vific LAM-THUC TRANG VA NHUNG VAN DE
BAT CAP G VIET NAM TRONG GIAI DOAN
HIEN NAY
TRAN MINH YEN"
Qué trinh déi méi kinh té ciia Viet Nam da tao nhiéu co hdi viée am cho
ngudi lao dong, nang cao hi¢u qua sit dung nguén nhan luc. Nhiéu co ché,
chinh séch cita nha nuéc da tao diéu kién Khai thc cdc nguén lc, mé rong kha
nang lya chon nganh nghé sin xuat va nhiing co hoi viéc lam trong toan nganh
kinh té. Su déi méi khu vuc kinh té nha nuéc, khuyén khich phat trién khu vuc
kinh té tu nhan va khu vyc kinh t€ cd vn ddu tu nude ngoai, di 1am da dang
hod tng 1ép chi sit dung lao dong, tao ra mot co ché phan bé nguén nhan lyc
méi, va dic biét quan trong Ia tao diéu kign cho ngudi lao dong c6 thé ty do
tham gia vao thi trudng lao dOng, ty do lua chon viéc lam trong cdc linh vyc cia
nén kinh té. Tuy nhién, mét trong nhing van dé néi com nhét hién nay JA tinh
trang that nghiép va thiéu viéc Lim cdn chiém ty Ié 1én, thu nhap cia dai bo
phan dan cu van con mitc thap. Vi vay, vn dé dat ra la phai gidi quyét tot nhu
cdu viéc 1am, nang cao thu nhap cho ngudi lao dong trén co sé ndm r6 thyc
trang, xu hung phat trién cing nhu nhiing thdch thitc déi voi van dé viéc lam
cla nudc ta trong giai dodn day manh hoi nhap kinh té quéc té.
1- Téng quan vé lao dong-viéc lam.
1.1. Vé dan 86 va lao déng.
Nuéc ta c6 quy mo dan s6 16n, téc do tang dan s6 binh quan tuong di cao.
Dan sé ca nude nam 2000 1a 77.635,4 nghin ngudi, dén nam 2005 1a 83.119,9
nghin ngudi. Nhu vay trong 5 nam, binh quan mdi nam tang khodng 1,1 triéu
“TS. Vien Kinh té Viet Nam.a2 Tap chi Khoa hoc Xa hoi Viet Nam - 312007
ngudi. Ty lé dan sé gitfa thanh thj va néng thon cé sy thay déi theo chiéu huéng
tich cue, song con cham. Ty trong dan s6 thanh thi tang tir 24,22% nam 2000
len 26,75% nam 2005. Dan s6 chi yéu tap trung 6 khu vue n6ng thén, nam
2005 c6 73,25% dan sé s6ng 4 néng thon. Do dan sé ting nhanh nén hang nam
lyc lugng lao dong di duge bé sung véi mot sé wong dang ké, nhat 1 & khu
vuc néng thon. Nam 2005, LLLP ciia ca nude 1a 44.382,1 nghin ngudi, tang
gan 1,13 trigu ngudi so véi nam 2004, va chiém 53% dan s6. LLLD déi dao 1a
mot loi thé rat 1én cia nudc ta, song day ciing 1a mot thach thifc trong van dé
giai quyét viéc lam. Hon nita, ty 1¢ lao dong 6 thanh thi c6 ting, song lyc lugng
lao dong 6 n6ng thon cdn qué 1én. Nam 2005 luc lugng lao dong 6 ndng thon 1
33.313,9 nghin ngudi, chiém 75,1% LLLD ciia cd mide. Day IA sir bat hop ly
trong co céu lao dong 6 nude ta hién nay va a van dé hét stic cap bach vé gidi
quyét viéc lam cho lao dong nong thon.
Co cu dan s6 phan chia theo giéi tinh Khong c6 bign déi én. Trong khoang 10
nam tro lai day, ty 1¢ nam gidi chiém Khoing trén 49%, ntr gidi chiém khodng gan
51%. Lue Iueng lao dng 1 nam giéi trong thuc t c6 xu hung ting: Num 2004
lao dong nam ¢6 22.065,2 nghin ngudi, chiém 51%, lao dng nit c6 21.190,1 nghin
ngudi, chiém 49,0%. Nam 2005, lao dong nam ¢6 22.573,8 nghin ngudi, chiém
51,26%, lao dng nif c6 21.631,2 nghin ngudi, chiém 48,74%. Nhu vay ty trong
lao dong nit trong téng luc Iugng lao déng dang cé xu hung gidm.
1.2, Vé chat luong lao dong:
6 nuéc ta, chat lugng lao dong cia LLLD tuy da c6 bude chuyén bién ding
ké do c6 su cai cach va tang cudng dau tu trong cong tac gido duc, do tao, day
nghé, song nhin chung cén thap, chwa thé dap ting t6t va kip thoi nhing yéu cau
ciia cong cudc déi mdi va qué trinh hoi nhap. Chat lugng lao dong duge thé
hién & mOt s6 mat sau:
+Vé trink do hoc van:
Viec thyc hién nhiing myc tiéu cdi céch gido duc da thyc sy dem lai nhimg chuyén
bién vé trinh 46 hoc van trong cong déng ngudi dan, day 1a mot yéu té thuan loi mang
tinh ndi sinh trong viée dy manh cdc hoat d6ng dao tao nghé ciing nhu gidi quyét viec
Tam cho LLLD 6 nuéc ta hién nay. Xét vé t6ng thé thi trinh d6 hoc vain cla LLLD da
duoc nang cao hon, ty 1¢ lao dong tot nghiép trung hoc co sé va trung hgc phé thong
a ting ding ké. TY 1é lao dong t6t nghiép trung hoe phé thong da tang tir 17,23% nam
2000 len 21,2% nim 2005. Tuy nhién, ty Ié lao d6ng biet chit nhung méi dat trinh do
tiéu hoc va dudi tiéu hoc cdn cao, ty 1¢ mit chit cing cdn khé cao. Tinh trang ti mi.
chi xudt hién 6 nhiéu noi, nhat 1a & cdc ving ndi, ving sau, ving xa, khién cho ty le
ngudi chua biét chit da ting lén tir 3,58% nam 2001 Jén 5,0% nam 2004. Tuy nhien
tinh trang nay d& duoc cai thién bang viéc tich cue thy hién chi trong phé cap tiéu
hoc va xo mi chit. Dén nay, nim 2005, ty 1é mi chit da gid xudng cdn 4,0%. TY le
lao dong chua tt nghiép tiéu hoc gidim tir 16,48% nm 2000 xudng cdn 11,95% namVige lam - thuc trang va... A
2005. Nhin vao sO Iuong va ty 1¢ thi nh hinh dutng nhu da duge cai thi¢n, song vé
chat luong thi day vin JA van dé c6 nhiéu bat cap.
Trong thuc té cdn cé su cdch biét khé 1én vé trinh d6 hoc van cla LLLD
gitta thanh thj va nong thon ciing nhv giffa cdc ving, mién lanh thé. Nam 2003,
& khu vuc thanh thi, cit 100 ngudi tham gia LLLD thi c6 67 ngudi t6t nghiép
phé thong co sé trd len, cao gap 1,5 ln so v6i chi s6 nay & khu vc nong thén.
‘Trong khi d6 ty 1¢ mi chit 6 nong thon lai cao gap bén lan so véi thanh thi.
Nam 2004, 6 Déng bing song Hong, cit 100 ngudi tham gia LLLD thi c6 27
ngudi tot nghiép phé thong trung hoc, 51 ngudi tét nghiép phd thong co sé va
chi c6 3 ngudi mi chit hoac chua tét nghiép tiéu hoc, trong khi 6 Déng bang
song Ciru Long 06 cc chi s6 tuong ting la:11, 16 va 33; 6 Tay Bac 1a: 12, 23 va
35; 6 Tay Nguyen Ia: 16, 26 va 26. Céc ving Déng bang song Ciru Long, duyén
hai Nam Trung Bo 1& nhimg ving dong dan cu, tiém ning san xudt én, nhung
ty trong lao dong chua biét chit cao, ty 1¢ lao dong cé trinh dO hoc van cap
THCS va THPT cdn thép. Trinh 49 hoc van phé thong cia LLLD 6 cdc ving
ndi, ving su, ving xa, van thép hon nhiéu so véi cdc viing khéc. Day chfnh 12
mot trong nhing nguyén nhan lam han ché kha nang tang nang suat lao dong
va thu hit von dau tu cita ving.
+ Vé trinh d6 chuyén mon k¥ thugt:
Nhimg nam gin day, chat long cita nguén lao dong nude ta vé phuong dién
chuyén mon ky thuat da duge cai thién dang ké, ty 1¢ lao dong duge dao tao
tang lén : tir 19,62% nam 2002 tang lén 21% nam 2003, 22,5% nam 2004, va
24,79% nam 2005. Tuy nhién day van 1a con sé it di so véi yéu cdu cia thi
trudng lao dong dang ngay cing phat trién, dac biét 1A & cdc ving kinh té trong
diém, cdc khu cong nghiép va céc khu d6 thj tap trung. Nhiéu nganh, nhiéu dia
phwong cén rat thiéu lao dong cé trinh do chuyén mon kj thuat cao, trong khi lao
dong phd thong, lao dong khong cé chuyén mon ky thuat cdn chiém mot ty Ie
I6n. Nam 2005, ty 1¢ lao dong phé th6ng (chua qua dao tao) 1a 75,21%. Day 1a
mot trong nhing mat yéu kém va bat Ioi nhat cia LLLD nude ta, né. thé hién sttc
canh tranh cia LLLD nuéc ta 1a yéu so véi LLLD cita nhiéu nude trong khu vuc.
Thyc té cdn cho thay cé sy cach biét I6n vé trinh do chuyén mon ky thuat
cia LLLD gitta thanh thi va néng thon cing nhw cdc ving nui, ving sau, ving
xa. Nam 2005, viing c6 ty 1¢ lao dong da qua dao tao cao nhat 1a ving Dong
Nam BO 37,98%, Déng bing song Héng la 34,75%, thap nhat la Tay Bac
13,84%, sau d6 Ja ving Déng bang song Citu Long 16,75%.
1.3-Vé tinh trang viéc lam:
Luc lugng lao dong dong dio duge bé sung hing nim dang dat ra nhiéu vn
48 cp bich. Cac giai phap vé gidi quyét lao dong, vigc lam da duge thy hién
tich cuc va dat nhiéu higu qua. So lao dong c6 viec 1am ting én, hang nam tao
them duge nhiéu vigc Lim méi, Sé lao dong c6 vige Iam thudng xuyén tang lién44 Tap chi Khoa higc Xa hgi Viet Nam - 312007
tyc trong thdi ky tir nim 1996 dén nay. Nam 1996, sO lao dong cé viée lam
thudng xuyén [A 34.907,6 nghin ngudi, dén nim 2004 tang lén IA 40.792,6
nghin ngudi. (Xem bang 1). Tuy nhién chét lugng cia viéc lam méi duge tao ra
con thép, chi y6u tap trung 6 khu vuc phi két cu, phiéin I6n 12 lao déng gin don.
Bang 1. S6 ngudi di 15 tudi tré len c6 vige 1am thudng xuyén
Don vi: Nghin ngudi
Nam | Téng so Nit Thanh thi Nong thon
1996 | 34907,6 | 173505 | 64636 28444,0
“1997 | 347164 | 174539 6858,9 278574 _|
1998 | 360183 | 18079,9 | 72224 28795,9
1999 | 35731,1 17716,9 7923,8 27807,2
2000 | 362055 | 179315 | 81859 28019,6
2001 | 376774 | 186389 | 8718.9 28958,5
2002 L 39289,6 - 9195,5 30094, 1
2003 | _39585,0 : 9533,6 30051,4
2004 | 407926 | 196040 | 101407 30651,9
‘Nguén: Thyc trang lao dng-viéc Fim 1996 dén 2004.
* Co cdiu lao dong chia theo nhém nganh kinh té:
Su chuyén dich co cau lao dong theo nginh kinh t€ di cé tién bd, song cdn khé
khan va cham chap. Dén nay dai b6 phan luc lugng lao dong van tap trung trong
nganh nong-lam-ngu nghiép. TY trong lao dong trong nong-lam-ngu nghiép chiém
161 57,90% nam 2004, va 56,80% (dén 1.7.20), s6 liu tuong tng cdc nim trong
nginh cong nghiép va xay dung I 17,4% va 17,9%, trong nganh dich vu 1 24,7%
va 25,3% trong téng s6 lao dong cé viéc lam ciia cd nuéc. (xem bang 2). TY trong
lao dong trong ng’nh néng- lam- ngu nghi¢p cao phin 4nh mttc do thu hit lao
dong vao cdc nganh cong nghiép va dich vu chua thyc sy dit manh dé c6 thé 1am
thay déi mét c4ch cn ban co c4u lao dong xa hdi.Vige lam - the trang va: ‘s
Bang 2. Co edu lao dong cé viée am c& nuéc theo nh6m nganh kinh té.
Don vi tinh:%
2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005
Nong-Lam -Ngu nghiep | 62,61 | 62,76 | 61,14 [58,35 | 57,90 | 56,80
Cong nghiep-Xay dung | 13,10 | 14,42 | 15,05 | 16,96 | 17,40 [17,9
Dich va | 24,28 | 22,82 | 23,81 [24,69 [24,70 | 25,3
‘Nguén: Tap chi Kinh t& va phat trién, s6 98, nam 2005, tr.21 va Bdo Lao
dong, ngay 18-11-2005.
Dic diém néi bat nhat trong co cifu lao dong c6 viée 1am 1A sur chénh léch
I6n gitta cdc ving. Nam 2005, ving duge coi IA c6 eo edfu lao dong tién bo nhat
la ving Dong Nam BO (tuong tng voi cdc ving I, TI, If 1&: 27,8, 30,9%;
41,3%); ving c6 co cau lao dong kém phat trién nhat 1 ving Tay Béc v6i gin
84.87% lao dong lim viéc trong céc nganh nong, lam, ngu nghiép, chi cé
5,23% lao dong lim vic trong nganh cong nghiép va xay dung, va 9,9% lam
vigc trong nganh dich vu.
Mat khéc, su dong gép ciia cdc khu vyc kinh té vao t6c do ting GDP trong
nhiing nam gan day c6 chuyén bién theo chiéu hudng tich cuc song van c6 su
chenh léch Ién, trong dé khu vyc I c6 s6 Iwong lao dong nhiéu nhat nhung ty 1é
déng gép lai thap nhat. Nam 2004, lao dong trong khu vuc I chiém 57,9%
nhung chi déng g6p vao t6c dd tang GDP 0,7%, trong khi hai khu vuc kia déng
gop 6,9%; hoac néu xét theo co cdu GDP thi nam 2004 khu vuc I chi dat
21,76%, trong khi khu vue II dat 40,09% va khu vuc II dat 38,15%.
* Co cdlu lao dong theo thanh phan kinh té cing da c6 nhing chuyén bién
song chwa phai [a Ién. Trong céc khu vuc thi khu vyc kinh t€ ngo&i quéc doanh
tao nhiéu vigc 1am nat. Nam 2005, lao dong trong khu vuc nay chiém 88,8%
tdng s6 viéc lam trong nén kinh té; sau dé 1A khu vuc kinh té nh& nuéc chiém
9,7% va khu vuc c6 von dau tu nude ngoai chiém 1,6% (xem bang 3).
Bang 3. Co edu lao dong theo thanh phan kinh t€ nam 2000-2005
Don vi tinh; %
2000 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005
Kinh té Nha nude 93 95 | 99 | 100 | 9,7
Kinh t€ ngoai nha nude | 90,1 | 89,4 | 888 | 885 | 888
Khu vue DTNN oe | i | 43 | as | 16
Nguén: Nién gidm thong ké 2004, 2005.46. Tap chi Khoa hoc Xa hgi Vigt Nam - 312007
1.4. Van dé that nghiép
Nhin chung, tinh trang viéc lam da duge cai thién dang ké, ty 1¢ that nghigp
gidm lien tuc trén c& nuéc va & cd hai khu vyc thanh thi va nong thon. Nam
2005, ty 1g that nghiép tai thanh thi IA 5,3%, (gidm 0,3% so v6i nam 2004), dic
bigt & do tudi 15-24 ty 1é may 1 13,4%, (gidm 0,5% so véi 2004). Trong 8 ving
anh thé thi ving Dong Nam Bo va Déng bang song Hong cé ty 16 that nghigp
cao nhat. Ben canh d6, ty Ié thai gian lao dong duge sit dung & khu vuc nong
thon 1 80%,(tang 1,6% so voi nam 2004).
Ty lé that nghiép khu vuc thanh thi - don vi %
ose NOR OUDN
1998 2000 2002 2004
Trong cdc ving lanh thé, ty lé that nghiep cia LLLD trong 46 tuéi 6 khu vc
thanh thj da gidm xu6ng 6 nam ving la: Déng bang song Héng, Dong Bic, Bac
Trung bo, Dong Nam Bo, Déng bang sOng Ciru Long, va ting lén 6 cdc ving
Tay Bac, Duyén hai Nam Trung Bo va Tay Nguyén.
‘Theo trinh do chuyén mon ky thuat, thi that nghiép khong chi cé & LLLD
chua qua dao tao (chiém 8%) ma cdn c6 4 céc nhém lao dong da qua dao tao
(ty 1¢ that nghiép ciia LLLD da tot nghiép trung hoc chuyén nghiép I 4,4%; da
t6t nghiép cao ding, dai hoc 1a 3,8%). Trong téng s6 lao dong tht nghiép &
thanh thi, sé ngudi chua tim duge viée Fim sau khi thoi hoc hoac tot nghiép cdc
co s dio tao chiém t6i 73,7%. Day cling l& mot trong nhing vin dé quan trong
can phai quan tam gidi quyét boi phan 1én’s6 lao dong nay 1A nhimg ngudi con
tré tudi, 6 site khoé, c6 trinh dé hoc van, c6 tay nghé...Vige tam - thu trang va. a7
Ben canh vén dé that nghi¢p & thanh thi, vén dé thoi gian lao dong 6 nong
thon chua dugc sit dung van 1d mot viin dé bic xtic. Néu xét mot céch tong d6i
thi ty Ie thdi gian lao dong chua duge sir dung 6 khu vuc nay 1a 20,6%, néu tinh
theo sO tuyét d6i thi nghia IA sé c6 JA gan 7 trigu ngudi thiéu vigc lam.
15. Vén dé di cu lao dong:
Thue té 6 nude ta hién nay di cu lao dong dang 1A mot van dé I6n, di cu tir
nong thon ra thanh thi, tir nganh nghé nay sang nganh nghé khdc, ti noi lam
viéc cé thu nhap thap sang noi lam viéc c6 thu nhap cao, tit noi cé ft co hdi viee
lam dén noi cé nhiéu co hoi viéc Iam (nhw & céc khu cong nghiép, khu ché
xuét, khu d6 thi tap trung...). Day JA mot quy Iuat ty nhién trong qué trinh phét
trién kinh té-xa hoi. Tuy nhién, dong di dan ty phat tir ving nghéo, kém phat
trién dén ving phat trién hon, tir néng thon ra thanh thi cé xu huéng gia tang,
kh6 kiém sodt. Uc tinh nam 2004, Thanh pho Hé Chi Minh cé khoang hon
80.000 lao déng, Ha Noi cé hon 20.000 lao dong lam viée thudng xuyén dén tit
cdc tinh khdc. $6 ligu théng ké cla BO Lao dong-Thuong binh va X4 hdi cho
thay sO lao dong di cur ra khdi ving linh thé dé kiém viéc 1am Ia khé Ién. Khu
vue 06 ty 1 ngudi di lam viée & noi khéc cao nhét la Duyén hai Nam Treng BO
(29,4%); sau dé la Déng bing song Ci Long (24.1%), théip nhat la Tay Neuyen
(0,7%) va Tay Bac (0,1%). Trong khi 46 khu vuc cé ty 1¢ ngudi lao dong dén tim
viéc nhiéu nhat 1a khu vuc Dong Nam Bo (68,5%). Day I ving cé nhiéu co hdi
vic lam va mife s6ng cfing nhu mite thu nhap cao hon cdc viing khac.
1.6. Vé xudt khdu lao dong:
Xuat khdu lao dong 14 mot hoat dong kinh t€-x@ hoi c6 ¥ nghia quan trong,
g6p phan gidi quyét viéc lam, tang thu nhap, nang cao trinh dé tay nghé va téc
phong céng nghiép cho ngudi lao dong. Mot trong nhiing loi thé vé canh tranh
xuat khdu lao dong cia nuéc ta 1a ngudn lao dong déi dao, luc lugng lao dong
tré chiém ty 1é khé cao trong tng lao dong ciia toan xa hoi. Trong nhiing nim
gin day, xudt khdu lao dong di cé nhitng buéc tién ding ké. So luong lao dong
Xuat khdu 6 thdi han da tang tir 46.112 ngudi nim 2002 lén 75.000 ngudi nam
2003 va giém xu6ng cdn 67.447 ngudi vao nam 2004. Dén nay, Viet Nam da
6 trén 400,000 lao dong dang lam viéc c6 thoi han & gain 50 nudc trén thé gidi.
Céc thi trudng xudt Kkhdu lao dong chit yéu cia Viet Nam 1a Dai Loan,
Malaixia, Hin Quéc,.Nhat Ban, Lio...Hang nim, sO lao dong xuat khdu
chuyén vé nudc Khong 1,6 t} USD. Tuy nhién, bén canh dé lao dong xuat khdu
cila ta cling con cé nhiing han ché, dac biét 1a tinh do tay nghé cita ngudi lao
dong cdn thap, ty 1¢ lao dong xudt khdu duge dao tao nghé con khé khiém t6n.
Theo théng ké cia BO Lao dong-Thuong binh va XA hdi, ty 1¢ lao dong dugc
ao 120 nghé trong téng s6 lao dong tham gia xudt khau lao dong nam 2002 1a
25%, nam 2003 1a 35,5%. Nam 2004, mac di c6 90% lao dong xuat khdu duge
dio tao nhumg chi 6 gan 50% trong s6 dé duge dao tao nghé trudc Khi di, con
trén 40% duce dao tao nghé truc tiép tai noi 1am viéc. Day 14 mét trong nhing48 Tap chi Khoa hoc Xa hoi Vigt Nam - 312007
bat cap ciia cong téc dao tao nghé va nang cao chat lugng lao dong, nhat 1a lao
dong xuat khdu cia nuéc ta,
2. Mét sé két qua vé tao viéc lam.
. Khu vue néng nghiép, néng thon, qué trinh cai céch kinh té d& mé ra nhiéu
co h@i viéc Lam va nang cao higu qua lao dong cho ngudi nong dan trén khép
moi mién dat nuéc. Co ché khodn sin phém va khodn h@ trong n6ng nghiép 1
mot buéc dot ph 1én trong nong nghiép, nong thon. Voi nhitng cai cach nay,
ngudi néng dan dugc ty do phat trién san xuat kinh doanh theo nang lyc cia
minh. Luat Dat dai, Luat Hop téc xa (sira déi)... ra ddi cling nhiéu co ché,
chinh s4ch khdc nhu phat trién kinh té nhiéu thanh phén, phat trién kinh te
trang trai, chuyén dich co cfu kinh t€ nong nghiép, nong thon theo huéng da
dang hod san xuat da gidp ngudi nong dan khong chi dugc huéng nhiéu quyén
thuc su d6i véi dat dai, tang co hdi viéc lam, nang cao thu nhap ma cdn mo
rong va tao diéu kién tiép can thi trudng. Diéu dac biét quan trong 1a, trong sin
xudt nong nghiép, su déi méi da phd vo thé déc canh truyén théng trong nganh.
tréng trot 1a chi chuyén tréng cay lvong thyc, ma dya trén loi thé ur nhién va
nhiing nguén luc sn c6, mdi ving, méi dia phuong da Iya chon su chuyén déi_ phi
hop, dem lai higu qua kinh té cao déng thi tao ra rét nhiéu viéc Im méi. Ching
han, ngoai tréng cay Ivong thyc, nhiéu dia phuong chuyén sang tréng cay an qua
cho nang sudt va thu nhap thyc té cao hon nhu tinh Bic Giang, Hai Duong, Lao
Cai..., hode tréng hoa, cay cénh & Hai Phong, Hai Duong, ngoai thanh Ha N6i,
thanh pho H6 Chi Minh..., hoic tréng cay céng nghiép nhu ca phé, cao su, hat
diéu &Tay Nguyén va mién Dong Nam BO. Trong chan nu6i, ngoai phat trién chin
nui lon, thi viée phat trién manh dan ga, ngan, vit da dem lai nhiéu viéc Jam va
hieu qua kinh té cao cho ngudi dan 6 cdc ving nong thon. Trong nhiéu nim, nhiéu
dia phuong da coi day 1A nhing nganh nghé mii nhon, 6 tinh chién luge, 1am co
s@ diy nhanh sw ting truéng kinh té 6 dja phuong minh.
Trong nong thon van dé tao viéc lam méi da duge trién khai va thyc hign cé
két qua 6 nhiéu dja phuong, thong qua nhiéu cach thitc khdc nhau. C6 thé tao
viée am méi tir phét trién kinh té trang trai; tir khoi phuc va phit trién céc lang
nghé va lang nghé truyén théng; tir phat trién cong nghiép ché bién néng, lam, thuy
sin theo hudng sin xudt hang hod ldn. Ben canh dé 1a téc dong cita héi nhap kinh
té quéc té ti nong nghiép, nong thon. Diéu thay rat 16 TA tac dong cia tur do hod
thuomg mai nong sin da cho phép ngudi nong dan duge hudng Igi véi_ mito gid
nong san cao hon hin gid thu mua trude day do nha nude én dinh. Day ciing chinh
Ja dong uc kich thich ngudi néng dan tap trung dau tw céng stic, nguén von va
kinh nghiém vao san xuat nong nghiép, nhim tang nang sudt Jao dong va hiéu qua
sin xudt. Va day 1a Iy do chi yéu gitip cho mot bo phan I6n dan cu nong thon
thodt nghéo nhi tao ra nhiéu vigc lam va c6 them thu nhap.
Trong giai doan tir 2001-2005, & nong thon da tao co hoi gidi quyét vige Iam
cho tren 5 trigu lao dong. S6 ho gia dinh khu vuc nong thén tham gia vao cécVige lam - thuc trang va... 49
nganh nghé, cong nghiép, dich vu ngay cang tang. Dén nay d4 c6 trén 1,4 trigu
ho tham gia san xudt trong céc nganh nghé nong thon va nghé thit cong. TY Ie
ho thudn nong chiém 62,2%, ho lam nghé nong kiém nginh nghé khée 1
26,5%, ho phi nong nghigp 14 11,3%. Tai cdc dia phuiong c6 nghé (bao gém c&
nghé thi cong, dich vu) th} s6 lao dong phi nong nghiép chiém khoang 29,5%
tdng $6 lao dong. Mite thu nhap cita ngudi lao dong trong cdc nghé phi nong
nghiép thudng cao gap 3 dén 4 lin so véi ao dong thudn néng.
Tuy nhién, trong thdi gian gén day do tac dong cia nhiéu yéu t6 khéch quan
nhu thién tai, bao Iut, do bién dong cia gid ca trén thi trudng thé gidi, do dich
bénh trong gia stic, gia cém, déng thdi do tc dong chi quan tir viéc xay dung
ké hoach chuyén dich co cu sin xudt, phat trién cay, con chua tinh dén diéu
kién thi trudng nén trong sén xuat néng nghiép da gap rat nhiéu khé khan, sin
phdm thu hoach khong tiéu thy dugc, nhiéu noi ngudi lao dong lai roi vao tinh
trang khong c6 viec lam.
. Khu vue kinh té tw nhan di 6 sit phat trién mang tinh dot pha ké tir khi c6
Luat Doanh nghiép, né tro thinh déng luc manh mé gép phan thtic day tang
truéng kinh té nude ta. Dong gép cita khu vyc kinh té tu nhan vao tang truéng
GDP lién tuc tang, tit 36,6% nam 2000 lén 41,7% nam 2003, va khoang 42%
nam 2004. Dac biét, voi nhimg uu thé vé quy mo va chi phi thap dé tao ra mot
ché lam viée, déng thdi phi hop véi chat lvong cita lye Iuong lao dong va trinh 46
quan ly cia ngudi lao dong, nén day IA khu vuc cé nhing déng gdp quan trong déi
v6i van dé tao viée Iam va chuyén dich co cu lao dong. Nam 2004, sé lao dong
lam viée true tiép trong cdc doanh nghiép thugc khu vuc kinh té tu nhan da gin
bing téng s6 lao dong trong cdc doanh nghiép nha nuéc, Doanh nghiép ngoai quéc
doanh gép phan giai quyét khoang 1,6 dén 2 trieu viéc lam, trong 46 doanh nghiép
via va nhd (chiém 96% téng s6 doanh nghiép ngoai quéc doanh) da thu huit 49%
viéc lam phi nong nghiép & néng thon, khodng 25-26% lyc lugng lao dong cA
nu6e. C4c doanh nghiép va ho kinh doanh c4 thé (oi nong nghiép) da sir dung
khodng 16% LLLD xa hoi voi khoang hon 6 trigu ngudi.
. Khu vue dau tu nuéc ngodi cing c6 thanh tich rat quan trong trong van dé tao
viéc Iam. Trong cc nam tir 2000 dén 2004, s6 lutong ao dong dutgc tao viéc Iam
tang lién tyc trong khu vyc nay. Nam 2000, s6 lao dong lam viée tai céc doanh
nghiep c6 von dau tu nudc ngoai 18 379.000 ngudi, nim 2001 1 450.000 nguti,
nam 2002 1a 590,000 ngudi, nam 2003 1A 665.000 ngudi va nam 2004 1 739.000
ngudi. So véi nim 2000 thi sé lao dong cita nim 2004 tang khoang gan 2 kin.
D6i véi cdc khu cong nghiép, khu ché xudt (goi chung 1a khu cng nghi¢p-
KCN) tir khi thanh lap dén nay da c6 nhiéu déng gép quan trong vao qué trinh
phat trién kinh té-xa hoi cia dat nudc, dac biét 1a su déng gép trong viéc tao
viéc lam cho ngudi lao dong. Hién nay, cdc KCN da thu hut khoang 60 van lao
dong truc tiép va hon 1 van lao dong gidn tiép, trong d6 tap trung nhiéu nhat 1a
Déng Nai (gin 16 van lao dong), tiép dén li TP. Hé Chi Minh (hon 13 van LD),50 Tap chi Khoa hoc Xa hoi Viet Nam - 312007
Ha N6i (13 van LD), Binh Duong (gan 10 van LD), Da N&ng (hon 1,4 van LD),
Hai Phong (4.500 LD).
C6 mot su déng gép rat quan trong cia kénh tao vige lam tir céc chuong
trinh quéc gia. Mot trong nhiing muc tiéu dugc wu tién hang dau cia cdc
chuong trinh nay 18 tao viée 1am, tang thu nhap cho nhing nhém ngudi yéu thé.
Tir nam 1992 Quy Quéc gia Hé trg viéc 1am duoc thanh lap theo Nghi quyét s6
120/HDBT, tren co sé huy dong nguén von ciia nha nude, céc 16 chitc quéc té
hoe Chinh phit cc nuéc, céc doanh nghiép va ca ho gia dinh. Muc tiéu cg ban
cita Qu 1a gin viée gidi quyét viéc Jam véi nhiém vu thyc hién chién lige phat
trign kinh t&-xa hoi, phat huy tiém nang cia céc thinh phan kinh t€. Quy cung
cp tin dung tao viéc lam véi nhimg mén vay nhé, lai sudt thélp, wu tién cho cdc
dy 4n tao ra nhiéu ché lam viéc méi, cdc du 4n thu hit nhiéu lao dong ni, ngudi
nghéo, ngudi that nghiép, cac du dn dp dung tién b6 Khoa hoc kf thuat va
chuyén giao cong nghé cé sit dung nhiéu lao dong.
Dé thuc hién chién luge gidi quyét viéc lam, thing 7 nam 1998 Thit tuéng
Chinh phi da quyét dinh thyc hién Chuong trinh muc tigu quéc gia vé gidi
quyét viéc 1am dén nam 2000. Chuong trinh nay cé hai nh4nh hoat dong chi
yéu. Mot la, phat trién kinh té-xa hdi tao mé viéc lam. Hai 1a, cdc hoat dong hé
tro truc tiép dé gidi quyét viéc 1am cho cac d6i tugng yéu thé trén thi trudng lao
dong. Mot sé chuong trinh quéc gia khdc cling nhim muc tiéu tao viéc lam va
thu nhap cho ngudi lao dong nhw Chuong trinh tréng 5 trigu héc ta ring,
Chuong trinh 135 hé tro cc xa dic biét kh6 khan, ving sau, ving xa thong qua
viée dau tu xay dung co sé ha tang, dién, duéng giao thong, trudng hoc, tram y
té, thuy Igi...Day 1A chutong trinh dugc xem nhu 14 mot cong cu dac biét phuc
vu cho tap trung nguén lyc xod déi giém ngh&o. Trong giai doan 1999-2004,
chttong trinh da cap von cho 2.233 x4 nghéo nhat tir ngan séch nha nuéc, va
129 xa cdn lai nhan von tit nguén von ciia tinh, véi tong von dau tu 1a 6.795 ty
déng, tire 1a gn 430 trigu USD. (Nguén: Dénh gid va lap ké hoach cho twong
lai, H. 2004, tr. 28). Chuong trinh Quéc gia vé xo4 d6i giam nghéo véi muc tiéu
trg gitip VA tao co h6i cho nhiig ho nghéo, nhimg ngudi yéu thé dé ho c6 viec
lam va cé nguén thu nhap én dinh. Chuong trinh nay da hé trg va tao ra viée
lam cho trén 500 nghin lao dong. Chuong trinh tin dung nong thon va cdc
chuong trinh tin dung khdc da tao viéc lam cho 3,7 triéu lao dong.
8. Nhitng thach thie co ban vé van dé viée lam hién nay va
trong giai doan khi Viét Nam gia nhap WTO
. Thit nhdt, nguén lao dong tiép tuc tang
Do t6c dé dan s6 tang cao 6 thdi ky truéc, nén s6 ngudi bude vao d6 tdi lao
dong ngay cdng nhiéu, t6c do tao viée Iam khong ting kip véi t6c do gia tang
cia nguén lao dong. Hang nam, ¢6 khodng trén 1 trigu ngudi bé sung vao luc
Iugng lao dong, trong dé lao dong nong thon chiém phan da s6. Sttc ép vé viécVigc lam - thute trang va. a esl
Jam & khu vue nong thon I6n [a do t6c do dan s6 ting nhanh va do quy dat canh
téc ngay cang bi thu hep boi qué trinh do thi hod dién ra nhanh chéng. Nim
2004, c& nuéc cé 1.130.600 lao dong méi bé sung thi lao dong nong thon da c6
khodng tren 764 ngan ngudi. Ben canh 46, mot nguén lao dong doi du duge bd
sung vio LLLD do qua trinh diéu chinh co cau va cai céch doanh nghiép nha
nuée. Trong s6 lao dong nay thi nhém ngudi & 46 tudi 40-50 chiém phan Ién.
Dac diém cla nhém lao dong nay 1A c6 s6 nam lam vige va s6 nam Fam vie
trong co quan nha nude tong déi dai. Do vay, ho cé loi thé Ia c6 nhiéu kinh
nghiém lam vige, ky nang nghé nghiép cao, khoan tr cp Ién 4é én dinh cudc
sOng va tao dung vige lam. Song, ngugc lai dé cling 1A tré ngai 16n d6i vGi ho
bai vi tuéi cao, lai duge bao cap vé vige im nén kém ning dong trong viéc tim
cong vige méi, vA tuong d6i khé ho’ nh4p tré lai thi truéng lao dong, kho canh
tranh véi lao dong tré, khée, c6 ky nang.
. Thit hai, su mat cén déi gitta cung va cdu lao dong.
‘Trén pham vi toan quéc, su mat can déi nay duge thé hién rd nhdt 1a ty 1é
that nghiép va thiéu viéc lam con cao, déng thdi ngudn lao dong da khong duge
sit dung mot céch c6 hiéu qua.
Vé cung lao déng: trong giai doan 2000-2004, binh quan méi nam LLLD ca
nuéc tang thém 1,02 trigu ngudi (tang 2,5%/nim). Mite tang nhw vay 1a khd
cao, tao nén stfc ép trén thi trung d6i voi cdu lao dong. Ty 1¢ that nghiep &
thanh thi tuy da giém song van con & mic cao. Ty 1é thdi gian lao dong chua
duge sit dung & néng thon cdn khé In. Ngoai s6 lao dong thong ké duge, con
6 nhiéu ngudi cé viée Iam nhung khong én dinh va thu nh4p thép, hodc c6
ngudi thiéu viéc lam. Stic ép vé viec Iam nhur vay sé tao nén bat binh ding trong
quan hé lao dong.
Su chua thich tmg cia cung déi véi cu lao dong cdn thé hién & chd: so
Iuong lao dong rat Ién nhumg chat luong lao d6ng lai thap. Nguén lao dong
cung ting trén thj tru’ng chil yéu 1a lao dong gin don, lao dong phé thong,
chua dugc dao tao vé tay nghé hodc chuyén m6n kf thuat. S$ lao dong nay
chiém mot ty Ié I6n trong téng s6 lao déng (gin 80%), trong khi thi trdng lao
dong hién nay phéin 1én lai ddi hdi lao dong c6 tay nghé va ky thuat. Mat khéc,
van dé sit dung lao dong sau do tao chua thyc surc6 hiéu qua. Trong thuc té, sinh
vien tot nghiép ra truéng gip khé khan trong tim kiém viéc lam ngay cing dong,
hoac mét sé khdc chap nh4n that nghiép, tham chi lam trai nganh nghé dao tao dé
dugc 6 lai thanh pho, trong khi & nhiéu ving, nhiéu dia phuong rat thiéu lao dong
ii qua dio tao. Nhu vay, cong téc sir dung lao d6ng nhu hién nay r6 rang con thiéu
su diéu tiét_vim6 va thiéu tinh khoa hoe, tinh hiéu qua.
‘Su chua phi hop gitta cung va céu lao dong cdn thé hién é tinh trang that nghiép
két cu, Hién nay, & mot sO ving nhu mién ndi, ving déng bing song Ciru Long,
ving ven bién vin thiéu nhiéu lao dong, nhung kha nang di dan va di chuyén lao52 Tap chi Khoa hoc Xi hoi Vigt Nam - 3/2007
dong dén nhing ving 46 con rit han ché va kh6 khan, Mot sO nganh c6 tiém nang
phat trign, c6 kha nang thu hit duge nhiéu lao dong, nhung chua tao ra duge nhiing
diéu kién dé bién khd nang thanh hign thuc (vé von, ky thuat, cong nghé, thi
trudng,...) nhu nganh lam nghiép, ngu nghiép, dich vu va du lich...
Vé cdu lao dong: sur lién quan trudc hét dén vigc lam, d6 1a van dé tang trugng.
Vé mat ly thuyét thi ting truémg luon c6 méi quan hé ty 1é nghich véi that nghiép.
Tang trudng kinh té cao thi ty 1é that nghiép thap va nguyc lai. Tang truéng cao sé
mé ra nhiéu co hdi viéc lam va tang thu nhap cho ngudi dan. Tuy nhién, tang
truéng cao méi 1a diéu can dé tgo thém nhiéu viée lam méi chit chwa phai la diéu
kién quyét dinh, béi vi sy tang trudng chinh ban than né lai phy thudc vio nhiéu
yéu 16 Khdc, Nuc ta c6 t6c d6 tang truéng kinh té kha cao, song hign nay chiing ta
van dang phai déi mat v6i thyc trang that nghiép dién ra 6 nhiéu nginh va nhiéu
ving mién . Mét trong nhiing nguyén nhan chit yéu gay nén hién tugng nay 1a do
su ting truéng d& dya vao viée phat trién nhing nganh sir dung nhiéu von, it lao
dong. Nhimg nganh nay thudng dau tu von dé ap dung cong nghé hién dai, ding
méy méc thay thé lao d6ng, vi vay d0i héi sir dung ngudi lao dong phai 06 trinh 46
chuyén mon ky thuat cao, trong khi phiin én luc luong lao dong 6 nude ta chua
dap tmg duoc yéu cu nay. Do vay, tang trudng kinh té nhd sit dung cong nghé
nhiéu v6n sé khéng tan dung dugc nguén lao dong von rat déi dao & nuéc ta, lam
han ché co héi tao viée Iam.
Di véi cdc khu vuc kinh té lién quan tryc tiép dén van dé vie lam, tinh
hinh dign ra cing khong kha quan. Khu vyc doanh nghiép nha nudc, véi qué
trinh cai cAch, sap xép lai doanh nghiép, nhat 1a vige day manh ¢é phiin hod, da
g6p phin thu hep co hdi viée Jam. Khu vue DNNN it c6 kha nang thu hut lao
dong 6 quy mé Ién, do mot bd phan Idn [am an kém higu qua hogc dang trong
qué trinh sap xép lai, chuyén déi hinh thtic sé hia, mot bd phan khdc gap khé
khan trong san xuat kinh doanh, mot s6 khéc bj giai thé, Ngoai ra, mot sO chinh
sdch wu tién phat trién céc nganh cong nghiép sit dung nhiéu von, cong nghé
hign dai da va dang han ché kha nang tao viéc Iam cia khu vyc may. Thc té, ty
Ie lao dong 1am viéc trong céc doanh nghiép nha nuéc da gidm trong nhiing
nam 2000-2003: tir 59,05% nam 2000 xudng cdn 53,76% nam 2001, 48,53%
nam 2002, va 43,77% nam 2003.
Khu vuc doanh nghiép ngoai nha nuéc déng vai trd rét quan trong trong van dé
gidi quyét viéc lam. Day 1a noi cé kha nang tao due nhiéw viéc lam nhéat. Tuy
nhién, tiém nang thu hit thém lao dong cia khu vyc nay c6 nhiéu han ché do phai
6i déu v6i nhimg khé Khan trong diéu kién mé cia va hoi nhap: Sy phat trién cha
yéu nang vé s6 lvong, phat trién bé rong, chua coi trong chét luong va chiéu sau,
san phdm kém tinh canh tranh do chat lugng khong cao, déng théi, sy phat trién
thiéu tinh én dinh do moi trudng kinh doanh cdn nhiéu rii ro (chinh sdch chua én
inh, va c6 nhiéu vuéng mic trong thi tuc hanh chinh).Vige lam - thyc trang va... 53.
Khu vuc doanh nghiép c6 von dau tw nude ngoai tuy c6 téc 6 ting trudng
trung binh hang nam khé cao, song ty trong trong GDP cén thap, hon nifa sv
dau tu phat trién lai tap trung vao cdc nganh cong nghiép nang, dau khi, bat
dong san,...la nhimg nganh can nhiéu von, c6 hé s6 bao hd cao, sit dung chit
yéu lao dong cé trinh dO chuyén mon, k¥ thuat, do vay kha nang thu hit lao
dong khong phai la lén.
Khu vuc néng thén, noi chiém trén 70% luc lugng lao dong x4 hoi va chi:
yéu lam néng nghiép, co cu lao dong chua hgp ly, dién tich dat canh t4c binh
quan dau ngudi thap, (& nong thon dong bang sOng Hong, binh quan rudng dat
canh tac 18 500 m’/ngudi, chi tao dugc viéc lam va nudi s6ng 30-35% s6 lao
dong nong nghiép hién nay voi mifc trang binh), chuyén dich co cau kinh té
nong thon dién ra cham va chwa hiéu qua, céc nganh cong nghiép va dich vu
chua phat trién, mic déu tu cho néng nghiép cén thp, lao dong da qua dao tao
cén qué it so voi nhu cau, (chi cé Khoang 10% lao dong da duge dio tao), cho
nén tinh trang thiéu viéc 1am & khu vuc nay ngay cng tr nén gay gat. Su qué
tai vé lao dong cong véi viéc thu nhap thdp tir san xuat néng nghiép da khién
cho néng dan 6 nhiéu noi bé rudng, di lam an 6 noi khac. Mac di cé nhiéu bién
phép tao viéc lam cho lao d6ng néng thon nhir phat trién cong nghiép nong
thén, phét trién cdc lang nghé, phat trién kinh té trang trai...song do nhiéu
nguyen nhan khéc nhau, nén céc hinh thie nay cing chua thyc sy phat huy tinh,
tich cue ciia né trong van dé tao viéc am.
Céc ving mién nui, ving sau, ving xa tuy da duge hé trg thong qua cdc
chuong trinh muc tiéu quéc gia vé xo4 d6i gidm ngh@o, vé tao viéc lam..., song
day van Ia nhimg ving, mién c6 nhiéu kho khan nhat so véi céc ving, mién
Khac trong ca nudc, béi c6 sy chénh léch rat 16n vé trinh d6 hoc van cfing nhu
trinh dO chuyén mon kj thuat, vé mic dO thu nhap ciing nhu vé déi séng kinh
té, vin hod, x& hoi... Sy han ché vé trinh d6 va su thap kém vé co sé ha ting
cOng véi gia ting dan sé 1A nhiing ly do chit yéu tao nén nhig théch thitc vé
van dé vige lam d6i voi ngudi lao dong & khu vuc nay.
. Thitba, chéit lugng lao dong con thap.
Neguén cung lao d6ng thi Ién t6i mifc du thita ma cdc doanh nghiép vin dang
phai déi mat vdi tinh trang thiéu lao dong cé chuyén mon hode tay nghé phi
hop. Dé [a mot nghich ly mA cho dén nay né van [a van dé bite xtic nhét trong
linh vuc lao dong-viéc am ma chiing ta chua gidi quyét dugc. Tinh trang thiéu
hyt nay cAng tr nén nghiém trong hon d6i véi cdc ¢¢ s8 san xudt kinh doanh
cé6 trang bi may méc va cong nghe hién dai, c6 nhu céu Ién trong viée sit dung
lao dong ky thuat, nhu céc khu cong nghiép, khu ché xudt 6 nudc ta hien nay.
Chat long lao dong cho xuat khiu LD: Thue t€ cho thay, da s6 lao dong
xudt khdu kh6ng cé trinh d6 chuyén mon, chi 1& lao dong phé thong. Ngudi lao
dong xudt khdu khong nhiing yéu vé trinh dO chuyén mon ma con yéu vé ngoai54 Tap chi Khoa hoc Xa hgi Viet Nam - 312007
ngit, giao tiép, thiéu hiéu biét vé phong tuc, tap quan va luat php ciia nuée s&
tai, thiéu ¥ thife ky luat vay thie chap hanh phép luat, thiéu tac phong lam viée
cong nghiép. Do vay, dan dén tinh trang ngudi lao dong hay bé tron noi lam
vige theo hgp déng va tim cOng viée c6 thu nhap cao hon, nhat la tai cdc thi
trung Han Quéc, Dai Loan va Nhat Ban...
.Thit ne, tée dong cita qué trinh dé thi héa
DO thj hod da lam gia tang va 1én lén hé thong do thi nhung déng thdi lai
lam giam manh dién tich dat canh tdc trong nong nghigp, va hé qua lién quan [a
gay ra tinh trang that nghiép va thiéu viéc lam 6 khu vyc nong thon.
Theo béo cdo cita BO Tai nguyen - Moi trudng, trong giai doan 2000-2004,
mét lung I6n dién tich dat nong nghiép da dugc chuyén déi muc dich sit dung,
bao gém: Xay ding cdc khu cong nghiép, khu ché xuat gén 22.000 ha; xay
dug cum céng nghiép vita va nhé géin 35.000 ha; xy dumg co sé ha ting d6 thi
gan 100.000 ha. Dién tich dat nong nghiép bj thu héi tang nhanh, lai tap trung
vaio mt s6 xa, cé xa thu hi t6i 70-80%. Ngay sau khi thu héi dat, ngudi lao
dong lam vao tinh canh mat hodc thiéu viée lam, trong khi cdc dy én phat trién
cOng nghiép ddi hoi phai cé thdi gian mdi cé thé thu huit duge lao dong. Do vay
van dé viéc Jam 6 nhimg khu vue cé dat bi thu héi tr nén rat gay git. Trung
binh méi ho bj thu héi dat c6 téi 1,5 lao dong trong 46 tudi td 18-40 roi vao
tinh trang khong cé vigéc lam. S6 liéu dén thang 12 nam 2004 cho thay, cdc tinh
6 nhiéu lao dong bi mat vie do bi thu héi dat nhu Ha Nam: 12.360 ngudi; Hai
Phong: 13.274 ngudi; Hai Duong:11.964 ngudi; Bic Ninh: 2222 ngudi; Tién
Giang: 1459 ngudi
.Thit nam, van dé thién tai, bao lut, dich bénh
Di c6 hang chyc van hecta Iifa, hoa mau bj mét tring, ngap lut, hu hai, hang
nghin hecta nudi trong thuy san bi anh hudng, hang nghin ngoi nha bi sap dé va
hu hai, hang van ngudi lém vao canh khong nha cita, khong cn tr ligu san
xuét... Bén canh d6, dai dich cim gia céim, dich 16 mém long méng 6 gia sic
bing phat va téi phat & nhiéu tinh va thanh pho trong thdi gian vira qua lam
thiét hai nhiéu ty déng cho ngudi chan nudi. Viéc tiéu huy hang chuc trigu con
gia cdm, viée cm buon ban va tiéu thu gia cam, thuy cdm da Kim cho hang
nghin ngudi chin nudi va 1am céc dich vu lién quan lam vao canh mat viée.
Truéc nhimg thiét hai to lén do thién tai va dich bénh gay ra, nha nutc dA cé
nhimg bién php hé trg, song khong thé ngay lap tfc tao ra vige Jam va én dink
doi sOng cho hang van ngudi. Tinh trang nay lai tao nén mot su bite bach, mot
4p luc nita vé viéc lam, dic biét & khu vue néng thon.
4, M6t s6 nguyén nhan chi yéu
« Site ép ctia viée gia tang dan s6°Viée lam - thye trang va. 55
Dan sO nudc ta hién nay 1a trén 83 tri¢u ngudi, ding vao hang tht 3 Dong
Nam A va thit 14 trén thé gidi. Hang nam, dan s6 ting thém khodng trén 1,1
trigu ngudi, gay Ap luc 1én dén phat trién kinh té-xa hOi va gidi quyét viec am.
Mot vai nam trudc t6c d6 tang dan sé gidm nhanh: tir 1,65% nam 1995, xuéng
1,36% nam 2000 va 1,32% nam 2002. Tuy nhién hai nam tré lai day tc do dan
86 lai c6 xu huéng tang: 1,47% nam 2003 va 1,44% nam 2004( biéu 4.1...).
6c do tang dan s6 (1995-2004)
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Hon nia co cau dan s6 dang chuyén déin sang co cu dan s6 gia do gidm ty
Ie sinh ty nhién va tang tuéi tho, ty lé tré em dudi 15 tudi gidm, ty lé ngudi gid
(tir 60 tudi tré 1én) tang. Do vay s6 ngudi trong do tudi lao dong tang va sé tang
rt nhanh, LLLD nay sé 1A tiém nang to I6n cho su phat trién cia dat nude néu
duge dao tao va sit dung hgp ly. Nhung nguge lai, day lai 1a mot 4p luc Ién d6i
véi van dé gidi quyét viec [am néu khong cé chién Luge dao tao va sir dung lao
Ong phi hgp. Ben canh dé dan s6 phan bé khong déu gitta céc ving, mién lanh
thé. Ving Déng bang song Héng cé mat d9 dan so cao nhat nude, chiém 19,3%
téng dan s6 nhung dién tich chi chiém 4% dien tich cA nuéc. Ving Tay Bac va
‘Tay Nguyén IA nhing ving cé dién tich 16n, nhung mat d6 dan sé lai thap nhat,
chi khoang 7%. Sur phan bé dan s6 khong déu sé tao ra ap luc vé viéc lam, gay
lang phi trong viéc sit dung lao d6ng (noi thita, noi thiéu) va nhimg van dé kinh
t€-xd hoi khc d6i véi cdc ving va Janh thd.
« Sut bat cp trong vain dé gido duc va dao tao nguén nhan luc, thé hién 6 ché:56 Tap chi Khoa hoc Xa hoi Vigt Nam - 312007
- Co cdu dao tao bat hgp Iy: d6 1a tinh trang mat can d6i trong quy mé dao
tao giita bac dai hgc, cao ding v6i trung hoc chuyén nghiép, va day nghé. Theo
tiéu chudn cia nhiéu nude trong khu vuc va trén thé gidi, co cu nguén nhan
lc duge coi 1a hop ly khi no thé hién la mét co cau hinh thép, nghia 1a: ty trong
céng nhan kf thuat 1a lén nhat, sau dé 1a ty trong nhiing ngudi cé trinh dé trung
hoc chuyén nghiép, va dinh thap 18 nhiing ngudi o6 trinh 49 cao ding, dai
Theo tiéu chudn nay, co cau dao tao cla cdc nude 1a 10-4-1, trong khi 6 Viet
Nam co edu nay 1a 2,97/0,82/1. Day I mot su bat hop ly nghiém trong trong co
cau nguén nhan luc nuéc ta. Viée dao tao thién vé cdc bac dai hoc va cao dang,
khong chu y dén vic day nghé nhu vay nén trong khoang 10 nam tir 1986 dén
1997, s6 hoc sinh trong cdc trudng day nghé da gidm 35%, gido vien day nghé
gidm 31%, s6 trudng day nghé gidm 41%. Tuy nhién tinh hinh nay dén nay da
duoc diéu chinh dan cho phi hgp v6i yéu cau cita su phét tién. Van dé day
nghé dai cé su déi méi thong qua vigc phat trién he thong day nghé theo ba cp
trinh d6 dao tao (so cAp nghé, trung cp nghé, va cao dang nghé). Sy déi méi
nay sé dp ing duge viéc dao tao nhiéu cap trinh 46 theo yéu cdu cita thi
trudng, thich ting véi trinh do ky thuat, cong nghé ngay cang phat trién, déng
thdi tao co h6i va diéu kién cho ngudi lao dong hoc tap sudt doi dé nang cao
trinh do nghé nghiép.
‘Sy bat hop ly cdn thé hién trong co cu nginh nghé dao tao. Hién nay, dao
tao bac dai hoc dang c6 xu hung nghiéng nhiéu vé cdc nganh xa hi, c6 161
42,78% s6 sinh vién theo hoc nganh luat, kinh té, trong Khi céc nganh dién tit,
ky thuat, cong nghé méi c6 nhu cau rit én nhung chua duge quan tam dting
mifc, do vay cdn thigu nhiéu nhan luc trinh d6 cao. Da s6 cdc tru’ng day nghé
déu cé xu hung tap trung dao tao céc nganh nghé phé bién nhu: ké todn, tin
hoc tg dung, ngoai ngit ma it chi trong tdi viée dito tao lao déng céng nhan
ky thuat, co khi, sita chifa, va lao dong trong cdc nganh nong nghiép.
- Dao tao khong gdn voi nhu cdu thyc té, thiu su hop téc gitta cdc co sé dao
ic don vi sir dung, dan dén tinh trang lao dong lam viéc 6 cdc Tinh vuc
chuyén nganh duge dao tao la phé bien. Ty 1é sinh vién tot nghiép dai
hoc, cao dang lam khéng diing nginh nghé kha cao. Chuong trinh, noi dung
do tao tuy c6 déi méi, song cing vin cdn nhiéu noi dung chua gdn voi thyc
tign, hign twong day chay cdn phé bign. Da so ngudi lao dong sau Khi tot
nghiép cdc trudng dao tao, day nghé déu khéng thé thich tng véi yeu cau cong
igc ma phai qua céc l6p dao tao lai, dao tao bd sung, gay ra su ling phi !én cho
gia dinh va xa hoi.
= Chat lugng dao tao thdp khong d4p ting duge nhu cau sit dung. Doanh
nghiép cén lao dng nhung khong tuyén dung duge vi c6 qua it lao dong cé tay
nghé, cé chuyén mén tot va phii hgp véi cong vie.
Vain dé dao tao chua thuc hién di trudc, dén dau, ludn di sau thyc tién, déng
thdi thiéu mot chién Ivgc phat trién nguén nhan luc trén co s6 chign luge phatVie lam - thy trang va. a 57.
trién kinh té-x@ hi ciia dat nude. Hon nita, mé cita va hoi nhap kinh té quéc té
la diéu kién quan trong nhat dé mé rong va phat trién them nhiéu nganh nghé,
tao nhiéu co h6i viéc lam. Song, diéu c6 thé thay Ja: co hoi thi cé nhung bdi
chat Iuong nguén nhan lyc thép khong dap ting dugc yéu cau, nén chting ta da
khong tan dung va khai théc duge hét nhing co hoi dé.
ic do do thi hod nhanh
‘Trong khi van dé gidi quyét viéc lam cho ngudi lao dong con nhiéu bit cap,
khong theo kip véi t6c do do thj hod, 1am cho tinh trang that nghiép, thiéu vic
Jam gia tang. Nguyen nhan cia van dé nay truéc hét la do cong téc quy hoach
cdn c6 nhiéu han ché. Vi¢e thyc hign do thj hoa chua duge gan véi sy phat trién
téng thé ca vé kinh t€-van hod-x4 hoi cia khu vuc. Déng thoi do nhin thtfe cia
céc cp quan ly va clia ngudi lao dong cing han ché, chi quan tam ti i
nhanh téc 49 d6 thi hod dé nhim thu hit von dau tw, thu hit cae diy
khong tinh dén nhing van dé bat cap ndy sinh, nhat 1a van dé viec lim va nhiéu
vin dé khéc nhw mi truéng, cdc hoat dong dich vu...
« Cae chutong trinh hé tra cila Nha nuéc vé tao viée lam
Céc chuong trinh da dat duoc m6t s6 két qua nhét dinh. Tuy nhién sau mot
thdi gian thyc hién da béc 16 mét sé han ché, khé khan, lam anh huéng dén
chat lugng va hiéu qua cita viéc tao viéc lam. Dé Ia, do nguén von cia céc
chuong trinh nay cdn qué thap so véi nhu cdu thyc té nén chua dap ting duge
yeu céu cia cdc dy An. Theo s6 ligu cla Quy Quéc gia hé trg viéc lam thi binh
quan méi nam Quy durgc bé sung 224 ty déng (bao gém ngan séch trung uong
va dia phuong), méi chi d4p ting dugc 25% nhu cau von cia céc dy dn. Do
nguén von thap nén mifc cho vay binh quan trong 5 nam chi dat 3,3 triéu
déng/1 lao dong, bing 22% so véi mitc cho vay quy dinh téi da 1a 15 triéu
déng. Mat khéc, mtfc cho vay binh quan thdip, doi tugng cho vay lai nhiéu, dau
tu dan trai, nén khi xét duyét du 4n, & cdc dia phuong thudng chia déu, chua
thuc su quan tam dau tu vao cdc nganh nghé cé thé manh, cé kha nang tao mo
nhiéu viéc lam nhu cong nghiép néng thon, dich vu. Chat lugng vige lam con
tha, chil yéu 18 lao dong gian don, thu nh4p thdp, tinh én dinh khong cao, chua
6 su dot pha dé lam thay d6i co cau lao dong & khu vuc néng thon.
Ngoai nhimg nguyén nhan tryc tiép tren, c6 thé théy trong chién luge phat
trién kinh t€ cia nude ta chua thay 13 su gan bé chat ché voi chign luge tao viée
lam. Viéc phan bé von cho céc nginh, cdc khu vuc chua tinh dén vain dé nay
ma chi quan tam truéc hét dén sn luong va loi nhuan. Mot s6 chinh sch, co
ché chua thong thodng, hoac bat cap so véi thuc tién, [am han ché viéc mé rong
co hoi viéc lam. Va dac biét, vn dé tr duy tuy c6 nhiéu déi méi, nang dong va
linh hoat hon, song trong nép nghi van con cé tu tudng mong doi vao su diéu
tiét va tao viéc lam tir phia nha nuéc. Day la nhimg can tro khong nhé d6i véi
van dé gidi quyét viéc lim 6 nu6c ta trong giai doan hién nay.58 Tap chi Khoa hoc Xa hoi Vigt Nam - 312007
5. Xu hung phat trién viéc lam trong thdi gian tdi
Buéc sang thé ky XXI, dat nuéc thye hign ddy manh CNH, HDH va hoi
nhap kinh t& quéc té, sé dem lai nhiéu co hoi viéc lam néu chting ta biét nim
bit thdi co.
Xu huéng vie lam trong thoi gian t6i c6 thé phat trién nhur sau:
- Khu vue doanh nghiép dan doanh van 1a noi tao ra nhiéu viéc lam nhét.
Trong giai doan 2001-2004, 4 cé 105.842 doanh nghiép dang ky thanh lap, véi
tc do tang binh quan méi nam IA khoang 23,4% vé s6 long va 44,7% vé von,
gp 2,6 lan vé s6 long va 7,6 lan vé von dang ky so vdi giai doan 9 nam 1991-
1999, da tao ra duge hon 1,5 trigu viéc lam méi. V6i tiém nang d6, day sé 1a
Khu vuc thu hiit lao dong gidm don véi nhiéu loai céng viée phi hgp cho céc
d6i tuong lao dong tham gia.
- Khu vuc doanh nghiép c6 vén dau tu nuée ngoai da cé nhimg chuyén bién
tich cuc. Khu vue nay c6 t6c d6 ting truéng cao hon cdc khu vuc kinh té khée
cA vé gid tri sn xuat, t¥ trong xuat khdu cling nhw tang thu cho ngan séch nha
nuée. Hoat dong cia cic DN nay da g6p phiin quan trong trong viée thic déy
sur phat trién cita cdc DN thuge moi thnh phan kinh té thong qua anh huéng lan
toa vé quan ly, cong nghé cling nhu qua viéc ky két va thuc hién céc hop d6ng
cung cdp nguyén vat liéu, phu ting, ban thanh pham, tao thém cOng an viéc lam
va thu nhap cho ngudi lao dong. Day sé Ia noi thu htit lao dgng c6 trinh do
chuyén mén kj thuat, déng thdi tao viéc Tam thong qua viéc hinh thanh he
thong cdc cong ty, xi nghiép vé tinh véi céc hop déng cung céip nguyén vat ligu
hodc bin san phim cho cdc doanh nghiép o6 von dau tu nude ngodi.
Céc khu cong nghiép, khu ché xuat trong nhimg nam tdi duge dau tu phat
trign cd vé chiéu rong Idn chiéu sau. Nhiéu ving, nhiéu dia phuong sé tin dung
co hoi nay dé thtic day kinh t€ cia dia phuong minh phat trién. Diéu d6 chic
chin sé dem dén nhiéu co hoi viéc lam cho ngudi lao dong & khu vuc sé tai va
ca cc dia phutong khéc.
- Qué trinh chuyén dich co cau kinh té theo huéng CNH, HDH, va tc dong
cia vic gia nhap WTO sé tgo ra nhiing chuyén bién manh vé co cu lao dong.
Theo d6, céc nganh sdn xuat va ché bién hang xuat khdu, dac biét 1a nhiing
nginh c6 téng kim ngach xudt khdu Ién va sir dung nhiéu lao dong nhu det
may, gidy dép, nudi trong va ché bién thuy sin, 46 dign tit, 46 g6, thi cong my
nghé va cdc nganh thuong mai, dich vy sé 1 nhimg nganh thu hit nhiéu lao
dong va ting thu nh4p, nang cao ddi sOng nhan dan.
- Xuat khdu Jao dong 1A mot trong nhiing hudng phdt trién quan trong.
Nguén thu nhap cao tir hoat dong xudt khdu lao dong da gép phdn tang ngudn
thu ngoai t¢, cai thign ddi sOng ngudi lao dong. Co nhiéu lao dong sau khi hét
hop déng vé nude da tich luy duge mot s6 von Khd, c6 kha nang dau tu vao motVige lam - thuce trang va. 59
Tinh vuc ndo d6, tao vige Ham cho mot bd phan lao dong khéc, déng gop vao sr
phat trién va én dinh kinh t€-xa hoi. Trong linh vc xuat khdu lao dong thi xu
hung xuat khdu lao dong 06 ky thuat, c6 chat Iugng dang dan chiém wu thé.
Nam 2005, trong téng s6 hon 70.000 lao dong xuat Khu thi cé t6i 80% 1a lao
dong ky thuat Lim viée trong cc linh vue cong nghigp ché tao, dién tit, may
mac, lip rép voi mic Iuong cao. Xudt khdu lao dng dang dugc coi 1a ng’nh
kinh té mang lai nhiéu Igi {ch cho dat nuéc, 1a gidi php quan trong trong chign
luge gidi quyét vigc Iam cia nuéc ta.
- Khu vue nong nghiép, nong thon: téc dong cia qué trinh hdi nhap va viee
gia nhap WTO sé m6 ra nhiéu co hOi vige Iam cho khu vuc nOng nghiép, nong
thon 6 cdc inh vuc nganh nghé nhu: nudi tréng thuy san, trong cdc loai cay
nOng nghiép, cay cong nghiép nhu Itia, hat tiéu, hat diéu, cd phé, ca cao, cay an
qua... Tuy nbién, trong thdi gian ti khu vyc may van 1a noi phai chiu ap lye
nang né nhat vé viéc 1am. Dac diém san xuat cha khu vuc nay mang tinh chat
san xuat nhé, tu cung, tu cap va dau tw phan t4n, hoat déng san xuat kinh doanh
6 tinh ri ro cao, hiéu qua dau tu thap va khong 6n dinh, nén kém hap din d6i
v6i céc nha dau tu. Cong nghiép nong thon tuy da duge chi ¥ phat trién song
chua tao ra bude dot ph4, chua thuc su tao tién dé cho qué trinh chuyén bién
trong co céu kinh té néng thon. Do vay, chua thé co kha nang rit bét lao dong
tir néng nghiép sang cac nginh nghé khéc. Chinh vi vay, 4p luc vé viée lam 6
hu vuc nay van 1a nang né nhat.
. a
*
Cong cudc déi méi da tao ra dong luc phat trién cia nén kinh té, phat huy
nguén luc va khoi day nhimg tiém nang to Ién cita dat nudc. Trén co sé dé, t20
nhiing tién dé quan trong dé giai quyét nhiém vu én lao cia xa hi, dé 1a van
dé viéc Fam cho ngudi lao dong. Thinh cong trong linh vuc nay la da tao duge
nhiéu viéc [am méi 6 nhiéu nganh nghé va nhiéu Tinh vyc, déng thdi tao diéu
kign cho ngudi lao dong dugc tham gia mét céch tich cc va chi dong vao thi
trudng lao dong, dan thich nghi véi né va cé thé ting xir kip thdi, linh hoat truéc
nhing thay déi bat thudng cia nén kinh té thj truéng. Tuy nhién, qué trinh phat
trign kinh té va hoi nhap kinh té quéc t& da va dang dat ra nhiéu thach thitc déi
am. Day 14 mot vén dé kinh t8-xa hOi rit Ién, cfin 06 céc gidi
php déng b6, ti chit truong chinh séch ciia nha nuéc dén cic bién phép thuc
tién, nh’im nang cao chat Iugng lao dong, tao nhiéu co hoi viée lam cho moi
tng 16p nhan dan, g6p phan nang cao ddi song va thu nhap cho ngudi dan, thtic
day kinh té-xd hoi phat trién(**).60 Tap chi Khoa hoc Xa hoi Viet Nam - 312007
Cha thich
+* Bai da dang tren Tap chi Nehién cau Kinh 1é's6 344, théng 1/2007.
Tai ligu tham khdo
ic nam 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005.
2. Phuc trang lao déng - viée lam & Vigt Nam céc nam ti 1996 dén 2004, 2005,
3. Kinh té'Viet Nam va Thé'gidi ndm 2002 - 2003, 2003-2004, 2004-2005,2005-2006,
4, Kinh t8'Viét Nam 2003, 2004, 2004,2005 ciia Vien Nghién ctu quan If kin té trung wong.
5. Kinh t6'Vigt Nam nam 2004 - Nhing véin dé ndi bat, Nxb. L¥ Iwan chinh tri, H& Noi 2005
6. Béo céo phat trién con ngudi Viet Nam 2001: Doi mdi va Swe nghigp phdt trién con nguéi,:
Nxb. Chinh tri quéc gia, Ha Noi, 2001
7. Le Khie Triét: Déi méi va phat trién kinh té te nhdn Viét Nam -Thye trang va gidi phdp,
Nxb. Lao dong, Ha Ni 2005.
8. BO Lao dong-Thuong binh va Xa hoi, Chuong trink phat trién Lien Hop Quée: Danh gid va
lap ké hoach cho twong lai: Danh gid chuong trinh muc tiéu quéc gia vé xod d6i gidm nghto
va chuong trinh 135, Ha Noi-Viet Nam, théng 11-2004,