЫ (Борлы) – тҧз. қ., Тҥпқараған ауд-ы.
БОРЛЫ (Борлы) – қ., Тҥпқараған ауд-ы.
БОРЛЫ (Борлы) – қон., Тҥпқараған ауданы.
БОРЛЫ (Борлы) – қ., Мҧнайлы ауданы.
БОРЛЫКӚҢ (Борлыкон) – мола, Мҧнайлы ауданы.
БОРЛЫМҤЙІС (Борлымуйис) – ҥңгір.
БОРЛЫСУАТ (Борлысуат) – қос сай, Тҥпқараған тҥб. солт – шығыс бӛлігіне жақын жерде. Атау
борлы (сын есім) және суат ( зат есім) сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. «Жҧмсақ ақ топырақты,
сулы сай».
БОРЛЫТОРЫМ (Борлыторым) – қос қ., Маңғыстау ауданы.
БОРСАЙ (Борсай) – қ., Қарақия ауданы.
БОРСЫҚ ҚҦМЫ (Борсык кумы) – қҧм, Ҥстіртте.
БОРСЫМҦРЫН (Борсымурын) – шағын мҥй., Қарақия ауданы, Кендірлі шығанағында.
БОСАҒА (Босага) – тӛбе, абс. биіктігі 222 м. Қарақия ауданы.
БОСТАН (Бостан) – а., Қарақия ауданы.
БОСТАН (Бостан) – қ., Қарақия ауданы.
БОСТАНҚҦМ (Бостанкум) – жҧрт, Қарақия ауданы.
БОСТАНҚҦМ (Бостанкум) – қҧмды алқап, Маңғыстау және Қарақия ауд-ы аумағында.
БОТАГӚЗ (Ботагоз) - жҧрт, Қарақия ауданы.
БОТАҚАН (Ботакан) – қ., Қарақия ауданы.
БОШАН (Бошан) – мола, Маңғыстау ауданы.
БӚГЕН (Боген) - қ., Маңғыстау ауданы.
БӚГЕРІСТАМ (Богерстам) – суы мол б., Маңғыстау ауданы.
БӚГЕТ (Богет) – м., Тҥпқараған ауданы, Форт-Шевченко қаласының кіреберісінде.
БӚКЕЖЕ (Бокеже) – қ., Маңғыстау ауданы.
БӚКЕН (Бокен) – қ., Бейнеу ауданы.
БӚКЕНМОЛА (Бокенмола) – бейіт, Бейнеу ауданы.
БӚЛЕБАЙ (Болебай) – б., Маңғыстау ауданы.
БӚЛЕКБАЙ (Болекбай) - қ., Қарақия ауданы.
БӚЛЕШ (Болеш) - қау., Маңғыстау ауданы.
БӚРЛІ (Борлы) – м., Тҥпқараған ауданы.
БӚРЛІКЕН (Борлыкен) - қыс., Маңғыстау ауданы.
БӚРІБАС (Борибас) – асу, Маңғыстау ауданы, Оңт. Ҥстірт беткейінен шығатын асу.
БӚРІККЕТКЕН (Бориккеткен) – м., Маңғыстау ауданы.
БУЛЫОЙЫҚ, Қҧрмаштың сҥйретпесі (Булыойык) – ҥңг. Ҥстірт ернегіндегі тҥбінде суы бар
терең шҧңқыр.
БУРАБАЙ (Бурабай) – қ., қор. Маңғыстау ауданы.
БУРАСОЙҒАН (Бурасойган) – қон., Маңғыстау ауданы.
БҦҒАБАЙ (Бугабай) – қ., Бейнеу ауданы.
БҦҒАБАЙ (Бугабай) – жҧрт, Бейнеу ауданы.
БҦЗАУҚОРА (Бузаукора) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
БҦЗЫҚТАМ (Бузыктам) – қор., Маңғыстау ауданы.
БҦЗЫҚТАМ (Бузыктам) – қ., Маңғыстау ауданы.
БҦЛАҚТЫКӚЛ (Булактыколь) – қыст., Бейнеу ауданы.
БҦЛЫШ (Булыш) – б., Маңғыстау ауданы.
БҦЛЫШ (Булыш) – қ., Маңғыстау ауданы.
БҦРМА (Бурма) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БҦРМА (Бурма) – қ., Қарақия ауданы.
БҦРМАША (Бурмаша) – қорғ., Маңғыстау ауданы.
БҦРМАША (Бурмаша) – ойпат, Маңғыстау ауданы.
БҦРЫНШЫҚ (Бурыншык) - мҥй., Маңғыстау ауданы.
БҦТА (Бута) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БҦТАҚ (Бутак) - м., Қарақия ауданы.
БҤЛДІРГЕНМОЛА (Бульдиргенмола) – мола, Бейнеу ауданы.
БҤРГЕМДІ (Бургемды) – қон,. қора, Маңғыстау ауданы.
БҤРГЕМДІОЙ (Бургемдыой) – шҧңғыл ойыс, Маңғыстау ауданы, Ақтау жотасының солтҥстігінде.
БҤРКІТАТА (Буркитата) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
БҤРКІТӘЛЫ (Буркиталы) – қор., Маңғыстау ауданы.
БҤРКІТӘЛЫ (Буркиталы) – ой, Маңғыстау ауданы.
БҤРКІТТҦМСЫҚ (Буркиттумсык) – мола, Маңғыстау ауданы.
БІЛЕУЛІ (Билеулы) - мәдени-тарихи кешен. Бейнеу ауданы, Ҥстірттің орта тҧсында.
БІЛІК (Билик) – мҥй., Маңғыстау ауданы, Бозащыда.
БІРҚАРЫН (Биркарын) – тӛбе, Қарақия ауданы.
БІРҚАРЫН (Биркарын) – қ., Қарақия ауданы.
БІРҚАРЫН (Биркарын) – қыс., Маңғыстау ауданы.
БІРҚАРЫН (Биркарын) – қ., Маңғыстау ауданы.
БІРҚАРЫН (Биркарын) – тҧз. қ., Бейнеу ауданы.
БІРҚҦДЫҚ (Биркудык) – қ., Бейнеу аудданы.
БІРҚҦДЫҚ (Биркудык) – қ., Қарақия аудданы.
БІРМӘМБЕТ (Бирмамбет) – мола, Мҧнайлы ауданы.
БІРНИЯЗ (Бирнияз) - қ., Бейнеу ауданы.
БІРНИЯЗТӚЛЕГЕН (Бирниязтолеген) – қ., Бейнеу ауданы.
БІРІНШІ (Биринши) – тӛбе. Абс. биіктігі 211 м. Қарақия ауданы.

ВОСКРЕСЕНЬЕ (Воскресенье) – тӛбе, Қарақия ауданы.

ВЫСОТА (Высота) – тӛбе, Қарақия ауданы.

ГҤЛШАТ (Гульшат) – мола, қон., Маңғыстау ауданы.

ГҤРЛІК (Гурлик) – ойпат.
Ғ

ҒАББАС (Габбас) – қ., Бейнеу ауданы.

ДАҒАР (Дагар) – қ., Бейнеу ауданы.

ДАҒАР (Дагар) – қор., Бейнеу ауданы.
ДАЙРАБАЙ (Дайрабай) – қон., Маңғыстау ауданы.
ДАЛАҚҦДЫҚ (Далакудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ДАҢҒЫЛ (Дангыл) – қ., Маңғыстау ауданы.
ДӘНЫСПАН (Даныспан) – биік шоқы, Маңғыстау ауданы, Батыс Қаратауда.
ДӘНЫСПАН (Даныспан) – қ., Маңғыстау ауданы,
ДАРХАНБАЙ (Дарханбай) - қор., Бейнеу ауданы.
ДАУЫЛ (Дауыл) – қор., Қарақия ауданы.
ДАУЫЛБАЙ (Дауылбай) - қ., Маңғыстау ауданы.
ДАУЫЛБАЙ (Дауылбай) - мола, Маңғыстау ауданы.
ДАУЫСТЫ (Дауысты) – қ., Бейнеу ауданы.
ДӘРМЕН (Дармен) – қ., Қарақия ауданы.
ДӘРМЕН (Дармен) – қор., Қарақия ауданы.
ДӘРМЕНАТА (Дармената) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ДӘРІБАЙ (Дарибай) - қор., Бейнеу ауданы.
ДӘУҚАРА (Даукара) – бӛг., Маңғыстау ауданы.
ДӘУЛЕТ (Даулет) – а., Мҧнайлы ауданы.
ДӘУЛЕТ (Даулет) – қауым, Мҧнайлы ауданы.
ДӘУЛЕТБАЙСҦПЫ (Даулетбайсупы) – мола, Бейнеу ауданы.
ДӘУЛЕТЖАРЫ (Даулетжары) – қ., Маңғыстау ауданы.
ДӘУЛЕТТАС (Даулеттас) – қ., Маңғыстау ауданы.
ДЕМЕСІН (Демесин) – қор., Маңғыстау ауданы.
ДЕМЕУ (Демеу) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ДЕМЕУҚОЛТЫҚ (Демеуколтык) – қон., Маңғыстау ауданы.
ДЕНЕЛІ (Денелы) – тҧз. қ. Қарақия ауданы.
ДЕРЕЖЕР (Дережер) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ДОҒАСОР (Догасор) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ДОЙДАН (Дойдан) - б., Маңғыстау ауданы.
ДОЛГИЙ (Долгий) – арал, Каспий теңізінің шығысында, Тҥпқараған ауданы.
ДОЛАН (Долан) - қ., Бейнеу ауданы.
ДОЛЫАПА (Долапа) – м., қор., Тҥпқараған ауданы.
ДОМАЛАҚБИІК (Домалакбиик) – тау. Маңғыстау ауданы.
ДОМАЛАҚТӚБЕ (Акдомалактобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ДОҢҒА (Донга) – алқ., мҧн-г. кені. Тҥпқараған ауданы.
ДОҢЫЗТАУ (Донызтау) – кемерлі шың. Ҥстірттің солт. мен Каспий ойпатының шектескен
жерінде. Байғанин (Ақтӛбе обл.) және Бейнеу ауд-ң шекарасында.
ДОСАЛЫ (Досалы) - қор., Маңғыстау ауданы.
ДОСАЛЫ (Досалы) - қон., Маңғыстау ауданы.
ДОСАН (Досан) - б., Маңғыстау ауданы.
ДОСАНОЙ (Досаной) – кӛлдеу ойпаң, Маңғыстау ауданы, Жармыш ауылынан Бозащы тҥбегіне
баратын жол бойында.
ДОСМАҒАНБЕТ (Досмаганбет) – қ., Маңғыстау ауданы.
ДОСМОЛДА (Досмолда) – мола. Маңғыстау ауданы.
ДОСЫМ (Досым) – б., Маңғыстау ауданы.
ДӚҢҒАРА (Донкара) – шоқы, Бейнеу ауданы, солт.Ҥстіртте.
ДӚҢҒАРА (Донкара) – мола, Бейнеу ауданы.
ДӚҢГЕЛЕК (Донгелек) – қ., Маңғыстау ауданы.
ДӚҢГЕЛЕК (Донгелек) – қ., Қарақия ауданы.
ДӚҢГЕЛЕКОЙ (Донгелекой) – қон., Маңғыстау ауданы.
ДӚРАЛЫ (Доралы) – қ., Ҥстіртте.
ДҤЗГЕНСАЙ (Дузгенсай) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ДҤЙСЕН (Дуйсен) - мола, Маңғыстау ауданы.
ДҤЙСЕНБАЙ (Дуйсенбай) – қ., Қарақия ауданы.
ДҤЙІНБАЙ (Дуйинбай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ДҤКЕН (Дукен) - қ., Бейнеу ауданы.
ДҤҢГІРЛЕК (Дунгирлек) - қ., Бейнеу ауданы.
ДІКІЛТАС (Дикилтас) – кӛне қор., сармат тайпалары дәуірінен сақталған. Тҥпқараған ауданы.

ЕБЕЛЕКТІҢ ЕЛУАҢҒАРЫ (Ебелектин елуангары) – аңғар, Қарақия ауданы, Оңт.Ҥстірттегі

Оғланды тауының шығысында.
ЕГДІР (Егдир) – қ., қон., Маңғыстау ауданы.
ЕГДІР (Егдир) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЕГІЗ (Егиз) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЕГІЗЛАҚ (Егизлак) - қҧм, Маңғыстау ауданы.
ЕГІНДІБҦЛАҚ (Егиндыбулак) – қ., Бейнеу ауданы.
ЕГІНДІҚҦДЫҚ (Егиндыкудык) – қ., Қарақия ауданы.
ЕГІНСАЛҒАН (Егинсалган) – қҧр. қ., Қарақия ауданы.
ЕДІЛБАЙТАМ (Едильбайтам) – бейіт, Маңғыстау ауданы.
ЕКПІНДІ (Екпинды) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЕКІБАЙ (Екибай) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ЕКІБЕЙІТ (Екибейит) – мола, Бейнеу ауданы.
ЕКІҚҦРЛЫҚ (Екикурлык) - қ., Қарақия ауданы.
ЕКІМОЛА (Екимола) – мола, Қарақия ауданы.
ЕЛАМАН (Еламан) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
ЕЛБАСҚАН (Ельбасқан) – тау, Тҥпқараған ауданы.
ЕЛДЕСБЕК (Ельдесбек) – қор., Маңғыстау ауданы.
ЕЛЕКАЖЫ (Елекажы) – Ҥстірттегі бір топ қҧдық.
ЕЛЕЙДІҢ ТАҚЫРЫ (Елейдин такыры) – тақыр.
ЕЛЕМЕС (Елемес) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ЕЛЕУИШАН (Елеуишан) - қ., Бейнеу ауданы.
ЕЛСАЙ (Елсай) – қон., Қарақия ауданы.
ЕЛТЕЖЕ (Елтеже) – тҥлей. Қарақия ауданы.
ЕЛТИМЕС (Ельтимес) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ЕЛІК (Елик) – қ., қор., Маңғыстау ауданы.
ЕЛІКТАУ (Еликтау) – тау. Абс. биіктігі 169 м. Маңғыстау ауданы.
ЕЛШІБЕК (Елшибек) – қор., Қарақия ауданы.
ЕЛШІБЕК (Елшибек) – қ., Қарақия ауданы.
ЕЛШІБЕКТІҢ ТӚРТКІЛІ (Елшибектин торткилы) – тӛрткіл, Қарақия ауданы, Жаңӛзен
қаласынан оңтҥстігінде.
ЕМДІ (Емды) - тау, Маңғыстау ауданы.
ЕМДІБҦЛАҚ (Емдыбулак) - қон., Маңғыстау ауданы.
ЕМДІҚОРҒАН (Емдыкорган) – тау, Маңғыстау ауданы.
ЕМІР (Емир) – а,. Маңғыстау ауданы.
ЕҢСЕЛІ (Енсели) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЕПЕНҚЫРТЫС (Епенкыртыс) – жалас, Маңғыстау ауданы.
ЕПІК (Епик) – қ., Тҥпқараған ауданы. Қосбармақ Епік қазған қҧдық.
ЕРАЛИЕВ (Ералиево) - жҧрт, Қарақия ауданы.
ЕРАЛЫ (Ералы) – қон., Қарақия ауданы.
ЕРБАСАН (Ербасан) – қ., Қарақия ауданы, Сауысқан қҧмының оңт. жағында.
ЕРДАЛЫ (Ердалы) - қ., Бейнеу ауданы.
ЕРДАЛЫ (Ердалы) - дӛң, Бейнеу ауданы.
ЕРҚОСАН (Еркосан) – қор., Қарақия ауданы.
ЕРМЕК (Ермек) – қор., Маңғыстау ауданы.
ЕРМЕК (Ермек) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЕРМЕКЕН (Ермекен) – мола, Маңғыстау ауданы.
ЕРНАЗАР (Ерназар) – мола, Маңғыстау ауданы.
ЕРСАРЫҚАЙРАҚ (Ерсарыкайрак) – қор., Қарақия ауданы.
ЕСАЛЫ (Есали) – қор., Қарақия ауданы.
ЕСБАЙ (Есбай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЕСЖАН МОЛАСЫ (Есжан моласы) – қау., Бейнеу ауданы.
ЕСЕКЕН (Есекен) – қорғ., Маңғыстау ауданы.
ЕСЕКЖАР (Есекжар) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЕСЕКӚЛГЕН (Есекольген) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЕСЕМБЕТ (Есембет) - қор., Бейнеу ауданы.
ЕСЕНАТА (Есената) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ЕСЕНҚАЗАҚ (Есенказах) – қон., Бейнеу ауданы, Қаратҥлей сорының оңтҥстігінде.
ЕСЕН ШЫҢЫРАУ (Есен шынырау) – қ., Бейнеу ауданы.
ЕСЕТ (Есет) – а., қ., б., Бейнеу ауданы.
ЕСЕТМОЛА (Есетмола) - қор., Бейнеу ауданы.
ЕСЕТТІҢ ТАҚЫРЫ (Есеттин такыры) - тақыр, Бейнеу ауданы.
ЕСКЕЛДІҚАЗҒАН (Ескельдыказган) – қ., Бейнеу ауданы.
ЕСКІ БЕЙНЕУ (Ески Бейнеу) – а., Бейнеу ауданы.
ЕСКІ БЕЙНЕУ (Ески Бейнеу) – қор., Бейнеу ауданы.
ЕСКІ ЖЕТІБАЙ (Ески Жетибай) – кент, Қарақия ауданы.
ЕСКІҚОРА (Ескикора) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЕСКІМОЛА (Ескимола) – мола, Бейнеу ауданы.
ЕСКІОРТАЛЫҚ (Ескиорталык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЕСҚУАТ (Ескуат) – қор., Қарақия ауданы.
ЕСПЕ (Еспе) – мола. Тҥпқараған ауданы; қҧрғ. қ., Маңғыстау ауданы.
ЕСПЕЛІСАЙ (Еспелисай) – қон., г. кені. Тҥпқараған ауданы.
ЕСПЕЛІСАЙ (Еспелисай) – қҧр. арна, Тҥпқараған ауданы.
ЕСПЕМБЕТӘУЛИЕ (Еспембетаулие) – қау., Тҥпқараған ауданы.
ЕСПЕНБЕТ ҚЫРҒЫНЫ (Еспенбет кыргыны) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЕСІМБАЙ (Есимбай) – мола, Маңғыстау ауданы.
ЕШКІҚЫРҒАН (Ешкикырган) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЕШКІҚЫРҒАН (Ешкикырган) – мола, Маңғыстау ауданы.
ЕШКІӚЛГЕН (Ешкиольген) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЕШКІӚЛГЕН (Ешкиольген) – қыс., Маңғыстау ауданы.

ЖАБАҒЫЛЫ (Жабагылы) – қ., Маңғыстау ауданы.

ЖАБАЙҦШҚАН (Жабайушкан) – қон., Қарақия ауданы.
ЖАБАЙҦШҚАН (Жабайушкан) – шың, Қарақия ауданы.
ЖАЗДЫМСАРЫ (Жаздымсары) – мола, Қарақия ауданы.
ЖАЗЫГҤРЛІ (Жазыгурли) – қ., Қарақия ауданы.
ЖАЗЫГҤРЛІ (Жазыгурли) – ойыс. Қарақия ауданы.
ЖАЗЫГҤРЛІ (Жазыгурли) – қор., Қарақия ауданы.
ЖАЗЫҚ (Жазык) - алқ., Қарақия ауданы.
ЖАЗЫҚБАЙ (Жазыкбай) – қ., Қарақия ауданы.
ЖАЙЛЫ (Жайлы) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАЙЫЛМА (Жайылма) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҚАЙ (Жакай) - мола, Бейнеу ауданы.
ЖАҚСЫБАЙ (Жаксыбай) - қ., Қарақия ауданы.
ЖАҚСЫ ҚАРАСАЙ (Жаксы Карасай) - ӛзен, Бейнеу және Жылыой (Атырау обл.) аудандарының
шекарасында.
ЖАҚСЫ МАҢҒЫТАЙ (Жаксы Мангытай) – қ., Қарақия ауданы.
ЖАҚСЫ САУРАН (Жаксы Сауран) - қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҚСЫСУ (Жаксысу) – қ., Қарақия ауданы.
ЖАҚСЫ ТАМДЫ (Жаксы Тамды) – б., Маңғыстау ауданы.
ЖАЛБАРТ (Жалбарт) – шатқ., Тҥпқараған ауд-ы, Сарытас шығанағына таяу, Таушық ауылының
батысында.
ЖАЛБАС (Жалбас) – қҧм, Бейнеу ауданы.
ЖАЛҒАНТАУ (Жалгантау) - тау. Абс. биктігі 331м. Маңғыстау ауданы.
ЖАЛҒАНОЙ (Жалганой) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ЖАЛҒЫЗАҒАШ (Жалгызагаш) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ЖАЛҒЫЗАҚ (Жалгызак) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЖАЛҒЫЗЕСПЕ (Жалгызеспе) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАЛҒЫЗМОЛА (Жалгызмола) – мола, Қарақия ауданы.
ЖАЛҒЫЗТӚБЕ (Жалгызтобе) – арал, Тҥпқараған ауданы.
ЖАЛҒЫЗШАҒЫЛ (Жалгызшагыл) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАЛҒЫЗШАҒЫЛ (Жалгызшагыл) – қ., Бейнеу ауданы.
ЖАЛҒЫЗШЫМЫРАУ (Жалгызшымырау) - қ., Бейнеу ауданы.
ЖАЛПАҚ (Жалпак) – қон,. Маңғыстау ауданы.
ЖАЛПАҚ (Жалпак) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАЛПАҚ САЙРА (Жалпак Сайра) -
ЖАЛПАҚТӚРТКІЛ (Жалпакторткиль) – тӛбе, абс. биіктігі 188 м. Маңғыстау ауданы.
ЖАЛПАҚТӚРТКІЛ (Жалпакторткиль) – мола, Маңғыстау ауданы.
ЖАЛТЫР (Жалтыр) – қон., Бейнеу ауданы.
ЖАМАН – дӛң, Қарақия ауданы.
ЖАМАН АЙРАҚТЫ (Жаман Айракты) – тау, абс. биіктігі 148 м. Маңғыстау ауданы.
ЖАМАНБАЙ (Жаманбай) – тӛбе, Маңғыстау ауданы, Қызан ауылының оңт-батысында.
ЖАМАН ДӘУІТ (Жаман Дәуит) – қ., Бейнеу ауданы.
ЖАМАН ЕСПЕ (Жаман Еспе) – аңғарлы сай. Ақтау қаласының солт. орналасқан.
ЖАМАН КЕРЕЛ (Жаман Керел) – қон., шатқ., Тҥпқараған ауданы.
ЖАМАНҚЫЗ (Жаманкыз) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ЖАМАНҚЫЗ (Жаманкыз) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАМАН ҚЫЗЫЛАДЫР (Жаман Кызыладыр) – қон., Қарақия ауданы.
ЖАМАН ҚЫЗЫЛАДЫР (Жаман Кызыладыр) – қор., Қарақия ауданы.
ЖАМАН МАҢҒЫТАЙ (Жаман Мангытай) – қ., Қарақия ауданы.
ЖАМАН ОРПА (Жаман Орпа) - қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАМАНСАЗ (Жамансаз) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАМАНСАЙ (Жамансай) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЖАМАНСАЛА (Жамансала) - жҧрт, Маңғыстау ауданы.
ЖАМАНСАРЫ (Жамансары) – қ., Бейнеу ауданы.
ЖАМАНСАСЫҚ (Жамансасык) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЖАМАНСАСЫҚ (Жамансасык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАМАН САУРАН (Жаман Сауран) – б., Маңғыстау ауданы.
ЖАМАНСОР (Жамансор) – сор. Маңғыстау ауданы.
ЖАМАН ТАМДЫ (Жаман Тамды) – б., Маңғыстау ауданы.
ЖАМАНҤШКӚЗ (Жаманушкоз) – б., Маңғыстау ауданы.
ЖАМБАУЫЛ (Жамбауыл) – қау., Маңғыстау ауданы.
ЖАНАТАЙ (Жанатай) – мола, Бейнеу ауданы.
ЖАНБАЙ (Жанбай) – қау., Тҥпқараған ауданы.
ЖАНБАСАР (Жанбасар) – бейіт, Маңғыстау ауданы.
ЖАНБИКЕ (Жанбике) – қ., Бейнеу ауданы.
ЖАНБҦЛАҚ (Жанбулак) – б., Тҥпқараған ауданы.
ЖАНБҦЛАҚ (Жанбулак) – қау., Тҥпқараған ауданы.
ЖАНГЕЛДІ (Жангельды) - қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАНГҤРШІ (Жангурши) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАНҚҦДЫҚ (Жанкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАНТАЙ (Жантай) – қ., Маңғстау ауданы.
ЖАНТАҚТЫ (Жантакты) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЖАНТАҢАТ (Жантанат) – қор., Маңғыстау ауданы.
ЖАНҦЗАҚ (Жанузак) - тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАӘУЛИЕ (Жанаулие) – қау., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАӘУЛИЕ (Жанаулие) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАБАЙ (Жанабай) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ЖАҢАБАЙ (Жанабай) – тӛбе, Тҥпқараған ауданы.
ЖАҢАБЕРДІ (Жанаберды) – мола, Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАБҦЛАҚ (Жанабулак) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ЖАҢАЖОЛ (Жанажол) – су ҧңғ. Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАЙ (Жанай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАЙ (Жанай) – аңғар, Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАЙБАЙ (Жаңайбай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАЙҚАЗҒАН (Жанайказган) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда.
ЖАҢАЙ САЙЫ (Жанай сайы) – сай, Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАЙ САЙЫ (Жанай сайы) – б., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАҚАЗҒАН (Жанаказган) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАҚАРА (Жанакара) – б., Тҥпқараған ауданы.
ЖАҢАОРПА (Жанаорпа) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАӚЗЕН (Жанаозен) – қала, Қарақия ауданы.
ЖАҢАСУ (Жанасу) – қ., Қарақия ауданы.
ЖАҢАСУ (Жанасу) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢАТАҢ (Жанатан) – қыс., Бейнеу ауданы.
ЖАҢАША (Жанаша) - қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢБЫРБАЙҚҦДЫҚ (Жанбырбайкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАҢЫЗАҚ (Жанызак) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАПАЛАҚ (Жапалақ) - тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ЖАПАЛАҚ (Жапалақ) - қыс., Маңғыстау ауданы.
ЖАПЫРАҚТЫ (Жапыракты) – тау, адыр. Абс. биіктігі 363 м. Маңғыстау ауданы.
ЖАРАС (Жарас) – тҧз. қ., Қарақия ауданы.
ЖАРАУЫЛ (Жарауыл) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ЖАРАУЫЛ (Жарауыл) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ЖАРБӚГЕТ (Жарбогет) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ЖАРҚҦДЫҚ (Жарқҧдық) – қ., Бейнеу ауданы.
ЖАРҚҦМ (Жарқҧм) – қыс., Бейнеу ауданы.
ЖАРҚҦМ (Жарқҧм) – қҧм, Бейнеу ауданы.
ЖАРҚЫНБАЙ (Жаркынбай) – қ., Қарақия ауданы.
ЖАРМА (Жарма) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖАРМА (Жарма) – а., Маңғыстау ауданы.
ЖАРМЫШ (Жармыш) – б., Маңғыстау ауданы.
ЖАРМЫШ (Жармыш) – а., Маңғыстау ауданы.
ЖАРТЫ (Жарты) – алқ., г.кені. Қарақия ауданы.
ЖАРШОҚЫ (Жаршокы) – тау, Бейнеу ауданы.
ЖАРЫҚ (Жарык) – қ., Бейнеу ауданы.
ЖАРЫҚ (Жарык) – мола, Бейнеу ауданы.
ЖАРЫҚҚҦДЫҚ (Жарыккудык) – сор, Бейнеу ауданы, Сам қҧмының батысы мен оңтҥстігінде.
ЖАРЫҚСУ (Жарыксу) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ЖАРЫЛҒАН (Жарылган) – сор, Маңғыстау ауданы.
ЖАРЫЛҒАС (Жарылгас) – маз., Маңғыстау ауданы.
ЖАРЫПТҤСКЕН (Жарыптускен) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ЖАСАҒАН (Жасаган) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЖАУЖОЛ (Жаужол) – жол, Маңғыстау ауданы.
ЖАУКЕН (Жаукен) – қор., Маңғыстау ауданы.
ЖАУЫНҚҦДЫҚ (Жауынкудык) – ойыс, Бейнеу ауданы.
ЖЕЗДІ (Жезды) – қор., Бейнеу ауданы.
ЖЕЗДІ (Жезды) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖЕЗДІБАС (Жездыбас) - қ., Маңғыстау ауданы.
ЖЕЛДІҚУЫС (Жельдыкуыс) – қ., Қарақия ауданы.
ЖЕЛДІМҦРЫН (Жельдымурын) - қыс., Қарақия ауданы.
ЖЕЛЕСПЕ (Жельеспе) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЖЕЛТАУ (Жельтау) – тау, Бейнеу ауданы және Жылыой (Атырау обл.) аудандарының
шекарасында.
ЖЕЛТИМЕС (Жельтимес) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖЕЛТИМЕС (Жельтимес) – қон,. Маңғыстау ауданы.
ЖЕМЕНЕЙ (Жеменей) – қор., Маңғыстау ауданы.
ЖЕРМОЛА (Жермола) – мола, Қарақия ауданы.
ЖЕРОЙЫҚ (Жеройык) – қор., Қарақия ауданы.
ЖЕРТАС (Жертас) - тӛбе, Бейнеу ауданы.
ЖЕРҤЙ (Жеруй) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ЖЕТЕШ (Жетеш) – қау., Маңғыстау ауданы.
ЖЕТІБАЙ (Жетыбай) – кент, Қарақия ауданы.
ЖЕТІКҤП (Жетыкуп) – аңғ., Маңғыстау ауданы, Ақтау жотасының солтҥстігінде.
ЖЕТІҚЫЗ (Жетыкыз) – мола, Маңғыстау ауданы.
ЖЕТІҚЫЗДЫҢ ТАУЫ (Жетыкыздын тауы) – тау, Маңғыстау ауданы.
ЖЕТІТӚБЕ (Жетытобе) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖИДЕАҒАШ (Жидеагаш) – қон., Қарақия ауданы.
ЖИДЕЛІ (Жиделы) – қ., Маңғыстау ауданы;
ЖИДЕЛІ (Жиделы) – тҧз. қ., Мҧнайлы ауданы.
ЖИДЕЛІ (Жиделы) – қор,. Қарақия ауданы.
ЖИЕНАЛЫ (Жиеналы) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ЖЕТІМЕК (Жетимек) – бейіт, Маңғыстау ауданы.
ЖОЛАСҚАН (Жоласкан) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ЖОЛАМАН (Жоламан) – қор., Қарақия ауданы.
ЖОЛБАЯН (Жолбаян) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖОЛБАЯННЫҢ АСУЫ (Жолбаяннын асуы) - қон., Маңғыстау ауданы.
ЖОЛБОЛАЙ ҚОРА (Жолболай кора) - қора, қон., Маңғыстау ауданы.
ЖОЛБОЛДЫ (Жолболды) – қ., Қарақия ауданы.
ЖОЛБОЛДЫ (Жолболды) – қор., Қарақия ауданы.
ЖОЛДАСБАЙ ШЫҢЫРАУЫ (Жолдасбайшынырауы) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ЖОЛДЫБАЙ (Жолдыбай) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ЖОЛЖАН (Жолжан) – қор., Мҧнайлы ауданы.
ЖОЛҚҦДЫҚ (Жолкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖОСАЛЫ (Жосалы) – тӛбе, абс. биіктігі 268 м. Қарақия ауданы.
ЖУСАНДЫОЙ (Жусандыой) – қ., Қарақия ауданы.
ЖҦЛДЫЗ (Жулдыз) – мазар, Мҧнайлы ауданы.
ЖҦЛДЫЗБАЙ (Жулдызбай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ЖҦМАӘУЛИЕ (Жумааулие) – қор., Маңғыстау ауданы.
ЖҦМАБАЙ (Жумабай) - қ., Бейнеу ауданы.
ЖҦМАЖАН (Жумажан) – бейіт, Маңғыстау ауданы.
ЖҤЗАДЫМ (Жузадым) – қ., Оңт.Ҥстіртте. Маңғыстау ауданы.
ЖҤЗАДЫР (Жузадыр) – қ., Қарақия ауданы, Батыс Ҥстірт кемерінің шығыс бӛлігінде.
ЖҤЗЖАСАР (Жузжасар) – маз., Бейнеу ауданы.
ЖҤНБАСҚАЗҒАН (Жунбасказган) – қ., Бейнеу ауданы.
ЖЫҒЫЛҒАН (Жыгылган) – мҥй., Тҥпқараған ауданы.
ЖЫЛАНДЫ (Жыланды) – мҥй., Қарақия ауданы, Каспийдің шығыс жағалауында.
ЖЫЛҚЫБАЙ (Жылкыбай) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ЖЫЛҚЫБЕК (Жылкыбек) – қ., Қарақия ауданы.
ЖЫЛҚЫШЫ (Жылкышы) – тау, абс. биіктігі 183 м. Қарақия ауданы.
ЖЫЛҚЫШЫТӚБЕ (Жылкышытобе) – қон., Қарақия ауданы.
ЖЫЛЫБАУЫР (Жылыбауыр) – қора, қон., Маңғыстау ауданы.
ЖЫЛЫМШЫҚ (Жылымшык) – қҧмды алқ., Маңғыстау ауданы, Бозашы тҥбегінде.
ЖЫҢҒЫЛДЫ (Жынгылды) – а., Маңғыстау ауданы.
ЖЫҢҒЫЛДЫҚАПЫ (Жынгылдыкапы) – сай, Маңғыстау ауданы.
ЖЫҢҒЫЛДЫОРПА (Жынгылдыорпа) – мола, Маңғыстау ауданы.
ЖЫҢҒЫЛДЫСАЙ (Жынгылдысай) – сай, Маңғыстау ауданы.
ЖЫҢҒЫЛДЫОЙ (Жынгылдыой) – сай, Бейнеу ауданы.
ЖЫҢҒЫЛОЙ (Жынгылой) – қон., Қарақия ауданы.
ЖЫРЫҚБҦЛАҚ (Жырыкбулак) – б., Маңғыстау ауданы.
ЖІҢІШКЕКЕБІР (Жинишкекебир) – сор, Бейнеу ауданы.
ЖІҢІШКЕКЕБІР (Жинишкекебир) – қон., Бейнеу ауданы.
ЖІҢІШКЕҚҦМАҚ (Жинишкебир) – қон., Маңғыстау ауданы.

ЗЕЛЕНЫЙ (Зеленый) – шығ., Тҥпқараған ауданы.

ЗЛИХА (Злиха) - қ., Маңғыстау ауданы.
ЗЛИХА (Злиха) - мола, Маңғыстау ауданы
ЗОРБАЙ (Зорбай) – сай, Маңғыстау ауданы.

ИЖЕ (Иже) - шатқ., Қарақия ауданы.

ИЖЕСОР (Ижесор) - сор, Қарақия ауданы.
ИЗЕН (Изен) – шатқ., Мҧнайлы ауданы.
ИЗЕНДІ (Изенды) – қ., Бейнеу ауданы.
ИМАҒАНБЕТ (Имаганбет) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда.
ИМАНБАЙ МАЗАР-ТАМЫ (Иманбай мазар-тамы) – там, Бейнеу ауданы.
ИНТЕРНАЦИОНАЛ (Интернационал) – жҧрт, Тҥпқараған ауданы.
ИСАНТҤБЕК (Исантубек) – қҧмды тҥб., Қарақия ауданы.
ИСАТАЙ (Исатай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ИТБАЙ (Итбай) - қ., Бейнеу ауданы.
ИТҚАРА (Иткара) – қҧм. массиві. Маңғыстау ауданы.
ИТМҦРЫН (Итмурын) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
ИТОЛЫӘУЛИЕ (Итолыаулие) – киелі ор., Тҥпқараған ауд-аны.
ИТСИГЕКТІОЙ (Итсигектыой) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
ИШАНҚОЖА (Ишанкожа) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ИІНҚҦДЫҚ (Иинкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ИІРДІҢ ОЙЫ (Иирдин ойы) – кӛлдеу ойпаң, Маңғыстау ауданы.
ИІРШІ (Иирши) - қ., Қарақия ауданы.
К
КАБИНАЛЫ (Кабиналы) – қыс., Маңғыстау ауданы.
КАМЕНИСТЫЙ (Каменистый) – алқ., мҧн. кені, Қарақия ауданы.
КАМЕННЫЙ (Каменный) – карьер. Бейнеу ауданы.
КАСПИЙ ТЕҢІЗІ (Каспиское море) – теңіз, Еуразия қҧрлығының орталығында, мҧхиттардан
алыста, оқшау жатқан тҧйық су алабы.
КӘДІ-ҚҦЛАТ (Кади-Кулат) – қырат, Маңғыстау ауданы.
КӘЛЕН (Кален) – қ., Маңғыстау ауданы.
КӘПІРТАМ (Капиртам) – қон., Маңғыстау ауданы.
КӘРІ (Кары) – қон., Маңғыстау ауданы.
КӘРІ (Кары) – бҧрқақ, Маңғыстау ауданы.
КӘРІБАЯН (Карыбаян) – қ., Маңғыстау ауданы.
КӘРІҚОРА (Карыкора) - қон., қора, Маңғыстау ауданы.
КЕБІР (Кебир) – сор, Бейнеу ауданы.
КЕБІРБҦЛАҚ (Кебирбулак) – қон., Маңғыстау ауданы.
КЕБІРКӚЛ (Кебирколь) – қон., Мҧнайлы ауданы.
КЕЖІТАМ (Кежитам) - мола, Тҥпқараған ауданы.
КЕЗДІҢ ҚАРАҚҦДЫҒЫ (Кездин каракудыгы) – қ., Маңғыстау ауданы.
КЕЗЕК (Кезек) – қыс., Маңғыстау ауданы.
КЕЗҚОРА (Кезкора) - қон., Маңғыстау ауданы.
КЕКІЛ (Кекил) – қ., Маңғыстау ауданы.
КЕЛТЕСАЙ (Кельтесай) – жыра, Маңғыстау ауданы.
КЕЛІМБЕРДІ (Келимберды) – қыс., Маңғыстау ауданы.
КЕМЕР (Кемер) – тӛбе, Қарақия ауданы.
КЕМПІРҚҦМ (Кемпиркум) – қон., Маңғыстау ауданы.
КЕНДІРЛІ (Кендирли) – шығ., Қарақия ауданы, Каспий теңізінің шығыс бӛлігінде.
КЕНДІРЛІ (Кендирли) – б., Қарақия ауданы.
КЕНДІРЛІ (Кендирли) – қ., Қарақия ауданы.
КЕНДІРЛІҚИЯСАЙ (Кендирликиясай) – шӛлді ҥстірт, Қарақия ауданы, Каспий теңізінің
шығысында.
КЕНДІРЛІСОР (Кендирлисор) – сор, Қарақия ауданы.
КЕНЖЕ (Кенже) – тӛбе, Тҥпқараған ауданы.
КЕНЖЕҚАЗҒАН (Кежеказган) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозашыда.
КЕНТ (Кент) – қ., Маңғыстау ауданы.
КЕНТТІБАБА (Кенттибаба) – қор., Тҥпқараған ауданы.
КЕНТАЙҚАЗҒАН (Кентайказган) – қ., Бейнеу ауданы.
КЕНІШБАЙ (Кенишбай) – мола, Мҧнайлы ауданы.
КЕҢҚОЛТЫҚ (Кенколтык) – қон., Маңғыстау ауданы.
КЕҢСАЙ (Кенсай) – сай, Маңғыстау ауданы.
КЕҢСАЙ (Кенсай) – қ., Маңғыстау ауданы.
КЕРЕГЕМОЛА (Керегемола) – қор., Қарақия ауданы.
КЕРЕГЕМОЛА (Керегемола) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
КЕРЕГЕМОЛА (Керегемола) – қон., Маңғыстау ауданы.
КЕРТ (Керт) – қ., Маңғыстау ауданы.
КЕРТТІ (Кертти) - қ., Бейнеу ауданы.
КЕРІЗ (Кериз) – қ., Маңғыстау ауданы.
КЕРІМДІ (Керимды) – қ., Маңғыстау ауданы.
КЕРТӚРТКІЛ (Керторткиль) – қор., Маңғыстау ауданы.
КЕСІКБАЙ (Кесикбай) – мола, Бейнеу ауданы.
КЕСІКМҦРЫН (Кесикмурын) – қон., Маңғыстау ауданы.
КЕСІКМҦРЫН (Кесикмурын) – фонт., Маңғыстау ауданы.
КЕТІКБҦЛАҚ (Кетикбулак) – б., Тҥпқараған ауданы.
КЕТІКҚАЛА (Кетиккала) – қон., Тҥпқараған ауданы.
КИРИЛЛ (КЕРЕЛ) АРАЛДАРЫ (Кирилл аралдары) – аралдар тобы. Каспий теңізінің Бозащы
жағалауында. Маңғыстау ауданы.
КИІКБАЙ (Киикбай) – қ., Бейнеу ауданы.
КИІКТІ (Киикты) – қ., Бейнеу ауданы.
КИІКТӚБЕ (Кииктобе) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
КЛАДБИЩЕ (Кладбище) – тӛбе, Қарақия ауданы.
КОМСОМОЛ (Комсомолец) – шығ., Маңғыстау ауданы.
КӚБЕН (Кобен) – қор., Қарақия ауданы.
КӚБЕНБИ (Кобенби) – қор., Тҥпқараған ауданы.
КӚГАЛТӚБЕ (Когалтобе) - қыс., Тҥпқараған ауданы.
КӚГАЛЫ (Когалы) – б., Маңғыстау ауданы.
КӚГЕЛ (Кӛгел) – тау, Бейнеу ауданы.
КӚГЕЗ (Когез) – б., Маңғыстау ауданы.
КӚГЕЗДІҢ ҚАПЫСЫ (Когездин капысы) – аңғ., Маңғыстау ауданы.
КӚГЕНДІСАЙ (Когендысай) – қон., Маңғыстау ауданы.
КӚГЕСЕМ (Когесем) – қон., Маңғыстау ауданы.
КӚЖЕКБАЙ (Кожекбай) - қон., Маңғыстау ауданы.
КӚЖЕКСОР (Кожексор) – қон., Маңғыстау ауданы.
КӚКАЛА (Кокала) – қон, қыс., Маңғыстау ауданы.
КӚКАЛЫ (Кокалы) – қау. Тҥпқараған ауданы.
КӚКБАЙТАЛ (Кокбайтал) - қ., Бейнеу ауданы.
КӚКБҦЛАҚ (Кокбулак) – б., Маңғыстау ауданы.
КӚКБҦЛАҚ (Кокбулак) – қ., Маңғыстау ауданы.
КӚКБҦЛАҚ (Кокбулак) – б., Бейнеу ауданы.
КӚКБҦЛАҚ (Кокбулак) – б., Тҥпқараған ауданы.
КӚКБҦТАҚ (Кокбутак) – тӛбе, Қарақия ауданы.
КӚКЖАЛ (Кокжал) – жҧрт, Маңғыстау ауданы.
КӚККҤМБЕТ (Коккумбет) – кӛне кесене, Маңғыстау ауданы.
КӚКҚҦДЫҚ (Коккудык) – қ., Қарақия ауданы.
КӚКҚҦДЫҚ (Коккудык) – қон., Қарақия ауданы.
КӚКПЕКТІ (Кокпекты) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
КӚКПЕКТІ (Кокпекты) – қ., Бейнеу ауданы.
КӚКПЕКТІ (Кокпекты) - қыс., Тҥпқараған ауданы.
КӚКСАЙ (Коксай) – ойыс, Маңғыстау ауданы.
КӚКСАЙ (Коксай) – қ., Маңғыстау ауданы.
КӚКСЕПКЕН (Коксепкен) – тау, Маңғыстау ауданы.
КӚКТАМ (Коктам) – маз., Сам қҧмының солт-батысында орналасқан.
КӚКТАС (Коктас) – қ., Қарақия ауданы.
КӚКТАС (Коктас) – қыс., Қарақия ауданы.
КӚКТЕРЕК (Коктерек) – қон., Мҧнайлы ауданы.
КӚКТӚБЕ (Коктобе) – қон., Маңғыстау ауданы.
КӚКТӚРТКІЛ (Кокторткиль) – тау, абс. биіктігі 271 м. Маңғыстау ауданы, Қаратау тауларымен
Маңғыстау ҥстірті аралығындағы сайлы-жыралы келген жазықта.
КӚКТІҚҦДЫҚ (Коктыкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
КӚКШЕ – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
КӚКШЕСУ (Кокшесу) – б., Маңғыстау ауданы.
КӚКШӚП (Кокшоп) – алқ., Қарақия ауданы.
КӚКІМБАЙ (Кокимбай) – ойпаң, Қарақия ауд-ы, Жаңаӛзен қаласының маңында.
КӚКІМБАЙ (Кокимбай) – қ., Қарақия ауд-ы
КӚЛДІОРПА (Кольдыорпа) – мола, Бейнеу ауданы.
КӚЛЕҢКЕЛІ (Коленкели) - тау, абс. биіктігі 214 м. Бейнеу ауданы.
КӚЛЕҢКЕЛІ (Коленкели) - қ., Бейнеу ауданы.
КӚЛБЕҢШЕ (Кольбенше) – тӛбе, Қарақия ауданы.
КӚЛЖИДЕ (Кольжиде) – қ., Қарақия ауданы.
КӚЛЖИДЕ (Кольжиде) – қор., Қарақия ауданы.
КӚЛСАЙ (Кольсай) – қҧр. арна, Қарақия ауданы, ОңтҥстікҤстіртте.
КӚЛТАБАН (Кольтабан) – қ., Бейнеу ауданы.
КӚЛШАР (Кольшар) – қ., Маңғыстау ауданы.
КӚЛШЕГІР (Колшегир) - қ., Бейнеу ауданы.
КӚМІРТӚККЕН (Комиртоккен) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
КӚҢДІҚҦДЫҚ (Кондыкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
КӚҢДІҚҦДЫҚ (Кондыкудык) – қон., Маңғыстау ауданы.
КӚПЖАСАР (Копжасар) – бейіт. Маңғыстау ауданы.
КӚПЖИДЕ (Копжиде) – тҧз. қ., Қарақия ауданы.
КӚПШЕЙІТ (Копшейит) – қор., Маңғыстау ауданы.
КӚПҚҦДЫҚ (Копкудык) – қ., Қарақия ауданы.
КӚРЕҒҦЛ (Корегул) – қ., Маңғыстау ауданы.
КӚРКЕМБАЙ МЕШІТІ (Коркембай мешити) – меш., Бейнеу ауданы.
КӚРПЕЛІ (Корпели) – қҧр. арна, Маңғыстау ауданы.
КӚРПЕШІК (Корпешик) – б., Маңғыстау ауданы.
КӚРІКТІ (Корикти) – қон., Маңғыстау ауданы.
КӚРІКТІТӚБЕ (Кориктытобе) – тӛбе, Тҥпқараған ауданы.
КӚСЕМ (Косем) – қор., Маңғыстау ауданы.
КӚСІКТІ (Косикты) - қ., Бейнеу ауданы.
КӚТЕРМЕ (Котерме) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
КӚШБАЙ (Кошбай) – б., қ., Қарақия ауданы.
КӚШЕК (Кошек) – қон., Маңғыстау ауданы.
КӚШЕР (Кошер) – қ., Маңғыстау ауданы.
КӚШЕРБАЙ (Кошербай) – меш., Бейнеу ауданы.
КӚШЕРБАЙ (Кошербай) – қ., Бейнеу ауданы.
КӚШКІН (Кошкин) – қор., Тҥпқараған ауданы.
КӚШМАҒАМБЕТ (Кошмагамбет) - жҧрт, Бейнеу ауданы.
КРАСНЫЙ ДОЛГИНЕЦ (Красный Долгинец) – жҧрт, Тҥпқараған ауданы.
КҤМБЕТ (Кумбет) – тӛбе, Тҥпқараған ауданы.
КҤМІСБАЙ МОЛАСЫ (Кумисбай моласы) – мола, Маңғыстау ауданы.
КҤЙЕКЖАЛ (Куйекжал) – жал, Маңғыстау ауданы.
КҤЙЕКЖОЛ (Куйекжол) – керу. жолы, Батыс Ақтау жотасынан асып тҥсетін ежелгі кӛш, керуен
жолы.
КҤЙЕКТАҚЫР (Куйектакыр) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
КҤЙЕУТАМ (Куйеу там) – там, Маңғыстау ауданы.
КҤЙКЕН (Куйкен) – қ., Бейнеу ауданы.
КҤЙКЕНҦШҚАН (Куйкенушкан) – тау, Бейнеу ауданы.
КҤЙІКТӚБЕ (Куйиктобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
КҤНЕС (Кунес) – Маңғыстау ауд-дағы жер.
КҤНИЯ (Куния) – сай, Маңғыстау ауданы.
КҤРКІРЕУІК (Куркиреуик) – бҧлақтар, Маңғыстау ауд-ы, Жармыш ауыл оңт-шығысында.
КҤШ (Куш) – тау аңғ., абс. биіктігі 322 м. Маңғыстау ауданы.
КҤШ (Куш) – мола, Маңғыстау ауданы.
КҤШЕЛЕКТІҢ СОРЫ (Кушелектин соры) – сор, Бейнеу ауданы.
КҤШІК (Кушик) – қор., Тҥпқараған ауданы.
КҤШІКБАЙ (Кушикбай) – қ., Қарақия ауданы.
КІНДІКТІ (Киндикты) – қ., қон., Қарақия, Маңғыстау ауд-да.
КІШКЕНЕҚҦМ (Кишкенекум) – қыс., Мҧнайлы ауданы.
КІШКЕНТАЙ (Кишкентай) – қ., Маңғыстау ауданы.
КІШКЕНТАЙ ТҤЙЕСУ (Кишкентай Туйесу) – тҧз., қ., Тҥпқараған ауданы.
КІШТІҢ (Киштин) – аңғ., Тҥпқараған ауданы.
КІШІ АҒАШТЫ (Киши Агашты) – б., Маңғыстау ауданы.
КІШІ АҚМАЯ (Киши Акмая) – дӛң, Маңғыстау ауданы.
КІШІКБАЙБҦЛАҚ (Кишикбайбулак) – б., Қарақия ауданы.
КІШІ КЕНДІРЛІ (Киши Кендирли) – қ., Қарақия ауданы.
КІШІ КЕРТ (Киши Керт) – қон., Маңғыстау ауданы.
КІШІ ҚАРАТҤЙЕ (Киши Каратуйе) - қ., Бейнеу ауданы.
КІШІҚҦДЫҚ (Кишикудык) – қ., Қарақия ауданы.
КІШІҚҦДЫҚ (Кишикудык) – қон., Қарақия ауданы.
КІШІ ҚЫРҒЫН (Киши Кыргын) – қорық, Қарақия ауданы.
КІШІСОР (Кишисор) – қон., Бейнеу ауданы.
КІШІ ТЕРІСКЕНДІ (Киши Терискенды) – қ., Маңғыстау ауданы.
КІШ ІШЕТПЕ (Киши Шетпе) - б., Маңғыстау ауданы.
КІШІ ТҤЛЕН (Малый Тулен) – қ., Бейнеу ауданы.
КІШІ ШҦҚЫРОЙ (Киши Шукырой) – қон., Маңғыстау ауданы.

ҚАБАНҚҦДЫҚ ( Кабанкудык) – қ., Бейнеу ауданы.

ҚАБАҚ (Кабак) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚАБАҚТЫ (Кабакты) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚАБЫЛАНҚЫР (Кабыланкыр) – жазық, шың, Ҥстірттің оңт-де орналасқан.
ҚАБЫРҒА (Кабырга) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАБЫРҒА (Кабырга) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҚАДЫ (Кады) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚАДЫРАЛЫ (Кадыралы) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАДІРБЕРДІ (Кадирберды) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАЗАҚ (Казах) – шығ., Қарақия ауданы.
ҚАЗАҚСОР (Казахсор) – сор, Қарақия ауданы.
ҚАЗАН (Казан) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащы тҥбегінде.
ҚАЗАНҒАПӘУЛИЕ (Казангапаулие) – меш., Бейнеу ауданы.
ҚАЗБА (Казба) – м., Маңғыстау ауданы.
ҚАЗБАЙЫР (Казбайыр) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАЗБАН (Казбан) - қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАЗБАСҚАЗҒАН (Казбасказган) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАЗЫБЕК (Казыбек) – бейіт, Маңғыстау ауданы.
ҚАЗЫГҤЛ (Казыгуль) – қ. Маңғыстау ауданы.
ҚАЗЫНАНЫҢ САЙЫ (Казынанын сайы) – сай, Қарақия ауданы.
ҚАЗЫНЫНЫҢ ҤЙІГІ (Казынанын уйиги) – сай, Қарақия ауданы.
ҚАЙҒЫЛЫ (Кайгылы) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАЙДАҚ (Кайдак) – шығ., Маңғыстау ауданы, Каспий теңізінің шығыс жағалауында, Бозащы
тҥбегі мен Ҥстірт аралығында.
ҚАЙДАҚ (Кайдак) – сор, Маңғыстау ауданы,
ҚАЙҚЫ (Кайкы) – тӛбе, абс. биіктігі 121 м. Қарақия ауданы.
ҚАЙЛЫ (Кайлы) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАЙЛЫ (Кайлы) – сор, Маңғыстау ауданы.
ҚАЙНАР (Кайнар) – қ., б., Бейнеу, Маңғыстау ауд-да.
ҚАЙНАР (Кайнар) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАЙНАР (Кайнар) – б., Маңғыстау ауданы.
ҚАЙРАҚТАУ (Кайрактау) – жота, Маңғыстау ауданы, Ақтаудың жотасы.
ҚАЙЫРЛЫ (Кайырлы) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚАЙЫРЛЫ (Кайырлы) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАЙТБАС (Кайтбас) – қор., Қарақия ауданы.
ҚАЙЫП (Кайып) - қор., Маңғыстау ауданы.
ҚАҚПАҚТЫ (Какпакты) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАҚПАҚТЫ (Какпакты) – мола, Қарақия ауданы.
ҚАҚПАҚТЫ (Какпакты) – б., Маңғыстау ауданы.
ҚАҚПАҚТЫ (Какпакты) – қҧр. ӛзен, Маңғыстау ауданы.
ҚАЛА (Кала) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚАЛАМҚАС (Каламкас) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚАЛАМҚАС (Каламкас) – а., Тҥпқараған ауданы.
ҚАЛАМҚАС (Каламкас) – кен орны, Тҥпқараған ауданы.
ҚАЛДАЯҚОБА (Калдаякоба) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҚАЛДЫЖАР (Калдыжар) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚАЛИПАН ҚОРЫМЫ (Калипан корымы) – ескі бейіт, Тҥпқараған ауданы, Ақтау қаласының
солтҥстігінде.
ҚАЛҚАН (Калкан) - м., Маңғыстау ауданы.
ҚАЛМАҚ (Калмак) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ҚАЛМАМБЕТ (Калмамбет) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАЛМАМБЕТ (Калмамбет) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАЛМАТАЙ (Калматай) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҚАЛМЕНБӚГЕТ (Калмен богет) – бӛгет, Маңғыстау ауданы.
ҚАЛНИЯЗ (Калнияз) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚАЛНИЯЗҚОЛҚА (Калниязколка) – қон., Қарақия ауданы.
ҚАЛНИЯЗҚОЛҚА (Калниязколка) – сай. Қарақия ауданы.
ҚАЛЫҢАРБАТ (Калынарбат) – ескі қор., Тҥпқараған ауданы.
ҚАМАУ (Камау) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАМБАЙ (Камбай) – қор., Қарақия ауданы.
ҚАМЫРАН (Камыран)
ҚАМЫСБАЙ ҚОРЫМЫ (Камысбай корымы) – қау., Маңғыстау ауданы.
ҚАМЫСҚҦДЫҚ (Камыскудык) - қ., Бейнеу ауданы.
ҚАМЫСТЫ (Камысты) – қапы, тау, Маңғыстау, қарақия ауд-да.
ҚАМЫСТЫ-КЕЛЕҢДІ (Камысты-Келенды) – сулы сай. Оңтҥстік Ҥстіртте.
ҚАМЫСТЫСАЙ (Камыстысай) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАМЫСШОҚЫ (Камысшокы) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҚАМЫСШЫҢЫРАУ (Камысшынырау) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАНАБАЙ (Канабай) – тӛбе, абс. биіктігі 258 м. Қарақия ауданы.
ҚАНАБАЙ (Канабай) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАНАЙ (Канай) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАНДЫ (Канды) – тӛбе, Манғыстау ауданы.
ҚАНДЫБАС (Кандыбас) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚАНДЫБАС (Кандыбас) – қырқа, Маңғыстау ауданы.
ҚАНДЫҚЫСТАУ (Кандыкыстау) – қон., Тҥпқараған ауданы.
ҚАНҚҦМ (Канкум) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҚАНШЫМТҦРАН (Каншымтуран) – тҧран, Маңғыстау ауданы.
ҚАҢБАҚСАЙ (Канбаксай) – аңғар. Қарақия ауданы.
ҚАҢҒА, Қаңғабаба (Канга, Кангабаба) – ежелгі елді мекен. Тҥпқараған ауданы.
ҚАҢҒЫРҚАЗӘУЛИЕ (Кангыргазаулие) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАПАМАТА (Капамата) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ҚАПАРТҤСКЕН (Капартускен) - тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҚАПАШ МЕШІТІ (Капаш мешиты) – сәу. ӛнер ескерт., Маңғыстау ауданы.
ҚАПЫ (Капы) – аңғ., Маңғыстау ауданы.
ҚАПЫ (Капы) – б., Маңғыстау ауданы.
ҚАРА (Кара) – жҧрт, Маңғыстау ауданы.
ҚАРА (Кара) – қ, Маңғыстау ауданы.
ҚАРА (Кара) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАРААҒАШТЫӘУЛИЕ (Караагашаулие) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАҒАШЖАЛ (Карагашжал) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАҒАШЖОЛ (Карагашжол) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРААДЫР (Караадыр) – шатқ., Қарақия ауданы.
ҚАРААДЫР (Караадыр) – қон., Қарақия ауданы.
КАРААТАНСУ (Караатансу) – жҧрт, Тҥпқараған ауданы.
ҚАРААУДАН (Карааудан) - қон., Қарақия ауданы.
ҚАРААУДАН (Карааудан) - б., Қарақия ауданы.
ҚАРАБАРАҚ (Карабарак) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАБАРАҚТЫ (Карабаракты) – мола, Қарақия ауданы.
ҚАРАБАРАҚТЫ (Карабаракты) – тҧз.қ., Қарақия ауданы.
ҚАРАБАРАҚОЙ (Карабаракой) – м., Мҧнайлы ауданы.
ҚАРАБАС (Карабас) - қ., Қарақия ауданы.
ҚАРАБАТЫР (Карабатыр) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАБАТЫР (Карабатыр) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАБАУЫР (Карабауыр) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚАРАБАЯН (Карабаян) – тӛбе, абс. биіктігі 129 м. Маңғыстау ауданы.
ҚАРАБАЯН (Карабаян) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАБОТА (Каработа) – тҧз. б., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАБӚКЕЖЕ (Карабокеже) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАБӚКЕЖЕ (Карабокеже) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАБҦЛАҚ (Карабулак) – б., Бейнеу ауданы.
ҚАРАБҦЛАҚ (Карабулак) – жҧрт, Бейнеу ауданы.
ҚАРАБҦЛАҚ (Карабулак) – қыс., Бейнеу ауданы.
ҚАРАБҦЛАҚ (Карабулак) – қҧдықтар, Бейнеу ауданы, Батыс Ҥстіртте.
ҚАРАБҦТА (Карабута) - қ., Бейнеу ауданы.
ҚАРАҒАЙ (Карагай) – қҧр. ӛзен, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҒАЙЛЫ (Карагайлы) - қыс., Бейнеу ауданы.
ҚАРАҒАЙЛЫ (Карагайлы) - тӛбе, Мҧнайлы ауданы.
ҚАРАҒАЙЛЫ (Карагайлы) - қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҒАН (Караган) – тӛбе, абс. биіктігі 203 м. Қарақия ауданы.
ҚАРАҒАН БОСАҒА (Караган Босага) – м., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАҒАНДЫ (Караганды) – сай, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҒАНДЫ (Караганды) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҒАНСАЙ (Карагансай) – қҧр. арна, Қарақия ауданы.
ҚАРАҒҦЛ (Карагул) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАРАДЕРМЕН (Карадермен) – оқшау тӛрткіл, абс. биіктігі 316 м. Маңғыстау ауданы.
ҚАРАДУАН (Карадуан) - мекен, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАДУАН (Карадуан) - б., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАЕСПЕ (Караеспе) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАЖАЛ (Каражал) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАЖАМБАС (Каражамбас) – а., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАЖАМБАС (Каражамбас) – кен ор., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАЖАН (Каражан) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАЖАР (Каражар) – қҧр. арна, Қарақия ауданы.
ҚАРАЖАР (Каражар) – тӛрткіл, Қарақия ауданы.
ҚАРАЖАР (Каражар) – тҧз. б., Қарақия ауданы.
ҚАРАЖАР (Каражар) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАРАЖОЛШЫ (Каражолшы) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАЖҤЗГЕН (Каражузген) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАРАКЕШУ (Каракешу) – сор, Маңғыстау ауданы, Бозащы тҥбегінің оңт.-шығысында.
ҚАРАКӚЗ (Каракоз) - б., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАКӚЗ (Каракоз) - қ., Маңғыстау аудан.
ҚАРАКӚЗБҦЛАҚ (Каракозбулак) – б., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАКӚЛ (Караколь) – кӛл, Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАКӚЛ (Караколь) – сор, Мҧнайлы ауданы.
ҚАРАКҤП (Каракуп) – кҥп, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАКІСІ (Каракиси) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚАБАҚ (Каракабак) – тӛбе, Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАҚАБАҚ (Каракабак) – қҧр. ӛзен, Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАҚАУАҚ (Каракауак) - аңғ., Бозащы тҥбегінде.
ҚАРАҚИЯ (Каракия) – ойпат, Мҧнайлы ауданы.
ҚАРАҚИЯ (Каракия) – аудан орт. орталығы-Қҧрық.
ҚАРАҚОЗЫ (Каракозы) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда.
ҚАРАҚОҒА (Каракога) – шатқ., Бейнеу ауданы.
ҚАРАҚОЖАӘУЛИЕ (Каракожааулие) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚОЙСОЙҒАН (Каракойсойган) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚОЛҚА (Караколка) - қора, қон., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚОРҒАН (Каракорган) – бекініс. ор. Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚУЫСТЫҚ (Каракуыстык) – тау, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚҦДЫҚ (Каракудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚҦДЫҚ (Каракудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚҦДЫҚ (Каракудык) – б., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚҦДЫҚ (Каракудык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАҚҦДЫҚ (Каракудык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАҚҦДЫҚ (Каракудык) – б., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАҚҦЗ (Каракуз) – б., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАҚҦЙ, Әументай (Каракуй) - қос там. Бейнеу ауданы.
ҚАРАҚҦЛ (Каракул) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАРАҚҦМ (Каракум) – а., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАҚҦМ (Каракум) - қҧм. алқ., Бейнеу ауданы, Каспий теңізінің солт.-шығысында орналасқан.
ҚАРАҚЫЗ (Каракыз) – жота, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚЫЗ (Каракыз) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҚЫЗЫЛСАЙ (Каракызылсай) - жыра, Қарақия ауданы.
ҚАРАМАЙ (Карамай) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАМАНАТА (Караманата) – киелі ор., Қарақия ауд-ы, Маңғыстау тҥбегінің орталық бӛлігінде.
ҚАРАМАН ШОҚЫСЫ (Караман шокысы) - биік шоқы, абс. биіктігі 340 м. Қарақия ауданы.
ҚАРАМАНДЫ (Караманды) – мҥй., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАМАНДЫБАС (Карамандыбас) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАРАМАНДЫБАС (Карамандыбас) – қон., Қарақия ауданы.
ҚАРАМАНДЫБАС (Карамандыбас) – мҧн.-г. кені, Қарақия ауданы.
ҚАРАМАЯ (Карамая) – тау, абс. биіктігі 209 м. Қарақия ауданы.
ҚАРАМАЯ (Карамая) – б., Қарақия ауданы.
ҚАРАМАЯ (Карамая) – жота, Қарақия ауданы.
ҚАРАМЕНДІ (Караменды) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАРАМОЛА (Карамола) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
ҚАРАМОЛА (Карамола) – мола, Қарақия ауданы.
ҚАРАМОЛА (Карамола) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАМОЛА (Карамола) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАМҦРАТ (Карамурат) - мола, Қарақия ауданы.
ҚАРАНАР (Каранар) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАҢҒЫБҦЛАҚ (Карангыбулак) – б., Бейнеу ауданы.
ҚАРАҢҚҦДЫҚ (Каранкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАОБА (Караоба) - мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАОБА (Караоба) - қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАОБА (Караоба) - мола, Мҧнайлы ауданы.
ҚАРАОЙЫҚ (Караойык) – мола, Қарақия ауданы.
ҚАРАПАТ (Карапат) – су кӛзі. Бейнеу ауд-ды, Сам қҧмының солтҥстік шетіне таман орналасқан.
ҚАРАСАЗ (Карасаз) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАСАЗ (Карасаз) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАСАЗШОҚЫ (Карасазшоқы) – тау, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАСАЙ (Карасай) – ӛ., Шығыс Каспий алабында. Ӛзен Атырау обл-ның Жылыой, Маңғыстау
обл-ның Бейнеу ауд-дарымен ағады. Ҧзындығы 73 км.
ҚАРАСАЙ (Карасай) - қҧрғақ арна, Қарақия ауданы.
ҚАРАСАЙ (Карасай) - тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚАРАСАЙҚҦДЫҚ (Карасайкудык) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАРАСЕҢГІРБЕК (Карасенгирбек) – қон., Қарақия ауданы.
ҚАРАСУ (Карасу) – б., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАТАЙ (Каратай) - қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТАҚЫР (Каратакыр) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚАРАТАМ (Каратам) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТАС (Каратас) – қор., шатқ., Тҥпқараған ауданы. Атау қара (сын есім) және тас (зат есім)
сӛздерінің бірігуі арқылы жасалған. Мағынасы: «қара тасты шатқал».
ҚАРАТАУ ЖОТАСЫ (Каратау жотасы) – аласа тау жоталары. Маңғыстау тҥбегінде, Маңғыстау
және Тҥпқараған аудандарының шекарасында.
ҚАРАТАУШЫҚ (Каратаушык) – тау жотасы, Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАТОҒАЙ (Каратогай) – б., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТОҒАН (Каратоган) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАРАТОҚА (Каратока) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАРАТӚБЕ (Каратобе) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚАРАТӚБЕ (Каратобе) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТӚБЕ (Каратобе) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТӚРТКІЛ (Караторткиль) – тау, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТӚРТКІЛ (Караторткиль) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТҦРАН (Каратуран) – тау жотасы, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТҦРЫН (Каратурын) – тӛбе, г.-мҧн. кені. Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТҤБЕК (Каратубек) – тӛрткіл. Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТҤЙЕ (Каратуйе) – тау, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТҤЙЕ (Каратуйе) – сай, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТҤЙЕ (Каратуйе) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАТҤЛЕЙ (Каратулей) – сор, Бейнеу ауданы.
ҚАРАТҤЛЕЙ (Каратулей) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАУЫЛКҤМБЕТ (Карауылкумбет) – тау, жол, Шығыс Қаратаудың солтҥстігінде, Маңғыстау
ауданы.
ҚАРАШ (Караш) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАШ (Караш) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАША (Караша) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАШАҒЫЛ (Карашагыл) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАШАҒЫР (Карашагыр) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАШАЖЫ (Карашажы) – тақ., Қарақия ауданы, Жетібай кентінен солт-шығ. қарай 3 км жерде
орналасқан.
ҚАРАШАЖЫ (Карашажы) – тӛрткіл шоқы, Қарақия ауданы,
ҚАРАШАЙЛЫ (Карашайлы) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАШАҚАТЫН (Карашакатын) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАША САУРА (Караша Саура) – аңғар, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАШҚАЗҒАН (Карашказган) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАРАШОЙ (Карашой) - мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАШОҚЫ (Карашокы) – тӛбе, абс. биіктігі 144 м. Бейнеу ауданы.
ҚАРАШОҚЫ (Карашокы) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚАРАШОҚЫ (Карашокы) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚАРАШОҚЫ (Карашокы) – қау., Қарақия ауданы.
ҚАРАШОЛАҚ (Карашолак) – бейіт, Маңғыстау ауданы.
ҚАРАШЫҚ (Карашык) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАРАШЫҚ (Карашык) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚАРАШЫҚ (Карашык) – тҧз. кӛл, Қарақия ауданы.
ҚАРАШЫҚ (Карашык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАШЫҚ (Карашык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРАШЫМЫРАУ (Карашымырау) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы.
ҚАРАШЫМЫРАУ (Карашымырау) – тҧз. б., Бейнеу ауданы.
ҚАРАШЫМЫРАУ (Карашымырау) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАРҒАЛЫТАМ (Каргалытам) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАРЖАУ (Каржау) – қор., Қарақия ауданы.
ҚАРИМАН (Кариман) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРҚЫН (Каркын) – б., Маңғыстау ауданы.
ҚАРЛЫБАС (Карлыбас) – тау, Тҥпқараған ауданы.
ҚАРЛЫБАС (Карлыбас) – қау., Тҥпқараған ауданы.
ҚАРНАУ (Карнау) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАРПЫҚҚАЗҒАН (Карпыкказган) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАРСАҚ (Карсак) - қ., Қарақия ауданы.
ҚАРСЫБҤЙІР (Карсыбуйир) – мекен, Маңғыстау ауданы.
ҚАРЫМСАҚ (Карымсак) - қ., Бейнеу ауданы.
ҚАРЫН (Карын) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚАРЫНҒҦРЛЫ (Карынгурлы) – қон., Қарақия ауданы.
ҚАРЫНЖАРЫҚ (Карынжарык) – ойпат, Қарақия ауданы, Маңғыстау тҥбегі мен Ҥстірт
аралығында.
ҚАРЫНЖАРЫҚ (Карынжарык) – қ., Қарақия ауданы.
ҚАРЫНЖАРЫҚ (Карынжарык) – қҧмды алқап, Қарақия ауданы.
ҚАСАР (Касар) - қ., Бейнеу ауданы.
ҚАСҚАТҦРАН (Каскатуран) – тҧран, Маңғыстау ауданы.
ҚАСҚЫРБҦЛАҚ (Каскырбулак) - қ., Бейнеу ауданы.
ҚАСҚЫРЖОЛ (Каскыржол) – жота, Маңғыстау ауданы.
ҚАСЫМ (Касым) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚАСЫММОЛА (Касыммола) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚАСЫМТАМ (Касымтам) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚАТЕМАТА (Катемата) – киелі ор. Мҧнайлы ауданы.
ҚАТПАС (Катпас) – сор, Маңғыстау ауданы.
ҚАТША (Катша) – қ.,Ҥстірттегі қҧдық.
ҚАУЫНДЫ (Кауынды) – ойыс, Қарақия ауданы.
ҚАУЫНДЫ (Кауынды) – қыс., Қарақия ауданы.
ҚАУЫНДЫ (Кауынды) – тҧз. қ., Қарақия ауданы.
ҚАШЫҚАҚМАЯ (Кашыкакмая) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҚИСЫҚҚҦДЫҚ (Кисыккудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚИТАРТӚБЕ (Китартобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҚИЫНҚАРАСАЙ (Киынкарасай) – сай, Маңғыстау ауданы.
ҚИЯҚ (Кияк) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚИЯҚТЫ (Киякты) – а., Маңғыстау ауданы.
ҚИЯҚТЫ (Киякты) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚИЯҚТЫ (Киякты) – қ., Мҧнайлы ауданы.
ҚИЯҢ (Киян) – тау, Маңғыстау ауданы.
ҚИЯҢ (Киян) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚИЯНДЫ (Киянды) – қҧр., арна, Бейнеу ауданы.
ҚИЯСАЙ (Киясай) - тӛбе, абс. биіктігі 142 м. Қарақия ауданы.
ҚИЯСАЙИРЕК (Киясайирек) – кертпеш, Маңғыстау тҥбегінің оңтҥстік бӛлігінде. Қарақия ауданы.
ҚИЯТАУ (Киятау) – тау, Маңғыстау ауданы.
ҚИЯТ (Кият) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚОҒАМ (Когам) – қ., Бозащыда, Маңғыстау ауданы.
ҚОҒАМ (Когам) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚОЖАӘУЛИЕ (Кожааулие) – қор., Қарақия ауданы.
ҚОЖАКҤМБЕТ (Кожакумбет) – мола. Маңғыстау ауданы.
ҚОЖАҚАЗҒАН (Кожаказган) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОЖАҚАЗҒАН-ЖАЙЛЫ (Кожаказган – Жайлы) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚОЖАҚОРҒАН (Кожакорган) – шоқы, Маңғыстау мен Қарақия аудандарының шекарасында.
ҚОЖАҚОРҒАН (Кожакорган) – қ., Қарақия ауданы.
ҚОЖАҚСОР (Кожаксор) – сор, Маңғыстау ауданы.
ҚОЖАЛАҚ (Кожалак) – мола, Бейнеу ауданы.
ҚОЖАМКҤП (Кожамкуп) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОЖАНТАЙ (Кожантай) – қ., Қарақия ауданы.
ҚОЖЫҚСОР (Кожыксор) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҚОЖЫҚҚҦДЫҚ (Кожыккудык) - қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОЖЫР (Кожыр) – бейіт, Маңғыстау тҥбегінің батыс бӛлігінде, Мҧнайлы ауданы.
ҚОЗЫБАЙ (Козыбай) – сәу. ескерт., Бейнеу ауданы.
ҚОЗЫБАЙТӚРТКІЛ (Козыбайторткиль) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
ҚОЙКӚҢ (Койкон) - шатқ., Бейнеу ауданы.
ҚОЙҚОРА (Койкора) – қыс., мола, Маңғыстау ауданы.
ҚОЙЛАН (Койлан) - б., Маңғыстау ауданы.
ҚОЙСУ (Койсу) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚОЙСУ (Койсу) – қор., Бейнеу ауданы.
ҚОЙСУ (Койсу) – шатқ., Бейнеу ауданы.
ҚОҚАН (Кокан) – қ., Қарақия ауданы.
ҚОҚЫМБАЙҚАЗҒАН (Кокымбайказган) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОЛАТ – мола. Маңғыстау ауданы.
ҚОЛБАЛАОЙ (Колбалаой) – қ., Қарақия ауданы.
ҚОЛБАЛАОЙ (Колбалаой) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚОЛБАСҚАЗҒАН (Колбасказган) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚОЛЖИДЕ (Колжиде) – қ.,
ҚОЛҚА (Колка) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚОЛҚА (Колка) – қор., Қарақия ауданы.
ҚОЛМЫШ (Колмыш) – қойнау, Тҥпқараған ауданы.
ҚОЛМЫШ (Колмыш) – б., Тҥпқараған ауданы.
ҚОЛТЫҚ (Колтык) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚОЛТЫҚҚҦДЫҚ (Колтыккудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОЛШАР (Колшар) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОНАБАЙ (Конабай) – қорған, Бейнеу ауданы.
ҚОНАЙ (Конай) - қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚОНАЙДЫҢ ҤЙІГІ (Конайдын уйиги) – ҥйік, Маңғыстау ауданы.
ҚОНАЙ ЖАРМАСЫ (Конай жармасы) – арық, Маңғыстау ауданы.
ҚОНДЫБАЙ (Кондыбай) – ҥйік, Ӛтестен Бейнеуге қарай жҥрген жол бойында дӛңес ҥстінде.
ҚОНЫС (Коныс) - қыс., Мҧнайлы ауданы.
ҚОНЫС (Коныс) - қ., Бейнеу ауданы.
ҚОНЫС (Коныс) - қау., Бейнеу ауданы.
ҚОНЫСҚҦДЫҚ (Коныскудык) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚОНЫССУ (Коныссу) – мола, Бейнеу ауданы.
ҚОҢЫР (Коныр) – қ., Қарақия ауданы.
ҚОҢЫР (Коныр) – қау., Қарақия ауданы.
ҚОҢЫР (Коныр) – сусыз қ., Қарақия ауданы.
ҚОҢЫРАЛАН (Коныралан) – мекен, Бейнеу ауданы.
ҚОҢЫРДАҢ (Қонырдан) – алқап, Маңғыстау ауданы.
ҚОҢЫРДЫҢ ДӚҢІ (Конырдын дони) – тау, Маңғыстау ауданы.
ҚОҢЫРКҤП (Коныркуп) – кҥп, Қарақия ауданы.
ҚОҢЫРҚҦДЫҚ (Коныркудык) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚОҢЫРҚҦДЫҚ (Коныркудык) – қ, Маңғыстау ауданы.
ҚОҢЫРЛАЙ (Конырлай) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚОҢЫРОРПА (Конырорпа) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОҢЫРТӚБЕ (Коныртобе) - тӛбе. Маңғыстау ауданы.
ҚОҢЫРША (Конырша) – бейіт, Маңғыстау ауданы.
ҚОҢЫРІНГЕН (Коныринген) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОПА (Копа) – қыс., Бейнеу ауданы.
ҚОРА (Кора) – қыс., Бейнеу ауданы.
ҚОРАБАЙ ЖИДЕСІ (Корабай жидеси) – қон., Бейнеу ауданы.
ҚОРАБҦЛАҚ (Корабулак) – б,. Бейнеу ауданы.
ҚОРАБҦЛАҚ (Корабулак) – қыс., Бейнеу ауданы.
ҚОРҒАН (Корган) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚОРҒАН (Корган) – қыс., Маңғыстау аудданы.
ҚОРҒАНБАЙ (Корганбай) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚОРҒАНБАЙ (Корганбай) – қ., Қарақия ауданы.
ҚОРҒАНОЙ (Корганой) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҚОРҒАНСАЙ (Коргансай) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚОРҒАНТАС (Коргантас) – тау, Тҥпқараған ауданы.
ҚОРҒАНША (Корганша) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚОСӘЙНЕК (Косайнек) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚОСАЙФОНТАН (Косайфонтан) - фонтан. Маңғыстау ауданы.
ҚОСАҚЫР-ШИЛІ (Косакыр-Шили) – қ., Тҥпқараған ауданы, бҧрынғы Ново – Александровск
қамалының солт-батысында.
ҚОСАРҚАН (Косаркан) – қ., қор., Бейнеу ауданы.
ҚОСАУЫЛ (Косауыл) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚОСАЩЫ (Косащы) - қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОСАЩЫ (Косащы) - қау., Қарақия ауданы.
ҚОСАЩЫ (Косащы) - тҧз. қ., Қарақия ауданы.
ҚОСБАЙЫРӘУЛИЕ (Косбайыраулие) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ҚОСБҦЛАҚ (Косбулак) - а., Маңғыстау ауданы.
ҚОСБҦЛАҚ (Косбулак) - б., Бейнеу ауданы.
ҚОСБҦЛАҚ (Косбулак) - б., Маңғыстау ауданы.
ҚОСКЕЛІНШЕК (Коскелиншек) – қон., фонтан, Маңғыстау ауданы.
ҚОСҚАЗҒАН (Косказган) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОСҚОРА (Коскора) – қора, қон., Маңғыстау ауданы.
ҚОСҚОРА (Коскора) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
ҚОСҚҦДЫҚ (Коскудык) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚОСҚҦДЫҚ (Коскудык) – қыс., Бейнеу ауданы.
ҚОСҚҦДЫҚ (Коскудык) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚОСҚҦДЫҚ (Коскудык) – тҧз. қ., Бейнеу ауданы.
ҚОСҚҦДЫҚ (Коскудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОСҚҦДЫҚ (Коскудык) – қ., Қарақия ауданы.
ҚОСҚҦДЫҚ (Коскудык) – қ., Мҧнайлы ауданы.
ҚОСҚҦЛАҚ (Коскулак) – қор., Бейнеу ауданы.
ҚОСҚҦЛАҚ (Коскулак) – қор., Бейнеу ауданы.
ҚОСҚҦЛАҚ (Коскулак) – тҧз. қ., Қарақия ауданы.
ҚОСҚЫЗЫЛ (Коскызыл) – қор., Қарақия ауданы.
ҚОСМАТАЙ (Косматай) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚОСМОЛА (Космола) – мола, Бейнеу ауданы.
ҚОСМОЛА (Космола) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚОСМҦРЫН (Космурын) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚОСТАМ (Костам) – мола, Қарақия ауданы.
ҚОСТАМ (Костам) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚОСТАМ (Костам) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚОСТӚРТКІЛ (Косторткиль) - тау, Маңғыстау ауданы.
ҚОССОҚЫРШИЛІ (Коссокыршили) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОСУАҚ (Косуак) – қ., мола, Бейнеу, Қарақия ауд-да.
ҚОСУАҚ (Косуак) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚОСУАҚ (Косуак) – там, Қарақия аудданы.
ҚОСҤЙІК (Косуйик) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҚОСШЫҢЫРАУ (Косшынырау) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚОСШЫҢЫРАУ (Косшынырау) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҚОСЫМ (Косым) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ҚОТЫР (Котыр) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚОТЫРҚАН (Котыркан) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚОТЫРҚАН (Котыркан) – мола, Бейнеу ауданы.
ҚОТЫРҚОРА (Котыркора) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚОШАҚ (Кошак) – шығ., Бозащы мен Маңғыстау тҥбектерінің арасында. Тҥпқараған ауданы.
ҚОШАҚ (Кошак) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚОШАҚ (Кошак) – тау, Тҥпқараған ауданы.
ҚОШАҚ (Кошак) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
ҚОШАНАЙ (Кошанай) – дӛң, Тҥпқараған ауданы, Форт–Шевченко қаласы шығысында.
ҚОШҚАР (Кошкар) – қор., Қарақия ауданы.
ҚОШҚАРАТА (Кошкарата) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ҚОШҚАРАТА (Кошкарата) – кӛл, Тҥпқараған ауданы.
ҚОШҚАРБАЙ (Кошкарбай) – бейіт, Тҥпқараған ауданы.
ҚОШҚАРТАС (Кошкартас) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚОШМАҒАМБЕТ МЕШІТІ (Кошмагамбет мешити) – меш., Бейнеу ауданы.
ҚОШМАМЕТ (Кошмамет) – қ., мола, Маңғыстау ауданы.
ҚУАНБАЙ (Куанбай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚҦДАЙБЕРГЕН (Кудайберген) - тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҚҦДАЙНАЗАР (Кудайназар) – екі қырат. Солт. Ҥстіртте.
ҚҦДАС (Кудас) - қ., Бейнеу ауданы.
ҚҦДАТӚБЕ (Кудатобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы, Қызан ауылы маңында.
ҚҦДЫҚТЫ (Кудыкты) – қон., Бейнеу ауданы.
ҚҦЗ (Қҧз) – б., Маңғыстау ауданы.
ҚҦЗДЫҚАРА (Куздыкара) - кӛл., Тҥпқараған ауданы.
ҚҦЙЖАҚ (Куйжак) – қыс., қ., Мҧнайлы ауданы.
ҚҦЙРЫҚ (Куйрык) – мҥй., мола, Мҧнайлы ауданы.
ҚҦЙРЫҚ (Куйрык) – қау., Мҧнайлы ауданы.
ҚҦЙЫЛЫС (Куйылыс) – қ., Мҧнайлы ауданы.
ҚҦЙЫЛЫС (Куйылыс) – қыс., Мҧнайлы ауданы.
ҚҦЙЫЛЫС (Куйылыс) – б., Мҧнайлы ауданы.
ҚҦЛАТ (Кулат) - тау, абс. биіктігі 277 м. Маңғыстау ауданы.
ҚҦЛАЖАТ (Кулажат) - қ., Бейнеу ауданы.
ҚҦЛАЛЫ (Кулалы) – арал, Тҥпқараған ауданы, Каспий теңізінің солт-шығыс бӛлігінде.
ҚҦЛАНДЫ (Куланды) – а., Қарақия ауданы.
ҚҦЛАНДЫ (Куланды) – кертпеш, Қарақия ауданы.
ҚҦЛАНДЫСАЙ (Куландысай) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚҦЛБАРАҚ (Кулбарак) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ҚҦЛЖАН (Кулжан) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚҦЛЖАН (Кулжан) – қор., Бейнеу ауданы.
ҚҦЛҚАРА (Кулкара) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚҦЛМАҒАМБЕТ (Кулмагамбет) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚҦЛМАМБЕТ (Кулмамбет) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚҦЛМЕТЕН (Кулметен) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚҦЛНАЗАР (Кулназар) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚҦЛТАЙ (Култай) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚҦЛШЫҚ (Кулшык) – бейіт, Маңғыстау ауданы.
ҚҦЛЫБАЙ (Кулыбай) – бейіт, Бейнеу ауданы.
ҚҦЛЫБЕК (Кулыбек) - қыс., Бейнеу ауданы.
ҚҦМ (Кум) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚҦМАҚ (Кумак) – мҥй., Қарақия ауданы.
ҚҦМАҚ (Кумак) – қор., Қарақия ауданы.
ҚҦМАҚЖАЛ (Кумакжал) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҚҦМАНКӚМГЕН (Куманкомген) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚҦМАРАЛЖЫ (Кумаралжы) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚҦМБЕЛЕКСОР (Кумбелексор) – сор., Маңғыстау ауданы.
ҚҦМДАҚ (Кумдак) – мҥй., Қарақия ауданы.
ҚҦМДЫМҤЙІС (Кумдымуйис) – мҥй., Қарақия ауданы.
ҚҦМСАУЫСҚАН (Кумсауыскан) – алкап, Қарақия ауданы.
ҚҦМТӚБЕ (Кумтобе) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
ҚҦМШОҚЫ (Кумшокы) - тау, Қарақия ауданы.
ҚҦМШОҚЫ (Кумшокы) - жайлау, Маңғыстау ауданы.
ҚҦМШОҢҚАЛ (Кумшонгал) - тӛбе, абс. биіктігі 164 м. Қарақия ауданы.
ҚҦМЫРАСАЙ (Кумырасай) – қҧр. арна, Маңғыстау ауданы.
ҚҦНАБАЙ (Кунабай) – тау, Қарақия ауданы.
ҚҦНАН (Кунан) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚҦНАНСУ (Кунансу) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚҦНДЫЗ (Кундыз) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚҦНДЫҚЫЗМОЛА (Кундыкызмола) – мола, Маңғыстау ауданы, Бозащыда.
ҚҦРДЫМСОР (Курдымсор) – сор, Маңғыстау ауданы.
ҚҦРҚАПЫ (Куркапы) – аңғар, Маңғыстау ауданы.
ҚҦРҚАРАСАЙ (Куркарасай) – қҧр. ӛ., Қарақия ауданы.
ҚҦРҚЫЗЫЛСАЙ (Куркызылсай) – жыра, Қарақия ауданы.
ҚҦРЛЫҚ-СЕРКЕБАЙ (Курлык-Серкебай) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚҦРМАНБАЙ (Курманбай) – мола, Қарақия ауданы.
ҚҦРМАНОҚ (Курманок) – тҧз. қ., Қарақия ауданы.
ҚҦРМАШ (Курмаш) – мола, Қарақия ауданы.
ҚҦРМАШБҦЛАҚ (Курмашбулак) – б., Қарақия ауданы.
ҚҦРМАШҚҦДЫҚ (Курмашкудык) – қ., Қарақия ауданы.
ҚҦРТАШЫ (Куртащы) – тҧз. қ., Маңғыстау ауданы. Солтҥстік Ҥстірттің Қайдаққа қараған
бӛлігіндегі шың, қҧдық.
ҚҦРТТЫ (Куртты) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚҦРТТЫНЫҢ ТӚРТКІЛІ (Курттынын торткили) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҚҦРТТЫҒҤЛ (Курттыгул) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ҚҦРТҦРМАС (Куртурмас) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҚҦРША (Курша) - қапы. Маңғыстау ауданы.
ҚҦРШЫҒАНАҚ (Куршыганак) – шығ., Маңғыстау ауданы.
ҚҦРЫҚ (Курык) – а., ә. орт. Қарақия ауданы.
ҚҦРЫҚ МИНЕРАЛДЫ СУЫ (Курык минералды суы) – су кӛзі. Қарақия ауданы.
ҚҦРЫМ (Курым) – мазар, Бейнеу ауд-ы, Солтҥстік Ҥстірте.
ҚҦРЫМСЫНЫҢ СОРЫ (Курымсынын соры) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚҦСМҦРЫН (Кусмурын) – қ., Ҥстіртте.
ҚҦСШЫАТА (Кусшыата) – қор., Бейнеу ауданы.
ҚҦСШЫАТА (Кусшыата) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚҦСЫҚТЫ (Кусыкты) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚҦСЫМ (Кусым) – маз., Тҥпқараған ауданы.
ҚҦТТЫМҦРАТ (Куттымурат) – қыс., қор., Маңғыстау ауданы.
ҚҦТЫ (Куты) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащы тҥбегінің солт-шығысында.
ҚЫДЫРӘЛІ (Кыдырали) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚЫДЫРША (Кыдырша) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫДЫРША (Кыдырша) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚЫДЫРШААТА (Кыдыршаата) - қор., Бейнеу ауданы.
ҚЫЗАН (Кызан) – а., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗАН (Кызан) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗАНСОР (Кызансор) – сор., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗАНКӚЛ (Кызанколь) - қон., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗӘУЛИЕ (Кызаулие) – қор., Бейнеу ауданы.
ҚЫЗДАРҚОРҒАН (Кыздаркорган) – тау, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗДАРШЫҚҚАН (Кыздаршыккан) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚЫЗДЫМОЛА (Кыздымола) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗДЫҢ СОРЫ (Кыздын соры) – сор, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЕМШЕК (Кыземшек) – екі тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЕМШЕК (Кыземшек) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЕМШЕК (Кыземшек) – қорған, Қарақия ауданы.
ҚЫЗМОЛА (Кызмола) – мола, Мҧнайлы ауданы.
ҚЫЗМОЛА (Кызмола) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗМОЛА (Кызмола) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚЫЗЫҚ (Кызык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫҚ (Кызык) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫҚҚҦДЫҚ (Кызыкқҧдық) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛ (Кызыл) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛ (Кызыл) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛАДЫР (Кызыладыр) – қон., Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛАДЫР (Кызыладыр) – жол, Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛАСТАУ (Кызыластау) – қ., Маңғыстау ауд-ы, Орталық Ҥстіртте.
ҚЫЗЫЛАУЫЗ (Кызылауыз) – аңғ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛАУЫЗ (Кызылауыз) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛАША (Кызылаша) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛӘСКЕР (Кызыласкер) – а., Бейнеу ауданы.
ҚЫЗЫЛӘСКЕР (Кызыласкер) – т.ж.б. Бейнеу ауданы.
ҚЫЗЫЛБАС БҦЛАҒЫ (Кызылбас булагы) – б., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛЕГІС (Кызылегис) – б., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛЕСПЕ (Кызылеспе) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛЖАР (Кызылжар) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚЫЗЫЛЖАРЕСПЕ (Кызылжареспе) – қон., Бейнеу ауданы.
ҚЫЗЫЛЖАРЕСПЕ (Кызылжареспе) – мола, Бейнеу ауданы.
ҚЫЗЫЛЖОЛ (Кызылжол) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
ҚЫЗЫЛЖҦЛДЫЗ (Кызылжулдыз) – м., Бейнеу ауданы.
ҚЫЗЫЛИТ (Кызылит) – қор., м., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛКҤП (Кызылкуп) – кҥп, Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛҚАЛА (Кызылкала) – қорған, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛҚОРА (Кызылкора) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛҚОРҒАН (Кызылкорган) - оқшау тау, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛҚУЫС (Кызылкуыс) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚЫЗЫЛҚҦДЫҚ (Кызылкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛҚҦДЫҚ (Кызылкудык) – қ., Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛҚҦЛАШ (Кызылкулаш) – қор., Бейнеу ауданы.
ҚЫЗЫЛҚҦМ (Кызылкум) – қҧм. алқап, Маңғыстау ауданы, Бозащы тҥбегінің батысында.
ҚЫЗЫЛҚҦМ (Кызылкум) – қ., Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛМОЛА (Кызылмола) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛМҦРЫН (Кызылмурын) – шоқы, Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛОЙ (Кызылой) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛОЙ (Кызылой) – тҧз., қ. Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛӚЗЕН (Кызылозен) – а., Тҥпқараған ауданы.
ҚЫЗЫЛСАЙ (Кызылсай) – а., қор., Қарақия ауданы, Жаңаӛзен қ. ә. қарасты.
ҚЫЗЫЛСАЙ (Кызылсай) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛСАЙ (Кызылсай) – сай, Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛСАЙ (Кызылсай) – қ. Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛСОР (Кызылсор) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛСУ (Кызылсу) – а., Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛСУ (Кызылсу) – тау, Қарақия ауданы.
ҚЫЗЫЛСУАТ (Кызылсуат) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛТАМ (Кызылтам) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛТАМ (Кызылтам) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛТАМ (Кызылтам) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛТАС (Кызылтас) – б., Бейнеу ауданы.
ҚЫЗЫЛТӚБЕ (Кызылтобе) – а., мола, Мҧнайлы, Тҥпқараған ауд-да.
ҚЫЗЫЛТӚБЕ (Кызылтобе) – а., Мҧнайлы ауданы.
ҚЫЗЫЛТӚБЕ (Кызылтобе) – қау., Тҥпқараған ауданы.
ҚЫЗЫЛТУ (Кызылту) – жҧрт, Бейнеу ауданы.
ҚЫЗЫЛТҦРАН (Кызылтуран) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛТҦРАН (Кызылтуран) – мекен, Маңғыстау ауданы.
ҚЫЗЫЛҦЙЫҚ (Кызылуйык) – мекен, Маңғыстау ауданы.
ҚЫНАБАЙ (Кынабай) – қ., Қарақия ауданы.
ҚЫҢЫР (Кыныр) – қ., қор., Қарақия ауданы.
ҚЫРҒЫН (Кыргын) – қ., қор., Бейнеу ауданы.
ҚЫРҚЫСТАУ (Кыркыстау) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҚЫРЫҚБАСАН (Кырыкбасан) – тау, Маңғыстау ауданы.
ҚЫРЫҚКЕЗ (Кырыккез) – кӛне бейіт орны, Маңғыстау ауданы.
ҚЫРЫҚҚҦДЫҚ (Кырыккудык) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚЫРЫҚҚҦЛАШ (Қырыққҧлаш) – қҧр.,қ. Қарақия ауданы.
ҚЫРЫҚҚҦЛАШ (Қырыққҧлаш) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҚЫРЫҚҚЫЗ (Кырыккыз) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҚЫРЫҚҚЫСТАУ (Кырыкқыстау) – қ., Бейнеу ауданы.
ҚЫРЫҚМЫЛТЫҚ (Кырыкмылтык) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚЫРЫҚОРЫС (Кырыкорсы) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ҚЫРЫҚСЕГІЗТЕППЕ (Кырыксегизтеппе) – қ., Қарақия ауданы, Оңт.Ҥстіртте.
ҚЫРЫҚШІЛТЕН (Кырыкшильтен) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ҚЫСҚАЛА (Кыскала) – жҧрт, Маңғыстау ауданы.
ҚЫСТАУ (Кыстау) – қон., қора, Тҥпқарған ауданы.
ҚЫШТЫҚ (Кыштык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ҚЫШТЫМ (Кыштым) – б., Бейнеу ауд-ы, Солт. Ҥстірт аңғарында.

Л
ЛАТЫПҚАЗҒАН (Латыпказган) – қ., қон., Маңғыстау ауд-ы, Қаратҥлей сорының оңтҥстігінде.

М
МАҒЗАМ (Магзам) – қ., Маңғыстау ауданы.
МАДИША (Мадиша) – қор., Маңғыстау ауданы.
МАЗАРЛЫ (Мазарлы) – мҥй., мола, Қарақия ауданы, Каспий теңізінің шығыс жағалауында.
МАЗАРЛЫ (Мазарлы) – қау., Қарақия ауданы.
МАЙБҦЛАҚ (Майбулак) – б.,
МАЙЕКЕ (Майеке) – қор., Тҥпқараған ауданы.
МАЙКӚМГЕН (Майкомген) – мекен, Бейнеу ауданы.
МАЙЛЫКӚЛ (Майлыколь) – мекен, Маңғыстау ауданы.
МАЙЛЫҤЛКЕН (Майлыулкен) – қыс., Бейнеу ауданы.
МАҚАТ (Макат) – мола, Қарақия ауданы.
МАҚАШЖОЛ (Макашжол) – жол, тау мҧмсығы, Маңғыстау ауданы.
МАҚПАЛ (Макпал) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
МАҚСЫМ (Максым) - қон., Маңғыстау ауданы.
МАҚТЫМБАБА (Мактымбаба) – қор., Тҥпқараған ауданы.
МАҚЫШБАЙ (Макышбай) – қ., Бейнеу ауданы.
МАЛАЙДАР (Малайдар) - қ., Бейнеу ауданы.
МАЛДЫБАЙДЫҢ ШЫҢЫРАУЫ (Малдыбайдын шынырауы) – қ., Қарақия ауданы.
МАМАЙ (Мамай) – қҧдықтар тобы. Бейнеу ауданы, Сам қҧмының батыс жағында.
МАМЫҚ (Мамык) – қ., Бейнеу ауданы.
МАМЫР (Мамыр) – қ., Бейнеу ауданы.
МАМЫРЛЫ (Мамырлы) – қ., Маңғыстау ауд-ы, Бозащыда.
МАНАТА (Маната) – ӛр, Маңғыстау ауданы.
МАНАТА (Маната) – қ., Маңғыстау ауданы.
МАНАШЫ (Манашы) – қ., Бейнеу ауданы, Солт. Ҥстіртте.
МАНАШЫ (Манашы) – жылға, Бейнеу ауданы.
МАНАШЫ (Манашы) – тҧз. ӛзен, Бейнеу ауданы.
МАҢҒЫСТАУ (Мангыстау) – тҥб., Каспий теңізінің солт.-шығысында орналасқан. «Солт.-
батысында енсіз, шағын Тҥпқараған тҥбегінен оңт.-шығысында Ҥстірттке дейін, солтҥстігінде
Каспий ойпатынан оңтҥстігінде Қарабҧғаз шығанағына дейін 390 км-ге созылып жатыр. Енді жері
360 км-ге жетеді.
МАҢҒЫСТАУ (Мангыстау) – а, Мҧнайлы ауданының орталығы.
МАҢҒЫСТАУ (Мангыстау) – аудан, Орталығы – Шетпе.
МАҢҒЫСТАУ (Мангыстау) – таулары, Маңғыстау ауданы.
МАҢСУАЛМАС, Мыңсуалмас (Мансуалмас) – ойысты мекен, Бейнеу ауданы.
МАҢСУАЛМАС, Мыңсуалмас (Мансуалмас) – қ., Бейнеу ауданы.
МАҢСУАЛМАС, Мыңсуалмас (Мансуалмас) – қау., Бейнеу ауданы.
МАСАТАТА (Масатата) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
МАТАЙ ҚҦМЫ (Матай кумы) – қҧм, Бейнеу ауданы.
МАХАМБЕТ (Махамбет) – мола, Маңғыстау ауданы.
МАШАҚСАЙ (Машаксай) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
МАШАН (Машан) – мола, Маңғыстау ауданы.
МАШАНКАЗГАН (Машанказган) – қ., Бейнеу ауданы.
МАШЫРЫҚ (Машырык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
МАЯМБЕРДІ (Маямберды) – қ. Қарақия ауданы.
МАЯМОЛА (Маямола) – қор., Бейнеу ауданы.
МӘЖЕКЕН (Мажекен) – тҧз.қ., Маңғыстау ауданы.
МӘЗЕНҚҦДЫҚ (Мазенкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
МӘЛІБЕК (Малибек) – қ., Маңғыстау ауданы.
МӘМЕКҚАЗҒАН (Мамакказган) – қ., Хиуа жолының Оңт. Ҥстірттен шығар жерінде орналасқан.
МӘМІШҚАЗҒАН (Мамишказган) – қҧдықтар. Бейнеу ауданы.
МӘСТЕК (Мастек) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозашыда.
МӘСТЕКСОР (Мастексор) – сор, Маңғыстау ауд-ы, Бозашы тҥбегінде.
МӘТЖАНЖАЛ (Матжанжал) – жал, Бейнеу ауданы.
МӘТЖАННЫҢ ҚАРАҚҦДЫҒЫ (Матжаннын каракудыгы) – қ., Бейнеу ауданы.
МӘТІ (Мати) – мола, Маңғыстау ауд-ы, Бозащы тҥбегінде.
МӘУЛІ (Маулы) – қ., Маңғыстау ауданы. Антропогидроним.
МЕДЕТ (Медет) - қон., Маңғыстау ауданы.
МЕДЕУ (Медеу) – қ., Қарақия ауданы.
МЕЙІЗ (Мейиз) – қау., Мҧнайлы ауданы.
МЕЛОВОЙ (Меловой) – мҥй., Маңғыстау тҥбегінің батыс бӛлігінде, Ақтау қаласына қарайтын
аумақта.
МЕҢДАЛЫ (Мендалы) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
МЕРГЕНБАЙ (Мергенбай) – қор., Қарақия ауданы.
МЕРЕДСАЙ (Мередсай) - сай, Тҥпқараған ауданы.
МЕРЕДСАЙ (Мередсай) - мола, Тҥпқараған ауданы.
МЕШІТБАЙ (Мешитбай) – қау., Қарақия ауданы.
МЕШІТТІ (Мешитты) - қ., Бейнеу ауданы.
МЕШІТТІКОРА (Мешиттыкора) – қыс., Қарақия ауданы.
МЕШІТСУ (Мешитсу) – қ., Бейнеу ауданы.
МЕШІТСУ (Мешитсу) – қор., Бейнеу ауданы.
МИБҦЛАҚ (Мибулак) - шатқ., Бейнеу ауданы.
МОЛА (Мола) – қау., Тҥпқараған ауданы.
МОЛАБАЙ (Молабай) – қ., Маңғыстау ауданы.
МОЛААРПА (Молаарпа) – қыс., Бейнеу ауданы.
МОЛАЙДАР (Молайдар) - қ., Бейнеу ауданы.
МОЛАҚҦДЫҚ (Молакудык) – б., Бейнеу ауданы.
МОЛАЛЫ (Молалы) – қыс., Маңғыстау ауданы.
МОЛДАБАЙШЫҢЫРАУ (Молдабайшынырау) – қ., Қарақия ауданы.
МОЛДАБЕК (Молдабек) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
МОЛДАҒҦЛ (Молдагул) - шатқ., Маңғыстау ауданы.
МОЛҚҦДЫҚ (Молкудык) – қ., Бейнеу ауданы.
МОРСКОЙ (Морской) – арал, Тҥпқараған ауданы.
МҦЗБЕЛ (Музбель) – жон, Қарақия ауд-ы, Ҥстірттің оңт.-батыс бӛлігінде.
МҦҚАНҚҦДЫҚ (Муканкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
МҦНАЙЛЫ (Мунайлы) – аудан, орталығы – Маңғыстау.
МҦНАЙШЫ (Мунайшы) – кент, Қарақия ауданы.
МҦНАРА (Мунара) - мекен, Маңғыстау ауданы.
МҦРАТ (Мурат) – тӛбе, Қарақия ауданы.
МҦРЫН (Мурын) – қ., Маңғыстау ауданы.
МҦРЫНДЫ (Мурынды) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
МҦРЫНҚОРА (Мурынкора) – жҧрт, Тҥпқараған ауданы.
МҤЙІЗ (Муйиз) – қор., Тҥпқараған ауданы.
МҤЛКАМАН (Мулкаман) - қ., Бейнеу ауданы.
МҤСІРЕП (Мусиреп) - Бейнеу ауданы.
МЫҚТЫБАЙ (Мыктыбай) – қ., мола, Бейнеу ауданы.
МЫҚТЫБАЙДЫҢ ҚЫЗЫЛҤЙІГІ (Мыктыбайдын кызылуйиги) - Бейнеу ауд-дағы жер аты.
МЫҚТЫМБАБА (Мыктымбаба) – қор., Тҥпқараған ауданы.
МЫҢКІСІ (Мынкиси) – қор., Маңғыстау ауданы.
МЫҢҚЫЗ (Мынкыз) – мола, Маңғыстау ауданы.
МЫҢШҦҢҚЫР (Мыншункыр) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
МЫРЗАБАЙШАПҚАН (Мырзабайшапкан) – қ., Ҥстіртте.
МЫРЗАЙЫР (Мырзаайыр) – ойпаң, Маңғыстау ауд-ы, Ҧштаған қҧмының батыс бетінде.
МЫРЗАЙЫР (Мырзаайыр) – қ., Маңғыстау ауданы.
МЫРЗАЙЫР (Мырзаайыр) – сор, Маңғыстау ауданы.
МЫРЗАЙЫР (Мырзаайыр) – қау., Маңғыстау ауданы.
МЫРЗАЛЫ (Мырзалы) – қор., Тҥпқараған ауданы.
МЫРЗАТАЙ (Мырзатай) – тау, абс. биіктігі 232 м. Тҥпқараған ауданы.
МЫСЫҚ (Мысык) – қ., Маңғыстау ауданы.
МЫСЫРБАЙ (Мысырбай) – қ., Маңғыстау ауданы.

Н
НАЙЗАҚАРА (Найзакара) – қыс., Бейнеу ауданы.
НАҚБАЙ (Накбай) – ескі жҧрт, Маңғыстау ауданы.
НАҚУҚАЗҒАН (Накуказган) – қ., Қарақия ауданы.
НАМАЗ (Намаз) – мола, Маңғыстау ауданы.
НАМАЗШАҒЫЛ (Намазшагыл) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
НАР (Нар) – қор., Маңғыстау ауданы.
НАРСОЙҒАН (Нарсойған) – ур., Маңғыстау ауданы.
НАУАРБУДАҚ, Науарбҧтақ (Науарбутак) – тӛрткіл, абс. биіктігі 158 м. Қарақия ауданы,
Кендірлікқиясай ҥстіртті жазықтың шығысы, Базыгҥрлі ойысының оңт-гінде.
НӘДІР (Надир) – қор., Бейнеу ауданы.
НӘУБЕТ (Наубет) – қ., Бейнеу ауданы.
НИЯЗ (Нияз) - мола, Маңғыстау ауданы.
НИЯЗБҦЛАҚ (Ниязбулак) – б., Маңғыстау ауданы.
НОВОАЛЕКСАНДРОВСКОЕ (Новоалександровское) – мола, Маңғыстау ауданы,
НОВЫЙ (Новый) – арал, Тҥпқараған ауданы.
НОВЫЙ ВОСТОЧНЫЙ (Новый Восточный) – арал, Тҥпқараған ауданы.
НОВЫЙ ЗАПАДНЫЙ (Новый Западный) – арал, Тҥпқараған ауданы.
НОҒАЙТЫ (Ногайты) – а., Бейнеу ауданы.
НОҒАЙТЫ (Ногайты) – қ., Бейнеу ауданы.
НҦҒЫМАН (Нугыман) - бҧрқақ, Маңғыстау ауданы.
НҦРБИБІ (Нурбиби) – қор., Қарақия ауданы.
НҦРҚАБАЙ (Нуркабай) – шың. қ., Тҥпқараған ауданы.
НҦРҚАС (Нуркас) – қ., Маңғыстау ауданы.
НҦРМАҒАНБЕТ (Нурмагамбет) – қ., Мҧнайлы ауданы.
НҦРМАҒАНБЕТ (Нурмагамбет) – қор., Мҧнайлы ауданы.
НҦРМАН (Нурман) – қор., Маңғыстау ауданы.
НҦРСЕН, Нӛрсе (Нурсен) – тӛбе, абс. биіктігі 123 м. Бейнеу ауданы, Ҥстірттің солтҥстігінде
орналасқан.
НҦРЫЛДА (Нурылда) - қ., Маңғыстау ауданы.
НҦРЫШТАМ (Нурыштам) – мола, Тҥпқараған ауданы.
НЫСАНҚОЖА (Нысанкожа) – қ., Бейнеу ауданы.
НЫСАП (Нысап) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
 О
ОАЗИС (Оазис) – бекет, Бейнеу ауданы.
ОБА (Оба) – мола, Мҧнайлы ауданы.
ОҒЫЛАНДЫ (Огланды) – киелі ор., Қарақия ауданы, Ҥстірттің оңт. кӛлемінде.
ОЖАБАЙ (Ожабай) – мола, Қарақия ауданы.
ОЗЕРНЫЙ (Озерный) – шатқ., Қарақия ауданы.
ОЙ (Ой) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
ОЙМАША (Оймаша) – қон., Тҥпқараған ауданы, Ақтау қаласынан оңт.- шығысында.
ОЙРА (Ойра) – мҥй., Тҥпқараған ауданы, Сарытас шығанағ-ң батыс шетінде.
ОЙРАНБАСЫ (Ойранбасы) – тақыр, Қарақия ауданы.
ОЙРАНБАСЫ (Ойранбасы) – қор., Қарақия ауданы.
ОЙЫҚ (Ойык) – қора, қон., Маңғыстау ауданы.
ОЛЖА (Олжа) – мола, Маңғыстау ауданы.
ОЛЖАҚЫЗ (Олжакыз) - мола, тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ОМАРҚОРА (Омаркора) – қора, қон., Маңғыстау ауданы.
ОМАР-ТҦР КҤМБЕЗДІМАЗАРЫ (Омар-Тур Кумбездымазары) – маз., Бейнеу ауданы.
ОНБАЙ (Онбай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ОНБАЙ (Онбай) – қор., Маңғыстау ауданы.
ОН БЕСІНШІ БЕКЕТ (Он бесинши бекет) – а., т.ж. бекеті, Маңғыстау ауд-ы, Жыңғылды ауылдық
әкімшілігі аумағында.
ОНЕЖЕ (Онеже) – б., Маңғыстау ауданы.
ОНҚҦДЫҚ (Онкудык) – қ., Бейнеу ауданы.
ОНҤЙ (Онуй) – алқ., Қарақия ауданы.
ОҢАЙКЕТКЕН (Оңайкеткен) – ур., Маңғыстау ауданы.
ОҢАЙКҤП (Онайкуп) – кҥп, Маңғыстау ауданы.
ОНДЫ (Онды) – а., Маңғыстау ауданы.
ОҢҚАУЫНДЫ (Онкауынды) – б., Қарақия ауданы.
ОҢТҤСТІК АЙДАРҚҦДЫҚ (Онтустик Айдаркудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ОҢТҤСТІК АҚТАУ (Онтустик Актау) – бҧйрат, Маңғыстау ауданы.
ОҢТҤСТІК ЖАРБЕК (Онтустик Жарбек) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ОҢТҤСТІК ҚОРҒАН (Онтустик Корган) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ОҢТҤСТІК ҚҦЛАЛЫ (Онтустик Кулалы) – алқ., Тҥпқараған ауданы.
ОҢТҤСТІК СҦЛУТӚРТКІЛ (Онтустик Сулуторткиль) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ОПОРНАЯ (Опорная) – бекет, Бейнеу ауданы.
ОРАЗАЛЫ (Оразалы) – қ., мола, Маңғыстау ауданы.
ОРАЗАЛЫТРУБЧАТКА (Оразалытрубчатка) – қ., Маңғыстау ауданы.
ОРАЗБАЙ (Оразбай) – қ., Бейнеу ауданы.
ОРАЛБАЙ (Оралбай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ОРАЗҒҦЛ (Оразгул) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ОРПА (Орпа) - қ., қор., Маңғыстау ауданы.
ОРПАЛЫОЙ (Орпалыой) – ой, Маңғыстау ауданы.
ОРПАСАЙ (Орпасай) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ОРТААЙРАҚТЫ (Ортаайракты) – тау, Маңғыстау ауданы.
ОРТАЕСПЕ (Ортаеспе) - жҧрт, Маңғыстау ауданы.
ОРТА КЕНДІРЛІ (Орта Кендирли) – қ., Қарақия ауданы.
ОРТАКӚЛ (Ортаколь) – шатқ., Бейнеу ауданы.
ОРТАҚАРАҒАН (Ортакараган) – қ., қор., Қарақия ауданы.
ОРТАҚОРА (Ортакора) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ОРТАНЫҢ ҚҦМЫ (Ортанын Кумы) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
ОРТА ТАСМҦРЫН (Орта Тасмурын) – қыс., Мҧнайлы ауданы.
ОРТАТӚБЕ (Ортатобе) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
ОРТАТӚРТКІЛ (Ортаторткиль) – тӛрткіл, Маңғыстау ауданы, Ӛліқолтық шығанағының оңт.-
шығысында.
ОРТАША (Орташа) - Маңғыстау ауд-дағы қҧдық.
ОРЫНДЫҚ (Орындык) – қор., Бейнеу ауданы.
ОРЫС (Орыс) – қор., Қарақия ауданы.
ОТАЙБЕРГЕН (Отайберген) – қ., Бейнеу ауданы.
ОТАЛҒАН (Оталган) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ОТАР (Отар) - қ., Бейнеу ауданы.
ОТАРБАЙ (Отарбай) – мола, Маңғыстау ауданы.
ОТАР САЛПЫ (Отарсалпы) - қ., Маңғыстау ауданы.
ОТПАН (Отпан) – тау, Маңғыстау ауданы.
ОТЫНШЫ (Отыншы) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ОТЫНШЫ (Отыншы) – қ., Қарақия ауданы.
ОТЫНШЫ (Отыншы) – қ., Маңғыстау ауданы.

ӚГІЗ (Огиз) – қ., Маңғыстау ауданы.

ӚГІЗ-ӚРЕУЛІ (Огиз-Ореули) - қон., Маңғыстау ауданы.
ӚГІЗБАЙ (Огизбай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ӚЗБЕК ҚОРЫМЫ (Озбек корымы) – қор., Мҧнайлы ауданы.
ӚЗЕН (Озен) – шағын ойыс, қ., Қарақия ауданы, Маңғыстау ҥстіртінде.
ӚЗЕН (Озен) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ӚЗЕН (Озен) – қ., Қарақия ауданы.
ӚЛІҚОЛТЫҚ (Оликолтык) – сор, Каспийдің солт.-шығысында. Бейнеу ауданы.
ӚЛІҚОЛТЫҚ (Оликолтык) – шығ., Бейнеу ауданы.
ӚЗЕНҚҦДЫҚ (Озенкудык) – ойпат, Қарақия ауданы.
ӚМІР (Омир) – қон., Маңғыстау ауданы.
ӚМІР (Омир) – қор., Маңғыстау ауданы.
ӚМІРЗАҚ (Омирзак) – а., Ақтау қ. ә. қарасты.
ӚМІРЗАҚ (Омирзак) – теңіз айлағы, Ақтау қ. ә. қарасты.
ӚМІРЗАҚ (Омирзак) – қау., Ақтау қ. ә. қарасты.
ӚМІРШЫҢЫРАУ (Омиршынырау) – қ., Ҥстіртте.
ӚРДЕК (Ордек) – мҥй., мола, Тҥпқараған ауданы.
ӚРЕУЛІ (Ореули) – қ., Маңғыстау ауданы.
ӚРМЕЛІ (Ормели) – қ., Маңғыстау ауданы.
ӚРӚЗЕК (Орозек) – қ., Қарақия ауданы.
ӚРІСЖОЛЫ (Орисжолы) – шатқ., Қарақия ауданы.
ӚТЕБАЙ (Отебай) – ҥңгір, мола, Тҥпқараған ауданы.
ӚТЕҒҦЛТӚБЕ (Отегултобе) – қ., Қарақия ауданы.
ӚТЕЖАН (Отежан) – қ., Қарақия ауданы.
ӚТЕМБЕТ-ШӘКІ (Отембет-Шаки) – қау., Бейнеу ауданы.
ӚТЕНСУЫҚ (Отенсуык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ӚТЕПБЕРГЕН (Отепберген) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
ӚТЕС (Отес) – қ., Маңғыстау ауданы.
ӚТЕС (Отес) – сай, Маңғыстау ауданы.
ӚТЕС (Отес) – қор., Маңғыстау ауданы.
ӚТЕССАЙ (Отессай) – сай, Маңғыстау ауданы.
ӚТЕУ (Отеу) – қ., Бейнеу ауданы.
ӚТЕУ-БАҚАЙ (Отеу-Бакай) - қор., Бейнеу ауданы.
ӚТЕШӚЛГЕН (Отешольген) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ӚТКЕЛБАЙ (Откелбай) – қор., Бейнеу ауданы.
 П
ПАТШАҚҦДЫҚ (Патшакудык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ПАТШАЛЫҚ ҚОСОБА (Патшалык кособа) – оба, Маңғыстау ауданы.
ПИК (Пик) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ПИК ВОСТОЧНЫЙ (Пик Восточный) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ПРИДОРОЖНОЕ (Придорожное) – алқ., мҧн-газконд. кені, Қарақия ауданы.
ПЕСЧАННЫЙ (Песчанный) – мҥй., Қарақия ауданы.
ПОДГОРНЫЙ (Подгорный) – арал, Тҥпқараған ауданы.
ПРОХЛАДА (Прохлада) – б., Мҧнайлы ауданы.
ПУСТЫННОЕ (Пустынное) – шатқ., Бейнеу ауданы.
ПУТЬ К КОММУНИЗМУ (Путь к коммунизму) – развал., Тҥпқараған ауданы.

Р
РАКУШЕЧНЫЙ (Ракушечный) – мҥй., Қарақия ауданы, Маңғыстау тҥбегінің батыс бӛлігінде.
РАМАЗАН (Рамазан) – қ., Маңғыстау ауданы.
РАХ (Рах) – қор., Бейнеу ауданы.
РАУАШ (Рауаш) – қор., Маңғыстау ауданы.
РЫБАЧИЙ (Рыбачий) – арал, Тҥпқараған ауданы.

С
САБЫНДЫ (Сабынды) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
САҒА (Сага) – жҧрт, Маңғыстау ауданы.
САҒАЖА (Сагажа) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
САҒАҚҦДЫҚ (Сагакудык) – қ., қыс., Тҥпқараған ауданы.
САҒЫНДЫҚ (Сагындык) – мҥй., Тҥпқараған ауданы, Каспийдің шығыс жағалауында.
САҒЫР (Сагыр) - қ., Бейнеу ауданы.
САДЫБАБА (Садыбаба) – қ., Бейнеу ауданы.
САДЫҚБАЙ (Садыкбай) – мола, Бейнеу ауданы.
САДЫР (Садыр) – мола, Қарақия ауданы.
САЗ (Саз) – тҧз. қ., қҧм, Маңғыстау ауданы.
САЗДЫ (Сазды) – тӛбе, абс. биіктігі 214 м. Маңғыстау ауданы.
САЗДЫ (Сазды) – а., Маңғыстау ауданы.
САЗДЫ (Сазды) – қ., Маңғыстау ауданы.
САЗТОПЫРАҚ (Сазтопырак) – тӛбе, абс. биіктігі 191 м. Қарақия ауданы.
САЙ (Сай) – тӛбе, Қарақия ауданы.
САЙАРАЛЫҚ (Сайаралык) – қор., Бейнеу ауданы.
САЙҚҦДЫҚ (Сайкудык) – қ., Бейнеу ауданы.
САЙҚҦДЫҚ (Сайкудык) – қ., Маңғыстау аудданы.
САЙҚҦЙ (Сайкуй) – қ., Хиуа жолының бойындағы Оңтҥстік Ҥстіртке жақын су кӛзі.
САЙҚЫРҚҦМ, Сеңгірқҧм (Сайкыркум) – тӛбешікті қҧм, Маңғыстау ауданы.
САЙӚТЕС (Сайотес) – а., Маңғыстау ауданы.
САЙТАНШАРА (Сайтаншара) – қор., Бейнеу ауданы.
САЙЫН (Сайын) – қ., Қарақия ауданы.
САЙЫН ШАПАҒАТОВ (Сайын Шапагатов) – а., Тҥпқараған ауданы.
САҚАҚҦДЫҚ (Сакакудык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
САҚАУ (Сакау) – қ., Бейнеу ауданы.
САҚАУ (Сакау) – қор., Бейнеу ауданы.
САҚСОРҚҦЙ (Саксоркуй) – қ., қор., Қарақия ауданы.
САҚЫР, Кіші Қаратҥйе (Сакыр) – қҧдықтар, Солтҥстік Ҥстірттегі Алтынтӛбенің оңтҥстігінде.
Маңғыстау ауданы.
САЛАЛЫҚҦДЫК (Салалыкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
САЛАМАТ (Саламат) – қ., Тҥпқараған ауданы.
САЛМА (Салма) – қ., Маңғыстау ауданы.
САЛПЫ (Салпы) – қ., Маңғыстау ауданы.
САЛПЫНШАҚ (Салпыншак) – жер, Маңғыстау ауданы.
САМ (Сам) – сор, Бейнеу ауданы, Солт. Ҥстірт кемері мен Сам қҧмының аралығында.
САМАЛ (Самал) – дем. орны, Маңғыстау ауданы.
САМ ҚҦМЫ (Сам кумы) – қҧмды алқап, Бейнеу ауданы, Солт. Ҥстіртте.
САНАЗАРАУЛИЕ (Саназараулие) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы.
САНДЫҚ (Сандык) – қ., Маңғыстау ауданы.
САҢЫРАУШОПАН (Саныраушопан) - қор., Бейнеу ауданы.
САП-САРЫ (Сап-сары) – қон., Бейнеу ауданы, Ҥстірттің солт. бӛлігінде.
САРҒА (Сарга) – а., Бейнеу ауданы.
САРҒА (Сарга) – қор., Бейнеу ауданы.
САРҒАТ (Саргат) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
САРЖА (Саржа) – мҥй., Қарақия ауданы.
САРЖАҚҦДЫК (Сажакудык) – қ., Қарақия ауданы.
САРМЫС (Сармыс) – қ., Қарақия ауданы.
САРМЫС (Сармыс) – қор., Қарақия ауданы.
САРТАЙ (Сартай) – қ., Бейнеу ауданы.
САРША (Сарша) – ескі жҧрт, Бейнеу ауданы.
САРША (Сарша) – қор., Бейнеу ауданы.
САРЫ (Сары) – қ., Бейнеу ауданы.
САРЫАТ (Сарыат) – қор., Маңғыстау ауданы.
САРЫАША (Сарыаша) – тауаралық аңғ., Маңғыстау ауд-ы, Шығыс Қаратаудың солт-гі Аусар
қыстауына жақын жерде.
САРЫБАЛА (Сарыбала) – мола, Маңғыстау ауданы.
САРЫБАЛАҚОРА (Сарыбалакора) – қон., Маңғыстау ауданы.
САРЫБАС (Сарыбас) – қор., Маңғыстау ауданы.
САРЫБОЛАТ (Сарыболат) – бейіт, Маңғыстау ауданы.
САРЫБҦЛАҚ (Сарыбулак) – б., Маңғыстау ауданы.
САРЫЖАЛ (Сарыжал) – жота, Маңғыстау ауданы.
САРЫКЕЗ (Сарыкез) – қон., Қарақия ауданы.
САРЫКЕТКЕН (Сарыкеткен) – қ., Бейнеу ауданы.
САРЫКҤП (Сарыкуп) – мекен, Маңғыстау ауданы.
САРЫҚАСҚА (Сарыкаска) – б., Солтҥстік Ҥстіртте, Бейнеу ауданы.
САРЫҚАСҚА (Сарыкаска) – ой., Солтҥстік Ҥстіртте, Бейнеу ауданы.
САРЫҚАУАҚ (Сарыкауак) – қ., Маңғыстау ауданы.
САРЫҚОЛҚА (Сарыколка) – қ., Маңғыстау ауданы.
САРЫҚОРА (Сарыкора) – қыс., Қаратаудың солт-гі Ақсҥйір-Кӛксҥйір шоқылары арасында,
Маңғыстау ауданы.
САРЫҚОРА (Сарыкора) – қысқа сай, Маңғыстау ауданы.
САРЫҚҦДЫҚ (Сарыкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
САРЫҚҦЛ (Сарыкул) – тӛбе, абс. биіктігі 140 м. Қарақия ауданы.
САРЫҚҦЛЕСПЕ (Сарыкулеспе) – қ., Маңғыстау ауданы.
САРЫҚЫЗ (Сарыкыз) – мола, Маңғыстау ауданы.
САРЫНИЯЗ (Сарынияз) – қ., қор., Маңғыстау ауданы.
САРЫОБА (Сарыоба) - тӛбе, Маңғыстау ауданы.
САРЫОЙ (Сарыой) – қ., Маңғыстау ауданы.
САРЫОЙ (Сарыой) – мекен, Маңғыстау ауданы.
САРЫСАЙ (Сарысай) – алқ., Қарақия ауданы. Атау сары (сын есім) және сай (зат есім) сӛздерінің
бірігуінен жасалған. Мағынасы: «ҥлкен сай».
САРЫСУ (Сарысу) – б., Маңғыстау ауданы.
САРЫТАҒАН (Сарытаган) – қон., Маңғыстау ауданы.
САРЫТАҚЫР (Сарытакыр) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
САРЫТАС (Сарытас) – шығ., Тҥпқараған ауданы.
САРЫТАС (Сарытас) – тҧз. б., Тҥпқараған ауданы.
САРЫТАС ПРИСТАНЫ (Сарытас пристаны) - қамал орны, Тҥпқараған ауданы.
САРЫТАСТЫҚОРА (Сарытаскора) – қон., Маңғыстау ауданы.
САРЫТӚБЕ (Сарытобе) – қыс., Маңғыстау ауданы.
САРЫТӚБЕ (Сарытобе) – қыс., Қарақия ауданы.
САРЫТӚБЕ (Сарытобе) – қыс., Мҧнайлы ауданы.
САРЫТӚБЕ (Сарытобе) – қау., Маңғыстау ауданы.
САРЫТӚБЕ (Сарытобе) – қау., Бейнеу ауданы.
САРЫТӚРТКІЛ (Сарыторткиль) – тӛбе, абс. биіктігі 130 м. Қарақия ауданы.
САРЫТӚРТКІЛ (Сарыторткиль) – қыс., Қарақия ауданы.
САРЫТҦМСЫҚ (Сарытумсык) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
САРЫТҦМСЫҚ (Сарытумсык) – тау, Маңғыстау ауданы.
САРЫТҦРАҚ (Сарытурак) – қ., Маңғыстау ауданы.
САРЫШАҒАН (Сарышаган) – қ., Бейнеу ауданы.
САРЫШОҚЫ (Сарышокы) - тӛбе, абс. биіктігі 74 м. Қарақия ауданы.
САРЫШОҚЫ (Сарышокы) – қ., Қарақия ауданы.
САРЫШОҚЫ (Сарышокы) – тау, Маңғыстау ауданы.
САРЫШОҢАЙ (Сарышонай) – қ., Бейнеу ауданы.
САРЫШОҢАЙ (Сарышонай) – қор., Бейнеу ауданы.
САРЫШОНҒАЛ (Сарышонгал) – жҧрт, Тҥпқараған ауданы.
САРЫШЫРПЫ (Сарышырпы) – қон., Бейнеу ауданы, Солт.Ҥстіртте.
САРЫШЫҢЫРАУ (Сарышынырау) – қ., Бейнеу ауданы, Тӛлеп т.ж. бекетінің солт. жағын
орналасқан.
САСЫҚ (Сасык) – қ., Маңғыстау ауданы.
САСЫҚБАЙ (Сасыкбай) – қ., Бейнеу ауданы.
САТЕМИР (Сатемир) – қор., Маңғыстау ауданы.
САУҚҦДЫҚ (Саукудык) – қор., қ., Қарақия ауданы.
САУҚЫЗЫҚ (Саукызык) – қ., қор., Қарақия ауданы.
САУРА (Саура) – қҧр. арна, Тҥпқараған ауданы.
САУРА (Саура) – су кӛзі, Тҥпқараған ауданы.
САУРАНЫҢ КҤБІ (Сауранын куби) – кҥп, Тҥпқараған ауданы.
САУРАН (Сауран) – б., Маңғыстау ауданы.
САУЫСҚАН (Сауыскан) – а., Маңғыстау ауданы.
САУЫСҚАН ҚҦМЫ (Сауыскан кумы) – қҧмды алқап, Маңғыстау ауданы, Бостанқҧм қҧмының
солт-де.
САУЫТТЫ (Сауытты) – қ., Маңғыстау ауданы.
САУЫТТЫ (Сауытты) – қыс., Маңғыстау ауданы.
САҚАР (Сахар) – тау, Қарақия ауданы.
СӘЙДІМ ЖОЛЫ (Сайдим жолы) – жол, Қарақия ауданындағы соқпақ, ежелгі керуен жолы.
СӘЛМЕНБӚГЕТ (Салменбогет) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
СӘНДІБЕК (Сандибек) - бейіт, Тҥпқараған ауданы.
СӘҢКІБАЙ (Санкибай) - қ., Бейнеу ауданы.
СӘТІНТРУБЧАТКА (Сатинтрубчатка) – қ., Маңғыстау ауданы.
СӘРСЕНБАЙ (Сарсенбай) – қорған, Қарақия ауданы.
СӘУБЕТ (Саубет) – қ., Маңғыстау ауданы.
СӘУБЕТ (Саубет) – қон., Маңғыстау ауданы.
СӘУІРХАН (Сауирхан) – қ., Маңғыстау ауданы.
СЕГІЗБАЙ (Сегизбай) – қор., Маңғыстау ауданы.
СЕЙІТ (Сейит) – қыс., Маңғыстау ауданы.
СЕЙІТИШАН (Сейитишан) – мола, Тҥпқараған ауданы.
СЕКСЕУІЛАРАЛ (Сексеуиларал) – қон., Бейнеу ауданы.
СЕКСЕУІЛӘУЛИЕ (Сексеуилаулие) – қор., Маңғыстау ауданы.
СЕЛБАЙ (Сельбай) – қор., Бейнеу ауданы.
СЕЛЕУЛІ (Селеули) – қон., Маңғыстау ауданы.
СЕЛСУ (Селсу) – қыс., Маңғыстау ауданы.
СЕНЕК (Сенек) – а., Қарақия ауданы.
СЕНЕК ҚОРЫМЫ (Сенек корымы) - дәстҥрлі сәулет ескерткіштері. Қарақия ауданы.
СЕҢГІР (Сенгир) – қор., Қарақия ауданы.
СЕҢГІРАУЫЛ (Сенгирауыл) – қор., Қарақия ауданы.
СЕҢГІРБАЙ (Сенгирбай) - қ., Маңғыстау ауданы.
СЕҢГІРҚҦМ (Сенгиркум) - тӛбешікті қҧм, Маңғыстау ауданы.
СЕҢГІРЛІ (Сенгирлы) – мҥй., Қарақия ауд-ы, Каспий теңізінің шығыс жағалауында.
СЕҢГІРТӚБЕ (Сенгиртобе) – қон., Маңғыстау ауданы.
СЕҢГІРТӚБЕ (Сенгиртобе) – қ., Маңғыстау ауданы.
СЕРДАЛЫ (Сердалы) - қыс., Маңғыстау ауданы.
СЕРКЕБАЙ (Серкебай) – қ., Бейнеу ауданы.
СЕРКЕШҚОРА (Серкешкора) – қыс., Бейнеу ауданы.
СЕРШЕЛІ (Сершели) - қ., Маңғыстау ауданы.
СИЫРСУ (Сиырсу) – б., Маңғыстау ауданы.
СИСЕМ (Сисем) - б., Солт. Ҥстірт беткейіне жақын Аютӛс кемерлі шатқалындағы тҧщы бҧлақ.
СИСЕМАТА (Сисемата) – кӛне қау., Маңғыстау ауданы, Ҥстірттің Бозашы тҥбекке қараған
шетінде.
СИСЛЕМ (Сислем) – қор., Тҥпқараған ауданы.
СИРАҚШЫҚҚАН (Сиракшыккан) - қ., Бейнеу ауданы.
СИСЕНБАЙ (Сисенбай) – қау., Бейнеу ауданы.
СКАЛИСТЫЙ (Скалистый) – мҥй., Тҥпқараған ауданы.
СОҚҚЫ (Соккы) – тӛбе, абс. биіктігі 278 м. Маңғыстау ауданы.
СОҚЫР (Сокыр) – тӛрткіл, Қарқия ауданы.
СОҚЫРСУ (Сокырсу) – қ., Қарақия ауданы.
СОЛТҤСТІК АҚОРПА (Солтустик Акорпа) – қ., Бейнеу ауданы.
СОЛТҤСТІК АҚПАН (Солтустик Акпан) – қ., Қарақия ауданы.
СОЛТҤСТІК АҚТАУ (Солтустик Актау) – бҧйрат, Маңғыстау мен Тҥпқараған аудандарының
шекарасында.
СОЛТҤСТІК БЕСШОҚЫ (Солтустик Бесшокы) – тау, Маңғыстау ауданы.
СОЛТҤСТІК БҦРМА (Солтустик Бурма) – қ., Қарақия ауданы.
СОЛТҤСТІК ЖАРБЕК (Солтустик Жарбек) – тӛбе, Қарақия ауданы.
СОЛТҤСТІК ҚАЙҚЫ (Солтустик Кайкы) – шатқ., Қарақия ауданы.
СОЛТҤСТІК ҚАРААУДАН (Солтустик Карааудан) - қон., Бейнеу ауданы.
СОЛТҤСТІК ҚАРАҚИЯ (Солтустик Каракия) – кен ор., Мҧнайлы ауданы.
СОЛТҤСТІК ҚҦЛАЛЫ (Солтустик Кулалы) – кен ор. Тҥпқараған ауданы,
СОЛТҤСТІК ҚЫЗЫЛСАЙ (Солтустик Кызылсай) – қ., Қарақия ауданы.
СОЛТҤСТІК ПРИДОРОЖНЫЙ (Солтустик Придорожный) – м., кен ор., Қарақия ауданы.
СОНАБАЙ (Сонабай) – қор., Маңғыстау ауданы.
СОР (Сор) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
СОР (Сор) – тӛбе, қыс., Маңғыстау ауданы.
СОР (Сор) – қыс., Маңғыстау ауданы.
СОРБУЛАК (Сорбулак) – сай, Қарақия ауданы.
СОРҚҦДЫҚ (Соркудык) – қон., Маңғыстау ауданы.
СОРҚҦДЫҚ (Соркудык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
СОРЛЫҚҦДЫҚ (Сорлыкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
СОРЛЫҚҦДЫҚ (Сорлыкудык) – қ., Бейнеу ауданы.
СОРЛЫОЙ (Сорлыой) – қ., Тҥпқараған ауданы.
СОРТАҚЫР (Сортакыр) – шатқ., Қарақия ауданы.
СОРТҦМСЫҚ (Сортумсык) – тау,
СПАН (Спан) – қ., Бейнеу ауданы.
СРЕДНЫЙ (Средный) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
СУАТ (Суат) – қ., Тҥпқараған ауданы.
СУАТ (Суат) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
СУЛЫКӚЛДЕУ (Сулыкольдеу) – ур., Маңғыстау ауданы.
СУЛЫҚАПЫ (Сулыкапы) – аңғ., Маңғыстау ауданы.
СУЛЫҚЫЗЫЛСАЙ (Сулыкызылсай) – сай, Қарақия ауданы.
СУЛЫСАЙ (Сулысай) – сай, Маңғыстау ауданы.
СУСЫЗҚЫЗЫЛСАЙ (Сусызкызылсай) – сай, Қарақия ауданы.
СУЫҚШИ (Суыкши) – қ., Маңғыстау ауданы.
СҦЛТАНЕПЕ (Султанепе) – жерасты меш., Тҥпқараған ауданы, Форт-Шевченко қаласының солт.-
шығыс жағынан 57 км жерде.
СҦЛТАНЕПЕ ШАТҚАЛЫ (Султанепе шаткалы) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
СҦЛУҚАРА (Сулукара) – қ., Бейнеу ауданы.
СҦЛУҚОРА (Сулукора) – мола, Бейнеу ауданы.
СҦЛУТӚРТКІЛ (Сулуторткиль) – тау, абс. биіктігі 200 м. Қарақия ауданы, Маңғыстау ҥстіртінің
шығысында.
СҦМСА (Сумса) – қ., Қарақия ауданы.
СҦРАТ (Сурат) – тӛбе, абс. биіктігі 119 м. Қарақия ауданы.
СҦРБАҚАЙ (Сурбакай) – қон., Маңғыстау ауданы.
СҦРШОҚЫ (Суршокы) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
СҤГІР (Сугир) – бейіт, Қарақия ауданы.
СҤЙІРБАС (Суирбас) - қ., Бейнеу ауданы.
СҤЙІРШЕ (Суирше) - қон., қора, Маңғыстау ауданы.
СҤМБЕ (Сумбе) – тӛбе, абс. биіктігі 44 м. Қарақия ауданы.
СҤМБЕСУ (Сумбесу) - қ., Бейнеу ауданы.
СҤМБЕТЕМІРАЛАН (Сумбетемиралан) – алқ., Бейнеу ауданы.
СҤРІНШЕКТІ (Суриншекты) – тӛбе, Маңғыстау ауд-ы, Жармыш ауыл-ң шығысында.
СЫҒАЙ (Сығай) – қ., Бейнеу ауданы.
СЫҒЫНДЫ (Сыгынды) – мҥй., Тҥпқараған ауданы.
СЫҒЫНДЫ (Сыгынды) – айлақ, Тҥпқараған ауданы.
СЫНДЫ (Сынды) – қ., Бейнеу ауданы.
СЫҢҒЫРЛАУ (Сынгырлау) – қ., Бейнеу ауданы.
СЫРЛЫТАМ (Сырлытам) - қ., Маңғыстау ауданы.
СЫРЛЫТЕПСЕҢ (Сырлытепсен) – қ., Маңғыстау ауданы.
СЫРТШАҢЖАЛ (Сыртшанжал) – қон., Қарақия ауданы мен Тҥркменстан шекарасын бойлық
бағытпен қиып ӛтетін қоныс.
СЫРЫҚКЕТКЕН (Сырыккеткен) – қ., Бейнеу ауданы, Оңт. Ҥстірттегі Қаратҥлейдің солт.
жағында.
СЫРЫМ (Сырым) – қор., Маңғыстау ауданы.
СЫРЫМНЫҢ ҚОҢЫРДАҢЫ (Сырымнын конырданы) – су кӛзі, Маңғыстау ауданы.
СЫРЫМТЕСКЕН (Сырымтескен) - қ., Бейнеу ауданы.

ТАБАНАТА (Табаната) – қор., Қарақия ауданы.

ТАБЫНАЙ (Табынай) - мола, Бейнеу ауданы.
ТАБЫНБАЙ (Табынбай) – қ., мола, ур., Маңғыстау ауданы.
ТАЗТӚБЕ – Ақтау қаласының маңындағы су кӛзі.
ТАЙБАҒАР (Тайбагар) – қ., шатқ., Қарақия ауданы.
ТАЙБАСАР (Тайбасар) - тҧз. қ., Бейнеу ауданы.
ТАЙБАСАР (Тайбасар) - мола, Бейнеу ауданы.
ТАЙЛАҚ (Тайлак) – б., Қарақия ауданы.
ТАЙЛАҚ (Тайлак) – қыс., Қарақия ауданы.
ТАЙЛЫ (Тайлы) – мола, Тҥпқараған ауданы.
ТАЙТОБЕ (Тайтобе) - тӛбе, Қарақия ауданы.
ТАЙШАХ (Тайшах) – маз., Бейнеу ауданы.
ТАҚТА (Такта) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
ТАҚЫРҚҦДЫҚ (Такыркудык) - қ. Маңғыстау ауданы.
ТАЛАҚ (Талак) - тҧйық сай, Қарақия ауданы, Ӛзен ойысының солт.- батыс шетінде.
ТАЛАҚ (Талак) - қ., Қарақия ауданы.
ТАЛШОҚЫ (Талшокы) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТАЛШЫН (Талшын) – қау., Тҥпқараған ауданы.
ТАМДЫ (Тамды) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТАМДЫ (Тамды) – қау., Қарақия ауданы.
ТАМДЫ (Тамды) – қ., Қарақия ауданы.
ТАМШАЛЫ, Тамшылы(Тамшалы) – су кӛзі, Тҥпқараған ауданы.
ТАРАУ (Тарау) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ТАРҚОЛҚА (Тарколка) - шатқ., Маңғыстау ауданы.
ТАРҚОЛТЫҚ (Тарколтык) – қыс., қон., Маңғыстау ауданы.
ТАРЛА (Тарла) – шатқ., Қарақия ауданы.
ТАРОЙЫҚ (Таройык) – мекен, Тҥпқараған ауданы.
ТАРТАЛЫ (Тарталы) – аңғ., Маңғыстау ауданы.
ТАРҦЙЫҚ (Таруйык) - аңғ., Маңғыстау ауданы.
ТАСАСТАУ (Тасастау) – қ., Бейнеу ауданы.
ТАСБАС (Тасбас) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТАСБАС (Тасбас) – кен ор., Маңғыстау ауданы.
ТАСБОЛАТ (Тасболат) – алқ., мҧн.-г.конд. кені Қарақия ауданы.
ТАСИЗЕН (Тасизен) – тҧз. қ. Қарақия ауданы.
ТАСҚАБАҚ (Таскабак) – қыс., Бейнеу ауданы.
ТАСҚОҢЫР (Тасконыр) - шатқ., Маңғыстау ауданы.
ТАСҚҦДЫҚ (Таскудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТАСҚҦДЫҚ (Таскудык) – қ., Бейнеу ауданы.
ТАСҚЫНБАЙ (Таскынбай) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
ТАСМОЛА (Тасмола) – мола, Қарақия ауданы.
ТАСМҦРЫН (Тамурын) – а., Маңғыстау ауданы.
ТАСМҦРЫН (Тамурын) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ТАСМҦРЫН (Тамурын) – қау., Мҧнайлы ауданы.
ТАСОЙЫҚ (Тасойык) – тау, Қарақия ауданы.
ТАСОРПА (Тасорпа) – қ., Маңғыстау ауданы, Бозащыда.
ТАСОРПА (Тасорпа) – қау., Маңғыстау ауданы.
ТАССАЙ (Тассай) – сай, Маңғыстау ауданы.
ТАСТАНҚҦДЫҚ (Тастанкудык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ТАСТӚБЕ (Тастобе) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ТАСТӚБЕ (Тастобе) – қау., Бейнеу ауданы.
ТАСТҤСКЕН (Тастускен) – қ., Қарақия ауданы.
ТАСТЫСАЙ (Тастысай) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ТАСШОҚЫ (Тасшокы) – тҧз. қ., Қарақия ауданы.
ТАСШЫҢЫРАУ – қ., Тҥпқараған ауданы.
ТАСШЫҢЫРАУ – б., Тҥпқараған ауданы.
ТАСЫМ (Тасым) - қыс., мола, Маңғыстау ауданы.
ТАСЫМ - ШОРА (Тасым-Шора) – бейіт, Бейнеу ауданы.
ТАУАСАР (Тауасар) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТАУБАЙ (Таубай) - қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ТАУШЫҚ (Таушык) – а., Тҥпқараған ауданы.
ТАУШЫҚ (Таушык) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
ТӘЖЕКЕН (Тажекен) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТӘЖЕН (Тажен) – қ., Бейнеу ауданы.
ТӘЖІ (Тажи) – қ., Қарақия ауданы.
ТӘЖІБАЙ (Тажибай) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ТӘТІМТӚБЕ (Татимтобе) - тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ТӘҢКЕ (Танке) – қ., Бейнеу ауданы.
ТӘУІПҚАН (Тауипкан) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТЕГІС (Тегис) – алқ., Қарақия ауданы.
ТЕГІСБАЙ (Тегисбай) - қ., Қарақия ауданы.
ТЕМІРАБДАЛ ДӘНІСПАН ӘУЛИЕ (Темирабдал Даниспанаулие) – мола, Маңғыстау ауданы.
ТЕМІРБАБА (Темирбаба) – қор., Қарақия ауданы.
ТЕМІРБАБА (Темирбаба) – мҥй., Қарақия ауданы.
ТЕМІРБАБА (Темирбаба) – қ., Қарақия ауданы.
ТЕМІРТАПҚАН (Темиртапкан) - арал, Тҥпқараған ауданы.
ТЕМІРТӚБЕ (Темиртобе) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ТЕКТҦР (Тектур) – қор., Бейнеу ауданы.
ТЕҢГЕ (Тенге) – а., Жаңаӛзен ә. қарасты.
ТЕҢГЕ (Тенге) – қау., Жаңаӛзен ә. қарасты.
ТЕППЕ (Теппе) – қҧм., Маңғыстау ауданы.
ТЕППЕ (Теппе) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТЕРЕКОРПА (Терекорпа) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТЕРЕКСАЙ (Терексай) - қон., Бейнеу ауданы.
ТЕРЕКТІ (Теректы) - қон., Бейнеу ауданы.
ТЕРЕҢ (Терен) – қ., Бейнеу ауданы..
ТЕРЕҢ (Терен) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТЕРЕҢҚҦДЫҚ (Теренкудык) – қ., Бейнеу ауданы.
ТЕРЕҢОРПА (Теренорпа) – қҧмды алқ., Бейнеу ауданы, Оңт. Ҥстірттің Бесбҧлақ асуында
орналасқан.
ТЕРЕҢШЕ (Теренше) - қ., Маңғыстау ауданы.
ТЕРІСКЕН (Терискен) - қ., Қарақия ауданы.
ТЕРІСКЕНДІ (Терискенды) - қ., Бейнеу ауданы.
ТЕСІККҤП (Тесиккуп) – к., Маңғыстау ауданы.
ТЕСІКТАМ (Тесиктам) – қор., Қарақия ауданы.
ТЕСІКТАС (Тесиктас) - қ., Маңғыстау ауданы.
ТИГЕН (Тиген) – а., Маңғыстау ауданы.
ТОБАНИЯЗ (Тобанияз) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТОБАНИЯЗ (Тобанияз) – қон., Маңғыстау ауданы.
ТОБАНИЯЗ ЖАРМАСЫ (Тобанияз жармасы) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ТОБЫҚТЫ (Тобыкты) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ТОБЫҚТЫОЙ (Тобыктыой) - шатқ., Маңғыстау ауданы.
ТОБЫЛҒЫ СОРЫ (Тобылгы соры) – сор, Маңғыстау ауданы.
ТОЙНАШ (Тойнаш) – қ., Қарақия ауданы.
ТОЙТӚБЕ (Тойтобе) - тӛбе, абс. биіктігі 229 м. Қарақия ауданы.
ТОҚБАЙБҦЛАҚ (Токбайбулак) – б., Маңғыстау ауданы.
ТОҚБАС (Токбас) – қор., Маңғыстау ауданы.
ТОҚПАҚ (Токпак) – мҥй., Қарақия ауданы.
ТОҚПАҚ (Токпак) – бҧрқақ, Маңғыстау ауданы.
ТОҚПАН (Токпан) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТОҚПАНБӚГЕТ (Токпанбогет) – мола, Қарақия ауданы.
ТОҚСАНБАЙ (Токсанбай) - оқшау тау, Бейнеу ауданы.
ТОҚСАНБАЙ (Токсанбай) - қ., Бейнеу ауданы.
ТОҚСАНБАЙ (Токсанбай) - қон., Бейнеу ауданы.
ТОҚСАНБАЙ (Токсанбай) – сай, Бейнеу ауданы.
ТОЛҚЫН (Толкын) – мҧн.-г. кені, Бейнеу ауданы.
ТОЛЫБАЙ (Толыбай) – қор., Маңғыстау ауданы.
ТОЛЫБАЙ (Толыбай) – тҥб., Маңғыстау ауданы.
ТОМАРЛЫ (Томарлы) – қ., Бейнеу ауданы.
ТОМАША (Томаша) – қон., Қарақия ауданы.
ТОНАН (Тонан) – қор., Қарақия ауданы.
ТОРҒАЙ (Торгай) – қ., Бейнеу ауданы.
ТОРҚАНЫҢ ТӚРТКІЛІ (Торканын торткили) – шатқ., Бейнеу ауданы.
ТОРЛЫ (Торлы) – тӛбе, Тҥпқараған ауданы.
ТОРЛЫ (Торлы) – б., Мҧнайлы ауданы.
ТОРЛЫ (Торлы) – қыс., Мҧнайлы ауданы.
ТОРТАЙҚАЗҒАН (Тортайказган) – қ., мола, Бейнеу ауданы.
ТОРТЫ (Торты) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ТОРЫАТ (Торыат) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТОРЫМ (Торым) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТОРЫМ (Торым) – қон., Маңғыстау ауданы.
ТОРЫШ (Торыш) - б., Маңғыстау ауданы.
ТОРЫШ (Торыш) - қыс., Маңғыстау ауданы.
ТӚБЕҚҦДЫҚ (Тобекудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТӚБЕҚҦДЫҚ (Тобекудык) – қыс, Тҥпқараған ауданы.
ТӚБЕҚҦДЫҚ ҚОРЫМЫ (Тобекудык корымы) – дәстҥрлі діни ескерткіштер тобы, Тҥпқараған
ауданы.
ТӚБЕЛ (Тобел) - қ., Қарақия ауданы.
ТӚБЕҚОРА (Тобекора) - қыс., Маңғыстау ауданы.
ТӚЛЕБАЙ (Толебай) – қ., Бейнеу ауданы.
ТӚЛЕБЕРГЕН (Толеберген) – мола., Тҥпқараған ауданы.
ТӚЛЕГЕНӘУЛИЕ ЖЕРАСТЫМЕШІТІ (Толегенаулие жерастымешити) – мешіт ор.,
Маңғыстау ауд-ы, Шайыр ауылының маңында.
ТӚЛЕНБӚГЕТ (Толенбогет) – қор., Қарақия ауданы.
ТӚЛЕП (Толеп) – қ., а., қор., Бейнеу, Қарақия ауд-да.
ТӚЛЕП (Толеп) – а., Бейнеу ауданы.
ТӚЛЕП (Толеп) – қ., Қарақия ауданы.
ТӚЛЕП (Толеп) – жҧрт, Қарақия ауданы.
ТӚЛЕПҚАЗҒАН (Толепказган) – қҧдықтар, Бейнеу ауданы.
ТӚЛЕСІН (Толесин) – мола, Маңғыстау ауданы.
ТӚЛЕУ (Толеу) – қ., мола, Маңғыстау ауданы.
ТӚЛЕШ (Толеш) – қ., Қарақия ауданы.
ТӚЛЕШКЕЛГЕН (Толешкелген) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТӚҢІРЕКШЫҢ (Тонирекшын) – қон., Қарақия ауданы.
ТӚҢІРЕКШЫҢ (Тонирекшын) – ойпат, Қарақия ауданы.
ТӚҢІРЕКШЫҢ (Тонирекшын) – шатқ., Қарақия ауданы.
ТӚРЕҚАЛАУ (Торекалау) – қор., Қарақия ауданы.
ТӚРЕМҦРАТ (Торемурат) - қау., Бейнеу ауданы.
ТӚРТКІЛ (Торткиль) – тӛбе, абс. биіктігі 237 м. Маңғыстау ауданы.
ТӚРТҚҦДЫҚ (Торткудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТӚСЕЛБАЙ (Тосельбай) – мола, Маңғыстау ауданы.
ТӚСТІК (Тостик) – б., Тҥпқараған ауданы.
ТУЛУГУНДА (Тулугунда) – қор., Маңғыстау ауданы.
ТУМА (Тума) - қон., Маңғыстау ауданы.
ТҦЗБАЙЫР (Тузбайыр) – тау, Маңғыстау ауданы, Ақтау жотасының Батыс Ҥстіртпен шектесетін
тҧсында.
ТҦЗБАЙЫР (Тузбайыр) – тҧз.қ., Маңғыстау ауданы.
ТҦЗБАЙЫР (Тузбайыр) – сор, Маңғыстау ауданы.
ТҦЗБҦЛАҚ (Тузбулак) – б., Бейнеу ауданы.
ТҦЗОРПА (Тузорпа) – мола, Бейнеу ауданы.
ТҦЛСҦЛУ (Тулсулу) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ТҦМҒАШЫ (Тумгашы) - тау.
ТҦМСЫҚ (Тумсык) – алқ., Қарақия ауданы.
ТҦРАЙЫМБЕТ (Турайымбет) – қ., Бейнеу ауданы.
ТҦРДЫҒҦЛ (Турдыгул) - тӛбе, Бейнеу ауданы.
ТҦРЛЫҒҦЛ (Турлыгул) - қ., Бейнеу ауданы.
ТҦРМАМБЕТ (Турмамбет) – қор., Бейнеу ауданы.
ТҦРСЫНБАЙ (Турсынбай) – тоған, Бейнеу ауданы.
ТҦРЫҚ (Турык) – мола, Қарақия ауданы.
ТҦРЫМ (Турым) - қ., Маңғыстау ауданы.
ТҦРЫШ (Турыш) – а., қҧм, Бейнеу ауданы.
ТҦРЫШАТА (Турышата) – қор., Бейнеу ауданы.
ТҦЩЫАЙРЫҚ (Тущыайрык) – б., Маңғыстау ауданы.
ТҦЩЫАЙРЫҚ (Тущыайрык) – суат, Маңғыстау ауданы.
ТҦЩЫБЕК (Тущыбек) – а., Маңғыстау ауданы.
ТҦЩЫБЕК (Тущыбек) – қор., Маңғыстау ауданы.
ТҦЩЫБЕК (Тущыбек) – б., Маңғыстау ауданы.
ТҦЩЫЕРБАСАН (Тущыербасан) – суы тҧщы қҧдық, Қарақия ауданы.
ТҦЩЫОРПА (Тущыорпа) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТҦЩЫКӚЛТАБАН (Тущыкольтабан) - қ., Бейнеу ауданы.
ТҦЩЫКҤП (Тущыкуп) – қау. Тҥпқараған ауданы.
ТҦЩЫҚҦДЫҚ (Тущыкудык) – а., Маңғыстау ауданы.
ТҦЩЫҚҦДЫҚ (Тущыкудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТҦЩЫҚҦДЫҚ (Тущыкудык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ТҦЩЫҚҦДЫҚ (Тущыкудык) – тҧз. қ., Тҥпқараған ауданы.
ТҦЩЫҚҦЙ (Тущыкуй) – қ., қора, Маңғыстау ауданы.
ТҦЩЫОРПА (Тҧщыорпа) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТҦЩЫСАЙ (Тҧщысай) – қыс., Тҥпқараған ауданы.
ТҦЩЫСАЙҚҦДЫҚ (Тҧщысайкудык) – қ., Қарақия ауданы.
ТҦЩЫШАҒЫЛ (Тущышагыл) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТҦЯҚ (Тҧяқ) – мола, Маңғыстау ауданы.
ТҦЯҚАРЫМ (Туякарым) – қон., Маңғыстау ауданы.
ТҤБЕНИЯЗ (Тубенияз) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТҤБІЖІК (Тубижик) – б., Тҥпқараған ауданы.
ТҤБІЖІК (Тубижик) – сай, Тҥпқараған ауданы.
ТҤЙЕБАТҚАН (Туйебаткан) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТҤЙЕБАТҚАН (Туйебаткан) – қҧм, Маңғыстау ауданы.
ТҤЙЕҚҦДЫҚ (Туйекудык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТҤЙЕМОЙЫНШАППА (Туйемойыншаппа) – ӛңір, Бейнеу ауданыы, Солт. Ҥстіртте.
ТҤЙЕСУ (Туйесу) - қ., Қарақия ауданы.
ТҤЙЕСУ (Туйесу) - қыс., Қарақия ауданы.
ТҤЙЕСУ ҚҦМЫ (Туйесу кумы) – қҧмды алқап, Қарақия ауданы, Маңғыстау ҥстірті мен Ҥстірттің
батыс аралығында.
ТҤЙЕСІҢІРЛІ (Туйесинирли) – қ., Қарақия ауданы.
ТҤКІБАЙ (Тукибай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТҤЛКІЛІ (Тулкили) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ТҤЛКІЛІ (Тулкили) – қҧр. арна, Тҥпқараған ауданы.
ТҤЛКІЛІ ТӚРТКІЛ (Тулкили торткиль) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ТҤМЕН (Тумен) - қ., Бейнеу ауданы.
ТҤПҚАРАҒАН (Тупкараган) – тҥб., Тҥпқараған ауданы.
ТҤПҚАРАҒАН (Тупкараган) – шығ., Тҥпқараған ауданы.
ТҤПҚАРАҒАН (Тупкараганский) – аудан, орталығы – Форт-Шевченко қаласы.
ТҤРІК (Турик) – бейіт, Қарақия ауданы.
ТҤРІКПЕНОЙ (Турикпеной) – шатқ., Қарақия ауданы.
ТҤРІКПЕНСҤЙЕК (Турикменой) – шатқ., Бейнеу ауданы.
ТҤРЛЕН (Турлен) - қыс., Маңғыстау ауданы.
ТЫҒЫРЫҚСОР (Тыгырыксор) – балшықты сор, Солт. Ҥстірттің шығысында.
ТЫНЫМБАЙ (Тынымбай) – шоқы, Қарақия ауданы.
ТЫШҚАҚ (Тышкак) – қ., Маңғыстау ауданы.
ТЫШҚАНДЫ (Тышканды) – қон., Бейнеу ауданы.
ТЫШҚАНДЫ (Тышканды) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
ТЫШҚАНЖАР (Тышканжар) – қон., Маңғыстау ауданы.
ТЫШҚАНҚҦМ (Тышканкум) - қҧм, Маңғыстау ауданы.
ТІЛЕБАЙ (Тилебай) – қор., Қарақия ауданы.
ТІЛЕГЕН (Тилеген) – қор., Маңғыстау ауданы.
ТІЛЕГЕН - ТӚЛЕГЕН (Тилеген – Тольеген) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ТІЛЕК (Тилек) – сор, Бейнеу ауданы.
ТІЛЕМІС (Тилемис) – қор., Маңғыстау ауданы.
ТІЛЕУМАҒАНБЕТТӚБЕ (Тилеумаганбеттобе) – қор., Бейнеу ауданы.

УА (Уа) – қ., Маңғыстау ауданы.

УАҚБҦЛАҚ (Уакбулак) - қолқат, Маңғыстау ауданы.
УАҚҚҦМ (Уаккум) – қҧм, Маңғыстау ауданы.
УАҚМОЛА (Уакмола) – мола, Қарақия ауданы.
УӘЛІ (Уали) – қ., қор., Маңғыстау ауданы, Ӛтес темір ж. шығысында орналасқан.
УТАС (Утас) – қҧдықтар, Маңғыстау ауданы.

ҦЗЫН (Узын) – қ., Қарақия ауданы.

ҦЗЫН (Узын) – қ., Қарақия ауданы.
ҦЗЫН (Узын) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҦЗЫНАРАЛ (Узынарал) – қон., Тҥпқараған ауданы, Бозащы тҥбегінің қиыр батысында. Ҧзындығы
55 км, орта тҧсындағы енді жері 7-ге жуық.
ҦЗЫНБАЙ (Узынбай) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҦЗЫНБАС (Узынбас) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҦЗЫНБАС (Узынбас) – мола, Маңғыстау ауданы.
ҦЗЫНБАС (Узынбас) – жыра, Мҧнайлы ауданы.
ҦЗЫНБАСОЙ (Узынбасой) – ой, Маңғыстау ауданы.
ҦЗЫНБАССАЙ (Узынбассай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҦЗЫНБАССАЙ (Узынбассай) – қҧр. ӛ., Маңғыстау ауданы.
ҦЗЫНКӚСЕ (Узынкосе) - қон., Маңғыстау ауданы.
ҦЗЫНҚҦДЫҚ (Узынкудык) – қ., Қарақия ауданы.
ҦЗЫНҚҦДЫҚ (Узынкудык) – тҧз. қ., Тҥпқараған ауданы.
ҦЗЫНТАҚЫР (Узынтакыр) – шатқ., Бейнеу ауданы.
ҦЗЫНТАМ (Узынтам) – қау., Тҥпқараған ауданы.
ҦЗЫНШАҒЫЛ (Узыншагыл) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
ҦЙҚЫЛЫ (Уйкылы) – шатқ., Қарақия ауданы.
ҦЛАНАҚ (Уланак) – қыс., кертпеш, Маңғыстау ауданы.
ҦЛЫЕСПЕ (Улыеспе) - қ., Маңғыстау ауданы.
ҦЛЫҚАРАТҤЙЕ (Улыкаратуйе) - шымырау, Бейнеу ауданы.
ҦЛЫҚЫЗ (Улыкыз) –шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҦЛЫ ҚЫРҒЫН (Улы Кыргын) – қор., Қарақия ауданы.
ҦРАКЕУЕК (Уракеуек) – ҥңгір, Маңғыстау тҥбегінде.
ҦРЫЖОЛ (Урыжол) – тау, Маңғыстау ауданы.
ҦСАҚ (Усак) – қ., қыс., Маңғыстау ауданы.
ҦСАҚ ТӚРТКІЛ (Усак торткиль) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҦШАН (Ушан) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҦЯЛЫ (Уялы) – қ., Бейнеу ауданы.
ҦЯЛЫ (Уялы) – қҧм, Бейнеу ауданы.
ҦЯЛЫ (Уялы) – қау., Бейнеу ауданы.
Ҥ

ҤДЕК, Ӛдек (Удек) – қ., Тҥпқараған ауданы.

ҤЙГЕНТАС (Уйгентас) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ҤЙСІН (Уйсин) – тӛбе, абс. биіктігі 183 м. Қарақия ауданы.
ҤЙСІН (Уйсин) – қор., Қарақия ауданы.
ҤЙТОЛЫ (Уйтолы) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы.
ҤКІКҤП (Укикуп) – кҥп, Маңғыстау ауданы.
ҤЛЕК (Улек) - ескі қор., Маңғыстау ауданы.
ҤЛЕК (Улек) - қ., Маңғыстау ауданы.
ҤЛКЕН АҒАШТЫ (Улкен Агашты) – б., Маңғыстау ауданы.
ҤЛКЕН АҚКЕТІК (Улкен Аккетик) – қҧр. арна, Тҥпқараған ауданы.
ҤЛКЕН ЕМІР (Улкен Емир) – ескі жҧрт, Мҧнайлы ауданы.
ҤЛКЕН ҚАРАОБА (Улкен Қараоба) – қ., Маңғыстау ауданы.
ҤЛКЕН ҚАРАСАЙ (Улкен Қарасай) – аңғ., Маңғыстау ауданы.
ҤЛКЕНӚЗЕН (Улкенозен) – тӛбе, абс. биіктігі 167 м. Қарақия ауданы.
ҤЛКЕНСОР (Улкенсор) – шатқ., Бозащы тҥбегінде, Маңғыстау және Тҥпқараған аудандарынды.
ҤЛКЕН ШҦҚЫРОЙ (Улкен Шукырой) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҤМБЕТАЙ (Умбетай) – қ., Бейнеу ауданы.
ҤМІТТӚБЕ (Умиттобе) - тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ҤРКІМБАЙ (Уркимбай) – шоқы, Мағыстау ауданы.
ҤСЕН (Усен) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ҤСТІРТ (Устирт) – дӛңесті аймақ, Қарақия ауданы, Батыста Маңғыстау тҥбегі мен Қарабҧғазкӛл
шығанағы, шығыста Арал теңізі мен Әмудария атырау аралығын алып жатыр.
ҤСТІРТ (Устиртский) – қорық, Қарақия ауданы.
ҤШАУДАН (Ушаудан) - қ., Маңғыстау ауданы.
ҤШАУЫЗ (Ушауыз) – қ., Таушықтың солт.-шығысында; Тҥпқараған ауданы.
ҤШАУЫЗ (Ушауыз) – шоқы, Тҥпқараған ауданы.
ҤШКЕМПІР (Ушкемпир) - мола, Маңғыстау ауданы.
ҤШКЕМПІР (Ушкемпир) - сор, Маңғыстау ауданы.
ҤШКӚЗ (Ушкоз) – б., Маңғыстау ауданы.
ҤШКӚЗӘУЛИЕ (Ушкозаулие) – қор., Маңғыстау ауданы.
ҤШҚҦДЫҚ (Ушкудык) - тҧз. қ.,Бейнеу ауданы.
ҤШҚҦДЫҚ (Ушкудык) - тҧз. қ., Қарақия ауданы.
ҤШҚҦЗ (Ҥшкуз) – б. Маңғыстау ауданы.
ҤШҚҦЮ (Ушкую) – қ., Қарақия ауданы.
ҤШҚҦЮ (Ушкую) – қор., Қарақия ауданы.
ҤШОБА (Ушоба) – мола, Қарақия ауданы.
ҤШСАЙ (Ушсай) – сай, Бейнеу ауданы.
ҤШСАЙ (Ушсай) – қ., Бейнеу ауданы.
ҤШСУ (Ушсу) – қ., Қарақия ауданы.
ҤШСУ (Ушсу) – қау., Тҥпқараған ауданы.
ҤШТАҒАН (Уштаган) – а., Маңғыстау ауданы.
ҤШТАМ (Уштам) – қор., Ҥстірттің батыс сілемінде орналасқан діни қҧрылым кешені; Қарақия
ауданы.
ҤШТАММҦРЫН (Уштаммурын) – шатқ., Қарақия ауданы.
ҤШТӚБЕ (Уштобе) – қон., Маңғыстау ауданы.
ҤШТҦРСЫНБАЙ (Уштурсынбай) – қ., Бейнеу ауданы.
ҤШТҦРСЫНБАЙ (Уштурсынбай) – тӛбе, Бейнеу ауданы.
ҤШШОҢҚАЛ (Ушшонкал) – тӛбе, Оңт. Ҥстіртте.

ФОРТ-ШЕВЧЕНКО (Форт-Шевченко) – қала, Тҥпқараған ауд-ның ә. орт.,

ХАНАЙ (Ханай) – қ., Бейнеу ауданы.

ХАНТӚРТКІЛ (Ханторткиль) – шағын тӛрткіл, Маңғыстау ауданы.
ХАТАМҚОЖА (Хатамкожа) – қор., Мҧнайлы ауданы.

ШАБАЙМОЛА (Шабаймола) – мола, Бейнеу ауданы.

ШАҒА (Шага) – қойнау, Маңғыстау ауданы.
ШАҒА (Шага) – б., Маңғыстау ауданы.
ШАҒАН (Шаган) – тӛбе, абс. биіктігі 102 м. Бейнеу ауданы.
ШАҒЫЛДЫСОР (Шагылдысор) – ойыс., Қарақия ауданы.
ШАҒЫЛҚОРА (Шагылкора) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ШАҒЫЛОРПА (Шагылорпа) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШАҒЫН (Шагын) – қ., Бейнеу ауданы.
ШАҒЫРЛЫ (Шагырлы) - қ., Бейнеу ауданы.
ШАҒЫРЛЫ-ШӚМІШТІ (Шагырлы-Шомишти) – кен ор., Бейнеу ауданы.
ШАЙТАНКҤП (Шайтанкуп) – кҥп., Маңғыстау ауданы.
ШАЙТАНКӚЛ (Шайтанколь) – шатқ., Қарақия ауданы.
ШАЙТАНКӚПІР (Шайтанкопир) – кӛпір, Маңғыстау ауданы.
ШАЙТАНҚАЛА (Шайтанкала) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШАЙТАНТОПЫРАҚ (Шайтантопырак) - шатқ., Қарақия ауданы.
ШАЙТАНШАРА (Шайтаншара) – мола, Бейнеу ауданы.
ШАЙХЫБАБА (Шайхыбаба) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ШАЙЫР (Шайыр) – а., Маңғыстау ауданы.
ШАҚАН (Шакан) – қ., Бейнеу ауданы.
ШАҚПАҚАТА (Шакпаката) – киелі ор., Тҥпқараған ауданы.
ШАҚПАҚМҦРЫН (Шакпакмурын) – мҥй., Қарақия ауданы.
ШАҚПАҚТЫ (Шакпакты) – жол, Шопаната мешітінің шығысында; Қарақия ауданы.
ШАҚПАҚТЫСАЙ (Шакпактысай) – қҧр., ӛ., Маңғыстау және Тҥпқараған ауд-да.
ШАҚЫРҒАН (Шакырган) – тау аңғары, Маңғыстау ауданы.
ШАҚЫРҒАН (Шакырган) – мола, Маңғыстау ауданы.
ШАЛАБАЙ (Шалабай) – дӛң, Жаңаӛзен ә. қарайды.
ШАЛАРАН (Шаларан) – қ., Бейнеу ауданы.
ШАЛБАРҚАЗҒАН (Шалбарказган) – қ., Бейнеу ауданы.
ШАЛОЙ (Шалой) – қ., Қарақия ауданы.
ШАҢҚАЛА (Шанкала) – қон., Ҥстірттегі қоныс.
ШАҢЫРАҚ (Шанырак) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ШАҢЫРАҚКҤП (Шаныраккуп) – кҥп, Маңғыстау ауданы.
ШАППА (Шаппа) – қ., Ҥстіртте.
ШАРҚЫРАУЫҚ (Шаркырауык) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШАРШЫ (Шаршы) – қор., Қарақия ауданы.
ШАРШЫ (Шаршы) – қ., Қарақия ауданы.
ШАРШЫМОЛА (Шаршымола) – қор., Бейнеу ауданы.
ШАТ (Шат) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШАТ (Шат) – қыс., Маңғыстау ауданы.
ШАТТЫҚ (Шаттык) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ШӘДИ (Шади) – қон., Маңғыстау ауданы.
ШӘКЕЙ (Шакей) - шатқ., Маңғыстау ауданы.
ШӘУДІР (Шаудир) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШЕБІР (Шебир) – а., Маңғыстау ауданы.
ШЕГЕМ (Шегем) – қ., Қарақия ауданы.
ШЕГЕМҚАЗҒАН (Шегемказган) – қ., Бейнеу ауданы.
ШЕГІРҚАЗЫ (Шегирказы) – б., сай, Маңғыстау ауданы.
ШЕКТІБАЙ (Шектибай) – қор., Мҧнайлы ауданы.
ШЕЛЕК (Шелек) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШЕҢГЕЛДІ (Шенгельди) – жҧрт, Маңғыстау ауданы.
ШЕРҚАЛА (Шеркала) – тау, Маңғыстау ауданы.
ШЕТКІҚОРА (Шеткикора) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ШЕТПЕ (Шетпе) – а., Маңғыстау ауданы.
ШЕТПЕ (Шетпе) – Маңғыстау ауданының орт.
ШЕТТӚБЕ (Шеттобе) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ШИӘУЛИЕ (Шиаулие) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ШИЕЛІ (Шиели) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШИЕЛІБҦЛАҚ (Шиелибулак) – қор., Маңғыстау ауданы.
ШИҚЫБАБА (Шикыбаба) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ШИЛАН (Шилан) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШИЛІ (Шили) – б., Маңғыстау ауданы.
ШИЛІ (Шили) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШИЛІ (Шили) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ШИЛІАЙРЫҚ (Шилиайрык) – қ., Ҥстіртте.
ШИЛІБҦЛАҚ (Шилибулак) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШИКӘБІРАТА (Шикабирата) – киелі зират, Маңғыстау ауданы.
ШИЛІҚҦДЫҚ (Шиликудык) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ШИЛІҚҦДЫҚ (Шиликудык) – қ., Бейнеу ауданы.
ШИРАҚСУ (Шираксу) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ШИФЕРЛІ (Шиферли) – қон., қора, Маңғыстау ауданы.
ШОҒЫ (Шогы) – қон., Бейнеу ауданы.
ШОҚАЙ (Шокай) – б., Маңғыстау ауданы.
ШОҚАН (Шокан) – қон., Маңғыстау ауданы.
ШОҚЫБҦҒАЗ (Шокыбугаз) – шатқ., Бейнеу ауданы.
ШОҚЫРАҚТАУ (Шокырактау) – тау, Маңғыстау ауданы.
ШОЛАБАЙ (Шолабай) – қ., Бейнеу ауданы.
ШОЛАБАЙ (Шолабай) – қау., Бейнеу ауданы.
ШОЛАҚ (Шолак) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШОЛАҚБАТЫР (Шолакбатыр) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ШОЛАҚҚАЗҒАН (Шолакказган) – қ., Қарақия ауданы.
ШОЛАҚТАМ (Шолактам) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШОЛАҚТАМ (Шолактам) – мазар, Маңғыстау ауданы.
ШОЛАҚТАМ (Шолактам) – қау., Қарақия ауданы.
ШОЛАҚТАМ (Шолактам) – қау., Тҥпқараған ауданы.
ШОЛТАНБҦЛАҚ (Шолтанбулак) - қ., Қарақия ауданы.
ШОҢ (Шон) – киелі ор., Маңғыстау ауданы.
ШОҢ (Шон) – б., Маңғыстау ауданы.
ШОҢАЙ (Шонай) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШОПАНАТА (Шопаната) – киелі ор., Қарақия ауданы.
ШОПАНАТА (Шопаната) – б., Қарақия ауданы.
ШОРЫМ (Шорым) – мола, Маңғыстау ауданы.
ШОРЫМҚАПЫ (Шорымкапы) – аңғ., Маңғыстау ауданы.
ШОТАН (Шотан) – қ., қау., Маңғыстау ауданы.
ШОТЫҚБАЙ (Шотыкбай) – қ., Бейнеу ауданы.
ШОШҚАЛЫ (Шошкалы) – мола, Бейнеу ауданы.
ШӚЛҚҦМ (Шолькум) – қҧмды алқап, Бейнеу ауданы.
ШӚЛҚҦМ (Шолькум) – қ., Бейнеу ауданы.
ШӚЛМОЛА (Шольмола) – қор., Қарақия ауданы.
ШӚЛОЙ (Шольой) – қ., Қарақия ауданы.
ШӚЛТАУ (Шольтау) – тау, Бейнеу ауданы.
ШӚЛШАҒЫЛҚҦМ (Шольшагылкум) – қҧмды алқап, Бозащы тҥбегінің батысында;
Маңғыстау ауданы.
ШӚМІШТІ (Шомишти) - қор., Бейнеу ауданы.
ШӚМІШТІКӚЛ (Шомиштиколь) – сор, қор., Солт. Ҥстірт кемерінің солтҥстік етегін бойлай
жатыр; Бейнеу ауданы.
ШУАШТЫ (Шуашты) – қ., Бейнеу ауданы.
ШҦБАРТАЙ - ТЕРІСКЕНДІ (Шубартай – Терискенды) – шатқ., Маңғыстау ауданы.
ШҦҚЫР (Шукыр) – қ., Мҧнайлы ауданы.
ШҦҚЫР (Шукыр) – қор., Мҧнайлы ауданы.
ШҦҚЫР (Шукыр) – б., Мҧнайлы ауданы.
ШҦҚЫРАУЫЛ (Шукырауыл) – қамал, Тҥрқараған ауданы.
ШҦҚЫРОЙ (Шукырой) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШҦҚЫРОЙ (Шукырой) – қора, қон., Маңғыстау ауданы.
ШҤЙЛІ (Шуйли) – шатқ., Тҥпқараған ауданы.
ШҤЙІШБЕК (Шуйишбек) - қау., Бейнеу ауданы.
ШҤҢКІЛ (Шункиль) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШҤРЕН (Шурен) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШЫҒЫС АТАНИЯЗ (Шыгыс Атанияз) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ШЫҒЫС БЕКТУРЛЫ (Шыгыс Бектурлы) – мҧн. кені, Қарақия ауданы.
ШЫҒЫС ЖЕТІБАЙ (Шыгыс Жетибай) – мҧн. кені. Қарақия ауданы.
ШЫҒЫС КЕНДІРЛІ (Шыгыс Кендирли) – шатқ., Қарақия ауданы.
ШЫҒЫС ҚАРАТАУ (Шыгыс Каратау) – кертпеш, Маңғыстау ауданы.
ШЫҒЫС ҚАУЫНДЫ (Шыгыс Кауынды) - ой, Қарақия ауданы.
ШЫҒЫС ҚОЛБАЛАОЙ (Шыгыс Колбалаой) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ШЫҒЫС НОРМАУЛ (Шыгыс Нормаул) – м.-г.конд. кені. Жаңаӛзен қаласынын 63 км жерде
орналасқан.
ШЫҒЫС САЗТӚБЕ (Шыгыс Сазтобе) – г.-м. кені. Бейнеу ауданы.
ШЫҒЫС ТАСҚАЛА (Шыгыс Таскала) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ШЫҒЫС ТӚРТКІЛ (Шыгыс Торткиль) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ШЫҒЫС ТҦРЫҚ (Шыгыс Турык) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ШЫҒЫС ШАТЫР (Шыгыс Шатыр) – тӛбе, Қарақия ауданы.
ШЫЛДЫР (Шылдыр) – қҧр., ӛ., Тҥпқараған ауданы.
ШЫЛПЫҚ (Шылпык) – тҥлей, Бейнеу ауданы.
ШЫМСЕҢГІР (Шымсенгир) – қ., Бейнеу ауданы.
ШЫНӘУЛИЕ (Шынаулие) – қор., Тҥпқараған ауданы.
ШЫНЖЫР (Шынжыр) – ойпаң, қор., Қарақия ауданы.
ШЫНЖЫРБАСАР (Шынжырбасар) – ой, Қарақия ауданы.
ШЫНЖЫРҚАБАҚ (Шынжыркабак) – шатқ., Қарақия ауданы.
ШЫҢЫРАУ (Шынырау) – қ., Тҥпқараған ауданы.
ШЫҢЫРАУ (Шынырау) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШЫРАҚБАЙ (Шыракбай) – тӛбе, Маңғыстау ауданы.
ШЫРАҚБАЙ-ШАҢҚАЛА (Шыракбай – Шанкала) - қ., Бейнеу ауданы.
ШЫРЫЛДАҚ (Шырылдак) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШЫТША (Шытша) – қау., Тҥпқараған ауданы.
ШІЛКӚЗ - МАЙРАМ (Шилькоз-Майрам) – қор., Маңғыстау ауданы.
ШІЛҚЫЗ (Шилькыз) – мола, Маңғыстау ауданы.
ШІЛІК (Шилик) – қ., Маңғыстау ауданы.
ШІЛІКТІ (Шиликты) – аңғ., Маңғыстау ауданы.
ШІЛІКТІ (Шиликты) – сай, Маңғыстау ауданы.

ЫБЫҚ (Ыбык) – қ., Маңғыстау ауданы.

ЫБЫҚ (Ыбык) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЫНТА (Ынта) – қон., Маңғыстау ауданы.
ЫРҒЫЗБАЙ-ҚАРАСАЙ (Ыргызбай–Карасай) – бӛг., Маңғыстау ауданы.
ЫРМАҚ (Ырмак) – қ., Бейнеу ауданы.
ЫРМАҚ (Ырмак) – б., Бейнеу ауданы.

ІДІРІС (Идирис) – қон., Маңғыстау ауданы.

ІЛЕКЕРМОЛА (Илекермола) – мола, Бейнеу ауданы.
ІРІМШІКТІОЙ (Иримшиктыой) – қ., Бейнеу ауданы.
 Қосымша IV

ТОПОНИМИЯЛЫҚ АҢЫЗДАР

Ақотты нар
Ақотты нар – Оңтҥстік Ҥстірттегі шыңырау, жер аты. «Ақ от» – қазақ тілінде шӛбі
мол, жусанды, малға жайлы жерге айтылған сӛз (С.Қондыбай, 2007, 171). Ал нар атауы,
жергілікті аңыз бойынша, қҧдықты қазу кезінде қҧдықшыны сыртқа алып шығуға
қолданылған нарға байланысты қалған. Бҧрын шығырға тҥспеген нар ҥркіп, қҧдықшыны
қҧдық ішіне соғып-соғып, ӛлідей алып шыққан. Осы оқиғаға байланысты қҧдық атауына
нар сӛзі қосақталып айтылып кеткен екен.

Асалы-Көкетай күмбезі
Бейнеу ауданында Асалы-Кӛкетай күмбезі деген сәулет ескерткішінен тҧратын
жер атауы бар. Кҥмбез қуғыншылар қолынан қаза тауып, арманда кеткен екі ғашыққа
арналған. Кӛкетай байдың сҧлу қызы да, Асалы – сол байдың жылқышысы, жарлы
жігіт. Сӛз байласқан екеуі Асалының Жем бойында отырған ағайындарына қашады.
Асалы қуғыншылар қолынан қаза табады, ал қыз ӛзіне қанжар салады.

Әбіл төрткіл мен Түлкілі Бөкенбай

Аңызда: «Атағозы, Бердібектің балалары Әбіл мен Бӛкенбай маңайласқан
тҥрікменнің жылқысынан арғымақ қҧлынды «тҥбінде айғыр қыламыз» деп, сайдың
бойымен алып бара жатқан. Бҧларды тҥрікмендер кӛріп қалып, екі балаға қуып жетеді,
біреуін сайдың бойында, екіншісін тӛрткілдің басына қашып шығып кеткен жерінен
ӛлтіреді. Ол жерлер қазір де: «Әбілтӛрткіл, Түлкілі Бӛкенбай» деп аталады.
Балалардың ӛлігін кӛріп, жылқышылар ауылға қайтып келеді. Ауылда Бердібек пен
Атақозы жорықта ма, әлде жоқ қарап кетті ма ол жағы белгісіз, ауылда жоқ болады.
Содан Бегейдің екі батыры – Ӛмір мен Темір Тҥлкілі Бӛкенбай мен одан бір кӛштік
жердегі Қошаққа дейінгі аралықтағы, теңіз жағалауында отырған тҥрікменді тегіс
қырған екен дейді. Сол жер «Тҥрікмен сҥйек» деп аталады (Ж.Дҥйсенбаева, 2002, 52).

Балаәулие
Балааулие – Маңғыстау ауданындағы мола. Қырықкез қырғыны тҧсында шабылған
басын кӛйлегінің етегіне орай сала жҥгірген баланың келіп, жеткен жері екен делінеді.
Бала жҥрегі жеті кҥн бойына соғып жатыпты-мыс. Жҧртшылық сол баланың денесін
жатқан жеріне арулап жерлейді. Кейін бейіт басынан от шығып, ерекше қасиет белгісін
таныта бастайды. Жергілікті тҧрғындар бала әулие деп атап кеткен» (Маңғыстау
энциклопедиясы, 1997, 176).

Дөңқара
Ҥстірт жазығында биік тастардан қаланған тӛрт бҧрышты пирамида тәрізді
ескерткіш бар, Ол Дӛңқара моласы. Дӛңқара деген қазақтың ер тҧлғалы, қайсар, бірақ
аңшылықтан ӛзге кәсібі жоқ, жалғыз атынан басқа малы жоқ қазақтың бір кедей жігіті.
Бозашыдағы тҥрікмен ауылының атақты бір байдың сҧлу қызын жақсы кӛріп, қыз да
ӛзінің атастырылып қойылған елінің барына қарамастан қалауы осы жігітке тҥсіп, екеуі
сӛз байласып, елден қашып, Дӛңқараның нағашысына барып паналамақ болады. Бірақ
бҧл ойларын біліп қойған қыздың жағы Қаработаны байлап, жібермей және қыз болып
белгі беріп Дӛңқараны да қолға тҥсіріп ӛлтіріп тынады. Бірнеше кҥн ӛткен соң арыстың
денесін ел тауып, теңіз тҧсындағы тау басына жерлейді. Аңыз бойынша жерлеуге келген
елден жер қайысыпты, күн құлақтанып ай тұтылыпты. Аспанды қара бұлт торлап,
жылқы жусауын доғарған екен. Түйе біткен азынап, жұрттың кӛз жасынан кӛл тұрып,
жағасына құрақ шыққан екен.
Ел болып кӛтеріліп еңселі ескеркіш тҧрғызылған екен. Қаработа да сҥйгені жатқан
жерді кӛрмекші болып бір кҥні аңдушыларынан қашып осы ҥстіртке кӛтерілгенде
қуғыншылар оны да бауыздап ӛлтіріпті. Және денесін теңізден ары асырып жерлепті.
Кейіннен Қаработа сҧлудың қаны тамған тақыр жерден ҥш ағаш ӛсіп шығыпты дейді.
Аңыз ҥш ағаштың екеуін Қаработа мен Дӛңқараның, ал ортасындағы жіңішкесін ана
қҧрсағындағы нәрестелерінің рухтары дейді (Ә. Спан, 2006).
Ерсары қайрағы
Сенек бетіндегі мидай жазық далада шаншылып тҧрған қада тас бар, ол Ерсары
қайрағы деп аталады, бойы 4 метр, 5 см, жуандығы мерт жарым. Ерсарыбай – 1313-
1314жж бірінде ӛлген тҥрікменнің солор руының кӛсемі. Қазір Қарақия ауданындағы
қорым. Кезінде бҧл жер – ру кӛсемдерінің бас қосатын тӛбесі екен.
Ел аузында мынадай кӛркем аңыз бар: «Ертеде бҧл жерде Ерсары деген алып батыр
ӛтіпті дейді. Оның аса ірі тҧлғалы болғаны соншалық, Сҧмса қҧмы оның тӛсегіндей екен.
Тамақ әзірлегенде қазанның бір қҧлағын Ҧлы Кіндікке, екінші қҧлағын Кіші Кіндікке
асып қояды екен. Бҧл екі жердің арасы – тӛрт шақырым. Сол жерде отырып астың дәмін
келтіру ҥшін Шопан атаның тҧзын кесіп алып қазанына салатын кӛрінеді. Ал қазаны
қайнағанда кӛбігін Қорғанбайдың ойпатына тӛгеді екен. Бҧл ойпат - Ҧлы Кіндік пен Кіші
Кіндіктен елу шақырым жерде. Қорғанбай ойпатының тҥбіне кҥні бҥгінге дейін шӛп
шықпайтыны содан кӛрінеді. Ерсары ысырып тастаған ошақтың кҥлі қазіргі Бостан қҧмы
деседі. Бҧл қҧм бес шақырым жерде. Ерсары таңертеңгісін тҧрғанда кӛлбей тҥскен
кӛлеңкесі 350 шақырым жердегі Тҥпқарағанға жетеді екен.
Бірде Ҥстірт пен Ақтау сілемдерінің ҧштасқан жеріне су жиналып, елдің кӛш-
қонына кедергі болады. Ел жиналып, Ерсары батырдан кӛмек сҧрайды. Сонда батыр
асасымен тҥртіп қалған тау сілемі жарылып, іркілген су Каспийге (Хасарлыға) ағып
кетеді. Қазіргі Ақтау сілемдерінің аңғары сол іркілген су аққан жер дейді.
Бірде Ерсары Сҧмса қҧмын тӛсек қылып, тынығып жатса аяғының басы қыши
беріпті. Сонда батыр; «Апыр–ай, бҥгін даланың қҧрт-қҧмырсқасы ӛріген мазасыз тҥн
болды-ау», – деп аунап тҥседі де ҧйықтап кетеді. Ертесіне оянса башайын қасқыр жеп
кетіпті (С.Қондыбай, 2002, 214).

Еспенбет қырғыны
Еспенбет қырғыны – Маңғыстау ауданындағы жер атауы. Шежіреде бҧл жер атауы
туралы былай делінген: «Әнеттің Бабақҧл деген баласынын тараған Еспенбет деген бай
кісі болған. Еспенбет Арқадан кӛшіп келе жатқанда, оған солдаттан қашқан екі татар
жігіті келіп паналайды. Ол екеуі сауатты екен. Ел кӛшкенде екі татармен оқитын 20
шақты баланы қалдырады. Ел кӛшкесін татар екі қызды алып, балаларды ӛлтіріп, Хиуаға
қашады. Ел хабарланып, оларды Итқара деген жерде қуып жетеді. Екеуін атып тҥсіріп,
қыздарды айырып алады. Балалардың ӛлген жері «Еспенбет қырғыны» аталады
(Ә.Атшыбаев, 118).

Жабайұшқан
Жабайұшқан – қоныс, шың. Бҧл Сенек тҧспаның бер жағында, батыстан
кҥншығысқа қарап тҧрған Ҧшпа тауы. Жабай деген қазақ жерінде қалып қойған тҥрікпен
кӛрінеді. Ертеде осы таудың басына ҧя салатын қыран бҥркіттің балапандарын аулап,
Бесқалаға апарып сатады екен.
Жабай ӛзі тҥрікпен қанынан шыққан, жаужҥрек адам екен. Бірде сол Жабай жалғыз
баласын арқанға байлап жіберіп, балапан алдырғысы келген. Жан-жағы теп-тегіс, ҧшпа
таудың ажалына кезігіп тҧрған бір тастарына ілігіп қалған арқан қиылып кетіп, бала
ҧшып ӛлген. Баласынан басқа қызығы қалмаған бейшара Жабай атының кӛзін таңып, ӛзі
де ҧшып ӛлген екен.
Содан халық аузында бҧл тау «Жабайҧшқан» деп аталып кетіпті (Қазақтың мифтік
әңгімелері, 119).
Көкімбет
Тҧщықҧдық ауылының жанында Кӛкімбет атты ескі ғимарат бар. Кӛкімбет батыр
аңшылықты кәсіп еткен кісі екен, ол адамды жасартатын, мәңгілік қасиет беретін су кӛзін
іздеп жолға шығады. Сол судан нәрленіп, мәңгілік ӛмір сҥретін қҧсты ҧстап алып, еліне
келсе, ел жауға аттанғалы жатады, батыр қҧсын ҥйге қалдырып, ҧрысқа барып, қайтып
келсе, әйелі кӛк қҧсты пісіріп, етіп жеп, сорпасын қҧмай тазысына берген екен. Сызықты
ӛмірі бітіп Кӛкімбет осы араға жерленіп, әйелі мен қҧмай тазы бӛтен жаққа кӛшіп кетіпті
деседі (Б.Әбдірахманов. Кӛкімбет//Маңғыстау. 13.12.2005).

Күйкенұшқан
Күйкенұшқан – Бейнеу ауданындағы тау атауы. Осы оқиға Мҧрын Сеңгірбаев жырау
жырлайтын «Қырымның қырық батыры» цикліне кіретін «Манашыҧлы Тҧяқбай»
дастанында кӛрініс тапқан. Ол оқиғаға былайша баяндалады: «Ащыағар сайдың бойында
отырған ноғайлы ауылдарын ындыс қалмақтар шабады. Олар ноғайлылының ақылшысы
Орманбетке бізге кӛн деп талап қояды. Би кӛнбейді. Қалмақтар оны ӛлтіріп, қалған он бір
биді шақыртады. Он бір би қалмаққа келе жатып, Манашы мырзаның ҥйіне тҥседі, оған
бізбен бірге жҥр дейді. Оларға Манашының шешесі Кҥйкен де ере жҥреді. Ащыағар
сайдың бойындағы қалмақтарға он бір би: Ҥш кҥнде қайтып келеміз, елді кӛндіріп
келеміз деп, Манашыны аманатқа тапсырып кетеді. Бірақ қорқақ билер ҥш кҥнде келмей,
ауылдарын жасырып, кӛшіріп әкетеді. Қалмақтар Манашыны кескілеп ӛлтіреді. Оның
кҥйігіне шыдай алмаған анасы Аралтӛбе тауының бір шыңынан ҧшып ӛледі. Содан бері
бҧрынғы Ащыағар сайы «Манашы», Аралтӛбе тауы «Кҥйкенҧшқан» аталып келеді
(Ж.Дҥйсенбаева, 2002, 59).
 Қаламқас (1-нұсқасы)
Қаламқас атауына ілесе айтылатын ел аузындағы аңыздың бір нҧсқасы мынадай:
«Бір жолы ауылдың тайлы-таяғы қалмай жаудан кек алуға аттанады. Ауылда жас
батырдың қалыңдығы Қаламқас қана қалады. Елде қалған қарттарды аң аулап, қҧс атып
асырайтын қаламқас болады. Алғашында киіктерді бір-бірлеп атып, әкеліп жҥреді.
Соғыстан оралатын ерлер кӛрінбейді, ауыл киіктің етіне тоймай ашыға бастайды, сонда
Қаламқас киікті орға айдап қҧлатып, ӛлтіріп, ӛзі бауыздап, атқа теңдеп, ауылға беріп
жіберіп отырады. Сондай бір кҥні кҥнде орға ырғып ӛтетін ат омақасып қҧлап Қаламқас
оның астында қалады. Ел болып еңіреп, Қаламқасты жерлеп, басына аттың қылын қосып
иленген топырақтан кҥмбез тҧрғызады. Ауыл жҧртын асырау ҥшін сандалған аттың
басын сол кҥмбездің басына орнатады. Содан бастап бҧл ӛңір Қаламқас қҧлаған жер,
Қаламқас бейіті, Қаламқас елі атанып кетеді (Ә.Нҧршайықов, Қаламқас//Егемен
Қазақстан 04.11.2005).
Қаламқас (2-нұсқасы)
«Еселбай деген кісінің ҥш ҧл, ҥш қызы болыпты. Қызының аты – Қаламқас. Бірде
ауылға саудагерлер келіп бас кӛтерерлерін балық аулауға салып қойыпты. Ауыл қатты
кҥйзеліп аштық жайлай бастағанда ауылда қалған әйелдерді бастап, Қаламқас қҧдық
қазады. Аң аулауға барғанда ҧшып ӛзі ӛледі. Сол қҧдық қазір Қаламқас атымен аталады.
Қаламқас қҧлаған жер, Қаламқас бейіті, Қаламқас елі деп те аталады. Ал ауыл Байгелді
тӛбе деп аталады» (М.Мирзоев, 35).
Қалматайдың тамы
«Олжаның қызын (Олжа ру немесе адам аты екені белгісіз) кҥйеу жігіт пен
Қалматай алып қашады. Соңынан қуғыншылар қуып жетіп, әуелі Қалматайды
ӛлтіреді. Моласы қазір де бар – «Қалматайдың қауымы» аталады. «Сендер алға қарай
кете беріңдер», - дейді. Кішкенеден соң қуғыншылар кҥйеу жігітті, соңынан қызды
қуып жетіп ӛлтіреді. Болған оқиға батыстан, шығысқа қарай болған болу керек,
қыздың моласы кҥн шығыста да, жігіттердің моласы батыста. Қазірде ҥшеуінің де
моласы бар, аралары бір-бірінен 3-4 шақырымдай қашықтықта (Ж.Дҥйсенбаева, 2002,
52-53).

Қамысбай қорымы
Қамысбай қорымы – қау., Маңғыстау ауданы. Алғашқы Қамысбай Тӛлекеҧлының
зираты салынуымен байланысты аталған. Антропонекроним. «Ертеректе Қамысбай
Тӛлекеҧлы дейтін дәулетті адам ел жайлауға шыға, кӛш-жӛнекей дҥние салыпты.
Руластары ел ішінде ҥлкен бделді адамды сонау артта қалған ата қауымға –
марқҧмның бабалары жатқан зиратқа жерлегенді жӛн кӛреді. Ӛлік артқан қаралы кӛш
ізінше кейін бҧрылады. Шілденің ыстығына шыдай алмаған мҥрде жол-жӛнекей
бҧзыла бастайды. Қаралы кӛш қазіргі зират тҧрған қара жонға кідіруге мәжбҥр
болады. Ӛлік сонда жерленеді. Сол кҥннен бастап әлгі жон Қамысбай атанып кетеді
(Ә.Кекілбайҧлы, 7 том, 300).

Қаңғырқазәулие
 Қаңғырқазәулие – Маңғыстау ауданындағы мола. «Бір молда бала оқытыпты, бір
жаугершілік заманда осы молда мен қырық шәкіртін жаулар қырып кеткен деседі.
Осылардың арасынан Қаңғырқаз есімді шәкірт ӛзгелерден оқшау жерге барып жан
тапсырыпты. Оны сол орында бӛлек жерлепті де. Не ғажап екені белгісіз, сол шәкірттің
қабірінен тамыр тартқан қос бәйтерек ӛсіп шығады. Анау-мынау емес, әрқайсысы тӛрт
адамның қҧшағына зорға сиятындай қалыңдыққа жете ӛскен екен. Сол ағаштар Бекет ата
дҥниеден ӛткен кҥні (яғни 1813 жылы) бір сәтте жапырақтарынан айырылып, тамырынан
қопарыла қҧлаған деседі. Жергілікті халық аузында сақталған әңгімелерге қарағанда,
Бекет ата Қаңғырқаздың аян-пірі болған екен. 20 ғасырдың 30-шы жылдары осы ағаштың
қҧлаған томарларын ҥйдің тӛбесіне жапқан кезде ағаштан тамып тҧрған қанды кӛрген
адамдар болған деген де әңгіме бар» (С.Қондыбай, 2006, 258).

Қаракөз
Қаракӛз – Тҥпқараған ауданындағы қҧдық, бҧлақ аты. «Бҧрынырақта осы жерде
Доскелді деген тҥрікпен байы ӛмір сҥріпті. Оның Айым деген жалғыз қызы болыпты.
Сҧлу қыздың ӛмір жасы қысқа болып, гҥлдеп тҧрған шағында ӛледі. Қайғыдан шӛгіп
қалған бай биік тӛбенің басына жан-жақтан ең шебер деген қҧрылысшыларды шақыртып
алып, ҥлкен кесене салдырған екен. Айымның сырт келбетіне қарай қойылған аты
«Қарагӛз» екен, оның бейіті де «Қарагӛз бейіті» деп аталады» (Костенко,Умирбаев, 62).

Қошақ
Қошақ – Бозащы мен Маңғыстау тҥбектерінің арасындағы шығанақ, мола, қҧдық
атауы. «Ерте заманда салор мен ожақ рулары ӛзара жауласа ӛмір сҥрген деседі. Жер мен
су ҥшін болған кӛп жылғы қақтығыстардан шаршаған екі жақ бітімге келіпті, бірақ салор
жағы кӛп кешікпей шартты бҧзып, ожақ руының Қошақ есімді батырын ӛлтіреді. Ел
жҧрты батырды Сарытас шығанағына таяу жерге жерлейді, содан бері шығанақ та, сол
маңдағы кӛне мола мен қҧдық та «Қошақ» деп аталады. Батыры ӛлгесін ожақтар
Тарталы-Тҧралы жерінде болған шайқаста салорларды кҥйрете жеңіп, бҧл аймақты
мәңгілікке тастап кетуге мәжбҥр еткен – міс» (Костенко,Умирбаев, 169).

Құлаат
Құлаат – Маңғыстау ауданындағы тӛбе (тау) атауы. Биіктігі – 277 м. «Осы маңда
жерленген Қырықкез батырдың Қади деген батыр інісі болыпты. Батырлығымен атағы
мәшһҥр болған Қади аталған тауда болған бір ҥлкен шайқас кезінде қаза тапқан, сірә сол
жерге жерленген. Қадидың қҧла тҥсті аты болған. Міне осы атының есімі тау атына негіз
болыпты дейді халық аңызы (Костенко,Умирбаев, 161-162).

Қырықкез
Қырықкез – Маңғыстау ауданындағы кӛне бейіт орны. Ескі қорымда жерленген
Қырықкез де ноғайлы заманының адамы делінеді. Аңызда ол кісіні жерлемек болып,
бейіт қазған сайын адамның денесі созыла берген деседі, ақыры осы адам ҥшін ҧзындығы
қырық кез болған кӛр қазуға тура келіпті, ӛйткені әлгі адамның денесі осыншама
ҧзындыққа жеткен деседі (С.Қондыбай, 2002, 258).

Мақтымбаба
Ертедегі жаугершілік алмағайып заманда Қаракӛз бҧлағының басында ҥлкен мешіт,
оның Мақтым есімді молдасы, бірнеше шәкірттері болыпты. Тҧтқиылдан келген жау
молданы да, шәкірттерін де қырады. Алдымен шәйіт болған молданының басы ҥлкен
алқапты кӛмкерген ернекті бойлап домалай беріпті. Сонда қан тамған жепге кейіннен
мәуелеп тҧт ағаштары қаулап ӛсіп, тоғайға айналып кетіпті. Ал жазықсыз жандар
бауыздалған Қаракӛз бҧлақ басына зәулім бір ағаш шығып, оның бір тамырыран жас, бір
тамырынан қан тамшылаумен болған. Аққан су толассыз шырылдаған дауыс шығарады.
Ол – шәйіт кеткен жас шәкірттердің шырылдап жылаған даусы. Ал тӛгілген қан сол
етектег тӛбеге жоса болып, сіңе берген. Аңыздың заттай дерегі – мешіт орны, бҧлақ, тҧт
ағаштары әлі тҧр... Жҧрт Мақтым әлиені қасиет тҧтып, басына тҥнейді (Ә.Спан,
Ж.Дҥйсенбаева, 40).
Масатата
Масат ата ерекше жаратылған, аңыз бойынша ӛлерінде пырақ болып ҧшып кеткен
ерекше қасиет иесі. Ол таң намазындағы кҥйінде ғана жауына алдыртатын бір
«осалдығы» болған және жас әйелі атаның бағасын білмейтін болып жолығады.
Дҧшпандары осы осалдықтарды пайдаланып, басын шауып алғанда, ата басын қолына
алып жауының артынан тҧра шабады. Сонда тас та ҧяттан қызарыпты, бие де соңынан
шаба жӛнеліпті, дене сағымға айналып кӛрінбей кетіпті. Бҥгінде тастың бетінде Масат
атаның басқан ізі, қҧлынды бие ізі қалған.

Мередсай
Мередсай – Тҥпқараған ауданындағы сай, моланың атауы. Бҧл жер атауы туралы
Ә.Кекілбаевтың мына дерегі бар: «Мередтің жалғыз қызы болған екен, қарауында кӛп
жалшылары да болыпты. Жарлы бір қазақ жігіті де соның жалшысы екен. Малы кӛп,
суаратын су тапшы. Әлгі қазақ жігіт сегіз қырлы, бір сырлы ӛнерлі де, кӛрікті жігіт
болған. Жігіт тауды жарып, кӛк тастан жол салыпты. Таудың тасын қашап жол салу
қандай қиын. Қой тау басынан тӛмен тҥсуге қорқып, аяқ баспайтын кӛрінеді. Қой
бастайтын серкені, екі-ҥш ешкіні енсіз таудан қашап салынған әлгі тӛмен тҥсетін
жолға лақтырса, қой артынан шҧбырып ереді екен. Бірақ екі қатар болып жҥре
алмайды, бір қой сиятындай ғана тар жол еді. Жігіт сол тӛмендегі сайдың етегінен 40
қҧлаш қҧдық қазған. Кемпірдің жалғыз қызына сол жігіт ғашық болып, қҧдықты
бітіргесін, екеуі қашып кетеді. Ол кҥнде қазақ пен тҥрікменнің қыз алыспаған кезі
екен. Меред қызының артынан қуғыншы жібереді. Қуғыншылар жеткен жерінде атып
ӛлтіріп, екеуін екі жерге бӛлек жерлепті. Мередтің ӛкініші бар екен, ӛлгенде де
қосылмасын деген. Екеуінің тамдарының арасы - 40 қадам».

Оразұшқан
 Ӛлкедегі Шерқала деген ҧшпа тауды жергілікті халық Оразұшқан дейді. Мҧңалдың
жары тайпасынан Ораз Оңғалбайҧлы деген орысша, арабша сауатты, кӛзі ашық би
болған. Кетіктегі ояз оны ӛзіне тілмаш етіп алады. Ресейден келген экспедиция да
қасынан тастамайды. Ораз ислам дінін айтып, ҥнемі уағыздап жҥреді. Бірде орыстар: «Ал
енді сенің қҧдайың бар бар ғой, мына Шерқаланың ҧшпасынан секірші» дейді. Ораз
дәретін алып, намазын оқып, боз тҥсті тайлақтың боз тҥсті жҥнінен тоқылған ағима
шекпенді делдитіп киеді. Әуелі қҧдай, сосын Бекет атаға сиынып, ҧшқан екен. Ораз жерге
аман-есен тҥседі. Ораз қозы еті, сорпасы, жылқы қазы-қартасы, шҧбат пен қымыз ішіп
тыңайып кеткен екен. Бірақ ӛзі қан тҥкірдім, қан кіші дәреттен кӛрінді. Сыр бермедім,
ислам жолынынң әділ екенін дәлелдегім келді деген екен (Б.Әріп, 58-59).

Темірбаба
Темібаба деген жерде теңіз ортасынан тҧщы су ағып жатады екен. Ащы су мен
тҧщы судың араласпай ағып жатуына бабаның әулиелігі себеп десе керек, бірақ ол су
теңіздің ортасынан емес, теңізге сҧғына біткен қҧрлықтың қҧмды қабатынан шыққан
тҧщы су кӛзі екен. Бҧл Кендірлі тілшесі деп аталатын жер теңіз суын тазартып тҧратын
фильтр рӛлін атқарса керек. Каспий жағасының кез келген жерін қазып алып, ішуге
жарамды су табуға болады, бірақ осы Кендірлі тілшесінің суы халықтың ерекше
назарында болған. Оған мифтік тҥсініктер негіз болғанға ҧқсайды: Темір баба – тҥрікпен
текті, ислам заманының әулие тҧлғасы. Аңыздар а) Темір теңізге тҥскенде жҥзген жолы
қара жерге айнала береді; ә) суға кетіп ӛлген баласының қазасына теңізге назаланған баба
теңізді қамшымен сабалап, лағнет айтса, қамшы тиген тҧсы қҧрлыққа айналады деп
кӛрсетеді.

Торқаның төрткілі
Маңғыстау ӛңірінде Торқаның тӛрткілі деген жер атауы бар. Маңғыстау даласына
енді кӛшіп келгендердің ішінде мыңғырған жылқысы бар, зейнетіне қарай шаруасына ӛзі
де бірге араласып жҥретін, сондықтан дәулеті кӛбеймесе ортаймаған, дәлеті басынан
таймаған ел аузында аңыз болған бір Аманҧлы Қозыбай деген қазақтың атақты байы
болыпты. Тҥрікмендер де бҧл баймен қоңсылас, болып жақын жҥргісі келеді екен. Оның
ҥстіне Қозыбай діні ӛзгенің салт-дәстҥрін қҧрметтей қоюға қҧлықсыз қазақтар бҧрыннан
жатқан ҥйіктерді ойрандап, қозы-лақтың ойнағына айналдыра бастағанда, діні басқа
болғанмен қҧдай бір деп, қҧдайын таныған елдің тәбәрігін аяқ асты қылмаңдар деп,
ҥйіктердің тасын жинатып, елге топырағын қайта ҥйдірген екен дейді. Бҧл елге ҥлгі
болып жақын ағайыны Қонай Кенжеҧлы да ӛз қонысындағы бір ҥйікке қамқорлық
жасаған. Кейін осы екі ҥйікті ел Қозыбай мен Қонай аттарымен атап кеткен кӛрінеді.
Қозыбайдың 11 ҧлдан кейін кӛрген ӛзі ақылды, ӛзі сҧлу Торқа деген бір ғана қызы
болыпты. Бой жеткенше бай қызын ешкімге атастырмаған екен дейді. Бірақ ҧлдары бар
ел-жҧрттың аңдығаны осы Торқа болады. Қҧдаласушылар кӛбейіп, байдың мазасы әбден
кеткен соң, Қозыбай біреуіне тоқтамаса болмайтынына кӛзі жетеді. Бірақ қҧда тҥскен
Жары руына мынадай шарт қояды: 1) қызымның орнына қолдарыңдағы Серімді беріңдер;
2) қызымның отауы жан баспаған жерге тігіліп, тойы елде болмаған той болсын дейді.
Серім – осы ауылдың шаруасын дӛңгелентіп жҥрген, берекесін келтіріп отырған жалшы
жігіт еді. Қҧдалар жақ келісімге келеді. Торқаның ҧзатылу тойы да келін болып тҥскен
тойы да нешеме уақыт ел аузындағы айтулы той болады. Торқаның Кертӛрткіл деген
жерге отауы тігіледі. Нақ Манатадан бір кӛш жердегі тӛрткіл тӛбе Торқаның тӛрткілі
атанады. Қозыбай Серімді той жасап қарсы алады. Бір сҧлуды алып беріп, алдына мал
салады. Қозыбай әулеті Серім әулетін қара шаңырақ тҧтып қҧрметтейді. Осы кезге дейін
жас келіндер бҧл босағаға сәлем етеді. Қозыбай дҥние саларда қызымның келін боп
тҥскен жерін кӛріп жатайын деген сӛзіне байланысты осы маңайға жерленген екен, ол
жер Қозыбайдың тӛрткілі атанады (Ә.Спан, 2003, 200).

Үлек
Үлек – Маңғыстау ауданындағы қҧдық, ескі қорым атауы. Ел аузында, осында Ҥлек
әулие жатыр делінсе, келесі бір аңыз дерегінде, қорым аты ҥлек малымен
байланыстырылады. «Осы алқапты тҥрікменнің атақты байы мекен етеді. Оның
ондаған табын тҥйесі болады. Бай тҥйе тҧқымын асылдандырмақ болып, Иран елінен
ҥлек алдырады. Бір жылы қаңтар айында жараған кезде ҥлек алыстан аттылы адамды
кӛріп, соған қарай желе жӛнеледі. Тал шыбықтай жарап, қатқан қайыстай тартылып
тҧрған Ҥлек қойсын ба, кӛзді ашып-жҧмғанша жетіп келеді. Он метрдей басын жерге
салып, екі жағына теңселе жақындаған да, бҧзау тіс отыз екі ӛрме дойырмен
қарақҧстан қойып жібереді. Сол кезде ҥлек екпінімен атқа соққанда, ат та ҧшады,
ҥстіндегі жігіт те ҧшады. Бірнеше кҥннен кейін ғана байдың іздеушілері жайрап
жатқан ҥш ӛліктің ҥстінен шығады. Ҥшеуін де сол жерге қаз-қатар кӛмген екен. Кейін
әрлі-бері жҥрген адамға ҥлек кӛрінеді» (М.Нығметтулаев, Т.Кезбаев, 75). Содан атау
қалыпты делінеді.
Шақпақата
Шақпақата – Тҥпқараған ауданындағы киелі орын. Маңғыстаудың мәдени
ескерткіштерін зерттеген М.Мендіқҧлов Сисемата және Шақпақатаның салына бастауын
XIV-XVI ғасырлармен, яғни ноғайлы, ноғай-алшын дәуірімен байланыстырады. Шақпақ
атаның ноғайлы екендігін және ол туралы жергілікті қарттан жазып алғандығын айтады.
Аңыз бойынша, Шақпақ ата тҥрікмен мен қалмақтарға қарсы соғысқан ноғайлы екен.
Оның лақтырған тасынан от шығатын болғасын «Шақпақ» деп атапты дейді
(М.Мендыкулов, 24).
 Қосымша V

ҚЫСҚАША ТОПОНИМДІК СӚЗДІК:

Агиотопоним – киелі жер-су атауы;

Агрооним – жер бӛлімшелерінің атауы;
Анемоним - табиғат қҧбылыстарының атауы (жел, циклон т.б.);
Антропогидроним – кісі есімдерінен жасалған су нысандарының атауы;
Антропонимика (грек. «antpo pos» - «адам» және «onyma» - «ат») – онамастиканың
антропонимдерін, яғни адам есімдерін, фамилияларын, лақап және бҥркеншік аттарын
зерттейтін саласы;
Антропоним - адамдардың тӛл есiмдерi, фамилиясы, бҥркеншiк аттар, лақап аттары;
Антропонимия (грек. «antpo pos» - «адам» және «onyma» - «ат») – онамастиканың
антропонимдерін, яғни адам есімдерін, фамилияларын, лақап және бҥркеншік аттарының
жиынтығы;
Антропонекроним – кісі есімінен жасалған жерлеу орындары атауы;
Антропоороним – кісі есімінен жасалған жердің ҥстіңгі қабатының жер-бедер атаулары;
Антропотопоним – кісі есімінен жасалған жер-су атауы;
Апеллятив – бір-біріне ҧқсас нәрселер мен заттардың, қҧбылыстардың, жан-
жануарлардың жалпылама атауышы ретінде жҧмсалатын жалпы есім;
Астионим – қала атаулары;
Бейонимдену – жалқы есімдердің жалпы есімге ӛту ҥрдісі;
Бейоним – жалқы есімнен жалпы есімге айналған атау;
Генотопоним – ру, ата-жік атауларынан жасалған жер-су атауы;
Гидроним – су нысандарының (мҧхит, теңіз, кӛл, ӛзен, бҧлақ, бастау, қҧдық т.б.) атауы.
Гидронимиялық детерминативтер – су нысандарының атауларын жасауға қатысатын
термин сӛздер;
Дромоним – кез-келген байланыс жолдары атауы;
Дримоним – орман, алқап, тоғай атауы;
Зооним – ҥй жан-жануарларына қойылған тӛл атауы;
Зоотопоним – жан-жануар атынан қойылған жер-су атауы;
Комоним – кез келген ауыл типтес елді мекен;
Космоним – аспан денелерiнiң атауы;
Макротопоним (гр. макро – «ҥлкен», «ірі») – халыққа кеңінен танылып, ресми тҧрғыдан
белгілі болған ірі физикалық географиялық нысанның аты;
Менсоним – тағамхана, азық-тҥлік дҥкен, асхана, кафе т.б. атауы;
Микротопоним (гр. микро – «кіші») – белгілі аумаққа тән ҧсақ физикалық географиялық
нысандардың, яғни ӛзен мен кӛлдердің, кӛлшік,, бҧлақ пен бастаулардың, қҧдық пен
жылғалардың, жыра мен сай-салалардың, жота мен тӛбе т.б. аты;
Некроним – жерлеу орындарының атауы;
Онамастика (грек. оnamastike – есiм, ат қою ӛнерi) - кез келген жалқы есiмдердi (онимдi)
зерттейтiн лингвистика пәнi;
Оним – тіліміздегі кез-келген жалқы есім атауы;
Онимдену – аппелятивтің жалқы есімге ӛту ҥрдісі;
Ороним – жердің ҥстіңгі қабатының жергілікті рельеф атауы;
Топоним – жер бетіндегі кез келген табиғи немесе адам жасаған объектілер атауы;
Топонимдік қабат – белгілі бір тарихи кезеңдерде пайда болған географиялық
атаулардың жиынтығы;
Топонимика – ономастиканың жер бетіндегі кез келген табиғи немесе адам жасаған
объектілер атауын зерттейтін саласы;
Топонимия – жер бетіндегі кез келген табиғи немесе адам жасаған объектілер атауының
жиынтығы;
Топонимизация – географиялық терминдердің (детерминативтердің) ешбір қосымшасыз
топонимдерге айналуы;
Топоформант – топоним жасауға қатысатын кӛмекші элементтер;
Транстопонимизация – топонимдердің бір кластан екінші класқа ауысып, жаңа
объектінің атауы ретінде жҧмсалуы;
Урбаноним – қала ішіндегі нысан атауы;
Халықтық географиялық терминдер – географиялық нысандардың типін анықтайтын
сӛздер;
Хороним – кез келген табиғи немесе жасанды (әкімшілік) аймақ, аудан, аумақтық,
атауы;
Хроним – тарихи оқиға, мереке атауы;
Экзоним топонимдер – сол жерге отарлаушылардың не сырттан келгендердің берген
атаулары;
Эндоним топонимдер – жергілікті халықтың ӛзі тҧратын жердегі географиялық
нысандарға берген атаулары;
Этногидроним – халық, ҧлт атауларынан жасалған су нысандарының атауы;
Этнодетерминделген топонимдер – тҥрлі этнографиялық факторлардың себебінен сипат
алған атаулар;
Этноним – халық, тайпалық одақ, ҧлт атауы;
Этнотопоним – халық, ҧлт атауларынан жасалған жер-су атауы;
Этнонимика – ономастиканың халық, тайпалық одақ, ҧлт атауларын зерттейтін саласы;
Этнонимия – халық, тайпалық одақ, ҧлт атауының жиынытығы;
 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Абдрахманов А. К вопросу о методах этимологического исследования топонимов

Казахстана//Тюркская ономастика. – Алма-Ата, 1984, с.120-131.
2. Аджигалиев С.И. Генезис традиционной погребально-культовой архитектуры
Западного Казахстана (на основе исследования малых форм). – Алматы: Ғылым,
1994, -260 с.
3. Айдаров Г. Язык орхонских памятников древнетюркской письменности VIII в. –
Алма-Ата, 1971, -380 с.
4. Адай-Ата, 1-ші кітап. – Алматы: Арыс, 2005, - 560 б.
5. Аманжолов С. Вопросы диалектологии истории казахского языка. - Алма-Ата,
1959, -608 с.
6. Аманниязов К.Н. Туркмены Мангышлака. – Алматы, 2004, -143 с.
7. Атаниязов С. К. Топонимии Каракумов//Онамастика Средней Азии. – Фрунзе -
1980, с.135-140.
8. Атаниязов С. Словарь туркменских этнонимов. – Ашхабад, 1988, -180 с.
9. Атаниязов С. Туркменистанин топонимик сӛзлиги. – Ашхабад, 1970, -365б
10. Атшыбаев Ә. Кіші жҥз шежіресі. – Алматы, 1996, -142 б.
11. Ашурбейли С.Б. О топонимике «Аран» //История топонимических исследований. –
Баку, 1992, с. 47-56.
12. Аяпбекова Ә. Батыс Қазақстан аймағының ландшафт ерекшеліктерін анықтайтын
топонимдер бірлестігі. Географ. ғ. к. ғылыми дәрежесін алу ҥшін дайындалған
дисс. – Алматы, 2002.
13. Әбдірахманов А. Қазақстанның жер-су аттары. – Алматы, 1959, - 221 б.
14. Әбдірахманов А. Топономика және этимология. – Алматы, 1975, -208 б
15. Әбдірахманов А. Қазақстан этнотопонимикасы. – Алматы, 1979, -127 б.
16. Әбдірахманов А. Кейбір топонимдердің этимологиясы жайында//Қазақ
онамастикасының мәселелері. – Алматы, 1986, -136 б.
17. Әбдірахманов Б. Кӛкімбет // Маңғыстау, 13.12.2005.
18. Әбулғазы. Тҥрік шежіресі. – Алматы, 2006, -200 б.
19. Әбішҧлы С. Тағылым. – Алматы: Информ –А., 2009,588б +2 жапсырма бет.
20. Әбішҧлы С. Шоңай Қҧлыш би. – Алматы: Нҧрлы әлем, 2006, 480 б+16 жапсырма
бет.
21. Әжіғали С.И. Каспий қайраңы. – Алматы: Жолдас және К., 2000, -328 с.
22. Әріп Б. Ел тарихы және есімдегілер. - Алматы, 2006. – 268б
23. Әріпов Б., Әріпов Д. Маңғыстау- маңғаз мекенім. – Алматы, 2001, -488 б.
24. Әубәкіров Ж., Әбдірахманов С., Базарбаев Қ. Орысша-қазақша географиялық
тҥсіндірме сӛздік. – Алматы: Ғылым, 1966, -203 б.
25. Бейнеу. – Алматы, 2001, -136 б.
26. Вайберг Б.И. Топономика как источник по истории туркмен Хорезма//Топонимика
Востока. – Москва, 1962, с. 41-46.
27. Вамбери А. Путешествие по Средней Азии СПб., - 1865.
28. Гарипова Н.Д., Гарипов Т.Н. Заметки об иранских элементах в топонимии
Башкирии//Топонимика Востока. – Москва, 1964, с.185-189.
29. Гарипова. Ф.Г.Исследования по гидронимии Татарстана – Москва, 1991, -294с.
30. Гейбуллаев Г.А.Топонимия Азербайджана. – Баку, 1986, -192 с.
31. Джанузаков Т. Очерки казахской ономастики. – Алма-Ата, 1982, -167 с.
32. Донидзе Г.И. Гидронимические термины в тюркских языках.// Ономастика. –
Москва, 1969, с.164-171.
33. Древнетюркский словарь – Москва: Наука, 1969, -676 с.
34. Дульзон А.П. Древние топонимы Южной Сибири индоевропейского
происхождения//Топономика Востока. Новые исследования. – Москва, 1964, с.14-
17.
35. Дҥйсенбаева Ж. Әбіш Кекілбаев – суреткер. – Алматы, 2002, -260 б.
36. Дҥйсенбаева Ж. Әбіш Кекілбаев шығармаларындағы тарих тағылымы. – Алматы:
Арыс, 2007, 296 б.
37. Жанысбекҧлы Т. Тасӛрнек. – Алматы, 1999, -64 б.
38. Жанҧзақ Т. Қазақ онамастикасы. Атаулар сыры 3. – Алматы, 2007, -544 б.
39. Жанҧзақ Т. Қазақстан географиялық атаулары. Алматы облысы. – Алматы, 2005, -
256 б.
40. Жаңбыршыҧлы Т. Мен айтайын бабаңнан (қолжазба).
41. Жартыбаев А.Е. Орталық Қазақстан аймақтық топонимиясы. – Қарағанды:
Болашақ-Баспа РББ, 2008, -379 б.
42. Жерінің хаты-елінің хаты. – Алматы, 2006, -808 б.
43. Жҥнісов Д. Ӛзен-кӛл атаулары. – Алматы, 1991, -127 б.
44. Кайдар А.Т. Структура односложных корней и основ в казахском языке. –
Алматы, 2005, -304 с.
45. Каймулдинова К. Қазақ топонимдерінің этноэкологиялық негіздері. – Алматы,
2001, -92 б.
46. Караев С.А. Топонимия Узбекстана. – Ташкент, 1991, -131с.
47. Каспий қайраңы, танымдық – кӛпшілік басылым. – Алматы, 1996, -278 б.
48. Кекілбайҧлы Ә. Таңдамалы шығармалар жинағы,– Алматы: Ӛлке, - т. 7. – 1999. -
512 б.
49. Ә.Кекілбаев. Түркістан тағылымы // Егеменді Қазақстан, 2000, 8, 11, 12 сәуір.
50. Керимбаев Е.А. Лексико-семантическая типология оронимий Казахстана. Дисс.
канд. филол.наук. – Алма-Ата. 1988, -195 с.
51. Керімбаев Е. А. Атаулар сыры. – Алматы, 1984, -119 б.
52. Керимбаев Е.А. Об основных типах оронимов Южного Казахстана//Тюркская
ономастика.
53. Койчубаев Е. Краткий толковый словарь топонимов Казахстана. – Алма-Ата:
Наука, 1974, -277 с.
54. Конкашпаев Г.К. Казахские народные географические термины//Известия АН
КазССР. Серия географическая. Вып. 3. – Алма-Ата, 1951. с.3-46.
55. Конкашпаев Г.К. Казахские народные географические термины. Автореф.
дисс.канд. географ.наук. – Алма-Ата, 1949, -17 с.
56. Конкашпаев Г.К. Географические названия монгольского происхождения на
территории Казахстана //Известия АН Каз ССР. Серия филол. и искусств. Вып.1(II)
– Алма-Ата, 1959, с.85-97.
57. Конкашпаев Г.К. Общие особенности тюркязычной географической терминологии
Ср. Азии и Казахстана //Местные географические термины- Москва, 1970, с.174-17
58. Конкобаев К. Топонимия Южной Киргизии. – Фрунзе: Илим, 1980, -172 с.
59. Костенко А., Умирбаев Е. Ожевут степи...Тарас Шевченко за Каспием. – Алма-
Ата: Ӛнер, 1984, -232 с.+32 с.вкл.
60. Қазақ әдеби тілінің сӛздігі. I том. – Алматы, 2006, -752 б.
61. Қазақ әдеби тілінің сӛздігі. II том. – Алматы, 2006, -744 б.
62. Қазақ әдеби тілінің сӛздігі. III том. – Алматы, 2006, -744 б.
63. Қазақ әдеби тілінің сӛздігі. IV том. – Алматы, 2007, -752 б.
64. Қазақ әдеби тілінің сӛздігі. V том. – Алматы, 2007, -752 б.
65. Қазақ әдеби тілінің сӛздігі. VI том. – Алматы, 2007, -752 б.
66. Қазақ тілінің аймақтық сӛздігі. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005, -794 б.
67. Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сӛздігі. - Алматы, 1966, -240 б.
68. Қазақ тілінің сӛздігі – Алматы: Дайк-Пресс, 1999, -776 б.
69. Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі. I том. – Алматы, 1974, -696 б.
70. Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі. II том. – Алматы, 1976, -695 б.
71. Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі. III том. – Алматы, 1978, -735 б.
72. Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі. V том. – Алматы, 1980, -640 б.
73. Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі. VI том. – Алматы, 1982, -624 б.
74. Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі. VII том. – Алматы, 1983, -672 б.
75. Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі. VIII том. – Алматы, 1985, -591 б.
76. Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі. IX том. – Алматы, 1986, -559 б.
77. Қазақ тілінің тҥсіндірме сӛздігі. X том. – Алматы, 1986, -510 б.
78. Қазақстан Республикасының Географиялық атауларының мемлекеттік каталогы. 10
том. Маңғыстау облысы. – Алматы, 2007, -145 б.
79. Қазақтың мифтік әңгімелері. – Алматы, 2002, -320 б.
80. Қашқари М. Тҥркі сӛздігі: Ҥш томдық. жинағы. 1-том.– Алматы: Хант, 1997, -590
б.
81. Қашқари М. Тҥрік сӛздігі: Ҥш томдық. 3-том. – Алматы: Хант, 1998, - 599 б.
82. Қожанҧлы М. Атырау облысының жер-су аттары. – Астана, 2005, -144 б.
83. Қондыбаев С. Маңғыстау географиясы. – Алматы, 1997, - 135 б
84. Қондыбай С. Маңғыстау мен Ҥстірттің киелі орындары. – Алматы, 2000, -126 б.
85. Қондыбай С. Маңғыстау-нама. – Алматы: Ҥш қиян, 2006, -444 б.
86. Қондыбай С. Маңғыстау географиясы. Толықт. екінші бас. – Алматы, 2007, -184 б.
87. Қондыбай С. Есен-қазақ. – Алматы: Ҥш қиян, 2002, -352 б.
88. Маңғыстау облысының ономастикалық атауларының кӛрсеткіш-анықтамалығы. –
Астана, - 2008, -200 б.
89. Маңғыстау онамастикасы. – Ақтау, 2008, -71 б.
90. Маңғыстау энциклопедиясы. – Алматы: Атамҧра, 1997, – 384 б.
91. Маңғыстау энциклопедиясы. – Алматы, 2008, - 632 б.
92. Мәдиева Г.Б., Иманбердиева С.Қ. Ономастика: зерттеу мәселелері. – Алматы, 2005,
-240 б.
93. Меңдалыҧлы А. Адай шежіресі. – Алматы, 2002, -480 б.
94. Мехралиев Э.К. Географические термины в топонимиках Азербайджана. //История
топонимических исследований. – Баку, 1992, С.77-83.
95. Мирзоев М. Мангистау: голоса столетий. – Алматы, 1994, -200 с.
96. Молла-заде С.М. Топонимия Северных районов Азербайджана, - Баку, 1979, -205
с.
97. Мурзаев Э.М. География в названиях . – Москва, 1982, -176 с.
98. Мурзаев Э.М. Оронимия внутренней Азии//Оронимика. – Москва, 1969, С.36-39.
99. Мурзаев Э.М. Очерки топономики. – Москва, 1974, -323 с.
100. Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов. – Москва, 1984, -653
с.
101. Мурзаев Э.М. Средняя Азия. Физико-географическиий очерк. – Москва, 1957, -
340 с.
102. Мухамедова З.Б. Исследования по истории туркменского языка XI-XIV. –
Ашхабад, 1973, -234 с.
103. Мухамедова З.Б. О некоторых гидронимах Западной Туркмении//Структура и
история тюркских языков. – Москва, 1971, С.179-186.
104. Мҧсабаев Ғ. Маңғыстау сӛзінің семантикасы//Қазақ тіл білімінің мәселелері. –
Алматы, 2008, 364-365 бб.
105. Ногайско – русский словарь. – Москва, 1963, - 562 с.
106. Нҧржан С. Тҧлпары тҧяқ сомдаған//Адай ата. – Алматы, 2005, -560.
107. Нҧршайықов Ә. Қаламқас // Егемен қазақстан, 04.11. 2005.
108. Нығметуллаев М. Адай кіндікті әулиелер (Екінші кітап). – Алматы: Нҧрлы әлем,
2008, 320 б.
109. Нығметуллаев М., Кезбаев Т. Адай кіндікті әулиелер. – Алматы, 2007, -232 б.
110. Омарбеков С. Қазақтың ауызекі тіліндегі жергілікті ерекшеліктер – Алматы:
Ғылым, 1965, -205 б.
111. Оңдасынов Н. Парсыша- қазақша тҥсіндірме сӛздік. – Алматы, 1974, -384 б.
112. Орталық Қазақстанның жер-су аттары. – Алматы, 1989, -254 б.
113. Ӛмірәлиев Қ. Сӛздеріміздің тарихынан//Қазақстан мектебі, №3, 1963, 80-81бб.
114. Рогозова Л.И. Словарь географических терминов и других слов, формирующих
топонимию Таджикской ССР – Москва, 1975, -146 с.
115. Розенфельд А.З. Оронимы Юго-Восточного Таджикстана//Оронимика. - Москва,
1969, с. 50-54.
116. Русский-казахский словарь. – Алматы, 2005, - 1152 с.
117. Рҥстемов З. Қазіргі қазақ тіліндегі араб-парсы кірме сӛздері. – Алматы, 1982, -160
б.
118. Рысбергенова К. Историко - лингвистическое исследование топонимов Южного
Казахстана. - Алматы, 2000, -153 с.
119. Рысқалиқызы Ҧ.. Бат. Қазақстан облысы жер-су атауларының сӛздігі. – Орал,
2001, -172 б.
120. Савина В.И. Словарь географических терминов и других слов, формирующих
топонимию Ирана. – Москва, 1971, -345 с.
121. Сағидолдақызы Г. Тҥркі (қазақ) және моңғол халықтарының тарихи-мәдени
байланыстарының топонимияда бейнеленуі. – Алматы, 2000, -254 б.
122. Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков. – Москва: Наука,
1974, -768 с.
123. Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков. – Москва: Наука,
1978, -350 с.
124. Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков. – Москва: Наука,
1980, -395 с.
125. Словарь географических терминов и других слов, формирующих топономию
Дагестанский АССР. – Москва, 1972, -267 с.
126. Спан Ә. Аңшы Нҧр. – Алматы, 2000, -112б.
127. Спан. Ә. Қабекеңнің қазынасы. – Алматы, 2003. -200б.
128. Спан Ә. Топограф Алексеев және Маңғыстау. – Алматы, 2006.- 200б.
129. Спан Ә. Ай-Ана. – Алматы, 2009, -256 б., + 32 б. жапсырма.
130. Спан Ә. Заңғар. Роман-эссе. – Алматы, 2008, -304 б., + 16 б. жапсырма.
131. Спан Ә. Жалау Мыңбайҧлы. – Алматы, 2000, 248 б.
132. Спанов Ә., Нҧрмаханова Ж. Қарашаңырақ. – Алматы, 1996, -271 б.
133. Спан Ә., Дҥйсенбаева Ж. Ҧланғайыр даланың ҧлы мҧрасы. – Алматы, 2006, -224
б.
134. Спан Ә., Жҧбаев С. Ер Тӛлеп. – Алматы, 2006, -308 б.
135. Спан Ә. Қайролла Ережепов, - Алматы, 2003, -192 б.
136. Суперанская А.В. Общая теория имени собственного. – Москва: Наука, 1973, -366
с.
137. Томанов М. Тіл тарихы туралы зерттеулер. - Алматы, 2002, - 616 б.
138. Туркменско–русский словарь. – Москва: Сов. энциклопедия, 1968,-832 с.
139. Шакуров Р.З. Историко–стратиграфическое и ареальное исследование
Башкирской топономии Южного Урала и Предураля. Диссерт. в виде научного
доклада на сойскание ученой степени д.филол.н. – Уфа, 1998, -38 с.
140. Шыртанҧлы І. Текті тҧлғаның тҧнбасы. – Алматы, 2005, -320 б., + 4 б. жапсырма.
 МАЗМҦНЫ:

АЛҒЫСӚЗ ---------------------------------------------------------------------------------------
КІРІСПЕ ------------------------------------------------------------------------------------------
Қысқартулар мен шартты белгілер----------------------------------------------------------
МАҢҒЫСТАУ ЖЕР-СУ АТАУЛАРЫНЫҢ ТҤСІНДІРМЕ СӚЗДІГІ---------------
ҚОСЫМША I -----------------------------------------------------------------------------------
ҚОСЫМША II ----------------------------------------------------------------------------------
ҚОСЫМША III----------------------------------------------------------------------------------
ҚОСЫМША IV
ӘДЕБИЕТТЕР------------------------------------------------------------------------------------