See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/313010969

Priručnik o lekovitim biljkama

Book · March 2011

CITATIONS READS
0 34,501

2 authors, including:

Danijela Avramović
University of Niš
69 PUBLICATIONS 29 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Danijela Avramović on 28 January 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Novica Ran|elovi}, Danijela Avramovi}

PRIRU^NIK O LEKOVITIM
BILJKAMA
raspoznavanje, branje i za{tita

SOKOBANJA, 2011.
 Novica Ran|elovi} i Danijela Avramovi}
PRIRU^NIK O LEKOVITIM BILJKAMA

Izdava~I:
Udru`enje za lekovito bilje DR. JOVAN TUCAKOV - Sokobanja
DO FILM PUBLIK ART

Za izdava~a:
Neboj{a Stanojevi}

Urednik:
Milica Buha

Recenzent:
Dr Vlastimir Stamenkovi}

Dizajn i priprema za {tampu:

FPA CREATIVE TEAM

[tampa:
COLORGRAFX

Tira`: 1000

Izrada ove publikacije omogu}ena je uz pomo} ameri~kog naroda preko Agencije

Sjedinjenih Ameri~kih Dr`ava za me|unarodni razvoj (USAID). "Udru`enje Dr
Jovan Tucakov" je u potpunosti odgovorno za sadr`aj ove bro{ure, koji ne mora
nu`no odra`avati stavove USAID-a ili vlade Sjedinjenih Ameri~kih Dr`ava.
 PREDGOVOR

Ova publikacija nastala je iz na{eg li~nog iskustva i iskustva na{ih

prakti~ara na terenu u prikupljanju i prou~avanju lekovitih biljaka. Novina
ovog priru~nika je {to on sadr`i vi{e informacija o za{titi lekovitih bilja-
ka, dok su ostale informacije na pre|a{njem nivou.

Publikacija }e biti koristan priru~nik svim sakuplja~ima lekovitih

biljaka na terenima {irom Srbije, a naro~ito u podru~jima gde je ova
delatnost ve} tradicionalna - u okolini Sokobanje (Rtanj, Ozren, Devica),
Zaje~ara (Stara planina, Tupi`nica, Mali i Veliki Stol), Svrljiga (Svrlji{ke
planine, Tresibaba), Prokuplja (Pasja~a, Radan, Sokolovica), Ni{a (Suva
planina, Kalafat, Seli~evica) i dr. Ova knjiga }e predstavljati dragoceni
priru~nik za raspoznavanje, branje i za{titu lekovitih biljaka.

U priru~niku je obra|eno oko stotinu lekovitih biljnih vrsta na{ih

krajeva koje bera~i mogu sakupljati, vode}i ra~una o Naredbi o zabrani
sakupljanja pojedinih za{ti}enih vrsta divlje flore i faune (koja se donosi
po~etkom svake godine) s ciljem da se ne ugrozi njihov opstanak. Svi
zainteresovani bera~i se moraju obratiti nadle`nim istitucijama (Zavod
za za{titu prirode, Inspekciji za za{titu `ivotne sredine i dr.) kako bi
dobili dozvolu za branje odre|enih koli~ina lekovitih biljnih vrsta za
teku}u godinu. Osim toga, data su kratka uputstva o na~inu sakuplja-
nja, lagerovanja, pakovanja i prerade, kao i kalendar sakupljanja lekovi-
tih biljaka.

U priru~niku je za svaku biljnu vrstu dat opis i tip stani{ta na kojem

se mo`e na}i, vreme cvetanja, delovi koji se koriste (droga, sirovina),
primena u narodnoj medicini (etnomedicini).

Autori
 SADR@AJ

PREDGOVOR ...................................................................................... 3

OP[TI DEO

- BRANJE, SU[ENJE, LAGEROVANJE I PRERADA

LEKOVITIH BILJAKA ............................................................... 5

- RE^NIK BOTANI^KIH POJMOVA ........................................... 6

- KALENDAR BRANJA LEKOVITIH BILJAKA ............................. 11

- ADRESAR OTKUPLJIVA^A LEKOVITOG,

AROMATI^NOG I ZA^INSKOG BILJA
I [UMSKIH PLODOVA ..................................................... 14

- ZA[TITA LEKOVITIH BILJAKA .............................................. 15

POSEBNI DEO

- LEKOVITE BILJKE NA[IH KRAJEVA .................................... 17

INDEX NARODNIH IMENA ............................................................... 95

INDEX LATINSKIH IMENA ................................................................ 95

LITERATURA ....................................................................................... 96
 BRANJE, SU[ENJE, LAGEROVANJE
I PRERADA LEKOVITIH BILJAKA

Razli~iti delovi samoniklih lekovitih, aromati~nih i za~inskih biljaka koriste se

kako u farmaceutskoj i prehrambenoj industriji, tako i u narodnoj medicini
kao fitoterapeutska sredstva, ili u kulinarstvu. Iz napred navedenih razloga je
neophodno poznavanje na~ina prikupljanja tih delova.

Koren (radix) jednogodi{njih biljaka se sakuplja na kraju vegetacijske

sezone, u jesen, a vi{egodi{njih u jesen i prole}e. Aromati~no korenje bi tre-
balo samo krpom o~istiti, a nearomati~ne oprati u vodi, a nakon toga ise}i na
sitne delove i osu{iti. Su{enje se mo`e obaviti nizanjem na konac ili reza-
njem na tanke listi}e i su{enjem na specijalnim mre`ama. Su{enje se vr{i
prirodnim putem, mo`e i na suncu, ili u su{arama. Osu{eni korenovi se
pakuju u kartonske kutije (nearomati~ni) ili u staklene posude (aromati~ni).
^uvaju se u suvim i hladnim prostorijama. Posebno treba naglasiti da je
nakon va|enja korena neophodno odse}i korenovu glavu i vratiti
je u zemlju, kako bi se slede}e godine iz nje razvila nova biljka.

Stablo (caulus) i listovi (folium) - nadzemni delovi biljaka (herba)

se sakupljaju dok su jo{ mladi i so~ni, uglavnom pre cvetanja. Sakupljanje
se obavlja tokom suvih i sun~anih dana, a najpovoljniji period za ve}inu
biljnih vrsta je prepodne od 10 do 11 i od 14 do 15 sati. Za branje se koriste
makaze ili no`, a za odlaganje papirna ili pamu~na ambala`a. Plasti~ne kese
nisu preporu~ljive jer se biljni materijal zapari i gubi na kvalietu. Svi delovi
biljke bi trebalo da budu sve`i. Tako sakupljeni se raprostiru u tankim sloje-
vima na lesama (drvene ili od platna), a mo`e se koristiti i ~ista hartija (pak-
papir) i povremeno okre}u. Na taj na~in se dobija suva, zelena i zdrava siro-
vina spremna za upotrebu. Ovako dobijena sirovina se pakuje u posebne
kutije ili d`akove od hartije, etiketira i skladi{ti.

Cvetovi (flos) se sakupljaju kada su u punom razvoju (procvetale biljke).

Aromati~ni cvetovi se sakupljaju pre izgrevanja sunca, a nearomati~ne oko
podneva, kada se osu{e od rose. Su{enje se obavlja u tankom sloju na
povoljnoj podlozi (hartija, platno, drvo, mre`a). Nearomati~ni cvetovi se
pakuju u kartonske kutije ili kese, a aromati~ni u staklenke. Cvetovi se tako|e
~uvaju na suvom i hladnom mestu.

Plodovi (fructus) i semenke (semen) se beru kada su potpuno zreli, ali

postoje i izuzeci. Tako se {ipurak ru`e bere kad zarudi, jer kao potpuno zreo
mo`e da omek{a. Zarudeli {ipurak ima vi{e vitamina C od potpuno zrelog,
lak{e se su{i i prera|uje.

5
Kora (cortex) se skida rano u prole}e, jer se u to vreme lako odvaja od
drveta. Skida se samo zdrava, glatka, mlada i `iva kora. Ispucala, stara i
mrtva kora nema lekovita svojstva. Kora se odmah se~e na sitnije delove,
su{i i pakuje u kese od hartije.

Pupoljci se beru u rano prole}e, kada se naj~e{}e i razvijaju. Pupoljci breze,

bora, topole i jo{ nekih biljaka se beru jo{ u februaru. Su{e se na promajnom
mestu i pakuju u kese od hartije.

RE^NIK BOTANI^KIH POJMOVA

DELOVI BIJKE
PRA[NIK
@IG TU^KA

STUBI] TU^KA

PLODNIK TU^KA
CVET
KRUNI^NI
LISTI]

^A[I^NI LISTI]

CVETNA DR[KA

CVETNA DR[KA

LIST

LISKA
KOREN
LISNA DR[KA

LISNA OSNOVA

6
 RAZLI^ITI OBLICI LISTA

IGLI^AST LINEARAN LANCETAST JAJASTO JAJAST IZDU@ENO OBJAJAST

LANCETAST JAJAST

LOPATI^AST OKRUGLAST [TITAST BUBRE@AST

ROMBI^AN TROUGLAST STRELAST KOPLJAST PERAST

SRCAST OBRNUTO DLANOLIK PRSTASTO

SRCAST SLO@EN

7
 OBOD LISKE

CEO VIJUGAV NAZUBLJEN TUPO NAZUBLJEN

TESTERAST DVOJNO TESTERAST TRNOVITO TESTERAST GRUBO TESTERAST

NERVATURA LISTA

PERASTA MRE@ASTA PARALELNA

POLO@AJ LISTA

NA LISNOJ DR[CI SEDE]I OBUHVATA STABLJIKU SA RUKAVCEM

8
 SLO@ENI LISTOVI

NEPARNO PARNO TROJNO

PERASTO SLO@ENI PERASTO SLO@ENI PERASTO SLO@ENI

RASPORED LISTOVA NA GRANI

NASPRAMAN UNAKRSNO NASPRAMAN NAIZMENI^AN

PR[LJENAST

9
 RAZLI^ITI TIPOVI CVASTI

GLAVICA KLIP UVOJAK JEDNOSTRANI GROZD KLAS

(MONOHAZIJUM) GROZD

[TIT METLICA GRONJA SLO@ENI [TIT

[TITASTA METLICA DIHAZIJUM

PODZEMNI ORGANI

RIZOM
LUKOVICA

KRTOLA

OSOVINSKI KOREN REPA GOMOLJ

(KRTOLASTA LUKOVICA)

10
 KALENDAR BRANJA LEKOVITIH BILJAKA

Sve biljne vrste, pa tako i lekovite biljke odlikuju se smenom odre|enih faza razvi}a (fenofaze) tokom `ivota i tokom
godine, odnosno tokom jednog vegetacionog ciklusa. Kod svih biljnih vrsta razlikuju se ~etiri karakteristi~ne fenofaze:
pupljenje, listanje, cvetanje i plodono{enje. Zajedno sa klijanjem, to su osnovne faze razvi}a biljke. Faze razvi}a i feno-
faze je neophodno dobro poznavati za svaku vrstu, kako bi se mogao izraditi kalendar sakupljanja lekovitih biljaka. Taj
kalendar ne}e biti isti za svaki deo na{e zemlje, jer razli~ite biljke imaju razli~ito vreme pojavljivanja odre|enih fenofaza
u zavisnosti od mnogih faktora: nadmorske visine, makro- i mezoklime, reljefa, geografske {irine i dr. Najva`nije je
znati da se biljke beru tokom cele godine i da aktivnost sakuplj~a biljka ni jednog trenutka ne prestaje.

Tabela 1. Kalendar sakupljanja lekovitih biljaka obra|enih u knjizi, sa koli~inama sve`e sirovine potrebnim za dobijanje 1 kg
osu{ene. Zbog nedostatka relevantnih podataka za nekoliko biljaka ovi podaci nisu dati.
Doma}i naziv Biljna vrsta Deo koji se bere Vreme sakupljanja Koli~ina sve`e sirovine
(u kg) za 1 kg suve
An|elika divlja Angelica pan~i}ii Vandas koren XI - III 4

11
Bela mrtva kopriva Lamium album L. cvet IV - X 5
Bokvica Plantago sp. L. list V - X 4-4.5 (P. maj. .4.5 P. lan. 4)
Borovnica Vaccinium myrtillus L. list i plod V - VI list 3.5 - plod 6.5
Breza Betula pendula Roth. list, kora pupoljci II - VII list 2.5 - kora 3
Br{ljan Hedera helix L. list, plod X - IV 3.5
Verbena Verbena officinalis L. herba VI - VI 3.5
Vidova trava Euphrasia officinalis L. herba VII - IX 3.5
Vilino sito Carlina acaulis L. koren VII - IX 3.5
Vijo{nica Parietaria officinalis L. herba VI - IX -
Virak Alchemilla vulgaris L. herba VI - IX 4
Vranilova trava Origanum vulgare L. herba VIII - X 4
Vrba bela Salix alba L. kora II - IV 2
Gavez crni Symphytum officinale L. rizom, list III; XI; V - VII rizom 3.5
Glog Crataegus monogyna Jacq. plod, cvet V - X plod 2.5 - cvet 3.5
Dan i no} Viola tricolor L. herba V - VIII 5
Divizma Verbascum phlomoides L. cvet VII - VIII 7
 Doma}i naziv Biljna vrsta Deo koji se bere Vreme sakupljanja Koli~ina sve`e sirovine
(u kg) za 1 kg suve
Divlji kesten Aesculus hippocastanum L. plod V - VI; IX - X -
Dimnja~a Fumaria officinalis L. herba IV - VI 4
Dobri~ica Glechoma hirsuta L. herba IV - V 3
Dra~a Paliurus spina chrysti Mill. plod VII - X -
Dunja Cydonia oblonga Mill. list, plod IV - V -
Zdravac crveni Geranium robertianum L. herba VII - VIII 4
Ze~ji trn Ononis spinosa L. koren XI - III 3
Zlatnica Solidago virgaurea L. herba VII - VIII 4
Zova crna Sambucus nigra L. list, cvet, plod i kora IV - VI cvet 4 - plod 6
Imela bela Viscum album L. herba II - V 3
Ivanjsko cve}e Galium verum L. herba VII - IX 3.5
Jagor~evina Primula officinalis (L.) Hill. koren, list, cvet IV - VIII koren 3 - cvet 6
Kantarion Hypericum perforatum L. herba VII - X 3
Ki~ica Centaurium umbellatum Gilib. herba VII - IX 4

12
Kleka Juniperus communis L. plod X 1.5
Kokotac Melilotus officinalis (Med.) Lam. herba V - VII 4
Konoplju{a Eupatorium cannabinum L. herba VII - VIII -
Kopitnjak Asarum europaeaum L. herba IV - V herba 4 - list 4.5
Kopitnjak krstasti Hepatica nobilis Mill. list III - IV 3
Kopriva Urtica dioica L. koren, herba IV - XI koren 3 - herba 5
Krestu{ac Polygala comosa Schuhr. herba V - VIII -
Kupina Rubus fruticosus L. plod, list VII-X 4.5
Lazarkinja Galium odoratum (L.) Scop. herba IV - VI 4
Lipa pozna Tilia cordata Mill. cvet VI - VIII 3
Maj~ina du{ica Thymus serpyllum L. herba IV - IX 3
Malina Rubus idaeus L. plod, list IV - VI 4.5
Masla~ak Taraxacum officinale Web. koren, list IV - IX -
Medunika Filipendula ulmaria (L.) Max. koren, herba VI - X -
Oman beli Inula helenium L. koren X - III 3.5
O~ajnica Marrubium vulgare L. herba VI - IX 3.5
 Doma}i naziv Biljna vrsta Deo koji se bere Vreme sakupljanja Koli~ina sve`e sirovine
(u kg) za 1 kg suve
Petrovac Agrimonia eupatoria L. herba V - IX 3.5
Pirevina Agropyron repens L. rizom V - VI -
Plu}njak Pulmonaria officinalis L. herba IV - V 4
Podbel Tussilago farfara L. herba II - V 5
Podubica Teucrium chamaedrys L. herba VI - VIII 3
Poto~njak, Lythrum salicaria L. herba VI - X -
Ranilist Stachys officinalis L. (Betonica off. L.) herba, koren VII - VIII -
Rastavi} poljski Equisetum arvense L. herba V - X 3.5
Razgon Veronica officinalis L. herba VI - VIII 3.5
Rusa Chelidonium majus L. rizom, herba V - IX 4
Rusoma~a Capsella bursa-pastoris (L.) Medic. herba III - VII 4
Svilovina Epilobium sp. herba V - IX 4
Sitnica Herniaria glabra L. herba V - VIII 3
Slatka paprat Polypodium vulgare L. rizom III - IV; X -

13
Slez beli Althaea officinalis L. koren, herba VII - IX koren 3.5 - herba 6
Slez crni Malva sylvestris L. cvetovi, listovi V - IX cvet 5 - list 4
Srda~ica Leonurus cardiaca L. herba VI - VIII 3.5
Sremu{ Allium ursinum L. list, lukovica IV - VI list 10
Suru~ica Filipendula vulgaris Mch. herba V - VII -
Trava iva Teucrium montanum L. herba VII - VIII 3
Trnjina Prunus spinosa L. cvet, plod i list III - V 4
Troskot Polygonum aviculare L. herba V - VIII 4.5
Hajdu~ka trava Achillea millefolium L. herba (cvt + list) VI - VIII 4.5
Hmelj Humulus lupulus L. {i{arice V - VIII -
Hrast lu`njak Quercus robur L. kora, plod i list IV - V kora 2
Cikorija Cichorium intybus L. koren, herba XI - VII koren 3.5 - herba 4
^i~ak Arctium lappa L. herba VII - VIII 4
^ubar planinski Satureja kitaibelii Wuerzb. herba VIII - IX 3
[ipak Rosa canina L. plod i cvet IV - V plod 2.1
[umska jagoda Fragaria vesca L. list, plod V - VI 3.5
 ADRESAR OTKUPLJIVA^A LEKOVITOG, AROMATI^NOG I
ZA^INSKOG BILJA I [UMSKIH PLODOVA
^LANOVI I SARADNICI UDRU@ENJA
”DR JOVAN TUCAKOV” - SOKOBANJA
ADONIS d.o.o. ZDRAVAC u.t.r. PLANTA SPONTANEA
A.Marki{i}a 166, Ilije @ivulovi}a, Svrljig d.o.o.
Sokobanja tel.: 018 823 665 Industrijska zona bb, Dobra
tel.: 018 830 076 tel.: 030 590 247
INSTITUT JOSIF
BETULA d.o.o. PAN^I] SINICULA CO d.o.o.
R. Spasi}a, @itkovac Tadeu{a Ko{}u{ka 1, Gornja Mutnica, Para}in
tel.: 018 886 592 Beograd tel.: 035 571 647
tel.: 011 30 31 616
BIOGAL d.o.o. [UMSKO BLAGO d.o.o.
Omladinska 67, Svrljig JELIGOR d.o.o. Selo Bresnica, Vranje
tel.: 018 822 950 Jocina 40, Svrljig tel.: 017 446 159
tel.: 018 824 110
EKOLIFE [UMSKI PLODOVI
Taskovi}i, Gad`in Han PETROVI] d.o.o. Zmijanac bb, Boljevac
tel.: 018 860 161 Omladinska 49, Svrljig tel.: 030 63 449
tel.: 063 404 410

^LANOVI NACIONALNOG UDRU@ENJA PRERA\IVA^A

I IZVOZNIKA LEKOVITOG BILJA ''SRBOFLORA''
ADONIS MACVAL TEA
Alekse Markisica 166, Sokobanja Narodnog Fronta br. 57/411, Novi Sad
tel.: 018 830 076 tel./faks: 021 4722 468
web: www.adonis-sb.com web: www.macval.rs
e-mail: info@adonis-sb.com e-mail: office@macvalgroup.com
BETULA MELISA FARM
Radeta Spasica 30, @itkovac [umska br. 8, Apatin
tel.: 018 886 592 tel.: 025 774 197 i 025 798 100
e-mail: doo.betula@gmail.com web: www.melisa-farm.com
e-mail: office@melisa-farm.com
BILJE BOR^A
Preliva~ka 98, Bor~a, Beograd SRBIJA[UME
tel.: 011 3321 126, fax: 011 3324 651 Bulevar M. Pupina 113, Novi Beograd
web: www.biljeborca.rs tel.: 011 3112 367
e-mail: office@biljeborca.rs web: www.srbijasume.rs
e-mail: srbijasume.z.r@beotel.rs
ZDRAVAC
Ilije Zivulovica bb, Svrljig FRUCTUS
tel.: 018 823 277 i 018 823 665 Novosadski put 15/2, Ba~ka Palanka
e-mail: utrzdravac@sezampro.rs tel.: 021 752 898, fax: 021 752 899
web: www.fructus.rs
KIRKA PHARMA
e-mail: info@fructus.rs
Bulevar M. Pupina 10z/IV, Novi Beograd
tel./faks: 011 3114 189; tel: 011 2145 701 HERBA
web: www.kirkapharma.com Ustani~ka 194, Beograd
e-mail: office@kirkapharma.com tel.: 011 3471 147, fax: 011 3470 608
web: www.herba.co.rs
e-mail: office@herba.rs

14
 ZA[TITA LEKOVITIH BILJAKA

Za{tita prirode i prirodnih resursa, a samim tim i lekovitih biljaka je problem

od globalnog zna~aja i zadatak je svake dr`ave da svojim zakonima predvi-
di re{avanje ovog problema. Porastom interesovanja za lekovite, aromati~ne,
za~inske i jestive biljke zapa`a se velika haoti~nost u kori{}enju ove grupe
biljaka, {to se pre svega odnosi na neracionalno kori{}enje prirodnih poten-
cijala. Procenjuje se da je oko 700 biljnih vrsta u Srbiji ugro`eno
ljudskom delatno{}u. Od tih biljaka najbrojnije su lekovite biljke.
Da ne bi do{lo do njihovog potpunog i{~ezavanja one su zakonom za{ti}ene
razli~itim stepenom i merama za{tite. Na osnovu najnovijih odluka Vlade Re-
publike Srbije za{ti}ene lekovite biljne vrste podeljene su u ~etiri kategorije:

I Biljne vrste za koje va`i potpuna zabrana kori{}enja i prometa.

II Biljne vrste koje su pod kontrolom kori{}enja i prometa.
III Biljne vrste koje su kao prirodne retkosti pod zabranom sa-
kupljanja, branja i uni{tavanja.
IV Biljne vrste za ~ije je prikupljanje potrebna dozvola.

Kako bi smo pojednostavili ovu podelu dajemo spisak vrsta ~iji je otkup pot-
puno zabranjen ili ograni~en:

LEKOVITE VRSTE ZA KOJE VA@I STROGA ZABRANA (I i III kategorija):

- Gorka detelina (Menyanthes trifoliata L.)
- Medve|e gro`|e (Arctostaphyllos uva-ursi (L.) Spreng.)
- @alfija (Salvia officinalis L.)
- Izop (Hyssopus officinalis L.)
- Smilje (Helichrysum arenarium (L.) DC.)
- Rosulja (Drosera rotundifolia L.)
- Lincura (Gentiana lutea L.)
- Maljava breza (Betula pubescens Ehrh.)

VRSTE ^IJE JE PRIKUPLJANJE OGRANI^ENO (II i IV kategorija):

- Borovnica (Vaccinium myrtyllus L.)
- Kleka (Juniperus communis L.)
- An|eoski koren (Angelica pan~i}ii Vand.)
- Jagor~evina (Primula veris Huds.)
- I|irot (Acorus calamus L.)
- Ki~ica (Centaurium umbellatum Gilib.)
- Kilavica (Herniaria glabra L.)
- Dlakava kilavica (Herniaria hirsuta L.)
- Kantarion (Hypericum perforatum L.)
- Beli slez (Althaea officinalis L.)

15
 - Crna zova (Sambucus nigra L.)
- Odoljen (Valeriana officinalis L.)
- Crni gavez (Symphytum officinale L.)
- Divizma (Verbascum densiflorum Bertol.)
- Mati~njak (Melissa officinalis L.)
- Vranilova trava (Origanum vulgare L.)
- ^ubar (Satureja kitaibelii Wierzb. ex Heuff.)
- Divlja maj~ina du{ica (Thymus sp.)
- Pelin (Artemisia absinthium L.)
- Zlatica (Solidago virgaurea L.)
- Oman (Inula helenium L.)
- Slatki koren (Glycyrrhiza glabra L.)
- Ka}un (Orchis morio L.).

Neophodno je napomenuti da postoje razli~ite me|unarodne konvencije o

za{titi biljnih vrsta, od kojih se jedna odnosi samo na divlje orhideje. Prilogom
br. 2 "Konvencije o me|unarodnoj trgovini ugro`enim vrstama divlje flore i
faune" - Washington, 1973. za{ti}ene su sve vrste divljih orhideja.
Biljke iz I i III grupe bi trebalo potpuno za{tititi od eksploatacije sa
prirodnih stani{ta, a potrebne sirovine obezbe|ivati isklju~ivo sa
planta`a.

Biljke iz II i IV grupe trebalo bi koristiti samo u meri koju dopu{taju

prirodni potencijali, stru~no i odgovorno, kako se njihov status ne
bi pogor{ao. I ovde je potrebno planta`iranje, naro~ito na prirod-
nim stani{tima.

Berba lekovitih biljaka bi trebalo da bude racionalna, odnosno potrebno je

sakupljati samo one delove koji se upotrebljavaju za dobijanje
sirovine. Koli~ina koja se sakuplja trebalo bi da predstavlja koli~inu
dovoljnu za godinu dana. Tako|e je neophodno da se prilikom sakuplja-
nja samoniklih iekovitih biljaka 1/3 jedinki ostavi radi dalje reprodukcije.

U cilju o~uvanja lekovitih biljnih vrsta neophodno je na podru~jima na kojima

se ono sakuplja organizovati kurseve i letnje {kole za obuku sakuplja~a bilja-
ka, radi upoznavanja sa pravilnim i racionalnim sakupljanjem biljaka. Kurseve
bi trebalo da vode nau~ni i stru~ni radnici iz oblasti botanike i fitoterapije.

Radi poznavanja - o ugro`enosti flore Srbije najbolje govori Crvena knjiga

flore Srbije (1999) u kojoj je obra|eno 50 is~ezlih i 121 krajnje ugro`eni tak-
son (biljne vrste i podvrste). Me|u krajnje ugro`enim taksonima nalaze se
mnoge biljne vrste koje mogu da se koriste kao lekovite.

16
 LEKOVITE BILJKE NA[IH KRAJEVA

Edicija Flora Srbije (I-X) donosi 3115 biljnih vrsta za ovu teritoriju, dok u
Crvenoj knjizi flore Srbije (1999) stoji podatak da na ovom podru~ju raste
3662 taksona i to 3272 vrste i 390 podvrsta. One su u klasifikacionom smis-
lu svrstane u 766 rodova i 141 familiju.

Me|utim, u knjizi Lekovite biljke SR Srbije (1989) navodi se 874 lekovite

biljke. To zna~i da od ukupnog broja biljaka koje rastu kod nas lekovitim pri-
pada 1/4, {to nije u potpunosti ta~no. Naime, veliki broj biljaka jo{ nije
dovoljno ispitan, pa se tako i o njihovoj lekovitosti nedovoljno zna. Verovatno
}e budu}a istra`ivanja pokazati da je broj lekovitih biljaka mnogo ve}i.

Lekovite biljke su one biljne vrste koje je ~ovek koristio kao pristupa~ni lek ili
sirovinu za dobijanje lekova od davnina. Poznavanje ve{tine le~enja biljem
(fitoterapija) je kulturno nasle|e ranijih civilizacija. Danas, u eri visokih
tehnologija mogu}e je dobijanje i sinteti~kih lekova, ali se i dalje veliki broj
bazira na sastojcima ekstrahovanim iz biljaka. Neminovan i nezamenljiv je
povratak prirodnim lekovitim sredstvima jer su se sinteti~ke materije od kojih
se izra|uju lekovi pokazale nedovoljno sigurnim, sa mnogim ne`eljenim pro-
pratnim pojavama.

Zbog toga su u medicinsku praksu uvedene nau~ne discipline koje

prou~avaju ispitivanje i upotrebu lekovitih prirodnih sirovina - farmakognozi-
ja i fitoterapija. Svaki narod ima svoju knjigu lekovitih biljaka. Nave{}emo
samo nekoliko imena koja su zna~ajna za na{u (srpsku) fitoterapiju: Zaharije
Orfelin (1783), Vuk Karad`i} (1818), Josif Pan~i} (1868), Sava Petrovi}
(1883), Jovan Tucakov (1971), Gostu{ki (1979), Vlastimir Stamenkovi}
(1995) i dr.

U daljem tekstu navodimo neke od najpoznatijih i lekovitih biljaka

na podru~ju jugoisto~ne Srbije, kao i onih ~ija je potra`nja na
tr`i{tu najve}a.

17
AN\ELIKA DIVLJA - Angelica pan~i}ii

BELA MRTVA KOPRIVA - Lamium album

18
 BOKVICA - Plantago sp. Plantago major

Plantago major

Plantago lanceolata Plantago lanceolata

BOROVNICA - Vaccinium myrtillus

19
 AN\ELIKA DIVLJA - Angelica pan~i}ii Vandas. - Fam.: Apiaceae
(drugi narodni nazivi: an|eoski koren, an|elika, trubaljka, kravojec, {iviz)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa debelim, razgranatim

rizomom. Stablo visoko do 1,5 m, golo, {uplje i izbrazdano. Listovi pera-
sto deljeni, liske na duga~kim {upljim dr{akama. Cvetovi sakupljeni u
{titaste cvasti sa 20-30 zrakova. Cvetovi beli ili ru`i~asti. Plodovi elipsoid-
ni, sa rebrima, aromati~ni.
Stani{te: vla`na mesta - livade, listopadne {ume, obale reka i potoka,
naj~e{}e u brdskom i planinskom regionu.
Vreme cvetanja: od juna do oktobra.
Deo biljke: zreo plod (Angelicae fructus), koren (Angelicae pan~i}ii radix).
Koren se vadi rano u prole}e ili kasno u jesen, o~isti se od nadzemnih delo-
va, uzdu` rase~e i su{i se na promaji.
Primena: koristi se kod gastritisa, enteritisa i kolitisa, za otklanjanje `gar-
avice, podrigivanja, omek{avanje sluzi u disajnim organima, olak{ava
iska{ljavanje, protiv nadimanja i za pospe{ivanje rada `eluda~no-crevnog
sistema, protiv uboja i otoka spolja{njem delu tela.

BELA MRTVA KOPRIVA - Lamium album L. - Fam.: Lamiaceae

(drugi narodni nazivi: ziprat, maronica, medi})

Opis vrste: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa razgranatim rizomom, sa zeljas-

tim ~etvorougaonim stablom, visine do 40 cm, sa naspramnim dvousnim
cvetovima koji su raspore|eni u pazuhu listova. Plod je ora{ica.
Stani{te: raste naj~e{}e kraj potoka i {umskih puteva i po {ikarama u ni`em
brdskom-hrastovom regionu.
Vreme cvetanja: od aprila do oktobra.
Deo biljke: beru se dobro razvijeni cvetovi (Lamii albi flos) bez cvetnih
dr{ki, su{e se na vazduhu i ~uvaju u papirnim kesama.
Primena: kod belog pranja, neurednih i bolnih menstruacija. Koristi se u
kombinaciji sa hajdu~kom travom. Jo{ se koristi za apetit, slabokrvnost,
ko`ne ne~isto}e, kao i umiruju}e i uspavljuju}e sredsvo, kod gnojnih rana i
za izradu obloga za zarastanje rana.

20
 BOKVICA - Plantago sp. L. - Fam.: Plantaginaceae
(drugi narodni nazivi: bokvica, mu{ka- uskolisna i `enska- {irokolisna)

Opis biljke: od zavisnosti od vrste (P. lanceolata mu{ka bokvica, P. major -

`enska bokvica), to je biljka sa jednom ili vi{e uspravnih, rebrastih cvetnih sta-
bljika. Listovi su u prizemnoj rozeti kod svih vrsta. Kod mu{ke elipti~no lan-
cetasti, u{iljeni, goli ili dlakav. Kod `enske {iroko jajasti sa dugim dr{akama,
manji u odnosu na listove mu{ke i su`eni u kratku lisnu dr{ku. Klasovi kod
mu{ke gusti, glavi~asti ili cilindri~ni, cvetovi sitni, sme|i. Kod `enske klasovi na
vrhu stabljike, ~a{ica zelena, sitna, antere ljubi~aste, {tr~e iz kruni~ne cevi.

Stani{te: raste na su{nim livadama, pored puteva, na zapu{tenim mestima,

na vla`nim i mo~varnim livadama, od brdskih do planinskih predela.

Vreme cvetanja: od aprila do septembra

Deo biljke: list (Plantaginis folium) i seme (Plantaginis semen).

Primena: mu{ka bokvica se koristi kod upale disajnih puteva, astme, katara
mokra}nog mehura i jetre, za previjanje rana i dr. @enska bokvica ima sli~nu
primenu i korsti se kod hemoroida koji krvare, hroni~nog bronhitisa, razli~itih
`eluda~nih problema i bolova u `elucu.

BOROVNICA - Vaccinium myrtillus L. - Fam.: Ericaceae

(drugi narodni naziv: borovinka)

Opis biljke: listopadni vi{egodi{nji `bun visok do 50 cm. Stablo golo,

zeleno, sa o{trim ivicama, uspravno. Listovi prosti, celi, okruglasto jajasti do
elipti~ni, po obodu fino testerasti, bledozeleni, u jesen crvenkasti. Cvetovi
crvenkasti. Plod vi{esemena bobica (borovnica, borovinka) slatko kiselkasta.
Stani{te: bukove i sun~ane {ume planinskog i subalpskog regiona, visoko-
planinski pa{njaci i vri{tine.
Vreme cvetanja: maj i juni.
Deo biljke: list (Myrtilli folium) i plod (Myrtilli fructus).
Primena: kod proliva, srdobolje, krvarenja, zapaljenja creva (katara), {ulje-
va, enterokolitisa, protiv {e}erne bolesti, ja~anje o~nog vida, pobolj{anja
krvne slike i dr.

21
BREZA - Betula pendula

`enske rese

mu{ke rese

BR[LJAN - Hedera helix

22
VERBENA - Verbena officinalis

VIDOVA TRAVA - Euphrasia officinalis

23
 BREZA - Betula pendula Roth. - Fam.: Betulaceae
(drugi narodni nazivi: `alosna breza, bela breza, breza, obi~na breza)

Opis biljke: listopadno drvo, visine do 50 m. Kruna jajasta, retka. Kora bela,
lju{ti se u horizontalnim trakama. Listovi trouglasto rombi~ni, po obodu
dvostruko testerasto nazubljeni. Mu{ki i `enski cvetovi u prividnim resama.
Mu{ke se pojavljuju na jesen `enske u prole}e. U `enskim resama nakon
sazrevanja nastaju trouglasti plodi}i koji se rasejavaju anemohorno (vetrom).
Stani{te: pionirska vrsta, raste na kr~evinama, po`ari{tima, {ljaci i jalovini u
zoni bukovih {uma, ~e{}e na silikatima, re|e na kre~njaku.
Vreme cvetanja: od aprila do maja.
Deo biljke: list (Betulae folium), kora (B. cortex), pupoljci (B. gemmae) i sok
(B. succus). List se bere kada je potpuno razvijen i su{i u tankom sloju u
hladovini, da sa~uva boju, a lisni pupoljci i sok u prole}e.
Primena: poznata kao "evropsko stablo protiv bubre`nih bolesti", koristi se
za prole}no ~i{}enje organizma, kod gr~eva u `eludcu i crevima, {e}erne
bolesti, reume i gihta, oboljenja jetre, mokra}nih kanala i be{ike, bubre`nih
kamenaca, ko`nih oboljenja, proliva i ka{lja, rana i gnojnih upala usne
{upljine, sun~anih paga na ko`i, za ja~anje korena kose, protiv peruti.

BR[LJAN - Hedera helix L. - Fam.: Araliaceae

(drugi narodni nazivi: br{ljika, zimzelen, zelengora, brsgran, br{ljen)

Opis biljke: drvenkasta penja~ica (lijana) sa tankim uvijaju}im stablom sa

koga polaze adventivni korenovi kojima se biljka pripije za podlogu i svoje
listove, cvetove i plodove iznosi na svetlost dana. Listovi su naizmeni~ni, goli,
sjajni, jajoliki ili romboi~ni. Nervatura izra`ena bela. Cvetovi mirisni, pravilni,
petodelni, beli. Plod je modra okruglasta bobica.
Stani{te: ni`i brdski region, {ikare, {ume i severno eksponirane stene.
Vreme cvetanja: septembra i oktobra (plodovi dozrevaju marta i aprila).
Deo biljke: list i plod (Hederae folium et fructus). Listovi se beru kad su
dobro razvijeni, su{e se u tankom sloju na promaji da bi sa~uvali boju. Plod
se bere kad je zreo, su{i na suncu ili su{nici.
Primena: uglavnom se koristi kao narodni lek kod rinitisa, rahitisa i katarak-
te. Deluje na krvne sudove i srce, mokra}ne puteve (kamen, pesak i upale),
koristi se u tretmanu strija i celulita, ko`nih oboljenja, slezine i dr. U
me{avinama kod hemoroida, celulita, koprivnja~e kod dece, alergija kod
odraslih, `uljeva na nogama, polipa u nosu, kamena i peska u bubrezima,
upale mokra}ne be{ike, ko`nih bolesti u rana. Mo`e se upotrebiti samo
uz nadzor stru~njaka, jer pripada grupi otrovnih biljaka, naro~ito
kad se koriste plodovi.

24
 VERBENA - Verbena officinalis L. - Fam.: Verbenaceae
(drugi narodni nazivi: ljutovnica)

Opis biljke: stablo uspravno, grane prikrivene prileglim dlakama. Listovi

jajasti, izdu`eni, ili izdu`eno-lancetasti, pri osnovi klinasto su`eni, perasto
use~eni, krupno nazubljeni sa tupim zupcima. Cvetovi mnogobrojni, u
vr{nim pazu{nim klasovima sakupljenim u {iroku metlicu. Krunica svetlolju-
bi~asta, gornji deo petore`njevit.

Stani{te: na livadama, obroncima {uma, proplancima, do 1200 m nad-

morske visine; korov u vo}njacima, povrtnjacima, pored puteva.

Vreme cvetanja: od juna do avgusta.

Deo biljke: cela biljka (Verbenae herba).

Primena: kod hroni~nog bronhitisa, groznice, poreme}aja varenja, nervoze,

kao antireumatik. Spolja kod rana koje te{ko zarastaju.

VIDOVA TRAVA - Euphrasia officinalis L. - Fam.: Scrophulariaceae

(drugi narodni nazivi: vidac, vidova trava, vidova~a, vidica)

Opis biljke: jednogodi{nja zeljasta biljka visine do 50 cm. Koren `ili~asto

vretenast, stablo zeljasto, tanko, okruglo. Listovi naspramni, dlakavi,
testerasto nazubljeni. Cvetovi pojedina~ni u pazuhu gornjih listova, dvous-
nati crveni, ru`i~asti do `uti. Plod ~aura, ~ekinjasta sa brojnim semenkama.

Stani{te: raste na livadama i pa{njacima od brdskog do alpskog regiona.

Vreme cvetanja: od jula do oktobra u zavisnosti od nadmorske visine.

Deo biljke: nadzemni deo biljke (Euphrasiae herba)

Primena: koristi se kod oboljenja o~iju, organa za disanje, organa za vare-

nje, spre~avanje gubitka apetita, kod `utice, za ispiranje nosa, sti{avanje
ka{lja i promuklosti, protiv glavobolje i bolesti uva, protiv ekcema kod dece,
za pobolj{anje rasta kose...

25
 VILINO SITO - Carlina acaulis Carlina acantifolia

Carlina acaulis

VIJO[NICA - Parietaria officinalis

26
VIRAK - Alchemilla vulgaris

VRANILOVA TRAVA - Origanum vulgare

27
 VILINO SITO - Carlina acaulis L. - Fam.: Asteraceae
(drugi narodni nazivi: kravljak, kraljevac)

Opis vrste: vi{egodi{nja zeljasta biljka bez stabljike sa razvijenim rizomom.

Listovi su u rozeti duga~ki do 30 cm i {iroki do 6 cm. Cvetovi u glavi~astoj
cvasti pre~nika 5-15 cm, naj~e{}e pojedina~ni. Cvetovi su bele ili crvenkaste
boje. Plod je ahenija 5 mm duga~ka.

Stani{te: livade i pa{njaci planinskog podru~ja.

Vreme cvetanja: od jula do septembra.

Deo biljke: koren (Carlinae radix).

Primena: kod hroni~nog katara stomaka, ~ireva i ko`nih bolesti, vetrova,

groznice, hemoroida, glisata i parazita, pospe{uje izbacivanje sluzi iz plu}a,
izlu~ivanje mokra}e...

VIJO[NICA - Parietaria officinalis L. - Fam.: Urticaceae

Opis vrste: stablo uspravno, negranato, prekriveno sivkastim i kratkim

dlakama. Listovi na lisnim dr{kama, naspramni, izdu`eno jajasti do lan-
cetasti, po obodu celi, na vrhu za{iljeni, pri osnovi se su`avaju u lisnu dr{ku.
Cvetovi bledozelenkasti, sakupljeni u cvasti u pazuhu listova.

Stani{te: vla`ne {ume i obodi {uma, oko ku}a, zidina, plotova, pored pute-
va, na |ubri{tima...

Vreme cvetanja: od juna do septembra.

Deo biljke: cela biljka (Parietariae herba).

Primena: kod pote{ko}a pri mokrenju, u ~ajnim me{avinama za "~i{}enje krvi".

28
 VIRAK - Alchemilla vulgaris L. - Fam.: Rosaceae
(drugi narodni nazivi: vrkuta, sitna rosanica)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka. Stablo pokriveno dlakama, visoko

10-50 cm, sa rozetom listova pri dnu. Listovi okrugli, bubre`asti, testerasto
nazubljeni ili izreckani. Cvetovi zelenkasto-`u}kasti, u metli~astim cvastima.
Osim vrste A. vulgaris postoji jo{ preko 40 vrsta virka i sve su lekovite.

Stani{te: sve`e livade i pa{njaci, kraj potoka, od planinskih do alpskih predela.

Vreme cvetanja: od juna do septembra.

Deo biljke: nadzemni delovi biljke (Alchemillae herba), re|e samo listovi
(Alchemillae folium). Su{i se na promaji, u tankom sloju, da zadr`i prirodnu boju.

Primena: koristi se za ispiranje rana, zaustavljanje krvarenja, kod proliva.

^esto se kombinuje sa petrovcem (Agrimonia eupatoria), ze~jom stopom
(Geum urbanum) i drugim taninskim biljkama za sti{avanje preobilnog
krvarenja kod menstruacije, kod belog pranja kod `ena (vaginalni tu{), zapa-
ljenja u oblasti oka, zaustavljanja krvarenja iz nosa i dr.

VRANILOVA TRAVA - Origanum vulgare L. - Fam.: Lamiaceae

(drugi narodni nazivi: crnovrh, vranilovka, divlji ~aj)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa `ili~astim korenom i zeljastim

stablom koje kasnije odrveni. Listovi naspramni, jajasti, celog oboda, goli ili
maljavi, sa utisnutim `lezdanim ljuspama. Cvetovi crveni do tamno crveni
sakupljeni u glavi~aste klasi}e. Plod je merikarpium sa 4 semenke (ora{ice).

Stani{te: raste na su{nim obroncima, su{nim livadama, na progalama, u

{ikarama trnjine, u vrta~ama na kre~nja~kim terenima, od brdskih do visoko-
planinskih predela.

Vreme cvetanja: od jula do septembra.

Deo biljke: vrhovi gran~ica u cvetu (Origani herba)

Primena: poma`e kod prehlade, zapaljenja ko`e i sluzoko`e, koristi se za

preznojavanje, pobolj{ava apetit, ubla`ava ka{alj.

29
 VRBA - Salix alba

GAVEZ CRNI - Symphytum officinale

30
GLOG - Crataegus monogyna

DAN I NO] - Viola tricolor

31
 VRBA - Salix alba L. - Fam.: Salicaceae
(drugi narodni nazivi: bela vrba, `alosna vrba)

Opis biljke: drvo visoko 25-30 m sa sme|e sivom korom. Listovi na lisnim
dr{kama, lancetasti, za{iljeni, sa nali~ja beli. Dvodoma biljka. Mu{ke biljke sa
pra{ni~kim resama, `enske sa plodnim resama. Plod vi{esemena ~aura.

Stani{te: raste u re~nim dolinama i na plavnim povr{inama.

Deo biljke: kora (Salicis cortex). Kora se skida u rano prole}e sa grana sta-
rih 2-3 godine. Sitni se i su{i direktno na suncu.

Primena: koristi se kod mi{i}nog i artroidnog reumatizma, upala, gripa,

plu}nog katara, kostobolje, kod krutosti zglobova (ankilozni spondilitis),
glavobolja i sl. U me{avinama kod bolesti hemoroida, prostate...

GAVEZ CRNI - Symphytum officinale L. - Fam.: Boraginaceae

(drugi narodni nazivi: konjski rep, crni koren, vrani gavez, cvatovci)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 100 cm, sa kratkim

rizomom i jako zadebljalim mesnatim korenom. Stabla uspravna, hrapavo
dlakava, granata, mesnata i {uplja. Listovi grubo hrapavi, izdu`eno jajasto
duguljasti. Cvetovi crveno ljubi~asti, vise}i, sakupljeni u duga~ke uvojke.
Plodovi ora{~i}i.

Stani{te: raste prete`no u ravnicama na obalama reka i potoka, kraj vla`nih

jarkova i u {umama.

Vreme cvetanja: od maja do jula.

Deo biljke: koren (Symphyti radix) sakuplja se u jesen ili prole}e, o~isti se,
razre`e na kri{ke i su{i na suncu i list (Symphyti folium).

Primena: koren se koristi kod ~ira na `elucu i dvanaestopala~nom crevu,

hiperaciditeta, bronhitisa i katara plu}a, ali se ~e{}e koristi spolja, kod prelo-
ma, uboja, rana, hematoma, distorzija, reumatskih tegoba, za ispiranje slu-
zoko`e i ko`e i sl. Zbog sadr`aja alantoina poma`e epitelizaciju. Zbog
sadr`aja alkaloida ne preporu~uje se za dugotrajnu oralnu upotrebu.

32
 GLOG - Crataegus monogyna Jacq. - Fam.: Rosaceae
(drugi narodni nazivi: crveni glog, beli glog, gloginja, obi~an glog)

Opis biljke: `bun ili nisko drvo visine do 10 m. Gran~ice sa trnovima i

rombi~nim re`njevitim listovima klinaste osnove. Cvetovi beli ili ru`i~asti u
gronjama. ^a{ica i krunica peto~lani, pra{nika 20, tu~ak jedan sa jednim
`igom. Plod ko{tunica crvene boje.

Stani{te: raste u {umama i {ikarama brdskog i planinskog podru~ja.

Vreme cvetanja: od maja do juna

Deo biljke: list (Crataegi folium), cvet (Crataegi flos), plod (Crataegi fructus).

Primena: povoljno deluje na rad srca i cirkulaciju krvi, reguli{e krvni pritisak,
pobolj{ava rad srca sa o{te}enim sr~anim mi{i}em, poma`e kod angine
pektoris, zakre~enja krvnih sudova, smiruje nervni sistem, usporava rad srca
i le~i nesanicu. Kompot od plodova upotrebljava se kod proliva, ~aj od cve-
tova kod gu{obolje, list kod crvenila na licu i razdra`ljivosti, gu{enja, kao
smiruju}e sredstvo za klimakteri~ne osobe, za osve`enje posle prele`anog
gripa i dr.

DAN I NO] - Viola tricolor L. - Fam.: Violaceae

(drugi narodni nazivi: ma}uhica, dikino oko)

Opis biljke: vi{egodi{nja ili jednogodi{nja zeljasta biljka visoka do 30 cm.

Stablo ne`no, ustaju}e, `u}kasto zeleno, golo ili slabo dlakavo. Listovi na
kratkim dr{kama jajasto lancetasti. Cvetovi trobojni (plavo `uto belo) na dugim
cvetnim dr{kama. Cvetovi sa ostrugom duga~kom 3-6 mm. Plod je ~aura.

Stani{te: raste na livadama, pa{njacima, kraj puteva, na napu{tenim orani-

cama u predplaniskom i planinskom regionu.

Vreme cvetanja: od maja do avgusta.

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Viole tricoloris herba).

Primena: kod ko`nih oboljenja - svrab, ekcemi, li{aji, akne, psorijaza, kod
oboljenja disajnih puteva, ka{lja, zapaljenja gu{e, reumatizma, gihta, arte-
rioskleroze, upale mokra}ne be{ike, pospe{uje znojenje, mokrenje i
pra`njenje creva (difekaciju) i dr.

33
 DIVIZMA - Verbascum phlomoides

DIVLJI KESTEN - Aesculus hippocastanum

34
 DIMNJA^A - Fumaria officinalis

DOBRI^ICA - Glechoma hirsuta

Glechoma hirsuta

Glechoma hederacea Glechoma hirsuta

35
 DIVIZMA - Verbascum phlomoides L. - Fam.: Scrophulariaceae
(drugi narodni nazivi: krupnocvetna divizma, lopen)

Opis biljke: dvogodi{nja biljka visine do 120 cm. Stablo uspravno, okru-
glo, pokriveno filcanim dlakama. Listovi naizmeni~ni, prizemni su`eni u
dr{ku, gornji listovi sede}i obuhvataju stablo. Cvetovi `ute boje sakupljeni u
vr{nu cvast na vrhu glavne i bo~nih grana. Plod je ~aura.

Stani{te: raste kraj puteva, na osun~anim mestima, na livadama, na spru-

dovima reka, po vinogradima u ravni~arskim, brdskim i planinskim predelima.

Vreme cvetanja: od juna do avgusta

Deo biljke: cvetovi (Verbasci flos). Koriste se samo latice cvetova, jer su svi
ostali dalovi biljke otrovni.

Primena: koristi se kod katara grla, promuklosti, hroni~nog bronhitisa,

astme. Spolja kao melem za rane, ~ireve, hemoroide i li{ajeve.

DIVLJI KESTEN - Aesculus hippocastanum L. - Fam.: Hippocastanaceae

Opis biljke: drvo visine do 25 m. Pupljci krupni i lepljivi, listovi prstasto

slo`eni sa 4-9 liski, cvetovi belo roze boje u metli~astim cvastima, plodovi
okrugli, bodljasti, semenke sjajne braonkasto-crvenkaste.

Stani{te: raste pored potoka, u klisurama (Grdeli~ka klisura) i kao gajena

vrsta na zelenim povr{inama u naseljima.

Vreme cvetanja i sazrevanja: cveta od maja do juna, plod sazreva sep-

tembra i oktobra.

Deo biljke: seme (Hippocastanii semen), masno ulje (Hippocastani oleum),

kora (Hippocastani cortex), retko cvet i list (Hippocastani flos et folium).

Primena: kod pro{irenih vena, hemoroida, tromboflebitisa, proliva, pega

na licu i dr.

36
 DIMNJA^A - Fumaria officinalis L. - Fam.: Fumariaceae
(drugi narodni nazivi: rosopas, rosnica, runjavac)

Opis biljke: to je jednogodi{nja biljka visine 50 cm, sa `ili~astim korenom.

Stablo zeljasto, izbrazdano, golo, granato. Li{}e dvojno perasto rascepljeno
na linearno lancetaste delove. Cvetovi sakupljeni u grozdaste cvasti. Cvetovi
ru`i~asti sa ostrugom. Plod je jednosemena ora{ica.

Stani{te: na obradivim povr{inama (pod vinogradima, `itaricama i

detelinom), pored puteva, od ravnice do planinskih predela.

Vreme cvetanja: od aprila do juna

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Fumariae herba), su{i se u tankom
sloju, u hladu, da zadr`i boju.

Upotreba: sredstvo za pobolj{anje apetita i normalizaciju rada `eluda~no-

crevnog sistema, naro~ito kod smanjene koli~ine `eluda~ne kiseline, gr~eva,
zatvora i gasova. Pobolj{ava krvnu sliku, kada se koristi 7-8 dana, du`om
upotrebom je naru{ava. U me{avinama se koristi kod cisti na jajnicima,
~vori}a na {titnoj `lezdi, dojkama, karcinoma mekog tkiva, bolova u venama...

DOBRI^ICA - Glechoma hirsuta L. - Fam.: Lamiaceae

(drugi narodni nazivi: samobajka, gro{i}, br{tan-trava, dobri~avka)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa puze}im stolonama, du`ine do 50 cm,

koje se ukorenjuju te se biljka razmno`ava vegetativno. Cvetna stabla su
uspravna. Listovi bubre`asti, izverugani. Cvetovi u pazuhu listova od 1-3,
plavi~aste boje. Plod je ora{ica.

Stani{te: na obodu {uma, kraj puteva, na suvim mestima.

Vreme cvetanja: april

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Glechomae herba ili Hederae ter-
restris herba). Beru se cvetni vrhovi i su{e u hladu, na promaji, da zadr`e
boju.

Primena: uglavnom se koristi kao narodni lek kod proliva i hemoroida, zatim
kod bronhitisa, kod le~enja rana, za pobolj{anje apetita, kao antidot pri
trovanju olovom i sl.

37
 DRA^A - Paliurus spina chrysti

DUNJA - Cydonia oblonga

38
ZDRAVAC - Geranium robertianum

ZE^JI TRN - Ononis spinosa

39
 DRA^A - Paliurus spina chrysti Mill. - Fam.: Rhamnaceae
(drugi narodni nazivi: ~alija)

Opis biljke: drvenasti {ib visine 3-4 metara. Stablo drvenasto sa brojnim
kukastim trnovima. Listovi tamno zeleni, jajasti, pravilno raspore|eni. Na
granama, u pazuhu lista izbijaju sitni, `uti cvetovi. Plod je okrugla ora{ica.
Rasejava se vetrom.

Stani{te: raste u najni`im, najtoplijim, kamenitim uvalama, kako na

kre~njaku tako i na silikatu. Okolina Ni{a, Zaje~ara, Knja`evca, Leskovca,
Vranja, Pre{eva i dr.

Vreme plodono{enja: od jula do oktobra.

Deo biljke: plodovi dra~e okruglog oblika i to zreli-`uti, veli~ine 2-3 cm

(Paliuri fructus).

Primena: ima antisepti~ko delovanje pa se koristi kod proliva, dizenterije,

zapaljenja creva, zatim kod nervnih i reumati~nih oboljenja i visokog pritiska.

DUNJA - Cydonia oblonga Mill. - Fam.: Malaceae

Opis vrste: listopadni `bun ili drvo. Listovi prosti, naizmeni~ni, jajasto elip-
sasti 5-10 cm, celog oboda. Cvetovi beli od 4-5 cm sa oko 20 pra{nika. Plod
od 3-12 cm (kod kultivisanih vrsta je znatno ve}i i te`i), sazreva u jesen.

Stani{te: raste u dolinama reka, u vla`nim {umama, na plodnom i vla`nom

zemlji{tu. Vrsta polusenke. Kultivisana i puno sorti se gaji.

Vreme cvetanja: od aprila do maja.

Deo biljke: list (Cydoniae folium), seme (Cidoniae semen) plod (Cidoniae
fructus).

Primena: kod ka{lja, kao obloge kod opekotina, list se koristi kod proliva i
u kozmetici...

40
 ZDRAVAC - Geranium robertianum L. - Fam.: Geraniaceae
(drugi narodni nazivi: pastirska iglica, `uta trava, smrdljivi zdravac)

Opis biljke: jednogodi{nja biljka sa uspravnim ili poleglim dlakavim stablom

visine do 70 cm. Listovi tro~lani, prstasto slo`eni, dlakavi. Cvetovi sa dugim
dr{kama po dva na zajedni~koj dr{ki cvasti, svetlo crvene boje. Plod je iglica.

Stani{te: mezofilne {ume bukve i graba.

Vreme cvetanja: juli i avgust

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Geranii robertiani herba)

Primena: koristi se kod rana, oboljenja organa za mokrenje, proliva (dijare-

ja), zbog sadr`aja tanina protiv krvarenja (krvarenje iz nosa, prejake men-
struacije), upala desni i usne {upljine, upale o~iju, `utice i vodene bolesti.
Koristi se u me{avini kod steriliteta.

ZE^JI TRN - Ononis spinosa L. - Fam.: Fabaceae

(drugi narodni nazivi: grmotrn, gladi{)

Opis biljke: `bunasta vi{egodi{nja biljka sa jakim korenom. Stabla

pole`u}a, okrugla sa tro~lanim listovima i brojnim trnovima. Liske su
izdu`ene do jajaste, testerasto nazubljene, sa `lezdastim dlakama. Cvetovi
su ru`i~asto-beli~asti pokriveni ne`nim dlakama. Plod je dlakava mahuna.

Stani{te: raste na suvim i umereno vla`nim livadama, naro~ito na

kre~nja~koj podlozi, pored puteva, od ravnice do planinskih predela.

Vreme cvetanja: od juna do septembra.

Deo biljke: koren (Ononidis radix).

Primena: sastojak je urolo{kog ~aja, koristi se kod bolesti bubrega i

mokra}ne be{ike, kamena i peska u bubrezima i mokra}noj be{ici, hemoroi-
da i hroni~nog ko`nog osipa.

41
 ZLATNICA - Solidago virgaurea

ZOVA - Sambucus nigra

42
IMELA - Viscum album

IVANJSKO CVE]E - Galium verum

43
 ZLATNICA - Solidago virgaurea L. - Fam.: Asteraceae
(drugi narodni nazivi: ~elebi-grana)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 100 cm, sa kratkim,

okruglim i ~vornovatim rizomom. Stablo uspravno, golo ili u gornjem delu
slabo dlakavo. Donji listovi na dr{kama jejasto duguljasti, a oni na stablu
lancetasti po obodu testerasti. Cvetovi u glavi~astim cvastima `uti. Plod je
ahenija sa papusom.

Stani{te: ivice {uma od predplaninskog do subplaninskog regiona.

Rasprostranjena na planinama jugoisto~ne Srbije (Vlasini, Suvoj i Staroj
planini). ^esta je na kamenjarima (Bovansko jezero-brana).

Vreme cvetanja: od jula do septembra.

Deo biljke: vr{ni deo biljke u cvetu (Solidaginis ili Virgaureae herba).
Sakuplja se na po~etku cvetanja i to gornji delovi biljke sa cvetovima.

Primena: za ~i{}enje krvi, kod gihta, reume, artritisa, ekcema, za grgljanje

kod zapaljenja grla i usta, za ispiranje rana, kod srdobolje, katara be{ike i
zapaljenja bubrega, kao ~ista~ kod astme, kod oboljenja `u~i, nefritisa, ure-
mije, te{ko}a kod mokrenja i no}nog mokrenja dece.

ZOVA - Sambucus nigra L. - Fam.: Caprifoliaceae

(drugi narodni nazivi: crna zova, bazga, zovika, baz)

Opis vrste: to je drvo ili grm, visine od 3-10 m. Sa lako lomljivim granama.
Listovi su neparno perasti sa testerastim liskama. Cvetovi sakupljeni u {tita-
stim cvastima, `u}kasto beli, mirisni. Plod opora bobica neprijatnog ukusa,
crno ljubi~asta, sa crvenim sokom.

Stani{te: na vla`nim mestima, kraj reka i potoka, od ravnice do planinskih

predela.

Vreme cvetanja: od aprila do juna.

Deo biljke: listovi (Sambuci folium), cvetovi (Sambuci flos), plod (Sambuci
fructus) i kora (Sambuci cortex).

Primena: kod bronhitisa, astme, tuberkuloze, {e}erne bolesti, reume, opsti-

pacije, za izlu~ivanje mokra}e i pobolj{anje cirkulacije.

44
 IMELA - Viscum album L. - Fam.: Loranthaceae
(drugi narodni nazivi: bela imela, lepak)

Opis biljke: dihotomo granat `bun koji raste na granama listopadnog

drve}a (topola, hrast, jabuka, kru{ka) gde `ivi poluparazitski. Grane
~lankovite, listovi zimzeleni, naspramni, mesnati, tvrdi, ko`asti. Cvetovi sitni,
neugledni, jednopolni, mu{ki i `enski cvetovi sakupljeni u prividne {titaste
cvasti `ute boje. Plod je bobica, `ute boje.

Stani{te: parazitira na preko 50 drvenastih biljaka (Salicaceae, Rosaceae).

Vreme cvetanja: od februara do maja.

Deo biljke: li{}e i mlade grane (Visci herba), bere se preko zime.

Primena: kod dijareje, krvarenja, obilne menstruacije, epilepti~nih napada,

reume, podagre, otoka limfnih `lezda, tumora i dr.

IVANJSKO CVE]E - Galium verum L. - Rubiaceae

(drugi narodni nazivi: bro}, ivandan~e, siri{tica, ivanova trava)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka do 100 cm visoka, sa vodoravnim, valj-

kastim rizomom. Stablo zeljasto golo ili sa kratkim dlakama. Listovi u
pr{ljenima (8-12), linealni odozdo dlakavi. Cvast je metlica, sa `utim cve-
tovima, miri{u na med. Plod je ora{ica crne boje.

Stani{te: na livadama, rudinama i pa{njacima, po me|ama, u {ikarama,

kraj reka i potoka, od nizija do subalpijskog regiona.

Vreme cvetanja: od jula do avgusta

Deo biljke: gornja polovina biljke u cvetu (Galii veri herba)

Primena: kod svih bubre`nih bolesti, skrofuloze, otoka, stoma~nog katara,

sr~anih oboljenja, prepla{enosti, nesanice, oboljenja jetre, rana, bubuljica i
ko`nih ospa, za ubla`avanje nervne uzbu|enosti. U me{avinama kod benig-
nih tumora i upale mozga.

45
JAGOR^EVINA - Primula officinalis

KANTARION - Hypericum perforatum

46
 KI^ICA - Centaurium umbellatum

KLEKA - Juniperus communis

47
 JAGOR^EVINA - Primula officinalis L. Hill. - Fam.: Primulaceae
(drugi narodni nazivi: jaglika, jaglac)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa kratkim rizomom. Listovi su u

prizemnoj rozeti, jajasto izdu`enog oblika, na nali~ju dlakavi. Cvetovi u {tita-
stim cvastima `ute do narand`aste boje.

Stani{te: raste na sun~anim livadama, ivicama {uma i {ikara, na mo~var-

nim stani{tima od brdskog do subalpskog regiona.

Vreme cvetanja: od marta do aprila, a u visokim planinama i do juna.

Deo biljke: podanak sa korenom (Primulae radix) u jesen ili prole}e, listovi
(Primulae folium) i cvet (Primulae flos) u vreme cvetanja.

Primena: koristi se kod oboljenja disajnih organa (bronhitis, ka{alj, astma,

nazeb).

KANTARION - Hypericum perforatum L. - Fam.: Hypericaceae

(drugi narodni nazivi: gospin cvet, smicaljka, izdakinja)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine do 45 cm. Stablo zeljasto,

pa odrvenelo sa uzdu`nim prugama. Koren `ili~ast do razgranat. Listovi do
30 cm dugi, jajasti do linearni, po obodu savijeni, sa prozra~nim ta~kama
(perforatum). Cvetovi `uti, u {titastoj cvasti. Kruni~ni listi}i sa crnim
ta~kama i crticama po obodu. Plod je ~aura.

Stani{te: raste na su{nim bre`uljcima, pa{njacima, livadama, napu{tenim

njivama, {ikarama i prore|enim {umama, od brdskog do planinskog regiona.

Vreme cvetanja: od juna do septembra.

Deo biljke: gornji delovi stabla bez grubih odrvenelih delova (Hyperici herba).

Primena: koristi se kod gr~eva u `elucu, sluzavosti plu}a, zgru{avanja krvi,

bubre`nih bolesti, bolesti jetre, `u~i i slezine, mokra}ne be{ike, astme i hroni-
~nog ka{lja, povi{ene kiseline u `elucu, podagre, i{ijasa, reumatizma, tuberku-
loze, neredovne i obimne menstruacije, hemoroida, belog pranja i opekotina.

48
 KI^ICA - Centaurium umbellatum Gilib. - Fam.: Gentianaceae
(drugi narodni nazivi: gorka kitica, trava od groznice, zlatna kitica, mali stozlatnik)

Opis biljke: jednogodi{nja, a re|e dvogodi{nja biljka, razgranata, sa zelja-

stim ~etvrtastim stablom visine 20-30 cm. Listovi duguljasto jajasti, donji u rozeti,
gornji naspramni. Cvetovi ru`i~asto crveni, slo`eni u {titaste cvasti (pa{titac).

Stani{te: brdske i predplaninske livade i pa{njaci, u {ikarama i ivicama

{uma hrastovog pojasa.

Vreme cvetanja: od jula do septembra.

Deo biljke: nadzemni delovi biljke (Centaurii herba).

Primena: koristi se za ja~anje `eluca, creva, jetre i bubrega, stimuli{e peri-

staltiku creva, sekreciju u organima za varenje, ja~a apetit, koristi se kod
zatvora, anemije, {e}erne bolesti i oboljenja ko`e, tuberkuloze creva, nere-
dovne menstruacije, `utice, malarije i hemoroida, belog pranja, glista i
kondiloma, za ~i{}enje krvi.

KLEKA - Juniperus communis L. - Fam.: Cupressaceae

(drugi narodni nazivi: venja, smreka)

Opis biljke: zimzeleni `bun ili nisko drvo visine do 12 m. ^etine na grana-
ma pr{ljenasto raspore|ene, krute i bodljaste. Cvetovi sakupljeni u {i{arice,
mu{ke (`ute, jajaste), `enske (bobi~aste, plave boje). Te `enske {i{arice su
plod kleke koji se upotrebljava u fitoterapiji.

Stani{te: raste na su{nim kre~nja~kim i podlogama bazofilnog karaktera, u

termofilnim {ikarama, brdskih, predplaninskih i planinskih predela.

Deo biljke: bobi~aste {i{arice (Juniperi fructus) etarsko ulje (Juniperi

aetheroleum).

Primena: kod oboljenja organa za varenje, reumatizma, nazeba, za

pobolj{anje apetita, ja~anje zglobova, izazivanje crvenila na ko`i, poma`e
lu~enje mokra}e.

49
 KOKOTAC - Melilotus officinalis

KONOPLJU[A - Eupatorium cannabinum

50
KOPITNJAK - Asarum europaeum

KOPITNJAK KRSTASTI - Hepatica nobilis

51
 KOKOTAC - Melilotus officinalis (Med.) Lam. - Fam.: Fabaceae
(drugi narodni nazivi: `uta `draljika, konjska detelina)

Opis biljke: dvogodi{nja ili jednogodi{nja biljka visine do 90 cm. Listovi

trodelni, srednji listi} na du`oj dr{ci, liske izdu`ene i testeraste. Cvetovi saku-
pljeni u grozdaste cvasti, `ute boje. Plod je mahuna jajastog oblika.

Stani{te: raste na zapu{tenim povr{inama, kraj puteva, u vinogradima,

pored useva od ravnice do planinskih predela.

Vreme cvetanja: od maja do juna.

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Meleloti herba). Odsecaju se gornje
polovine biljke u cvetu, su{e se u kiticama ili u tankom sloju na promaji u hladu.

Primena: koristi se kod hroni~nih insuficijencije vena, rana, hemoroida, tvrdih

i upaljenih mle~nih `lezda, reumatskih tegoba, upaljenih limfnih ~vorova i dr.

KONOPLJU[A - Eupatorium cannabinum L. - Asteraceae

(drugi narodni nazivi: resnik, grozni~nica)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine 50-150 cm. Stablo zeljasto,
kasnije odrveni. Listovi trajno (3-5) perasti, dlakavi, nazubljeni, lancetasti i
za{iljeni. Cvetovi sakupljeni u brojne glavice na vrhu stabla, beli ili ru`i~asto
braonkaste boje. Plod je ahenija koja se rasejava dlakavim papusom.

Stani{te: kraj potoka i reka na vla`nim mestima.

Vreme cvetanja: od jula do avgusta.

Deo biljke: Koren (Eupatorii radix), nadzemni deo (list i cvet) (Eupatorii
herba). Koren se vadi rano u prole}e, a herba pre cvetanja.

Primena: koren kod zatvora, herba kod oboljenja `u~i, ko`nih bolesti, za
lu~enje mokra}e, smanjenje holesterola - masno}e u krvi, sni`ava pritisak. U
me{avinama se koristi kod holesterola, triglicerida, gripa, pro{irenih vena
nogu, pro{irenih vena sa ranama, zakre~enja arterija (arterioskleroza) i otvr-
dle aorte.

52
 KOPITNJAK - Asarum europaeum L. - Aristolochiaceae
(drugi narodni nazivi: gorski kopitac, mastlica, tamnjani~e)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta, kojoj rizom puzi neposredno ispod

povr{ine zemlji{ta. Biljka je niskog rasta, svega 5-10 cm, a iz svakog pupolj-
ka polegle stabljike izrastu uvek po dva lista koji su uspravni s dugom
dr{kom. Listovi su u obliku kopita, sjajni, ko`asti, s lica tamnozeleni, a na
nali~ju mutni, mre`asti, obi~no prezimljuju. Cvetovi su neugledni, spolja
zeleno sme|i, a iznutra crvenkasto crni i imaju izgled malog le{nika, kriju se
u bazi listova.

Stani{te: u vla`nim, me{ovitim listopadnim {umama, naro~ito u bukovim.

Vreme cvetanja: od marta do maja.

Deo biljke: upotrebljava se rizom s nadzemnim delom biljke i zelenim

plodovima (Asari rhizoma cum herba) ili samo rizom (Asari rhizoma).

Primena: kod gihta, i{ijasa, groznice, neuredne menstruacije, opstipacije, ka{lja,

glavobolje, migrene, angine pektoris, histerije, za izazivanje povra}anja, kao
diure-ti~no sredstvo, kod odvikavanja od pu{enja i dr. Ne koristi se bez nadzora.

KOPITNJAK KRSTASTI - Hepatica nobilis Mill. - Fam.: Ranunculaceae

Opis vrste: Listovi na dugim dr{kama, ko`asti, sa lica zeleni, sa nali~ja

obi~no ljubi~asti. Pri osnovi srcasti, use~eni do polovine, na tri jednaka,
{iroko-jajasta, obodom dlakava re`nja. Listovi ostaju preko zime, do prole}a.
Cvetovi pojedina~ni na vrhovima maljavih stabljika. Kruni~nih listi}a 6-7-(10),
usko-jajasti, plavi~asti, retko ru`i~asti, ili beli. Mnogo pra{nika.

Stani{te: mezofilne {ume kitnjaka, graba, bukve, jele, smr~e i bora krivulja,
jako kiselom i humusnom zemlji{tu.

Vreme cvetanja: od marta do juna.

Deo biljke: list (Hepaticae folium), re|e cela biljka (Hepaticae herba).

Primena: kod nekih oboljenja jetre (`utica), nadra`aja u grlu, plu}nih bolesti
i za zarastanje rana. Koristi se u homeopatiji. U ve}oj koli~ini je otrovan
i nestru~na primena se ne preporu~uje.

53
KOPRIVA - Urtica dioica
KRESTU[AC - Polygala comosa

54
KUPINA - Rubus fruticosus

LAZARKINJA - Galium odoratum

55
 KOPRIVA - Urtica dioica L. - Fam.: Urticaceae
(drugi narodni nazivi: `ara, velika kopriva)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine do 150 cm. Rizom puze}i,
okrugao i razgranat. Stablo ~etvrtasto pokriveno ~ekinjama i `arnim dlaka-
ma. Listovi su naspramni, jajasti do lancetasti, testerasto nazubljeni. Cvetovi
su jednopolni, a biljke mogu biti jednodome ili dvodome.

Stani{te: raste oko ku}a, po njivama, kraj reka i potoka, na zapu{tenim

mestima.

Vreme cvetanja: april i maj.

Deo biljke: nadzemni deo biljke pre cvetanja (Urticae herba), listovi (Urticae
folium) i koren-rizom (Urticae radix-rhizoma).

Primena: koristi se kod malokrvnosti, zapaljenja ko`e, hemoroida, proliva,

opadanja kose, peruti, reumatizma, oboljenja jetre i `u~i, krvarenja, ko`nih
ekcema, belog pranja i kamena u mokra}noj be{ici i za ja~anje organizma.

KRESTU[AC - Polygala comosa Schuhr. - Polygalaceae

(drugi narodni nazivi: mom~i}, kija ru`i~asta, krstu{ac i kusturica)

Opis vrste: vi{egodi{nja zeljasta biljka, visoka 5-20 cm sa jako razgranatim

rizomom. Listovi u prizemnoj rozeti, elipti~ni, objajasti, pri osnovi su`eni, a na
vrhu zaobljeni ili malo za{iljeni. Cvast se sastoji od 15-50 cvetova, ru`i~asto
ljubi~asti ili bele boje. Plod ~aura sa sitnim semenkama, veli~ine 2-2,6 cm,
pokrivenim beli~astim dlakama.

Stani{te: na brdskim pa{njacima i livadama, kao i na {umskim ~istinama.

Vreme cvetanja: od maja do avgusta.

Deo biljke: nadzemni delovi biljke u cvetu (Polygalae herba).

Primena: koristi se kod akutnog i hroni~nog zapaljenja plu}a, povra}anja,

reumatizma i ko`nih bolesti, za osve`avanje, iska{ljavanje, znojenje,
pobolj{ava lu~enje mle~nih `lezdi.

56
 KUPINA - Rubus fruticosus agg. - Fam.: Rosaceae
(drugi narodni nazivi: obi~na kupina, crna kupina)

Opis biljke: grm visok do 2 m, sa dugim savitljivim granama, na kojima se

nalaze jake bodlje, koje slu`e za prihvatanje uz drvo ili `bun. Listovi petodel-
ni, dlakavi, cvetovi beli ili ru`i~asti, iz kojih se razvijaju zbirni plodovi.

Stani{te: raste po {ikarama, pa{njacima, napu{tenim njivama, kraj puteva

{umskih, u {umama, od nizija do planinskih vrhova.

Vreme cvetanja: od juna do oktobra.

Deo biljke: koristi se list (Rubi fruticosi folium) i plod (Rubi fruticosi fructus).
Sakupljaju se mladi, dobro razvijeni listovi i potpuno zreli plodovi.

Primena: kod ka{lja, `eluda~nih i tegoba sa crevima, upale krajnika, gripa,

sluzi u du{niku i plu}ima, ~isti krv, ja~a desni, zaustavlja krvarenje i proliv.
Sok se koristi kod oboljenja glasnih `ica, promuklosti, a lekovit je jer sadr`i
vitamine, organske kiseline i minerale.

LAZARKINJA - Galium odoratum (L.) Scop. - Fam.: Rubiaceae

(drugi narodni nazivi: divlji bro}, mirisni bro}, larina trava, marinka, prvenac)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa tankim, crvenim puze}im rizomom.

Stablo zeljasto i ~etvrtasto, visoko do 50 cm. Listovi su u pr{ljenima. Cvetovi
su u {titastim cvastima bele do ru`i~aste boje. Plodovi su ora{~i}i sa kuka-
stim izra{tajima kojima se prihvataju (radi rasejavanja).

Stani{te: naj~e{}e raste u bukovim {umama.

Vreme cvetanja: od aprila do juna.

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Asperulae herba).

Primena: kod `utice, bubre`nih bolesti, olak{avanja mokrenja, smirivanja

`eluca i povra}anja, bolesti desni, migrene, "umorng" srca, pote{ko}a kod
menstruacije, bolesti jetre, depresije i vodene bolesti, kao sredstvo za
otvaranje i smirivanje.

57
 LIPA POZNA - Tilia cordata

MAJKINA DU[ICA - Thymus serpyllum

58
MALINA - Rubus idaeus

MASLA^AK - Taraxacum officinale

59
 LIPA POZNA - Tilia cordata Mill. - Fam.: Tiliaceae
(drugi narodni nazivi: sitnocvetna lipa, bela lipa)

Opis biljke: drvo visoko do 25 m, u pre~niku do 1 m, mo`e da do`ivi starost

do 500 godina. Listovi srcasti, na nali~ju svetliji. Cvetovi `uti, miri{ljavi, saku-
pljeni po 3-11 (30) u horizontalnim cvastima. Plodovi sitni sa tankim perikarpom.

Stani{te: u hrastovim {umama u brdskom i predplaninskom regionu.

Rasprostranjena u isto~noj i jugoisto~noj Srbiji.

Vreme cvetanja: od juna do avgusta.

Deo biljke: cvet (Tiliae flos). Bere se pre nego {to se cvetovi potpuno
otvore, su{e se u tankom sloju na promaji i u hladu.

Primena: kod ka{lja, nervoze, gnojnih rana, oboljenja organa za varenje,

smanjuje arteriosklerozu i pove}ava krvni pritisak. Ekstrakt iz lipinog cveta
koristi se protiv letnjih pega na licu.

MAJKINA DU[ICA - Thymus serpyllum L. - Fam.: Lamiaceae

(drugi narodni nazivi: maj~ina du{ica, bakina du{ica)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka. Stablo pole`u}e, od njega polaze

adventivni korenovi u dodiru sa zemljom. Cvetne grane su pole`u}e. Listovi
su linearno u{iljeni, sa mednim `lezdama, prijatno miri{ljave. Cvetovi su
dvousnati u okruglim cvastima. Plodi}i glatki i jajasti.

Stani{te: pa{njaci i livade od brdskog do visokoplaninskog podru~ja.

Vreme cvetanja: od aprila do septembra.

Deo biljke: vr{ni delovi biljke u cvetu (Serpylli flos) i etarsko ulje (Serpylli
aetheroleum). Bere se biljka u cvetu odsecanjem vr{nih delova. Srbija je vrlo
bogata ovom biljkom koja se nedovoljno koristi.

Primena: kod katara creva i plu}a, gr~eva u materici, belog pranja, ka{lja,
proliva, crevnih parazita, obolele jetre, smanjuje kiselinu u `elucu i dr. Ulje se
koristi kod reumatizma, kupke kod reume, rahitisa, skrofula, prehlade.

60
 MALINA - Rubus idaeus L. - Fam.: Rosaceae

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 150 cm. Stablo drvena-
sto obraslo krutim trni}ima. Listovi naizmeni~ni, perasto slo`eni sa 5-7 listi}a,
na licu goli na nali~ju belodlakavi. Cvetovi beli, sakupljeni u grozdaste cvasti.
Plod je zbirna crvenkasto-narand`asta ko{tunica.

Stani{te: ivice bukovih {uma i progale.

Vreme cvetanja: kraj aprila po~etak juna.

Deo biljke: list (Rubi idei folium), plod (Rubi idei fructus recens).

Primena: kod proliva, gu{obolje, ko`nih bolesti, bolesnih desni, za ispira-

nje usne duplje, grgljanje, ispiranje grizlica, spravljanje dijetetskih napitaka i
narodnih ~ajeva.

MASLA^AK - Taraxacum officinale Web. - Fam.: Asteraceae

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 50 cm, sa mesnatim i

zadebljalim korenovima, stablo kratko, listovi prizemni u rozeti, lancetasti do
linearni, use~eni i re`njeviti. Cvetovi `uti, jari~asti slo`eni u cvasti glavicu koja
je sme{tena na duga~koj i {upljoj cvetnoj dr{ki. Plod je ahenija a papus je
beo u obliku padobrana. Rasejavanje anemohorno.

Stani{te: kraj puteva, u ba{tama, na livadama, pa{njacima. [iroko raspro-

stranjena prole}na biljka, vrlo ~esta na podru~ju ~itave Srbije.

Vreme cvetanja: od aprila do septembra.

Deo biljke: koren (Taraxaci radix) se vadi u jesen ili rano prole}e, pre cve-
tanja biljke i list (Taraxaci folium).

Primena: kod oboljenja organa za varenje, jetre, `u~i, `u~nih kamenaca,

depresije, za pove}anja apetita, za ~i{}enje krvi, bolju funkciju bubrega i jetre.

61
 MEDUNIKA - Filipendula ulmaria

OMAN - Inula helenium

62
 O^AJNICA - Marrubium vulgare

PETROVAC - Agrimonia eupatoria

63
 MEDUNIKA - Filipendula ulmaria (L.) Max. - Fam.: Rosaceae

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine do 2 m. Od rizoma polaze

adventivni korenovi i uglasta, granata, u donjem delu odrvenela stabla.
Listovi naizmeni~ni, perasto deljeni, sa 2-5 para dlakavih liski. Cvetovi saku-
pljeni u cvastima dugim 25 cm, granatim. Cvetovi `u}kasto beli, mirisni. Plod
go, spiralno savijen.
Stani{te: raste na vla`nim mestima, pored potoka, na tresavama, pored
mezofilnih {uma, u planinskim predelima Vlasine, Kraji{ta i Stare planine.
Vreme cvetanja: od juna do avgusta.
Deo biljke: vr{ne gran~ice u cvetu (Ulmariae summitas ili Spireae flos) i lis-
tovi (Ulmariae folium), re|e koren (Ulmariae radix). Cvetni vrhovi se prikup-
ljaju na po~etku cvetanja i su{e u hladu, da zadr`e boju.
Primena: koristi se prete`no u narodnoj medicini, kod ~ira na `elucu i
dvanaestopala~nom crevu, manjka `eluda~ne kiseline, prehlade, proliva i
srdobolje, gojaznosti, bubre`nih bolesti, upale jajnika, materice, reumatizma...

OMAN - Inula helenium L. - Fam.: Asteraceae

(drugi nazivi: beli oman, veliki kopren, veliko zelje, devesilje, lepuh, ovnak)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka visoka do 1,5 m. Rizom krtolasto zadebljao,

iz koga se razvijaju adventivni korenovi i zeljasta stabla koja kasnije odrvene.
Listovi naizmeni~ni, na stablu sede}i a u prizemnoj rozeti sa dr{kom. Cvetovi
skupljeni u glavice a cvast je gronjasta. Plod je ahenija, gola sa papusom.
Rasejavanje anemohorno (vetrom).
Stani{te: dolinske livade, obale, obodi {uma, {ipra`je, vla`ne bukove {ume.
Vreme cvetanja: od jula do avgusta.
Deo biljke: rizom sa korenjem (Heleni rhizoma ili Inulae radix). Vadi se
kasno u jesen, re|e rano u prole}e, o~isti se od zemlje, nadzemnih i trulih
delova, opere, ise~e na kri{ke i su{i na suncu ili u su{nici na temperaturi od
40oC, {to pre da ne poplesnivi.
Primena: koristi se kod astme, bronhijalnog i trahealnog katara, tuberkuloze
plu}a, velikog ka{lja, upala be{ike, olak{ava iska{ljavanje, uni{tava crevne
parazite. U me{avinama kod i{ijasa, zapaljenja sr~ane maramice, kopri-
vnja~e, osteomalacije - omek{avanja kostiju, `utice, neredovne menstruaci-
je, za "~i{}enje" krvi...

64
 O^AJNICA - Marrubium vulgare L. - Fam.: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: gor~ika, smrdu{a, beli tetrljan, marulja, jetrena trava)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka od 40-50 cm. Stablo ~etvor-
ouglasto, razgranato, dlakavo. Listovi okruglasto jajasti, liska naborana,
pokrivena belim dlakama. Cvetovi mali, slo`eni u pazuhu listova u prividne
pr{ljenove, bele boje. Plod je merikarpijum sagra|en od 4 ora{ice.

Stani{te: ~esta u naseljima, kraj puteva, u jarkovima, na osulinama.

Vreme cvetanja: od juna do avgusta.

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Marrubii herba). Odsecaju se

gornje polovine stabljike u cvetu, su{e u kiticama ili tankom sloju, na pro-
maji i u hladu.

Primena: kod nazeba (deluje kao blagi ekspektorans), bronhitisa i po~etnih

stadijuma tuberkuloze, stimuli{e lu~enje `u~i ({to se pripisuje marubinu), otk-
lanja otoke jetre. Spolja se koristi kod ko`nih bolesti i rana. Koristi se i kod
bolesti `ivaca, gastritisa, `utice i zapaljenja disajnih puteva.

PETROVAC - Agrimonia eupatoria L. - Fam.: Rosaceae

(drugi narodni nazivi: ranjenik, sitni ~i~ak, d`igernjak, o`ujak)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka, visine do 1 m. Listovi perasto

slo`eni sa liskama razli~ite veli~ine, pokriveni {tr~e}im dlakama. Cvetovi
sakupljeni u klasolike grozdove na vrhu stabla, `uti. Plodovi sa kukicama -
mali ~i~ak, lako ih raznose `ivotinje (zoohorija).

Stani{te: po {ikarama, obroncima, su{nim livadama, po {ikarastim

{umama, vinogradima, kraj puteva i dr.

Vreme cvetanja: od maja do septembra

Deo biljke: nadzemni delovi biljke (Agrimoniae herba)

Primena: kod bolesti jetre, katara `eluca, proliva, `utice, `u~nih kamenaca,
krvarenja iz bubrega, atonije mokra}ne be{ike, pro{irenja srca, `eludca,
creva, plu}a, bubrega i mokra}ne be{ike, bolesti slezine, ko`e i krvotoka,
reumatizma, lenjosti creva, dermatita, za ispiranje nosa, usta i grla, kupke
kod upale mi{i}a i dr.

65
PIREVINA - Agropyron repens

PLU]NJAK - Pulmonaria officinalis

66
PODBEL - Tussilago farfara

PODUBICA - Teucrium chamaedrys

67
 PIREVINA - Agropyron repens (L.) P.B. - Fam.: Poaceae
(drugi narodni nazivi: pirika, pirovina, zuba~a)

Opis biljke: vi{egodipnja zeljasta biljka sa duga~kim puze}im rizomom.

Stablo do 1,5 m visine, sa hrapavim listovima plavi~asto zelene boje. Klasovi
su uspravni, na njima se nalaze 7-36 klasi}a. Plod je krupa.

Stani{te: kao korov u usevima, vinogradima, vo}njacima, livadama, na ras-

tresitom zemlji{tu.

Vreme cvetanja: od maja do juna.

Deo biljke: rizom (Graminis rhizoma). Vadi se u jesen ili rano prole}e, pere
i su{i na 55oC.

Primena: kod zapaljenja be{ike, kamena u bubrezima i be{ici, protiv bron-

hitisa, reumatizma, podagre, ko`nih oboljenja, diuretik i dr.

PLU]NJAK - Pulmonaria officinalis L. - Boraginaceae

(drugi narodni nazivi: medunika, veliko den~e)

Opis vrste: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 30 cm, sa tankim

rizomom. Stablo okruglo, obraslo ~ekinjastim dlakama. Prizemni listovi
obrazuju rozetu, na dugim dr{kama, sa belim mrljama. Gornji listovi stabla
sede}i. Cvetovi ljubi~asti, crveni ili re|e beli, sakupljeni u uvojcima na vrhu
stabla. Plod je ora{ica.

Stani{te: bukove i grabove {ume.

Vreme cvetanja: od marta do maja.

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Pulmonariae herba).

Primena: kod tubrkuloze, rana, bolesti be{ike, bubrega i creva, za sti{a-

vanje ka{lja.

68
 PODBEL - Tussilago farfara L. - Fam.: Asteraceae
(drugi narodni nazivi: podbelj)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa vodoravnim rizomom. Listovi su

prizemni, odozdo beli, na lisnim dr{akama, okrugli, nazubljeni. Cvetovi zla-
tno `uti sakupljeni u glavi~aste cvasti koje se pojavljuju rano u prole}e pre
listova. Plod je ahenija.

Stani{te: kraj puteva, potoka, izvora od ravnice do brdskog regiona.

Rasprostranjena u Srbiji.

Vreme cvetanja: od februara do maja.

Deo biljke: cvet (Farfarae flos), list (Farfarae folium). Cvet se bere u po~etku
cvetanja, a list bez dr{ke potpuno razvijen.

Upotreba: kod ka{lja, gripa, zapaljenja du{nika, bronhija, za rane, ispiranje

usta i grla. List kod astme, za uboje, posekotine, upaljena mesta na telu i dr.

PODUBICA - Teucrium chamaedrys L. - Lamiaceae

(drugi narodni nazivi: crvena podubica, duba~ac)

Opis biljke: listovi romboi~no jajasti do elipti~ni sa kratkom lisnom dr{kom,

po obodu tupo nazubljeni. Cvetovi ru`i~asti, re|e beli, po 2-6, sakupljeni u
pazuhu listova na vrhu stabljike, ~ine prividnu klasastu cvast.

Stani{te: su{na i osun~ana mesta u termofilnim i borovim {umama, na

prete`no kre~nja~koj podlozi.

Vreme cvetanja: od juna do avgusta.

Deo biljke: cela biljka (Teucrii herba).

Primena: kod bolesti jetre, `u~i i bubrega, kao sredstvo za izazivanje apeti-
ta, spolja kod ko`nih bolesti, gnojnih rana, furunkula, u terapiji hemoroida...

69
POTO^NJAK - Lythrum salicaria

RANILIST - Stachys officinalis

70
RASTAVI] - Equisetum arvense

RAZGON - Veronica officinalis

71
 POTO^NJAK - Lythrum salicaria L. - Fam.: Lythraceae
(drugi narodni nazivi: vrbica, poto~ni klasi})

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine do 2m. Stablo razgranato,

pokriveno kratkim prore|enim dlakama. Listovi sede}i, duguljasto elipti~ni,
naspramni. Cvetovi u dihazijumima, na vrhu stabla u metli~astim cvastima
plavi~asto-purpurno crveni. Plod ~aura.

Stani{te: raste na mo~varnim i tresetnim livadama, pored potoka, reka i

bara, od ravnice do planinskih predela.

Vreme cvetanja: od juna do septembra.

Deo biljke: nadzemni deo biljke (Salicariae herba). Beru se vr{ni delovi
biljke u cvetu, su{i u hladu i na promaji.

Primena: koristi se kod bolesti sluzoko`e i ko`e, ekcema i crvenila, dijareje,

dizenterije, katara creva i stomaka, zarastanja rana, gr~eva u stomaku i crevi-
ma, svraba, krvarenja materice i dr. U me{avinama se koristi kod akutne
reumatske groznice (zglobova), hroni~ne reumatske bolesti srca, upale
sr~ane maramice i dr.

RANILIST - Stachys officinalis (L.) Trev. = Betonica off. L. - Fam.: Lamiaceae

(drugi narodni nazivi: ranjenik, crna bokvica)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 100 cm. Stablo uspravno,
pokriveno kratkim dlakama. Donji listovi u rozeti, sa dugim dr{kama, izdu`eno
jajast, nazubljen. Gornji listovi stabla sede}i i naspramni. Cvetovi karmin
crveni, sakupljeni u prividne pr{ljenove koji grade klasove. Plod ora{ica.

Stani{te: na livadama u predplaninskim i planinskom podru~ju.

Rasprostranjena u isto~noj i jugoisto~noj Srbiji.

Vreme cvetanja: od jula do avgusta.

Deo biljke: nedzemni deo u cvetu (Betonicae herba). Sakupljaju se vr{ni

delovi biljke u cvetu, ve`u se i snopi}e i su{e u hladu.

Primena: kod rana, katara plu}a, ka{lja, crevnih oboljenja, proliva, astme i
bronhitisa, upale mokra}ne be{ike i bubrega, glavobolje, epilepsije, reuma-
tizma, podagre, `utice, tumora, za kupke, otklanjanja nervne nepatosti i dr.

72
 RASTAVI] - Equisetum arvense L. - Fam.: Equisetaceae
(drugi narodni nazivi: poljski rastavi}, preslica, konjorep)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa podzemnim izdankom iz koga se razvija

koren i dve vrste stabla: neplodno - zeleno, ~lankovito i granato, sa zakr`lja-
lim listi}ima u obliku zubaca i plodno - braonkasto, nerazgranato sa
sporonosnim klasom na vrhu u kome se nalaze spore za razmno`avanje.

Stani{te: raste na vla`nim mestima, pored reka, potoka i po mo~varama.

Vreme cvetanja: od maja do septembra.

Deo biljke: nadzemni deo biljke (Equiseti herba).

Primena: kod anemije, krvarenja iz nosa, upale porebrice, gnojne upale plu}a,
gripa, bolesti kardio-vaskularnog sistema, upale usne duplje i pljuva~nih `lezda,
su`enja jednjaka, gastritisa, ~ira na `eludcu, bolesti urinarnog trakta, no}nog
mokrenja, trahoma, potresa mozga, oduzetosti `ivaca, glavobolje, psihopatije,
neurastenije, psihi~kih smetnji, bolesti ko{tanog tkiva i loma kostiju, ciroze, pre-
jake menstruacije, lo{eg varenja hrane, posle poro|aja i za lak{u starost.

RAZGON - Veronica officinalis L. - Fam.: Scrophulariaceae

(drugi narodni nazivi: ~estoslavica, trava od u{ljame)

Opis vrste: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa puze}im rizomom, stablo

uspravno do 20 cm visoko. Okruglo ili ~etvrtasto, pole`u}e, sa adventivnim
korenovima. Listovi naspramni, jajasto elipti~ni, po obodu nazubljeni.
Cvetovi svetlo plavi, na kratkim dr{kama, zbijeni u grozdaste cvasti. Plod je
trouglasta, obrnuta ~aura.

Stani{te: {ume od brdskog do alpskog pojasa.

Vreme cvetanja: od juna do avgusta.

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Veronicae herba), beru se vrhovi
stabla sa cvetovima.

Primena: kod katara plu}a, ka{lja, tuberkuloze, bolesti organa za varenje,

ko`nih bolesti, zatvora, tegoba i bolesti jetre, reume, gihta i zapaljenja mokra-
}ne be{ike.

73
 RUSA - Chelidonium majus

RUSOMA^A - Capsella bursa-pastoris

74
 E. angustifollium SVILOVINA - Epilobium sp.

E. angustifollium

E. parvifolium E. angustifollium

SITNICA - Herniaria glabra

75
 RUSA - Chelidonium majus L. - Fam.: Papaveraceae
(drugi narodni nazivi: rosopas, bradavi~njak, li{ajevka)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa zadebljalim podzemnim rizomom, sa

koga polaze zeljasta dlakava i okrugla stabla, visine od 30-70 cm. Listovi su
perasto razdeljeni, odozgo bledo a odozdo do tamno zeleni. Cvetovi su `uti
slo`eni u {titaste cvasti. Plod je ljuska sa sitnim semenkama braon boje. Na
preseku kroz rizom, list i stablo pojavljuje se narand`asta te~nost.

Stani{te: kraj puteva, na zaparlo`enim mestima, kraj ploteva, na bedemi-

ma, pored reka na peskovitom zemlji{tu i dr.

Vreme cvetanja: od aprila do septembra (oktobra).

Deo biljke: rizom (Chelidonii radix) nadzemni delovi biljke u cvetu (Ch. herba).

Primena: kod bolesti `eluca, `u~i i jetre, bubrega i be{ike, ko`nih bolesti
(bradavice i druge izrasline), mioma, cisti na jajnicima i dojkama i ~vori}a na
{titnoj `lezdi, sti{ava astmu, reguli{e menstruaciju. Koristi se pod stru~nim
nadzorom zbog sadr`aja alkaloida.

RUSOMA^A - Capsella bursa-pastoris (L.) Medic. - Fam.: Brassicaceae

(drugi narodni nazivi: tar~u`ak, ho}u-ne}u, ov~arska torbica, devoja~ka trava)

Opis biljke: Dvogodi{nja biljka, koren vretenast, stablo zeljasto, na preseku

okruglo, visine do 40 cm. Listovi u prizemnoj rozeti, rascepljeni, a na stablu
linearni do jezi~asto trouglasti. Cvetovi beli, u grozdastoj cvasti, pore|ani na
vrhu stabla. Plod je lju{~ica trouglastog oblika.

Stani{te: prirodne i ve{ta~ke livade, luceri{ta i napu{tene njive.

Vreme cvetanja: od marta do jula.

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Bursae pastoris herba).

Primena: kod proliva, srdobolje, izliva krvi kod menstruacije, zaustavljanja

krvarenja, {uljeva, krvarenja iz nosa, belog pranja, zapaljenja mi{i}nog tkiva
materice, oslabelog srca, normalizacije krvnog pritiska, olak{anja reumati-
~nih oboljenja, za "~i{}enje" krvi.

76
 SVILOVINA - Epilobium sp. L. - Fam.: Onargaceae
(drugi narodni nazivi: vrbolika)
Opis vrsta: vi{egodi{nje zeljaste biljke sa rizomom.
- E. parviflorum (Schreb.) Wither: stabljika visine 30-70 cm, dlakava, na prese-
ku okrugla, pri dnu se razvija rozeta. Listovi sede}i, jajasto lancetasti, dugi do
10 cm, {iroki do 3 cm, retko nazubljeni, naspramni, nali~je gusto dlakavo.
Cvetovi do 10 mm dugi, ~etvoro~lani, kruni~ni listi}i urezani na vrhu, sve-
tloru`i~asti, ~aura prekrivena dugim dlakama, uglovi goli.
- E. angustifolium L.: stabljika gola, visine 50-150 cm, ~esto crvenkasta i u
gornjem delu maljava. Listovi goli, izdu`eno-lancetasti do 20 cm dugi i do 4
cm {iroki, sede}i, ili na kratkoj dr{ci. Po obodu nazubljeni, sa nali~ja plavo
zeleni s istaknutom nervaturom. Cvetovi ~etvoro~lani do 20 mm dugi, saku-
pljeni u vr{ne grozdaste cvasti, purpurno-crveni.
Vreme cvetanja: od maja do septembra.
Stani{te: E. parviflorum raste na vla`nim zapu{tenim mestima od nizijskog do
planinskog pojasa po {umama, kraj potoka, na obalama, {umskim ~istinama.
E. angustifolium raste na kr~evinama, po`ari{tima, u prore|enim {umama.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Epilobii herba), beru se vrhovi sta-
bla sa cvetovima.
Primena: kod raznih bolesti prostate - upale, benigdnih tumora. Epilobium
je popularisala Marija Treben za le~enje mokra}nih organa. Naj~e{}e se
koriste u ~ajnim me{avinama.

SITNICA - Herniaria glabra L. - Fam.: Caryophyllaceae

(drugi narodni nazivi: sipanica, kilavica)
Opis biljke: jednogodi{nja, dvogodi{nja ili vi{egodi{nja pole`u}a biljka.
Grane su tanke i duge do 10 cm. Listovi duguljasti, trepljavi, mesnati, goli
(kod vrste hirsuta dlakavi). Cvetovi zbijeni u klup~aste cvasti, zeleno
beli~aste boje. Plod je sa jednom semenkom. Seme glatko i crno.
Stani{te: na pa{njacima, kamenjarima, kraj puteva u brdskom i predplanin-
skom podru~ju, na peskovitoj i kamenoj podlozi.
Vreme cvetanja: od maja do avgusta.
Deo biljke: nadzemni delovi biljke (Herniariae herba).
Primena: kod upale mokra}nog mehura i mokrovoda, peska i kamena u
bubrezima, kile i slabosti vida. U me{avinama kod akutne hroni~ne upale
bubrega - uremije, bubre`nih kamenaca, meningitisa, poliomelitisa, uloga ili
gihta, akutne upale zglobova, zapaljenja jajnika, za~epljenja kanala jetre i dr.

77
 SLATKA PAPRAT - Polypodium vulgare

SLEZ BELI - Althaea officinalis

78
 SLEZ CRNI - Malva sylvestris

SRDA^ICA - Leonurus cardiaca

79
 SLATKA PAPRAT - Polypodium vulgare L. - Fam.: Polypodiaceae
(drugi narodni nazivi: slatka paprat, sladi}, oslad)

Opis biljke: rizom vodoravan, na povr{ini podloge. Na njemu dole idu

adventivni korenovi, a gore sa strane na rizomu listovi u dva reda. Listovi
perasto use~eni, sa sorusima na nali~ju lista. Spore su `u}kasto r|aste sa
bradavicama na povr{ini.

Stani{te: skoro sve {ume, vla`na i zaklonjena mesta, stene.

Vreme sazrevanja spora: od septembra do oktobra.

Deo biljke: rizom (Polypodii rhizoma) koji se sabira u rano prole}e ili jesen.

Primena: kod promuklosti, astme, reume, gihta, `utice, podagre, zatvora,

pospe{uje izlu~ivanje `u~i, protiv crevnih parazita.

SLEZ BELI - Althaea officinalis L. - Fam.: Malvaceae

(drugi narodni nazivi: beli slez)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka. Koren zadebljao i razgranat. Stablo

do 2 m, dlakavo. Listovi pli{ano dlakavi, nepravilno nazubljeni, sa razvijenom
lisnom dr{kom. Cvetovi bledo ru`i~asti, pojedina~ni ili u kratkim cvastima,
plodi}i dlakavi.

Stani{te: na vla`nim mestima kraj reka na mo~varnim livadama, na

peskovitom zemlji{tu.

Vreme cvetanja: od jula do septembra.

Deo biljke: koren (Altheae radix), list (Altheae folium) i cvet (Altheae flos).
Koren se vadi u jesen ili na prole}e, cvet i list se beru za vreme cvetanja.

Primena: upotrebljava se kod bolesti organa za disanje, zapaljenja grla,

gornjih delova organa za disanje, gastroenteritisa, zapaljenja debelog creva,
obloga za opekotine na ko`i...

80
 SLEZ CRNI - Malva sylvestris L. - Fam.: Malvaceae
(drugi narodni nazivi: crni slez, gu{~ja trava, velika slezova~a)

Opis biljke: dvogodi{nja do vi{egodi{nja biljka sa pole`u}im granama

visine do 180 cm. Koren granat, listovi sa dugim dr{kama, bubre`astog obli-
ka sa 3-7 re`njeva. Cvetovi u kratkim cvastima sa 2-6 cvetova, ru`i~aste ili
ljubi~aste boje. Plod je {izokarpijum sa 9-11 plodi}a (semenki).

Stani{te: kao korov uz puteve, u naseljima i na obra|enim povr{inama.

Vreme cvetanja: od maja do sredine septembra

Deo biljke: cvetovi (Malvae flos) i listovi (Malvae folium)

Primena: koristi se kod upale grla, ka{lja, obolelih glasnih `ica, obolelih
desni i dezinfekciju usne duplje, le~enje organa za disanje, grgoljenje kod
angine, le~enje zau{ki, smanjivanje gasova u crevima, le~enje mokrovoda i
mokra}ne be{ike, kao obloge kod oboljenja o~iju.

SRDA^ICA - Leonurus cardiaca L. - Lamiaceae

(drugi narodni nazivi: srda{ac, sr~enica, kopriva od srca, koprivica)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa kratkim, kosim, drvenastim rizomom.

Stablo zeljasto, ~etvorougaono, crvenkasto, dlakavo i {uplje. Listovi prosti,
naspramni, na dr{kama, grubo nazubljeni, dlakavi. Cvetovi beli sakupljeni u
pr{ljenima. Krunica spolja pokrivena belim dlakama, a donja usna bledo`uta
sa mrkocrvenim pegama. Plod merikarpium sastavljen os 4 ora{ice.

Stani{te: na ruderalnim mestima u i pored naselja, kraj puteva i osulina.

Vreme cvetanja: od juna do septembra.

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Leonuri herba). Odsecaju se vr{ni
delovi biljaka u cvetu u du`ini od 25-40 cm, su{e se u kiticama ili tankom
sloju na promaji i u hladu.

Primena: uglavnom se koristi kod bolesti srca (tahikardija, op{ta slabost

srca, aritmija), malokrvnosti, astme, te{ko}a u mokrenju i sl. U me{avinama
kod sr~anog bola, nervoze srca (lupanja), slabog, usporenog i trajno
nepravilnog pulsa, {uma na srcu, slabosti krvotoka u sr~anim arterijama,
angine pektoris, infarkta srca, akutnog zapaljenja unutra{nje opne i drugih
oboljenja kardiovaskularnog sistema.

81
 SREMU[ - Allium ursinum

SURU^ICA - Filipendula vulgaris

82
TRAVA IVA - Teucrium montanum

TRNJINA - Prunus spinosa

83
 SREMU[ - Allium ursinum L. - Fam.: Alliaceae
(drugi narodni nazivi: medve|i luk, cremo{)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka. Lukovica beli~asta 2-6 cm duga iz

koje polaze dva lista i trouglasto stablo koje na vrhu nosi bele cvetove saku-
pljene u {titaste cvasti. Nakon precvetavanja nastaju ~aure sa trouglastim
crnim semenkama.

Stani{te: bukove {ume.

Vreme cvetanja: od aprila do juna.

Deo biljke: nadzemni deo biljke (Allii ursini herba) i sve`a lukovica (Allii ursi-
ni bulbus recens).

Primena: kod smetnji u varenju hrane, gubljenja apetita, crevnog katara,

arterioskleroze, protiv nesanice, za sni`avanje i uravnote`enje krvnog pri-
tiska i dr.

SURU^ICA - Filipendula vulgaris Mch. - Rosaceae

(drugi narodni nazivi: siri{tarka, svinjurak, suru~arka

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine do 80 cm. Rizom tanak

~vornovat, na krajevima adventivni korenovi sa krtolastim zadebljanjima. Stablo
zeljasto, izbrazdano, golo, sa perastim listovima nalik na list hajdu~ke trave. Cve-
tovi `u}kasto beli ili ru`i~asti u metli~astim cvastima. Plod nije spiralan - ora{ica.

Stani{te: na suvim i umereno vla`nim livadama brdskih i predplaninskih

predela, na po`ari{tima i {umskim ~istinama

Vreme cvetanja: od maja do jula

Deo biljke: koren i nadzemni deo biljke u cvetu (Filipendulae radix et

herba). Koren se vadi u jesen ili rano prole}e, a za upotrebu se izdvajaju krto-
lasta zadebljanja. Su{e se u tankom sloju na suncu. Nadzemni deo se priku-
plja kada je biljka u cvetu, su{i se u tankom sloju, u hladu da sa~uva boju.

Primena: kod upala crevnog trakta, nekih benignih tumora, upala mokra}ne
be{ike, anacidnog gastritisa i ~ira `eluca, hemoroida i krvarenja.

84
 TRAVA IVA - Teucrium montanum L. - Fam.: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: planinska podubica)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 30 cm. Stablo tanko

pole`u}e, pokriveno dlakama. Listovi lancetasti, naspramni. Cvetovi
bledo`ute boje, u pazuhu listova, sakupljeni u dihazije na vrhu cvetnih glava.
Plodi}i sitni malo mre`asti. Biljka je veoma gorkog ukusa, ali prijatnog mirisa.

Stani{te: suva, topla, kamenita, kra~nja~ka mesta od 400-1500 m nad-

morske visine, na ju`nim ekspozicijama. Isto~na Srbija: Tupi`nica, Svrlji{ke
planine, Suva planina i dr.

Vreme cvetanja: od jula do septembra.

Deo biljke: nadzemni deo biljke za vreme cvetanja: (Teucrii herba).

Primena: kao sredstvo za ja~anje, le~enje `eludca, `u~nih puteva, peska u

`u~i, za le~enje hemoroida, belo pranje kod `ena, le~i gnojne rane,
reumati~ne bolove, upalu o~iju.

TRNJINA - Prunus spinosa L. - Fam.: Amygdalaceae

(drugi narodni nazivi: crni trn, trlika, trn)

Opis vrste: vi{egodi{nja biljka, grmolikog izgleda, visine 1-3 m, sa brojnim

{ilastim bodljama (trnovima) na stablu i granama, sa sitnim brojnim listovima
i belim cvetovima. Plod je ko{tunica, najpre zelene, a kasnije plave pa tamno
plave boje, veli~ine do 1 cm.

Stani{te: od nizijskog do planinskog regiona, u {ikarama i {ibljacima, na ivi-

cama {uma.

Vreme cvetanja: od marta do maja, zavisno od nadmorske visine.

Deo biljke: cvet (Pruni spinosae flos), plod (P. s. fructus) i list (P. s. folium).

Primena: kod `eluda~nih gr~eva, ko`nih osipa kod dece, ka{lja i promuk-
losti, za pobolj{anje apetita, poja~ano izlu~ivanje, ~i{}enje krvi, redovnu
menstruaciju, grgljanje kod obolelnih desni usne {upljine i grla.

85
 TROSKOT - Poligonum aviculare

HAJDU^KA TRAVA - Achillea millefolium

86
 HMELJ - Humulus lupulus

HRAST LU@NJAK - Quercus robur

87
 TROSKOT - Poligonum aviculare L. - Fam. Polygonaceae
(drugi narodni nazivi: dvornik, pti~ja trava)

Opis vrste: zeljasta, razgranata, polegla ili ustaju}a biljka, sastavljena od

~lanaka du`ine 1-7 cm. Listovi usko elipti~ni, ~esto za{iljeni, naizmeni~ni,
sede}i ili sa kratkom peteljkom. Cvetovi sitni, beli do ru`i~asti, u pazuhu listo-
va, 1-6 zajedno. Grane sa cvetovima lisnate do vrha.

Stani{te: oko ku}a, pored puteva, na uga`enom tlu.

Vreme cvetanja: od jula do septembra.

Deo biljke: ceo nadzemni deo (Polygoni avicularis herba).

Primena: kod ka{lja i bronhitisa za iska{ljavanje, kao diuretik i kod

nekih krvarenja.

HAJDU^KA TRAVA - Achillea millefolium L. - Fam.: Asteraceae

(drugi narodni nazivi: hajdu~ica, stolisnik, beli ravan)

Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka, sa puze}im rizomom, uspravnim

stablom na kome su brojni, perasto urezani, dlakavi listovi (stolisnik), sa
glavi~astim cvastima na vrhu stabla. Cvetovi u cvastima bele boje ili
crvenkasti (forma ‘rosea‘).

Stani{te: na livadama, pa{njacima, kraj puteva, na napu{tenim povr{inama,

po me|ama, dvori{tima itd.

Vreme cvetanja: od juna do avgusta.

Deo biljke: cvetovi (Millefolii flos), nadzemni delovi biljke (Millefolii herba).

Primena: protiv anemije, ja~a krv i organe za varenje, protiv bolesti stoma-
ka i creva, protiv bolesti jetre i `u~i, le~i bronhitis, neurednu menstruaciju,
hemoroide, ~ireve i ko`ne ospe, protiv glista i glavobolje, i dr.

88
 HMELJ - Humulus lupulus L. - Fam.: Canabaceae)
(drugi narodni nazivi: melj)

Opis vrste: vi{egodi{nja poviju{a duga do 6 m. Listovi prstasti na 3-5 dela,

deljeni, naspramni, `lezdasti i testerasti. Cvetovi sa odvojenim polovima,
jednodoma biljka. Mu{ki cvetovi u rastresitim metlicama, a `enski u privi-
dnom {titu. Plod je ora{ica.

Stani{te: na obalama reka i potoka, od ravnice do predplaninskog regiona.

Vreme cvetanja: od maja do avgusta.

Deo biljke: neoplo|ene {i{arice (Lupuli strobuli), sa `lezdastim dlakama

(Lupuli glandulae).

Primena: kod oboljenja `u~i, protiv nesanice, za izlu~ivanje, ja~anje apetita,

smirivanje i dr.

HRAST LU@NJAK - Quercus robur L. - Fam.: Fagaceae

(drugi narodni nazivi: lu`njak, gorun)

Opis vrste: vi{egodi{nja drvenasta biljka, visine od 15-20 m, pre~nika do

2 m. Stablo drvenasto pokriveno svetlo pepeljastom korom, listovi na
kratkim dr{kama, obod liske duboko nepravilno urezanim. Mu{ki cvetovi sa
resama, a `enski na dugoj dr{ci, u grupama od 2-5. Plod je `ir.

Stani{te: u nizijama i kraj reka i potoka.

Vreme cvetanja: od aprila do maja.

Deo biljke: kora (Quercus cortex), plod (Q. semen) i list (Q. folium).

Primena: kod odliva krvi iz materice kod starih zena, belog pranja kod `ena,
rahitisa, protiv znojenja, za sti{avanje groznice, kao tonik kod bolesti stoma-
ka, vetrova u stomaku, kao antidot kod trovanja te{kim metalima.

89
CIKORIJA - Cichorium inthybus

^I^AK - Arctium lappa

90
 ^UBAR PLANINSKI - Satureja kitaibelii

[IPURAK - Rosa canina

91
 CIKORIJA - Cichorium inthybus L. - Fam.: Asteraceae
(drugi narodni nazivi: vodopija, konjogriz, gologuza, cigura)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa vretenastim korenom visine 30-60 cm.

Listovi su nazubljeni u rozete pri dnu stabla. Nadzemno stablo je zeleno i
bezlisno, a na njemu se razvijaju cvetovi plave boje u pazuhu listova.

Stani{te: pored puteva, na poluvla`nim livadama, na zapu{tenim livadama

kao korov, u ravni~arskom i brdskom regionu.

Vreme cvetanja: od jula do septembra

Deo biljke: koren (Cichorii radix), stablo (Cichorii herba), cvetovi (Cichorii
flos). Koren se sakuplja u jesen.

Primena: koristi se kod proliva, `utice i anemije, ko`nih bolesti, angine, za

obloge kod ~ireva i otoka, ubla`ava ka{alj, olak{ava mokrenje. Pobolj{ava
varenje, ja~a `eludac, pospe{uje lu~enje `u~i, ~isti slezinu i bubrege.

^I^AK - Arctium lappa L. - Fam.: Asteraceae

(drugi narodni nazivi: repuv, repu{ina)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka. Koren vretenast, mesnat. Stablo visine do

2 m, sa brojnim gran~icama. Listovi srcasto jajasti, odozgo goli, odozdo
pli{ano dlakavi. Cvetovi u glavi~astim cvastima, ljubi~asto crvene boje (pur-
purni). Plod je ahenija.

Stani{te: na obalama reka, kraj puteva, na zapu{tenim povr{inama.

Vreme cvetanja: od jula do avgusta.

Deo biljke: koren (Bardanae radix ili Radix Bardanae). Vadi se u jesen ili
prole}e dok je mesnat i so~an, pere se i su{i na suncu.

Primena: kod reumatizma, podagre, bolesti ko`e, otoka, kamena u `u~noj

kesi i be{ici, oboljenja jetre, hemoroida, bubuljica, ekcema, gastritisa.

92
 ^UBAR PLANINSKI - Satureja kitaibelii Wuerzb. - Fam: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: ~ubar, vrijesak, gorska metvica, rtanjski ~aj)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka, polugrm visok 10-40 cm, sa sna`nim kore-
nom, poluuspravnim granatim stablima. Listovi linearno lancetasti, naspram-
ni, ko`asti, sjajni i bodljasti. Cvetovi ljubi~asto ru`i~asti nepravilni, dvousnati,
miri{ljavi. Plod je ora{~i} sa finim ta~kama.

Stani{te: raste na brdskim i planinskim pa{njacima na kre~nja~koj podlozi.

Vreme cvetanja: od avgusta do oktobra.

Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Saturejae herba).

Primena: uglavnom se koristi kao preventiva i u le~enju organa za varenje i

disanje (nadutost), gr~eva u stomaku, hemoroida, upala, proliva, bolesti jetre
i `u~nih puteva, bronhitisa i astme. Tako|e se upotrebljava kod upala u uro-
genitalnom sistemu kao bakterocid, kod {e}erne bolesti smanjuju ose}aj
`e|i i dr.

[IPURAK - Rosa canina L. - Fam.: Rosaceae

(drugi narodni nazivi: divlja ru`a, {ipak)

Opis vrste: vi{egodi{nji `bun visok oko 2,5 m. Grane sa srpasto povijenim
trnovima. Listovi su neparno perasti, sa nazubljenim liskama. Cvetovi u cva-
stima po 3-5. Plod zbirna ora{ica, zvana {ipak ({ipurak), ovalan bez `lezda i
crven.

Stani{te: {ikare i {ibljaci, ivice hrastovih i bukovih {uma.

Vreme cvetanja: od aprila do maja.

Deo biljke: plod ru`e (Cynosbati fructusi), cvet (Rosae flos) i ulje (Rosae
aetheroleum).

Primena: kod dijareje, obolenja bubrega i mokra}ne be{ike, reume, i{ijasa,

dermatita, prehlade, ka{lja i pobolj{anja apetita i kao sredstvo za ~i{}enje.

93
 [UMSKA JAGODA - Fragaria vesca L. - Fam.: Rosaceae
(drugi narodni nazivi: mamica, jagoda, divlja jagoda)

Opis biljke: vi{egodi{nja biljka visine do 30 cm sa nadzemnim izdancima

u vidu stolona ili lozica kojima se vegetativno razmno`ava. Listovi prizemni,
tro~lani, sa liskama testerasto nazubljenim. Cvetovi beli na dugim dr{kama,
u cvasti nekoliko cvetova. Plod je jagoda koja predstavlja zbirnu ora{icu.

Stani{te: progale, livade, listopadne {ume u pojasu hrasta i brdske bukve.

Vreme cvetanja: maj i juni

Deo biljke: list (Fragariae folium) i plod (F. fructus). Plod se bere kad sazri. Su{i
se 4-5 sati na temperaturi 25-30oC, a zatim dosu{i na temperaturi 45-65oC. List se
bere posle branja ploda, dok je jo{ zelen. Su{i se u tankom sloju da zadr`i boju.

Primena: u narodnoj medicini list i plod se koriste kao blag diuretik za izbaciva-
nje nagomilanih soli, {to je posebno korisno kod podagre, gihta, arteroskleroze...
Zbog sadr`aj vitamina C i karotena pogodna u postoperativnoj terapiji rekonva-
lescenata. U me{avinama se koristi kod krvarenja iz nosa, probadanja srca,
~i{}enja krvi, ~ira na `eludcu, katra tankog creva, ispadanja ~mara, uremije,
{e}erne bolesti, za bolje lu~enje mleka i dr.
94
 INDEX DOMA]IH NAZIVA
An|elika divlja...........18
Bela mrtva kopriva....18
Bokvica......................19
Borovnica..................19
Breza......................22
Br{ljan......................22
Verbena.....................23
Vidova trava...............23
Vilino sito...................26
Vijo{nica....................26
Virak......................27
Vranilova trava...........27
Vrba bela...................30
Gavez crni..................30
Glog...........................31
Dan i no}...................31
Divizma......................34
Divlji kesten...............34
Dimnja~a...................35
Dobri~ica...................35
Dra~a.........................38
Dunja.........................38
Zdravac crveni...........39
Ze~ji trn.....................39
Zlatnica......................42
Zova crna...................42
Imela bela..................43
Ivanjsko cve}e...........43
Jagor~evina.............46
Kantarion.................46
Ki~ica......................47
Kleka........................47
Kokotac.....................50
Konoplju{a...............50
Kopitnjak................51
Kopitnjak krstasti.......51
Kopriva...................54
Krestu{ac.................54
Kupina.....................55
Lazarkinja...............55
Lipa pozna.................58
Majkina du{ica...........58
Malina.......................59
Masla~ak...................59
Medunika..................62
Oman beli..................62
O~ajnica....................63
Petrovac....................63
Pirevina.....................66
Plu}njak....................66
Podbel.......................67
Podubica...................67
Poto~njak..................70
Ranilist......................70
Rastavi} poljski..........71
Razgon.....................71
Rusa........................74
Rusoma~a.................74
Svilovina...................75
Sitnica..................75
Slatka paprat.............78
Slez beli.....................78
Slez crni.....................79
Srda~ica..................79
Sremu{....................82
Suru~ica.................82
Trava iva....................83
Trnjina.....................83
Troskot....................86
Hajdu~ka trava.........86
Hmelj......................87
Hrast lu`njak............87
Cikorija...................90
^i~ak.....................90
^ubar planinski..........91
[ipak.........................91
[umska jagoda.......94

INDEX LATINSKIH NAZIVA

Achillea millefolium ....86
Aesculus hippocastanum ....34
Agrimonia eupatoria ...63
Agropyron repens ......66
Alchemilla vulgaris .....27
Allium ursinum ............82
Althaea officinalis .......78
Angelica pan~i}ii .......18
Arctium lappa .............90
Asarum europaeaum .....51
Betula pendula ...........22
Capsella bursa-pastoris ..74
Carlina acaulis ...........26
Centaurium umbellatum ...47
Chelidonium majus ....74
Cichorium intybus ......90
Crataegus monogyna ....31
Cydonia oblonga ........38
Epilobium sp. .............75
Equisetum arvense .....71
Eupatorium cannabinum ..50
Euphrasia officinalis ...23
Filipendula ulmaria .....62
Filipendula vulgaris ....82
Fragaria vesca ............94
Fumaria officinalis ......35
Galium odoratum .......55 Prunus spinosa ..........83
Galium verum .............43 Pulmonaria officinalis .....66
Geranium robertianum ...39 Quercus robur ............87
Glechoma hirsuta .......35 Rosa canina ...............91
Hedera helix ...............22 Rubus fruticosus ........55
Hepatica nobilis .........51 Rubus idaeus .............59
Herniaria glabra .........75 Salix alba ....................30
Humulus lupulus ........87 Sambucus nigra .........42
Hypericum perforatum ...46 Satureja kitaibelii ..........91
Inula helenium ...........62 Solidago virgaurea .....42
Juniperus communis .....47 Stachys officinalis ......70
Lamium album ...........18 Symphytum officinale .....30
Leonurus cardiaca .....79 Taraxacum officinale ..59
Lythrum salicaria ........70 Teucrium chamaedrys ...67
Malva sylvestris ..........79 Teucrium montanum ..83
Marrubium vulgare .....63 Thymus serpyllum ......58
Melilotus officinalis .....50 Tilia cordata ...............58
Ononis spinosa ..........39 Tussilago farfara .........67
Origanum vulgare .....27 Urtica dioica ...............54
Paliurus spina chrysti ......38 Vaccinium myrtillus ....19
Parietaria officinalis ....26 Verbascum phlomoides ...34
Plantago sp. ..............19 Verbena officinalis ......23
Polygala comosa ........54 Veronica officinalis .....71
Polygonum aviculare .....86 Viola tricolor ..............31
Polypodium vulgare ...78 Viscum album .............43
Primula officinalis .......46

95
 LITERATURA:
- Adamovi}, D. 1994: Proizvodnja lekovitih, za~inskih i aromati~nih biljaka -
stanje i perspektive. Medicinal Plant Report '94.
- Glasnik 24/7.III 2008. Glasnik, Beograd
- Gorunovi}, M. i dr. 1989: Priru~nik o lekovitim biljkama, Savez farmaceutskih
dru{tava Jugoslavije, Beograd.
- Gostu{ki R. 1967: Le~enje lekovitim biljem. Brograd.
- Grli}, Lj. 1980: Samoniklo jestivo bilje. Prosveta. Zagreb.
- Jordanov, D., Nikolov, R. 1969: Fitoterapija. Medicina i fizkultura. Sofia.
- Ki{geci, J., Adamovi}, D., Kata, E. 1987: Proizvodnja lekovitog bilja. Nolit, Beograd
- Nikolova, M., Manolov, P. 1990: Nar~nik po bilkole~enie. Medicina i fizkulturaSofia.
- Maru{i}, R. 1984: Lekovitim biljem do zdravlja. Mladost. Zagreb.
- Messegue, M. 1975: Moj herbar zdravlja. "Otokar Ker{ovani", Opatija
- Mijatovi}, J. 1972: Trave i melemi. Beograd
- Pelagi}, V. 1970. Narodni u~itelj. Beograd.
- Petrovi}, S. 1883: Lekovite biljke Srbije. Beograd.
- Ran|elovi}, N., Stamenkovi}, V., Jeremi}, @. 1994: Lekovito bilje Timo~ke krajne
(Fitoterapija I). Zaje~ar.
- Ran|elovi}, N., Stamenkovi}, V., Jeremi}, @. 1995: Lekovito bilje Timo~ke krajne
(Fitoterapija II). KPZ Zaje~ar.
- Ran|elovi}, N., Stamenkovi}, V. 1974: Priru~nik o lekovitom bilju, Savez |a~kih
zadruga, Beograd.
- Ran|elovi}, N., Stamenkovi}, V. 1998.: Priru~nik o lekovitom bilju, 2M Komerc
multilevel, Pirot..
- Sari}, M. (ed.) 1989: Lekovite biljke SR Srbije. Posebna izdanja SANU. Beograd.
- Simonovi}, D. 1959: Botani~ki re~nik. SANU, knjiga CCXVIII, Institut za srpsko-
hrvatski jezik, knjiga 3. Beograd.
- Stamenkovi}, V., 1995: Ne{kodljive lekovite biljke. Solaris, Leskovac.
- Stepanovi}, B., Kilibarda, M., Hmeljevski, S. 19 : Gajenje lekovitog i aromati~nog
bilja. Savremena administracija. Beograd.
- Tasi}, S. i dr. 2004: Vodi~ kroz svet lekovitog bilja. Valjevac, Valjevo.
- Tucakov, J. 1967: Lije~enje ~ajevima ljekovitog bilja. August Cesarec, Zagreb.
- Tucakov, J. 1984: Le~enje biljem Rad. Beograd.
- Turova, A.D., Sapo`nikova, E.N. 1984: Lekarstvennie rastenija SSSR i ih
primenenie. Medicina. Moskva.
- Wichtl, M. (Hrsg.) 1989: Teedrogen. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft
mbH. Stuttgart.
- Willfort, R. 1989: Lekovito bilje i njihova upotreba. Mladost. Zagreb.

IZVOR ILUSTRACIJA I FOTOGRAFIJA:

- Otto Wilhelm Thomé: Flora von Deutschland Österreich und der Schweiz,1885.
(http://caliban.mpiz-koeln.mpg.de/)
- Jacob Sturm, Johann Georg Sturm: Deutschlands Flora in Abbildungen (1796),
Tafeln 1796 (http://caliban.mpiz-koeln.mpg.de)
- Privatna elektronska zbirka Autora
- Privatna zbirka Udru`enja DR JOVAN TUCAKOV - Sokobanja
- Kire Stoj~evski, profesor Poljoprivredne {kole sa domom u~enika u Futogu

96
View publication stats