‘TAP CHI KHOA HOC DHOGHN. NGOAI NGU, T.Xx. $6 3. 2008 TINH BIEU TRUNG TRONG THANH NGU 1. Khi nghién ctu thanh nga (TN), mgt trong nhiing diém cin luu ¥ trude hét 6 1a tinh hinh tugng va biéu trung cia né. Tinh hinh tugng (d6i khi cdn duge gqi la tinh hinh anh), 1A mét trong nhiing dac tinh quan trong nhat cia TN va n6 thuéng duge nhén manh trong nhiing TN cy thé, xée dinh. Tinh hinh tugng dong vai tro quan trong trong viée tao ra cée TN biéu cam va can phan tich mot céch xéc ding tuong quan gitta tinh hinh tugng/phi hinh tugng trong linh vye TN. Viée phan tich nay 1a efin thiét vi trén binh dign lich dai nhiing tinh chat nay di lap nhau. Véi nhiéu dang ngit cb dinh, su chuyén nghia duge coi 1a “ranh gidi gia cum tit ty do vA cum tit oS dinh”. (B.M. Moxuenko 1980). Thuat ngit tinh hinh tugng, hink dnh (o6pasnocr») duge hiéu la kha nang cla cae don vi ngén nga nhdm tao ra nhiing phuong thite ggi cam, sinh déng trong viée dién dat cic vat thé, cae su vat va hién tugng ty nhién. Thyc chat cia tink hinh tung hiéu theo nghia réng, theo cach nhan xét cua Jlapmu, 1a trong su thé hién nghia cia Ji ni, cha yéu trong cdc khai niém cu thé (B.A. Jlapun, 1974; 47). Cach hiéu thuat ngi “tinh hinh twong” nay cé thé phéng doan dude tinh hai mat mang nghia cua tit hoac tap hgp tit; déng thdi Nguyén Vin Hoa” vige mé réng khai niém tinh hinh tng (hinh anh) cia tit va cum tit ngoai gidi han sit dung ching theo nghia bong- nghia phai sinh, dan tdi su lan lon gitta cdc khai niém “tinh biéu cam”, “tinh xtic cam”... Chung ta can hiéu rang tinh hinh anh va tinh biéu cam trong ti vung gin b6 mt cach chat ché véi nhau, mac di vay tinh hinh anh duge coi chi 1a mot trong céc phudng tién thé hién tinh biéu cam ma théi. Trong trudng hgp nay tinh biéu trung hinh anh chinh 1a su déi lap gitta cfch cam thy, tiép nhan nghia tir vung cu thé-nghia géc va nghia bong, (nghia phai sinh) cia tit. Chinh sy so sdnh déi lap néi tai nay gitta cai cu thé va cai tritu tugng tao ra su biéu cam trong TN. Trong pham vi bai viét nay chting tdi di su vao tinh biéu tring, con tinh biéu cam caa TN, chting téi xin phép trinh bay trong mét dip kha ‘Theo Nguyén Thién Gifp “Thanh ng la nhing cum tit ed dinh vita 6 tinh hoan chinh vé nghia, vita cé tinh gi cam” (Nguyén Thién Giap, 1998; 77). 6 ngit dinh danh, hinh thai ndi tai cia thanh t6 dong vai tro tao nén nghia chung cia ca don vi, con 6 TN thi khée. Hinh thai ni tai cia cae thanh t6 tao nén nghia TN chung va khong phai luén ludn 1a tng cita cée nét nghia cita ting thanh t6. Trong giao tiép, nghia ndi tai © ThS., Khoa Ngon ngit & Van hoa Nga, Truting Bai hoc Ngoai ngi, Bai hoc Quéc gia Ha Noi‘Tinh biéu trmg trong thanh git cha ting thanh té it duge chi ¥ tdi, con nghia chung, nghia téng thé, nghia thue tai khai quat cia TN duge nhan manh. “Hinh thai bén trong quy dinh ¥ nghia thuc tai va se thai biéu cam cua y nghia d6, Néu d ngit dinh dan, hinh thai bén trong va ¥ nghia thuc tai thong nhat vdi nhau thi 6 TN, hinh thai bén trong va ¥ nghia thyc tai tach rdi nhau, tham chi doi lap nhau. Chinh su déi lap d hai dién y nghia nhu thé da tao nén tinh hinh tugng cua TN” [4, 1975] M.@.flanesckas goi tinh hinh tugng cha cum tit 1d “kha nang tao ra nhiing hinh anh khée nhau pha vd su pha hgp giita cai biéu thi va cai duge biéu thi, do vay ma cum tit tu do bi chuyén nghia, két cau lai vé mat nghia va dung hgp vé mat ci phap” (Mo. Manescxas, 1972, 59). A.M.@caopos thi cho ring su chuyén nghia mang tinh hinh anh tao ra su hgp nhat hai khai niém thanh mét, hoae su hgp nhat khai niém vé tinh chat su vat véi khai niém vé dc tinh déi voi mot vat khae" (A.M. bexopos, 1973, 87). Tinh biéu trung trong TN duge thé hign qua céc hinh anh, su vat cu thé due khai quat hod. C6 ¥ kién cho rang bidu trung lA bait ky thyc thé nao c6 chita nghia va c6 thé quy chiéu sang thu thé khée , ching duge sit dung va dién giai nhu 1A mot dai dién cho mét logi théng tin nao 6 vao mot tuong ting loai suy. Diéu nay trong ngén ngi hoc goi la “tu duy trong hinh thie ky hiéu” (Bai Khic Viét [8, 1978], Pham Dite Duong [3, 2002). Chung tdi déng y véi quan diém nay khi cho rang biéu trung trong ngon ngii hoc néi chung va trong TN néi riéng, la ky higu 6 quan hé véi quy chiéu. Biéu tugng duge hinh thanh trong nhn thie cia con ngudi, trong qué trinh phat trién Tup chi Khow hoc DHOGHN, Ngoai ngit, TAX. $0.3, 2004 61 tat hinh anh cu thé dén khai niém, to khai niém dén biéu tudng thong qua viéc sit dung cde su vat, hién tugng tu nhién lam vat thay thé va tao ra mot y nghia, mét théng tin cé tinh khai quat. Biéu tugng la nhitng tin hiéu duge xét trén hai phuong dién: Cai biéu thi - la nhiing dang thite cia khai niém dui dang hién tugng, su vat cu thé tén tai khach quan trong cudc séng hién thuc. Cai duge biéu thj - la nhiing phan doan, suy lugn, binh xét, danh gia, nhiing y nghia, “nhiing thong diép thudc thé gidi ¥ niém duge ham chita trong biéu tugng.” Trong TN thudng dang nhiing vat cu thé, hién tugng hode tinh chat cu thé dé tao ra su lién tudng lién quan dén mét khai niém, mot suf théng bao, nhan xét, danh gia c6 tinh khai quat. Trong trudng hgp nay biéu tugng Ja hinh anh tugng trung cho su khai quét d6. Ng6n ngit la cong cu ciia tu duy va tu duy phat trién mot cach bién ching, hitu cd bén viing khéng thé tach réi véi ngén ngi. Su phat trién cia ¥ thie va tu duy gin lién voi sy phat trién cia ngén ngit theo quy luat logic khach quan: Ti tu duy cu thé dén tu duy tritu tugng “va nim trong qua trinh cu thé hoa thé gidi ¥ niém bang hé thong ky higu ngon ngit.” (3, 2002). Trong giao tiép hoac trong van ban, ‘TN duge sit dung hét ste tinh té. Né nhu thude do trinh dé kién thie chung vé van hod, x4 h@i, eding nhu trinh do sit dung thanh thao mOt ng6n ngit nao a6. Trong nhiéu trudng hgp ngudi néi muén nhén manh st vat, muén thé hién cai tinh té khé dién dat bing Idi, ma chi cn dang nhiing cau TN mang nghia khai quat cao la d& dit néi lén diéu minh muén néi. Vi du: Khi ké hoach, chit truong dé ra lie2 dau thi rét to tét, nhung két qua thue hign duge lai réit_nhé bé, khéng nhu mong mudn, cong viée tign hanh khong dé noi dén chon, ngudi Viet Nam ding TN dau voi dudi chugt. Mot hinh anh hét site dac trung va déi lap nhau tao ra su lién tuéng cu thé: Dau--dudi ; voi-chudt. Day 1A hinh anh biéu trung cho mét con vat to lén nhat vé hinh dang, kich thude, trong ligng (voi). Déi lap véi nd 1a mot con vat nhé bé (chudt). Cang tudng tu nhu vay 1a sy déi lap gitfa m6t bé phan 6 phia true va 6 vi tri cao nhat (dau voi) véi bé phan 6 phia sau va 6 vi tri thap nhat (dudi chudt) dé tao ra sy lién tuéng thong qua hinh anh biéu trung nhim khai quat hoa su binh pham, danh gia qua mot phat ngon. Déu--dudi, voi-chudt > Diu voi dudi chust. 2. Céi khai quat trim tugng duge tao ra ti nhiing su vat cu thé, don 1é, ca biét. Nhiéu nha nghién edu danh gia cao vai trd cia tinh biéu trung qua hinh anh trong vige tao ra TN va hoat déng cia no trong giao tigp. Cae nha ngon ngit hoc Nga da bé sung thém ¥ nghia TN thé hién trong nhiéu kiéu phan loai va cac dinh nghia khae nhau vé TN. Theo phuong phap nghién citu lich dai thi TN thuing mang tinh hinh anh (BB. Bunorparon, A.A. Peipopmarcxitli, B.A Jlapun), A.W. Menopos cho ring ™N trong giai doan hinh thanh 1a sw din du hod so sinh, hode 1a mot phan cia tuc ngit, cham ngén”, (A.H. Menopon, 1973). Tinh hinh tugng dude thé hién v6 cing phong phi va da dang bang cic hinh thitc tu tit khae nhau. Cac TN cd chau chim léng, hoa théu gdm dét, dau tréu mét ngua, ché ngdp phat rudi... déu cang Nauyén Van Hod 6 mot phudng thite tu tit fin du hoa déi xitng nghia tuong dang. Khi st dung nhiing TN mang phugng thie tu tit an du la ta da sit dung ¥ nghia gian tiép cia ching dé chi nhiing hign tugng, trang thai cia su vat khach quan tuong déng. ‘Thong qua nhiing hién tugng cu thé na: ching ta cé thé dién dat chang bang nhiing TN mét cAch hét stte ngan gon, sic tich, chinh xée va sinh dong. Diéu nay chiing t6 TN dn dy duge tao ra va thé hién duge kha nang tu duy hinh tugng phong phi, déc déo va kha nang lién tudng chinh xac, tinh té cua nguai ‘it dung. TN 1a loai don vj ti vung bao gm hai nét nghia. Nghia den 1a 9 sd, la con nghia bong, hodc “nghia phai , 1a nghia duge st dung trong hanh chite, 1a nghia hinh thanh nhé qua trinh biéu trung hoa. (Hoang Van Hanh, {5, 1987). Tinh hinh tugng hoe tinh bigu trung cia TN duge thé hién 4 ché: cae TN khong chi néu tén ede hign tugng, tinh chat cde su vat, cde hoat ding cua nguéi va vat, ma né cén ham chifa nhiing hinh anh nhat dinh. Vi du cde TN mang tinh ti du, so sinh true tiép ta 06 ndng nhit lita, bac nhit véi, ro nhu ban ngay, dong nhu kign... Doi khi hinh thite ti du trong TN vugt lén trén ea logic ty nhién dé dat hiéu qua cao trong cach thé hién, mang tinh khai quat sifu sic. Dé la nghéo thi phai nghéo rdt ming toi", con gitu c6 thi phai giau nut dé dé vdch vv. ‘Trong tiéng Viét, TN an du hoa cin duge goi bing nhéing thuat ngit khéc nhu TN déi, TN déi digp Am, TN dan chéo bén fm tiét... (Din theo Hoang Van Hanh). Nhu tén goi, TN din dy hoa 1a loai TN c6 nghia biéu trung hoé dudi hinh thtte din du. Cling 6 thé goi d6 1a “TN so sinh ngim” (Hoang Van Hanh, Nguyén Tup cl Klass hc DHQGHN. Neon weit, TAX, Sei 8, 2004Tinh bigu trmg trong thanh net Van Ménh...). S lugng TN an du hoa doi xitng chiém ti 70% tng sé TN tiéng Viet (Sé ligu thong ké cia Bai Khac Viet [10,1981] va cia Nguyén Thién Gidp [4,1985). Day cing la mot dé tai hap din dé cae nha ngén ngit hoe di sau nghién ettu Tinh hinh tugng cia TN cin duge thé hién qua phuong thitc hoan du. Cac TN nhu chén lim tay bin, déu song ngon gid, gan vang da sét... la su biéu hién cia phuong thie nay. Hoan du 1a phugng phap thay thé, ding mét vai bé phn, hoae tinh chét, hanh déng cia vat dé chi dac tinh hoae hanh déng cia toan bo su vat dé. Noi dung y nghia cia TN gan vang da sit khéng chi 4 tinh chat caa gan va da ma né con mang tinh biéu trung, dang mét su vat cu thé dé huéng t6i viée thé hién y¥ niém khai quat cao hon m6t khéi niém don nhét. Khi sit dung TN nay thi ca ngudi néi va ngutai nghe déu khéng ch ¥ tdi nghia cu thé cia hai tit gan vA da ma chi chit ¥ t6i nghia téng thé cia TN nay la tinh kién cudng va son sat cua con ngudi. Trong trudng hgp nay, vie thay thé “cai toan thé” bing “cdi bé phan”; cai khai quat bao tram va cai cu thé ca biét da tao nén tinh hinh tugng cia TN nay. Tinh hinh tugng cia TN con thé hign 6 hinh thite ngoa du (hyperbole). Néi vé su gidu c6 c6 TN giau nit d6 dé vdch; Chi tinh keo kiét, bin xin ¢6 cée TN ran sanh ra mé, vat cd chay ra nude... thé hién tinh tham lam, déi héi mét eich qua dang, c6 TN dige voi ddi tién... Day 14 161 néi khoa truong, phong dai. “Cé diéu 1a su khoa trudng phéng dai 6 diy khéng hé xuyén tac hoae bop Tep chi Khou hoc DHOGHN, Ngout neit, TAX $3, 2004 63 méo ban chat ciia su vat. Trai lai né cang lam néi ré ban chat cda déi tugng miéu ta.” (11, 1971]. Trong ngén ngit hoe, cae nha nghién citu thyding quan tam nhiéu dén phuong phap dn du. N6 khéng chi 1a mét phuong tién tu tir hode 1a mot thir phép nghé thuat ma cén 1a phuong thie cha yéu dé dinh danh, tao sinh nghia mdi, thiét lap nén “bite tranh ngén ngit cia thé gidi” ‘Trong tinh hinh tugng cé tinh biéu trung tit vung. Vide xée dinh céi chung - déng nhat va céi riéng khae bi@t gitta hinh tugng dn dy va hinh tugng biéu trung cb thé tao ra su khac biét cia cic phuong tién quan sat hinh tugng néi chung. “Phuong php 4n du, bang cach chuyén nghia dé thé hién y nghia ngén ngi, déng théi thuc hién chic nang dinh tinh. Cén biéu trung thi chuyén tai nhiing ¥ tudng chung mang tinh tuong thich rong rai.” (H.JI. Apyrionona, [13, 1990). Tinh biéu trung duge thé hién qua phuong phap dn du. Né duge tao ra nhd kién thife nén va duge xac dinh béi cac yéu t8 xa hdi, dan tGc, cong déng van hoa, ton gido va cae yéu té khée. Trong tinh biéu trung cén chita dung su thé hién truyén théng, phong tuc, tap quan, diéu kign séng, méi trudng séng va dac diém tam ly cia dan téc nay hay dan toc khac. O day tinh hinh tugng duge biéu trung hoa trong nhan thite cia tiing ca nhén riéng 1é mang dae tinh chung cia ca cong déng, ‘Thanh phin ngén ngi cia TN 1A méi trudng thuan Igi dé nghién ctu cae biéu trung bdi vi tinh cé dinh, bén ving, tinh tai hién, tinh dinh huéng vin hoa dan téc tao ra tién dé cing cd y nghiabiéu trung, thuc ddy viée thé hién cac thanh té biéu trung cia ngén ngit din tac va khong gay khé khan trong vige tai hién cai chung trong biéu trung ngon ngd. Khi TN hoa thi hinh thie ni tai cia tap hgp tit cd dinh bi xoa di mot phan “va 4 mét mute dé nado dé xudit hign ¥ nghia biéu trung cua ti”. Diéu dé duge thé hién trong cac TN ma y nghia cha né duge tao lap trén ed sé cata phuong phap ain du trong ng6n ngi. Tinh hinh tugng cia TN biéu 16 16 rang khi so sénh cum tit déng am khi giita cdc hién tugng duge dinh danh phat sinh méi lién hé trén eo sd gidng nhau. Vi du: Trong TN tiéng Nga wepamp nepayio cxpunxy: Dong vai tro cha dao (trong mét viée gi 46) vdi cum tit tu do pam» nepayio expunxy: Choi cay vi cdm thit nhit (trong dan nhac). Céc nghia tiém din cia cdc thanh to trong TN duge quan tam nghién ctu bao nhiéu thi tinh biéu trung cang duge thé hign béy nhiéu. (B.M. Konowenko, 1991). Trong cum tit npoimu exeox» ozone wu cody nghia chung cia né 1a “trai qua nhiéu diéu trong cude séng, nhiing thit thach, nhiing hoan enh, nhiing tinh thé kh6 khan khée nhau.” Nghia khai quat khong tach hoan toin ra khéi nghia cia cfc ti trong cum tit, Trong trudng hgp nay xudt hién phuong thie dn dy: Hanh dong thyc hign khi trai qua “lita” va “nude” chuyén sang hanh ddng khai quat tri qua nhiing tré ngai, thit thach cia dung di... § nghia séu xa cha TN nay duge xée dinh béi nghia cia hai tif oro» (lita) va woga (nue). Dé 14 nhiing hinh anh ti xa xua trong tiém thitc dan toc Nga. “Lita” 1A biéu tugng cia cude sdng, nhi anh mat trdi, con “nude” 1a “biéu Nguyén Vin Hod tugng cita thién tai”, ¢6 site tan pha ghé gdm, c6 thé gay ra nhiing tran “dai hong 1a lut cudn tréi nha cita, gia stie, ci, hoa mau... Vi vay ma TN nay ¢6 nghia khai quat la “nhan thite duge cuge sOng va cdi chét, trai qua nhiing diéu khang khigp nhat”, Trong TN nay c6 su di lap gitta “lta” va “nude” dé tao nén su cn déi, hai hoa cia cdc hinh tung. ‘Trong cae ngén ngi khac nhau nhu tiéng Nga, tiéng Anh, tiéng Phap, tiéng ‘Trung... va tiéng Viét déu 6 nét chung la, ngudi ta thudng ding cae tit chi cac bé phan co thé ngudi néi chung va céc tir trén khuén mat n6i riéng dé biéu trung ngoai hinh. Vi dy trong tiéng Viét ta £6 cdc tit nhu mat (trai xoan), mat (bé cau), mii (doe dita), miéng (tudi nhu hoa)... dé chi ngudi con gai dep. Viée miéu ta dic diém ngoai hinh bang hinh thite biéw trung duge thé hién ro trong cae TN mat hoa da phan, mat hoa may liéu, mat ngoc da nga... Con khi biéu dat tu tudng, tinh cam, thé gidi ngi tam eta con ngudi ta thudng ding cac tit chi bd phan co thé ngudi nhu: bung, da, tim, gan, long, rudt... vi cée TN tim rugt bdm gan, dau long x6t ruét, mat long mat da, nd titng khiic rugt... Cae tit chi bd phan co thé ngudi ndi chung va ce bo phan ngi tang (tim, gan, bung, léng, da, rudt...) duge thé hién véi ¥ nghia biéu trung cao, gidu hinh anh va giau tinh khai quat, stic tich va thuténg duge sit dung trong TN tiéng Viet dé thé hién cae trang thai tam ly, tinh cdim cia con ngudi. Dé cing la diém dac trung cia TN tiéng Viet mang dam diu an cia van hoa dan téc. Trong TN tiéng Viét, cac tit chi bé phan cd thé ngudi thutng duge biéu trung cho toan Tap chi Khoa hoc DHOGHN, Ngoai mgt, T-XX, S03, 2004Tinh biéu tung trong thanh nga. bé con ngudi. Vi du: mat hoa da phan, mat tudi nhu hoa: chi ngudi cé khudn mat dep, tuoi tin; tai to mat lén: chi ngu@i cé chttc cé quyén... Cdn tay dé biéu trung cho lao déng, hoat dong san xuat: tay lam ham nhai, luén chan ludn tay, tay chéo tay lai: dam duong chi dao cong viée, hoc chi su sd hitu tai sin nhu tay hém chia khoa, tay tring hoan tring tay... Ta cdn gap nhiéu TN, trong dé mot 6u t6 biéu trung cho ngoai hinh, yéu to tam kiéu nhu: mat ngudi da thd, mat sta gan lim, miéng thon thét da ét ngam... dé tao nén su déi lap, sy tuong phan gitfa hinh thite va noi dung, gidia dién mao va tinh cach, dua ra su danh gia khai quat ban chat cia con ngudi, Trong tiéng Nga va tiéng Anh, tit chi b6 phan co thé nhiéu nhat dé biéu trung tinh cam 1a trai tim; con trong TN tiéng Viét, céc tit chi bd phan bén trong cd thé nhu: bung, da, rudt, gan... xudit hién kha nhiéu dé biéu trung cho tam ty, tinh cam, thé gidi noi tim cia con ngudi. Chi sy dau dén, x6t xa ta c6 cae TN: dau lng xét rudt, rugt dau nhu cét... Chi tam trang lo ling, bén chén ta cé chay ruét chay gan, niu gan nau rudt,héo ruét héo gan, nao long réi rudt... Chi trang thai thod man, vui stténg, hanh phtic ¢6 cae TN ha long ha da, mat rugt mat gan, mé cd trong bung, nd ting khite rudt..Chi su kién eving, trung thanh, son sit... c6 cac TN mét long mét da, long son da sit, hét long hét da... Chi sy béc true ngay thing cé TN thang rudt ngua, rudt dé ngoai da, long ngay da thing... Trong tigng Nga, ngoai tit cepaue: trai tim, mét tit khée cing hay dude Tap chi Khow hoc DHQGHN, Neoui ngit. TAX, S83, 2004 65 dang trong cite TN dé chi cite trang thai tam ly, tam tu tinh cam, phan anh thé gidi ndi tam cua con ngudi 1a aywa (tam hén) vi dy: aywa Goaur (tim hén dau dén): lo lang, sét rudt, long da khong yen; cepaue paspainaercs na wacri (trai tim bi x6 ra lam nhiéu manh): lng dau nh cat, dau nhu xat mudi vao ruét ... Ngon ng la mét thanh to dac trung quan trong nhat cia van hoa, ngoai chite nang giao tiép, ngén ngit con thuc hién “chite nang tang tri”, liu git ban sic van hoa dan téc. Vai tré cia vén tri thite nén la rat lén trong viéc tim hiéu ¥ nghia khai quat cia TN tiéng Viét cing nhu cia cde thit tigng khée vi né lién quan dén phong tue tap quan, 16i séng va sinh hoat cia mdi dan téc - nhiing nét van hoa chung cua mét céng déng ngon ngit. Vi du: Trong tiéng Nga c6 céc TN 8 cepauax (nghia den: trong tim), aepxarb cepaue (nam, giit trai tim), umers cepaue (c6 trai tim)... Trong cde TN nay nghia phai sinh da vugt khdi nghia géc cia tig thanh t& va chi luu lai mot phiin nghia dé. Cac TN nay déu ¢6 nghia khdi quat 1a chi trang thai tam lf tite gian, cAm ghét ma trong ting Viét, ta c6 cae TN tutong duong (tuy sic thai c6 khée nhau) nhu bém gan tim ruét, tite né ruét, lén rudt... Trong truéng hgp nay nghia hinh tugng cla TN cia méi déin t6c duge tao lap bdi nhitng moi lién hé tutong tée khde nhau tuy thude 6 von tri thite nén kha nhau. Trong cac TN nay, cde tit eo ban duge ding theo nghia béng, 1A sy chuyén nghia, la nghia sti dung duge hinh thanh qua qué trinh biéu trung, hinh tugng hoa bing phusng phap 4n du va hodn du. Nhiing don vi TN da dan 4 trén c6 nhing hinh anh biéu trung khéc nhau, nhung lai c6 noi ham gidng nhau, tao nén mét bite tranh sinh déng vé cachdanh gia su vat, hién tugng, cach thé hign tinh cach, tim trang con ngudi thong qua su vat cu thé gin b6 vdi cude séng cua ngudi ban ngi. “diéu nay lam cho TN, ngoai tinh biéu cam cao, con béc 16 rd tinh hinh tugng va tinh cy thé- dé la nhing hinh anh biéu_ trung...” (Nguyén Xuan Hoa, (7, 1992). Khi nhan thite thé gidi, con ngudi da tao ra nhiing hinh anh va nhiing khai niém vé cde su vat va hién tugng cia cudc séng. Diéu dé c6 nghia 1a con ngudi tu duy bing hinh anh va khéi niém. Khai niém duge hiéu 1a su phan anh chung nhiing su vat, hign tygng va nhiing méi quan hé cia ching trong nhan thie cia con ngudi; cn hinh anh “la bite tranh phan nh thé gidi", 1a su cam thy cam tinh cae sy vat va hién tugng, cdc tinh chat vA méi quan hé cia ching. Khai nigm thi tritu tugng, con hinh anh 1a cy thé. Diém dac biét cia ti 1a né bao ham sy théng nhat cia hai pham tra: logic tritu tugng va cu thé cam tinh. Pham tra logic tritu tugng trong tit 1a c&c khai niém, cdn pham tra cu thé cam tinh 1a hinh anh cia thé gidi hién tai. Hign thuc khéch quan duge pham tra hoa, khéi quat hoa theo cée cach khée nhau va duge phan anh vao ngon ngit thong qua cach cm nhan va tiép thu cia tig dan t6c. Véi vi tri dia ly, phong tuc tap quan, diéu kiégn sinh hoat, cach séng khac nhau ma méi dan téc c6 cach cam nhan, tiép thu va phan anh hign thc khéch quan théng qua ngén ngit cing khac nhau, Nhiing nét dic tha cua méi dan téc déu dé lai d&u an dam nét trong TN, tuc ngit... Véi cing mot hién tugng trong cuge séng nhung ngudi Viet va ngudi Nga lai c6 cach cam nhan khac nhau, tu duy khae nhau théng qua nhiing hinh anh biéu trang khée nhau. Nguyen Van Hoa Dé dién dat nhiing trang thai ndi tam, nhiing trang thai tam ly, tinh cam... ngudi Viét thuéng ding hinh anh biéu trung - dé 1a nhiing bé phan cu thé trong cd thé ngudi nhut bung, da, ruét, gan.. trong TN. Dé dién dat nhiing trang thai tuong tu, ngudi Nga thudng dang tir cepaue (tim) vA aywa (tam hén). D6 1a nhiing khac nhau trong su phan anh dic tinh pham tra hoa hién thu 6 méi dan t6c. Nghia biéu trung cua cdc thanh to trong TN phan anh sy phat trién cia hinh tugng. Theo A.A. Morena “Hinh tugng c6 thé duge tao ra, di vao trong TN, tuc ngit va sau dé né mang tinh déc lap va duge cing cf trong nhiing cum tit 6 dinh”. Déi vi nhiéu dan t6c, con cio la biéu tudng cia si ranh manh, xao quyét, tinh khén, loc di... Trong tiéng Nga cé TN auca Marpixeesna (con cio Patrikéievna): ngudi ranh manh, lau ea... dé chi loai ngudi c6 tinh cach nh vay. Trong tiéng Viét ta cé TN méo gia hoa cao... Nhiéu ti biéu trung khéng chi tén luu ¥ nghia trong thanh phan cac TN ma cdn ca trong giao tiép dang phat ngOn nhu: Cau ta cao lim, né 1a loai céo cy... Cée thanh t6 4 cum tit e6 dinh, do anh hudng caa phuong thite dn du hoa va hinh tugng hoa cé thé tao nén ¥ nghia biéu trumg mét cach ré rét hon. Trong TN bén Am tiét tiéng Viét, dac diém khac biét véi céc TN khac la vé mat cfiu trie c6 tinh chit déi xing gitta cdc thanh t6 tao nén TN. Vi du: tay bat mat mitng, thay long déi da, tinh siu nghia nang, dau tat mat Cac TN nay déu gém bén thanh té tao thanh hai vé déi xiing nhau, hai hod vé mat cu tric, tugng tac vé mat ngit am. Quan hé déi Tap chi Kho hoc DHOGHN, Nyoai nit, TX, 63, 2004Tinh bigu trmg trong thanh nga xting gitta hai tri duge thiét lap ed 86 c6 cing thude tinh nhat dinh vé ngii nghia, ng phap, tit loai thanh t6 trong mét thanh té cu thé. Su d6i xing nay duge hinh thanh trén ca hai binh dign, binh dién ngi nghia va binh dign cfu tric, Trong TN me tron con vudng, dau xudi dudi lot, e6 ede quan hé ddi xiing giifa cac thanh t6 trong hai vé clia TN. cae Me - con; tron - vuéng Dau - dudi; xudi-lot ‘Tao nén TN me tron con vudng, déu xudi dudi lot. Quan hé déi xing nay dude thiét lap nhd thude tinh tuong déng vé mat ngit nghia va ngit phap. Cae thanh t6 déi xiing nhau trong hai vé cia TN, phan anh nhiing dae tinh chung thude cing mot pham tra ngit nghia. Gan-rudt (bam gan tim rudt); long-da (ha long ha da) Chan-tay (chan yéu tay mém) Céc tit rugt gan, long da, chan tay co cing pham tra ngit nghia: déu la cae tit chi b phan co thé ngudi. Diéu dé nhan thy trong cac TN déi xiing 1a cae thanh t6 phai cing mOt pham tra tit loai (cing mét thuge tinh ngi phap). Trong TN lén thae xuéng ghénh thi thac, ghénh déu cing la tix loai danh tit, con lén chi hanh dong, su vige 1a dng tit thi 6 vé sau cing la dong ti, Con thac 1a danh ti thi ghénh @ vé sau cing 1a danh tit. TN déi xting duge thiét lap trén tat cd cc quan hé ngit nghia nhu déng nghia, trai nghia, gan nghia... va tao nén quan hé déi xting cae thanh té trong TN nhif ca chau chim léng, chan cing dé mém, mat ngudi da Tap chi Khow hoc DHQGHN, Ngo ngit, TX. $6 3, 2004 67 dudi hinh thie fin du hoa déi xing, Cac ti: mém, miéng 1a biéu tugng cha viée an udng hay néi nang cia con ngudi va nét nghia khai quat dude thé hién rd trong cde TN git mém git miéng, ha miéng chd sung, miéng néi tay lam, mém nam miéng mudi... cae tit mém, miéng duge ding véi nghia biéu trung trong cac TN nay. 3. Méi dan téc cé mot nén van hoa riéng, xét vé mat ngén ngi, nghia biéu trung cita tit néi chung, cia TN néi riéng mang dam chit dae trung van hod din téc. Nghia biéu trung cua TN 1a nhiing gid tri nhat dinh ma mét céng déng van hoa gan cho su vat, hién tugng nhiing thudc tinh can ban cia né theo cach tu duy, cdm nhan, ly gidi cia céng déng van hoa a6. Trong qua trinh nhan thitc thé gidi khach quan, nhiing su vat, hién tugng thudng xuyén nay sinh va lién quan dén cuéc s6ng hinh thanh nén cae biéu trung. Biéu trung la lay mét su vat, hién tugng nao dé dé biéu hién mot each tugng trung, uée 18 mét céi gi dé ¢6 tinh khai quat va tritu tugng. Nghia biéu trung lam cho TN mang ni dung dinh danh, c6 sie thai biéu cam va tinh khai quat hoa cao trong giao tiép. Cac biéu trung duge thiét lap va mang tinh higu qua, Khai quat cao duge sit dung rong rai trong ng6n ngii cia mét cong déng van h6a ma mai thanh vién cia né déu hiéu duge, dién gidi va sit dung ching trong qua trinh giao tiép. Véi cach thé hién linh hoat, stic tich, ggi cam, gidu nhac digu, phong phi hinh ttgng, TN gép phdn lam giau dep hon ting néi cia mai dan thc.NPR ee 10. Ll. 12. 13. 14 15. Neuyén Van Hoa TAI LIEU THAM KHAO ‘Dé Hitu Chau, Co sd ngiz nghia hoc tit vung, 1998. Nguyén Due Din, Ngit nghia thanh ngdi va tuc ngd, Sy vin dung, Tap chi Ngon ngiz, s6'3, 1986. Pham Dite Duong, Tit vin hod dén vén hod hoc, Ha Noi, 2002. Nguyn Thign Gidp, Vé khai nigm thinh ngi ting Viét, Tap chi Ngon ngit, s6°3, tr. 45-54, 1975. Nguy&n Thign Gidp, Ti vung hoc tiéng Viet, NXB Gido duc, 1998, Hoang Van Hanh, Thanh ngit trong tiéng Viet, Van hod Dan gian, sf 1, tr. 25-32, 1987 Nguyén Xuén Hoa, Déi chiéu ngdn ngit trong céch nhin cia ngit dung hoc tuong phan, Tap chi Ngén ngit, sO 1, tr. 41-48, 1992. Bai Khéc Vit, Vé tinh biéu trung cia thanh ngi trong tiéng Viét, Tap chi Ngon ngit, s6 1, tr, 1-6, 1978. Neguyén Van Hoa, Séc thai vin hoa dan t6c trong céc thanh ngii tiéng Nga véi céc tir ayuia, cepaue va cée tuong dong trong tiéng Viet, Ndi san Ngogi ngiz, s6 3, tr. 12-14, 2002. Bui Khac Viét, Thanh ngi? doi trong tiéng Vigt; trong Giit gin su trong sang cia tiéng Viet vd mat tit ngiz, tap Il, NXB Khoa hoc Xa hdi, 1981. Nguyén Vin Ménh, Buée déu tim hiéu séc thai tu tir cia thanh nga tiéng Viet, Tap chi Ngén ngit, 86 2, tr. 25-27, 1971. Nguyén Dite Tén, Ngit nghia céc tit chi bd phan co thé ngudi trong tiéng Viet va tiéng Nga, Tap chi Ng6n ngit, s6 4, 1989. Apytionona H.Jl., Teopus emadope. Mocxaa, 1990. Bepewarua E.M., Kocmomapos B.I, Aswx u xyaemypa, Mockwa, 1990. Moxnenxo B.M., Caacancxaa dpaseoaozux, Mocksa, 1980. VNU. JOURNAL OF SCIENCE, Foreign Languages, TXX, 2008 SYMBOLISM IN SET EXPRESSIONS MA. Nguyen Van Hoa Department of Russian Language and Culture College of Foreign Languages - VNU The article offers an intensive investigation into symbolism in set expressions. It is critically viewed from various aspects: linguistic, social and cross-cultural. Examples of Vietnamese and Russian expressions are analysed for the identification of symbolism in set expressions and for the illustration of their culture-specific reflections. Tap chi Khoa hoc DHQGHN, Ngoai ngit, TXX, Si 3, 2004