«Жалпы Медицина» 3 курс студенттері үшін 2ші аралық бақылау сұрақтары.

1. Құрсақтың топографиялық анатомиясы. Шекарасы,сыртқы белгілері. Құрсақ қуысы

және оның қабырғалары. Ішперде қуысы және ішперде артылық кеңістік.
Құрсақтың алдыңғы - бүйір қабырғасы алдынан және бүйірінен шектелген . Ол жақын жанасып
орналасқан мүшелерге тірек қызметін атқарады , сыртқы тыныс алуға қатысады және қанайналым ,
асқазан ішек жолының моторлық қызметін , кеудеішілік және құрсақішілік кысымды реттеуді
қамтамасыз етеді . Шекаралары . Құрсақтың алдыңғы - бүйір қабырғасы шектелген : жоғарыдан -
семсер тәрізді өсіндімен және қабырға доғаларымен ; бүйірінен - артқы қолтықасты сызықпен ;
төменнен - шатсүйектердің симфизімен , шап қатпарларымен және мықын сүйегінің қырымен .
Сыртқы нысаналары : семсер тәрізді өсінді , қабырға доғалары , XII қабырғаның соңғы бөлігі ,
мықын қырлары , жоғарғы - алдыңғы мықын бiлiгi , шат төмпешіктері , симфиз , кіндік , ақ сызық
пен құрсақтың тік бұлшықеттерінің рельефі . Бөліктер мен аймақтарға бөлінуі. Жоғарыдан
қабырға доғаларының төменгі нүктелері арасындағы ( linea bicostalis ) және төменнен жоғарғы
алдыңғы мыкындык сүйектерінен ( linea bispinalis ) жүргізілген екі шартты көлденең сызықтармен
құрсақтың алдыңғы бүйір қабырғасы үш бөлікке бөлінеді : жоғарғы ( epigastrium ) , ортаңғы
( mesogastrium ) және төменгі ( hypogastrium ) . Құрсақтың тік бұлшықетінің бүйір жиектерімен
жүргізілген шартты екі ұзынша сызықтармен үш аймакка бөлінеді . кәне сол Жоғарғы бөлігінде
эпигастральды ( regio epigastrica ) , оң қабырғаасты ( regio hypohondriaca dextra et sinistra )
аймақтарды бөледі . Ортаңғы бөлік кіндік ( regio umbilicalis ) , оң жақ және сол жақ бүйір ( regio
lateralis dextra et sinistra ) аймақтарға бөлінеді . Төменгі бөлігінде үш аймақты ажыратады : шат
( regio pubica ) , оң жақ және сол жақ шап аймақтары ( regio inguinalis dextra et sinistra ) . Сонымен
қатар , құрсақтың алдыңғы - бүйір қабырғасында 3 бөлікті және 9 аймақты ажыратады . Берілген
кесте бойынша құрсақ қуысында орналасқан мүшелердің кескінін құрсақтың алдыңғы - бүйір
қабырғасында анықтау үшін қажет және құрсақ қуысын тесіп өтіп кеткен жаракат кезінде
патологиялық ошақтың орнын анықтау үшін және құрсақ куысының мүшелеріне тиiмдi түрде
операциялык жетулер жасауда қолданылады .
Құрсақ қуысы ( cavitas abdominis ) құрсақ іші шандырымен . endoabdominalis ) қоршалған қуыс
болып табылады. Оның шекаралары : жоғарыдан - көкеттің төменгі бетімен ; алдынан құрсақтың
тік бұлшықеттің апоневрозды қынабының және көлденең бұлшықеттің артқы бетімен ; бүйірінен —
іштің тік бұлшықетімен және мықын сүйектің қанатымен ; артынан бел омыртқаларымен , бел
аймағының оң және сол жақ бұлшықеттерімен ( белдің үлкен және шаршы бұлшықеттері , арқаның
жалпақ бұлшықеті ) ; төменде — жам бас қуысына ауысады , яғни , кіші жамбасқа кіреберісті
шектейтін шекаралык сызык деңгейі . Құрсақ қуысы iш қуысына және ішперде арты кеңістікке
бөлiнедi . Құрсақ қуысы париетальды ішпердемен жабылған , ол жоғарыда - көкеттің төменгі бетін ,
алдынан және бүйірінен - құрсақ қабырғасының ішкі жағынан алдынгы - бүйір қабырғаны жабады ,
артынан - құрсақ куысын ішперде арты кеңiстiктен бөліп тұрады , ал төменде кіші жамбас
қуысының париетальды жапырақшасына ауысады . Құрсақ қуысында ішперденін висцеральды
жапырақшасымен интра- және мезоперито неальды жабылған құрсақ мүшелері орналасқан . Құрсақ
қуысында ішперде куысын ( cavitas peritonealis , seu peritonei ) ажыратады . Құрсақ қуысы — құрсақ
қуысының қабырғасын және ішкі мүшелерді жауып жататын ішперде жапырақшалары арасындағы
кеңістік . Оның ішінде аз мөлшерде сірнелі сұйықтық болады . - Ішперде артындағы кеңістік іш
қуысының артқы қабырғасын түзетін , ішінде мүшелер , лимфалық түйіндер , қантамырлар және
нервтер орналасқан кеңістік . Оның шекаралары : алдынан — ішперденің париетальды
жапырақшасының артқы беті , артынан курсак қуысы ішілік шандыр , ол омыртқа бағанасын және
бел аймағының бұлшықеттерін , көкеттен кіші жамбас қуысына дейінгі аймақты жауып жатады .
Құрсақ қуысы жоғарғы және төменгі қабаттарға бөлінеді . Олардың арасындағы шекара көлденең
ішек пен оның шажырқайы болып табылады .
 2. Құрсақтың алдыңғы бүйір қабырғасының топографиясы. Шекарасы, сыртқы
белгілері, аймаққа бөлінуі. Қандануы, иннервациясы, веналық және лимфалық ағысы.
Порто-кавальді және кава-кавальді анастомоздар.
Тері , құрсақ қабырғасының терісі жұқа , бойында шандыр және апоневрозбен бiтiсiп өскен жерлері
болмағандықтан , қозғалғыш . Тері қозғалғыш болғандықтан тері пластикасында трансплантат
ретінде қолдануға мүмкіндік береді . Кіндік аймағында тері ішке тартылған және іштің ақ
сызығының бойындағы апоневрозбен тығыз байланы сып бітіскен . Тері құрылысының бұл
ерекшелігін лапароцентез кезінде лапаролифтинг үшін қолданады . Теріасты май клетчаткасы
борпылдақ , іштің төменгі бөліктерінде жақсы дамыған , әсіресе , әйелдерде . Іштің ортаңғы сызығы
бойында және құрсақүстілік ойыста бүйір және төменгі бөліктермен салыстырғанда май қабаты
нашар дамыған . Клеткатканың борпылдақ құрылысы оны липосакция жолымен жоюға мүмкіндік
береді . Май клетчаткасында беткі жапқыш шандыр өтеді . Бұл шандыр іштің төменгі бөлігінде екi
жапырақшаға бөлінеді : беткі және терең . Беткі жапырақша борпылдақ шап байламына
бекiтiлмейдi , ол тікелей төменге санның алдыңғы бетіне қарай өтіп кетеді . Терең жапырақшасы
тығыз , шап байламына келіп бекиді . Сондықтан құрсак куысына операция жасаған кезде іштің
қиғаш бұлшықетінің апоневрозымен шатастырып алады . Теріасты май қабатында құрсақтың
алдыңғы - бүйір қабырғасының терісін қанмен камтамасыз ететін теріасты қантамырларының
торлары орналасқан. Олардың ішінде кіндік аймағындағы веналардың клиникада маңыздылығы зор
. Өйткені , кіндік аймағында жоғарғы және төменгi куысты веналар жүйесіне жататын ( кава -
кавальды анастомоз ) , ал кіндікмаңы веналары бауырдың жұмыр байламы бойымен жүре оты рып ,
қақпалык венамен ( порто - кавальды анастомоз ) анастомоздар түзеді . Құрсақтың алдыңғы - бүйір
қабырғасының бұлшықеттік қабаты жұп сыртқы қиғаш , ішкі қиғаш , көлденең және тік
бұлшықеттерден түзілген. Барлық бұлшықеттер меншікті шандырлы футляр мен жабылған .
Артериялық қанайналым 8 жұп артерия арқылы жүзеге асады.
• Жоғарғы құрсақ үстілік артерия ( a . epigastrica superior ) ішкі кеуделік артерияның жалғасы
болып табылады және құрсақтың тік бұлшықеттің артында , оның сіңірлі қынабының артқы
қабырғасында орналасқан . Ол төс сүйектің маңы сызығы бой ында кескінделеді және артерия
жоғарыдан төменге қарай түсіпіштің тік бұлшықетін қанмен қамтамасыз етеді , іштің жалпақ
бұлшықеттеріне тармақтар береді , a . epigastrica inferior - мен және қабырғааралық артериялармен
анастомоз жасайды . • Төменгі құрсақ үстілік артерия ( a . epigastrica inferior ) сыртқы мыкын
артерияның тармағы , шап байламынан 1 см жоғары деңгейде бөлініп шығады . Артерия қынаптың
артқы қабырғасында және тік бұлшықетте жатады . Төс сүйекманы сызығы бойында кескінделеді .
Артерия төменнен жоғарыға қарай көтеріле оты рып , іштің алдыңғы - бүйір қабырғасының
кіндіктен төмен жатқан тiндерiн канмен қамтамасыз етеді . Ол а . epigastricasuperior - мен , төменгі
қабырғааралық артериямен , a . circumflexa ilium profundaet superficialis және a . lumbalis - пен
анастомоз жасайды . Беткі құрсақ үстілік артерия ( a . epigastrica superficialis ) сан артерияның
тармағы , шап байламынан 1 см төменгі деңгейде бөлініп шығады . Майлы клетчатка мен беткі
шандырдың ара сында орналасқан . Кіндікке дейін шап байламының ішкі және ортаңғы
шекараларының үштен бірі деңгейінде кескінделеді . Ол a . circumflexa ilium superficiali - пен
анастомоз жасайды . • Мықын сүйекті айналатын беткі артерия ( a . circumflexa ilium superficialis
) сан артерияның тармағы , шап байламынан төменгі деңгейде бөлініп шығады . Теріасты
клетчаткада орналасқан . Мықын сүйектің алдыңғы , жоғарғы білігінен жоғары және сыртқа
кескінделеді және а . epigastrica superficialis - пен анастомоз жасайды . Сыртқы жыныстық
артерия ( a . pudenda externa ) сан артерияның тармағы , ол ұма терісін және жыныс мүшесін
( әйелдерде үлкен жыныстық ерінді ) қанмен қамтамасыз етеді және жеке тармақтары шат
аймағының терісін және теріасты клетчаткасын канмен камтамасыз етеді . Мықын сүйекті
айналатын терең артерия ( а . circumflexailium profunda ) шап байламынан жоғары , a . epigastrica
inferior - ден дис тальды сыртқы мықын артериядан бөлініп шығады . Құрсақтың көлденең және
қиғаш бұлшықеттерінің арасында орналасқан . Шап байламының ортасынан мықын сүйектің
сыртқы , жоғарғы білігіне дейін кескінделеді . Құрсақтың жалпақ бұлшықеттерін қанмен
қамтамасыз етеді . A. epigastrica superficialis - пен және a . epigastrica inferior - мен анастомоз
жасайды . • Бел артериялары ( aa . lumbales ) қолқаның құрсақтық бөлігінің артқы бетінің әрбір
жағынан 4 тармақтан бөлініп шығады да , көлденең бағытта ішкі қиғаш және көлденең
бұлшықеттер ара сымен жүреді . Тік бұлшықеттің қынабын тесіп өтедi де , сонғы тармақтарын
береді , олар а . epigastrica inferior - мен анастомоз жа сайды . • Қабырғааралық артериялар ( аа .
intercostales ) қолқаның кеуделік бөлігінің артқы жағынан10 жұп болып шығады , олардың төменгі
құрсақты қанмен қамтамасыз етеді . Құрсақ қабырғасын барлық жағынан мезо- және эпигастрияға
өзінің соңғы тармақтарын бередi және жалпак бұлшықеттерге жән терісіне құрсақтық тармақтарын
береді . Құрсақтың алдыңғы - бүйір қабырғасының иннервациясы . Эпи- және мезогастриялық
аймақтар тіндерінің иннервациясы төменгі алты қабырғааралық нервтермен ( nn . intercostals )
жүзеге асады . Олар қабырға аралықтардан шығып , көлденең бағытта сырттан ішке қарай
бағытталып , соңғы тармақтарын бұлшықеттерге , апоневрозга , теріасты клетчаткаға және теріге
береді . Гипогастриялық аймақты бел өрiмiнiн нервтері мыкын - шап нервімен ( n . ilioinguinalis )
және мықын құрсақасты нервпен ( n . iliohypogastricum ) иннервациясы жүзеге асады . Лимфалық
ағысы терең және беткей лимфалық тамырларымен жүзеге асады . Кiндiктен жоғары
орналасқан беткі тамырлар бой ынша теріден , теріасты клетчаткадан лимфа қолтықасты лимфалық
түйіндерге ағады . Осыған ұқсас кiндiктен төмен орналасқан тамыр лармен лимфа шап
аймағындағы лимфалық түйіндерге ағады . Терең лимфалық тамырларға лимфа бұлшықеттерден ,
көлденең шандырдан және ішперде алдындағы клетчаткадан ағады , эпигастральды аймақтан
қабырғааралық , төс сүйек арты лимфалық түйіндерге , мезогастральды аймақтан қолқаның құрсақ
бөлігінен , бел аймағының бүйір аймағынан лима ағады . Терең лимфалық тамырлармен құрсақтың
қабырғасының төменгі бөлігінен лимфа мыкын артерия мен вена бойында орналасқан мықын
лимфалық түйіндеріне ағады .
Ішпердеартылық кеңістікте көптеген веналар төменгі қуысты, жоғарғы және төменгі шажырқай
веналарының тармақтары аносто моздар түзеді . Ішпердеартылық кеңістікте кавокавальды және
пор токавальды анастомоздар болады , олар қанайналым бұзылғанда өте маңызды .
Кавокавальды анастомоз келесі веналар арқылы түзілген : төменгі қуыстық веналардың
ағымдарымен ( белдік веналар әр жағынан оң жағынан тақ венамен ( v . aziges ) , сол жағынан
жартылай тақ вена мен ( v . hemiazigos ) жалғасаты көкірекортаға диафрагма аяқшалары арасындағы
саңылау арқылы өтетін тік өрлемелі бел веналарымен қосылған . Соңғысы омыртқамен
көлденеңінен байланыса отырып , тақ венаға түседі . Так вена жоғарғы қуыстық венаның ағымы
болып табы лады .
1. Қақпа венасы кіндік маңындагы веналар,vv. paraumbilicales, комегімен жоғарғы жэне төменгі
қуыс веналармен анастомоз түзеді.Кіндік маңындағы веналар бекітілген кіндік венасы (v.
umbilicalis) аймағында орналасады. Веналардың орталық шеті қақпа венамен немесе оның сол
тармағымен; шеткері бөлігі кіндік сақинасы аймағында жоғары жэне төменгі қүрсақүсті
веналарының құйылымдарымен анастомоз түзеді. Соңғылары қанды жоғары жэне томенгі қуыс
веналарға апарады. 2. Қақпа венасы оңеш веналары, vv. esophageae, арқылы жоғарғы қуыс вена
жүйесімен анастомоз түзеді (160-сурет). Өңеш веналары оңештік веналық орім түзеді. Бүл орім іш
қуысында, асқазанға кіреберіс аймағында сол асқазан венасы арқылы қақпа венамен; кеуде
қуысында жоғарғы қуыс венаға қанды апаратын сыңар жэне жартылай сыңар веналармен
байланысады. 3. Қақпа венасы гік ішек веналық орімі арқылы төменгі қуыс венамен анастомоз
түзеді. Сонымен, томенгі жэне ортаңғы тік ішек веналары канды ішкі мықын веналарына, олардан
қан томенгі қуыс венаға ағады. Жоғарғы тік ішек веналары қақпа вена жүйесінің томенгі шажырқай
венасының түбірі болып есептеледі. Сонымен қатар, қақпа венасы озінің түбірінде, ішастар
артындағы кеңістіктегі бірнеше қатар тамырлармен, әсіресе томенгі қуыс вена жүйесінің
құйылымдары болып табылатын атабез (анабез) веналарымен, бүйрек веналарымен анастомоз
түзеді. Жоғарғы қуыс, төменгі қуыс жэне қақпа веналарының, жэне де жүрек веналарының
арасындағы калган анастомоздар дененің эрбір аймагы веналарын қарастырғанда жазылған. Кейбір
веналық гамырлар арқылы қанның агысы қиындатылса, кан анастомоз жүйесіне багытталады жэне
кері бағытга жүруі мүмкін.

3. Құрсақ қабырғасының медиальді және латеральді бөлімдерінің құрылымдары. Құрсақ

қуысының әлсіз аймақтары. Ақ сызықтың, кіндік сақинасының және жарты-ай тәрізді
сызықтың құрылысы.
Оң жақ қабырғаастылық аймақ ( regio hypohondriaca dextra ) — бауыр дың оң жақ бөлігінің
үлкен бөлігі , тоқ ішектің айналмалы бөлігінің бауырлық иілімі , оң жақ бүйректің жоғарғы бөлігі ,
өт қабы . • Құрсақ үстілік аймақ ( regio epigastrica ) үлесінің үлкен бөлігі және оң жақ үлесінің
едәуір бөлігі , өңештің құрсақтық бөлігі , асқазанның денесі және пилорикалық бөлігі , кіші шарбы
май , он екі елі ішектің жоғарғы бөлігі , ұйқы безі , екі бүйректің де бөліктері , бүйрек түбекшелері ,
құрсақтық қолқа және құрсақтық бағана , құрсақ өрімі . Қабырға - семсерлік бұрыш аймағының сол
жағында өкпеқаппен жабылмаған перикардтың бөлiгi кескінделеді . • Сол жақ қабырғаастылық
аймақ ( regio hypohondriaca sinistra ) кардия , асқазан тубі , денесі , бауырдың сол жақ бөлігінің
кішкене бөлігі , көкбауыр , ұйқы безінің құйрығы , айналмалы ішектің көкбауырлық иілімі , сол жақ
бүйректің жоғарғы полюсі . • Оң жақ бүйірлік аймақ ( regio lateralis dextra ) - тоқ ішектің өрлемелі
бөлігі , мықын ішектің аз бөлігі , оң жақ бүйректің бөлігі , оң жақ несепағар . • Кіндіктік аймақ
( regio umbilicalis ) - асқазанның үлкен иілімі , тоқ iшектiн көлденен бөлігі , үлкен шарбы май , он
екі елі ішек бөлігі , ащы ішектiн iлмектерi , колқаның құрсақтық бөлігі , төменгі куысты вена ,
бүйрек какпалары , несепағарлар , кеуделік өзек . • Сол жақ бүйірлік аймақ ( regio lateralis sinistra )
төмендегіш бөлігі , бүйректің сол жақ бөлігі , несепағарлар , аш - ток ішектің iшектiн iлмектері . •
Оң жақ шап аймағы ( regio inguinalis dextra ) — соқыр ішек құрт тәрізді өсіндісімен , мықын
ішектің соңғы бөлігі , жатыр қосалқылары , оң жак несеп ағар . • Сол жақ шапаймағы ( regio
inguinalis sinistra ) - сигма тәрізді ішек , аш ішек ілмектері , жатырдың қосалқылары , сол жак
несепағар . • Шат аймағы ( regio pubica ) - аш ішек ілмектері , қуық ( толып тұрған кезде ) , жатыр ,
тік ішек ( ректосигма тәрізді бөлігі ) .
● Құрсақтың ақ - сызығы ( linea alba abdominis ) ( 18.4 - суретті қараңыз ) — құрсақтың жалпақ
бұлшықеттері сіңірлерінің біріккен жері орны болып табылады . Ол түсі ақ ( осыған байланысты
аты ) тығыз сіңірлі апоневроз , семсер тәрізді өсіндіден шат сүйектің біріккен жеріне дейін ортаңғы
сызық бойында кескінделеді . Ақ сызықтың қалыңдығы әр түрлі және 0,5—2,5 см аралығында бола
ды . Әйелдерде ақ сызықтың максимальды өлшемі кіндік сақинасы деңгейінде , ерлерде кiндiк пен
семсер тәрізді өсінді ортасын да анықталады . Кіндіктен 2-3 см төмен жіңішкереді және 0,5 см
шамасындағы созындыға айналады . Құрсақтың жоғарғы бөлігінде ақ сызық құрсақ қабырғасының
әлсіз жері болып саналады . Оның сіңірлі талшықтары арасында саңылау түзіледі , ол арқылы
тамыр лар мен нервтер өтеді және май клетчаткасымен толтырылған , ішперде алды қабатпен
байланысқан . Бұл саңылаулар құрсақтың ақ сызығы жарықтары кезінде жарықтар шығатын орын
және жарықтар томпайып тұрады . Курсақтың ақ сызығының балалардағы ерекшеліктері .
Құрсақтың ақ сызығы ересектерге қарағанда балаларда салыстырмалы жалпақ , жоғарғы бөлігінде
5-8 мм және кiндiк деңгейінде 12-16 мм бо лады . Кіндіктен төмен ак сызык тік бұлшықеттердiң
жиектерiнiң жақын орналасуына байланысты бірден жіңішкереді . Балалар да кiндiктен жоғары
сопақша жіңішке саңылау түрінде жұқарған аймақтар байқалады . Бұл аймақтар жарықтың
шығатын орны бо лып табылады . • Кіндіктік сақина ( anulus umbilicus ) — барлық жагынан ак
сызыктын тығыз сiңiрлiк талшықтарымен шектелген тесік . Семсер тәрізді өсінді мен шат
сүйектердің біріккен буы ны арасында кескінделеді . Қалыпты жағдайда кіндіктік сақина кіндіктік
шандырмен жабылғандықтан кеңістік саңылау мүлдем байқалмайды . Кейбір жағдайларда шандыр
сақинадан жоғары аякталып , оны жаппаса сакина келемi 1-2 см дейiн ашыла ды , оған ішперде
дивертикулалары енеді . Қалыпты жағдайда кiндiк аймағының терісі сақинаға сәйкес тыртык
түрінде бола ды . Кiндiктiк шандыр әлсіз немесе болмаған жағдайда кіндік аймағындағы томпайған
құрылым пайда болады . Кiндiктiк сақинаға жоғарыдан құрамында семіп калган кiндiктiк вена бар
бауырдын жұмыр байлам , ал төменнен екi кiндiктік артерия және несеп өзегі ( urachus ) келеді . •
Кiндiктiк сақина топографиясының балалардағы ерекшеліктері . Кiндiктiк сакина балаларда
салыстырмалы төмен орналасқан . Семсер тәрiздi есiндiден кiндiкке дейiн және кiндiктен симфизге
дейiнгi ара кашыктык катынасы 2 : 1 - ге тең . Балаларда кіндіктің қалыптасуы мен кіндіктің
сақианның жабылуы алғашқы 6 айда жүреді . Бірақ құрсақішілік қысым жоғарылағанда , бұл жерге
ішкі ағзалар еніп , көбінесе шарбы май , кіндіктік жарық пайда болуы мүмкін
Спигелиев ( жарты ай ) сызығы Құрсақтың бүйір қабырғасының құрылысы тік бұлшықеттің
сыртқы жиегінің бойында ені 0,5-2 см апоневрозды мембрана мен ерекшеленеді , ол құрсақтың
бүйір қабырғасында барлық үш бұлшықеттер апоневроздарының бiр - бiрiмен беттесуі нәтижесінде
түзілген . Бұл мембрана ұзынша саңлау түрінде болады және одан тамыр - нерв элементтері өтеді .
Құрсақтың алдыңғы - бүйір қабырғасы бұлшықеттерінің әлсіздігі және құрсақішілік қысымның
көтерілуіне байланысты саңылау кеңейіп , одан ішпердеалды клетчатканың өтуі мүмкін .
Саңылаудан ішпердесімен бірге құрсақ қуысы мүшелерінің өтуіне дейін кеңеюін , кұсақтың
спигелиев сызығынан жарықтың шығуымен анықталады . Жарық қапшығының орналасуына
байланыс ты құрсақтың спигелиев сызығының жарықтарын үш түрге бөледі :
• қарапайым — жарық қапшығы іш қабырғасына өтіп , теріастында жатады ;
• интерстициальды бұлшықеттер арасында жатады ;
• эпиперитонеальды жарық капшыгы көлденең шандыр мен париетальды ішперде арасында , яғни ,
ішпердеалды клетчаткада ( диагноз қою қиын , қысылған жарық түрінде операция кезінде
анықталады ) . Спигелиев ( жарты ай ) сызығы құрылысының балалардағы ерек шеліктері .
Ересектермен салыстырғанда , үлкен көлемді , иілгіш , әлсіз және созылғыштығымен
ерекшеленеді .

4. Шап аймағының, шап өзегінің, шап үшбұрышының, шап аралықтың топографиясы.

Шап өзегінен өтетін анатомиялық құрылымдар. Ерлерде, әйелдерде және балалардағы
ерекшеліктері.
• Шап өзегі ( canalis inguinalis ) ( 18.8-18.10 - сурет ) шап үшбұрышы аймағында орналасқан .
Төменнен шап қатпарымен , жоғарыдан sloшап байламының сыртқы және ортаңғы үштен бірі
нүктесінен тік тябұлшықет жиегіне перпендикулярлы жүргізілген шартты сызық медиальды іштің
тік бұлшықетінің жиегімен шектелген . Өзек шап байламының ішкі бөлігінен жоғары және қатар
жоғарыдан төмен , сырттан ішке , арттан алға бағытталған түрде кескінделеді . Шап өзегінің
ұзындығы : 4-4,5 см . Ерлерде әйелдерге қарағанда кысқа болады . Шап өзегінің 4 қабырғасын және
2 сақинасын ажыратады . Шап өзегінің алдыңғы қабырғасын сыртқы қиғаш бұлшықеттің
апоневрозы құрайды . Ол өзінің төменгі бөлігінде тығыздалады және шап байламын түзуге
қатысады . - Шап өзегінің төменгі қабырғасын шап байламы ( lig . inguinale ) түзеді . Ол мықын
сүйектің жоғары , алдыңғы білігінен шат төмпешігі арасында тартылып орналасқан . Шап
байламының ұзындығы 12 - ден 17 см дейін , ал өзінің тығыздығы бойынша шап өзегінің басқа
қабырғаларынан тығыз болып келеді . - Шап өзегінің артқы қабырғасын көлденең шандыр
құрайды , ол шап байламына жақындыған сайын қалыңдайды және тығыздалады , 0,8-1 - см
қалыңдықтағы байламды ( tractus iliopubicus ) түзеді . Құрсақтың латеральды ойысы аймағында
шандыр ішкі шап сақинасын түзуге қатысады . Шап өзегінің жоғарғы қабырғасын ішкі қиғаш және
көлденең бұлшықеттердің төменгі бос жиектерінің бірігуі нәтижесінде 6- түзіледі . Бұл
бұлшықеттердің ішкі жиектері тік бұлшықетке апоневроздык бөліктерімен бекітіледі және тік
бұлшықетке қынап түзеді . Шап жарықтарының анатомиясын жақсы білу және хирургиялық
жолмен қалпына келтіру әдістерін меңгеру үшін шапаралықты білу керек . шап өзегінің жоғарғы
және төменгі Шапаралық ( 18.11 - сурет ) қабырғалары арасындағы кеңістік . Шапаралықтың екі
пішінін ажы ратады : саңылау тәрізді сопақша және үшбұрышты . Саңылау тәрізді сопақша
пішіндегі шапаралықтың биіктігі 1–2 , ал үшбұрышты 2—3 см . Әйелдерде шапаралық ерлерге
қарағанда кішірек . Шап аралығының ұзындығы үлкен болған сайын , шап жарықтарының пайда
болу мүмкіндігі артады . Шап байламы тығыз бекітілгендіктен және тартылып тұрғандықтан
қозғалыссыз , ал шапаралықтың биіктігі ішкі қиғаш және көлденең бұлшықеттердің төменгі
жиектері деңгейінің өзгеруіне байланысты өзгеріп тұрады . Жарықтарды хирургиялық жолмен
қалпына келтіру әдістерінің барлығы шапаралықты қалпына келтіруге негізделген . Құрсақтың
алдыңғы - бүйір қабырғасының бұлшықеттерінің пупартов байламына қатынасы әр түрлі ,
сондықтан шапаралықтың құрылысы оның орналасу деңгейіне байланысты болады . • Терең шап
сақинасы ( anulus inguinalis profundus ) құрсақ қуысының ла теральды ойысы түбiнде
субперитонеальды орналасқан . Қалыпты жағдайда ерлерде құрсақ қуысы жағынан ұрық
шылбырының шап өзегіне , әйелдерде жатырдың жұмыр байламы енетін орын болып табылады , ал
патологиялық жағдайларда қиғаш шап жарықтарының шығатын орны . Ішкі шап сақинасының
жиектері көлденең шандырдың тығыздалған талшықтарынан түзіледі . Ішкі шап сақинасы сырттан
шап байламымен , ішкі жақтан ойысаралық қатпармен және сыртқы кіндіктік қатпармен
шектелген . Ер лерде аталык бездiн ұмаға түсуі барсында көлденең шандырдың шапаралыққа
тартылуынан су құйғыш тәрізді пішінге келеді . Көлденең шандыр ұрық шылбырының ішкі
қабығын ( fascia spermatica interna ) түзеді . • Беткі шап сақинасы ( anulus inguinalis superficialis )
сыртқы қиғаш бұлшыкет апоневрозының екі аякшасымен шектеледі : медиаль ды - шат сүйектердің
біріккен жері буынының алдыңғы бетіне бекидi және латеральды - шат сүйектің төмпешігіне
бекітіледі . Түзілген үшбұрыш жоғарыдан және сырттан апоневроздық талшықтармен сакинаны
түзеді , олар пупартов байламының ортасына барып іштің ақ сызығынан жоғары және медиальды
( fibrae intercruralis ) , ал төмен және ішкері lig . reflexum түзеді . Беткі шап сақинасы аркылы
өзектен ерлерде ұрық шылбыры не месе әйелдерде жатырдың жұмыр байламы шығады . Беткі шап
сақинасының өлшемі орта есеппен ерлерде 2,5 × 1,5 см . Бұл ұма терісінің инвагинациясы кезінде
оған сұқ саусақты кіргізуге мүмкіндік береді . Әйелдерде беткі шап сақинасының өлшемі екі есе
кіші , сол себепті оларда шап жарықтары аз кездеседі . Шап өзегінің құрамын борпылдақ клетчатка
мен одан өтетін ерлер де ұрық шылбыры және әйелдерде жатырдың жұмыр байламы құрайды .
Ұрық шылбырының құрамына ұрық шығарушы өзек ( ductus deferens ) , қантамырлар ( а . және v.v.
deferentalis , a . testicularis , a . cremasterica , plexus venosus pampiniformis ) , нервтер ( r . genitalis n .
genitofemoralis , plexus sympathicus deferentalis , plexus sympathicus testiculais ) , лимфалық тамыр лар
, ішперденің семген қынаптық өсіндісінің қалдығы кіреді . Шап өзегі аймағында жоғарыда аталған
элементтерді көлденең шандырмен ( ішкі ұрықтық шандыр ) және ішкі қиғаш бұлшықет туындысы
аталық безді көтеруші бұлшықетпен ( м . cremaster ) жабылған . Жатырдың жұмыр байламы жатыр
мүйізшесінен басталып терең шап сақинасына келеді де , шап өзегіне енеді , әрі қарай одан өтіп ,
дәнекер тіндік эле менттерге бөлінеді және үлкен жыныстық еріндер мен шат симфизінде
аяқталады . Шап өзегі құрылысының балалардағы ерекшеліктері . Балаларда шап өзегі
салыстырмалы қысқа және енді болып келеді . Оның ұзындығы жаңа туған сәбиде 0,5-1,5 см . Ішкі
және сыртқы шап сақиналары 1 жасқа дейін бір - біріне қарама - қарсы орналасады және жолы
тікелей болады . Жасы ұлғайған сайын шап өзегінің ұзындығы үлкейеді және қиғаш түрге
бағытталады . 1 жаста өзек ұзындығы 2,5 см - ге дейін ұзарады , 2—5 жаста 2,5 - нан 4,1 см - ге
дейін ұзарады . Қыз балаларда шап өзегі пупартов байламына қатар орналасады , ал ұл балаларда -
5-10 бұрышта болады . Балаларда беткі шап сақинасы қиын анықталады , өйткені , сыртқы қиғаш
бұлшықет апоневрозының жоғарғы және төменгі аяқшалары арасындағы фиброзды бөлгіш нашар
дамыған . Ол ересектермен салыстырғанда жоғары орналасқан және баланың бойы өскен сайын
төменге карай ығысып жылжиды . Беткі шап сақинасының көлемі бір жаста 0,7-1,4 см - ге тең . 15
жасқа дейін - 1 - ден 3 см - ге дейін болады . Терең шап сақинасы су құйғыш тәрізді және көлемі 0,2
- ден 0,4 см дейін болады . Шап өзегінің артқы қабырғасы ( көлденең шандыр балаларда нәзік
түрдегі жапырақша жас ұлғайған сайын тығыздалады . Шапаралық өлшемі ұл балаларда ұзындығы
0,5 - ден 7 см - ге дейін , биіктігі 0,5 - ден 1,7 см - ге дейін болады
5. Құрсақ қусының ішкі бетінің топографиясы. Ішастар қатпарлары. Шұңқырлары,
олардың шап өзегіндегі ішкі сақинаға қатысы.
• Сыртқы қиғаш бұлшықет беткей орналасқан және 8 төменгі қабырғаның сыртқы бетінен жеке
шоғырлармен басталады . Бұлшықеттік талшықтар жоғарыдан төменге және арттан алға
бағытталған . Бұлшықеттік талшықтардың апоневрозға ауысуы құрсақтың тік бұлшықетінің сыртқы
жиегіне қатар және оның жиегіне 1,5-2 см жетпей , латеральды орналасқан . Сыртқы қиғаш
бұлшықеттің апоневрозы тік бұлшықет қынабының алдыңғы қабырғасын түзе отырып , тік
бұлшықеттің қынабының алдыңғы қабырғасын түзеді . Қарама - қарсы жақта жатқан аттас апонев
розбен бірігудің нәтижесінде құрсақтың ақ сызығын ( linea alba abdominis ) түзеді , ол арқылы
жарықтың шығуы мүмкін . Төменде мықын сүйектің алдыңғы , жоғарғы білігі мен шат сүйектің
біріккен жерінде құрсақтың сыртқы қиғаш бұлшықеттің апоневрозы ішке иіліп , тығыз тартылған
шап байламын түзеді . Осы апоневроз шат төмпешігінің маңында 2 аяқшаға бөлінеді : медиальды
аяқша симфиздің алдыңғы бетіне , аллатеральды аяқша шат төмпешігіне бекітіледі .
Апоневрозаралық талшықтардан түзілген саңылау шап өзегінің сыртқы тесігі болып табылады және
бұл жерден шап жарықтарының шығу мүмкін . ● Құрсақтың ішкі қиғаш бұлшықеті тереңірек
орналасқан және сыртқы қиғаш бұлшықеттен аралық жапқыш шандырмен бөлінген . Бұлшықет
fascia thoracolumbalis - тiң терең жапырақшасынан және шап байламының латеральды жартысынан
басталады . Ішкі қиғаш бұлшықеттің талшықтары сыртқы қиғаш бұлшықет талшықтарына қарама -
қарсы бағытта және желпуіш тәрізді төменнен жоғарыға , сырттан ішке бағытталған . Бұлшықеттің
жоғарғы бөлігі төменгі үш қабырғаға бекиді , ортаңғы бөлігі тік бұлшықетке жетпей апоневрозға
ауысады және екі жапырақшаға бөлiнiп , тік бұлшыкетке қынап түзуге қатысады . Апоневроздың
төменгі шоғырлары шатсүйекке бекиді , ал бұлшықеттік жиектері шап өзегінің жоғарғы
қабырғасын түзуге қатысады . Ішкі қиғаш бұлшықет шоғырларынан аталық безді көтеретін
бұлшықеттің ( m . cremaster ) талшықтар шығады . және • Құрсақтың көлденең бұлшықетті ішкі
қиғаш бұлшықеттен терең жапқыш шандырмен ажыратылады . Құрсақ қабырғасының ең терен
бұлшықетті қабаты 6 төменгі қабырғалар шеміршектерінің iшкi бетiнен , fascia thoracolumbalis - тің
терең жапырақшасынан шап байламының сыртқы үштен бірінен басталады . Бұлшықетті
талшықтар көлденең бағытталған және тік бұлшыкке жетпей , апоневрозға ауысады , осы
апоневрозға ауысқан жерде сыртқа иілген сызық ( linea semilunaris ) түзеді - спигелиев сызығы .
Көлденең бұлшыкет апоневрозы тік бұлшықеттен жоғары және артынан өтеді , ал кіндіктен төмен
тік бұлшықеттің алдына өтіп , тік бұлшықеттің қынабын түзуге қатысады . Көлденең бұлшықет
апоневрозы тік бұлшықеттің алдыңғы бетіне өтетін жерінде доға тәрізді сызық ( lineaarcuata )
немесе дугласов сызығын түзеді . Шап байламының жоғарғы үштен бiр бөлiгiнде көлденең
бұлшықет талшықтары байламга тығыз жанасып жатады , ал төменгi үштен бiр бөлiгiнде олар шап
байламының жоғарғы қабырғасын құрады және пупартов байламынан 0,5-1 см - ге Қашықтықта
орналасқан . • Құрсақтың тік бұлшықеті III - IV қабырға шеміршіктерінен және төстiн семсер
тәрізді өсіндісінен басталып , шат сүйектің жоғарғы жиегіне бекітіледі . Бұлшықеттің талшықтар екі
жалпақ жолақ түрінде құрсақтың ортаңғы сызығының екі жағында жоғарыдан төменге бағытталып
талқышқтары орналаскан , бұлшықет талшықтары арасында 3-4 көлденең сіңірлі бөлгіштері бар ,
олардың екеуі кіндіктен жоғары , біреуі — кіндік деңгейінде немесе кiндiктен төмен орналасады . •
Құрсақтың тік бұлшықетінің сіңірлі қынабы . Тік бұлшықеттерді құрсақтың жалпақ
бұлшықеттерінің апоневрозынан түзілген сіңірлі қынап қоршап жатады . Тік бұлшықет қынабының
құрылысы орналасу деңгейіне байланысты әр түрлі болады . Кіндіктен жоғары қынаптың алдыңғы
қабырғасын сыртқы қиғаш бұлшықет апоневрозы мен ішкі қиғаш бұлшықет апоневрозының беткі
жапырақшасы түзеді . Артқы қабырғасын ішкі қиғаш бұлшыкет апоневрозының терең
жапырақшасы мен көлденең бұлшыкет апоневрозы түзеді . Кіндіктен 5 см төмен барлық жалпақ
бұлшықеттердің апоневроздары тік бұлшықеттің алдыңғы бетіне етіп , кынаптың алдыңғы
қабырғасын түзеді . Құрсақтың тік бұлшықетінің артқы қабырғасын көлденең шандыр құрайды . •
Көлденең шандыр ( fascia transversalis ) құрсақішілік шандырдың бөлігі болып табылады және
талшықтары көлденең бағытталған . Көлденең шандырдың беріктігі барлық жерде бірдей емес .
Іштің жоғарғы бөліктерінде нәзік және жұқа . Шап байламына жақындаған сайын шандыр
қалыңдайды және тығыздалады , ені 0,8-1 см - дей болатын байлам түзеді . Оны мыкын - шат
жолағы ( tractus iliopubicus ) ретінде қарастырады . • Париетальды ішперде ( peritoneum parietale )
көлденең шандыр дан борпылдақ жұқа ішпердеалды клетчаткамен бөлінген және қабырғалық
ішпердені құрсақ қабырғасымен салыстырғанда қозғалмалы болып келеді . Кіндіктен төмен ,
париетальды ішперде бірнеше катпарлар мен ойыстарды түзеді ( 18.6 - сурет ) . Қуық түбінен
кiндiктiң ортаңғы сызығы бойына дейін біріккен созын ды түріндегі несеп өзегін ( urachus ) көруге
болады . Ішперде оны жаба отырып , тақ ортаңғы қатпарды ( plica umbilicalis mediana ) түзеді .
Қуықтың бүйірінен кіндікке қарай екі симметриялы жолақ - біріккен arteriae umbilicalis бағытталған
. Ішперде бұларды жауып медиальды кіндіктік қатпарларды ( plicae umbilicalis medialis ) түзеді . Бұл
құрылымдардан басқа , латеральды жаққа қарай ішперде төменгі эпигастральды артерияларды
жауып , латеральды кіндіктік қатпарларды ( plicae umbilicalis lateralis ) түзеді . Ішперде
қатпарларының арасында үш жұп ойыстар түзіледі . Қуықтан жоғары plica umbilicalis mediana мен
plicae umbilicalis medialis apa сында қуықүстілік шұңқыр ( fossa supravesicalis ) түзіледі . Бұл жер
қуықүстілік жарықтардың шығатын орны болуы мүмкін . Ал plicae umbilicalis medialis мен plicae
umbilicalis lateralis арасында fossainguinalis medialis түзіледі , бұл тік шап жарықтарының шығатын
орны болып табылады . Plicae umbilicalis lateralis - тан сыртқа қарай fossainguinalis lateralis
орналасқан және бұл шап өзегінің ішкі сақинасы арқылы шығатын қиғаш шап жарықтарының орны
бо луы мүмкін .
6. Құрсақ қусының жоғарғы бөлігінің топографиясы. Ішастардың құрсақ қуысындағы
ағзаларға қатысы. Шарбымай қалтасы, оның тесігі. Кіші және үлкен шарбымай. Оң
және сол жақ бауыр қалтары. Бауырастылық қалта.
Құрсақ қуысының жоғарғы қабатында өңештің абдоминальды бөлігі , асқазан , 12 елі ішектің
жоғарғы бөлігі , бауыр мен өт қабы , бауырдан тыс өт өзектері , көкбауыр және ұйқы безі
орналасқан . Ұйқы безі және 12 елі ішектің орналасуына бір қатар түсінік темелер . Ұйқы безі және
12 елі ішектің негізгі бөлігі ішпердемен экс траперитонеальды жабылған . Олар ішперде артындағы
кеңістіктің мүшелері болып табылады . Бірақ бұл мүшелердің патологиясы іш куысына тікелей
байланысты және мүшелерге операция жасау аб доминальды хирургияның бір бөлігі болып
табылады . Сондықтан олардың клиникалық анатомиясы құрсақ қуысы мүшелерімен бірге
қарастырылады . Ішпердеаралық саңылаулы кеңістік жүйесінде бөлінеді :
- асқазаналдылык калтаны ;
бауырлық қалтаны ;
шажырқайлық қалтаны .
Асказаналдылық қалта - құрсақ қуысының жоғарғы қабатының бір бөлігі , ол алдынан — іш
қуысының алдыңғы қабырғасымен , ар тынан - асқазанның алдыңғы қабырғасымен және кіші
шарбы май ымен шектеліп орналасқан . Жоғарыдан — көкетпен және бауырдың - сол жақ бөлігімен
, оң жақтан бауырдың орақ және жұмыр байлам дарымен , сол жағынан ішпердемен
интраперитонеальды жабылған көкбауырмен шектелген . - Көкет астында және бауырдың сол жақ
бөлігінің жоғарғы бетінде сол жақ көкетастылық кеңістік орналасқан . Ол артқы жағынан бауырдың
тәждік байламының сол жағымен , оң жағынан бауырдың орақ тәрізді байламмен шектелген .
бауырдың Құрсақ қуысының жоғарғы қабатының оң жақ бөлігінде — оң жақ бөлігін жоғарыдан ,
төменнен және алдынан қоршап жататын бауырлық қалта түзілген . Оның жоғарғы бөлігі оң жақ
көкет кеңістік деп сипатталады . Ол жоғарыдан- көкеттің төменгі бетiмен , төменнен - бауырдың оң
жақ бөлігінің жоғарғы бетімен , артынан бауырдың тәждік байламының оң жақ бөлігімен , сол
жағынан орақ тәрізді байламмен шектелген . Көкетастылық кеңістік оң жағынан және төменен
құрсақ қуысының төменгі қабатындағы оң жақ бүйірлік өзекпен байланысады . Оң жақ
көкетастылық кеңістіктің клиникада маңыздылығы зор , өйткені , ол құрсақ қуысының ең жоғарғы
жері , онда ауа жиналуы мүмкін , мысалы , асқазанның тесік жарасында , бауырдың жарақаты
кезiнде түзілген гематомалар , аппендицит кезінде көкетастылық кеңістікке абсцестердің жиналуы .
Бауырастылық кеңістік немесе бауырастылық саңылау төменгі бетімен 12 елі ішектің жоғарғы
бөлігі арасында орналасқан . Осы кеңiстiктi коршап немесе жанасып жатқан мүшелер және мүше
бөліктері ( өт қабы , бауырдың шаршы бөлігі , асқазанның пилорикалық -бөлiгi , 12 елі ішектің
жоғарғы бөлігі , ұйқы безiнiн басы , бауырдан тыс өт өзектерi ) гепатодуоденальды зона ретiнде
бөлiнедi және хиругия са ласында маңызы өте зор . Бауырастылык кеңiстiк оң жағынан он жак
кокетастылык кеңiстiкпен және құрсақ қуысының төменгі қабатының бүйірлік өзегімен
байланысады . Сол жағынан шажырқайлық тесік арқылы шажырқайлық қалтамен байланысады .
дынан бауыр - бүйрек Шажырқайлық тесік ( foramen omentale , seu epiploicum , Winslovi ) — ал -
бауыр - он екі елі ішек байламымен , артынан - байламымен ( төменгi куысты венаны жауып
жатады ) , жоғарыдан бауырдың құйрықтық бөлігімен , төменнен - он екі елі ішекпен шектел ген .
Шжырқайлық қалта ( foramen omentalis ) құрсақ қуысының жоғарғы кабатының ең терең бөлігін
құрайды . Оның қабырғалары : алдынан - кіші шажырқай , асқазанның артқы беті және асқазан -
айналмалы ішектік байлам , артынан - ұйқы безінің алдыңғы беті , жоғарыдан - бауырдың
құйрықтық бөлігінің төменгі беті , төменнен - көлденең ішектің шарбы майы болып табылады .
Шажырқайлық қалтаға сол жағынан көкбауыр қақпасымен оның байламдары жанасып жатады .
Кіші шажырқай бір - біріне кезекпен ауысатын бауыр - көкет , бауыр өңештік , негізгі бауыр -
асқазандық ( lig . hepatogastricum ) , бауыр - он екі елі ішек ( lig . hepatoduodenale ) байламдарынан
түзілген . Бауыр - он екі елі ішек байламында жалпы бауыр және жалпы өт өзектері , меншiктi
бауыр артериясы , қақпалық вена , лимфалық түйіндер мен тамырлар , бауырлық өрім , майлы
клетчатка орналасқан . Шажырқайлық қалта фронтальды жазықтықта орналасқан және оның
рельефі күрделі болып келеді . Ол жерде ішперде қатпарларын және ішперде ойыстарын ажыратады
: жоғарғы ( бауырдың құйрықты бөлігіне ) , төменгі ( асқазанның пилорикалық бөлігі мен ұйқы
безіне ) және көкбауыр ( көкбауыр қақпасына ) жанасып жатады . Шажырқайлық қалта құрсақтың
жоғарғы қабытында жекелеген құрылым болып саналады . Ол кұрсақ қуысының басқа бөліктерімен
щажырқай тесігі арқылы ғана байланысады
7. Асқазан топографиясы. Голотопиясы, скелетотопиясы, синтопиясы, байламдары және
ішастарға қатысы. Қандануы, иннервациясы, веналық және лимфалық ағысы. Кезбе
нервтің асқазанның кардиальді аймағының топографиясы.
Асқазанның топографиясы Голотопиясы . Асқазанның үлкен бөлігі құрсақ қуысының жоғарғы
қабатының сол жақ бөлігінде орналасқан , ол құрсақтың алдыңғы қабырғасының сол жақ
қабырғаасты аймағына ( кардия , түбі және денесі ) , меншікті эпигастральды аймаққа ( қақпалы
бөлігі ) және асқазан кішкене толғанда , ұзынша бағытта кіндіктен жоғары кіндік аймағына
кескінделеді . Скелетотопиясы . Асқазанның қабырғаға қатынасына байланысты скелетотопиясы :
кардия VII сол жақ қабырға шеміршегінің артына , түбі сол жақ ортаңғы бұғана сызығы бойынша V
қабырғаның төменгі жиегіне , қақпа асқазан бос болғанда ортаңғы сызық бойында немесе ортаңғы
сызықтан 1,5-2,5 см оң жаққа қарай VIII оң жақ қабырғаның шеміршегінің артына жанасып жатады
( 19.11 - сурет ) және кескінделеді . Омыртқа бағанасына қатынасы бойынша кардия XI кеуде
омыртқа деңгейіне , қақпа I бел омыртқа деңгейіне сәйкес келеді . Скелетопия сына байланысты
кардия мен асқазанның кіші иіні үнемі бір жағдайда кескінделеді . Синтопиясы . Асқазан құрсақ
қуысының жоғарғы қабатында ортаңғы еңгейде орналасқан және жоғарғы қабаттың барлық
мүшелерімен жа насып жатады . plac Асқазаның алдыңғы бетінің ортаңғы бөлігі құрсақтың
алдыңғы бетінің ішкі бетіне жанасып жатыр және париетальды ішпердемен жабылған . Алдыңғы
бетінің оң жағынан бауырдың оң бөлігімен , сол жағынан көкеттің қабырғалық бөлігімен жанасып
жатыр . Асқазанның кіші иініне бауырдың сол бөлігі , үлкен иініне сол жағынан көкбауыр ,
төменнен көлденең iшек , оң жағынан өт жанасып жатады . Асқазанның артқы жағында шажырқай
қалтасы , ұйқы безı , сол жак бүйректiн , бүйрек үсті безінің жоғарғы жиектерi , көкеттiн белдiк
бөлігі және көкбауыр жанасып жатады . Асқазанның ішпердемен жабылуы . Асқазан висцеральды
iшпердемен Асқазанның барлык жабылған . беттері интраперитонеальды алдыңғы және арткы )
ішпердемен толык жабылған , тек ішпер денің жапырақшалары бірігетін үлкен және кіші иіндерінде
жолак түрінде жабылмаған жер калады , ол майлы клетчаткамен толтырылған және онда асқазан
артериялары , веналары , лимфалық түйіндер орналасқан . Асқазан байламдары . Асқазанның беткі
және терең байламдарын ажыратады . Беткі байламдар ( олар төртеу ) фронтальды жазықтықта
орналасқан . Бауыр - асқазан байламы ( lig . hepatogastricom ) асқазанның кіші иіні мен бауыр
қақпасы арасында орналасқан . Бұл байлам кіші шажырқайдың негізгі бөлігін құрайды.оны онгод
Асқазан - айналмалы ішек байламы ( lig . gastrocoliicum ) асқазанның үлкен иінін көлденең iшекпен
байланыстырады . Бұл байлам сол жағынан асқазан - көкбауырлық байламға ( lig . gastrolienale )
ауысады және асқазан - көкбауырлық байлам асқазанның үлкен иінінің жоғарғы бөлігін көкбауыр
какпасымен байланыстырады да , ол жоғары қарай асқазан - көкет байламына ( lig .
gastrophrenicum ) ауысады . Асқазан - көкет байламы ( lig . gastrophrenicum ) асқазан түбін көкетпен
байланыстырады Бұл аталған төрт беткi байламдар екі жапырақшадан , яғни ішперденің екі
висцеральды жапырақшасынан , алдыңғы бетінен артқы бетiне ауыса отырып түзілген . Терен
байламдардың беткі байламдардан айырмашылығы , олар бір жапырақшадан түзілген . Олар
асқазаның артқы бетінде көлденең жазықтықта орналасқан және оларды шажырқай қалтасын ашып
асқазан - айналмалы ішек байламды кесіп , асқазанды жоғары көтергенде гана коруге болады .
Асқазан - ұйқы безі байламы ( lig . gastropancreaticum ) ішперденің па риетальды жапырақшасының
ұйқы безінің жоғарғы жиегінен асқазан денесіне және кардиальды бөлігіне ауысуынан түзіледі .
Ішперденің бұл қатпарында сол жақ асқазан тамырлары , лимфалық түйіндер , кезбе нервтің
тармақтары , асқазанды құрсақтың артқы қабырғасына бекітетін дәнекер тіндер және тегіс
бұлшықетті талшықтар орналасқан . ROME Привратник - ұйқы безі байламы ( lig .
pyloropancreaticum ) ұйқы безі денесінің оң жақ бөлiгiнен асказанның пилорикалык бөлiгiне
ауысады . Онда майлы клетчатка және лимфалық түйіндер орналасқан .
Асқазаның қанмен қамтамасыз етілуі және вена ағысы Асқазанның қанмен қамтамасыз етілуі
мүшеден тыс артериялар мен және мүшеішілік артериялардың анастомоз жасауынан бір текті
артериялық тор түзілуімен жүзеге асады . Асқазанның артериялық қанмен қамтамасыз етілуі құрсақ
бағанасы жүйесі тармақтарымен жүзеге асады , олар кіші және үлкен мiндер бой ында орналасқан
( 19.12 , 19.13 - сурет ) . Бұл артериялардың ішінде асқазанның кіші иінінің сол жағынан асқазан -
ұйқы безі байламының құрамындағы сол жақ асқазан артерия a . gastrica sinistra ) , оң жақта оң жақ
асқазан артерия ( а . gastrica dextra ) , жалпы немесе бауырдың меншікті артериясының тармағы
келеді . Ола кіші иініне қарама - қарсы жақтан келетін артериялармен анастомоз жасайды және
асқазан қабырғасына көптеген тармақтар береді . Асқазанның үлкен иініде оң жақтан асқазан -
шажырқай артерия ( a . gastroepiploica dextra ) , жалпы бауырлық артерия тармағы асқазан он екі елі
ішек артерия және сол жақ асқазан - шажырқай артерия ( a . gastroepiploica sinistra ) , көкбауырлық
артерияның тармағы келеді . Асқазанның үлкен иінінде оң жақ және сол жақ асқазан - шажырқай
артериялар анастомоз жасайды және асқазан қабырғасына көптеген тармақтар береді . Осы аталған
төрт мүшеден тыс артериялардан басқа 1-6 асқазанның кыска артериялары және көкбауыр
артериясының тармақтары қанмен қамтамасыз етуге қатысады . Асқазан қабырғасында мүшеішілік
көптеген артериялар көлденең бағытта кiшi мiннен үлкен иінге қарсы барып , бір - бірімен анасто
моз жасайды және магистральды тпитегі тармақтарды береді . Негізгі магистральды мүшеішілік
тармақтар шырышасты қабықта орналаскан . Асқазан қабырғасынан веналык кан мүшеішілік
веналармен кіші және үлкен иіндегі мүшеден тыс веналарға ағады ( 19.14 - сурет ) : кіші иініндегі
сол жақ және оң жақ асқазан веналарына ( vv . gastrical sinistra және dextra ) , ұлкен иіндегі сол жақ
және оң жақ асқазан - шажырқайлық артерияларға ( a . gastroepiploicae sinistra және dextra ) .
Асқазанның қысқа веналарымен ( vv . gastricae breves ) асқазанның түбінен және қақпалы ве
налармен ( v . prepylorica ) ағады . Сол жақ және оң жақ асқазан веналары қақпалық венаға , оң жақ
асқазан - шажырқай вена жоғарғы шарбымайлық венаға , сол жақ асқазан - шажырқай және
асқазанның қысқа веналары көкбауырлық венаға құяды . Сонымен , асқазнның барлық
қабырғасынан қан какпалық венаға ағады . және асқазан Өңештен асқазанға ауысатын жердегі өңеш
веналарының арасында анастомоздың ( портокавальды анастомоз ) тәжірибеде маңыздылығы зор .
Портальды гипертензия ( қақпалық Венадағы веналық ағыстың бұзылуы мен веналық қысым
көтерілуі кезінде өңеш пен асқазан веналарының кеңеюіне және осы патология кезінде қанның
ағуына әкеліп соғады .
Лимфалық ағыс Асқазанның лимфалық жүйесінің асқазан ісіг ( рак ) кезінде метастаздың
тарауында маңыздылығы зор . Асқазанның лимфалық арнасы лимфалық капиллярлар және
тамырлар торлары түрінде асқазанның барлық қабықтарында орналасқан . Негізгі шоғырланған
орны : шырышасты қабық пен сірнелі қабы астында . Жов Осы аталған торлармен лимфа кіші және
үлкен иіндер бойындағы лимфалық түйіндерге ағады : оң және сол жақ асқазандық түйіндер кіші
иін бойында , оң және сол жақ асқазан - шажырқайлық түйіндер үлкен иін бойында , ал
пилорикалық түйіндер қақпада және кардиальды түйіндер кардия айналысында орналасқан.
Асқазан қабырғасынан осы жолмен өткен лимфа екінші кезеңдегі лимфалық түйіндерге ағады :
панкреатиттік , бауырлық , көкбауырлық панкреатикодуоденальдық түйіндерге , одан үшінші
кезеңдегі лимфалық түйіндерге ағады : құрсақтық бағана бойындағы түйіндерге , құрсақтық қолқа
мен төменгі қуысты вена маңындағы бел түйіндеріне және бел лимфалық коллекторынан кеуделі
лимфалық өзекке ағады . Аталған барлық лимфалық түйіндер топтарынан асқазан ісігі кезінде
метастаз тарауы мүмкін . Сондықтан диагноз қойғанда және хирургиялық операциялар жасағанда
қатты көңіл қою қажет .
Иннервация Асқазанда парасимпатикалык , симпатикалық және жұлын - ми инервациялары
болады . Асқазан иннервациясынның негізгі көздері оң және сол жақ кезбе нервтер , құрсақтық өрім
және одан шығатын бауырлық , көкбауырлық , жоғарғы шарбымайлық өрімдер болып та былады.
Аталған симпатикалык нерв өрімдерін сәйкес қантамырлар қоршап жатады және олардың
тармақтарымен бірге асқазан қабырғасына енеді . Сол жак кезбе нерв баға түрінде өңештің
абдоминальды бөлігінен асқазанның алдыңғы бетінің сірнелі қабығы астына асқазандық
тармақтарын береді . Сол жақ бағананың негізгі бөлігі кіші иіннің алдыңғы жиегіне және
асқазанның алдыңғы қабырғасына тармақтарын береді . Олардың ең ұзыны қақпаға барады және
сол жақ Латарж тармағы деп аталады . Оң жақ кезбе нерв бағанасы асқазанның артқы бетінде
сірнелі қабық астында орналасқан және асқазан түбінің артқы қабырғасы мен денесіне тармақтар
береді . Асқазан қақпасының артқы бетіне баратын тармағы оң жақ Латарж тармағы деп аталады .
аз нервтер шоғырланған . Асқазанның кіші иінінде Кезбе нерв бағанасы асқазан қабырғасына келеді
де , осы жерде өңештің құрсақтық бөлігіне , бауырға , көкбауырға , ұйқы безіне тармақтарын
береді , ал бағананың өзі он екі елі ішек қабырғасында , ащы ішекке , айналмалы тоқ ішек
бөліктеріне , сол жақ иілімге дейін барып өрім түзеді . Асқазан қабырғасында , әсіресе ,
шырышасты негiзде және бұл шықетті қабықта жақсы дамыған нерв өрімдері мен нерв -
рецепторлық аппарат орналасқан .
8. Бауыр топографиясы. Голотопиясы, скелетотопиясы, синтопиясы, байламдары және
ішастарға қатысы. Бөліктері, сегменттері. Бауыр-онекіелі ішектік байлам
элементтерінің синтопиясы. Қақпа венасы, портокавальді анастомоз.
Қандануы,иннервациясы, веналық және лимфалық ағысы.
Топографиясы Голотопиясы . Бауыр құрсақ қуысының жоғарғы қабатының оң жақ бөлігін алып
жатады . Бауырдың оң жақ бөлігі бауырлық қалтада жа тады . Сол жақ бөлігі асқазаналды қалтаның
жоғарғы бөлігін алып жатады . Құрсақ қуысының алдыңғы қабырғасының эпигастральды аймағына
кескінделеді , яғни , оң жақ қабырғаасты аймақта немесе меншікті эпигастральды аймақтың
жоғарғы бөлігінде жатады , кейде сол жақ қабырға астында да жатады . Бауырдың голотопиялық
орналасуына байланысты бірнеше айырмашылықтыр болуы мүмкін . Бауырдың көлденең бағытқа
ығысуына байланысты оң жақта , бауыр ортаңғы сызықтан толығымен оң жақта орналасады , ал
егер ортаңғы сызық бойында орналасса , бауырдың сол жақ бөлігі сол жақ қабырға астында
көкбауырға дейін созылып орналасады . Алға - артқа ығыса орналасқанда , бауыр дорсопетальды
орналасады . Скелетотопиясы ( 19.18 - сурет ) . Дем шығару фазасында көкет жоғары орналасады ,
бауырдың оң жақ бөлігі ортаңғы бұғана сызығы бойымен IV қабырғааралыққа жетеді . Ол осы
деңгейден сол жаққа және төмен қарай бағытталып , төс сүйекті семсер тәрізді өсіндісінен жоғары
кесіп өтіп , сол жақ төсмаңы сызықта V қабырғааралық деңгейіне жетеді . Бауырдың төменгі
шекарасы ортаңғы қолтық сызығы бойымен X қабырғааралық деңгейінен басталады . Одан әрі
қабырға доғасы жиегіне сәйкес келеді және оң жақ ортаңғы бұғана сызығының деңгейінде
кескінделеді . Кейін бауырдың төменгі шекарасы қабырға доғасынан шығады және ортаңғы сызық
бойында семсер тәрізді өсінді негізі мен кiндiк арасында кескінделеді , сосын сол жақ қабырға
доғасын ортаңғы парастернальды сызықта кесіп өтіп , VI қабырғаның шеміршегі деңгейінде
бауырдың жоғарғы шекарасымен кездеседі . Бауырдың орналасуы тыныс алу актісі мен адамның
дене бітіміне байланысты өзгеріп отырады . Тыныс алған кезде және дене ұзынша бағытта болғанда
бауыр төмен түседі , тыныс шығарған кезде және дене көлденең бағытта болғанда бауыр жоғары
көтеріледі . Синтопиясы . Бауыр жоғарыда өзінің көкеттік бетімен көкетке , оның алдыңғы жағы
құрсақтың алдыңғы қабырғасына , артқы бөлігі көкеттің белдік бөлігіне , Х және XI кеуде
омыртқасына жанасып жатады . Бауырдың висцеральды бетінің синтопиясы күрделі . Сол жақ
бөлігі асқазан денесімен және өңештің құрсақтық бөлігімен жанасып жата ды . Шаршылық бөлікке
асқазанның пилорикалық бөлігі мен гастроду оденальды ауысатын жері жанасып жатады .
Бауырдың оң жақ ұзынша жүлгесінің алдыңғы бетіне өт қабы , ал жүлгенің артқы бөлігіне төменгі
куысты вена жанасып жатады . Оң жақ бөліктің висцеральды бетіне 12 елі ішектің көлденең бөлігі ,
көлденең iшек және оның көлденең иілімі , артында оң жақ бүйрек және бүйрекүсті безі жанасып
жатады .
Ішпердеге және байламдарға қатынасы . Бауыр ішпердемен мезопери тонеальды жабылған .
Ішперде арты кеңістікке қараған көкеттік бетінің артқы бөлігі іш перденің висцеральды
жапырақшамен жабылмаған ( area nuda ) . Сонымен қатар , бауыр қақпасы аймағы да ішпердемен
жабылмаған . Висцеральды ішперденің бауырдан басқа мүшелерге өтуі бауырдың байламдарын
түзеді . Бауырдың көкеттің бетінде , оң және сол жақ бөліктің арасында , сагиттальды бағытта
бауырдың орақ тәрізді бай ламы орналасқан ( lig . falciforme ) . Орақ тәрізді байламның алдыңғы
жағында бауырдың көлденен байламы жатады ( ig . teres hepatic ) . Бұл жерден кіндік венасы өтеді .
Ұрықта бұл вена плацентаны төменгі қуыс венамен және қақпа венаның сол жақ тармағымен
байланыстырады . Фронтальды жазықтықта , бауырдың жоғары және төменгі көкеттік бетінің
шекарасында ішперде бауырдан көкеттің төменгі бетіне өтіп , тәждік байламды түзеді ( lig .
coronarium ) . Тәждік байлам оң және сол жақта үшбұрыш байламдарына жалғасады ( lig . triangulare
dextrum және sinistrum ) . Висцеральды бетінде 4 байлам бар , олар бір - біріне өтеді және кіші
шарбыны түзеді : бауыр - көкеттік ( lig . hepatophrenicum ) , бауыр - өңештік ( lig .
hepatoooesopphageale ) , бауыр - асқазандық ( lig . hepatogastricum ) және бауыр - он екі елі ішектік
байламдар ( lig . hepatoduodenale ) . Бауыр - он екі елі ішектік байламнан өт өзегі , бауырдың
меншікті артериясы , қақпа вена , лимфалық тамырлар , бауыр өрімі және май клетчатка өтеді .
Бауырдын висцеральды бетінен оң жақ бүйрекке өтетін жерінде бүйрек - бауырлық байлам
орналасқан ( lig . hepetorenale ) . Бауыр байламдарының бауырды ұстаудағы маңызы зор . Бірақ
бауырдың ішперде арты кеңістік тіндерімен және төменгі қуыс вена сымен байланысуының маңызы
өте зор .
Сегментарлық құрылысы. Бауырдың анатомиялық - хирургиялық бірліктері сегменттерге бөліп
қарастыру XX ғ . ортасында бауыр хирургиясының дамуымен байланысты болды . Әр түрлі
бөліктерге , секторлар және сегменттерге жіктелулердің ішінде жалпы қабылданған жіктелуді
француз хирургі Кюино ( Coninaud , 1957 ) , ұсынған . ол сол оң және Бауырдың сегменттерге
бөлінуінің негізінде қақпа венасының тармақталуы жатады , жақ тармақтарға , яғни , сегментарлық
тармақтарға бөлінеді . Қақпа венасының тармақтарына оң және сол жақ бауыр артериялары ,
бауырішілік өт өзектері сәйкес келеді .Аталған қантамырлар және өт өзегі сегмент аяқшасын
құрайды . Олар бауыр сегментін алып тастаған кезде висцеральді бетіне кескінделеді .
Халықаралық анатомиялық терминологияның жіктелуіне байланыс ты бауырды 2 бөлікке бөледі :
оң және сол жақ . Әр бөлікте 2 аймақты ( сектор ) ажыратады : латеральды және медиальды . Сол
жақ латераль ды аймақ II ( артында ) және III ( алдында ) сегменттерден тұрады және бауырдың сол
жақ анатомиялық бөлігіне сәйкес келеді . Сол жақ медиальды аймақта I сегмент ( құйрықты бөлікке
сәйкес келеді ) және IV сегмент ( шаршы бөлік және оң жақ бөліктің жоғарғы артқы аймақтары ) .
Оң жақ медиальды аймақта V ( алдында ) , VIII ( ap тында ) сегмент , ал оң жақ латеральды аймақта
VI ( алдында ) және VII ( артында ) сегменттерді ажыратады .

Қанмен қамтамасыз етілуі және вена ағысы Бауырдың қанмен қамтамасыз етілуінің басқа
мүшелерден басты ерекшелігі бауырға артериялык каннан баска веналык кан да келеді ( 19.21 -
сурет ) . - Артериялық тамырлары қоректендіру қызметін атқарады , яғни , оттегін алып келсе , ал
веналық қан қанға сiңiрiлген заттарды асқазан ішек жолынан жинап алып келеді , ол бауырдын
көптеген қызметтерін орындайды . Бауырды артериялық қанмен қамтамасыз ететін қайнар көзі
бауырдың меншікті артериясы ( a . hepatica propria ) болып табылады және жалпы бауыр
артериясының ( а . hepatica communis ) жалғасы , ол құрсақ сабауының ( truncus celiacus ) тармағы .
Бауырдың меншікті артериясы бауыр - он екі елі ішек байламы арқылы өтеді және бауыр
қақпасында екіге бөлінеді : оң және сол жақ ( r . dexter және r . sinister ) . Меншікті артериядан басқа
, кейбір кісілерде ( 20 % жуық ) бауырдың анмен қамтамасыз ететін қосымша артериялық көздері
бар : оң және сол жақ қосымша артериялар. Бауырдың сол жақ қосымша артериясы сол жақ асқазан
арте риядан шығады және бауырдың сол жақ бөлігін қанмен қамтамасыз етеді . Оң жақ қосымша
бауыр артериясы жоғарғы шажырқай арте риясынан шығады және бауырдың оң жақ бөлігін қанмен
қамтамасыз етеді . Бауырдың сол жақ меншікті артериясы сол жақ бөлікті , шаршы және жартылай
құйрықты бөлікті қанмен қамтамасыз етеді , ал оң жақ меншiктi артерия оң жақ бөлікті және
жартылай құйрықты бөлікті қанмен қамтамасыз етеді . Сол жақ тармақтың диаметрі - 2-3 мм , оң
жақ — 2–4 мм . - Қақпалық вена ( v . porta ) ( 19.23 - сурет ) көкбауыр , жоғарғы және төменгі
шажырқай веналары бірігуінен түзіледі , оларға асқазанның сол және оң жақ веналары , ұйқы - он
екі елі ішектік веналар келіп құяды және бауыр қақпасына бауыр - он екі елі ішектік байлам ішінен
өтеді де , бауыр қақпасында оң және сол жақ тармақтарға бөлінеді . Қакпа венасы ұйқы безі
басының артында түзіледі . Ол ірі тамыр болып табы лады . Бауыр циррозы кезінде бауырішілік
тармақтар қысылып қалуы мумкiн . Барлық осы жағдайларда портальды гипертензия дамиды , ол ве
нозды қан ағысының қиындауымен және венозды қысымның жоғары лауымен сипатталады .
Осындай синдромдар кезінде коллатералді кан ағысы портокавальды анастомоздар арқылы жүзеге
асады , олардың негiзгiлерi : веналарының ( какпа арасындағы - кiндiкманы веналары
тармақтарымен ) және құрсақтың алдыңғы қабырғасының ве аналарымен ( жоғарғы және төменгi
куыс веналарына құятын тармактар ) анастомоздар ; құрсақтың алдыңғы қабырғасы веналары және
асқазан венала ры арасындағы анастомоздар ( жоғарғы және төменгi куыс вена ларына құятын
тармақтар ) ; - ішперде артындағы кеңістіктегі айналмалы тоқ ішек вена лары қақпалык вена
жүйесінен мен бүйрекманы , бүйреку безінің , аналық без , аталық без , бел веналары мен анасто
моздар ( жоғарғы және төменгi куыс веналарына құятын тармақтар ) ; - - жоғарғы ( төменгі шарбы
майлы веналарға құятын тармақтар ) , ортаңғы және төменгi тiк iшек веналары арасындағы анасто
моздар . Бауыр затында артерия және веналар ( қақапалық веналар тармақта ры ) кіші көлемді
тамырларға бөлінеді және микроциркуляцИЯЛЫҚ ағым пайда болады , ол капиллярлық өрім түзуге
қатысады . Әрбір бөлікшенің ортасынан орталық вена өтеді . Бұл тамырлар бөлікшеара лық тінде
үлкен тамырларды түзеді , яғни , 3-5 бауырлық веналар ( vv . hepaticae ) . Бауырлық веналар
бауырдан шығып , төменгі қуыс ве насына құяды . Бауырлық веналардың бауырдан шығатын жерін
кейде бауырдың кавальды қақпасы деп атайды . Лимфа ағысы Бауырда беткей және терең
лимфалық тамырлары бар . Терең лимфалық тамырлар ішінде бауыр веналары бойынан өтетін
өрлемелі лимфалық тамырлар және қақпалық вена тармақтарымен және бауырдың меншікті
артериясымен бірге жүретін төмендегіш лимфалық тамырларды ажыратады . Терең лимфа
тамырлардың негізгі бөліктері бауыр - он екі елі ішектік байламда орналасқан , олар бауырлық
лимфалық түйіндерге барып құяды . Осы лимфалық ағыстың екінші кезеңі құрсақтық лимфалық
түйіндер болып табылады , олар құрсақ бағанасының маңында орналасқан , одан әрі кеуделік өзекке
құяды . Терең өрлемелі және беткі лимфалық тамырлар лимфаны кеуде қуысындағы лимфалық
түйіндерге барып құяды , онда лимфалық та мырлар көкет арқылы және төс пен оның қабырғалық
бөлігінің ара сынан өтеді . Иннервация Бауыр иннервациясының көзi екi кезбе нерв , құрсақ өрімі ,
оң жақ көкеттік нерв болып табылады . Құрсақтық өрімінен бауырлық өрім түзіледі , ол бауыр - он
екі елі ішектік байламда орналасқан және бауырға қақпасы арқылы кіреді . Оң жақ кезбе нерв
құрсақ өрімінің құрамына кіреді . Сол жақ кезбе нерв бауырға тармақ береді , ол бауыр он екі елі
ішектік байламның құрамынан өтеді және бауыр өріміне қақпа маңында қосылады . Оң жақ
көкеттік нерв бауырдың артынан келеді немесе бауыр қақпасына бауырлық өрімнің құрамында
кіреді . Оң жақ көкеттік нервтiн бауыр иннервациясына қатысуы аурудың оң жақ бұғана үстіне
иррадиациялануымен сипатталады ( phrenicus феномен ) .
9. Өт қабы топографиясы. Синтопиясы, ішастарға қатысы. Өт қабы артериясының,
бауырлық, өт қаптық және жалпы өт өзектерінің топографиясы. Кало үшбұрышы.
Анатомиялық сипаттама . Өт қабы алмұрт тәрізді , көлемі 40-60 мл қуыс болып табылады . Оның
ұзындығы 7-8 см , түбінің көлемі 2—3 см . Өт қабының түбін ( fundus ) , денесін ( corpus ) ,
мойынын ( collum ) және 2 қабырғасын : бауырға жанасып жатқан жоғарғы және құрсақ қуысына
қараған төменгі қабырғасын ажыратады . От кабының мойны иiлген және өт кабы денесіне өтетiн
бұрышта орналасқан . Өт қабының қабырғасы шырышты , бұлшыкеттi қабаттардан , жұқа
борпылдақ дәнекер тіннен , сірнелі кабыкасты және сірнелі қабықтан ( висцеральды ішперде )
тұрады . Борпылдақ дәнекер тін қабаты субсiрнелі сұйықтықтың бөлінуін және холецистэктомия
кезiнде өт кабы және оның бөлiктерiн глиссонды капсуладан ажырауын жеңілдетеді . Топография .
Өт қабы бауырлық қалтаның бауырасты саңылауында , бауырдың төменгі бетіндегі өт қабы
ойысында орналаскан . Оның құрсақтың алдыңғы қабырғасына кескіні оң жақ төсмаңы сызығының
Хқабырғаның төменгі жиегімен қиылысқан жеріне сәйкес келеді . Егер өт қабының түбі бауырдың
төменгі қырынан шығып тұрса , құрсақтың алдыңғы қабырғасына жанасып жатады . Өт қабының
төменгі беті 12 елі ішектің төмендегіш бөлігімен немесе көлденең iшекпен жа насады , егер өт қабы
латеральды орналасса , өрлемелі тоқ ішекпен , ал медиальды орналасқан жағдайда асқазанның
алдыңғы қабырғасымен жанасады . Өт қабының ішпердеге катынасы көбінесе мезоперитонеальды ,
кейде экстраперитонеальды болуы мүмкін . Экстраперитонеальды жағдайда болғанда өт қабының
2/3 бөлігі бауыр паренхимасына еніп орналасады . Интраперитонеальды орналасқан кезде ішперде
өт қабын барлық жағынан жауып жатады , шажырқайы болуы да мүмкін және өт кабы бауырдан
тыс орналасады . Қанмен қамтамасыз етілуі , лимфа ағысы , иннервация . Өт қабы өт артериямен ( а
. cystica ) қанмен қамтамасыз етіледі , ол бауырдың оң жақ меншікті артериясының тармағы болып
табылады және Калло үшбұрышының негізін құрайды ( үшбұрыштың бүйір жақтарын жалпы -
холецисТЭКТОМИЯ бауыр және өт өзегі құрайды ) . Калло үшбұрышы кезінде өт артерияны
табудағы маңызды нысана. Өт арте риясы меншікті бауыр артериядан басталғанда , төменіректен
гастроду оденальды және жоғарғы панкреатодуаденальды артериялардан бастау алуы мүмкін . Ол
біреу ғана емес , екеу және үшеу болып , өт қабын канмен камтамасыз етедi . Вена ағысы өт -
қапшықты вена арқылы қақпа венасының оң жақ тармағына келіп құяды . Лимфалық ағыс өт қабы
мойнының айнала сында орналасқан лимфалық түйіндеріне , бауыр - он екі ішек байламы
негiзiндегi , он екі елі ішек бойында орналасқан лимфалық түйіндерге ағады . Өт қабының
иннервациясы бауыр нервтік өрімі арқылы жүзеге асады .
Өт өзектері Анатомиялық құрылысы және топографиясы . Оң және сол жақ өзектердің түзілуі
сегментарлық өт өзектерінің бірігуінен пайда бо лады . Сол жақ бауырлык өзекк II , III және IV
сегменттер өзектерінің бірігуінен , ал оң жақ өзек V , VI және VII сегменттер өзектерінің бірігуінен
пайда болады . I және VIII сегменттердің өт өзектері оң не месе сол жақ өзектерге құйылады . Оң
жақ және сол жақ бауырлық өзектер біріккенде жалпы бауыр өзегі түзіледі . Өзектердің бірігетін
деңгейі бауыр қақпасынан 1-1,5 см қашықтықта орналасады . Оң жақ бауырлык өзек жалпы
бауырлық өзекке құйылмай , тікелей өт қабы мойнына , өт өзегіне немесе жалпы өт өзегіне ашылуы
мүмкін . Ол кезде жалпы өт өзегі сол жақ бауырлық өзектің жалғасы болып та былады . - - Жалпы
бауырлық өзектің ұзындығы 2,2-3 см , көлемі - 6-7 мм Өт өзегі ( ұзындығы -4 см , көлемі 4 мм ) өт
қабы ойысының артқы бөлігінде орналасады , сол жерде жалпы бауырлык өзекпен бірігеді .
Олардың бірігу деңгейі бауыр - он екі елі ішек байламының жоғарғы және ортаңғы үштен бір
бөлігіне немесе ортасына сәйкес келедi , бiрак түтік бұл байламның төменгі бөлігіне , 12 елі ішектің
көлденең бөлігіне немесе ұйқы безінің басы артына ашылуы мүмкін. Өт өзегі құйылудан бұрын
жалпы өт өзегін алдыңғы немесе артқы жақтарынан қиылыса өтуі мүмкін және өзектің оң жағына
емес сол жағына ашылуы мүмкін . Мұндай орналасу холецистэктомия кезінде қауіпті , өйткені , өт
өзегін емес , жалпы өт өзегін кесіп жіберу қаупі бар . Жалпы өт өзегі өт және жалпы бауырлык
өзектердің бірігуінен пай да болады . Оның ұзындығы — 5-8 см , диаметрі - 5-7 мм . Жалпы өт
өзегінің 4 бөлігін ажыратады : - бауыр - он екі - он екі елі ішек үстілік ( pars supraduodenalis ) кстан
елі ішек байламының деңгейінде , оның оң жақ жиегінде орналасқан , ұзындығы - 3-3,2 см ; - 12 елі
- он екі елі ішек артындағы бөлігі ( pars supraduodenalis ) ішектің жоғарғы көлденең бөлігінің
артында орналасқан , ұзындығы — 1,8 см - ге жуык ; - ұйқы бездік ( pars pancreatica ) - бездiн
артында , жартылай ішінде немесе ұйқы безі басының паренхимасында орналасқан , ұзындығы 2,9
см - ге жуык ; - қабырға ішінде немесе интрамуральды ( pars intramuralis ) — 12 елі ішектің
төмендегіш бөлігінің артқы - медиальды қабырғасына кигаш орналасқан , ұзындығы - 1,6 см .
Жалпы өт өзегінің соңғы бөлігі ұйқы безнің өзегімен бірігіп бауыр ұйқы безі ампуласын түзеді , ол
12 елі ішек куысына үлкен емізікшеге ашылады . Ұйқы безiнiн басында аталған екі өзекшелер
жалпы өт өзегін түзеді , ұзындығы 2-2,5 см - ге дейін тең ; бөлек - бөлек жалпы өт өзегi және ұйқы
безі өзегі құйылуы да мүмкін . Бауырдан тыс өт жолдарының қысқыштар ( сфинктер ) . Бауырдан
тыс өт жолдарының бойында бірнеше тегіс бұлшықетті қысқыштар бар : - өт қабының мойнында ет
өзегіне өтетін жерде ( Лютгенс сфинктері ) ; - өт өзегінің мен жалпы бауыр өзегінің біріккен
жерінде ( Мириз зи сфинктері ) ; - жалпы өт өзегі ( m . sphincter ductus choledochi ) , Халықаралық
терминология бойынша жоғарғы және төменгі қысқыштардан тұрады ; - ампулалар ( m . sphincter
ampullae ) ( Одди сфинктері ) . Соңғы екі қысқыштар ұйқы без өзегінің қысқыштарымен бірге
күрделі қысқышты кешен түзеді , ұзынша , қиғаш , айналмалы жұмсақ бұлшықетті талшықтардан
тұрады . Бұл қысқышты кешенді билиаро - панкреатикалық қысқыш деп атауға болады ( т . sphincter
biliaropancreaticus ) . Өт жолдары құрылысының балалардағы ерекшеліктері . Өт өзегі жаңа туылған
балаларда бауырмен жабылған , бұл оның пальпаторлық және рентгенологиялық зерттеулер кезінде
кедергі жа сайды . Жиі өт қабы алмұрт тәрізді және цилиндр пішінде кездеседі . Өт қабының
өлшемдері : ұзындығы 14-50 , ені - 5—16 мм . Өт өзектері жекеше әр түрде болады : өт өзегінің
ұзындығы 2-18 , жалпы бауырлық түтіктің ұзындығы 5-18 , жалпы өт өзегінің ұзындығы 13—33
мм . Жаңа туылған балаларда өт қабының түбі құрсақтың алдыңғы қабырғасында оң жақ бұғана
ортаңғы сызығынан 3-5 мм ішке қарай орналасқан нүктеде кескінделеді . 5 жасқа дейін түбі
алдыңғы ортаңғы сызықтан 1,5—2 см сыртқа қарай орналасады . 5 жастан кейін өт қабы түбі
ересектердікіне сәйкес кескінделеді .
10. Көкбауыр топографиясы. Голотопиясы, скелетотопиясы, синтопиясы, байламдары
және ішастарға қатысы. Қандануы, иннервациясы, веналық және лимфалық ағысы.
Көкбауыр IX — XI қабырғалар деңгейінде сол жақ қабырға астын да орналасқан . Жоғарыда
көкеттің төменгі бетіне , ішкі жағында асқазанның түбіне , артында сол жақ бүйрекке , бүйрекүсті
безiне , төменде көлденең iшекпен жанасып жатады . Көкбауыр ішпердемен интраперитонеальды
жабылған және оның айналасындағы мүшелермен байланыстыратын байламдары бар : көкет -
көкбауырлық ( lig . phrenicolienale ) және асқазан - көкбауырлық ( lig . gastrolienale ) . Көкбауырды
ұстап тұратын байламдардың ішіндегі ең маңыздысы көкет - айналмалы ішектік байлам , ол
көкеттен сол жаққа қарай тоқ ішектің айналмалы ішектік иініне ( көкбауырлық ) барады .
Көкбауырды құрсақтың сабаудың тармағы көкбауырлық арте рия қанмен қамтамасыз етеді ,
веналық қан көкбауыр венасымен , со сын қақпалық венаға құяды . Лимфалық ағыс көкбауыр
лимфалық түйіндерімен құрсақтық түйіндерге ағады . Көкбауыр иннервациясы ат тас
қантамырлармен бірге жүретін нервтік өрім арқылы жүзеге асады .
11. Ұйқы безінің топографиясы. Голотопиясы, скелетотопиясы, синтопиясы (қолқаға,
төменгі қуыс венаға, қақпа венаға, құрсақ сабауына, жоғарғы шажырқайлық
артерияға және көлденең жиектік ішек шажырқайына қатысы), байламдары және
ішастарға қатысы. Ұйқы безі өзектері. Қандануы,иннервациясы, веналық және
лимфалық ағысы.
Анатомиялық сипаттамасы . Ұйқы безі ( pancreas ) оңнан солға , төменнен жоғарыға
бағытталған , ұзына бойлы созылған пішіндегі мүше . 16-17 CM Бездiң салмағы - 65-102 г ,
ұзындығы 12-26 , орташа Оның басын , денесін және құйрығын ажыратады . Басы және денесінің
арасында жіңішкерген жері мойны орналасқан , артқы жағынан жақсы көрінеді . Бездің басының
алдыңғы , артқы беттері , жоғарғы және төменгі қырылары бар . Басының артқы - төменгі бөлігі
ілмек тәрізді өсінді түрінде болады , төменгі және солға бағытталған . Денесі 3 қырлы пішінде
болады . Оның алдыңғы , артқы және төменгі беттерін , жоғарғы , төменгі және әлсіз жетілген
алдыңғы жиектерін ажыратады . Денесінің оң жақ бөлігі алға қарай шажырқай тәрізді төмпешік
түрінде шығып орналасқан . Артқы бетінде көкбауырлық та мырлар өтетін жүлге бар . Ұйқы безінің
құйрығы жазық . Оның 2 бетін — алдыңғы , артқы және 2 жиегін - жоғарғы , төменгі беттерін
ажыратады . Ұйқы безінің дәнекер тінді капсуласы артқы бетінде анық , қалыңдығы : 50-60 мкм .
Ұйқы безі бөлшекті құрылысқа ие және ол беттерінен анық көрініп тұрады . Бездің бөлшектері
бірінші , екінші және үшінші реттегі болып бөлінеді және дәнекер тіндермен бөліп тұрады. Бездің
эндокриндік бөлімі , панкреатикалық аралшықтар тең түрде орналаспаған . Олар басында аз , ал
құйрықты бөлігінде және ілмек тәрізді өсіндіде көп . Жалпы ұйқы безінде 200 мындан 1,5 млн - ға
дейін аралшықтар бар . Олардың өлшемі - 100-300 MKM . Без сырткы секреция безі ретінде , ол
тармақталған , мүшеішілік өзектер торлары бары , олар бірігіп ұйқы без өзегіне құяды ( ductus
pancreaticus ). Ол бездің ұзынша бойымен өтіп , өзінің сағасымен он екі елі ішекке , кейде , көптеген
кісілерде жалпы өт өзегімен бірігіп барып құйылады . Ұйқы безінің басында жиі қосымша өзек
( ductus pancreaticus accessories ) болады , ол ұйқы безінің басты өзегіне немесе 12 елі ішектің кіші
емізікшесіне ашылады . Топографиясы . Голотопиясы . Ұйқы безі ішперде арты кеңістіктің
жоғарғы бөлігінде орналасқан , құрсақтың алдыңғы қабырғасына меншікті құрсақ үстілік аймаққа
( басы , денесі ) , сол жақ қабырғаасты аймаққа ( құйрығы ) кескінделеді . Егер кіндіктен көлденең
кіндік арқылы және ұзынша дененің ортаңғы сызығы бойымен сызық жүргізсе , түзілген бұрыштық
биссек трисадан жоғары оңға қарай 5 см қашықтықта екінші көлденең сызык жүргізсе , үшбұрыш
түзіледі , онда ұйқы безі басының кескінін көруге болады . Без денесінің жоғарғы жиегі кіндіктен 10
см жоғары , төменгі кыры кiндiктен 5 см жоғары орналасқан . Скелетотопиясы . Ұйқы безі I бел
омыртқа деңгейінде орналасқан . Өзіне тән ерекшеліктері бар) . Ұйқы безі жоғары орналасқанда
оның басы XII кеуде I бел омыртқалар , денесі - XII кеуде омыртқа , құйрығы — XI және XII кеу де
омыртка деңгейіне сәйкес орналасады . Ұйқы без төмен орналасқан кезде басы - IV , денесі - III ,
құйрығы II бел омыртқалар деңгейіне сәйкес орналасады . - Синтопиясы. Ұйқы безі басының
алдыңғы бетіне : жоғарғы бөлігіне асқазанның пилорикалық бөлігі , он екі елі ішек бастапқы бөлігі ,
төменгі бөлігіне ащы ішектің ілмектері жанасып жата ды . Без басының артқы бетіне оңнан солға
қарай оң жақ бүйрек , жал пы өт өзегі , төменгі қуысты вена , қақпалық венаның бастапқы бөлігі ,
көкеттің белдік бөлігі жанасып жатады . Оң жақта жоғарыдан төмен қарай басына 12 елі ішек
жанасып жа тады . Ұйқы безі денесінің алдыңғы беті шажырқайлық қалтаның артқы қабырғасын
түзуге қатысады және асқазанның артқы қабырғасына жанасып жатады . Дененің жоғарғы жиегінен
немесе артқы бетінен көкбауырлық артерия мен вена өтеді . Ұйқы без денесінің артын да , ішперде
артындағы кеңістікте құрсақтық колка , бездің жоғарғы жиегінде — қолқадан шығатын құрсақтық
бағана , төменгі жиегінен -OE.er төмен - жоғарғы шарбы майлы артерия орналасқан . Ұйқы безі
құйрығының алдыңғы беті шажырқайлық қалтаның артқы қабырғасын түзуге қатысады , артқы беті
сол жақ бүйректің алдыңғы бетінің ортаңғы бөлігіне , сирек сол жақ бүйректің жоғарғы бөлігіне
және одан да сирек сол жақ бүйректің жоғарғы полюсына және бүйрекүсті безіне жанасып жатады .
Ішпердемен және байламдармен қатынасы . Ұйқы безі ішпердемен экстраперитонеальды
жабылған . Висцеральды ішперде ұйқы без басының алдыңғы бетін , денесінің жоғарғы және
төменгі бетін , құйрығының алдыңғы бетін жабады . Басының алдыңғы бетіне және құйрығының
төменгі жиегіне тоқ ішектің көлденең бөлігінің шарбы майы бекітіледі . Ұйқы безінің байламдары
ішперденің бір бөлігі , безден жан жағындағы мүшелерге ауысады да байлам түзіледі : асқазан -
ұйқы безі , бауыр - ұйқы безі , көкбауыр - ұйқы безі , ұйқы безі - айналмалы тоқ ішектік байламдар .
Қанмен қамтамасыз етілуі . Бездін артериялык канмен қамтамасыз етілуі құрсақ сабауының
тармақтарымен ( жалпы бауырлық артерия , көкбауырлық артерия ) және жоғарғы шажырқай
артериясымен жүзеге асады ( 19.32 - сурет ) . Ұйқы безі бас канмен қамтамасы етеді : шығатын
алдыңғы және гастродуоденальды артериядан тартқы жоғарғы панкреатодуоденальды артериялар
( аа . pan creaticoduodenales superiors anterior et posterior ) , жалпы бауырлық артерияның тармақтары
; жоғарғы шарбы май артериясынан шығатын төменгі ұйқы без екі елі ішектік артерияның ( aa .
pancreaticoduodenales inferior ) Малдыңғы және артқы тармақтары . Бездiң денесі мен құйрығы
көкбауыр артериясының ұйқы бездік тармақтарымен қанмен қамтамасыз етіледі . Олардың
арасында дорсаль ды ұйқы безі артериясы ( а . pancreatica dorsalis ) , төменгі ұйқы безі артери ясы ( a
. pancreatica inferior ) , ұйқы безіалды артериясы ( a . prepancreatica ) , үлкен ұйқы безі артериясы ( a .
pancreatica magua ) , ұйқы безі құйрықтық артериясы ( а . caudae pancreatic ) . Ұйқы безінен веналык
ағыс ұйқы без веналары арқылы ( vv . pancreatical ) көкбауыр және жоғарғы шарбы май венасына
құяды . Ұйқы без - он екі елі ішектік вена ( vv . pancreatoduodenales ) арқылы какпалык венаға құяды
. Лимфалық ағысы . Ұйқы безінің лимфалық жүйесіне терең және бет кей орналасқан лимфалық
торлар , регионарлық лимфалық түйіндер жа тады. Ұйқы безінің басынан лимфа алдыңғы және
артқы ұйқы безі - он екі елі ішек артериясы бойындағы және бауыр - он екі елі ішек байламындағы
және жоғарғы шарбы май тамырлары бойындағы лимфалық түйіндерге ағады . Ұйқы безі денесі
мен құйрығынан лим фа көкбауыр тамырлары бойындағы , ұйқы безi денесінің алдыңғы
жиегіндегі , көлденең ішек шарбы майы бекітген жері бойындағы және ұйқы безінің құйрығы
аймағындағы , ұйқы безі - көкбауыр , асқазан көкбауыр байламдарында орналасқан лимфа
түйіндеріне ағады . Ұйқы безінің салдарлық лимфалық жүйесінің лимфалық түйіндері құрамына
бауырлық , жоғарғы шарбы майлық және құрсақтық лимфалық түйіндер кiредi . Ұйқы безінен
лимфаны қабылдайтын лимфалық түйіндер топтары өзара анатомоз жасайды және айналасында
орналасқан мүшелердің лимфалық түйіндерімен анастомоз жасайды . Бұл жағдай ұйқы безінің iсiгi
кезiнде метастаздардың жайылуына мүмкіншілік береді . Иннервация . Ұйқы безiнiң
иннервациясына симпатикалык , парасимпатикалық нервтер қатысады . Бұл нервтердің тармақтары
шажырқай өрімінің құрамына кіреді . Ұйқы бездiн бетінде алдыңғы және артқы нерв өрімдері
түзіледі
12. Құрсақ қусының төменгі бөлігінің топографиясы. Қойнаулары,өзектері және ойыстары
(қалтары).
Құрсақтың қуысының төменгі қабатында он екі елі ішектің төменгі бөлігі , ащ және мықын
ішек , соқыр ішек құрт тәрізді өсіндісімен , тоқ ішектің көлденең бөлігі орналасқан. Құрсақтың
төменгі қабатында үлкен шажырқай орналасқан , ол фартук тәрізді көлденең ішектің жиегінен
төменге салбырап және ащы ішекті алдыңғы жағынан жаба отырып орналасқан . Эмбриональды
кезенде үлкен шажыркай асқазанның үлкен мiнiнен айналмалы ішекке өтетін іш перденін 4
жапырақшасынан түзілген . Үлкен шажырқайда майлы клетчатка , кантамырлар , лимфалық та
мырлар және түйіндер , нерв өрімдері орналасқан . Құрсақ қуысының төменгі қабатың
топографиясы ішпердеден түзілетін екі бүйірлік өзектермен ( оң және сол жақтық ) және екі
шарбымайлық қуыстармен ( оң және сол жақтық ) ерекшеленеді 19.8 - сурет ) . Оң жақ бүйірлік
өзек немесе оң жақ айналмалы тоқ ішек бөлігінің маңындағы жүлге ( sulcus paracolicus dexter ) ,
латеральды жағынан - ток құрсақ қуысының бүйір қабырғасымен , медиальды жағынан ішектің
өрлемелі бөлігімен шектелген . Бұл өзек жоғарыдан - оң жақ көкетастылық кеңістікке жалғасады
және бауырастылық кеңістікпен байланысады , төменнен мыкын ойысына жалғасады және сол
арқылы кіші жамбас куысымен байланысады . Мұндай анатомиялық жолдармен байланыс
кезінде іріңді экссудат және куысты мүшелер ішіндегі құрылымдар төменгі қабаттан жоғарыға
( оң жақ көкетасты кеңістікке ) және қарама - қарсы жоғарғы қабаттан төменгі қабатқа
( шажырқайлық сөмкеге , бауырастылық кеңістікке ) та ралып , одан әрі кіші жамбас қуысына
таралуы мүмкін . Сол жақ бүйірлік өзек немесе сол жақ айналмалы ішек маңындағы құрсақ
қуысының жүлге ( sulcus paracolicus sinister ) , латеральды бүйірлік қабырғасымен , медиальды -
тоқ ішектің төмендегіш бөлігімен және сигма тәрізді ішекпен шектелген және ол кіші жамбас
қуысымен байланысады . Бұл өзек жоғарғы жағынан көкет - айналмалы ішектік байлам арқылы
жақсы бөлініп тұрады . Байлам айналмалы ішектің оң жақ иінімен , төменде сигма тәрізді ішек
және оның шарбы майы бойына бекітіледі . Құрсақтыңтөменгіқабатының ортаңғы
бөлігініңартқы қабырғасында ең ірі ойыс орналасқан : оң жақ және сол жақ шарбымайлық
қойнау . Оң жақ шарбымайлық қойнау ( sinus mesenterisus dexter ) - жоғарыда көлденең
ішектің шарбымайымен , оң жактан тоқ ішектің өрлемелі бөлігімен , сол жақ және төменнен -
ащы ішектің шарбы майымен және мықын ішектің соңғы бөлігімен шектеліп орналасқан . Сол
жақ шарбымайлық қойнау ( sinus mesentericus sinister ) - жо ғарыда — көлденең ішектің
шарбы майымен және сол жақ айналмалы ішек иінімен , сол жақта - тоқ ішектің төмендегіш
бөлігімен , мықын ішекпен , оң жақта - ащы ішек шарбы майының негізімен шектелген , ал
төменде кеңейе отырып , кіші жамбас куысымен байланысады. Оң жақ және сол жақ
шарбымайлық қойнаулар ащ және мықын ішектердің ілмектерімен толтырылған . Олар өз ара
тек жоғарыда он екі елі ішек - ащы ішек иіні ( flexura duodenajejunalis ) аймағында ғана бір
бірімен байланыса алады . Бұл екi қойнаулардың ішінде оң жақ шарбымайлық қойнау шек
телген болып табылады . Перитонит кезінде осы қойнауда орналасқан іріңдік инфильтрат
түрінде немесе ішек iлмектерi арасындағы аб сцесс түрінде жиналады . Іріңді экссудат
қойнаудың тереңдеу бөлігінде жоғарғы , оң жағында жиналады . Төменгi кабатта мүшелер мен
ішперде арасында бірнеше ойыстар түзіледі . Он екi елi iшектiн аш ішекке ауысатын
аймағында жоғарғы және төменгі он екі елі ішектік ойыстар немесе шұңқыр ( recessus duodenalis
superior u inferior ) орналасқан . Мұндай шұңқырлар мықын ішектің соқыр ішекке өтетін жерінде
 де бар . Бұл жоғарғы және төменгі мықын - соқыр ішектік шұңқырлар ( recessus ileocecalis
superior және inferior ) . Соқыр ішектің артында соқыр ішек артындағы шұңқыр ( recessus
petrocecalis ) орналасқан . Бұл шұңқырларда құрсақішілік жарықтардың дамитын орны болуы
мүмкін .
13. Аш ішек топографиясы. Оның бөлінуі. Жіңішке және мықын ішек. Скелетотопиясы,
синтопиясы. Аш ішек бастамасын анықтау әдістері. Қандануы,иннервациясы, веналық
және лимфалық ағысы.
Ащы ішек ( intestinum tenue ) 3 бөліктен тұрады : он екі елі ішек ( duodenum ) , ащы ішек-(жіңішке
ішек) (јејunum) және мықын ішек (ilieum) Топографиялық , анатомиялық жағынан алғанда он екі елі
ішектің мықын және ащы ішектерден айырмашылығы бар , сондықтан ол бөлек сипатталады .
Анатомиялық сипаттамасы . Ащы және мықын ішек жіңішке ішектің шарбы майлық бөліктерін
түзеді . Он екі елі ішектің ащы ішекке өтетін жері он екі елі ішек - ащы ішектік иілімі ( flexura
duodenojejunalis ) болып табылады . Ол сол жақта I немесе II бел омыртқа деңгейінде орналасқан .
Иілім жоғарыдан келетін ішпердеден түзілген он екі елі ішек - ащы ішек қатпарына бекітіледі , онда
бұлшықет және дәнекер тінді талшықтар орналасқан , олар бұлшықетті он екі елі ішекті ұстап
тұратын байлам ( т . sculig . suspensorium duodeni ) ( бұлшықет немесе Трейтц байламы ) түрінде
сипатталады . Бұлшықет талшықтары ұйқы безі артынан жоғарыға бағытталады және көкеттің сол
жағына қосылады . Ащы ішек мықын ішекке ешқандай шекарасыз өтеді , әрі қарай ол соқыр ішекке
жалғасады . Ащы және мықын ішектердің ұзындықтары өзгеріп отырады . Мәйітте өлшенген ащы
және мықын ішектің ұзындығы 3 - тен 11 м - ге дейін , көптеген кісілерде 6-7 м құраған . Ащы
ішектің тірі тiндерi бұлшықет тонусына байланысты кіші болады . Ащы ішектің шарбы майлық
бөлігінің 1/5 бөлігін ащы ішек , 3/5 бөлігін мықын ішек құрайды . Аш ішектің бастапқы бөлігінің
диаметрі 3,5-4,8 см . Ол ащы және мықын ішектердің бойында кішірейеді және мықын ішектің
соңғы бөлігінде диаметрі - 2-2,7 см құрайды . Ащы ішектің шарбы майлық бөлігінде шарбы майлық
жиек және қарама - қарсы жағына шарбы майлык бекітіледі , бос жиегі болып ажыратылады . -
Топографиясы . Голотопиясы . Ащы және мықын ішек құрсақ куысының төменгі қабатының көп
бөлігін алып жатады . Ащы ішектің ілмектері төменгі қабаттың сол жақ жоғарғы бөлігінде , ал
мықын ішек iлмектерi төменгі қабаттың оң жақ төменгі бөлігінде орналасқан . Ащы ішектiн он екі
елі ішек - ащы ішек иіні мен мықын ішектің соқыр ішекке ауысатын жері тұрақты орналасады .
Құрсақтың алдыңғы қабырғасына ащы ішектің ілмектері сол жақ бүйір , жартылай сол жақ шап
аймағына , ал мықын ішек ілмектері оң жақ бүйір , жартылай кіндік аймағына кескінделеді .
Скелетотопиясы . Омыртқаға ащы ішектің бастапқы және мықын ішектің соңғы бөліктері
бекітілген . Ащы ішектің бастапқы бөлігі II бел омыртқа деңгейінде , брахиоморфты кісілерде
жоғарырақ 1 - II омыртқалар , ал долихоморфты дене бітімдегі кісілерде төменірек II - III бел
омыртқалар деңгейінде орналасқан . ran Мықын ішектің сонығы бөлігі бел омыртканын мүйісі
деңгейінде орналасқан , соған қарамастан , соқыр ішектің орналасуына байланы сты өзгереді .
Синтопиясы . Ащы және мықын ішектер алдыңғы жағынан үлкен шажырқаймен жабылған , оң
жағында соқыр ішек және өрлемелі тоқ ішек , жоғарыда көлденең ток ішек шарбы майымен бірге ,
сол жақта төмендегіш тоқ ішек және сигма тәрізді ішек орналасқан . Ащы ішек ілмектерiнiң
артында париетальды ішпердемен бөлінген ішперде артындағы кеңістік мүшелері : оң жақтағы
және сол жақтағы бүйрек , құрсақтық қолқа , төменгi куысты вена орналасқан . Кiшi жамбас
қуысына түсетін ішек ілмектері ерлер жамбас қуысында қуық пен тік ішектің арасында , ал әйелдер
жамбас қуысында жатыр мен оның қосымшларының және тік ішектің арасында орналасқан .
Ішпердемен жабылуы . Ащы және мықын ішектер ішпердемен интра перитонеальды жабылған
және барлык деңгейлерінде шарбы майлары ( mesenterium ) бар , оның жапырақшаларының
арасынан қантамырлар , лимфалық тамырлары мен түйіндері , нерв өрімдері өтеді . Ащы ішек
шарбы майы арқылы құрсақ қуысының артқы қабырғасына бекітіледі . Шарбы майдың түбірі ( radix
mesenterii ) , оның құрсақ қуысының артқы қабырғасына бекітілетін жері және ащы ішекке келіп
бекітілетін бос жиегі бар . Шарбы майдың түбірі II бел омыртқа деңгейінде он екі елі аш ішектік
иілімнен басталып , құрсақ қуысының артқы қабырғасына қиғаш жоғарыдан төмен , солдан оңға
қарай бағытталып орналасқан . Шарбы май түбiрiнiн ұзындығы 15-23 см - ді құрайды . Шарбы
майдың ұзындығы өзгеріп отырады . Ащы ішектің бастапқы бөлігінде 1-2 см , біртіндеп ұзара
отырып 1,5-2 м аралыкта 13-17 см жетеді . Одан әрі біршама деңгейде ұзындығы сақталады да ,
мықын ішектің төменгі бөліктерінде кыскарады , соңғы 20-25 см ұзындықта және мықын ішектің
соқыр ішекке ауысатын жерінде болмауы да мүмкін . Ащы мыкын ішек және қабырғаларына
өткеннен Cor жапырақшаларға бөлінеді де , ішектің шарбы майлы жиегінде жіңішке жолақ ( pars
nuda ) пайда болады , одан ішек қабырғасына қантамырлар envo мен нервтер өтеді . Ащы ішектің
бастапқы бөлігінде шарбы майлы жиектің ені барынша аз және 2-5 мм тен , ащы ішектің бойында
бірте - бірте ұлғайып , мықын ішектің соңғы бөлігі деңгейінде 15 мм - ге дейін жетеді . Қанмен
қамтамасыз етілуі және вена ағысы . Ащы ішек пен мықын ішектер жоғарғы шарбы май
артериямен қанмен қамтамасыз етіледі , ол XII кеуде немесе I бел омыртқа деңгейінде құрсақтық
қолқадан шығады 19.34 - сурет ) . Бұл артерия ұйқы безінің төменгі жиегінен шығады да , он екі елі
ішектің көлденең бөлігін алдыңғы жағынан кесіп өтеді , ащы ішек шарбы майы түбiрiне кiредi және
илеоцекальды бұрышқа бағытталады да , ащы ішекке 12-16 тармақтар ( сирек 20 ) , ащішектік және
мықын ішектік артериялар ( aa . jujunales , aa . iliacae ) береді . Жоғарғы шажырқай артерияның
соңғы тармағы мықын - соқыр ішектік артерия ( a . iliocecalis ) болып табылады . Ащы ішектік және
мықын ішектік артериялар шарбы майда доға тәрізді тамыраралық анастомоздарды аркад түрінде
бірнеше ( 3-5 ) қатарлы түзеді , олардың көлемі ішек қабырғасына жақындаған сайын кішірейеді .
Бұл артериялардан ішек қабырғасына шарбы май жиегінен енетін тік артериялар шығады .
Көптеген аностомоздар коллатеральды қанайналымы үшін жақсы жағдай жасайды және ащы
ішектің бөлек тамырлы аяқшаларын алып , жасанды өңеш , кынап және қуыққа пла стика жасау
үшін өте ыңғайлы . Ащы және мықын ішектерден веналық ағыс аттас ащы ішек , мықын ішек және
илеоцекальды веналар арқылы жүзеге асады , олар жоғарғы шарбы май венаға немесе какпалық
венага куйылады . Лимфалық ағыс . Ащы ішектен лимфалық ағыс шарбы май бойын да
қантамырлармен бірге орналасқан лимфалық тамырлар арқылы аралық лимфалық түйіндерге
ағады , олардың саны 180-200 болады . Лимфалық түйіндер 3 қатарда орналасады : ішектің шарбы
майы бойында , тамырлық аркад деңгейінде , жоғарғы шарбы май артерияның және оның
тармақтарының деңгейінде . Шарбы май түбірінен лимфа лимфалық тамырлармен жоғарғы шарбы
май артерияның бастапқы бөлігінде орналасқан орталық шар бы май лимфалық түйіндерге ( 1—8 ) ,
одан әрі ішектік бағанаға ( truncus intestinalis ) , сосын кеуделі өзектің бұлшықетті цистернасына
құяды . Иннервация . Ащы және мықын ішек жоғарғы шажырқай өрімі арқылы нервтенеді . Оның
құрамына симпатикалық және парасимпатикалық нерв өрімдері кіреді . Жоғарғы шажырқай өрімі
ішек қабырғасына кіріп , мүшеішілік нерв өрімдерін түзеді . Екiншi жолы - қабырғалық бел
лимфалық түйіндер бел бағанасы бойынша кеуделік өзекке құйады .
14. Онекіелі ішек (ұлтабар) топографиясы. Бөлімдері, скелетотопиясы, синтопиясы,
ішастарға қатысы. Жалпы өт және ұйқы без өзектерінің құятын жері. Қандануы,
иннервациясы, веналық және лимфалық ағысы.
Он екі елі ішек әр түрлi пiшiнде болады : жүзік тәрізді , U- , V- , С - тәрізді және дұрыс емес пішінде
. Жүзік тәрізді және U - тәрізді пішіндер жиі кездеседі . Он екі елі ішектің 4 бөлігін ажыратады :
жоғарғы бөлігі ( pars superior ) , төмендегіш ( pars descendens ) , көлденең немесе төмендегіш ( pars
horisontalis s . inderior ) және өрлемелі ( pars ascendens ) және екі иілімі бар : жоғарғы және төменгі
( faxura duodeni sceperior ) , ( fexura duodeni inferior ) . Жоғарғы бөлігінің ұзындығы 3—5 см , ол
асқазанның қақпалы бөлігінен басталып оңға және артқа бағытталады да , жоғарғы иінді түзеді де ,
төмендегіш бөлікке ауысады . Төмендегіш бөлік он екі елі ішектің ең ұзын және кең бөлігі ( көлемі
4 см ) , рентгенограммада он екі елі ішектің пиязшығы деп ретінде сипатталады , ұзындығы 9–12
CM , көлемі 4,5—5 см . Ол оңға қарай доға түзеді немесе ұзынша төменге түсіп иілім түзе отырып ,
көлденең бөлігіне ауысады . Көлденен немесе төменгі бөлігінің ұзындығы 7-15 см , пішіні доға
немесе тік сызық тәрізді болады және өрлемелі бөлікке ауысады . Өрлемелі бөліктің ұзындығы 4-12
см және ол он екі елі ішек - ащы ішектік иілім ( flexura duodenojejunalis ) түзеді . Он екі елі ішектің
шырышасты қабығында дуоденальды без дер орналасқан , негізі жоғарғы бөлігінің шырышасты
қабатында көп орналасқан . Төмендегіш бөлігінде , оның арткы - медиальды қабырғасында үлкен
емізікше ( papilla duodeni major ) орналасқан , оған жалпы өт және ұйқы безiнiң өзектерінің бауыр -
ұйқы безі ампуласы ашылады , ал осы үлкен емізікшеден жоғарғы кіші тұрақсыз емізікше
( санториниев ) орналасқан және оған ұйқы безінің қосымша өзегі ашылады . Топографиясы .
Голотопиясы . Он екі елі ішек құрсақ қуысында теренде , құрсақтың жоғарғы және төменгі
қабатының деңгейінде артқы қабырғасына жанасып орналасады . Құрсақтың алдыңғы
қабырғасының меншікті құрсақ және кіндік аймақтарына кескінделеді . Оның кескінделетін алаңы 8
қабырға соңы ( жоғарғы ) арқылы жүргізілген екі көлденең сызықтар және кіндік ( төменгі ) арқылы
жүргізілген екі ұзынша сызықтармен шектеледi , бiреуi 3-4 см оңға , екіншісі 1—2 см солға ортанғы
сызыктан жүргізілген . Скелетотопиясы . Он екі елі ішек I және III - IV бел омыртка деңгейінде
орналасқан : жоғарғы бөлігі I немесе II бел омыртқа деңгейінде , төмендегіш бөлігі II - III бел
омыртқалар денесінің оң жағы деңгейінде , төменгі көлденең бөлігі II және IV бел омыртқа
денесінің оң жағында немесе ортасы деңгейінде , өрлемелі бөлігі III және II бел омыртқа деңгейінде
орналасқан . Синтопиясы . Он екі елі ішектің бөліктері таға тәрізді ұйқы безінің басын орап
жатады . Он екі елі ішектің жоғарғы бөлігіне жоғарыдан бауырдың шаршы бөлігі , алдынан өт
қабы , артынан қақпалық вена , асқазан - он екі елі ішек артериясы және жалпы өт өзегі , медиальды
ұйқы безінің басы жанасып орналасқан . Төмендегіш бөлігіне ал дынан - бауырдың оң жақ бөлігі ,
артынан - оң жақ бүйрек ( қақпа аймағы ) , бүйрек аяқшасы және төменгi куысты вена , латеральды
- өрлемелі айналмалы iшек , медиальды - ұйкы безiнiн басына жана сып жатады . Көлденең және
өрлемелі бөліктеріне жоғарыдан - ұйқы безiнiн басы және денесі , алдынан - көлденең iшек шарбы
майының түбі , ащы ішек ілмектері , жоғарғы шарбы май артерия , артынан белдің үлкен бұлшықеті
, төменгi куысты вена , құрсақтық қолқа жана сып орналасқан . Ішперде мен байламдарға
қатынасы . Он екі елі ішектің жоғарғы бөлігі ішпердемен барлық жағынан жабылған , қалған
бөліктері алдыңғы жағынан , яғни , экстраперитонеальды . Он екi елi iшектің балалардағы
ерекшеліктері . Балалар туылғаннан кейінгі бірінші жылы он екі елі ішек жүзiк тәрiздi немесе П -
тәрізді пішінде болады , жаңа туылған балаларда оның ұзындығы — 7,5—10 см . Бауыр он екі елі
ішекті алдыңғы жағынан жауып жатады . Ішектің жоғарғы бөлігін ішперде барлық жағынан жауып
жатады . Қанмен қамтамасыз етілуі және вена ағысы . Он екі елі ішекті жалпы бауыр
артерияның тармағы - асқазан - он екі елі ішек артериясы және жоғарғы шарбы май артерия қанмен
қамтамасыз етеді . Асқазан - он екі елі ішек артериясынан алдыңғы және артқы , жоғарғы ұйқы безі
- он екі елі ішек артериялары , жоғарғы шарбы май артериясынан төменгі ұйқы безі - он екі елі
ішектік артерия шығады ( ол алдыңғы және артқы тармақтарға бөлінеді ) . Жоғарғы және төменгі
ұйқы безі - он екі елі ішек артерия он екі елі ішектің төмендегіш бөлігі мен ұйқы безі басының
арасындағы жүлгеде алдыңғы және арткы артериялык доға түзеді , одан ішек қабырғасына
тармақтар барады . Веналық ағыс аттас веналармен жүзеге асады және какпалык венага кұяды.
Лимфалық ағысы лимфа тамырларымен ұйқы безі - он екі елі ішектік лимфалық түйіндерге ,
сосын бауыр - он екі елі ішектік байлам бойындағы бауыр лимфалық түйіндеріне және одан әрі
құрсақтық лимфалық түйіндерге ағады. Төменгі және өрлемелі бөліктерінен ащы ішек шарбы майы
түбіріндегі және жоғарғы шарбы май артерияның басталған жерінде орналасқан жоғарғы шарбы
май лимфалық түйіндеріне ағады . Иннервациясы . Он екі елі ішек кезбе нерв тармақтарымен ,
құрсақтық бауырлық , жоғарғы шарбы май өрімімен иннервацияланады
15. Тоқ ішек топографиясы. Бөлімдері, скелетотопиясы, синтопиясы, ішастарға қатысы.
Тоқ ішек пен аш ішектің айырмашылықтары. Қандануы,иннервациясы, веналық және
лимфалық ағысы.
Тоқ ішек ( intestinum crassum ) асқазан - ішек жолының соңғы бөлімі . Ол мықын ішектің соқыр
ішекке жалғасатын жерінен басталады және көтенішекпен ( anus ) аяталады . Тоқ ішектің 3 бөлігін
ажыратады : соқыр ішек ( сасеит ) , айналмалы ішек ( colon ) , тік ішек ( rectum ) ( 19.35 - сурет ) .
Тік ішек жамбас қуысында орналасқан және ол жамбас қуысы мүшелерімен бірге қарастырылады .
Практикада тік ішектің тоқ ішекке жалғасқан аймағын илеоце калыды аймақ ретінде қарастырады ,
оның құрамына мықын ішектің соңғы бөлігі ( соңғы 10—12 см ) , соқыр ішек , құрт тәрізді өсінді
және илеоцикальды қақпақша кіреді . Бұл бөліктің қызметінің маңызы өте зор . Өйткені : оның
құрамында жетілген нервтік - рецепторлық аппарат және баро- , хеморецепторлар бар , олар
рефлекстік аймақ ретінде сипатталады және қуыс iшiндегi қысым мен химиялық ішекті
құрылымдардың өзгерістерін қабылдайды . Осы аймақтарда ішек қозғалысын және илеоцекальды
қақпақшаны реттейтін рефлекс пайда болады. Анатомиялық сипаттамасы . Тоқ ішек келесі
бөлімдерден тұрады : өрлемелі ( colon ascendeus ) , көлденең ( colon transversum ) , төмендемелі
( colon descendens ) , сигма тәрізді ( colon sigmoideum ) ішек . Ол екі иін түзеді : оң жақ иін немесе
бауырлық иін ( flexura coli dextra , seu hepatica ) , және сол жақ иін немесе көкбауырлық иін ( flexura
coli sinistra , seu splenica ) . Топографиясы . Голотопиясы . Тоқ ішек іш қуысының төменгі
қабатында орналасқан . Оның оң жақ шекарасында өрлемелі айналма лы ішек , жоғарғы
шекарасында көлденен ток ішек , сол жақ шекара сында төмендеген ток ішек пен сигма тәрізді ішек
орналасқан . Іш қуысының алдыңғы - бүйір қабырғасында жоғарлаған тоқ ішек оң жақ бүйір
аймақта , көлденең тоқ ішек - кіндік және қабырғаастылық аймакта , төмендеген ток ішек - сол жақ
бүйір аймақта , сигма тәрізді ішек сол жақ шат аймағында кескінделеді . Оң және сол жақ иін - оң
және сол қабырғаастылық аймақта кескінделеді. Скелетотопиясы . Соқыр ішектің өрлемелі
айналмалы ішекке өтетін жері V бел омыртқа тұсында болады . Тоқ ішектің оң жақ иіні XI ке уде
омыртқасынан V бел омыртқа деңгейінде , жиі I - II бел омыртқа денгейінде , ал сол жақ иіні IX
кеуде омыртқасынан III бел омыртқа деңгейінде , жиі Х - ХII кеуде омыртқалар деңгейінде
орналасқан . Синтопиясы . Өрлемелі айналмалы ішек алдында ащы ішек iлмектері , мықын ішек
және үлкен шарбы майы жатады . Артында оның қабырғасы ішпердемен жабылмай , талшық пен
ішпердеартылық кеңістік мүшелерімен : ток ішекманы талшығы ( paracolon ) , оң жақ бүйрек , оң
жақ несепағармен шектеседі . digio Тоқ ішектің оң жақ иінінің алдында бауырдың оң жақ бөлігінің
төменгі жиегі ; артында оң жақ бүйректің жоғарғы шеті ; алдынан және медиальды бетiнде ет кабы
жатады .Көлденең жиекті ішек : оң жақтағы иін бауырдың оң жақ бөлігіне және өт қабына жанасып
жатады ; сол жақ иін асқазанның үлкен иiнi мен көкбауырмен байланысты және көкет - ток ішек
байламы на бекінген ; көлденең ішектің шажырқайының түбірі 12 елі ішектің төмендемелі бөлігін ,
ұйқы безін және сол жақ бүйректі кесіп өтеді . Ток ішектің сол жақ иіні алдынан асқазан денесі , сол
жақ бауыр бөлігі , құрсақ қабырғасы ; артынан сол жақ бүйрек , сол жақ диафрагма аяқшасы , ұйқы
безінің құйрығы ; үстінен және сол жақтан көкбауыр орналасқан. Төмендемелі жиекті ішек алдында
жіңішке ішек тұзақтары және үлкен шарбы май қабаты мен ішперде артындағы ұлпа , құрсақішілік
шандыр және құрсақтың артқы қабырғасының бұлшықеттері ; сырты нан - сол жақ бүйір өзегі ; ішкі
жағынан - сол жақ шашырқай қуысы . Сигма тәрізді ішек артынан : басталатын жері ( мықындық
бөлігі ) мықын бұлшықеттері мен сыртқы мықын тамырларымен шектеледі ; белдiк бөлiгi , белдiң
шаршы булшыкетімен шектеледі ; төмен қарай , сигма тәрізді ішек шекаралық сызыктан өтіп , кіші
жамбас қуысына енеді ( жамбастык бөлiгi ) ; сигма тәрізді ішектің төменгі бөлігі ( сегізкөз бөлігі )
тік ішекте өтедi. Тоқ ішектің байлам аппараты мен ішпердеге қатысы . Өрлемелі және
төмендемелі жиекті ішектер ішпердемен мезоперитонеальды жабылған , яғни , олардың артқы
қабырғасы ішпердемен жабылмаған және олар ішперде артылык кеңістікке жатады . Ішпердемен
жабылмаған бөлігінің ені 1,5-8 см аралыгына өзгеріп отырады . Кей жағдайларда өрлемелі және
төмендемелі айналмалы iшектер ішпердемен интраперитонеаль ды жабылады және шажырқайлары
да болады . Оң жақ иіні ішпердемен интра- немесе мезоперитонеальды жабы луы мүмкін . Көлденең
және сигма тәрізді ішек ішпердемен интраперитонеальды жабылады және олардың шажырқайы
болады . Көлденең жиекті ішектің шажырқайы жақсы дамыған , оның биіктігі алдынғы ортаңғы
сызық бойынша 12 см - дей . Шажырқайдың түбірі I және II бел омыртқасы деңгейінде іш
куысының артқы қабырғасына көлденең орналасқан , оның ұзындығы орташа есеппен 15 см және
ол он екі елі ішектің төмендемелі бөлімімен , ұйқы безінің денесімен , сол жақ бүйрекпен
киылысады . Көлденең айналмалы ішекке шажырқай , ішектің төменгі - артқы қабырғасында
орналасқан шажырқайлық таспаға бекиді . -0.01 ) Сол жақ иіні ішпердемен интраперитонеальды
жабылған және оның шажырқайы бар , кейде ол ішпердемен мезоперитонеалды жабыла алады .
Сигма тәрізді ішектің шажырқайының түбірі II - III сегізкөз омыртқасы деңгейінде , ортаңғы
сызыққа жоғарыдан төмен және сол дан оңға қарай бағыттала орналасады .Асқазан - жиектік және
сол жақ көкет - айналмалы ішек байламдары айналмалы ішектің ең маңызды ішперделік
байламдары болып табылады. Асқазан - айналмалы байлам ( lig . gastrocolicum ) асқазанның үлкен
иінінен басталып , көлденең айналмалы ішектің шарбылық таспасына бекітіледі . Үлкен шарбы
( omentum majus ) аталған байламның жалғасы болып табылады және ол тоқ ішекті төмен қарай
алдынан жабады . Сол жак көкет - айналмалы ішек байлам ( lig . phrenicocolicum sinister ) —
көкеттің сол жақ бөлігінен басталып , жиекті ішектің сол жақ иініне бекиді . Айналмалы ішектің
балалардағы ерекшелігі . Туылған кезде тоқ ішек нашар дамыған болады , ол қысқа 7 см , 10 жасқа
келгенде 13 см тең . Таспасы нашар дамыған , гаустралары 6 айға келгенше болмайды . Құрт тәрізді
өсінді нәрестелерде ұзындығы 2-8 см . Қыз балаларда оң жақ аналық безге дейін түсіп кетеді . Бір
жасқа дейін тез өседі , сосын баяу лайды . Нәрестелерде соқыр ішек конус және құйғы тәрізді
болады , ұзындығы 7 см , мыкын кыры үстінде , 1 жаста оң жақ мықын ойысына түседі .
Нәрестелерде және жас балаларда таға тәрiздi пiшiнде болады , иіндері нашар дамыған . Өрлемелi
бөлiгi қысқа ұзындығы 17-18 см , ал төмендемелі бөлігі - 25 см . Көлденең ішектің шарбы майы
кыска және аз қозғалады , 1,5 жаста шарбы май 3-4 есе ұзарады . Ерте балалық шақта
айырмашылықтары пайда болады , ол көлденен бағытта орналасады . Сигма тәрізді ішектің шарбы
майы ұзын және ілмектері әр түрлі бағытта орналасуы мүмкін . Бір жасқа дейін жоғары орналасды
да , 5 жа стан кейін төменге кіші жамбасқа дейін түседі . Шарбы май і қысқарып , ішек өз орнына
бекітіледі . Нәрестелерде тік ішек ұзын , оның иіндері , қабырғасы нашар дамыған . Ол кіші жамбас
қуысында орналасқан . Бір жасқа дейін тік ішектің ампулалы бөлігі дамиды . Қанмен қамтамасыз
етілуі және веналық ағысы. Тоқ ішек - жоғарғы және төменгі шажырқайлық артерияларының
( 19.40 - сурет ) тармақтарымен қоректенеді . Жоғарғы шарбы май артерия тармақтарын : мықын -
айналмалы ішек — мықын ішектің соңғы бөлігін , соқыр ішекті , құрт тәрізді ішекті және өрлемелі
ішектің төменгі бөлігін ; оң жақ айналмалы - ішектің жоғарғы бөлігін , оң жақ иін және көлденең
ішектің оң бөлігін ; өрлемелі көлденең ішектің ортаңғы - ортаңғы айналмалы ( a . colica media )
бөлігін құрайды .Төменгі шарбы май артерияның тармақтары : сол жақ айналма көлденең ішектің
сол бөлігі , сол жақ иін және лы ( a . colica sinistra ) төмендемелі ішек ; сигма тәрізді - сигма тәрізді
ішекті . Осы артерия дан сигма тәрізді тоқ ішекті қанмен қамтамасыз ететін 2-4 сигма тәрізді
артериялар бастау алады . Тоқ ішек қабырғасының бөліктеріне жеткенде әр аталған артерия көрші
жатқан артериялардың сондай тармақтарымен қосыла отырып , екі ұштық тармақтарға бөлініп , тоқ
ішектің ішкі аймағында ірі доға тәрізді артерияаралық анастомоз дар ( Риолан доғасы ) түзеді .
Олардан тоқ ішектің барлық ұзындығы бойынша тоқ ішектің әр бөлігіне көлденең жатқан және
ішектің артқы қабырғасына , өрлемелі және төмендемелі тоқ ішек беткейінен ішпердеден тыс және
ішперде құрамы мен көлденең және сигма тәрізді тоқ ішектің шажырқайлық жиегіне енетін
қоректік артериялар басталады . Лимфалық ағысы . Айналмалы ішектің ( өрлемелі , көлденең , тө
мендеген ) лимфалық түйіндері аймақтық лимфалық түйіндерге , яғни , айналмалы ішекмаңы , оң
жақ , ортаңғы , сол жақ айналмалы ішектер , шажырқай жиектік ( 19.41 - сурет ) лимфалық
түйіндеріне құяды.арып , Бұл лимфалық түйіндер артериялық доға бойында орналасқан . Сиг ма
тәрiздi iшектің лимфалық тамырлары аттас артериялармен қатар жүріп , сигмалық лимфа
түйіндеріне құяды . Аталған лимфалық түйіндердің барлығы жоғарғы және төменгі шажырқайлық
лимфалық түйіндерге , ал ол колқа маңылық және төменгі қуысты венамаңы қабырғалық лимфалық
түйіндерге және соңғы аталған лимфалық түйіндері кеуде түтігіне құяды . Иннервациясы .
Өрлемелі және көлденең айналмалы ішек жоғарғы шажырқайлық нервтік өріммен , ал төмендемелі
және сигма тәрізді жиектi iшек төменгі шажырқайлық нервтік өріммен иннервацияланады .
16. Илеоцекальді бұрыш топографиясы. Соқыр ішек және құрт тәрізді өсіндінің орналасу
түрлері. Құрт тәрізді өсіндінің ішастарға қатысы. Қандануы, иннервациясы, веналық
және лимфалық ағысы.
Практикада тік ішектің тоқ ішекке жалғасқан аймағын илеоце калыды аймақ ретінде қарастырады ,
оның құрамына мықын ішектің соңғы бөлігі ( соңғы 10—12 см ) , соқыр ішек , құрт тәрізді өсінді
және илеоцикальды қақпақша кіреді . Бұл бөліктің қызметінің маңызы өте зор . Өйткені : оның
құрамында жетілген нервтік - рецепторлық аппарат және баро- , хеморецепторлар бар , олар
рефлекстік аймақ ретінде сипатталады және қуыс iшiндегi қысым мен химиялық ішекті
құрылымдардың өзгерістерін қабылдайды . Осы аймақтарда ішек қозғалысын және илеоцекальды
қақпақшаны реттейтін рефлекс пайда болады . Илеоцекальды қақпақша ащы ішек ішіндегі
құрылымдардың бір бағытта тоқ ішекке өтуін және керісінше , тоқ ішектен ащыішекке қайтпауын
рефлюкс ретінде қамтамасыз етеді . Илеоцекальды аймақтың клиникада маңызы зор , қабыну
үдерісі кезінде , аппендецит , ісік және т.б. патологиялық үдерістер кезінде жиі операция жасалатын
аймақ болып табылады .
Ішпердемен қатынасы. Соқыр ішек ішпердемен интрапариетальды барлық жағынан жабылған
және оның шажырақайы жоқ.
Соқыр ішектің сирек орналасу түрлері :
— соқыр ішектің артқы қабырғасы ішпердеден ажырағанда , ол ішпердемен мезоперитонеальды
жабылады , ішперде арты кеңістікте орналасады ;
соқыр ішекті ішпердемен барлық жағынан жауып қана қоймай , сонымен қатар , оның шажырқайы
да болады , яғни , оны жыл жымалы соқыр ішек ( caceum mobile ) деп атайды . Құрт тәрізді өсінді
Мак - Бурней және Ланц нүктелерінде кес кінделеді . Мак - Бурней нүктесі мықын сүйегінің
алдыңғы жоғарғы ққыры мен кіндік арасын қосатын сызықтың , сыртқы және ортаңғы үштен бір
бөліктері арасында кескінделеді . Ланц нүктесі мықын сүйегінің алдыңғы жоғарғы қырларын
қосатын сызықтың сыртқы және ортаңғы үштен бір бөліктері арасында кескінделеді . Құрт тәрізді
өсіндінің 5 негізгі орналасатын жерлері ( 19.37 - сурет ) .
• Төмендеген немесе жамбастық орналасу - төмен қарай кіші жамбасқа қарай бағыттала
орналасады ( ең жиі құрт тәрізді өсінді кездесетін түрі ) . .
• Латеральды құрт тәрізді өсінді соқыр ішектің бүйір жағында , оң жақ бүйір өзекте орналасқан •
Медиальды құрт тәрізді өсінді алдыңғы ортаңғы сызыққа меди альды бағытталып немесе мықын
ішектің соңғы бөлімінің артқы қабырғасына бағытталып орналасқан .
• Алдыңғы - құрт тәрізді өсінді соқыр ішектің алдыңғы қабырғасына бағыталып орналасады ( ең
сирек кездесетін түрі ) .
• Артқы немесе ретроцекальды құрт тәрізді өсінді соқыр ішектің артқы қабырғасына бағытталып
орналасады .
Құрт тәрізді өсіндінің ретроцекальды орналасуының түрлері :
• ретроцекальды интраперитонеальды орналасуы құрт тәрізді өсінді соқыр ішектің артқы
қабырғасына бағыталып , іш қуысының соқыр ішек артылық қалтасында орналасады ;
• ретроцекальды интрамуральды орналасуы - құрт тәрізді өсінді ішперде астында соқыр ішектің
артында орналасады ( ең сирек кездесетін түрі ) ; -
● ретроцекальды ретроперитонеальды орналасуы құрт тәрізді өсінді ішперде артылық кеңістікте
соқыр ішектің артында орналасады . Аталған ерекшеліктер аппендициттің клиникалық
көріністерін , яғни , ауырсыну синдромдарының орналасуына және сипатына , аппендикулярлық
инфильтраттың оналасуы , абсцестердің сипаты ап пендэктомия операциясын жасауда маңызды .
Құрт тәрізді өсіндінің ретроперитонеальды және интрамуральды орналасуын ескермегенде , ол
ішпердемен интраперитонеальды жабылған және шажырқайы бар . Шажырқай құрт тәрізді
өсіндінің өне бойында және оның бастапкы бөлігінде немесе соңғы бөлігінде болуы мүмкін . -
Соқыр ішектің қанмен қамтамассыз етілуі және веналық ағысы . Бүкіл илеоцекальды аймақ ,
жоғарғы шажырқайлық артерияның тармағы мықын - тоқ ішек артериясы ( а . iliocolica ) арқылы
қанмен камтамасыз етіледі. Мықын - тоқ ішек артериясы алдыңғы және артқы соқыр ішек
артерияларына ( aa . caelicales anterior et posterior ) тармақталады , ал ол және құрт тәрізді өсінді
артерияла рына тармақталады да , аталған артериялар аттас мүшелерді қанмен қамтамасыз етеді .
Құрт тәрізді өсінді артериялары кұрт тәрізді өсіндінің шажырқайларының түбіне енеді .
Илеоцекальды аймақтың веналық ағысы аттас артериялармен қатар жүріп , ішперде артылық
кеңістікте төменгi куысты венаның тармақтарымен : оң жақ бүйректік венамен және аналық без
венамен анастомоз құрайды . Лимфалық ағысы соқыр ішек пен кұрт тәрізді өсіндінің лимфалық
түйіндері алдыңғы және артқы соқыр ішектік лимфалық түйіндері мен құрт тәрізді өсіндімаңы
лимфалық түйіндеріне куйады , одан олар илеоцекальды бұрыштың лимфалық түйіндеріне құйады ,
ал илеоце кальды бұрыштың лимфалық түйіндері , жоғарғы шажырқайлық лимфалық түйіндерге
құяды .
Иннервациясы. Соқыр ішек пен құрт тәрізді өсінді жоғарғы шажырақайлық нервтік өрім арқылы
иннервацияланады.

17. Бел аймағының (құрсақтың артқы-бүйір бөлігі) топографиясы. Шекарасы,сыртқы

белгілері, қабаттары, шандырлары. Ағзалардың және ірі қан тамырлардың сыртқы
қабатындағы проекциясы. Әлсіз аймақтары (бел аймағының үшбұрыштары мен
төртбұрыштары). Қандануы, иннервациясы, веналық және лимфалық ағысы.
- Бел аймағының шекаралары : жоғарыдан XII қабырға ; төменнен - мықын сүйектің қыры ,
медиальды - артқы ортаңғы сызық ( сызык бел омырқаларының қырлы өсінділері бойымен
жүргізілген ) ; латеральды XII қабырғадан мықынсүйектің қырына жүргізілген ұзынша сызық .
Сыртқы нысаналары : XII қабырға , мықын сүйектің қыры , қаңқаны жазушы бұлшықеттің
рельефі , бел омыркалардың қырлы өсінділері , сегізкөздің негізі . Бөліктер мен аймақтарға бөлінуі .
Бел аймағын екі бөлікке бөледі : медиальды және латеральды . Біріншісі қаңқаны жазушы
бұлшықеттің контурына сәйкес келеді . Екіншісі қалған аймақтарды қамтиды . Қабаттардың
құрылысы . Бел аймағын кейбір әдістемелерде іштің артқы - бүйір қабырғасы деп те атайды . Себебі
оның қабаттарының құрылысы іштің алдыңғы бүйір қабырғасымен ұқсас болып келеді . Терсі :
жұқа , қозғалмалы , оның еш жерінде шандыр мен апоневроз дармен біріккен жерлері жоқ .
Теріасты май клетчаткасы борпылдақ , онда теріасты клетчатканы екі қабатқа бөлетін беткей
шандыр болады : беткісі - терi мен беткей шандыр арасында және тереңі - беткі және меншікті
шандырлар ара сында орналасқан . Бел аймағының төменгi бөлiгiнде бұл қабат жақсы дамыған ,
сондықтан бұл қабатты бел - бөкселік майлы жастыкша деп атайды . Шандырлық қабатта -кеуде
шандыры жатады . Ол бел аймағында екі жапырақшаға бөлінеді . Бел - кеуде шандырының беткі
жапырақшасы бел омыртқалардың қырлы өсінділеріне және ортаңғы сегізкөздің кырына бекиді .
Бел - кеуде шандырының терең жапырақшасы орта сында бел омырқаларының қырлы өсінділеріне ,
төменде мықын айдаршығына , жоғарыда XII қабырғаға барып бекиді . Бел - кеуде шандырының
жапырақшалары өзара бірігіп , омыртқаны түзетуші бұлшыкетке сүйекті - шандыр арна түзеді .
Бұлшықеттер . Белдің медиальды бөлігінде арканың ең мықты бұлшықеті - m . erector spinae
орналасқан . Бұлшықет сегізкөздің дор сальды бетінде , бел омырқалардың қырлы өсінділері ,
мықындық айдаршықтан қалың сіңірлік шоғырлармен басталады . Жоғарғы бел омыртқалар
деңгейінде ол үш бұлшыкетке бөлiнедi : латеральды - мықын - қабырғалық бұлшықет , медиальды
— қырлы бұлшықет және олардың арасында - арқаның ұзынша бұлшықеті . Латеральды бөлігіндегі
бірінші бұлшықетті қабатты екі бұлшықет құрайды : т . latissimus dorsi және т . obliquus externus
abdominis . Арқаның жалпақ бұлшықеті 6 төменгi кеуде омыртканын кырлы өсіндісінен , барлық
бел омыртқалардан және сегізкөздің артқы бетінен басталады , талшықтары төменнен жоғарыға ,
арттан алға , іштен сыртқа бағытталған . Сыртқы қиғаш бұлшықеттің талшықтары жоғарыдан төмен
және арт тан алға бағытталады . Арқаның жалпақ бұлшықеті бөлігінен ішке қарай бел
омыртқалардың қырлы өсіндісіне дейін жететін сіңірлі апоневроз бар . Мықын айдаршасына жақын
жерде жоғарыда аталған бұлшықеттер үшбұрыш ( trigonum lumbale ) түрінде тармақталады ( 18.4.1
немесе 18.4.2 - тарауларды қараңыз ) . - m . serratus Екінші қабат бұлшықеттері аймақтың
латеральды бөлiгiнде орналасқан . Оны екі бұлшықет құрайды : жоғарыда posterior inferior , төменде
- m . obliquus internus abdominis . Екі бұлшықет талшықтарының бағыттары ұқсас : төменнен
жоғарыға , сырттан ішке , бірақ , бұлшықеттер талшықтары өздерінің бос жиектерімен үшбұрыш ,
кейде ромб тәрізді кеңістік — Лесгафт үшбұрышы қалады , бірікпейді . Оның қабырғалары :
жоғарыдан төменгі , артқы тісті бұлшықеттің төменгі жиегі ; төменнен - іштің ішкі қиғаш
бұлшықетінің артқы жжиегі ; іштен — арқаны жазушы бұлшықеттің жиегі . Бұл құрылымның
пішіні төрт бұрышты болғанда , жоғарғы қабырғасын XII қабырға , ал түбін көлденең бұлшықет
құрайды . Ол арқылы қабырғааралық тамыр лар мен нервтер шығады . Осы тесік арқылы іш перде
арты клетчатка сына іріңдіктердің жайылуы мүмкін . - Үшінші қабат бұлшықетін көлденең
бұлшықет құрайды . Оның бастапқы бөлігі тығыз сіңірлі апоневроз түрде XII қабырғадан баста
лып , мықын қырына дейін созылып , бел - кеуде шандырының терең жапырақшасының бастапқы
бөлігін құрайды . Көлденең бұлшықеттен тереңіректе көлденең шандыр орналасқан . Медиальды
бөлікке ауысқанда ол белдің шаршылы бұлшықетін алды нан жабады . Көлденең шандыр астында
ішперде арты клетчатканың бірінші қабаты орналасқан.
Мықын ңырында, арқаның жалпақ бүлшықеті мен іштің сыртқы ңиғаш бүлшыңетінің шеттері бір-
бірінен айырылысып —бел үшбүрышын ңүрайды. Бел үшбүрышы (trigonum lumbale petiti,
Пти) шекаралары: астынан — мықын қыры; латералды — сыртқы қиғаш бүлшыңеттің шеті;
медиалды — жалпақ бүлшықеттің бос шеті. Үшбүрыштың түбі, келесі ңабатңа жататын іштің ішкі
қиғаш бүлшыңетінен түрады.Бел үшбүрышы арңылы бел аймағының тері астына ішпер-
де артындағы кеңістіктен іріңдіктер жарып шығуы мүмкін. Кей кезде бел үшбүрышы бел
аймағының жарыңтары шығатын қаңпа болады. Бел үшбүрыштарында несепағарлар, оң жағынан
қүрт тәрізді өсінді проекцияланады. Осыған байланысты бел үшбүрышы аймағындағы ауырсыну,
қүрт тәрізді өсіндінің ретроцекальды, ретроперитонеальды орналасып қабынуында және бүйректің
шаншып ауыруында кездеседі. Белдің латералды бөлігінің оң жағының бүлшықеттерін басқанда
ңүрт тәрізді өсінді қабынған болса, ауырсыну сезімі пайда болады (Барон симптомы).
М. serratus posterior inferior— кеуде омыртңаларының төменгі екеуінің және бел омыртқасының
жоғарғы екеуінің жоталың өсінділерінен басталып, төменгі 4 ңабырғаға созылған. Бүл
бүлшықеттердің жоғарғы шеті XII қабырғаға жетпейді, сондықтан
көп бүрышты кеңістік — spatium lumbale немесе Лесгафт ромбы құрылады. Шекаралары: жоғарыда
—төменгі тісті бүлшықет; жоғары және медиалды —XII ңабырға; төменде — ішкі қиғаш бүлшың
ет; медиалды жағынан — омыртңаларды тікейтетін бүлшыңеттің сыртқы қыры. Бүл кеңістіктің
түбі-көлденең бүлшыңет апоневрозынан түрады, ол арқылы төменгі қабырға астылық қан-
тамырнерв шоғыры өтеді. Осы қабырға астылың (a. v. п. subcostalis) шоғыр
-бойымен, ішперде артындағы майлы үлпа бүлшыңеттер арасындағы және де тері астындағы майлы
үлпамен ңатынасты. Лесгафт ромбы үсті тек арқаның аса жалпақ бүлшыңетімен
жабылған, сондықтан бүл аймақ, қүрсақтың артқы қабырғасының әлсіз жері деп аталады; осы араға,
ішперде артындағы іріңдіктер ағып келуі мүмкін.

18. Ішперде артылық кеңістік топографиясы. Шекарасы, шандырлары және шел

қабаттары. Қан және іріңді сұйықтардың таралу жолдары.
Шекаралары . Ішпердеартылық кеңістік ( spatium retroperitoneale ) іш қуысының артқы бөлігі.
Ішпердеартылық кеңістіктің алдыңғы қабырғасы құрсақ қуысының париетальды ішпердесінің
артқы қабырғасы болып табылады . Артқы қабырғасы құрсақішілік шандыр
( fusciaandoabdomiualis ) болып табылады . Ол бел омыртқаларының алдыңғы бетін және бел
бұлшықеттерін белдің үлкен , шаршылық және іштің көлденең бұлшықетін қаптайды . Әр түрлі
бұлшықеттерді қаптайтын шандырлар : fascia psoatis , fascia quadrata , fascia transversalis .
Ішпердеартылық кеңістік жоғарғы жағынан көкеттің бел , қабырғалық бөлігімен шектеледі ,
көкеттің қабырға - белдік үшбұрышы арқылы артқы қабырғааралықпен жанасады . Төменде
ішпердеартылық кеңістік кіші жамбастан шартты сызық арқылы бөлiнедi . Шандырлар және
клетчаткалық қабаттар . Ішпердеартылық кеңістікте фронтальды жазықтықта ішпердеартылық
шандыр орна ласқан ( fascia extraperitonealis ) . Бұл шандыр париетальды ішперденің құрсақ
қуысының бүйірінен артқы қабырғаға өтетін жерінен басталып , бүйректің латеральды жиегіне
медиальды бағытта барып , 2 жапырақшаға бөлінеді : бүйрекалды және бүйрекарты ( fasciae
prerenalis et refrorenalis ) . Бұл шандырлар бүйректі жоғарыдан және төменнен орайды , бүйректің
шандырлы капсуласын түзеді ( fascia renalis ) . Ішпердеартылық кеңістікте өрлемелі және
төмендемелі ішектің артында айналма арты шандыр орналасқан ( fascia retrocolica — Тольди
шандыры ) . Шандырлар ішпердеартылық кеңістікте 4 қабатты және май клетчаткасының
жиналуын шектейді :
• ішпердеартылык клетчаткалық қабат ;
бүйректің майлы капсуласы ;
• несепағарманы клетчатка ;
• айналмалы ішек арты клетчатка .
Ең артқы клетчатка жиналған жер ішпердеарты лык клет чаткалық қабат ( textus cellulosus
retroperitonealis ) болып табылады . Ол ішпердеішілік шандыр және ішпердеартылық шандыр
арасында орналасқан . Бұл клетчаткалық қабат жоғарыда бел - қабырға үшбұрышы арқылы артқы
қабырғааралықтың клетчаткасымен жанасады , төменде кіші жамбас қуысына жалғасады . Бұл
жолдар іріңдік ошақтарды табу кезінде өте маңызды . Бүйректің фиброзды капсуласы салдарлық
май ол бүйректің айналасын клетчаткасының жиналуын шектейді да орналасқан және бүйректің
майлы капсуласы деп аталады ( capsula adinosa renis ) немесе бүйрекмаңы клетчаткасы ( paranephron
) . Төменде бұл клетчатка несепағар бойымен таралады , несепағармаңы клетчатка сы деп аталады
( paraureteron ) . Өрлемелі және төмендемелі айналмалы ішектің артқы қабырғасында май
клетчаткасының жиналуы айналма лы ішек арты клетчаткасы деп аталады ( paraureteron ) . Бұл
клетчаткалык қабат өрлемелі және төмендемелі айналмалы ішектің артқы қабырғасы және
айналмалы iшекарты шандырының арасында орналасқан ( paracolon ) . Бұл қабаттың ішек артылық
ені өрлемелі және төмендемелі айналмалы ішектің артқы қабырғасының енінен үлкен . Ішперде
артында орналасқан мүшелер . Ішпердеартылық кеңістігінде оң және сол жақ бүйрек несепағармен
бірге , оң және сол жақ бүйрек үсті бездері , ұйқы безі , 12 елі ішек орналасқан. Ішпердеартылық
кеңістігіне өрлемелі және төмендемелі айналмалы ішектің артқы беті бағытталған .
Лимфалық жолдары . Ішпердеартылык кеңістік лимфа ағысының ерекшелігі бұл жерден аяқ , кіші
жамбас және құрсақ қуысындағы лимфалық кеуделік өзекке ( ductus thoracicus ) қарай ағады .
Құрсақ қуысы мүшелерінен лимфа жіңішке ішек шажырқайының негізіндегі , көлденең айналмалы
ішек шажырқайында орналасқан лимфалық түйіндеріне құйылады , одан құрсақ сабауының ( nodi
ciliares ) айналасындағы лимфа түйіндеріне жиналады . Бұл лимфалық түйіндері ішектік түтік
арқылы кеуде түтігіне барады . Ішпердеартылық кеңістіктің негізгі лимфалық түйіндеріне оң және
сол жақ бел түйіндері ( пodi lumbales sinistri et dextri ) болып табылады . Сол жақ бел түйіндері
құрсақтық қолқаның алдында , артында және латеральды орналасқан : қолқа алды , латеральды
қолқалық және колка арты түйіндері ( nodi preaortales , aortaales laterals et retroaortales ) . Оң жақ бел
түйіндері төменгі қуысты венаны қоршап жатады ( nodi precavales , cavales laterals et retrocavales ) .
Қабырғалық түйіндерге төменгi көкеттік өзектер жатады . Бел лимфалық түйiндерiне лимфа
аяқтан , жамбастан , мүшелерден келеді . Бел лимфа түйіндері оң және сол жақта орналасқан бел
түтіктеріне жиналады . Кеуделік түтіктің құрсақтық бөлігі құрсақ қолқасының артында орналасқан
және қолқалық тесік арқылы кеуде куысына ағады .
 19. Құрсақ қуысының топографиясы. Қабаттарға бөлінуі. Ішастардың құрсақ қуыс
ағзаларына қатысы. Құрсақ қуысының алдыңғы және артқы қабаттарындағы ағзалар
мен қан тамырлар проекциясы.
Құрсақтың алдыңғы - бүйір қабырғасы алдынан және бүйірінен шектелген . Ол жақын жанасып
орналасқан мүшелерге тірек қызметін атқарады , сыртқы тыныс алуға қатысады және қанайналым ,
асқазан ішек жолының моторлық қызметін , кеудеішілік және құрсақішілік кысымды реттеуді
қамтамасыз етеді . Шекаралары . Құрсақтың алдыңғы - бүйір қабырғасы шектелген : жоғарыдан -
семсер тәрізді өсіндімен және қабырға доғаларымен ; бүйірінен - артқы қолтықасты сызықпен ;
төменнен - шатсүйектердің симфизімен , шап қатпарларымен және мықын сүйегінің қырымен .
Сыртқы нысаналары : семсер тәрізді өсінді , қабырға доғалары , XII қабырғаның соңғы бөлігі ,
мықын қырлары , жоғарғы - алдыңғы мықын бiлiгi , шат төмпешіктері , симфиз , кіндік , ақ сызық
пен құрсақтың тік бұлшықеттерінің рельефі . Бөліктер мен аймақтарға бөлінуі. Жоғарыдан
қабырға доғаларының төменгі нүктелері арасындағы ( linea bicostalis ) және төменнен жоғарғы
алдыңғы мыкындык сүйектерінен ( linea bispinalis ) жүргізілген екі шартты көлденең сызықтармен
құрсақтың алдыңғы бүйір қабырғасы үш бөлікке бөлінеді : жоғарғы ( epigastrium ) , ортаңғы
( mesogastrium ) және төменгі ( hypogastrium ) . Құрсақтың тік бұлшықетінің бүйір жиектерімен
жүргізілген шартты екі ұзынша сызықтармен үш аймакка бөлінеді . кәне сол Жоғарғы бөлігінде
эпигастральды ( regio epigastrica ) , оң қабырғаасты ( regio hypohondriaca dextra et sinistra )
аймақтарды бөледі . Ортаңғы бөлік кіндік ( regio umbilicalis ) , оң жақ және сол жақ бүйір ( regio
lateralis dextra et sinistra ) аймақтарға бөлінеді . Төменгі бөлігінде үш аймақты ажыратады : шат
( regio pubica ) , оң жақ және сол жақ шап аймақтары ( regio inguinalis dextra et sinistra ) . Сонымен
қатар , құрсақтың алдыңғы - бүйір қабырғасында 3 бөлікті және 9 аймақты ажыратады . Берілген
кесте бойынша құрсақ қуысында орналасқан мүшелердің кескінін құрсақтың алдыңғы - бүйір
қабырғасында анықтау үшін қажет және құрсақ қуысын тесіп өтіп кеткен жаракат кезінде
патологиялық ошақтың орнын анықтау үшін және құрсақ куысының мүшелеріне тиiмдi түрде
операциялык жетулер жасауда қолданылады .
Тері , құрсақ қабырғасының терісі жұқа , бойында шандыр және апоневрозбен бiтiсiп өскен жерлері
болмағандықтан , қозғалғыш . Тері қозғалғыш болғандықтан тері пластикасында трансплантат
ретінде қолдануға мүмкіндік береді . Кіндік аймағында тері ішке тартылған және іштің ақ
сызығының бойындағы апоневрозбен тығыз байланы сып бітіскен . Тері құрылысының бұл
ерекшелігін лапароцентез кезінде лапаролифтинг үшін қолданады . Теріасты май клетчаткасы
борпылдақ , іштің төменгі бөліктерінде жақсы дамыған , әсіресе , әйелдерде . Іштің ортаңғы сызығы
бойында және құрсақүстілік ойыста бүйір және төменгі бөліктермен салыстырғанда май қабаты
нашар дамыған . Клеткатканың борпылдақ құрылысы оны липосакция жолымен жоюға мүмкіндік
береді . Май клетчаткасында беткі жапқыш шандыр өтеді . Бұл шандыр іштің төменгі бөлігінде екi
жапырақшаға бөлінеді : беткі және терең . Беткі жапырақша борпылдақ шап байламына
бекiтiлмейдi , ол тікелей төменге санның алдыңғы бетіне қарай өтіп кетеді . Терең жапырақшасы
тығыз , шап байламына келіп бекиді . Сондықтан құрсак куысына операция жасаған кезде іштің
қиғаш бұлшықетінің апоневрозымен шатастырып алады . Теріасты май қабатында құрсақтың
алдыңғы - бүйір қабырғасының терісін қанмен камтамасыз ететін теріасты қантамырларының
торлары орналасқан. Олардың ішінде кіндік аймағындағы веналардың клиникада маңыздылығы зор
. Өйткені , кіндік аймағында жоғарғы және төменгi куысты веналар жүйесіне жататын ( кава -
кавальды анастомоз ) , ал кіндікмаңы веналары бауырдың жұмыр байламы бойымен жүре оты рып ,
қақпалык венамен ( порто - кавальды анастомоз ) анастомоздар түзеді . Құрсақтың алдыңғы - бүйір
қабырғасының бұлшықеттік қабаты жұп сыртқы қиғаш , ішкі қиғаш , көлденең және тік
бұлшықеттерден түзілген. Барлық бұлшықеттер меншікті шандырлы футляр мен жабылған .
Құрсақ қуысының мүшелері ішпердемен әр түрлі жабылады : - интраперитонеальды мүшелер
барлық жағынан ішперденің висцеральді жапырақшамен жабылған , олардың шарбы майы болады ;
мүшелер ішпердемен 3 жағынан мүшелер іш пердемен 1 жағынан Ішперде іш қуысында үлкен
және кіші шажырқайларды , шарбы майды , байламдарды , қатпарларды түзеді . мезоперитонеальды
жабылған ; - экстраперитонеальды жабылған . Кіші шажырқай ( omentum minus ) бауырдың төменгі
бетінен асқазанның кіші иініне және 12 елі ішектің бастапқы бөлігіне баратын ішперденің
қабатталған бөлігі . Үлкен шажырқай ( omentum majus ) - асқазанның үлкен мiнiнен іш қуысының
төменгі қабатына түсетін , көлденең ішек және жіңішке ішектің ілмектерін жауып жататын
құрылым . Шарбы май ( mesenterium , mesocolon ) құрсақ қуысының артқы қабырғасынан жіңішке
және тоқ ішектің бөліктеріне ауысатын және қантамырларды , лимфалық тамырларды , нервтерді
интраперитонеаль ды жабатын ішперденің бөлігі . - - - Байламдар ( ligamenta , plicae ) мүшеден
мүшеге немесе іш қуысы қабырғасынан мүшеге ауысатын ішперденің бөлігі . Ішперденің бай
ламдары бір немесе екі жапырақшалы болады .
• Жоғарғы құрсақ үстілік артерия ( a . epigastrica superior ) ішкі кеуделік артерияның жалғасы
болып табылады және құрсақтың тік бұлшықеттің артында , оның сіңірлі қынабының артқы
қабырғасында орналасқан . Ол төс сүйектің маңы сызығы бой ында кескінделеді және артерия
жоғарыдан төменге қарай түсіпіштің тік бұлшықетін қанмен қамтамасыз етеді , іштің жалпақ
бұлшықеттеріне тармақтар береді , a . epigastrica inferior - мен және қабырғааралық артериялармен
анастомоз жасайды . • Төменгі құрсақ үстілік артерия ( a . epigastrica inferior ) сыртқы мыкын
артерияның тармағы , шап байламынан 1 см жоғары деңгейде бөлініп шығады . Артерия қынаптың
артқы қабырғасында және тік бұлшықетте жатады . Төс сүйекманы сызығы бойында кескінделеді .
Артерия төменнен жоғарыға қарай көтеріле оты рып , іштің алдыңғы - бүйір қабырғасының
кіндіктен төмен жатқан тiндерiн канмен қамтамасыз етеді . Ол а . epigastricasuperior - мен , төменгі
қабырғааралық артериямен , a . circumflexa ilium profundaet superficialis және a . lumbalis - пен
анастомоз жасайды . Беткі құрсақ үстілік артерия ( a . epigastrica superficialis ) сан артерияның
тармағы , шап байламынан 1 см төменгі деңгейде бөлініп шығады . Майлы клетчатка мен беткі
шандырдың ара сында орналасқан . Кіндікке дейін шап байламының ішкі және ортаңғы
шекараларының үштен бірі деңгейінде кескінделеді . Ол a . circumflexa ilium superficiali - пен
анастомоз жасайды . • Мықын сүйекті айналатын беткі артерия ( a . circumflexa ilium superficialis
) сан артерияның тармағы , шап байламынан төменгі деңгейде бөлініп шығады . Теріасты
клетчаткада орналасқан . Мықын сүйектің алдыңғы , жоғарғы білігінен жоғары және сыртқа
кескінделеді және а . epigastrica superficialis - пен анастомоз жасайды . Сыртқы жыныстық
артерия ( a . pudenda externa ) сан артерияның тармағы , ол ұма терісін және жыныс мүшесін
( әйелдерде үлкен жыныстық ерінді ) қанмен қамтамасыз етеді және жеке тармақтары шат
аймағының терісін және теріасты клетчаткасын канмен камтамасыз етеді . Мықын сүйекті
айналатын терең артерия ( а . circumflexailium profunda ) шап байламынан жоғары , a . epigastrica
inferior - ден дис тальды сыртқы мықын артериядан бөлініп шығады . Құрсақтың көлденең және
қиғаш бұлшықеттерінің арасында орналасқан . Шап байламының ортасынан мықын сүйектің
сыртқы , жоғарғы білігіне дейін кескінделеді . Құрсақтың жалпақ бұлшықеттерін қанмен
қамтамасыз етеді . A. epigastrica superficialis - пен және a . epigastrica inferior - мен анастомоз
жасайды . • Бел артериялары ( aa . lumbales ) қолқаның құрсақтық бөлігінің артқы бетінің әрбір
жағынан 4 тармақтан бөлініп шығады да , көлденең бағытта ішкі қиғаш және көлденең
бұлшықеттер ара сымен жүреді . Тік бұлшықеттің қынабын тесіп өтедi де , сонғы тармақтарын
береді , олар а . epigastrica inferior - мен анастомоз жа сайды . • Қабырғааралық артериялар ( аа .
intercostales ) қолқаның кеуделік бөлігінің артқы жағынан10 жұп болып шығады , олардың төменгі
құрсақты қанмен қамтамасыз етеді . Құрсақ қабырғасын барлық жағынан мезо- және эпигастрияға
өзінің соңғы тармақтарын бередi және жалпак бұлшықеттерге жән терісіне құрсақтық тармақтарын
береді .

20. Бүйректің, бүйрек қақпасының, бүйрекүсті безінің және несепағардың топографиясы.

Голотопиясы, скелетотопиясы, синтопиясы. Қандануы, иннервациясы, веналық және
лимфалық ағысы.
Анатомиялық сипатттамасы . Бүйректің сыртқы пішіні бұршақ тәрізді . Сол жақ және оң жақ
бөліктерінде алдыңғы және артқы беткейлерін , жоғарғы полюс ( немесе соңы ) және төменгі
полюсі ( не месе соңы ) , латеральды және медиальды жиектері ажыратылады . Ме диальды
жиегінде бүйрек қақпасы ( hilum renale ) , бүйректік қойнау ба стамасы ( sinus renale ) орналасқан .
Бүйректің ұзынша өлшемдері- 10-12 см , көлденең 6-8 CM қалыңдығы - 3-5 см . Бүйректін 5
сегменті бар : жоғарғы , алдыңғы - жоғарғы , алдыңғы төменгі және артқы ( 19.45 - сурет ) . Бұл
бөлінулер бүйректік артерия лар тармақтарын бүйректік қойнауда тармақталуына негізделген .
Сегменттерді бүйректің анатомиялық - хирургиялық бірліктері ретінде қарастыруға болады , себебі
олар бүйректің анатомиялық сегменттік резекциясының негізі болып саналады . Бүйрек сыртынан
фиброзды капсуламен қапталған , ол паренхима дан оңай сыдырылады , шандырлы капсуламен
қоршалған , шандырлы капсула ішінен майлы клетчаткасы бар , бүйректің майлы клетчаткасы
( capsula adipose renis ) , бүйрекманы клетчаткасы және паренхималы клетчаткасы ( paranephron )
болып табылады Топографиясы . Голотопиясы . Бүйректер ішперде артында омыртқа жотасының
екі жағындағы кеңістікте орналасқан . Көлденең осьте сол және оң жақ бүйрек жоғарыдан 15-30 °
бұрыш жасайды . Соған орай сол жəне оң бүйректің жоғарғы полюстары ара қашықтығы бойынша
төменгі полюстарына қарағанда төменірек . Бүйрек артқы жағынан бел аймағына алдынан -
алдыңғы ішперде қабырғасы шап аймағына , сол және оң жақ қабырғаастылық аймақта
орналасады . Оң жақ бүйрек кішкене төменірек проекцияланады , төменгі полю стары оң бүйірлік
және кіндіктік аймақта орналасады . Скелетотопиясы . Бүйректер омыртқа бойынша XII кеуде , I
және II ( кейде III ) бел омыртқасы деңгейінде ( 19.46 - сурет ) орналасқан . Бүйректік қақпа I бел
омыртқа немесе I және II бел омыртқалары дискісі деңгейінде орналасқан . XII қабырға сол жақ
бүйректі ортасынан , оң жақ бүйректі - жоғарғы және ортаңғы 1/3 артқы беткейінде қиып өтеді .
Сол жақ бүйректің жоғарғы полюсі XI қабырға деңгейінде , оң жақ бүйрек XI және XII қабырға
аралығында . Синтопиясы . Сол және он жақ бүйректер өзін қоршаған айналасындағы мүшелерден
майлы және шандырлық капсуламен , ал дынан париетальды ішпердемен бөлінген . - үлкен бел
Артынан сол және оң бүйрек диафрагманың бел бөлімімен , шаршы бұлшықпен , іштің тік
бұлшықеті апоневрозымен , ішінен бұлшықетімен қиысады . Тәжірибелік маңызы бар , бүйректің
артқы жоғары бөлігі , XII қабырғадан жоғары диафрагмамен бөлінген плев ральды қуыста қабырға -
көкеттік қойнау орналасады . Сол және оң бүйректің жоғарғы полюсіне бүйрек үсті безі сәйкес
келеді , ол жиі бүйректен майлы клетчатка арқылы ажыратылып тұрады Оң жақ бүйрек алдынан
бауырдың оң жақ бөлігіне , 12 елі ішектің төмендеген бөлігіне , өрлемелі бөліміне және жиекті
ішектің оң жақ иініне сәйкес келеді . Сол жақ бүйрек алдынан асқазанмен , ұйқы безі құйрығымен ,
жіңіш ке ішек ілмектерімен және тоқ ішек сол жақ иілімімен жабылған . Оң жақ бүйректің қақпасы
маңайында төменгі қуыс вена және 12 елі ішектің төмендеген бөлігі , сол жақ бүйректе ішперделік
аорта орналасқан . Бүйректік қақпа құрылымдарының топографиялық анатомиясы келесідей : ең
алдыңғы қалпын бүйректік вена , оның артында бүйректік артерия , одан артынша және төменірек -
бүйректік түбекше соңы мен несепағардың бастамасы құрайды . Қанмен қамтамасыз етілуі және
венозды ағысы . Бүйректің қанмен қамтамасыз етілуі бүйректік артерия ( a . renalis ) , ол
ішперделік аортадан II бел омыртқасы деңгейінде шығады ( 19.47 - сурет ) . Оң бүйректік арте рия
сол жақ бүйректікіне қарағанда ұзынырақ , артынан төменгі қуыс венаны қиып өтеді . Оң бүйректік
артерия ұзындығы 5-6 , сол жақ - 3-4 см . Бүйректік артерия диаметрі - орта есеппен 5,5 см . - -
Қақпа маңында бүйректік артерия алдыңғы ( ірілеу ) және артқы тармақтарға бөлінеді , олар
бүйректік қойнауда сегменттік артерия деп атауға болатын , бүйректік сегменттерге байланысты
келесі қатарлар бойынша ажыратылады. Бүйректік артериялардан басқа бүйрекке 1 / 3—1 / 5
жағдайда барлық адамдарда кездесетін төменгі және жоғарғы қуыс қосымша бүйректік артериялар
келеді . Бұл артериялар бүйрекке олардың жақын полюстері арқылы енеді , жоғарыдан бүйректік
артерия , төменнен ішперделік аор та . Қосымша бүйректік артериялардың болуы бүйрекке
резекция , яғни , нефроэктомия жасағанда есепке алған жөн . Бүйректің венозды қан ағысы
бүйректік вена арқылы жүреді . Сол бүйректік вена оң бүйректікіне қарағанда ұзынырақ және
ішперделік аортаны алдынан қиып өтеді . Бүйректік венанының құрылымы бүйрек ішінде , бүйрек
қойнауында , бүйректен тыс өтеді . Сол кезде бүйрек қақпасында әрі қарай бірнеше веналар
орналасады , олар бүйрек қақпасынан алыс өзара бір бүйректік венаға бірігеді . Бұл нұсқалардың
бүйрек трансплантациясында маңызы бар . Сол бүйректік венаға сол жақ жұмыртқалық вена
келеді . Бүйректік Венаға құятын және басқа құюшы веналар бүйрекмаңы веналары көкбауырлық
ағыстармен анастомоз құрайды , жоғарғы және төменгі шарбылық веналар портокавальды
анастомоз құрады . Сол жақ бүйректік вена көкбауыр венасына жақын орналасқан , ол көкбауыр -
бүйректік анастомоз байланысына жақсы мүмкіндік береді және портальды гипертензияны
хирургиялық емдеуде маңызы бар . Лимфалық ағысы . Ол бүйректік қақпадан шығатын және
лимфалық өрімге келетін , ішперде айналасындағы қолқа және төменгі қуыс вена , бел өрімі және
кеуделік кан ағысын қамтамасыз ететін лимфалық та мырлар арқылы жүзеге асады .
Иннервациясы . Бүйрек иннервациясы нервтік өрім арқылы жүзеге асады , ол құрсактык өрімнен
құрылған . Бүйректік өрім бүйректік арте рия жанында орналасқан , бүйрекке ол бүйрек қақпасы
арқылы енеді .
Бүйрек үсті безі ( glandulae suprarenales ) — әр түрлі пішінде бола ды . Оның алдыңғы , артқы ,
төменгі беті және жоғарғы , медиальды жиектері бар . Бұл бездер бүйректің жоғарғы полюсында
орналасқан және бүйректен май клетчаткасы арқылы бөлінеді . Екі бүйрек үсті безі XI және XII
кеуде омыртқа деңгейінде орналасқан . Оң жақ бүйрек үсті безі артында көкеттің бел бөлігімен ,
алдында бауырдың төменгі бетімен , медиальды төменгi куысты венаға жанасады . Сол жақ көкет ,
алдында ұйқы және шарбылық қалта арқылы асқазанмен , төменгі бөлігі безінің құйрығына ,
медиальды - курсактык қолқаға жанасып жатады Бүйрек үсті безін жоғарғы , ортаңғы және төменгі
бүйрек үсті артери ялары арқылы қанмен қамтамасыз етеді ( aa . suprarenales superior , media et
inferior ) . Жоғарғы төменгі көкеттік артериясынан шығады , ортаңғы — құрсақ қолқасынан ,
төменгі - бүйрек артериясынан шығады . бүйрек үсті безі артында париетальды ішперде 1 Вена
ағысы бүйрек үстiлiк вена арқылы жүреді , оң жақта сол жақ бүйрек венасына , оң жақта оң жақ
бүйрек венасына , кейін төменгі қуысты венаға құйылады . Лимфалық артериялардың
айналасындағы түйіндерге жиналады . Кекеттік нервтер , құрсақтық және бүйректік өрімдер
арқылы иннервацияланады .
Оң және сол жақ несепағар ( ureter sinister et dexter ) 3 бөлікке бөлінеді : ішпердеартылық
кеңістікте орналасқан құрсақтық ( pars abdominalis ) , кіші жамбаста орналасқан жамбастық ( pars
pelvina ) , қуықтың қабырғасында орналасқан интрамуральды ( pars intramuralis ) . Несепағардың
ұзындығы — 27-32 см , диаметрі - 5-10 мм . Несеп ағардың 3 тарылған жері бар : біріншісі -
түбекшенің несепағарға өтетін жерінде , екіншісі - кіші жамбасқа өтетін жерінде , үшіншісі - куыкка
кіретін жерінде . Несепағардың тарылуындағы диаметрі - 2-3 см . Осы тарылуларда несеп - тас
ауруында тастар жиналуы мүмкін . - Оң және сол жақ несепағарлар артында белдің үлкен
бұлшықетінде жатады . Оң жақ несепағар медиальды - төменгi куысты вена және латеральды
өрлемелі және соқыр ішектің арасында орналасқан . Оң жақ несепағардың алдында 12 елі ішектің
төмендемелі бөлігі , ащы ішек шажырқайының негізі және париетальды ішперде орналасқан . Сол
жақ несепағар құрсақ қолқасы және төмендеген ішектің арасында орналасқан . Алдында несепағар
париетальды ішпердемен жабылған , төменде оны сигма тәрізді ішек шажырқайының негiзi кесiп
өтеді . Несепағар бүйректік және аналық без ( аталық без ) артериялары арқылы қанмен қамтамасыз
етіледі . Лимфа қолқамаңы түйіндерге жи налады . Бүйректік өрім арқылы иннервацияланады .
21. Құрсақтың қолқаның, оның тармақтарының, төменгі қуыс венаның,нерв өрімдерінің
және құрсақтық симпатикалық сабаудың топографиясы. Құрсақ қуысының және
ішперде артылық аймақтың лимфалық ағысы.
Ішпердеартылық кеңістіктің негізгі қантамырларына құрсақ қолқасы немесе қолқаның құрсақтық
бөлімі ( aorta abdominalis , pars seu abdominalis aortae ) және төменгі қуысты вена ( v . cava inferior )
жатады . Бұл тамырлар ішпердеартылык кеңістікте омыртқаның алдын да және артында ащы ішек
шажырқайы негізінің арасында орналасқан . Ішпердеартылық кеңістіктің бұл бөлігін Н.И. Пирогов
« құрсақ қуысының қабырға аралығы » деп атаған . Құрсақ қолқасы көкеттің қолқалық тесігінен IV
бел омыртқа деңгейінде өтеді және құрсақ қуысында оң және сол жақ мықын ар териясына бөлінеді
. Құрсақ қолқасының оң жағында симпатикалық сабаудыңбелдік бөлімі , сол жақта төменгi куысты
вена орналасқан . Алдында қолқаны ұйқы безі , 12 елі ішектің өрлемелі бөлімі және жіңішке ішек
шажырқайының негiзi кесіп өтеді . Құрсақтық қолқа тармақтары қабырғалық және висцеральды
тармақтарға бөлінеді .
Қабырғалық тармақтарға : - оң және сол жақ төменгі көкеттік артериялар ( aa . phrenical inferiors
dextra et sinistra ) ;
- 4 белдік артериялар ( аa . lumbales ) ;
- ортаңғы сегізкөз артериясы ( a . sacralis media ) .
Висцеральды тармақтарға : — құрсақ сабауы ( truncus coeliacus ) - аортадан XII кеуде омыртқасы
деңгейінде шығады , ұйқы безінің үстінде сол жақ асқазан , жал whatroпы бауырлық және
көкбауырлық артерияларға бөлінеді ;
- оң және сол жақ бүйрек үсті без артериялары ( aa . suprarenales dextra et sinistra ) құрсақ сабауынан
төменде шығады ; -
- жоғарғы шажырқай артериясы ( а . mesenterica superior ) - I бел омыртқа деңгейінде шығады ,
ұйқы безінің артында жүреді және жіңішке ішек шажырқайының негізіне енеді ;
- оң және сол жақ бүйрек артериялары ( аa . renales dextra et sinistra ) , басталу деңгейі - I бел
омыртқа ;
- оң және сол жақ тұқым артериялары [ aa . testicularas ( ovaricae ) dextra et sinistra ] ;
- төменгі шажырқай артериясы ( a . mesenterica inferior ) ІІІ омыртқа деңгейінде шығады . Төменгi
куысты вена ( v . cava inferior ) - оң және сол жақ мықын веналарының IV - V бел омыртқа
деңгейінде қосылуынан пайда болады . Вена құрсақ қолқасының оң жағынан өтеді . Төменгi куысты
венаның оң жақ қырынан оң жақ симпатикалық сабау өтеді . Оң жағында бүйрек үсті безі , бүйрек
және несепағар орналасқан . Венаның алдында қақпа венасы , ұйқы безінің басы , 12 елі ішектің
төменгі бөлігі орналасқан . Төменгі қуысты вена бауырдың артындағы жүлгеден жүріп , көкеттен
өтеді .
Төменгі қуысты венаға құйатын бүйірлік веналар :
- 4-5 жұп бел веналары ( vv . lumbales ) ;
- оң жақ тұқым венасы , сол жақ бүйрек венасына құйылады ;
- оң және сол жақ бүйрек веналары ( vv . renales dextra et sinistra ) ;
— оң және сол жақ бүйрекүсті безі веналары ( vv . suprarenales dextra et sinistra ) ;
- 2-5 бауыр веналары ( vv . hepaticae ) . Ішпердеартылык кеңістікте көптеген веналар төменгi
куысты , жоғарғы және төменгі шажырқай веналарының тармақтары аносто моздар түзеді .
Ішпердеартылык кеңістікте кавокавальды және пор токавальды анастомоздар болады , олар
қанайналым бұзылғанда ете маңызды .
Кавокавальды анастомоз келесі веналар арқылы түзілген : төменгі куыстық веналардың
ағымдарымен ( белдік веналар әр жағынан оң жағынан так венамен ( v . aziges ) , сол жағынан
жартылай так вена мен ( v . hemiazigos ) жалғасаты көкірекортаға диафрагма аяқшалары арасындағы
саңылау арқылы өтетін тік өрлемелі бел веналарымен косылған . Соңғысы омыртқамен
көлденеңінен байланыса отырып , тақ венаға түседі . Так вена жоғарғы қуыстык венаның ағымы
болып табы лады . Лимфалық жолдары . Ішпердеартылық кеңістік лимфа ағысының ерекшелігі —
бұл жерден аяқ , кіші жамбас және құрсақ қуысындағы лимфалық кеуделік өзекке ( ductus thoracicus
) қарай ағады . Құрсақ қуысы мүшелерінен лимфа жіңішке ішек шажырқайының негізіндегі ,
көлденең айналмалы ішек шажырқайында орналасқан лимфалық түйiндерiне құйылады , одан
құрсақ сабауының ( nodi ciliares ) айналасындағы лимфа түйіндеріне жиналады . Бұл лимфалық
түйіндері ішектік түтік арқылы кеуде түтігіне барады . Ішпердеартылык кеңістіктің негізгі
лимфалық түйіндеріне оң және сол жақ бел түйiндерi ( nodi lumbales sinistri et dextri ) болып
табылады . Сол жақ бел түйіндері құрсақтық қолқаның алдында , артында және латеральды
орналасқан : колка алды , латеральды колкалык және колка арты түйіндері ( nodi preaortales ,
aortaales laterals et retroaortales ) . Оң жақ бел түйіндері төменгі куысты венаны қоршап жатады
( nodi precavales , cavales laterals et retrocavales ) . Қабырғалық түйіндерге төменгi көкеттiк өзектер
жатады . Бел лимфалық түйіндеріне лимфа аяқтан , жамбастан , мүшелерден келеді . Бел лимфа
түйіндері оң және сол жақта орналасқан бел түтiктерiне жиналады . Кеуделік түтіктің құрсақтық
бөлігі құрсақ қолқасының артында орналасқан және қолқалық тесік арқылы кеуде куысына ағады.в
1052 Ішпердеартылык кеңiстiк нервтері . Ішпердеартылык кеңістікте омыртка бойымен оң және сол
жақ симпатикалық сабау орналасқан . Сол жақ симпатикалық сабау құрсақ қолқасынан латеральды
орналасқан , яғни , одан 1,5 қашықтықта . Оң жақ симпатикалық сабау алдынан төменгi куысты
венамен жабылған . Құрсақ қолқасының бой ында құрсақ қолқалық өрім орналаскан ( plexus aorticus
abdominalis ) . Ол симпатикалық сабаудың тармақтары , кезбе нервтің артқы тармақтары және оң
жак кекеттік нервтерден түзілген . Бұл өрімдердің ішіндегі ең маңыздысы құрсақ сабауы болып
табыла ды ( plexus coeliacus ) . Нерв түтіктері нерв тармақтарымен байланысқан . Бұл өрім XII кеуде
омыртқа деңгейінде орналасқан . Өрімнің бүйірінен бүйрек күсті безі шектейді , алдында ұйқы безі ,
жоғарыда шарбылық қалтаның қабырғалық ішпердесі орналасқан . Ішпердеартылық кеңістіктің
артқы қабырғасында құрсақішілік шан дыр арқылы оң және сол жақта бел өрімінің нервтері өтеді :
мықын құрсақастылық ( n . leiohypogastricum ) , мықын - шаптық ( п . ilioinguinalis ) , мықын -
жыныстық ( п . nenito - femoralis ) , сандық латералді терілік нерв ( n . cutaneus femori lateralis ) .
Мықын - құрсақүстілік және мықын - шап нервтері белдің шаршы бұлшықеттеріне қиғаш
орналасады . Бұл бұлшықеттен төмен санның латералді терілік нервтері қиғашынан түседі . Үлкен
бел бұлшықеттерінің алдынғы беткейінде сандық - жыныстық нерв бар .

Жамбас астауынан сұрақтар тізімі.

1. Жамбас астауының (аймағының) топографиясы. Шекаралары, сыртқы белгілері.

Жамбас аймағының «қабаттары»: құрсақтық, құрсақ астылық, тері астылық. Кіші
жамбас астауының қабырғалары, несеп-жыныстық көкет және жамбас астаулық көкет.
Жамбас (pelvis) деп топ.анатомияда жамбас сүйектерімен, сегізкөзбен, құйымшақпен және
байламдармен шектелген адам ағзасының бір бөлігін айтады. Жамбастың шығаберісі жұмсақ
тіндермен жабылған, дененің ерекше бөлігі — perineum, шатаралық. Шатаралықтың құрылымы екі
аймаққа (үшбұрыштың) бөледі: -несепжыныс, regio urogenitalis, және анальды, regio analis.. Жамбас
{pelvis) деп —сыртынан жамбас сүйектері және жүмсаң тіндермен, ал астынан жамбас
диафрагмасы және жүмсаң тіндер жиынтығымен шектелген дененің бір бөлігін айтады. Жамбас
сүйектерін сыртынан жауып жататын жүмсақ тін- дер аймақтарына —бөксе аймағы жатады.
Жамбастан шығаберіс аймаң жүмсаң тіндермен жабылған, ол ерекше аймаң —шат аралық деп
аталады. Шат аралыңтың алдыңғы бөлігі мен сыртқы жыныс мүшелер аймағы жөнінде осы тарауда
жазылады. Жамбас- та орналасңан кейбір мүшелер ңүрсаң ңуысы ағзаларына жатады, мысалы:
мықын шүңңырында орналасңан тоқ ішектің бөліктері. Мыңын шүңңырлары — үлкен жамбас деп,
ал шекаралың сызың- тан (I. terminalis) төмен жері — кіші жамбас деп аталады. Жамбас ңуысына
және онда орналасңан мүшелерге ену — іштің алдыңғы ңабырғасынан немесе сегізкөз, ңүйымшаң,
бөксе аймағы, шат аралың және сан арңылы жүзеге асады. Сондыңтан, жамбастың маңызды
нысаналарын (сүйек, бүлшықет), диагностикалың немесе хирургиялық емдеу мақсатта көрсетіп
кету керек.
Жамбастың сүйектік негізін мықын, қасаға , шонданай (жамбас сүйектері), сегізкөз, құйымшақ
сүйектері құрайды. Қасаға сүйектері алдыңғы жағынан қасаға симфизымен simphysis pubica
байланысады. Симфиз жоғарғы жағынан жоғарғы қасаға байламына lig.pubicum superius, төменнен
– доға тәрізді қасаға байламына lig.arcatum pubis бекиді.
Мықын сүйектері сегізкөзбен қосылып сегізкөз-мықын буынын құрайды.

Сүйектік нысаналар ішінде: біріншіден — қасағаның буында- суы (оның үстіңгі ңыры) және соған
жалғасңан шап сүйектерінің горизонталды бүтаңтарының бөлігін; екіншіден — ңасағадан шет- кері
орналасңан шап төмпешіктерін айтады. Ары ңарай, мықын- ның алдыңғы жоғарғы төмпешігі
маңызды нысанаға жатады. Артынан сегізкөз бен ңүйымшаң бөліктері жаңсы аныңталады, ал бөксе
аймаңтарынан шат аралығына ңарай шонданай төмпешіктері аныңталады.

Сүйектерден ңүралған саңина екіге бөлінеді:

1) жоғарғы кеңдеуі — үлкен жамбас;
2) төменгі тарлауы — кіші жамбас.
Кіші жамбасты үлкен жамбастан шекаралың сызың (I. terminalis) бөліп түрады.
Шекаралың сызық — омыртңаның шығыңқы жеpi (promontorium), мықын сүйектерінің доға тәрізді
сызығы (Ііпеа arcuata), ңасаға ңырлары және ңасаға симфизінің жоғарғы ше- тімен жүреді. Төменде
жамбастан шығатын жерді ңасаға және шонданай сүйектері, төмпешіктері және құйымшақ шектеп
тұрады.

Қасаға симфизі (symphysis pubica) — ортаңғы сызың бойында екі ңасаға сүйекті ңосады. Симфиздің
сүйек тысы ңалың және байлам- дармен бекіген: — жоғарғы қыры — жоғарғы ңасаға байламы (lig.
pubicum superior); — төменгі қыры — ңасағаның доға тәрізді байламы (lig. агсиа- tum pubis ).
Шонданай — мықын буыны (art. sacroiliaca) — сегізкөз бен мы- ңын сүйегінің буын беттерінің
ңосылуынан ңүрылған. Буын — сегізкөз-мыңын буынының іш кі және сыртңы байламдарымен (lig.
sacroiliaca ventrale және dorsale), мыңын сүйектің бүдыры және се- гізкөз арасында орналасқан
байламмен бекіген. Шонданай-сегізкөз буыны — бел сегізкөз өрімінің көптеген тар- маңтарымен
нервтенеді. Сондыңтан буын жарақатында ңатты ауырсыну сезімі болады. Жамбастың келесі ірі
байламдары өте маңызды. — сегізкөз-ңылңан байламы (lig. sacrospinale), сегізкөзді мықын
сүйектерімен ңосады; — сегізкөз-төмпек байламы (lig. sacrotuberale), сегізкөз бен шонданай сүйек
арасында орналасқан. Осы байламдар арқылы жамбас сүйектерінің үлкен және кіші шонданай
жырығы үлкен және кіші шонданай тесіктеріне айнала- ды (11.3 а, б суреттер). Осы тесіктер арқылы
шонданай жарың- тары, көбінесе әйелдерде шығады. Жамбастағы жапқыш тесікті жапңыш пердесі (
membrana obturatoria) толың жаппайды. Перде жапңыш жүлгесіне (sulcus obturatorius) келгенде екіге
бөлініп, шап өзегін түзейді. Оның бағыты шап өзегіне сәйкес жатыр. Ішкі және сыртңы жапқыш
бүлшыңеттер жапқыш өзегіне қосымша ңа- бырға түзейді. Өзек арңылы жапңыш ңантамырлары
мен нервтер өтеді. Өзектің үстіңгі бөлігі арңылы жапңыш тесіктен жарыңтар әсіресе, әйелдерде
шығуы мүмкін. Себебі оларда жамбас енділеу, сондықтан өзектің көлемі де үлкен болады. Сыртңы
жапңыш бүлшыңет (т. obturatorius externus) жапңыш мембранасының сыртында жатады. Ішкі
жапңыш бүлшыңет (т. obturatorius internus) membrana obturatoria-къщ іш кі жағында орна- ласады.
Жапңыш өзек кіші жамбастан санның алдыңғы медиалды бетіне өтеді. Үзындығы 2 см-дей. Өзекке
кірер және шығар тесіктер бүлшыңет фасцияларымен жабылған. Бірақ осы шандырлар жамбас
қуысынан санға немесе санның медиалды бетінен жамбасңа өтетін іріңдіктерге төтеп бере алмайды.

Жамбас түбінің бүлшықеттері (жамбас қуысының төменгі қабырғасы)

Жамбастың түбін ңүрайтын бүлшықеттер тең ңабырғалы жазық төрт бүрыш (ромб) ңүрайды.
Жазықтықтың бүрыштары бекітілген (11.4 сурет ): — алдынан — қасаға симфизіне; — артынан —
ңүйымшаң үшына; — бүйірлерінде — шонданай төмпешіктеріне. Көрсетілген ромб екі
үшбүрыштан түрады: 1) алдыңғы, несепжыныс диафрагмасының бүлшыңеттерімен толтырылған; 2)
артқы, жамбас диафрагмасының бүлшыңеттерінен түрады. Несеп-жыныс диафрагмасы алдынан
және бүйірлерінен ңасаға үстілік бүрыш, артынан шонданай төмпешіктерін ңосатын сызың- пен
шектелген. Несеп-жыныс диафрагмасы арқылы ерлерде — игеtra pelvis; әйелдерде оған ңосымша
ңынап өтеді. Несеп-жыныс диафрагмасы екі топтан қүралған: — беткейлі; — тереңдегі.

Несеп-жыныс диафрагмасының беткейлі бүлшықеттері

1) буылтың-кеуек бүлшықеті (т. bulbospongiosus), ер адамдар- да буылтыңтың (bulbus) төменгі
бүйірін және еркек жыныс мүшесінің кеуекті денесін (corpus spongiosus penisti) ңор- шап, ортаңғы
сызыңта жіңішке сіңірлі қосңышпен өзінің қарама-қарсы жағымен қосылады. Әйелдерде бүл
бүлшықет ңынапты орап түрған екі симметриялың бөліктен түрады;
2) шонданай-үңгір бүлшықеті (т. ischiocavernosus), екі жағы- нан шонданай төмпегінен басталып,
үңгірлі денеге бекиді;
3) шаттың беткей-көлденең бүлшыңеті (m. transversus perinea superfkialis) шонданай
төмпегінен басталып, келесі жаңтың аттас бүлшықетіне бағытталып, шат орталығында
(centrum perineale) аяңталады.

Несеп-жыныс диафрагмасының тереңдегі бұлшықеттері

1) шаттың терең көлденең бүлшықеті (т. transversus perinea profundus) шонданай
төмпешіктерінен centrum perineale-re бағытталған. Бүлшыңет талшықтары pars membranacea
ure- thrae-пы ңоршайды;
2) несеп шығаратын өзектің ңысқышы уретраның жарғаңтық бөлігін сақина тәрізді
қоршайды.
3) Жамбас диафрагмасы көрсетілген ромбтың артқы үшбүры- шын ңамтиды. Оның төбесі —
қүйымшаң, ал негізінің бү- рыштары — шонданай төмпектері. Диафрагманы тік ішек тесіп
өтеді. Диафрагманың екі топтан түратын беткей және терең бүлшыңеттері бар. Жамбас
диафрагмасының беткей бүлшықетіне — артңы өтістің сыртқы ңысңышы (т. sphincter апі
externus) жатады. Ол артқы өтістің ішкі ңысқышын (тік ішек ңабырғасының бүлшықетінен
ңүрылған) сыртынан айналдыра ңоршап, тері астында жатады.

Жамбас диафрагмасының тереңдегі бүлшықеттері

Артңы өтісті көтеретін бүлшыңет (т. levator апі) тік ішекті ңор- шаған жалпаң үшбүрышты
бүлшықет. Басталатын жерлері:
— алдында — ңасаға сүйектің төменгі тармағы және симфизі маңынан;
— артында —шонданай сүйектерінің жамбас беттерінен;
— бүйірлерінде — ішкі жапңыш бүлшықет фасцияларының сі- ңірлік доғасынан.
— Осы бүлшықеттің бастапңы бекіген жерлері — сіңірлі доға. Ерлерде т. levator апі ңуық асты без
бен ңуыңқа тиіп жатады. Әйелдерде артңы өтісті көтеретін бүлшыңет қынап және ңуыңпен
жанасады.
Артынан т. levator ani-артқы өтіс — ңүйымшаң байламына (lig. anococcygeum) өтеді. Ңүйымшақ
бүлшықеті (т. coccygeus) жамбас диафрагмасының артқы бөлігінің бүлшыңеттерін нығайтады.
Бүлшыңет lig. sac го spinale мен spina ischiadica-дан басталып, қүйымшаң шеттеріне және сегізкөз
үшына бекиді. Жамбас диафрагмасының бүлшықеттері келесі ңызметтерді ат- ңарады:
— ңүрсаң ішінің ңысымын қажетті түрғыда реттейді;
— қүрсаңтағы және жамбастағы ағзаларды орнында бекітіп тү- рады;
— тік ішектің шат аралықтағы иілу бүрышын саңтап түрады;
— тік ішек, несепағар және қынаптың физиологиялың тонусын сақтауға қатысады. Жамбастың
сүйек-бүлшыңет негізін сыртынан қүруға ңоршал- ған аймақтар да қатысады:
1) шат аралың;
2) санның проксималды шеті, жапқыш өзегінің ңантамыр-нерв шоғырымен;
3) боксе аймағы.

Жамбас ңуысы
Жамбас ңабырғасы мен қуысы арасындағы шекара — жамбас шандырының париеталды
жапыраңшасы (fascia pelvis parietalis). Ол ңабырғада бүлшыңеттерді, несеп-жыныс және жамбас
диафраг- масын жабады. Осыған байланысты шандыр бөліктері жауып жат- қан аймақтың атымен
де аталады: жапңыш шандыры (ішкі жап- ңыш бүлшықетте), несеп-жыныс диафрагманың үстіңгі
шандыры, жамбас диафрагмасының үстіңгі шандыры т. б.

Жамбас қуысы ағзаларының орналасуы әртүрлі: ңуыңтың жо- ғарғы бөлігі, жатыр, тік ішек
шекаралың сызыңтан (linea termina- lis) көтеріліп, ішпердемен жабылған.

Шекаралың сызыңтан төмен орналасңан ағзаларда серозды (ішперде) жамылғы жоң, оның орнында
жамбас шандырының висцералды жапырағымен жабылған. Жамбас түбіндегі ағзалар (несепшығар
өзегі, ңынап пен тік ішектің төменгі бөлігі) несеп-жыныс диафрагмасының бүлшықеттерінің
арасымен жүріп, шат ара- лыңқа ашылады. Осыларға байланысты жамбас ңуысын 3 ңабатңа бөледі
(11.5 а,б суреттер):
1) ішперделік (жоғарғы);
2) ішперде астындағы қабат (ортаңғы);
3) тері астындағы ңабат (төменгі).

11.4.1. Жамбастың ішперделік қабаты

Қүрсақ ңуысының шекаралық сызықтан (linea terminalis) төмен жатңан бөлігі. Бүл арадағы
ағзалар толық немесе жартылай іш- пердемен жабылған.
Әйелдерде бүл қабатта келесі ағзалар:
— ңуыңтың артқы бүйірі;
— жатырдың көп бөлігі;
— жатыр ңосалңылары (аналың бездер және жатыр түтіктері);
— ңынаптың артңы күмбезі;
— ішпердемен жабылған тік ішек орналасады.
Ер адамдарда бүл ңуыста ңуыңтың артңы-бүйір бөлігі және тік ішектің ішпердемен жабылған
бөлігі бар.

11.4.2. Жамбастың ішперде астындағы қабаты

Шектелуі:
Үстінен — жамбастағы ішперде,
астынан-жамбас диафрагмасын жауып түрған үстіңгі шандыр.
Әйелдерде бүл ңабатта орналасатын ағзалар:
— қуың пен тік ішектің ішпердеден тыс бөліктері;
— несепағарлардың жамбастағы бөлігі;
 — жатырдың мойны;
— қынаптың жоғарғы бөлігі.
Ер адамдарда:
— ңуыңтың ішпердеден тыс бөлігі;
— тік ішектің ішпердеден тыс бөлігі;
— ңуық асты безі;
—үрың көпіршіктері;
— үрың шығарушы өзектердің жамбас бөлігі;
— несепағарлардың жамбас бөлігі.

11.4.3. Жамбастың тері асты бөлігі

Ш екаралары:
үстінде — жамбас диафрагмасы,
астынан —шат аралыңтың терісі.
Әйелдерде жамбастың терісі астында орналасңан ағзалар:
— тік ішектің соңғы бөлігі;
— кіреберістің үлкен бездері;
— қынап кіреберісіндегі буылтыңтар;
— шонданай-тік ішек шүңңыры.
Ер адамдарда осы бөлікте орналасңан ағзалар:
— тік ішектің өтіс бөлігі;
— несеп шығару өзегінің буылтығының бездері;
— несеп шығару өзегі;
— шонданай-тік ішек шұңңыры.

2. Кіші жамбас астауына кіретін және шығатын сүйекті-фиброзды шекаралары. Кіші

жамбас астауы мүшелерінің жыныстық ерекшеліктері.

Еркек жамбас куысында аса маңызды клетчаткалық кеңістіктерге шандыр мен қуықты жауып
тұратын қуықалды шандыры араларында орналасқан, шап өзегінің жоғарғы жиегіне бекітілген
Ретциус кеңістігі жатады.

Әйел жамбасының ерлер жамбасынан басты айырмашылықтары ересектерде жақсы білінеді.

Олардың ең бастылары: әйел жамбасының сүйектері ерлердікіне карағанда жұқа және тегіс;
төменірек, кең және көлемді, мықын сүйектердің қанаттары көбірек ашылған, сондықтан
көлденең өлшемдері үлкен; кіші жамбасының кіреберісі кең және ол ерлердегідей төменге карай
тарылмайды, керісінше, кеңейеді, сондықтан әйел жамбасының шығысы кең; қасаға сүйектердің
төменгі тармақтарымен құрылған бұрыш әйелдерде доғал (90-100°), ерлер- де (70-75°).
Осылайша ересек әйелдердің жамбасы ерлерге қарағанда көлемді, кең және терең емес.

Жамбас сүйектерінің байланыстарының бәрі қозғалысы шектелген немесе аз қозғалмалы,

жүктілік кезінде олар созылмалы болып, көп козғалмалы болады, әсіресе, сегізкөз-құйымшақ
өрімінде. Босану кезінде жамбас түбі өте маңызды, өйткені, ол босану өзегіне кіреді және
ұрықтың шығуына әсер етеді. но Жамбастың жоғарғы апертурасы немесе жамбасының
кіреберісі шекаралық сызықпен, сегізкөз мүйісінен құралған. Қасағаасты бұрышы, шоңданай
төмпешігі, сегізкөз-төмпешік байламдары, сегізкөздің төбесі және құйымшақ жамбастың төменгі
апенртурасын құрайды. Кіру және шығу жазықтықтары, жамбастың кең бөлігінің акушерлік
тәжірибеде маңызы зор, олар тік және көлденең, оң және сол жақ қиғаш өлшерімдерімен
бағаланады. сыном ст Hы Кіреберістің тік өлшемі симфиздің жоғарғы жиегі және мүйістің
арасында 11 см-ге тең, қиғаш өлшемі қасаға-қырлы көтеріңкі сегізкөз- мықын байламына дейін -
12 см, шығыстың тік өлшемі қасаға бұрышынан құйымшаққа дейін - 9,5 см, көлденең өлшемі
шонда- най бұдырының арасында - 11 см. Жамбастың көлденең және тік өлшемдері 1-3 см-ге
үлкен, тік өлшемдерінің ортасынан және жам- бас қуысынан өтетін сызық біліктік деп аталады.
Кіру жазықтығы алға қарай енкейген, көлденең жазықтығымен 54-55° бұрыш құрайды. Төменгі
қабырғасы жамбас шығысына, шат қабықтарына жатады, терең бұлшықеттері жамбас несеп-
жыныс көкеттерін құрайды: тік ішекті көтеретін, шаттың терең көлденең бұлшықеттері;
біріншісінен - тік ішек, екіншісінен - несепағар каналы және қынап өтеді.

Тік ішек. Әйел жамбас куысында тік ішек алдында жатыр және қынап орналасқан. Ішастар
қабатында тік ішек пен жатырдың арасын- да ең төменгі аймақ - тікішек-жатыр шұңқыры
(excavatio rectouterina). Орналасқан Ішастарасты қабатында тік ішек қынап қасында орналаскан.
Ішастар-шат апоневрозы (septim rectovaginale) тік ішек пен қынапты бөледі. Тік ішектің лимфа
тамырлары жатыр мен қынаптың лимфалық тамырларымен байланысады.

Малый таз представляет собой полость цилиндрической формы, ограниченную стенками малого
таза и имеющую верхнее и нижнее отверстия. Верхнее отверстие, или верхняя апертура таза,
apertura pelvis superior, представлена пограничной линией. Нижнее отверстие, или нижняя
апертура таза, apertura pelvis inferior, ограничена сзади копчиком, сбоку — крестцово-бугорными
связками, седалищными буграми, нижними ветвями седалищных костей, нижними ветвями
лобковых костей и спереди — лобковым симфизом.
В малом тазу к пристеночным мышцам относятся грушевидная, m. piriformis, внутренняя
запирательная, m. obturatorius internus, копчиковая, т. coccygeus. Грушевидная мышца
начинается от передней поверхности крестца, латеральнее тазовых крестцовых отверстий, и
выходит в ягодичную область через большое седалищное отверстие, не выполняя его полностью
и оставляя над- и подгрушевидные отверстия. Через надгрушевидное отверстие в ягодичную
область направляется верхний ягодичный сосудисто-нервный пучок, через подгрушевидное
отверстие — нижний ягодичный сосудисто-нервный пучок, седалищный нерв, задний кожный
нерв бедра и половой сосудисто-нервный пучок. Внутренняя запирательная мышца берет начало
от внутренней поверхности переднебоковой стенки таза, запирательной мембраны, проходит
через малое седалищное отверстие в ягодичную область, оставляя щель для прохождения в
седалищно-прямокишечную ямку полового сосудисто-нервного пучка. Копчиковая мышца не
всегда хорошо выражена. Дно полости малого таза образуют мышцы и фасции промежности.
Они представлены диафрагмой таза, diaphragma pelvis, и мочеполовой диафрагмой, diaphragma
urogenitale.

3. Ерлер мен әйелдердің кіші жамбас астауындағы ішастардың жүру жолдары, ішастар
қатпарлары. Ер адамдардағы қуысты-тік ішектік шұңқырлар, әйел адамдардағы
жатырлы-қуысты, жатырлы-тік ішектік шұңқырлар.

Париеталды ішперде құрсаңтың алдыңғы қабырғасынан жам- басқа түсіп, қуыңты жабады.
Қуыңқа өтер жерде ішпердеден ңуың- тың көлденең ңыртысы (plica vesicalis transversa)
қүрылады. Ол, қуық бос болғанда жаңсы көрінеді.

теріледі. Әйелдерде ішперде қуықтан жатыр мойнының алдына, содан оның денесіне (қуықтық
беті) өтіп, ңуың-жатыр аралық ойың (ех- cavatio vesico-uterina) қүрады. Қуың-жатыр ойығының
түбі қуың- жатыр ңыртысынан түрады. Ол ойыңта жіңішке ішек түзақтары орналасуы мүмкін.
Сирек жағдайда бүл жерде соқыр ішек пен қүрт тәрізді өсіндісі және көлденең тоң ішек немесе
сигма тәрізді ішек орналасуы мүмкін. Ішперде жатырдың түбінен оның денесінің артңы бетіне
(ішек- тік бетіне) өтеді. Әрі ңарай ішперде жатыр мойнының ңынаптың бөлігін және қынаптың
төбесін жабады. Ішперде жатырдың және ңынаптың артқы қабырғасынан тік ішекке өтіп, тік
ішек-жатыр ойығын (excavatio recto-uterina) ңүрады. Бүйірлерінде бүл кеңістік тік ішек-жатыр
ңыртыстарымен (plica recto-uterina) шектелген. Тік ішек-жатыр ойығына әр уақытта үлкен
шарбымайдың шеті жетеді. Ж іңішке ішек түзақтары бүл араға кірмейді.

Әйелдерде осылай кіші жамбастың төменгі бөлігі жатырмен екі ойыңңа бөлінген (11.6 сурет ):

— ңуың-жатыр арасындағы ойың— «алдыңғы дуглас кеңістігі»;

— тікішек-жатыр арасындағы ойың— «артңы (негізгі) дуглас кеңістігі».

Екі ойық тек жатырмен ғана емес, жалпақ байламмен де бө- лінген. Жатырдың жалпақ байламы
(lig. latum uteri) ішперденің ңабаттасуынан ңүрылып, жатырды жамбастың бүйіріндегі ңа-
бырғаларымен жалғастырады:

— жатырдың жалпақ байламының жоғарғы бөлігінің арасында жатыр түтіктері өтеді;

— жатырдың жалпаң байламының төменгі бөлігінде жатыр- ды бекітуші байлам-кардиналды

байлам (lig. cardinale uteri) өтеді.
Әйелдерде тік ішек — жатыр ойығы қүрсаңтағы ең терең жері. Сондықтан бүл араға
патологиялық сүйыңтар (ңан, ірің, лимфа, т. б.) қүрсақ ағзалары жарақаттанғанда, жатырдан тыс
жүктілікте т. б. жағдайларда жиналады. Мысалы, қүрсаңтың төменгі ңабатындағы сол
шажырқай ңой-науы — жамбастағы тік ішектің оң жағындағы жамбас ңуысымен тікелей
байланысады. Оң шажырңай ңуыстың алды ашық. Осыған байланысты оң жаң шажырқай
ңуысындағы патологиялың сүйыңтықтар әуелі шектел- ген болады, тек кейіннен әбден көбейген
соң көлденең тоң ішектің шажырқай түбірі мен flexura duodeno jeurnalis-тщ арасымен сол ңойнау
арңылы кіші жамбасқа өтеді.

Ш ажырңайлар қуысынан басқа іріңдік таралу жолдары болып, ңүрсақтың бүйірдегі өзектері де
есептеледі. Мысалы, 12 елі ішек- тің ойық жарасы жарылғанда, оның химусы оң жаң бүйірдегі
өзек- пен оң мықын шүңқырына, одан жамбас ңуысындағы артқы дуглас кеңістігіне өте алады.
Бүл кезде соқыр ішек және ңүрт тәрізді өсін- ді проекциясында рефлекторлы ауырсыну сезімі
шығу мүмкіндігін дифференциалдық диагностика кезінде ескеру керек.

Асқазанның алдыңғы қабырғасының ойық жарасы жарылған- да, оның химусы асқазан-тоқ ішек
байламы және үлкен шарбы май алдымен жамбасңа және артқы дуглас кеңістігіне жетеді.

Қынаптың артңы ңабырғасы немесе тік ішек арңылы тікішек- жатыр қуысын саусақтармен
немесе қүралмен зерттеудің диаг- ностикалық маңызы зор. Қынаптың артқы күмбезі арқылы
дуглас кеңістігін пункциялауға болады.

Ер адамдарда жамбастың ішперделік бөлімінде тік ішек пен ңуыңтың жоғарғы, артңы
қапталдары және алдыңғы бетінің кіш- кене бөлігі жатады. Ішперде ңүрсақтың алдыңғы
ңабырғасынан қуықтың алдыңғы-үстіңгі бетіне өтерде, көлденең ңыртыс қүрай- ды. Ары қарай
ішперде — ңуықты және үрық шығарушы өзек- терді жауып, тік ішекке өтеді. Осы жерде тік
ішек —ңуың ойығы (excavatio recto-vesicalis) қүрылады. Қуың пен тік ішек арасында- ғы ңуыста
—аш ішек түзағы, кейде колденең немесе сигма тәрізді ішек жатуы мүмкін. Ер адамдарда тік
ішек-ңуың шүңқыры жамбастың ең терең ж е- pi. Сондыңтан бүл жерге қүрсаң ағзалары
заңымданғанда, іріңдік, қан, лимфа т. б. жиналуы мүмкін.

Тікішек-жатыр немесе тікішек-қуың ңуыстарының конус тәріз- ді тереңдеуі — шат аралық

немесе санның ішкі бетінде жарықтар шығуына себеп болады.

В мужском тазу (см. рис. 98) брюшина с передней стенки переходит на верхнюю, частично — на
заднюю и боковые стенки мочевого пузыря, образуя ближе к симфизу поперечную пузырную
складку, plica vesicalis transversa. При наполнении мочевого пузыря поперечная складка
сглаживается и брюшина отходит кверху. Эта особенность взаимоотношений брюшины и
мочевого пузыря используется для пункции мочевого пузыря и при внебрюшинных
оперативных вмешательствах на нем доступом через брюшную стенку. У мужчин брюшина,
спускаясь по задней стенке мочевого пузыря, покрывает внутренние края ампул семявыносящих
протоков, верхушки семенных пузырьков (здесь брюшина отстоит от основания предстательной
железы на 1,0— 1,5 см) и переходит на прямую кишку, образуя прямокишечно-пузырное
углубление, excavatio rectovesicalis. Это углубление по сторонам ограничено пузырно-
ректальными складками брюшины. Дно прямокишечно-пузырного углубления фиксировано к
сухожильному центру промежности брюшинно-промежностным апоневрозом (Денонвиллье—
Салищева) и является самой низкой точкой тазовой части брюшной полости. В прямокишечно-
пузырном углублении может скапливаться воспалительный экссудат при остром аппендиците,
прободных язвах, кровь при травмах паренхиматозных органов. Выпот, ограничиваясь
 спайками, может образовывать гнойники, изолированные от свободной брюшной полости. При
переходе с задней стенки мочевого пузыря на переднюю стенку прямой кишки брюшина
покрывает сначала лишь ее узкий участок. По направлению кверху этот участок брюшинного
покрова постепенно расширяется, заходя далее на боковые стенки прямой кишки, и, наконец, на
уровне III крестцового позвонка брюшина охватывает кишку со всех сторон, а выше образует
брыжейку. Этот уровень обычно считают границей между прямой кишкой и тазовым отделом
сигмовидной кишки. В женском тазу брюшина, покрывая заднюю поверхность мочевого пузыря,
переходит затем на переднюю поверхность матки на уровне ее перешейка, образуя неглубокое
пузырно-маточное углубление, excavatio vesicouterina (рис. 114). Спереди шейка матки и тем
более влагалище находятся подбрюшинно. Охватив дно, тело и шейку матки сзади, брюшина
спускается ниже шейки матки, покрывает задний свод влагалища и переходит на прямую кишку,
образуя глубокое прямокишечно-маточное углубление, excavatio rectouterina (пространство
Дугласа). Далее ход брюшины и отношение ее к прямой кишке в мужском и женском тазу
совпадают. Соотношение пространства Дугласа с задним сводом влагалища имеет практическое
значение, так как дает возможность непосредственно через задний свод влагалища пальпаторно
определять в брюшной полости наличие позадиматочных скоплений (кровь, гной, асцитическая
жидкость и т.д.). Пункция прямокишечноматочного углубления иглой через задний свод
влагалища помогает врачу уточнить их характер и при необходимости произвести эвакуацию
жидкости путем кольпотомии (вскрытие заднего свода влагалища). Прямокишечно-маточное
углубление с боков ограничено одноименными складками брюшины — plicae rectouterinae,
которые продолжаются до передней поверхности крестца. В основании складок заложены
мышечно-фиброзные тяжи, lig. rectouterinum, lig. sacrouterinum, играющие важную роль в
фиксации матки. Plicae rectouterinae прикрывают прямокишечно-маточное углубление и сверху,
изолируя его до известной степени от общей полости малого таза. По сторонам от матки
располагаются во фронтальной плоскости широкие связки матки, ligg. lata uteri, являющиеся
дупликатурами брюшины. Они направляются к боковым стенкам таза и переходят в
пристеночную брюшину.

4. Жамбас аймағының фасциялары, қабырғалық және ішкі ағзалар маңының жасушалық

кеңістіктері. Жамбас аймағының ішкі фасциясының париетальды және висцеральды
жапырақшаларының жүру жолдары.

Жамбас шандыры ( fascia pelvis ) іштің ішкі шандырының жалғасы , осыған сәйкес жамбастың
iшкi шандыры деп аталады ( fascia endopelvina ) . Жамбас шандыры париеталды және висцераль ды
жапырақтарына бөлінеді . Париеталды жапырағы ( fascia pelvis parietalis ) жамбас қуысының
қабырға қасы бұлшықеттерін ( m . piriformis , m . obturatoris internus , m . coccygeus ) және кіші
жамбас түбін құрайтын бұлшықеттерді ( m . levator ani , m . transversus perinei profundus ) жаба
калындап , сiңiрлiк доғаны құрайды , бұл догадан тік ішекті көтеретін бұлшықет басталады , ол
жамбас шандырымен жабылған . Жамбас шандырының жоғарғы бөлігі — жоғарғы жамбас
көкетінің шандыры деп аталады , төменгі бөлігі — төменгі жамбас көкетінің шандыры ( fascia
diaphragmatis inferior ) . Осы екі шандыр сіңірлік доғамен қосылады . Бұл косылу шамалы күштен
тез ажырайды , төменгі ішперде қабатының шел - майы шаттың шел - майымен байланысуы мүмкін
. Осы жерден кіші жамбас қуысындағы іріңдікті шат арқылы дренаждауға болады болады . Шаттың
терең көлденең бұлшықетін жабатын париеталді шандырдың жоғарғы бөлігін несеп - жыныс
көкетінің жоғарғы шандыры , ал төменгі бөлігі несеп - жыныс көкетінің төменгі шандыры деп
аталады . Осы бұлшықеттің алдыңғы аймағында қосылып , шаттың көлденең байла мын құрайды
( lig . transversum perinei ) . Жамбастың париетальды шанды ры жамбас кеңістігінің тамырлары мен
жүйкелерiн бөледі : сегізкөз және құйымшақтық өрімдері жамбастың сүйек - бұлшықеттік
қабырғасы мен шандыры арасында орналасқан , үлкен тамырлар - ішперде астында жамбас
шандырынан ішке карай орналаскан . Осылайша , қантамырлар жамбастан әр түрлі тесіктер арқылы
шығып , жамбастын кабырга касы шандырын тесіп өтедi . Жамбас шандырынын висцеральды
жапырақшасы ( fascia pelvis visceralis ) париетальды жапырақшасының жалғасы болып келеді , ол
кіші жамбас мүшелерін ішперде жабылмаған жерін жабады , оларға жабык капсула құрайды , басқа
мүшелерден клетчаткамен бөлінеді . Бұл қабығында мүшенің кан мен лимфа тамырлары ,
жүйкелері орналасқан . Париетальды жапырак медиалды сiңiрлi доғасының ( arcus tendineus fasciae
pelvis ) аймағында висцеральді жапырақшаға айналады . Бұл жерде жамбас көкетінің жоғарғы
шандыры калындап , висцераль ды шандырдың екі жапырақшасына бөлінеді . Осының біреуі
жамбас мүшелерін жауып , үстіне кетеді , екіншісі астына барады . Симфиз артында тік ішекті
көтеретін бұлшықеттің ішкі - алдыңғы жиегінде шандыр калыңдап , екі күшті байлам құрайды :
қасаға - қуықасты байламы ( lig . puboprostatica ) ерлерде және қасаға - қуықтық байламы
( pubovesicalis ) әйелдерде . Артқа - сыртқа жалғасып , олар білінбей кетеді . Байламдар жамбас
көкетін құрайтын бұлшықеттердің шығар жеріне косылады . Осы висцеральды шандырдың
байламдары болуының арқасында ол алдынан - касаға сүйектерімен , үстінен - ішпердемен ,
артынан - жамбас қуысының түбiмен сегізкөз және кұйымшақпен , астынан - шектелген кеңестік
пайда болады . Бұл кенiстiк екіге бөлінеді : алдыңғы және артқы . Фронтальды орналасқан
біріншілік ішперденін дупли катурасы болып табылатын ішперде - шаттык Денонвилье - Салищев
апоневрозымен , калканмен бөлінеді . Алдыңғы бөлгінде ерлерде куыктың ішпердеден тыс бөлігі ,
қуықасты безі , шәует қуықшасы , ұрық жiберетін түтіктің , ампуланын , несепағардың жамбастык
бөліктері , әйелдерде куык , несепағардың төменгі бөлігі және қынаптың үлкен бөлiгi орналасқан .
Кеңістіктің артқы бөлігінде тік ішек орналасқан . Ішперде - шаттық апоневроз екi жапырақтан
тұрады . Үстінде ол касаға - куыкасты не месе касаға - куык кеңiстiгiнiң ішперденнің төменгі
бөлігінен баста лады . Астында ол куыкасты безiнiн арткы бетiне немесе тек ішектің алдынғы -
бүйір қабырғасына қосылады . Ішперде - шаттык апоневроздың ұзындығы 2,2-6,6 см болады .
Сонымен , кіші жамбас мүшелерінің бәрі шандырмен қапталған және жамбас қабырғаларынан шел -
май арқылы бөлінген . Кейбiр мүшелердің шандырлық қынаптары оларды зерттеген ғалымдардың
атымен аталады . Мысалы , куыкасты безі мен куыктың кабықшасы Пирогов - Ретция капсуласы ,
тік ішектікі - Амюсс капсуласы деп аталады . шектелген кеңестік пайда болады . Бұл кенiстiк екіге
бөлінеді : алдыңғы және артқы . Фронтальды орналасқан біріншілік ішперденін дупли катурасы
болып табылатын ішперде - шаттык Денонвилье - Салищев апоневрозымен , калканмен бөлінеді .
Алдыңғы бөлгінде ерлерде куыктың ішпердеден тыс бөлігі , қуықасты безі , шәует қуықшасы , ұрық
жiберетін түтіктің , ампуланын , несепағардың жамбастык бөліктері , әйелдерде куык ,
несепағардың төменгі бөлігі және қынаптың үлкен бөлiгi орналасқан . Кеңістіктің артқы бөлігінде
тік ішек орналасқан . Ішперде - шаттық апоневроз екi жапырақтан тұрады . Үстінде ол касаға -
куыкасты не месе касаға - куык кеңiстiгiнiң ішперденнің төменгі бөлігінен баста лады . Астында ол
куыкасты безiнiн арткы бетiне немесе тек ішектің алдынғы - бүйір қабырғасына қосылады . Ішперде
- шаттык апоневроздың ұзындығы 2,2-6,6 см болады . Сонымен , кіші жамбас мүшелерінің бәрі
шандырмен қапталған және жамбас қабырғаларынан шел - май арқылы бөлінген . Кейбiр
мүшелердің шандырлық қынаптары оларды зерттеген ғалымдардың атымен аталады . Мысалы ,
куыкасты безі мен куыктың кабықшасы Пирогов - Ретция капсуласы , тік ішектікі - Амюсс капсу
ласы деп аталады .

5. Ішкі мықын артериясының топографиясы, тармақтары, сегізкөз өрімі және

симпатикалық бағанның шекарасы, веналар мен веноздық өрімдер.

Жамбас ңабырғалары мен ағзаларын ңандандыру көздері екі топтан түрады (11.7 а,б суреттер):

1) қандандырудың негізгі коздері;

2) қандандырудың ңосымша көздері.

Қандандырудың негізгі коздеріне ішкі мықын артериясы және оның тармаңтары жатады.
Қосымша ңандандыру коздеріне жататын артериялар:

— тік ішектің жоғарғы артериясы, (төменгі шажырңай артериясынан тарайды);

— аталың (аналың) без артериялары (аортадан басталады);

— ортаңғы сегізкоз артериясы (аортаның терминалды болігінен басталады).

11.7.1. Ішкі мықын артериясы

Жалпы мыңын артериясының медиалды тармағы. Оң мықын артериясы 5-ші бел омыртңа
денесінің орта деңгейінде, сол мыңын артерия — осы омыртңа денесінің ортасынан томен және
сыртқары жерден жалпы мыңын артериясынан іш кі мыңын артериясы (а. iliaca interna) шығады.
Ішкі мыңын артериясы шонданайдың үлкен тесігінің үстінде артңы және алдыңғы бағанға
болінеді.

Артңысынан мыңын — бел артериясы (a. iliolumbalis), латералды сегізкоз артериясы (a. sarcalis
lateralis), жоғарғы боксе артериясы (a. glutea superior) тарайды. Осы бағандардан екі топ
тармақатар тарайды:

1) висцералды тармақтар-жамбас ағзаларына;

2) париеталды тармақтар-жамбас қабырғаларына.
Негізгі висцералды тармақтар:

— томенгі қуық артериясы (a. vesicalis inferior)',

— жатыр артериясы (a. uterine)',
— тік ішектің ортаңғы артериясы (a. rectalis media);
— ішкі жыныс артериясы (a. pudenda interna).
Париеталды тармақтар жамбас ңабырғаларын ңандандырады:
— мықын-бел артериясы (a. iliolumbalis)',
— латералды сегізкоз артериясы (a. sacralis lateralis)',
— жоғарғы боксе артериясы (a. glutea superior);
— томенгі боксе артериясы (a. glutea inferior);
— жапқыш артерия (a. obturatoria).
Жалпы сыртңы және іш кі мыңын артерияларының проекциясы екі нүкте арңылы өтеді:

— жогарыд а — кіндік;
—төменде —шап байламының ортасы.
Оң және сол мыңын артериялары мыңын-бел бүлшыңетінің медиалды ңырымен өтеді.

Ішкі мықын артериялары мен веналарының синтопиясы.

Артериядан медиалды және артқа таман аттас вена өтеді, артында— сегізкөз-мыңын өрімінің
тармақтары және ңабырғалық веналар жатады. Ішкі мықын артериясының алдыңғы және артңы
бағандарға бөлінуі сегізкөз-мыңын буынының жоғарғы және төменгі үштен бір бөліктері
арасында жатады.

Ішкі мықын артериясының алдыңғы бағанының бөліну түрлері:

1) ішкі мықын артериясының бағаны үзын, висцералды тар- мақтар мен жапңыш артериясы
шыңңан соң, шонданай жы- рығының төменгі қырында-төменгі боксе және іш кі жыныс артерия
ларына бөлінеді;
2) ішкі мыңын артериясының бағаны қысқа, тармаңтары жоға- рыға таралады;
3) ішкі мыңын артериясының алдыңғы бағаны нашар дамы- ған, висцералды тармаңтары іш кі
жыныс артериясынан бас- тал ад ы;
4) ішкі мықын артериясының алдыңғы, өте қысқа бағаны «бү- таланып» соңғы тармақтарына
бөлінеді.

Ішкі мықын артериясы жалпы мықын артериясының медиальды тармағы. Жалпы мықын
артериясынан а. iliaca interna-ның оң жағынан V бел омыртқаның тұсында, сол жағынан - осы
омыртқа денесінің ортасына және сыртына қарай шығады. Құрсақтық қолқаның оң және сол
жалпы мықындық артерияларына бөлінетін жері көбінесе алдыңғы іш қабырғасына оның
мықындық қыры ең бұдырайған нүктелерін қосатын сызықпен сәйкес келеді. Бірақ қолқаның
бөлінуі III бел омыртқаның ортасынан V бел омыртқаның астынғы үштен бір бөлігінің арасында
болуы мүмкін.

Ішкі мықын артерияның және оның тармақтарының синтопия- сы. Көбінесе ішкі мықын
артериясы жалпы мықын артериясынан сегізкөз-мықындық буын манында пайда болып, оның
төменге, сыртқа және артқа қарай бағытталған кіші жамбастың артқы-латералды қабырғасында
орналасқан медиалды тармағы болып табылады. Ішкі мықын венасы артерияның артынан өтеді.
Ішкі мықын артериясының сабауы оның ұзындығынан да, тармақталу түрінен де өзгеріп
отырады. Артерияның орташа ұзындығы балаларда 2,7 см-ге дейін, еркектер мен әйелдерде 4 см
және одан көп (Кованов В.В., 1974). Ішкі мықын артери- ясы вена сабауларынан, сегізкөз-белдік
өрімнен, жұлын жүйкелерінен беткей орналасқан.

Ішкі мықын артериясының алдыңғы және артқы сабауларына бөлінуі сегізкөздің жоғарғы және
ортаңғы бөлімдерінің маңында, сегізкөз- мықын өрімінің және үлкен шонданай тесігінің
жоғарғы шетінде өтеді. Бұл сабаулардан жамбас мүшелеріне висцералды, ал қабырғаларына
париеталды тармақтары тарайды.

Негізгі париетальды тармағы артқы сабаудан шығатын және артқа және жоғарыға үлкен бел
бұлшықет астына қарай және мықын шұңқырының аймағына қарай жүретін мықын-белдік
артерия (a. iliolumbalis), сыртқы мықын артериясымен анастомоз құрайды. Артқы тармақтан
сыртқа қарай латералды сегізкөз артерия (a. sacralis lateralis) сег ізкөз тесіктерден медиальды
орналасып, тармақтарын тесіктерден шығатын сегізкөз өрімінің сабауына береді.

Париетальды тармақтарынан ең беткей жүретін кіндік артериясы, бастапқыда онда тесігі ал

кейін медиалды құрсақтық қыртыстың астын- да, медиалды ішперде қыртысының астында
алдыңғы іш қуысының ішкі беткекейіне облитирацияланған тәж ретінде орналасады. Бұл
артерияның бас жағынан оның висцералды тармағы қуықтың жоғарғы артериясы (a. vesicalis
superior) куықтың ұшына жүреді. Кіндік арте- риясына параллелль одан төмен кіші жамбастың
шет қабырғасынан жапқыш өзектің ішкі тесігіне қарай жүретін жапқыш артериясы (a.
obturatoria) - париеталды тармағы жүреді.

Ішкі мықын артериясының алдыңғы сабауының екі басты тармақтары: париетальды тармағы,
төменгі бөкселік артерия (a. glutea inferior), висцералды тармағы (a. pudenda interna) ішкі
жыныстық ар- терия - көбінесе алмұрт тәрізді бұлшықеттің бір тармағымен оның астыңғы
шетіне, алмұрт тәрізді астыңғы тесіктен өтіп, бөксе аймағына қарай жүреді. Осы жерден ішкі
жыныс артериясы аттас венамен және жыныс жүйкесімен бірге кіші шонданай тесігінен өтіп,
жамбастың төмен қабатына тік ішек-шонданай тесігіне өтеді. Тамыр-жүйке шоғыры тесіктің
сыртқы қабырғасында, ішкі жапқыш бұлшықеттің шандыры бөлінген жерде (Алькок өзегі) өтеді.

Ішкі мықын артериясының алдыңғы сабауынан шонданай сүйегінің қылқаны маңында тік
ішектің кең жеріне тік ішектің ортанғы артериясының висцеральды тармағы (a. rectalis media)
шығады. Ішектің ортаңғы артериясының жоғарғы жағынан жатыр артериясы өтеді (а. uterina), ал
ер адамдарда - тұқым шығарушы өзек артериясы (a. ductus deferentis).

Жатыр артериясы өзінің шығатын жерінен, шығатын бұрышынан, диаметр үлкендігінен, жамбас
куысының қабырғасынан, жатырдың денесі мен мойнының шетіне қарай бағытында өзгеріп
отырады. Практикалық медицинада жатыр артериясы мен ұрық шығаратын өзек артериясының
өтетін жолдарын білу аса маңызды, себебі олар хирургиялық аса қауіпті аймақтар.

Несепағар жолдары жамбас қуысына жалпы мықын артерияларының бөлінетін жерінде кіреді.
Несепағардың оң жолы көбінесе сыртқы мықын артериясын, сол жолы жалпы мықын
артериясын кесіп өтеді. ның алдында және жатыр артериясының алдында оның шығатын
жерінен түседі (хирургиялық қауіптің аймағы). Шоңданай қылқаны тұсында несепағар жолы
медиалды және алға қарай бұрылып, жатырдың жалпақ байламының негізіне өтіп, сол жерде
жатыр артериясын кесіп өтеді де, одан 1-3 см артқа қарай орналасады (хирургиялық қауіпті
аймағы).
Жамбас қабырғасы мен ағзаларынан шығатын веналың ағыс — артериялармен ңатар
жүретін магистралды веналар арңылы өтеді. Оларға жататындар: ішкі мықын, сыртқы мыңын,
сан және жалпы мықын веналары.

Олар екі саладан келеді:

1) париеталды веналар (жоғарғы жапқыш және томенгі боксе веналары);
2) висцералды веналар, ағзалардан шығатын ңанды ірі веналық өрімдерге ңүяды:
— ңуықтың веналар өрімі;
— қуықасты веналар өрімі;
— жатырдың веналар өрімі;
— қынаптың веналар өрімі;
— тік ішектің веналар өрімі.
Жамбас веналары Жамбас қабырғаларынан және мүшелерінен қанның ағысы аттас
артериялармен бірге жүретін үлкен веналар арқылы жүзеге асырылады. Олардың қатарына: ішкі
мықын, сыртқы мықын, жалпы мықын және сан веналары жатады. Жамбас веналары аттас
артериялардың қасында жүретін париетал- ды веналар тобына және жамбас мүшелер аймағында
қалың өрімдерді құрайтын висцералды веналар тобына бөлінеді. Жамбас веналарының
ерекшеліктері.
• Ақымдалғаннан кейін веналардың өзектері үңірейеді, себебі вена қабырғалары жамбас
қабырғаларына жабысқан.
• Веналардың өзара кең анастомоздануы.
• Бұл веналардың қақпақшалары жоқ, сондықтан тромбофлебит кезінде инфекция жоғарыға
қарай да, төменге қарай да таралуы мүмкін.
• Кава-кавальды және порто-кавальды анастомоздардың бар болуы. Үлкен веналық өрімдері.
• Жыныс веналық өрімі (pl. venosus pudendalis) - жұп емес, симфиз артында орналасқан: ер
адамдарда - қуықасты безінің алдын- да және қуықасты веналық өрімімен байланысқан,
әйелдерде - куық пен несеп шығаратын өзектің алдында орналасқан. Жыныс өрімі куық веналық
өрімімен байланысқан (pl. venosus vesicalis).
• Куық венасының өрімі (pl. venosus vesicalis) - жамбастың веналық өрімдерінің арасындағы ең
үлкені. Ер адамдарда ол куықасты безінің өрімдерімен байланысады, әйелдерде несеп
шығаратын өзектің бас жағына ғана жайылып, қынап веналарымен қосылады да, куық-қынап
өрімін түзеді. Қуықтың өрімі шатаралықтың, тік ішектің веналық өрімдерімен, ішкі мықын
венасының көптеген тармақтарымен, сегізкөз веналық өрімімен кең анастомозданады, ал олар
арқылы - іш қуысының веналарымен де анастомоз жасайды.
• Жатыр-қынап веналық өрім (pl. venosus uterovaginalis) - қынап пен жатыр мойнының артында
және шеттерінде орналасады. Ол сыртқы жыныс мүшелерінің веналарымен, қуық-қынап және
тік ішектің веналық өрімдерімен, жатырдың жалпақ байламында орналасқан жүзім сабағы
тәрізді веналық өріммен байланысқан.
Тік ішек веналарынан басқа висцералды өрімдерден қан ішкі мықын венасына ағады. Тік ішектің
веналары (vv. rectales) төменгі куыс вена жүйесіне, со- нымен қатар қақпа вена жүйесіне де
жататындығынан практикалық жағынан өте қызықты, себебі тік ішекті порто-кавальды
анастомоздар бар.
Тік ішектің веналары келесі веналық өрімдерін түзеді: теріасты, шырыштыасты, шандырасты.
Тік ішектің барлық веналық өрімдері өзара кең анастомозданып, тік ішек веналық өрімін
құрайды.
Жатыр веналары plexus pudendalis пен plexus uterinus-тан тұратын plexus uterovaginal-дан
түзіледі. Жыныс өрімінің аймағында терең жы- ныс венасы басталады. Терең жыныс венасында
болатын қанайналы- мының бұзылыстары тромбозға алып келуі мүмкін, сондықтан оның
тармақтарын білген өте маңызды. Оларға ұманың артқы веналары (әйелдерде жыныс ернеуінің
артқы веналары), шатаралықтың венала- ры, тік ішектің төменгі веналары, несеп шығаратын
өзектің веналары және еркек жыныс мүшесінің сыртқы венасы жатады.
Сыртқы мықын венасына аяқ веналары келіп құяды. Ішкі мықын венасы қанды жамбас мүшелері
мен қабырғаларынан жинайды.
Жалпы мықын венасы - сегізкөз бен шонданай сүйектерінің қосылған жерінде ішкі және
сыртқы мықын веналарының біріккенінен пайда болатын жұп тамыр. Оң жақ жалпы мықын
венасы сол жақ жал- пы мықын венасына қарағанда қысқалау. Екеуінің де проксимальды
бөлімдерінен өрлеуші бел веналары көтеріледі.

6. Бөксе аймағының жамбас қабаттарындағы ішастар арты және ішастар алды

кеңістіктерінің байланысы, сан және мықын-тік ішектік шұңқыры.

Подбрюшинный отдел, cavum pelvis subperitoneale. Расположен между брюшиной и

париетальной фасцией (рис. 115), вмещает части органов, не имеющие брюшинного покрова,
сосуды, нервы, лимфатические узлы и окружающую их рыхлую жировую клетчатку. Органы
здесь покрыты висцеральной фасцией, которая отграничивает ряд висцеральных клетчаточных
пространств: околопрямокишечное, околоматочное, околопузырное, околопростатическое и др.
В подбрюшинном отделе малого таза, в сагиттальной плоскости, проходят два отрога фасции;
спереди они прикрепляются у медиального края внутреннего отверстия запирательного канала,
затем, следуя спереди назад, сливаются с фасциями мочевого пузыря, прямой кишки и
прикрепляются к передней поверхности крестца, ближе к крестцово-подвздошному сочленению.
В каждом из отрогов располагаются висцеральные ветви сосудов и нервов к органам таза. Во
фронтальной плоскости, как было указано, между мочевым пузырем, предстательной железой и
прямой кишкой у мужчин, между прямой кишкой и влагалищем у женщин располагается
брюшинно-промежностный апоневроз, который, дойдя до сагиттальных отрогов, сливается с
ними и достигает передней поверхности крестца. Таким образом, можно выделить следующие
париетальные клетчаточные пространства: предпузырное, позадипузырное,
позадипрямокишечное и два боковых. Все они имеют практическое значение как места
возникновения и локализации флегмон малого таза. Предпузырное клетчаточное
пространство, spatium prevesicale, s. retropubicum. Задняя стенка влагалища прямых мышц
живота в нижнем отделе представлена поперечной фасцией. Параллельно ей, между
фасциальными влагалищами пупочных артерий, натянут еще один листок фасции, который,
дойдя до мочевого пузыря, переходит на его переднюю поверхность и дает отроги на его
заднюю стенку. Эта так называемая предпузырная фасция (fascia prevesicale) является для
мочевого пузыря висцеральной фасцией. Выше мочевого пузыря, между артериями, идущими к
пупку, фасция представлена дупликатурой в виде треугольной пластинки. Оба ее листка
(передний и задний) замыкаются на боковой поверхности мочевого пузыря. По его сторонам в
кософронтальной плоскости расположены фасциальные боковые заслонки. Они отграничивают
предпузырное клетчаточное пространство от расположенных позади них боковых клетчаточных
пространств малого таза. Между мочевым пузырем и нижним краем лобкового сращения
располагаются лобково-пузырные связки, ligg. pubovesicalia. Дном предпузырного пространства
по сторонам от средней линии служит передний отдел диафрагмы малого таза. В предпузырном
клетчаточном пространстве располагаются рыхлая жировая клетчатка, пузырное и
предстательное венозные сплетения и артерии, участвующие в кровоснабжении мочевого
пузыря.
Позадипузырное клетчаточное пространство, spatium retrovesicale. Располагается между
задней стенкой мочевого пузыря, покрытого висцеральным листком предпузырной фасции, и
брюшинно-промежностным апоневрозом. С боков это пространство ограничено уже
описанными сагиттальными фасциальными отрогами. Дном служит мочеполовая диафрагма
таза. Здесь располагаются предстательная железа, имеющая очень прочную фасциальную
капсулу (Пирогова — Ретция); конечные отделы мочеточников, семявыносящих протоков с их
ампулами, семенные пузырьки, рыхлая клетчатка и предстательное венозное сплетение

Позадипрямокишечное клетчаточное пространство, spatium retrorectale. Располагается

между прямой кишкой с ее фасциальной капсулой (Амюсса) спереди и крестцом сзади. От
боковых пространств таза это клетчаточное пространство отграничено сагиттальными отрогами,
идущими в направлении крестцово-подвздошного сочленения. Нижнюю границу его образует
копчиковая мышца. В жировой клетчатке позадипрямокишечного пространства располагаются
вверху верхняя прямокишечная артерия, срединная и ветви латеральных крестцовых артерий,
крестцовый отдел симпатического ствола с отходящими от него пи. splanchnici sacrales, plexus
hypogastricus superior, nn. splanchnici pelvini от парасимпатических центров крестцового отдела
спинного мозга, крестцовые лимфатические узлы, nodi lymphatici sacrales

Боковые клетчаточные пространства, spatia lateralia dextrum et sinistrum. Границы:

медиально-сагиттальные отроги и латерально-париетальные листки тазовой фасции; спереди —
сращение пузырных фасций с боковыми фасциальными отрогами, сзади — сагиттальные отроги,
ограничивающие позадипрямокишечное клетчаточное пространство. Дном служит париетальная
фасция, покрывающая диафрагму таза. В жировой клетчатке боковых клетчаточных пространств
располагаются кровеносные сосуды (общие и внутренние подвздошные артерии и вены),
лимфатические сосуды и узлы (вдоль общих и внутренних подвздошных артерий), висцеральные
нервные сплетения, нервные стволы крестцового сплетения, мочеточники, семявыносящие
протоки.

Седалищно-прямокишечная ямка, fossa ischiorectalis (рис. 123). Парные, треугольной формы

пространства, расположенные по бокам от промежностной части прямой кишки. Границами
седалищно-прямокишечной ямки служат изнутри m. sphincter ani externus, снаружи —tuber ischii,
спереди — т. transversus perinei superficialis, сзади — нижний край т. gluteus maximus. Стенками
ямки являются латерально — нижние '/з m. obturatorius internus, покрытой прочной париетальной
фасцией таза, в расщеплении которой проходит половой сосудисто-нервный пучок (половой
канал, canalis pudendalis), сверху и изнутри — диафрагма таза, т. е. нижняя поверхность m.
levator ani, покрытая нижней фасцией диафрагмы таза, fascia diaphragmatis pelvis inferior. Мышца
идет наклонно сверху вниз, снаружи и медиально и образует с плоскостью латеральной стенки
ямки угол, открытый книзу. По линии стыка фасции располагается сухожильная дуга фасции
таза, arcus tendineus fasciae pelvis (латеральный фасциальный узел малого таза). В ее образовании
принимают участие фасция внутренней запирательной мышцы и верхняя и нижняя фасции
диафрагмы таза. Глубина ямки от поверхности кожи до вершины угла у взрослого составляет 5,0
—7,5 см. Постепенно она уменьшается кпереди, где составляет 2,5 см. Под задним краем
мочеполовой диафрагмы образуется лонный карман, recessus pubicus, сзади, под краем большой
ягодичной мышцы, — ягодичный карман, recessus glutealis. Последний соответствует нижнему
участку глубокого клетчаточного пространства ягодичной области на уровне подгрушевидного
отверстия. Седалищно-прямокишечная ямка может быть местом образования гнойных
скоплений (парапроктит) . Через нее в ряде случаев необходимо вскрывать флегмоны
подбрюшинных клетчаточных пространств малого таза

Половой сосудисто-нервный пучок появляется из ягодичной области через малое седалищное

отверстие и проходит в расщеплении запирательной фасции (половом канале) на 4—5 см выше
нижнего края седалищного бугра (ориентир для блокады полового нерва при обезболивании
родов).

Под задней половиной крестцово-бугорной связки, прободая запирательную фасцию, почти во

фронтальной плоскости к заднему проходу направляется нижний прямокишечный сосудисто-
нервный пучок, a. et v. rectales inferiores, nn. rectales inferiores — ветви полового
сосудистонервного пучка. Их топографию следует учитывать при операциях по поводу
парапроктитов и гнойных затеков из подбрюшинного этажа таза. Внутренняя половая артерия и
половой нерв дают ветви к коже промежности, мошонке, половому члену (у женщин — к
большим половым губам, клитору).

7. Тік ішек. Тік ішек бөлімдері, ішастарға қатынасы. Ерлер мен әйелдердегі тік ішектің
топографиялық ерекшеліктері. Тік ішектің қанмен жабдықталынуы, иннервациясы,
веноздық және лимфалық ағымы. Тік ішек алды және тік ішек арты жасушалық
кеңістіктері.

Тік ішек

Тік ішек кіші жамбастың артңы бөлігінде және шат аралыңта (regio analis) орналасады. Тік ішек
жамбас диафрагмасымен екіге бөлінген:

1) жамбас бөлігі;
2) шат аралың бөлігі.
Жамбас қуысында, тік ішектің ампула үстілік (кеңейген жері) және ампуласын ажыратады (11.9
сурет.). Тік ішектің аналдың сфинктері және өтіс өзегі 11.10 а, б сурет- терде көрсетілген.

Тік ішектің ампулаүстілік бөлігінің синтопиясы:

— тік ішектің ампулаүстілік болігі жіңішке ішек түзаңтарымен тиісіп жатады;

— тік ішектің оң жағында майлы үлпа тік ішек ңабырғасын оң жақ несепағардан боліп түрады;
— оң жаң ішперде шүңқырында аш ішек түзаңтарымен бірге соңыр ішек пен қүрт тәрізді осінді
жатады;
— сол жақта тік ішектің ампула үстілік болігімен сол жаң несеп- агар арасында болбыр май
үлпа бар;
— сол жаң ішперделік шүңқырда тік ішектің ампула үстілік бо- лігіне сигма тәрізді ішек тиіп
жатады;
— артында, париеталды фасциямен жабылған сегізкоз бен ал- мүрт тәрізді бүлшыңеттердің
басталатын жерлерін сипап се- зуге болады. Тік ішектің артқы бетінің висцералды фасциясымен
сегізкоз арасында-тік ішек артындағы кеңістік (spatium retrorectalie) бар.

Тік ішек ампуласының синтопиясы:

— тік ішек ампуласы жан-жағынан шелді май және висцералды шандырмен ңоршалған (Амюсс
ңабы);
— ер адамдарда тік ішек ампуласы ңуыңтан (excavatio retrovesi- calis), ал шәует шығарушы
озектердің үрың копіршіктерінен жоне ңуыңасты бездің ампуласынан ішперде-шатаралың
шандырмен (Денонвилье-Салищев апоневрозымен) шектелген;
— әйелдерде тік ішек алдынғы ңабырғасымен жатыр арасында (excavatio recro uterina) артңы
Дуглас кеңістігі орналасқан. Жатырдың денесімен қынапүсті болігін тік ішектің алдынғы
қабырғасы арқылы сипауға болады. Тік ішектің қабырғасы арңылы артңы Дуглас кеңістігінің
іріңдіктерін шығаруға болады;
— қапталдарында тік ішек фасциясы жамбастың қапталындағы париеталды шандырмен ішкі
мыңын ңантамырлары бойында ңосылады; — төменде тік ішек шандыры артңы өтісті көтеретін
(т. levator апі) жауып түрған (шат аралыңтың үстінгі жапырағына), яғни жамбастың париеталды
шандырына бекиді.

Тік ішектің шандыры мен ңабырғасы арасындағы висцералды үлпа кеңістігі ішекті қүндағынан
зақымдамай ажыратуға мүмкін- дік жасайды. Тік ішек айналасындағы кеңістік «фасциалды ша-
жырқаймен» алдыңғы және артңы аймақңа бөлінеді. Әр уаңытта «Амюсс қабынан» сагиталды
басталған фасциалды перде ішектің артын оң және сол жақңа бөледі. Алдыңғы аймаңтың осылай
бөлі- нуі сирек кездеседі.

Тік ішектің, жамбастың ішперде астындағы ңабатында бекуі ке- лесі ңүрылымдар арқылы
болады:

1) ішперденің тік ішек — жатыр ңыртыстарымен;

2) сегізкөз-қылңан және ңуың-тік ішек байламдары арңылы;
3) жамбастың париеталды фасциясына тік ішектің ңабырғасы- на өткен жамбастың висцералды
фасциясымен;
4) тік ішекті ңүйымшақңа бекітіп түрған тік ішек-ңүйымшаң б үл шыңетімен;
5) сигма тәрізді ішектің шажырқайының түбірімен;
6) ортаңғы сегізкөз, жоғарғы және төменгі бөксе артериялары- мен;
7) тік ішек қабырғасына бекіген ішперде-шат аралық фасция- мен. Сондықтан тік ішектің соңғы
бөлігін ажырату, оның жамбас ңуысының түбіндегі байланыстарын қиғанда ғана мүмкін болады.

Жамбастыңтікішекартыклетчаткалықкеңістігі (spatiumretrorectale) тік ішектің ампуласы

және оның қабықшасының артында орналасқан, артында сегізкөз сүйегімен, астынан - т. levator
ani жабатын шандыр- мен шектелген. Алдынан және ішінен - тік ішектің висцеральды шан-
дырымен, артынан - сегізкөздің алдыңғы бетін жабатын париетальды шандырымен, астынан - тік
ішекті көтеретін бұлшықеті жабатын па- риеталды шандырмен, шетінен -- ішкі мықын
тамырларының шандыр қабықшаларымен шектелген. Тік ішектен сыртқа қарай орналасқан
клетчатка параректальды деп аталады, ал кеңістік - жамбас-тікішекті деген атауға ие.
Тікішекарты клетчатка кеңістігі жоғарыдан сегізкөз- жатыр және сегізкөз-тікішек
байламдарымен құрсақтық қолқа мен төменгі куыс вена бойымен ішастар арты клетчаткалық
кеңістіктігінен бөлінген. Тікішекарты клетчатка: ортаңғы және сегізкөз артериялары, сегізкөз
лимфалық түйіндері, веналық өрімдер, симпатикалық нерв- тер орналысқан. Тікішекарты
кеңістіктігінің шел-майында ортаңғы және латералды сегізкөз артериялары, симпатикалық
нервтер, сегізкөз лимфалық түйіндері орналасқан. Тікішекарты кеңістігінің бүтіндігі жамбас
мүшелерінің ауырсынуы кезінде сегізкөзалды новокаин блока- дасын қолдануға мүмкіндік
береді. Жамбастың тік ішек арты кеңістіктігінің флегмоналары басқа аймақтарға ірің
таралуымен асқынуы мүмкін: жоғарыдан - ішперде артындағы клетчатка, латеральды және артқа
- үлкен және кіші шонданай тесіктері арқылы бөксе аймағының клетчаткасы, астын- да -
шонданай-тікішек шұңқырлары, артында - сегізкөз артындағы клетчатка. мнлацля Жамбастың
висцералды клетчаткасы ішпердеде орналасқан барлық мүшелерді дәнекер тін түрінде қаптайды.
Ішперде тығыз жатқан жерлер- де (мысалы, жатыр түбінің аймағы) клетчатка аз болады.
Ішпердеден, мүшелерден алыс жатқан жерде клетчатка керісінше, көп.

Тік ішекмаңы клетчаткасы. Висцеральды клетчатка тік ішек шан- дыр қабықшасының
(Амюсс қабықшасы) ішінде орналасқан. Бұл вис- церальды клетчатка кеңістігі тік ішекке келетін
тікішек тамырлары және олардың шандыр қабықшаларымен алдыңғы және артқыбүйір
бөліктерге бөлінеді. Тік ішекмаңы клетчатка кеңістігі: тікішекарты қабырғалық кеңістіктерімен,
сигма тәрізді ішектің шажырқай клет- чаткамен, жоғарғы тікішек артерия және вена бойындағы
ішастар артындағы клетчаткамен, ортаңғы тікішек артерия және вена бойымен жамбас бүйір
клетчатка кеңістіктерімен байланысады. Тік ішекті көтеретін бұлшықеттің талшықтары мен
шандыр қынабы жойылған кезінде жамбастың висцеральды клетчатка шонданай- тікішек
шұңқырының (fossa ischiorectales) клетчаткамен байланысуы мүмкін

9. Қуық. Қуықтың ішастарға қатысы, ішастар қатпарлары. Қапшықтық фасция.

Қапшық алды, қапшық маңы және ішастар асты жасушалық кеңістік. Ерлер мен
әйел адамдардың қуығының синтопиясы, қандануы, иннервациясы, лимфа ағымы.

Қуың Қуың ңасаға буынының артында орналасады. Балаларда ңуықтың піш іні үрш ың
тәрізді болады ж әне ңасаға буынынан ж оғары , кіш і жамбас ңуысынан тыс ж атады . Ж ас
өскен сайын қуы ңты ң піш іні мен орналасуы өзгере береді. Шамамен жиырма жастарда
қуыңтың барлық бөлігі кіш і жамбас ңуысында ж атады . Ересек адамдарда ңуың тек толған
кезде ғана қасаға симфизінен жоғары көтеріле отырып, жамбас қуысынан ш ығып кетеді.
Қарт адамдарда ол ңасаға симфизінен томен кіш і ж амбасты ң тереңінде ж атады. Әйелдерде
қуы қ ерлерге ңарағанда тереңде жамбас қуы сы ны ң түбінде ж атады (11.5,11.6 суреттерді
қараңы з).

Қуыңтың алдынғы, артңы ж әне қапталдағы қабы рғалары бар.

Алдынғы — жоғарғы бетіндегі үш кірленген бөлігі қуы қты ң төбесі деп аталады (apex
vesicae). Қ уы қты ң төбесінен кіндікке қарай фиброзды қатпар (бітіскен несеп өзегі-urachus)
созылып ж атады . Ол ортаңғы кіндік байламында (lig. um bilicalis m edianum ) орналасқан.

Төменгі —ортанғы лапаратомия ж асағанда өте сақ болу керек, себебі несеп өзегі
заңымданып, ж арақат инф екциялануы мүмкін. Қуы қтың артқы-төменгі бөлігі ңы напңа
немесе қуы қасты безіне қараған ж ағы көп қозғалмайды. Қ уы қтың іш інде, оның түбінде
несеп-ңуың үш бүрыш ы бар.

Н есеп— ңуың үш бүрыш ы (trigonum vesicae)

— қуы ңты ң алдыңғы-орталы қ бекітілген бөлігі;

— үш бүрыш тың төбесі ңуы қты ң мойнынан ңүры лған, ол несепағардың іш кі тесігіне аш
ылады;
— үш бүрыш тың ж оғарғы қапталдары -оң ж әне сол несеп ағарлардың сағаларына сәйкес;
— үш бүрыш тың негізі несеп ағарлар арасындағы ңы рты сңа сәйкес.
 Ішперде қуы қты ң үстінгі бетін ж әне ш амалы алдынғы бетін ж а бады. Ішперде ңүрсақты ң
алдынғы ңабырғасының іш кі бетінен түсіп, ңуы қтың алдынғы бетіне өтерде — көлденең қы
рты с (plicae vesicalis transversa) ңүрайды. Қуың толған кезінде, іш перде қы рты сы жоғары
— қасаға симфизімен кіндік арасына дейін көтеріледі.

Ер адамдарда, іш перденің қуы ңты ң артңы ңабырғасынан түсіп, тік ішекке өтетін ж ері қуы
ң-тік іш ек ойысын, ал әйелдерде ңуың — жатыр ойысын ңүруға қатысады.

Қуыңтың ішпердеге ңатынасын ескере отырып, ңуы қ ж арақатын екі түрге бөледі:

1) ңуыңтың ішперде сыртындағы ж арақаты (әр уаңы тта алдынғы ңабырғасында ж әне
төменгі ңапталдың бөліктерінде);
2) ңуыңтың іш пердеіш ілік ж ары луы (көбінесе ж оғарғы артңы бетінде).
Қуыңтың ішпердеден тыс ж араңаттары нда, несеп қуы ңалды және қуың маңы май-ш елге сіңіп,
айналасы на ж атады . Қ уы ңты ң ішперде —іш ілік ж ары луы , перитонит дамытады. Сонымен
бірге, несептің ңүрсаңтың төменгі бөлігінде ж иналуы Зельдович симптомын көрсетеді. Бүл кезде
катетер арқы лы ңуы ққа енгізілген сүйық көлемінен ішперде іш індегі экссудат көлемі коп болады.

Қуықтың синтопиясы.

— ңуың төбесіне аш іш ек ж әне сигма торізді іш ектер тиіп ж атады. Олар қуы қтан іш пердемен
болінген;
— босаған қуы қты ң алдынғы қабырғасы қасаға симфизінен және қасаға сүйектердің іш кі бетінен
ж оғары ш ы қпайды . Сондықтан жамбастың сынған сүйектері ңуы қты зақы мдауы мүмкін;
— қуық толғанда, оның көп бөлігі қүрсақты ң алды ңғы қабырғасына проекцияланады;
— ңуықтың алдынғы бетімен қасаға симфизі арасында, қасаға артындағы (ңуық алдындағы) ш елді
май кеңістігі бар, ңуықтың алдынғы ңабырғасы ж араңаты нда осы араға несеп ағуы мүмкін;
— әйелдерде қуы қты ң артқы қабырғасы ж аты рды ң алдынғы бетіне, ал астында (ішперде
астында) — ж аты р мойнына ж әне ңы напқа тиіп ж атады . Ж аты р мойнынан ңуың ш амалы
үлпалы маймен бөлінген. Қ уы қ қы наппен қуы ң — қы нап арасындағы перде арқылы м ы қты
бекіген;
— ер адамдарда қуыңтың артңы төменгі болігіне p ro sta ta -нъщ денесі тиіп ж атады . Ол куы қ
мойнын ж әне несеп ш ы ғару озегінің басталған ж ерін қорш ап түрады;
— әйелдерде ңуықтың қапталдары артңы өтісті котеретін бүлш ықеттерге ж анасқан. Олардың
арасында ж амбасты ц қабырғалы қ шелді майы бар;
— ер адамдарда қуы ңты ң ңапталдары нан үрың ш ы ғаруш ы өзектер отеді.

Қуыктың арткы-төменгі кабырғасына куык арты кеңістігінде орналаскан ampula recti, ұрық
шығаратын өзектін ампуласы (ductus deferentis) мен ұрық қуықшаларының (vesicula seminalis)
бөліктері жақын жатады. Ұрық қуықшалары, ұрық шығаратын өзектер және олардың арасында
орналасқан куыктың бөлігі тік ішектін жамбас бөлігінен Денонвилье-Салищев шандырымен
бөлінген. Куықтын түбіне куықасты безі тығыз орналасқан. Іштердемен қуықтың жабылуы.
Іштің алдыңғы қабатынан ішастар куыктың алдыңғы және жоғарғы қабаттарына өтіп, шеткі
кабаттардың да бөлімдерін жабады. Ішастар куықтың қабырғасына борпылдақ дәнекер тін
табақшасы аркылы байланысады, сондыктан оның ор- нынан ығысуы өте оңай. Ішастар өткен
жерде көлденен қатпар пай- да болады. Ол артқы бетінен ішастар шәует қуықшалары мен шәует
шығаратын түтіктерге өтеді де, одан кейін тік ішектің алдыңғы бетіне өтіп, тік ішек-куыктык
куысты excavatio rectovesicalis түзеді. Куыктың шеткі беттерінен ішастар жамбас куысының бетіне
өтіп, бірінші рет Вальдейермен сипатталған шеттік куыстарды түзеді. Ішастардын куыкка катынасы
оның толуына байланысты өзгереді. Қуық бос болғанда ішастар оны тек жоғарғы жағынан жабады
(ретроперитонеальды орналасуы). Куығы толғанда, ішастар оны үш жағынан жабады
(мезоперитонеальлы орналасуы).
Қуыңты ңандандыруға келесі ж үп артериялар қатысады:
— ңуы қты ң жоғарғы артериялары (кіндік артериялары нан шығады);
— қуы ңты ң төменгі артериялары ;
— ортаңғы тік іш ек артериялары (ж аты р артериялары нан тарайды);
— ж аты р артериялары .
Қуыңтан ңанның ағуы іш кі мы қы н венасына ңарай жүреді:
— ңуыңтың веналық өрімінен;
— ж аты рдың веналың өрімінен;
— қы напты ң веналың өрімінен;
— тік іш ек веналың өрімінен.
Қ уы қтың нервтенуі қуы қ өрімі арңылы ж үреді. Өрім төменгі екі ңүрсаң асты өрімнен ж әне де
жамбастың (сегізкөздік) парасимпатикалы ң талш ы қтары нан қүры лған.

Кровоснабжени е мочевого пузыря осуществляется из системы внутренней подвздошной артерии.

Одна a. vesicalis superior или две отходят чаще всего от необлитерированной части a. umbilicalis, a.
vesicalis inferior — непосредственно от переднего ствола a. iliaca interna. Вены мочевого пузыря
образуют сплетения в стенке и на поверхности мочевого пузыря. Впадают они в v. iliaca interna.
Отток лимфы осуществляется в лимфатические узлы, расположенные по ходу внутренней и
наружной подвздошных артерий и на передней поверхности крестца. В иннервации мочевого
пузыря принимают участие верхнее и нижнее подчревные нервные сплетения, тазовые
внутренностные нервы и половой нерв.
Лимфатические сосуды мочевого пузыря у женщин образуют прямые связи с лимфатическими
сосудами матки и влагалища в основании широкой связки матки и в регионаррных подвздошных
лимфатических узлах.

10. Қуық асты безінің топографиясы, ұрық көпіршіктері, ұрық шығарушы өзектер.

Қуықасты без, үрық шығарушы және үрық көпіршіктері. Қ уықасты бездің қуы ңңа қараған
бетінде —негізін (basis prostatae) және несеп-жыныс диаф рагмаға тиіп ж атңан — төбесін аж
ыратады (11.14 сурет ).

Қуықасты бездің оң ж әне сол бөліктері арасында мойнаң бар. Оның ісінуі несеп ш ы ғаруға
кедергі болады. Ж амбасты ң висцералды фасциясы қуы қасты безді ж әне оның айналасы
ндағы шелді майды қорш ап түрады.

Қуықасты бездің синтопиясы.

— бездің алдында ж әне үстінде ңасаға-ңуықасты без байламы;

— ңуыңасты без ңасаға симфизінен үлпамен арасында (plexus venosus prostaticus);
— бездің артңы бетімен тік іш ек арасында — тік іш ек-ңуы қ пердесінің (fascia peritoneo-
perinealis) ж алғасы бар. Бүл ж ағдай ңуыңасты безді (per rectum ) саусаңтармен тексеруге
мүмкіндік береді;
— безге бүйірлерінен артңы өтісті котеретін бүлш ы қет тиіп ж а тады. Синтопиясын
ескеріп, қуықасты безге ену жолдары:
— ңасаға артымен, іш пердеден тыс ену
— қасаға үстімен, ішперде іш і арңылы ену;
— ңуың арңылы ену;
— шат аралы қпен ену;
— иш иоректалды ену;
— тік іш ек арңылы ену.
Несеп ш ығару өзегі қуы ң асты бездің негізінен басталып, мүшенің алдынғы бетіне ж аңы н
жермен бездің төбесіне өтеді. Безді қандандырушы төменгі ңуың ж әне ортаңғы тік іш ек
артерияларды ң тармаңтары. Веналық ағыс plexus venosus prostaticus арңылы өтеді.

Нервтенуі қуық асты без өрімі арңылы жүреді. Үрың ш ығаруш ы өзек ж амбаста 2 бөліктен
түрады:
1) ңабырғалық, жамбастың бүйір ңабы рғалары на ж ақы н жүретін;
2) ңуыңтың бөлім, ңуы ңты ң ңасымен өтеді.

Үрың ш ығаруш ы өзектің ңабырғалың бөлігінің синтопиясы: Үрың ш ығаруш ы өзек сыртқы
мыңын тамы рлары нан, несепағар және кіндіктің латералды ңыртысынан (plica umbilicalis
lateralis) медиалды ж атады .

Шәует ш ығаруш ы өзектің қуы ңты ң бөлігінің синтопиясы: Шәует ш ығаруш ы өзек ж оғары
да ңуы ңты ң ңапталы мен несепағар арасынан өтеді; төменде өзек ңуы ңты ң артқы
ңабырғасында шәует ңуыңш асынан медиалды орналасады (11.15 а, б сурет т ер).

Шәует ңуыңш асының синтопиясы (шәует ш ы ғаруш ы өзектің ңапшыңтанып кеңейген жері)

— олардың үстінде — тік іш ек-ңуы ң ш үңңы ры ны ң іш пердесі жатады;

— астында —ңуың асты бездің негізі;
— шәует ңуы ңш алары алдында — ңуы ңты ң түбі ж әне несепағарлардың соңғы бөлігі;
— артында — тік іш ек (шәует қуы ңш алары нан тік іш ек-ңуы ң пердемен бөлінген)
Предстательная железа, prostata. Располагаясь в подбрюшинном отделе малого таза,
охватывает своими долями начальную часть мочеиспускательного канала. Над железой
находятся дно мочевого пузыря, семенные пузырьки и ампулы семявыносящих протоков.
Снизу лежит мочеполовая диафрагма, спереди — задняя поверхность лобкового симфиза,
сзади — ампула прямой кишки. Последнюю отделяют от предстательной железы брюшинно-
промежностный апоневроз и с боков — m. levator ani. Предстательная железа имеет хорошо
выраженную фасциальную капсулу (Пирогова — Ретция), от которой к лобковым костям
идут ligg. puboprostatiса. В железе различают две доли и перешеек (третья доля).
Предстательные протоки, ductuli prostatici, открываются в предстательную часть
мочеиспускательного канала. Кровоснабжени е предстательной железы осуществляется
ветвями из аа. vesicales inferiores и аа. rectales mediae (из a. iliaca interna). Вены образуют
венозное сплетение, plexus prostaticus, которое сливается с plexus vesicalis и впадает в v. iliaca
interna. Отток лимфы осуществляется в лимфатические узлы, расположенные по ходу a. iliaca
interna, a. iliaca externa и на тазовой поверхности крестца. Тазовый отдел семявыносящего
протока, pars pelvina ductus deferentis. Отдел расположен в подбрюшинном отделе малого
таза и направляется от внутреннего отверстия пахового канала книзу и кзади. Он пересекает
a. epigastrica inferior, a. et v. iliacae externae, книзу и кзади — запирательные сосудисто-
нервные пучки и аа. umbilicalis et vesicalis superior. Располагаясь кнутри от этих сосудов,
семявыносящий проток проходит вначале по боковой стенке мочевого пузыря, затем между
мочеточником и задней поверхностью пузыря, образуя ампулу семявыносящего протока.
Кзади от ампул находятся семенные пузырьки. Проток ампулы, сливаясь с протоком
семенного пузырька, ductus excretorius, пронизывает тело предстательной железы под
названием семявыбрасывающего протока, ductus ejaculatorius, который открывается на
 семенном бугорке в предстательную часть уретры. Семявыносящие протоки снабжаются
кровью из a. ductus deferentis. Семенные пузырьки, vesiculae seminales. Располагаются
семенные пузырьки между передней стенкой ampula recti и задней стенкой мочевого пузыря.
От прямой кишки они отделены брюшинно-промежностным апоневрозом. Медиально к ним
прилежат семявыносящие протоки с ампулами; латерально семенные пузырьки
соприкасаются с конечными отделами мочеточников. Верхнемедиальные отделы семенных
пузырьков покрыты брюшиной. Висцеральная фасция семенных пузырьков образована за
счет заднего листка висцеральной фасции мочевого пузыря. Кровоснабжени е семенных
пузырьков осуществляется за счет аа. vesicalis inferior et rectalis media. Вены вливаются в
plexus vesi calis. Лимфоотток идет через лимфатические сосуды мочевого пузыря в
лимфатические узлы, расположенные по ходу подвздошных артерий и на крестце.
Семявыносящие протоки и семенные пузырьки иннервируются нижними подчревными
сплетениями

11. Жатыр мен жатыр түтіктерінің топографиясы. Синтопиясы, байламдары. Қандануы,

иннервациясы, лимфа ағымы

Жатыр Жатыр куық пен тік ішектің арасында кіші жамбас куысында ішастар бөлігінде орналасқан
(22.9-сурет). Ішастар куықтан жатырға, сосын тік ішекке өткен кезде екі кеңістік пайда болады;
алдыңғы (куык-жатыр) және артқы (тікішек-жатыр). Ішастар жатырдан тік ішекке өткенде екі
сегізкөз-жатыр қатпар-байламдары пайда болады, олар бұлшыкетті- фиброзды будадан тұрады. Тік
ішек-жатыр кеңістігінде ішек ілмектері, кан, экссудат және т.б. жиналуы мүмкін. Жатыр денесінің
бүйірінен ішастар жатырдың жалпак байламын құрайды (lig. latum uteri dextrum және sinistrum),
олар фронталды жазықтықта орналасқан. Жатырдын жалпак байламының бос жиектерінде жатыр
қосалқылары, жатыр түтіктері (trubae uterinae) орналасқан. Жатыр жалпақ байламының алдыңғы
жапырағы жатырдың жұмыр байламын (lig, teres uteri) жаба- ды. Жатыр кең байламынын арткы
жапырағына аналық без шажырқай арқылы бекітіледі. Жатыр түтігі мен аналык без бекітілген
сызық арасында орналасқан жатырдың жалпақ байламының бөлігі жатырдың түтігінің шажырқайы
деп аталады. Әйел жамбасында жатыр мойнының бүйірлерінде орналасқан шел-май кеңістіктің
тәжірибеде манызы зор. Бұл кеңістік тік ішектің шел-майынан ішастар-шат апоневрозымен
бөлінеді, үстіне қарай ол жатырдың кен байламдарының арасындағы шел-майыка жалғасады,
әсіресе, оның негізінде, өйткені, бұл жер- де жатыр артериясы, несепағар, жатыр-кынал өрімінің
талшықтары орналаскан. Жатырмаңы кеңістігі қуық кеңістігінен шандыр табақшасымен бөлінеді.
Кіші жамбасының шелмай кеңістігінде дамитын қабыну үдерістері жамбас сыртында көптеген
шандыр саңылауларында іріңге айналуы мүмкін. Көбінесе қабыну үдерісіне көптеген вена өрімдері
қосылады, қабыну лимфа арқылы да таралады.

Жатырдың қанмен қамтамасыз етілуі екі жатыр артериясы (a. iliaca interna-дан) және аналық без
артериясы арқылы жүзеге асады. Жатыр артериясының басы несепағармен жабылған. Жатыр
артериясы шығар жерінен 4-5 см-ге төменге қарай жатырдың жалпақ байламының негізімен
жабылған, жатырдың мойнына 1,5-2 см жетпей несепағарды үстінен киып өтеді. Жатырдың бүйір
бетінде артерия қынаптық талшық береді, ол үстіне қарай жатырдың бүйіріне көтеріліп, сол жерде
анабез артериясымен жалпақ байлам үстінде анастомоз құрайды. Жатыр веналары жатырдың бүйір
қабырғасы мен жатырмаңы шел-майы аймақтарында веналық өрім құрайды. Веналық ағыс жатыр
веналарынан құрсақасты және ана- без веналары арқылы төменгі куыс венасына түседі. Жатыр
денесінен лимфалык ағысы артерия мен төменгі куыс венасын коршаған лимфалық түйіндеріне
ағады. Жатыр жүйкеленуі жатыр артериясының бойында орналасқан жатыр-қынап жүйке өрісімен
қамтамасыз етіледі.

Жатыр түтігі - жатыр қуысын ішастар қуысымен қосатын жұп мүше. Түтік жатырдың жалпак
байламының үстінгі жиегінен өтеді. Түтік жатырлық, кылталық, ампулалық, кұйғыштық бөлік
болып бөлінеді. Түгіктін құйғыш бөлігінде ішастар тесігіне қосылатын шашактар бар. Түтіктің
қабырғасында тегіс бұлшықет талшыктары бар, сондыктан ол перистальтикаға бейім. Ісік процесс
кезінде перистальтика бүзылады, ұрықталған жұмыртка түтік қуысында қалып қалуы мүмкін, бұл
жатыр- дан тыс жүктілікке және түтіктің жыртылуына әкеледі.

Жатыр Ж аты р — біртегіс бүлш ықеттен қүры лған ңуыс ағза. Үзындығы 7 — 9 см
(тумағандарда), 9 — 11 см (туғандарда). Ені ж аты р түтіктері түсында 4 — 5 см, қалы ңды ғы 1 — 2
см аспайды.

Ж аты рды ң екі беткейі бар:

— алдыңғы (немесе ңуық) беті — facies vesicalis;

— артңы (немесе іш ектік) беті — facies intestinales.

Ж әне екі ш еті бар:

1) оң ж аң шеті;

2) сол ж аң шеті.

Ж аты р екі бөліктен түрады: денесі ж әне мойны. Ж аты рды ң түтіктер кірген жерден ж оғарғы ж
ері жатырдың түбі деп аталады. Ж аты р мойнының төменгі бөлігінің үзы нды ғы 3 см-дей. Туған
әйелдерде ж аты р мойны цилиндрге үңсаған.

Ж аты р мойнын екі аймаңңа бөледі:

1) ңынап үстілік (жоғарғы үзы нды ғы ны ң 2 /3 -і бөлігі);

2) қы напты қ бөлігі (төменгі ж алпы үзы нды ғы ны ң 1/3 бөлігі).

Ж аты р денесінің синтопиясы, іш перденің ж аты рдан көрш і ағзаларға өтуіне байланысты:

— ж аты рдың ңуыңтың бетінен іш перде қуы ңқа өтіп, ж атырңуық ойығын түзеді. Онда әр уаңы
тта үлкен шарбы майдың төменгі бөлігі ж атады ;
— ж атырдан тік іш екке өтіп, іш перде, тік-іш ек ж аты р арасындағы ойыңты түзеді. Бүл ойың
бүйірлерінде іш перде ңыртыстарымен — (plica rectouterina) ш ектелген;
— ж аты рдың оң ж аңтағы ж әне сол ж аңтағы бүйірлерінен ішперде ж аты рдың ж алпаң
байламдары түрінде өтеді; — ж аты рдың түбіне ж іңіш ке іш ек түзаңтары , үлкен шарбы майдың
шеті, көлденең тоқ іш ек ж әне соқыр іш ек тиіп жатады .

Жатыр мойнының синтопиясы айналасы ндағы (paracervix) шелді майдың ңалы ңдығы на
байланысты. Paracervix көрш і ағза шелді майларына өтеді:

— мойынның алдынғы бетінен қуы ңты ң артңы бетіне;

— қапталдарында жамбас бүйірлеріне тарайды.

Жатырды ж аты р артериялары (аа. uterinae) қандандырады. Қосымша —аналық без артериялары ны
ң (a. ovaricae) тармаңтары келеді. A. uterinae әр уаңытта іш кі мы қы н артериясы ны ң алдынғы
тармағынан басталады. Сирегірек, артерия іш кі мыңын артериясының негізгі бағанынан ш ығады.
Ж аты р артериясы ны ң басталатын жері әр уаңытта жамбастың бүйіріне, ш екаралы ң сызы ңтан
12 — 16 см төмен жердегі нүктеге проекцияланады . Ары ңарай ж аты р артериясы медиалды
бағытта іш пердемен артңы өтісті көтеретін бұлшыңет арасымен ж үріп, ж аты рды ң ж алпаң
байламына, қуы ққа тармақтар береді. Бүл тарм ақтар қуыңпен бірге ңуы қ-ж аты р шелді майын да
ңандандырады. Жатыр артериясы ның ңуы ңқа баратын тарм ақтары — ж оғарғы және төменгі қуың
артериялары мен үш тасады , ал қуы қ-ж аты р ұлпасының артериялы ң тарм аңтары -қы нап
артериясы ны ң ж әне жатыр айналасындағы (параметрийдегі) артериялар тармаңтарымен
үштасады. Ж атыр артериясы несепағарды алдынан кесіп өтіп, ж аты рды ң мойын деңгейінде оның
ңы ры на жетеді: — (аа. uterinae) ж аты рды ң бүйіріне 0,5 — 1 см жерде жоғары ңарай көтеріледі.
Ж аты рды ң түбінде артерия жоғары ңарай аналық безге ж әне түтіктерге тармаңтар жібереді. Ж
аты р артериясы магистралды немесе ш аш ы ранды тарауы мүмкін; — ж атыр артериясы төмен
ңарай ңы напты ң артерия береді. Ж атыр денесінен ңан, ж аты р веналары арңылы іш кі мыңын
веналарына ңүяды. Ж аты р веналары әуелі екі бағаннан ңүрылады. Екі венаның біреуі — несепағар
алдында, екінш ісі —оның артында жатады. Ж атыр түбінің ж үмы р ж әне ж алпаң байламдардың
веналары, (v. ovaricae) арқы лы , оң ж ағы нда — төменгі қуыс венасына, сол жағында-бүйрек
венасына ңүяды . Ж атыр мойнының төменгі бөлігінен веналың ағыс іш кі жыныс венасы арқылы
іш кі мы қы н венасына ңүяды. Ж атырдың нервтенуі — ж оғарғы ңүрсақ өрімінен, екі ж ақтағы
жамбас өрімінен, ж аты р айналасы ндағы ж әне ж аты р-ңы нап өрімдерінен және сегізкөз
нервтерінің висцералды тармаңтары арңылы болады

Ж аты р түтігі торт бөліктен түрады (11.17 а, б сурет т ер):

1) түтіктің ж аты рлы ң бөлігі—pars uterina — вц тар ж ері, ж а тыр ңабырғасының іш імен өтіп,
оның ңуысына аш ылады;
2) ж аты р түтігінің мойыны (isthm us tubae uterinae) — ңысңа ж ер, ж аты р ңабырғасынан ш ығады.
Үзындығы 3 — 4 мм;
3) ж аты р мойнының ампуласы (am pula tubae uterinae) — кеңейген, ирелеңдеген ж әне түтіктің ең
үзын ж ері;
4) жамбас түтігінің су ңүйғы ш тәрізді ж ері (infundibulum tubae uterinae) — соңғы ең кең бөлігі,
көптеген ш аш ақтарм ен аяқталып, ішперде қуы сы на аш ы лады .
Ж аты р түтігі ж аты рды ң ж алпаң байламы ның ж оғарғы қырындағы ішперде ж апы раңтары
арасында орналасңан. Осы байламның түтікпен аналың без ш аж ы рқайы ны ң арасы, ж аты р
түтігінің шаж ырңайы (m esosalpinx) деп аталады.

Придатки матки. К придаткам матки относятся маточные трубы и яичники. Маточная труба, tuba
uterina, — парный орган, соединяющий полость матки с брюшной полостью. Она заложена по
верхнему краю широкой связки матки между ее листками. Диаметр трубы неодинаков и колеблется
от 0,5—1,0 до 6—8 мм. В трубе различают маточную часть, pars uterina, с маточным отверстием,
ostium uterinum, перешеек, isthmus, ампулу, ampulla, и воронку, infundibulum. Воронка маточной
трубы имеет бахромки, fimbriae, окаймляющие брюшное отверстие трубы, ostium abdominale tubae.
Стенка трубы содержит циркулярные и продольные гладкомышечные пучки и способна к
перистальтике. При воспалительных процессах перистальтика нарушается: оплодотворенное яйцо
может задержаться в просвете трубы и, развиваясь (внематочная — трубная — беременность),
вызвать разрыв ее. Кровоснабжение маточных труб осуществляется из яичниковой и маточной
артерий.
 12. Аналық бездің топографиясы. Қандануы, иннервациясы, лимфа ағымы.

Яичник, ovarium. Парный орган размером 1,5Х 1,5Х 1 см. Он покрыт зародышевым эпителием.
При помощи брыжейки, mesovarium, яичник фиксирован к задней поверхности широкой связки
матки и лежит в углублении париетальной брюшины — яичниковой ямке, fossa ovarica. Маточный
конец яичника связан с телом матки посредством собственной связки яичника, lig. ovarii proprium.
Трубный конец яичника фиксирован связкой, подвешивающей яичник, lig. suspensorium ovarii, к
брюшине боковой стенки таза. Под брюшинным покровом этой связки лежат сосуды яичника.
Медиальнее связки, подвешивающей яичник, под париетальной брюшиной, контурируется
мочеточник, что создает опасность его повреждения при операциях на придатках матки.
Кровоснабжени е яичника осуществляется a. ovarica, которая берет начало от брюшной части аорты
на уровне I поясничного позвонка, а также соответствующими ветвями маточной артерии.
Анастомозы маточной и яичниковой артерий располагаются под собственной связкой яичника, в
связи с чем при оперативных вмешательствах по поводу внематочной беременности не
рекомендуется накладывать зажим на эту связку. Отток венозной крови происходит в нижнюю
полую вену. Л и м ф оотто к осуществляется по отводящим лимфатическим сосудам,
сопровождающим яичниковую артерию, в лимфатические узлы, расположенные вокруг аорты, и в
подвздошные лимфатические узлы. В иннервации яичника участвуют сплетения, заложенные в
основании широкой связки матки.

Аналың без, жамбастың бүйір қабырғасында ж алпы мыңын артериясының іш кі ж әне сыртңы мы
қы н артериялары на бөлінетін жеріне проекцияланады. Осы арада париеталды іш перде
ойыңтанып, аналы қ без ш үңңы ры на (fossae ovarica) айналады . А налы қ без ш үңңырының ш
екаралары: — ж оғарыда — ішперде астында ж атңан сыртңы мыңын тамырлары; — төменде — ж
аты р ж әне ж апқы ш артериялары . Аналық бездер синтопиясы. — аналы қ бездің медиалды беті
жамбас қуы сы на ңараған; — келесі беті сыртқа, жамбастың бүйіріне қараған

— аналың бездің ж оғарғы (түтік ж ағы ), ж аты р түтігіндегі су қүйғыш ңа (extrem itas tubaria) ж
ақы ндайды ; — төменгі (ж аты рлың) ш еті, ж аты рмен қатар ж атады (extrem itas uterina); — ш аж
ырңайлың ш еті (margo m esovaricum ) аналы қ без ш аж ырқайымен ж аты рды ң ж алпақ байламы
ның артқы ж апы рағы на бекіген; — margo liver-бос ж ағы тік іш ек —ж аты р ойығына
бағытталған. Аналың бездің көбірек бөлігі іш пердемен ж абы лмаған, тек ұрыңтың эпителиімен ж
абылған. Тек қана, ш аж ы рқайлы ң бетінің кішкене бекіген бөлігі іш пердемен ж абылған. Ж
атырдың ж алпаң байламы аналы қ бездің ш аж ы рңайы мен (mesovaricum) байланысты. А налы қ
бездің ш аж ы рқайдан басқа байламдары: — аналық безді көтеретін (lig. suspensorium ovarii)
байлам арасында а. ж эне v. ovarica бар, ішперде қы рты сы . Байлам жамбастың бүйірін аналы қ
бездің түтіктік ж ағы мен ңосып түрады; — аналы қ бездің м енш ікті байламы (lig. ovaricum
proprium ), аналық бездің түтіктік бөлігін ж аты рды ң бүйіріне ңосады; — Кладоның аппендикс —
аналы қ без байламы, ңүрт тәрізді өсіндінің негізінен оң ж аңтағы аналы ң безге созылған. Ж атыр
қосалңы лары ж аты р ж әне аналы ң без артериялары мен ңандандырылады. 9,8% аналы қ без
артериялары ны ң екеуі де аортадан басталады. 4,2% ж ағдайда аналың без артерия лары бүйрек
немесе ш аж ы рқай артериялары ны ң біреуінен басталады. Ж амбас ішінде (a. ovaricae) ж оғарыдан
төмен ңарай: несепағарды, сыртқы мыңын тамырларын, ш екаралы ң сызыңты алдынан ңиып өтеді.
Аналық безге бүл артерия (lig. suspensorium ) қүрамы нда жетеді. Жатыр қосалқы лары н алып
тастау кезінде (ж аты рды ң ж алпақ байламын, аналың бездің тамы рлары н), осы арадағы мы қы н
артерияларын қиғаш кесіп өтетін, несепағарды зақы м дам ау үш ін хирургтар өте саң болу керек .
Ж атыр артерия лары , жоғары қарай ж алпаң байлам арасымен өткенде ж аты р ңырында екі тарм
ақ береді: 1) аналы қ безге (r. ovaricus) lig. ovaricum қүрамы нда аналы қ безге барады; 2) түтікке (r.
tubarius) түтік м аңында (m esosalpinx) ж апы рақтары арасымен өтеді. Ж аты р қосалқы лары нан
веналың қан іш кі мыңын венасына ңүяды.

13. Параметралды кеңістік, бұл кеңістіктің жамбас аймағында орналасқан басқа

жасушалық кеңістіктіктермен байланысы.

В женском тазу выделяют околоматочное клетчаточное пространство (параметрий),

parametrium, которое располагается вокруг шейки матки и переходит непосредственно в щель
между листками широкой связки матки. Снизу оно ограничено верхней фасцией диафрагмы
таза. В нем выделяют предшеечный, позадишеечный параметрий и два боковых параметрия.
Четко выраженных границ между ними нет. Менее выражены предшеечный (передний) и
позадишеечный (задний) параметрий. Передний параметрий отделяет шейку матки от
мочевого пузыря, задний — влагалище от прямой кишки. Условно боковыми границами
переднего и заднего параметриев являются парные связки, идущие от матки к лобку
(лобково-маточные связки) и к крестцу (крестцово-маточные связки). Боковой параметрий
располагается в основании широкой связки матки между ее листками. Он не изолирован и
переходит непосредственно в пристеночную клетчатку таза. В параметральном клетчаточном
пространстве таза проходят маточная артерия и перекрещивающий ее мочеточник,
яичниковые сосуды, маточное венозное сплетение и нервные сплетения. Гнойные затеки из
параметрального клетчаточного пространства могут распространяться в забрюшинную
клетчатку (по ходу мочеточника и яичниковых сосудов), в клетчатку подвздошной ямки, в
клетчатку ягодичной области, в паховый канал. Оперативные доступы к параметральным
клетчаточным пространствам осуществляются чаще всего через задний свод влагалища.

14. Қынаптың жамбас аймағының синтопиясы, қандануы, иннервациясы, лимфа

ағымы.

Влагалище, vagina. Влагалище располагается в переднем отделе малого таза между мочевым
пузырем и прямой кишкой. Своим верхним концом влагалище окружает шейку матки, нижний
конец его открывается между малыми половыми губами. К передней стенке влагалища прилежат
дно мочевого пузыря и мочеиспускательный канал. Они плотно спаяны с пузырно-влагалищной
перегородкой, septum vesicovaginale. Вследствие этого при разрывах влагалища (роды, травма)
здесь нередко образуются пузырно-влагалищные свищи. К задней стенке влагалища прилежит
прямая кишка. Между вдающейся во влагалище частью шейки матки и его стенками образуются
углубления — своды влагалища: передний и задний. Задний свод наиболее глубокий. Со стороны
полости малого таза брюшина, спускающаяся с задней поверхности — надвлагалищной части
шейки матки, покрывает задний свод влагалища на протяжении 2 см. В среднем отделе полости
малого таза влагалище отделено от прямой кишки прямокишечно-влагалищной перегородкой,
septum rectovaginale. Кровоснабжени е влагалища осущеставляется влагалищными ветвями из a.
uterina и a. pudenda interna. Вены влагалища образуют венозное сплетение, plexus venosus vaginalis.
Отток венозной крови, лимфоотток и иннервация такие же, как у матки. Нижняя часть влагалища
получает ветви от п. pudendus.

15. Несепағардың жамбас бөлігінің топографиясы, қабырғалық және висцеральдық

тармақтарының синтопиясы.

Несепағардың жамбастың бөлігі

Несепағарлар жамбас іш індегі жолдары нда ш екаралы қ сызыңтың ортадағы ж әне артңы бөліктері
арасын ж әне сегізкөз-мыңын буынын кесіп өтеді. Несепағарлар мыңын тамы рлары ны ң алдымен
кіш і жамбасңа өтіп, ңуыңңа ашылады.

Жамбаста несепағар екі бөліктен түрады: қабы рғалы ң ж әне висцералды. Несепағардың қабырғалы
қ бөлігі ж амбасты ц іш пердесі астындағы шелді майда ж атады , ал висцералдың бөлімі
ішпердемен жабылған. Несепағардың қабырғалық бөлігінің синтопиясы.

—Алдынан несепағарға аналы қ бездің бос ш еті (әйелдерде) және ж іңіш ке іш ек түзақтары
(ерлерде) тиіп ж атады — Несепағардың осы бөлігі артында іш кі мы қы н артериясы және оның
тармақтары орналасқан:

1) несепағардың ж аты р артериясымен бірінш і ңиы лы сқан жері бірінш і «хирургиялың ңауіпті»
аймағы;

2) ж апңыш артериясы;

3) кіндік артериясы.

— Несепағардан медиалды тік іш ек орналасңан.

Несепағардың висцералды бөлігі қабы рғалы ң бөліктің ж алғасы . Әйелдерде ары ңарай несепағар
ж аты рды ң ж алп ақ байламы ның негізінде орналасады. Ж аты р маңы ш елді майда ж аты р
мойнынан 1 —3 см жерде несепағар ж аты р артериясы н арты нан (екінш і «хирургиялың ңауіпті»)
аймаң кесіп өтеді. Несепағардың ж аты р артериясы на ж аңы н орналасуы (хирургиялың ңауіпті
аймағына) гинекологиялы қ операциялар кезінде ескерілуі керек. Несепағарды зақы мданудан
сақтау үш ін ж аты р артерияларын ж аты рға ж ақы н жерде байлайды. Сонымен бірге науңасңа
операция алдында урографиялы ң зерттеу ж үргізіп, несепағар орналасуыныц топографиялың ерекш
елігін аныңтаған жөн.

Несепагардыц висцералды бөлігініц синтопиясы.

— медиалды — ж аты р ңы напты ц венозды орімі орналасңан;
—латералды — несеп ңуы ңты ц венозды өрімі;
— айналасында — несеп ңуың өрімін қүраты н нервтердіц тармаңтары.

Несеп ағардыц соцғы болігінде:

1) ңуың мацы бөлігі;

2) интрамуралды бөлігі (ңуыңтыц бүлш ыңет ңабатымен тығыз байланысты);
3) кілегей іш ілік бөлік (несепағардыц сағасында).
Қуың мацы бөлік — қуы ңты ц жамбастағы ец тар ж ері, осы арада несеп тастары түрып қалады.

Мочеточники в женском тазу, как и в мужском, располагаются под брюшиной и окружены

парауретральной клетчаткой, имеют свой собственный фасциальный футляр. В полости малого таза
мочеточники сначала лежат на боковой стенке таза, на передней поверхности внутренней
подвздошной артерии, кпереди от аа. uterinae, затем в толще основания широких связок матки.
Здесь мочеточник пересекает еще раз a. uterina, располагаясь под ней и на 1,5— 2,0 см от
внутреннего зева шейки матки. Далее мочеточники на небольшом протяжении прилежат к передней
стенке влагалища и под острым углом впадают в мочевой пузырь. Обнажить мочеточник на уровне
пограничной линии можно на границе задней ее трети и в полости малого таза, в яичниковой ямке,
fossa ovarica, ограниченной сверху наружными подвздошными сосудами, сзади и медиально —
внутренними подвздошными сосудами, а спереди — линией тазового прикрепления широкой
связки матки. Эти же ориентиры служат для обнажения и перевязки маточной артерии.

Тазовые отделы мочеточников у мужчин, pars pelvina ureteris. На тазовый отдел мочеточника (от
пограничной линии до впадения в мочевой пузырь) приходится около половины его длины. На
уровне пограничной линии таза мочеточник располагается на границе ее задней и средней третей, т.
е. кпереди от крестцово-подвздошного сочленения. Здесь он имеет вид плоского широкого тяжа
(0,5 см). Глубже левого мочеточника проходит a. iliaca communis. Правый мочеточник пересекает a.
iliaca externa. Мочеточники располагаются в подбрюшинном пространстве на боковой стенке таза.
Медиально от мочеточников лежит прямая кишка, латерально — нервные стволы и сосуды таза.
Конвергируя в медиальном направлении к дну мочевого пузыря, мочеточник перекрещивает
запирательный сосудисто-нервный пучок и начало пупочной артерии. Затем он делает изгиб
кпереди и кнутри и лежит между задней стенкой мочевого пузыря и переднебоковой стенкой
прямой кишки и пересекает под прямым углом семявыносящий проток, располагаясь кнаружи от
него и кпереди от семенных пузырьков. При впадении в мочевой пузырь мочеточник косо
пронизывает его стенку сверху вниз и снаружи внутрь (внутристеночная часть мочеточника).
Околопузырная часть мочеточника непосредственно над местом прободения мочеточником стенки
мочевого пузыря является самым узким его отделом. Мочеточники окружены клетчаткой,
paraureterium, и собственным фасциальным футляром. Кровоснабжени е тазовых отделов
мочеточников осуществляется из аа. rectales mediae и аа. vesicales inferiores. Венозная кровь
оттекает в vv. testiculares и vv. iliacae internae. Отток лимфы происходит в подвздошные
лимфатические узлы. Тазовые отделы мочеточников иннервируются из верхнего и нижних
подчревных сплетений, а в нижней части получают парасимпатическую иннервацию из nn.
splanchnici pelvini.

16. Жамбас аралық. Шекаралары. Аймақтарға бөлінуі. Тік ішек үшбұрышы;

қабаттары; бұлшық еттері, Тік ішекті көтеруші бұлшық ет, оның бөліктері. Тік
ішектің ішкі және сыртқы сфинктерлері.
Шат аралың Шат аралы қ ш екаралары. Ш ат аралы қ жамбастың төменгі ңабаты, келесі
ңүрылымдармен шектелген: — алдынан — ңасаға ж әне ш онданай сүйектерімен;

— артынан — ңүйымш ақпен;

— бүйірлерінен — ш онданай төмпеш іктерімен;

— сегізкоз-төмпеш ік байламдары мен үлкен бөксе бүлш ыңетінің томенгі қырымен.

Ш ат аралың — санның медиалды қы ры нан сан-ш ат аралы ң қыртыспен ш ектелген. Ш онданай

томпектерін ңосатын сызыңпен ш ат аралы қ екіге бөлінеді:

1) алдыңғы (несеп-жыныс) бөлігі;

2) артқы (артңы өтістік) болігі.

Аймаңтың терісі бүйірінде ңалы ңдау, онда түк ж әне көптеген тер мен май бездері бар. Тері артқы
өтіс айналасы нда тік іш ектің сыртқы ңысңыш ының бүлш ықеттеріне жабысып, сәуле тәрізді
ңыртыстар жасайды.

Несепжыныс аймағында беткейлі ф асция ж үңа. Беткей фасция жапырақтары ж ы ныс ағзалары н
қорш ап түрады: Әйелдерде:

—дүрыс аяқш алары н ж әне оны ңорш аған ш онданай-үңгірлі бүлшыңетін;

— кіреберістің үлкен бездерін;

— қы наптың кіреберісінің буылтығын.

Ерлерде ж ы ныс мүш есінің үңгірлі денелерін, сонымен қатар, беткей фасция — беткей көлденең
бүлш ыңеттерді, буы лтық-кеуек бүлшықетін ж әне сегізкөз-үцгірлі бүлш ыңеттерді ж абады.
Артңы өтісті көтеретін ж әне қүйы м ш ақ бүлш ыңеттер, үстінен және астынан жамбас ш анды
рыны ц париеталды ж апы рақш асы - мен жабысады.

— fascia diaphragm atis pelvis superior (диафрагманыц үстіцгі шандыры);

— fascia diaphragm atis pelvis inferior (диафрагманыц астыцғы шандыры).

Fascia diaphragm atis pelvis superior, жамбас ш анды ры ны ц париеталды ж апы раңш асы ны ц ж
алғасы .

Fascia diaphragm atis pelvis inferior, ж амбасты ц париеталды жапырағыныц ж алғасы , т. levator ani-
ді ж әне ңүйы м ш ақ бүлшыңетін астынан жабады.

Көрсетілген бүлш ыңеттер мен шандырлар — жамбас диафрагмасын ңүрайды. Жамбас

диафрагмасы төцкерілген ж арты ш арға үңсайды. Жарты шардыц бүйірлері мен шонданай
төмпектері арасында сегізкөз-тік іш ек шүцқы рлары бар. Сегізкөз-тік іш ек ш үцқы рлары тік іш
ектіц ш ат аралы қ бөлігінің бүйірлерінде, т. levator апі-дъщ астында орналасңан.

Бүл ңуыс шектелген:

—үстіңгі ж ағы нан — жамбас диафрагмасымен;

— астынан —шат аралы ңты ц беткей ф асциясы , тері асты үлпа, шат аралы қты ц терісімен;
— медиалды ж ағы нан — артқы өтісті көтеретін бүлш ыңеттіц астыцғы бетімен;

—латералды — шонданай сүйектері мен ішкі жапңыш бүлшыңеттермен.

Промежность закрывает выход из полости таза, являясь его нижней стенкой. Область промежности
имеет форму ромба. Внешними ориентирами являются следующие образования: впереди
пальпируется нижний край лобкового симфиза, сзади — верхушка копчика, с боков — седалищные
бугры. Промежность отделена от медиальных отделов области бедра промежностно-бедренной
складкой. Сзади контурируются нижние края больших ягодичных мышц. Акушерская промежность
— участок между задней комиссурой больших половых губ и анальным отверстием. Линией,
соединяющей седалищные бугры, как мужская, так и женская промежность условно делится на два
неравных треугольника: передний — мочеполовая область, regio urogenitalis, и задний —
заднепроходная область, regio analis.

Мочеполовая область (треугольник) ограничена спереди angulus subpubicus с lig. arcuatum pubis
(у женщин — arcus pubis), сзади—условной линией, соединяющей седалищные бугры, с боков —
нижними ветвями лобковых и седалищных костей. В этом треугольнике располагается мочеполовая
диафрагма таза, diaphragma urogenitale,через которую у женщин проходят влагалище и уретра.

Заднепроходный треугольник промежности (см. рис. 112). В центре области находится

заднепроходное отверстие прямой кишки, окруженное полуовальными мышечными пучками
наружного сфинктера заднего прохода (m. sphincter ani externus). Передний отдел этой мышцы
сращен с сухожильным центром промежности, задний — с lig. anococcygeum. Латерально от
наружного сфинктера заднего прохода располагается обильный слой жировой клетчатки,
выполняющий седалищно-прямокишечную ямку. Эта клетчатка является продолжением
подкожного жирового слоя без четких границ между ними.
 17. Жыныс мүшелерінің тамырлы-жүйкелік шоғырларының топографиясы.

Половой член, penis (рис. 124). Состоит из трех пещеристых тел, corpus cavernosum penis,
начальные отделы которых находятся на нижней поверхности мочеполовой диафрагмы и
начинаются от нижних ветвей лобковой и седалищной костей. Расположенное ниже пещеристое
тело, которое содержит мочеиспускательный канал, принято называть губчатым телом мужского
полового члена, corpus spongiosum penis. Начальные отделы пещеристых тел у корня полового
члена называют ножками мужского полового члена, crura penis. Они покрыты m. ischiocavernosus.
Задний конец губчатого тела полового члена образует утолщение — луковицу, bulbus penis,
прикрытую луковично-губчатой мышцей. Передний конец губчатого тела полового члена
заканчивается головкой члена, в углубления основания которой входят дистальные концы
пещеристых тел. Пещеристые тела соединены между собой так, что на тыльной и задней их
поверхностях образуются углубления, в которых располагаются на тыльной поверхности сосуды и
нервы, а на задней — губчатое тело полового члена с уретрой. Пещеристые тела и губчатое тело
полового члена покрыты fascia penis, являющейся продолжением собственной фасции
промежности; каждое пещеристое и губчатое тело окружено белочной оболочкой, tunica albuginea.
Кож а полового члена очень подвижна. На переднем конце его она образует дупликатуру, крайнюю
плоть, preputium. Эта дупликатура кожи покрывает головку полового члена и может быть сдвинута
к ее основанию.

Кровоснабжени е и иннерваци я из полового сосудисто-нервного пучка (рис. 125). Внутренняя

половая артерия отдает ветви: а. dorsalis penis — к коже, пещеристым телам, головке и частично к
губчатому телу полового члена; a. profunda penis — к пещеристым телам, в толще которых она
проходит. Поверхностные вены полового члена впадают в бедренную вену, а глубокие — во
внутреннюю половую вену. V. dorsalis penis несет кровь в венозное сплетение мочевого пузыря.
Лимфоотток осуществляется к внутренней группе паховых узлов и к наружным подвздошным
лимфатическим узлам (частично). Мочеиспускательный канал, urethra. У мужчин он имеет длину 20
—22 см. Мочеиспускательный канал подразделяется на предстательную, pars prostatica,
перепончатую, pars membranacea, и губчатую, pars spongiosa, части. Из последней выделяют еще
луковичную часть, pars bulbosa, которая соответствует положению bulbus penis. Предстательная
часть уретры имеет длину 3—4 см. В этой части уретры, на задней ее стенке, по бокам от семенного
бугорка находятся устья семявыбрасывающих протоков и выводные протоки предстательной
железы. Длина перепончатой части уретры не превышает 1,5—2,5 см. К задней стенке
перепончатой части уретры прилежат бульбоуретральные железы. Их выводные протоки
открываются в луковичной части уретры. Губчатая часть уретры имеет длину 14—15 см. Диаметр
уретры неодинаков, он колеблется от 4 до 7 мм. Самая узкая часть уретры — перепончатая
(произвольный сфинктер). Второе сужение находится у внутреннего (пузырного) отверстия
мочеиспускательного канала (непроизвольный сфинктер), третье сужение — у наружного отверстия

18. Мықын-тік ішек шұңқыры, жасушалық кеңістіктері, бұл кеңістіктің бөксе және кіші
жамбас аймағының жасушалық кеңістіктерімен байланысы.

Седалищно-прямокишечная ямка, fossa ischiorectalis (рис. 123). Парные, треугольной формы

пространства, расположенные по бокам от промежностной части прямой кишки. Границами
седалищно-прямокишечной ямки служат изнутри m. sphincter ani externus, снаружи —tuber
ischii, спереди — т. transversus perinei superficialis, сзади — нижний край т. gluteus maximus.
Стенками ямки являются латерально — нижние '/з m. obturatorius internus, покрытой прочной
париетальной фасцией таза, в расщеплении которой проходит половой сосудисто-нервный
пучок (половой канал, canalis pudendalis), сверху и изнутри — диафрагма таза, т. е. нижняя
поверхность m. levator ani, покрытая нижней фасцией диафрагмы таза, fascia diaphragmatis
pelvis inferior. Мышца идет наклонно сверху вниз, снаружи и медиально и образует с
плоскостью латеральной стенки ямки угол, открытый книзу. По линии стыка фасции
располагается сухожильная дуга фасции таза, arcus tendineus fasciae pelvis (латеральный
фасциальный узел малого таза). В ее образовании принимают участие фасция внутренней
запирательной мышцы и верхняя и нижняя фасции диафрагмы таза. Глубина ямки от
поверхности кожи до вершины угла у взрослого составляет 5,0—7,5 см. Постепенно она
уменьшается кпереди, где составляет 2,5 см. Под задним краем мочеполовой диафрагмы
образуется лонный карман, recessus pubicus, сзади, под краем большой ягодичной мышцы, —
ягодичный карман, recessus glutealis. Последний соответствует нижнему участку глубокого
клетчаточного пространства ягодичной области на уровне подгрушевидного отверстия.
Седалищно-прямокишечная ямка может быть местом образования гнойных скоплений
(парапроктит) . Через нее в ряде случаев необходимо вскрывать флегмоны подбрюшинных
клетчаточных пространств малого таза. Половой сосудисто-нервный пучок появляется из
ягодичной области через малое седалищное отверстие и проходит в расщеплении
запирательной фасции (половом канале) на 4—5 см выше нижнего края седалищного бугра
(ориентир для блокады полового нерва при обезболивании родов). Под задней половиной
крестцово-бугорной связки, прободая запирательную фасцию, почти во фронтальной
плоскости к заднему проходу направляется нижний прямокишечный сосудисто-нервный
пучок, a. et v. rectales inferiores, nn. rectales inferiores — ветви полового сосудистонервного
пучка. Их топографию следует учитывать при операциях по поводу парапроктитов и
гнойных затеков из подбрюшинного этажа таза. Внутренняя половая артерия и половой нерв
дают ветви к коже промежности, мошонке, половому члену (у женщин — к большим
половым губам, клитору).

Предпузырное клетчаточное пространство, spatium prevesicale, s. retropubicum. Задняя

стенка влагалища прямых мышц живота в нижнем отделе представлена поперечной фасцией.
Параллельно ей, между фасциальными влагалищами пупочных артерий, натянут еще один
листок фасции, который, дойдя до мочевого пузыря, переходит на его переднюю поверхность
и дает отроги на его заднюю стенку. Эта так называемая предпузырная фасция (fascia
prevesicale) является для мочевого пузыря висцеральной фасцией. Выше мочевого пузыря,
между артериями, идущими к пупку, фасция представлена дупликатурой в виде треугольной
пластинки.

Позадипрямокишечное клетчаточное пространство, spatium retrorectale. Располагается

между прямой кишкой с ее фасциальной капсулой (Амюсса) спереди и крестцом сзади. От
боковых пространств таза это клетчаточное пространство отграничено сагиттальными
отрогами, идущими в направлении крестцово-подвздошного сочленения. Нижнюю границу
его образует копчиковая мышца. В жировой клетчатке позадипрямокишечного пространства
располагаются вверху верхняя прямокишечная артерия, срединная и ветви латеральных
крестцовых артерий, крестцовый отдел симпатического ствола с отходящими от него пи.
splanchnici sacrales, plexus hypogastricus superior, nn. splanchnici pelvini от парасимпатических
центров крестцового отдела спинного мозга, крестцовые лимфатические узлы, nodi lymphatici
sacrales.
 Позадипузырное клетчаточное пространство, spatium retrovesicale. Располагается между
задней стенкой мочевого пузыря, покрытого висцеральным листком предпузырной фасции, и
брюшинно-промежностным апоневрозом. С боков это пространство ограничено уже
описанными сагиттальными фасциальными отрогами. Дном служит мочеполовая диафрагма
таза. Здесь располагаются предстательная железа, имеющая очень прочную фасциальную
капсулу (Пирогова — Ретция); конечные отделы мочеточников, семявыносящих протоков с
их ампулами, семенные пузырьки, рыхлая клетчатка и предстательное венозное сплетение.

Позадипрямокишечное клетчаточное пространство, spatium retrorectale. Располагается между

прямой кишкой с ее фасциальной капсулой (Амюсса) спереди и крестцом сзади. От боковых
пространств таза это клетчаточное пространство отграничено сагиттальными отрогами, идущими в
направлении крестцово-подвздошного сочленения. Нижнюю границу его образует копчиковая
мышца. В жировой клетчатке позадипрямокишечного пространства располагаются вверху верхняя
прямокишечная артерия, срединная и ветви латеральных крестцовых артерий, крестцовый отдел
симпатического ствола с отходящими от него пи. splanchnici sacrales, plexus hypogastricus superior,
nn. splanchnici pelvini от парасимпатических центров крестцового отдела спинного мозга,
крестцовые лимфатические узлы, nodi lymphatici sacrales.

19. Жамбас аралығы. Шекаралары. Аймақтарға бөлінуі. Несеп-жыныс мүшелерінің

үшбұрыштары, беткей және терең қабаттары, несеп-жыныс мүшелерінің
диафрагмасы.

22.8. ШАТ АЙМАҒЫНЫҢ ТОПОГРАФИЯЛЫҚ АНАТОМИЯСЫ (22.11, 22.12-сурет) Шат жамбас

шыға берісін жабады, сондай-ак, оның төменгі кабырғасы болып келеді. Алдынан - төменгі касаға
тармактары және шонданай сүйектерімен, төменгі касаға аймактарында - шонданай жүлгелері және
сегізкөз-жүлге байламдарымен, артынан - сегізкөз бен құйымшақпен, үстінен жамбас көкетінін
жоғарғы шандыры- мен, астынан - терімен шектелген. Шаттың бүйір шекарасы шат- сан қатпарына
сәйкес. Шат аймағына әйел және ер сыртқы жыныс мүшелері жатады. Шаттың пішіні ромб секілді:
алдынан -- шонданай сүйектері, артынан - бөксенің үлкен бұлшықетінің төменгі жиектері
орналасқан, Шонданай жүлгелерін қосатын сызық шат екіге бөледі: несеп-жыныс (regiourogenitalis)
және тік ішек (regio analis). Кейбір кезде қасаға аймағын жеке карастырады. Бұл аймақтардың
пішіні үшбұрышқа ұқсаған, сондыктан хирургиялық анатомияда оларды жоғарғы несеп-жыныс
үшбұрышы және төменгі тік ішек үшбұрышы деп атайды. Несеп-жыныс үшбұрышы алдынан -
қасаға сүйектерінің төменгі тармақтарымен құралған касаға бұрышымен, астынан - шон- данай
бұдырларын косатын сызыкпен, шетінен - касаға және шонда- най сүйектерінің төменгі
тармактарымен шектелген. Осы үшбұрышта жамбас несеп-жыныс көкеті орналасқан, одан
әйелдерде - қынап пен үрпі, ерлерде - тек кана үрпі өтеді. Тік ішек үшбұрышының шекарасы:
алдына - шонданай бұдырларын қосатын сызық, артынан - құйымшақ сүйегі, шетінен - сегізкөз-
бұдыр байламдары. Бұл үшбұрышта әйел мен ерлерде жамбас көкеті орналаскан және тік ішек
өтеді. Шат аймағында тері ортасын- да жұқалау, әсіресе, тік ішек тесігінде, ол көбірек
пигменттенген, н, шетіне карай калыңдайды. Тік ішек тесігінің айналысында терінің радиалды
орналасқан катпарлары бар, олар тік ішектін сырткы кысқыш бұлшыкетінін талшыктары терімен
қосылғандыктан пайда беткей шандыры сіңірлі орталыққа және шат жігіне бекітіледі. Ал- дына
қарай шандыр жұқалап ерлерде - еркек жыныс мүшесінің бет- кей шандырын кұрайды, ал
әйелдерде - үлкен жыныс ернеулерінің терісіне көптеген талшык береді. Тік ішек аймағында
шандыр тік ішек тесігіне және сырткы кыскышка талшык жібереді. Шонданай- тікішек
шұнкырында ол табакша құрылысын жоғалтады, бірақ тер- ге, шұңқырдың май денесіне көптеген
талшық береді. Сондықтан шаттың теріасты абцесс жағдайында ісік процесі ішке қарай тез та-
райды. Теріасты шелмай кеңістігі өз бойында біркелкі қалыңдығы жоқ, бірақалдына қарай ашык.
Солүшін несеп-жынысаймағында орналасқан несеп инфильтраттары және флегмоналары шап,
еркек жыныс мүшесіне, алдынғы іш кабырғасына онай тарайды. Тік ішек аймағында ол шонданай-
тікішек шұнкырынын шелмайымен байланыскан. Беткей шандырдын барлык жапырактары шаттың
сіңірлі ортасынан бастала- ды, олардан баска буылтык-кеуек бұлшыкеті (m. bulbospongiosus), тік
ішектін сырткы кыскышы басталады, сонғысына шаттың беткей және терең көлденең
бұлшыкеттерінің талшықтары өріледі. Шаттың сіңірлі ортасынан несеп-жыныс аймағына қарай
келесі шандыр жапырақтары шығады: шаттың беткей шандыры, несеп-жыныс көкетінің жоғарғы
және төменгі шандырлары. Біріншісі ерлерде - буылтык және еркек жыныс мүшесінің аяктарының,
ал әйелдерде кіреберістін буылтығы және деліткі аяктарынын ішінде орналаскан буылтык-кеуек
және шонданай-үнгір бұлшықеттеріне кынап кұрайды. Сыртында бұл шан- дыр шонданай және
қасаға сүйектерінің төменгі жиектеріне бекітіледі, бұлшыкеттермен бірге еркек жыныс мүшесінің
(деліткінің) меншікті шандырын кұрайды. Несеп-жыныс көкетінің жоғарғы шандыры шаттың терең
көлденең бұлшықеттің, несеп шығаратын өзектің сырткы қысқышын (ерлерде) немесе кысқыш
косылған несеп шығаратын өзектін сырткы сфинктерін (әйелдерде) жабады. Несеп-жыныс
көкетінін төменгі шандыры айтылған бұлшыкеттерді жамбас жағынан жабады. Жоғарғы және
төменгі шандырлар шаттың терең көлденең бұлшықетінің алдыңғы және артқы жиектерінің бой-
ында қосылады. Алдынан - жамбас көлденең байламы (lig, transversum perinei) пайда болады. Осы
байлам және симфизлін төменгі бұрышында орналаскан доға тәрізді байлам арасында еркек жыныс
мүшесінің (деліткінің) сырткы венасы өтетін санылауы пайда болады. Осы саңылау аркылы
куықасты безінің маңы кеңістігіен инфекция сырткы жыныс мүшелерінің шелмайына өтуі мүмкін.
Сыртқа қарай екі шандыр касаға сүйегінің қабығымен косылады және жыныс өзегінің алдыңғы
бөлігі деңгейінде жапкыш шандырымен косылады, жыныс өзегі аркылы несеп-жыныс көкетінін
ішіне ішкі жыныс тамыры мен жүйкелерінен талшыктары кіреді. Несеп-жыныс аймағында беткей
және терен шелмай кеністіктері білінеді. Беткей кеністік шаттың беткей шандыры және несеп-
жыныс көкетінін төменгі шандырымен шектелген, терені - несеп-жыныс көкетінің жоғарғы және
төменгі шандырларымен шектелген. Екі кеңістік те жабық. Шонданай-тікішек шұңқыры (fossa
ischiorectalis) - ұңғыл болып келеді, сыртынан - жапқыш бұлшыкетінің шандырымен, шонданай
сүйектерінін тармақтарымен, шонданай бұдырлармен, ішінен - тік ішекті көтеретін бұлшықетті
жабатын шат шандырымен, астынан - терімен шектеледі. Осы кеңістіктін басында шелмай
орналаскан, орта салмақты адамдарда ол теріден 5-6 см арақашықтықта жатады, толык адамдарда
одан биік тұрады. Шонданай-тікішек шұнқырынын негізі операция жолының орны кызметін
атқарады, артынан - бөксе бұлшыкетімен, алдынан - шаттың беткей көлденен бұлшыкетімен,
сыртынан-шонданай бұдырымен, ішінен - айналшыкпен шектел- ген. Шонданай-тікішек
шұнкырының шел-майы кеністігінде сыртқы кысқыш және тік ішектін дисталді бөлігін канмен
қамтамасыз етіп, невртейтін тікішек тамыр-жүйке будасы орналаскан. Жыныс жүйкесінін негізгі
будасы және жыныс тамырлары сырткы жапкыш шандырының дупликатурасында - жыныс өзегінде
орналаскан. Шонданай-тікішек шұңқыры кішкентай шонданай тесігі арқылы бөксеасты шел-майы
кеністігімен байланысады.

20. Ер адамдардың сыртқы жыныс мүшелері: жыныс ағзасы, ұмасы және оның
құрамдас бөліктері, зәр шығарушы өзектері.

Еркектердің жыныс аймағы Еркектің жыныс мүшесі (репіs). Еркектің жыныс мүшесінде ба- сын,
денесі мен түбірін ажыратады, түбірі аркылы ол шап сүйегіне және шатаралыкка бекиді. Еркек
жыныс мүшесі басының пішіні конус тәрізді, дөңгелектенген ұшы мен негізі бар. Басының негізінде
жуандалған тәж бар, онын артында мойны орналаскан. Жыныс мүшесінің денесі астынғы және
шеткі кырлары дөнгелектенген үш кырлы призма тәрізді. Сыртынан жыныс мүшесі катты жиырыла
алатын жұка пигменттелген терімен капталған, жиырылу оның терең бетіндегі тегіс бұлшықет
талшықтарының санына байланысты. Бұл бұлшықет кабаты ұманың етті қабыкшасының жыныс
мүшедегі жалғасы болып табылады. Теріасты шел-майы борпылдак, осынын салдарынан жыныс
мүшенің терісі өте жылжымалы, шандырмен және несеп шығаратын өзектің үңгірлі денелерімен тек
онын төменгі бетінің ортаңғы сызығы бойында тығыз қосылған. Жыныс мүшенің меншікті
шандыры несеп-жыныҫ көкет шандырының жалғасы. Ол үңгірлі денелердің ақ кабығымен
косылып, алдынан жыныс мүшенің басының негізіне дейін барады. Шат манында меншікті шандыр
жуандалып, жыныс мүшесінің кырынан алдыңғы іш қабырғасының ак сызығына дейін жалғасатын
ұстап тұратын байламын түзеді. Жыныс мүшесі үш үңгірлі денелерден құралған, олардың жоғарғы
екеуі жуандау, бір-бірінің қасында орнала- сып, бір-бірімен косылады. Сыртқы бетінде олардың
арасынан тамырлар мен жүйкелер жүретін жүлге калады. Дәл осындай жүлгеде астыңғы бетінде
несеп шығаратын өзек ішінде өтетін үшінші үнгірлі дене орналаскан. Бұл үнгірлі денені еркек
жыныс мүшесінің кеуекті денесі деп атайды (corpus spongiosum penis). Несеп шығаратын өзектің
үңгірлі бөлігі өзінің жылжымалығымен ерекшеленеді. Үңгірлі денелердің бастапкы бөліктерін
жыныс мүшенің түбірі маңында аякшалар деп атайды (crus penis), олар несеп-жыныс көкетінің
төменгі бетінде орна- ласып, шат және шонданай сүйектерінің төменгі тармақтарынан баста- лады.
Аякшалар шонданай-үңгір бұлшықетімен қабатталған. Кеуекті дененің артқы бөлігі буылтық-кеуек
бұлшықетімен жамылған еркек жыныс мүшесінің буылтығын (bulbus penis) түзеді. Кеуекті дененің
алдыңғы бөлігі еркек жыныс мүшесінін басы болып аякталады, оның тереңдеген негізіне үңгірлі
денелердің дисталды бөлімдері кіреді. Жы- ныс мүшесінің үңгірлі денелері мен кеуекті денесі
шатаралыктың меншікті шандырының жалғасы болып табылатын fascia penis пен қапталған; әр
үңгірлі және кеуекті дене ак қабыкпен (tuпіca albuginea) коршалған. Қанмен қамтамасыздануы және
иннервациясы жыныс тамыр-нерв өрімінен жүреді. Ішкі жыныс артериясы: теріге, үңгірлі
денелерге, жыныс мүшесінін басына және кішкене кеуекті денеге - a. dorsalis penis; үңгірлі
денелерге - a. profunda penis деген тармақтарын береді. Жыныс мүшесінің беткей веналары сан
венасына, ал тереңдері - ішкі жыныс венасына құйылады. V. dorsalis penis қанды қуықтың вена
өріміне әкетеді. Лимфа ағысы шаптық және ішкі мықындық лимфа түйіндерінде жиналады.
Еркектердің несеп шығаратын өзегінін ұзындығы 20-22 см. Оның куықасты (pars prostatica),
жарғакты (pars membranacae) және кеуекті (pars spongiosa) бөліктері бар, Сонғысында bulbus penis
орналасуында буылтык тәрізді буылтыкты бөлікті (pars bulbosa) ажыратады. Өзектің қуыкасты
бөлігінін ұзындығы 3-4 см. Өзектің бұл бөлігінде артқы қабырғасында шәует төбешігінің шетінде
ұрық шашатын өзектердің тесіктері мен куықасты безінің өзектері орналасады. Өзектін жарғакты
бөлігінің ұзындығы 1,5-2,5 см-ден аспайды. Жарғақты бөліктін арткы қабырғасына буылтык-несеп
шығаратын өзек бездері жакын жатыр. Олардың өзектері несеп шығаратын өзектің буылтыкты
бөлігіне ашы- лады. Өзектің кеуекті бөлігінің ұзындығы 14-15 см. Диаметрі әр түрлі болып келеді,
ол 4-7 мм арасында ауыткып тұрады. Өзектің ең тар жері жарғақты бөлік (еріксіз қысқыш). Екінші
тарылған жер ішкі тесіктің маңында (тәуелді емес қыскыш), ал үшіншісі - өзектін сырткы тесігінің
қасында орналасады. Өзектің қабырғалары созылмалы, диаметрі 10 см-ге дейін кұрал-саймандарды
кіргізуге болады. Өзектің барысы бойынша екі иірімі бар: жоғарғы - жарғақты бөліктің үнгірлі
бөлікке өту кезінде; төменгі - өзектін жылжымайтын бөлігінің жыл- жымалы бөлігіне өту кезінде.
Қанмен қамтамасыздануы ішкі жыныс артериясымен жүзеге асырылады. Вена ағысы еркек жыныс
мүшесінің веналары арқылы куыктың вена өріміне жүреді. Лимфа ағысы шаптық лимфа
түйіндерінде жиналады. Жүйкеленуі жыныстык өрімнен басталады. Несеп-жыныс үшбұрышының
мүшелері ер адамдарда екі анатомия- топографиялық құрылымнан тұрады: жыныс мүшесі және
ұма. Ұма және оның мүшелері. Ұма дегеніміз - шатаралыктың несеп- жыныс аймағының
қабаттарынан тұратын, сагиттальды орналасқан қалқамен (septum scroti) екі бөлікке бөлінген тері-
дәнекер тіндік бұлшыкет капшық. Әр бөлік атабез, атабез қосалкысы және шәует шылбырының ұма
бөлігі үшінорын болып табылады. Ұманың шеткі, алдынғы, арткы және төменгі беттері бар. Ұма
еркек жыныс мүшесінің түбі мен шатаралықтың алдынғы бөлігінін арасында орналаскан. Ұманын
ұшы төменге бағытталған, ал негізі шат бұдыршығының және саннын ішкі бетіндегі теріге өтеді.
Ұма терісі жұқа, тегіс, жақсы со- зылады, қатпарларға жиналған, сирек кездесетін түкпен
жамылған. Ұманың ортаңғы сызығынан алдынан жыныс мүшенің терісіне, ар- тынан --
шатаралықтын терісіне және артқы тесіктін маңында бітетін ұма жігі (raphe scroti) өтеді. Теріасты
шел-май қабаты болмайды, тері астында бірден етті қабықша орналасқан. Ұманың қабырғалары
келесі қабаттардан тұрады: тері: етті қабықша (runica dartos); сырткы ұрық шандыры (fascia
spermatica externa); •ұманы көтеретін бұлшыкет шандыры (fascia cremasterica); ұманы көтеретін
бұлшықет (m. crimaster); ішкі ұрық шандыры (fascia spermatica interna); •ұманын қынапты қабығы
(tunica vaginalis testis). Ұманың канмен камтамасыздануы ішкі жыные және ұманы көтеретін
артерияларымен жүзеге асады. Вена ағысы сырткы жыныс венасына және шәует шылбырынын
жүзім жапырағы тәрізді өріміне (plexus pampiniformis) карай жүреді. Лимфалық ағысы беткей
шаптық лимфа түйіндерінде жиналады. Ұманың иннервациясы жыныстык, белдік және сегізкөз
өрімдерімен жүзеге асады. Аталық без (testis) - еркектердің шатаралық аймағында ұманың төменгі
бөлігінде орналаскан жұп безді мүшесі. Аталық безде еркектердің жыныс жасушалары
(сперматозоидтар) мен жыныс гор- мондары түзіледі. Аталық бездің пішіні эллипс тәрізді, оның
арткы бетінде атабез қосалқысы (epididymis) орналасады. Аталық бездің үлкендігі мен пішіні
жасына қарай өзгереді. Аталык бездін ұзындығы ересек еркекте - 4-5 см, калыңдығы - 2-3 см,
салмағы - 20-30 г. Жаңа туған балалардың да аталык бездері баска мүшелерге карағанда үлкен
болады. Олардың қатты өсуі жыныстық жетілу кезеңінде (16-18 жас) байкалады. Аталық бездің екі
беті - шығыңқы латеральды (facies lateralis) және жалпактау келген медиальды (facies medialis); екі
жиегі - алдыңғы (margo anterior) және артқы (margo posterior); екі басы-жоғарғы (exiremitas superior)
және төменгі (extremitas inferior). Аталық без ұрық шылбырына (funiculus spermaticus) арткы
жиегімен ілінген кезде алдынғы жоғарғы басы алдына қарай, ал латеральды беті шамалы артка
енкейеді. Аталық бездің екі қабығы бар: қынаптық (tunica albuginea) және ак. Ақ кабық арткы жиек
бойында аталық бездін орталығын түзеді. Орталыктан аталық без ұлпасына өсіп, 200-300
үлесшелерді (lobuli testis) түзетін пер- делер (septula testis) жан-жақка таралады. Әр үлесшеде 3-4
құрамында еркек жыныс жасушаларын сперматозоидтарды түзетін иірілген шәует өзектері бар.
Үлесшенің ұшында иірілген өзектер түзу өзектерге (tubuli seminiferi recti) бірігеді. Аталық без
аралығына кіргенде түзуұрық өзектері өзара анастомоз жасайды да, аталық без торын (rete testis)
құрайды. Бұл тордан орталыкта 12-18 аталық бездің шығарушы өзекшелер (ductus efferentes testis)
пайда болады. Олар аталық без қосалқысының басы- на кіріп иіріленген өзекке бірігеді - бұл
косалқысының денесі, ал ол жоғарыға бұрылып, ұрык шығаратын өзектің арткы жағына өтеді.

Кровоснабжени е и иннерваци я из полового сосудисто-нервного пучка (рис. 125). Внутренняя

половая артерия отдает ветви: а. dorsalis penis — к коже, пещеристым телам, головке и частично к
губчатому телу полового члена; a. profunda penis — к пещеристым телам, в толще которых она
проходит. Поверхностные вены полового члена впадают в бедренную вену, а глубокие — во
внутреннюю половую вену. V. dorsalis penis несет кровь в венозное сплетение мочевого пузыря.
Лимфоотток осуществляется к внутренней группе паховых узлов и к наружным подвздошным
лимфатическим узлам (частично). Мочеиспускательный канал, urethra. У мужчин он имеет длину 20
—22 см. Мочеиспускательный канал подразделяется на предстательную, pars prostatica,
перепончатую, pars membranacea, и губчатую, pars spongiosa, части. Из последней выделяют еще
луковичную часть, pars bulbosa, которая соответствует положению bulbus penis. Предстательная
часть уретры имеет длину 3—4 см. В этой части уретры, на задней ее стенке, по бокам от семенного
бугорка находятся устья семявыбрасывающих протоков и выводные протоки предстательной
железы. Длина перепончатой части уретры не превышает 1,5—2,5 см. К задней стенке
перепончатой части уретры прилежат бульбоуретральные железы. Их выводные протоки
открываются в луковичной части уретры. Губчатая часть уретры имеет длину 14—15 см. Диаметр
уретры неодинаков, он колеблется от 4 до 7 мм. Самая узкая часть уретры — перепончатая
(произвольный сфинктер). Второе сужение находится у внутреннего (пузырного) отверстия
мочеиспускательного канала (непроизвольный сфинктер), третье сужение — у наружного отверстия
уретры. Суженные участки уретры чередуются с расширениями в простатической, луковичной
частях и в конце уретры, на уровне ладьевидной ямки. Стенки уретры эластичны и пропускают
инструмент диаметром до 10 мм (буж, катетер). На всем протяжении уретра образует два изгиба:
верхний подлонный — при переходе перепончатой части в пещеристую и нижний предлонный —
при переходе фиксированной части уретры в подвижную. При отведении полового члена к
передней брюшной стенке оба изгиба переходят в общий изгиб, обращенный вогнутостью вперед и
вверх. Это позволяет вводить в уретру металлические инструменты (катетер, цистоскоп и др.).
Кровоснабжени е в основном осуществляется за счет внутренней половой артерии. Отток венозной
крови происходит через вены полового члена в венозное сплетение мочевого пузыря, лимфоотток
— в паховые лимфатические узлы. Иннервация осуществляется из полового сплетения

Кровоснабжение мошонки осуществляется за счет внутренней половой артерии мышцы,

подвешивающей яичко, a. cremasterica. Венозный отток происходит в наружные половые вены и
лозовидное сплетение вен семенного канатика, plexus pampiniformis, из которого возникает v.
testicularis; лимфоотток — в поверхностные паховые лимфатические узлы. Иннервация мошонки
осуществляется ветвями из полового, поясничного и крестцового сплетений

Кровоснабжени е яичка и придатка осуществляется из a. testicularis и a. cremasterica. Отток крови

происходит в яичковую вену через лозовидное венозное сплетение, которое входит в состав
семенного канатика, funiculus spermaticus. Правая яичковая вена впадает в нижнюю полую, а левая
— в левую почечную вену. Отводящие лимфатические сосуды идут в составе семенного канатика и
оканчиваются в узлах, расположенных в окружности аорты и нижней полой вены. Иннервация
осуществляется за счет яичкового сплетения.

21. Әйел адамдардың сыртқы жыныс мүшелері, зәр шығарушы өзектері.

Әйелдердің жыныс аймағы Несеп-жыныстық көкеттің аймағында әйелдердің сырқы жы- ныс
мүшелері орналаскан: үлкен және кіші жыныс ернеулері, қынап кіреберісі, кіреберістін үлкен
бездері (бартолиний бездері), деліткі және қынап кіреберісінің буылтығы. Кынап кіреберісінде,
деліктінің астында несеп шығаратын өзектін сырткы тесігі ашылады. Әйел не- сеп шығарагын өзегі
симфиздің төменгі жиегінен 1,5-2 см әрі баста- лып төмен және алға қарай бағытталады, сосын
несеп-жыныс көкетін тесіп, касаға байлауына бекітіледі, кынап кіреберісінде деліткі мен кынап
тесігі арасында ашылады. Өзінің артқы бетімен қынаптын алдыңғы қабырғасымен қосылған.
Аймақтын ортасында жыныс саңылауы орналаскан, ол шетінен үлкен және кіші ернеулердің (labia
majores pudendi және labia minores pudendi) тері катпарларымен шек- телген. Үлкен еріндердің
сыртқы жиегінде түкті жабынды бар. Оның ішінде шелмай мен веналық өрім орналасқан. Алдынғы
жақтан - касаға аймағында еріндердің алдыңғы қатпарымен (comissura labiorum anterior), артынан -
шат шекарасында еріндердің арткы дәнекерімен (comissura labiorum posterior) қосылған. Кіші
жыныс еріндері қынап кіреберісін (vestibulum vaginae) шектейді, үстінде деліткеде косылып
бүрікбасты (praeputium clitoridis) кұрайды және деліткінін астында оның жүгеншігін (frenulum
clitoriodis) құрайды. Деліткі (clitor) - екі үнгірлі денеден (corpora covernosa dextrum және sinistrum)
құралған, олардың аяктары қасаға сүйектердің төменгі тармактарымен (crura clitoris) косылған және
шаттың шонданай- үңгірлітін бұлшыкеттерімен жабылған тақ мүше. Осы бітісудің төменгі
жиегінде үнгірлі денелер деліткінің денесін (corpus clitoridis), кұрайды. ол домалақ баспен (glans
clitoridis) аяқталады. Деліткіден астына қарай несеп шығаратын өзектің сыртқы тесігі (ostium
urethrae externum), одан төмен кынаптың кіреберісі орналасқан, ол кыздық перде немесе оның
қалдығы үшін тарылған. Қынап кіреберісі шетінен - кіші жыныс ернеулерінің ішкі бетімен, үстінен
- деліткімен, астынан - кіші жы- ныс ернеулердін жүгеншігімен шектелген. Қыздық перде немесе
оның калдықтары қынап кіреберісі мен қынап арасындағы шекарасы бола- ды. Үлкен жыныс
ернеулерінің катпарларының калпы буылтық-кеуек бұлшыкеттерімен жабылған кіреберістін
буылтықтарына сәйкес келеді. Кіреберістің буылтақтары көк-кеуекті қабық секілді. Буылтықтың
үстіңгі тарылған бөлігі несеп шығаратын өзекті үстінен қоршайды. Төменгі қалың шеті кіреберістің
үлкен бездерінің (glandulae vestibularis major) жанында орналасқан. Кіреберістің үлкен бездері
(бартолиний бездері) арткы дәнекер деңгейінде үлкен жыныс ернеуінің негізінде, шаттың терең
көлденең бұлшықетінің 1-1,5 см ішінде орналасқан, шамалы буылтық-кеуек бұлшыкетімен
жабылған. Ол кызыл-сары түсті, өлшемі үлкен бұршақ дәні сияқты. Бартолиний бездері ерлердегі
куперов бездері (glandulae Сooperi) секілді, олар оргазм кезінде т. bulbo-cavernosi жиырылғанда
сұйық сірнелі секрет шығарады.

22. Жыныс мүшелерінің қандануы, иннервациясы, лимфа ағымдары.

Кровоснабжени е и иннерваци я из полового сосудисто-нервного пучка (рис. 125). Внутренняя

половая артерия отдает ветви: а. dorsalis penis — к коже, пещеристым телам, головке и частично к
губчатому телу полового члена; a. profunda penis — к пещеристым телам, в толще которых она
проходит. Поверхностные вены полового члена впадают в бедренную вену, а глубокие — во
внутреннюю половую вену. V. dorsalis penis несет кровь в венозное сплетение мочевого пузыря.
Лимфоотток осуществляется к внутренней группе паховых узлов и к наружным подвздошным
лимфатическим узлам (частично). Мочеиспускательный канал, urethra. У мужчин он имеет длину 20
—22 см. Мочеиспускательный канал подразделяется на предстательную, pars prostatica,
перепончатую, pars membranacea, и губчатую, pars spongiosa, части. Из последней выделяют еще
луковичную часть, pars bulbosa, которая соответствует положению bulbus penis. Предстательная
часть уретры имеет длину 3—4 см. В этой части уретры, на задней ее стенке, по бокам от семенного
бугорка находятся устья семявыбрасывающих протоков и выводные протоки предстательной
железы. Длина перепончатой части уретры не превышает 1,5—2,5 см. К задней стенке
перепончатой части уретры прилежат бульбоуретральные железы. Их выводные протоки
открываются в луковичной части уретры. Губчатая часть уретры имеет длину 14—15 см. Диаметр
уретры неодинаков, он колеблется от 4 до 7 мм. Самая узкая часть уретры — перепончатая
(произвольный сфинктер). Второе сужение находится у внутреннего (пузырного) отверстия
мочеиспускательного канала (непроизвольный сфинктер), третье сужение — у наружного отверстия
уретры. Суженные участки уретры чередуются с расширениями в простатической, луковичной
частях и в конце уретры, на уровне ладьевидной ямки. Стенки уретры эластичны и пропускают
инструмент диаметром до 10 мм (буж, катетер). На всем протяжении уретра образует два изгиба:
верхний подлонный — при переходе перепончатой части в пещеристую и нижний предлонный —
при переходе фиксированной части уретры в подвижную. При отведении полового члена к
передней брюшной стенке оба изгиба переходят в общий изгиб, обращенный вогнутостью вперед и
вверх. Это позволяет вводить в уретру металлические инструменты (катетер, цистоскоп и др.).
Кровоснабжени е в основном осуществляется за счет внутренней половой артерии. Отток венозной
крови происходит через вены полового члена в венозное сплетение мочевого пузыря, лимфоотток
— в паховые лимфатические узлы. Иннервация осуществляется из полового сплетения

Кровоснабжение мошонки осуществляется за счет внутренней половой артерии мышцы,

подвешивающей яичко, a. cremasterica. Венозный отток происходит в наружные половые вены и
лозовидное сплетение вен семенного канатика, plexus pampiniformis, из которого возникает v.
testicularis; лимфоотток — в поверхностные паховые лимфатические узлы. Иннервация мошонки
осуществляется ветвями из полового, поясничного и крестцового сплетений

Кровоснабжени е яичка и придатка осуществляется из a. testicularis и a. cremasterica. Отток крови

происходит в яичковую вену через лозовидное венозное сплетение, которое входит в состав
семенного канатика, funiculus spermaticus. Правая яичковая вена впадает в нижнюю полую, а левая
— в левую почечную вену. Отводящие лимфатические сосуды идут в составе семенного канатика и
оканчиваются в узлах, расположенных в окружности аорты и нижней полой вены. Иннервация
осуществляется за счет яичкового сплетения.