ӘОЖ 9(571) 333.

16

ТАРИХ САБАҒЫНДА БЛУМ ТАКСОНОМИЯСЫН

ҚОЛДАНУДЫН МАҢЫЗЫ
Асылбекұлы А.
3-курс студенті.
Ғылымыи жетекші т.ғ.к. Сантаева К.Т.
І.Жансүгіров атындағы Жетісу Университеті КЕ АҚ, Талдықорған қаласы

E-mail: asylbekabzal814@gmail.com
Аннотация: Мақалада "Тарих"пәнін оқытудағы инновациялық технология – Блум
таксономиясы қарастырылады. Блум таксономиясына сәйкес өткізілген семинар
сабағында талдау жасалды және теориялық материалдар ұсынылды.
Кілт сөздер: Блум, таксономия, технология, талдау, оқыту.
Аннотация: в статье рассматривается таксономия Блума – инновационная технология
в преподавании предмета "История". На семинарском занятии, проведенном в
соответствии с таксономией Блума, был проведен анализ и представлен теоретический
материал.
Ключевые слова: Блум, таксономия, технология, анализ, обучение.
Abstract: The article discusses Bloom's taxonomy, an innovative technology in teaching the
subject of "History". At the seminar, conducted in accordance with Bloom's taxonomy, an
analysis was carried out and theoretical material was presented.
Keywords: Bloom, taxonomy, technology, analysis, training.
Таксономия (грек тілінен. taxis-орналасуы, құрылымы, тәртібі және nomos-заңы) – әдетте
иерархиялық құрылымы бар күрделіұйымдастырылған салаларын жіктеу және жүйелеу
теориясы."Таксономия" ұғымын өсімдіктердің жіктелуін дамытқан швейцариялық
ботаник О.Декандол ұсынған.
Білім беру технологиясы аясында Б. Блум 1956 жылы педагогикалық мақсаттардың
алғашқы таксономиясын құрды. Сонымен бірге, Б. Блум және Д. Кратволь білім беру
мақсаттарын үш салаға бөлді: когнитивті, психомоторлықжәне аффективті.
Когнитивті саланы қамтитын бірінші таксономия мақсаттардың алты категориясын
қамтиды, олардың ішкі бөлшектік бөлінуі бар:
- Білім (нақты материал, терминология, фактілер, анықтамалар, критерийлер және т. б.);
- түсіну (түсіндіру, түсіндіру, экстраполяция) ;
- қолдану;
- талдау (қатынастар, құрылыс принциптері);
- синтез (жоспарды және ықтимал іс-қимыл жүйесін әзірлеу, дерексіз қатынастар
жүйесін алу);
- бағалау (қолда бар деректер негізінде пайымдау, сыртқы критерийлер негізінде
пайымдау).
 Блум таксономиясын әр түрлі ғалымдар бірнешерет сынға алды, өйткені ол нақты
оқу нәтижелерін (білім,түсіну, қолдану) оларға жету үшін қажетті ойлау операцияларымен
(талдау, синтез, бағалау) шатастырады.
Отандық әзірлемелер оқу іс-әрекетінің деңгейіне байланысты оқу нәтижелерін
топтастыруға мүмкіндік беретін оқушылардың жетістіктерін сипаттаудың деңгейлі
жүйелік тәсіліне негізделген. Алайда, бүгінде оларды сынақ құралын әзірлеу
тәжірибесінде қолдануға мүмкіндік беретін қасиеттерге ие оқыту деңгейлерінің отандық
әзірлемелері әлі жоқ. Мұнда келесі қиындықтартуындайды:
- оқу материалын меңгерудің ұсынылған деңгейлерін педагогикалық қоғамдастық
біржақты қабылдауы тиіс;
- олар белгілі бір тапсырманың күрделілігі мен ұсынылған басым мазмұн элементін
игеру деңгейінің өзара сәйкестігін алуға мүмкіндік беруі қажет;
- барлық мүмкін білім мен іс-әрекет тәсілдерін толық қамту қиын
Барлығы өз көзқарастарында жеткілікті, бірақ олардың арасында кейбір
терминологиялық айырмашылық бар. Сонымен қатар, бірінші салаға білімді игерудің
әртүрлі деңгейлері, екіншісіне – оларды жүзеге асырудың әр түрлі дәрежедегі дағдылары
(қызметтің үйренген әдістері), ал үшіншісіне – қатынастар, мүдделер, бейімділіктер
жатады.
Мысалы, В. и. Тесленко ұсынған жіктеуді толығырақ қарастырайық, онда ол білімді
игерудің келесі кезеңдерін анықтайды:
1. оқушыдан белгілі ақпаратты тануды талап ететін ақпараттық.
2. репродуктивті, оның негізгі операциялары ақпаратты көбейту және алгоритмдік
сипаттағы түрлендірулер болып табылады.
3. негізгі, оқушыдан Оқу ақпаратының маңызды жақтарын түсінуді, алгоритмді
іздеудің жалпы принциптерін меңгеруді талап етеді.
4. оқушыдан алгоритмдерді стандарттыдан өзгеше жағдайларға түрлендіруді,
эвристикалық іздеуді жүргізуді талап ететін жоғары деңгей.
5. шығармашылық, оқу ақпаратын сыни тұрғыдан бағалаудың болуын, стандарты емес
тапсырмаларды шешебілуді, зерттеу қызметінің элементтерін меңгеруді көздейді.
Оқу нәтижелерін жоспарлай отырып, ғалымдар оқу материалын игеру деңгейлерін
анықтайды:
Нөлдік деңгей-бұл оқушы түсінуге қабілетті деңгей, яғни ол үшін жаңа ақпаратты
мағыналы түрде қабылдау. Қатаң айтқанда, бұл деңгейді зерттелетін тақырып бойынша
оқу материалын игеру деңгейі деп атауға болмайды. Шындығында, бұл оқушының оған
жаңа оқу материалын түсінуге мүмкіндік беретін алдыңғы дайындығы туралы. Шартты
түрде оқушының "нөлдік" деңгейдегі қызметі түсіну деп аталады.
Бірінші деңгей-зерттелетін объектілер мен процестерді олар туралы бұрын үйренген
ақпаратты немесе олармен әрекеттерді қайта қабылдау кезінде тану, мысалы, зерттелетін
объектіні ұсынылған әр түрлі объектілерден оқшаулау. Шартты түрде бірінші деңгейдегі
іс - әрекет сәйкестендіру деп аталады, ал оның негізінде жатқан білу және түсіну.
 Екінші деңгей-бұл бұрын алынған білімді сөзбе-сөз көшірмеден типтік жағдайларда
қолдануға дейін көбейту. Мысалдар: ақпаратты жад бойынша көбейту; типтік есептерді
шешу. Екінші деңгейдегі қызметшартты түрде көбейту деп аталады,ал оның негізінде
жатқан біліу және қолдану.
Үшінші деңгей-бұл оқушы белгілі объектілерді талқылау және оны әртүрлі типтік
емес жағдайларда қолдану үшін үйренген ақпаратты дербес көбейтуге және түрлендіруге
қабілетті ақпаратты игеру деңгейі. Бұл ретте оқушы зерттелетін объектілер және олармен
іс-әрекеттер туралы субъективті жаңа ақпарат жасай алады. Мысалдар: типтік емес
есептерді шешу, белгілі бір есепті шешу үшін бұрын зерттелген алгоритмдер
жиынтығынан сәйкес алгоритмді таңдау. Үшінші деңгейдегі қызмет шартты түрде
қолдану деп аталады, ал оның негізінде жатқан білу және талдау.
Төртінші деңгей-бұл тақырыптың оқу материалын меңгеру деңгейі, онда оқушы
объективті жаңа ақпарат жасай алады.Біз бүгінде Блум өзінің таксономиясын 1956жылы
жасаған әлемнен емес жаңа әлемде өмірсүріп жатырмыз. Білім беру саласында
мұғалімдердің қалай оқытатыны және оқушылардың қалай оқитыны туралы көп нәрсе
белгілі, сонымен қатар оқыту мен оқыту тек ойлаудан әлдеқайда көп. Ол сондай-ақ
оқушылар мен мұғалімдердің сезімдері мен сенімдерін, сондай-ақсыныптағы әлеуметтік
және мәдени жағдайды қамтиды.

Бесінші деңгей-бірнеше когнитивті психологтар ойлаудағдыларының

таксономиясының дәлірек негізгі тұжырымдамасын әзірлеумен айналысты. Өзінің білім
беру мақсаттарының таксономиясын дамытуда Марзано (2000) Блум таксономиясының
бірәлсіз жерін көрсетеді. Білімнің қарапайым деңгейінен бағалаудың ең күрделі деңгейіне
дейін ілгерілетуге негізделген таксономия құрылымының өзі зерттеулермен расталмайды.
Иерархиялық таксономия әрбіржоғары деңгейлі дағды оның алдындағы дағдыларға
негізделгенін білдіреді; түсіну білімді қажет етеді, қолдану түсіну мен білімді қажет етеді
және т.б. Блум таксономиясының бұл позициясы, Марзаноның пікірінше, дұрыс емес.
Алтыншы деңгей-бұл негізгі ойлау процесі туралы тұжырымдаманың авторлары
кешенді жобаларды кейбір процестерді басқаларға қарағанда көбірек пайдалануды талап
ететін деп сипаттауға болады деп есептеді. Тапсырма "талдауға" немесе "бағалауға"дейін
төмендеуі мүмкін. Бұл факультеттің таксономияға негізделген оқу қиындықтарын
жіктеудегі қиындықтарын түсіндіретін олай емес екендігі дәлелденді. Андерсон (2000)
ісжүзінде барлық кешенді оқу әрекеттері бірнеше түрлі танымдық дағдыларды қолдануды
қажет етеді деп санайды.
Кез келген басқа теориялық модель сияқты, Блум таксономиясының да күшті және
әлсіз жақтары бар. Оның басты артықшылығы-ойлау тәжірибешілер үшін құрылымдық
және қолжетімді түрде ұсынылған. Блум таксономиясының әртүрлі деңгейлеріне қатысты
сұрақтарды құрастыру бойынша нұсқаулықтарды пайдаланатын мұғалімдер өз
оқушыларында жоғары деңгейлі ойлау дағдыларын қалыптастыру тапсырмасын
орындамаған мұғалімдерге қарағанда жақсырақ орындайды. Екінші жағынан, басқа
оқытушыларме бірге белгілі бір мәселелер мен оқу іс-әрекеттерінің таксономияның
қандай деңгейлерімен байланысты екенін анықтауға тырысқандардың барлығы растай
алады, "талдау" немесе "бағалау" сияқты айқын терминдердің нені білдіретіні туралы
түсінікке жету өте қиын.Сонымен қатар, нақты мәселелерд ішешу және жобалық іс-
шаралар сияқты бірқатар пайдалы оқу іс-әрекеттерін таксономиямен байланыстыру
мүмкін емес және мұны істеу әрекеттері олардың педагогикалық әлеуетін төмендетеді.
 Жалпы бірақта қазіргі таңда блум таксономиясын білім саласында қолдануға
мүмкіндіктер өте көп өйткені қазір ақпараттық құралдар қолжетімді сондықтанда
оқушыларға өзіңдік ізденіс тапсырмаларын көптеп беру керек. Блум таксономиясының
талдау, қолдану және синтез деңгейлеріңдегі тапсырмаларды беру арқылы оқушы ізденіп
көптеген ақпараттар жинауға тырысады осындай жұмыстар барысында қалыптасқан білім
оқушы санасында ұзаққа сақталады. Сондықтанда мен сабақ барысында оқушыларға
блум таксономиясын қолданып сабақ өткізем, балаларға білім деңгейі бойынша ауызша
сұрақтар қоямың оқушылар сұрақтарға жауап беру арқылы өздерінде сақталған
ақпараттарды естеріне түсіреді, содан кейің түсіну және қолдану деңгейлері бойынша
тапсырмалар орындайды бұл арқылы оқушылар жаңа ақпараттар жинайды кейін қосымша
талдау ,жинақтау және бағалау деңгейлері бойынша үй тапсырмаларын беремін.
Қорытындылай келе осы тәсілдің арқасында оқушыларда жауапкершілік және білімге
деген ізденушілік қасиеттері дамып жүйелік білім орнайды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Шукуров Е. А. оқу мақсаттарын тұжырымдауда Блум таксономиясын тиімді
пайдаланудың инновациялық әдістері. – Алматы, 2020.
2. А. Е. Мырзағалиев, Б. М. Өтегенов таксономиясына сәйкес оқу мақсаттары. –
Астана, 2015.
3. Курьянов М. А. Половцев. в. с. оқытудың белсенді әдістері. – Тамбов: ТМТУ
баспасы, 2011.
4. Әлімов А. Интербелсенді әдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. – Алматы,
2009.