ad rata m(Ol@)4 14) CAC CONG CU CO BAN COATAI CHINH Db* khi trong cudc s6ng, ban sé phai tuong tac v6i hé théng tai chinh cha nén kinh té. Ban sé ky giti cdc khoan tiét kigm cia minh vao m6t tai khoan ngan hang, hoc la sé thé chap tai san dé mua mét cin nha. Sau khi kiém duigc mét cong viéc, ban sé quyét dinh 1a cé nén dau tu sé tién trong tai khoan huu tri cha minh vao cé phiéu, tréi phiéu hodc cdc céng cy tai chinh khac hay khong. Néu ban c6 gang tao ra mot danh muc dau tu ciia riéng minh, ban sé phai quyét dinh gitta viéc mua cé phiéu cita céc cong ty thinh lap lau di nhu General Electric hay c6 phiéu ciia cdc céng ty mdi hon nhu Google. Va bit cif lic nao xem tin titc budi téi, ban sé nghe théng tin vé viéc thi trudng chuing khodn ting hay gidm cing véi su gidi thich khong r6 rang vi sao thj trudng dién bién nhu vay. Néu suy nghi kj vé cdc quyét dinh tai chinh trong suét cudc ddi, ban sé thay 6 hai yéu t6 lién quan trong hau hét céc quyét dinh cia minh 1 théi gian va rai ro. Nhu ching ta da biét trong hai chuong trudc, hé théng tai chinh phéi hgp tiét kiém va dau tu cia nén kin té, hai yéu t6 quan trong cia ting trudng kinh té. ‘Mot cach co ban nhét, hé théng tai chinh lién quan dén cdc quyét dinh va hanh déng ma ching ta thuc hién ngay hom nay va sé téc dong dén cudc sing cia chting ta trong twong lai. Nhung chung ta khéng thé biét truéc duigc tuong lai khi mét ngudi quyét dinh phan bé khoan tiét kiém hoac mét cong ty quyét dinh thyc hién m6t khoan dau tu thi cdc quyét dinh 46 dugc diya trén du dodn vé két qua c6 kha nang xy ra. Tuy nhién, két qua thuc té cé thé sé khac xa so véi nhiing gi a duigc ky vong. ‘Chuiong nay giéi thigu mot s6 cong cu gitip ching ta hiéu dugc cdc quyét dinh ma moi ngudi dua ra khi ho tham gia vao cdc thj trudng tai chinh. Linh vuc tai chinh! phat trién céc cong cy rét chi tiét va ban cé thé chon cac khéa hoc tap trung vao chi dé nay. Bai vi hé thng tai chinh 14 rét quan trong d6i véi sy van 2. Tai chinh: Tinh vy nghién citu céch thitc dua ra céc quyét dinh lién quan dn viée phn bé cdc ngubn lyc theo thai gian va xt'ly rbi ro.314 PHAN V NEN INH TE THUC TRONG DAI HAN | hanh cia nén kinh té nén phan Idn cdc hiéu biét co ban vé tai chinh lai tap trung vao viéc tim hiéu nén kinh té hoat dong nhu thé nao. Cac cong cy tai chinh cing cé thé gitip ban suy nghi théng qua mot sé quyét dinh ma ban sé thyc hién cho chinh cudc s6ng cia minh. Chuong nay gém ba chi dé. Dau tién, chiing ta thdo Ivan lam thé nao dé so snh cdc khoan tién tai cdc théi diém khdc nhau. Thu hai, chung ta thao luan lam thé nao dé quan lf ri ro. Thit ba, chting ta x4y duing céc phan tich vé théigian va | rii ro dé xem xét cdi gi quyét dinh gid tri cla mt tai san, vi dy nhu la gid tricé | phén cita cé6 phiéu chang han. GIA TRI HIEN TAI: DO LUONG GIA TRI CUA TIEN TE THEO THO! GIAN ] Hay tuéng tugng mot ai dé dua cho ban 100 dé la hom nay hodc 100 dé la sau 10 nam. Ban sé chon cai nao? Day la mdt cau héi dé. Nhan dug 100 dé la hm nay 1a t6t hon béi vi ban cé thé giti sé tién 46 vio ngin hang, ban vin c6 né trong 10 | nam va dugc huéng lai sudt trén 100 dé la suét 10 nam dé, Bai hoc 1a: M6t déng 6 hién tai cé gid tri hon mét déng 6 tuong lai. Xem xét mot cau héi khé hon: tudng tugng mét ngudi nao dé cho ban 100 dé Ja hém nay hoac 200 dé la sau 10 nam. Ban sé chon cach nao? Dé tra loi cau ‘héi nay, ban cén mét sé cach dé so sanh cac khoan tién tai nhiing théi diém khdéc nhau. Céc nha kinh té dua ra mot khéi niém goi la gia tri hién tai. Gid tri hién tai cua bat ky mét khodn tién tuong lai nao la sé tién can cé 6 hién tai dé tao ra sé tién tuong lai tuong ting 6 mitc lai swat hiés Dé hiéu cach sti dung khai niém vé gid tri hién tai, ching ta cling xem xét mot s6 vi du don gin sau: i: Néu ban giti 100 dé la vio ti khoan ngan hang ngay hom nay thi nd ao nhiéu trong N nim? Nghia la, gid trj twong lai? cia 100 dé la sé Tra loi: Dung r dé biéu thi mitc lai sudt du6i dang s6 thép phan (lai sudt 5% cd nghia r = 0,05). Gia sit lai duigc tra hang nam va s6 tién lai nay duge dé lai trong tai khodn ngin hang dé sinh lai - qué trinh nay dugc goi la ghi lai kép’. Nhu vay, 100 dé la sé trés thanh: | tri hign tai: tng s6 tien hién tai duc quy di, si dyng lai sudt phé bign, tyr | dong tién tueng lai xdc dinh trvéc. 2. Gié trj tuong lai: tng s6 tién trong tong lai ma khodn tin hién tai sé mang lai Ung voi mitc lai suat phé bién cho trudc. 3. Ghiladikép: sy tich ldy cba téng s6 tién, vi dy nhu la tién trong mét tai khoan & ngan hang khi s6 tién lai co du’gc lai tigp tyc dé lai trong tai khoan dé nhén laith€m trong tuong lai.CHUONG 14 CAC CONG CUCO BAN CUA TAI CHINH 315, (1 +1) x 1008 sau 1 nim (1 +1) x(1 +1) x 1008 = (1 + r)°x 1008 sau 2 nim (1+ r)x(1 +1) x(1 +1) x 1008 = (1 +r) x 1008 sau 3 nim (1+ 1) x 1008 sau N nim ‘Vi dy, néu ching ta dau tu vdi lai suat 14 5% trong 10 nam thi gid tri tuong lai cia 100 dé la sé 1a (1,05)" x 100 dé la bang 163 dé la. Cau héi: Bay gid, gid sit ban sé duigc tra 200 dé la sau N nim. Gid trj hién tai cia khoan thanh todn tuong lai nay 1a bao nhiéu? Cé nghia li, ngay bay gid ban sé phai giti bao nhiéu vio ngan hang dé c6 dugc 200 d6 la sau N nam? Tré loi: Dé tra loi cau hdi nay, ching ta quay tré Iai cdc cau tra Idi truéc, Trong cu hai truéc, ching ta tinh todn mot gid tri tuong lai tit mot gid tri hin tai bang céch nhan véihé s6 (1 + 1)*. Dé tinh gid tri hign tai cia mot gid tri tuvong lai ching ta chia v6i hé s6 (1 + 1)¥. Do dé, gid trj hién tai ciia 200 d6 la sau N nam la 200 d6 la/(1 + 1)¥, Néu s6 tign dé dugc giti vio ngan hang hém nay thi sau N nim sé tro thanh (1 +1)" x [200 dé la/(1 + r)§] 14 200 46 la. Vi dy, néu lai suat 18 5% thi gid tri hign tai cia 200 dé la sau 10 nm l& 200 dé la/(1,05)!* 1a 123 dé la. Digu nay c6 nghia la 123 dé la giti vio mot tai khoan ngan hang ngay hom nay va nhan lai sudt 5% sé tao thanh 200 dé la sau 10 nam. Mé ta diéu nay theo cong thtic chung nhu sau: « Néur la lai suat thi s6 tién X dugc nhn sau N nam cé gid tri hién tai 1a X/(1+1)% Do kha nang tao ra lai suat lam giam gid trj hién tai xu6ng thap hon sé tién X, qua trinh di tim gid trj hién tai cla mt khoan tién tuong lai dugc goi la chiét khdu. Céng thtic nay chi ra mdt céch chinh xac bao nhiéu tién trong twong lai nén duge chiét khau. ‘Tré lai cau héi truéc dé cia ching ta: Ban nén chon 100 dé la hém nay hoac 200 dé la sau 10 nim? Chting ta cé thé suy ra tit tinh todn vé gid tri hién tai, néu ai sudt 5% thi ta nén chon 200 d6 la sau 10 ndm, 200 dé la trong tuong lai cé gid trj hign tai la 123 dé la, nghia la Idn hon 100 dé la. Trong trudng hgp nay t6t hon la ban nén ché dé nhan khoan tién trong tuong lai. Chit ¥ ring cau trd Idi cho cau hdi cia chting ta phu thudc vao lai sudt. Néu lai sudt 14 8% thi 200 d6 la sau 10 nam sé cé gia tri hién tai la 200 dé la/(1,08)", tuong ‘ang véi 93 dé la. Trong truéng hop nay ban nén chon 100 6 la ngay hom nay. Tai sao lai suat lai la mot van dé trong sy Iva chon cia ban? Cau tra 1di 1a lai sudt cang cao thi ban cing cé thé kiém dugc nhiéu hon bang cach giti tién vao ngan hang, do dé vigc nhan duigc 100 d6 la ngay hom nay thi cé loi hon. Khai niém vé gid trj hign tai hiiu ich trong nhiéu ting dung, bao gém cd cdc quyét dinh ma céng ty phai d6i mat khi dinh gid c4c dy an dau tu. Vi du General Motors dang can nhic vé viéc x4y dung m6t nha may méi. Gid sit nha may c6 gid 100 trigu dé la tai thdi diém hién nay va sé mang lai cho céng ty 200 triéu dé la sau 10 nam. General Motors cé nén thyc hién dy an nay khong? Ban cé thé thay quyét316 PHAN V NEN KINH TE THUC TRONG DAI HAN SEam Ma thudt ctia tinh lai kép va quy tac 70 Gia sit ban quan sét mt quéc gia 6 téc d9 ting ‘trating trung binh 1% mdi nam, trong khi quéc gia Khic tc 6 tang trudngtrung binh 3% mdi nim, Thoat nin thi diéu ndy ding nf khong cé vé gi la mt van dé len. Vay thi 2% cb thé tao nén sy khdc bit gi au tr a a 461 sy Kh igt lo, T6€9 ting trudng 6 v8 nhd hi viet dud dang t fe phén trim ‘nhumg [a Kn sau ki dugcét hop nhigu nim, Hy nem xét mot vi dy. Gid si Finn va Quinn fa hai sinh vgn tt nghigp di hgc- chai cb cng vie Gu ten &tu6i 22 va cb thu np 30,000 66 a mt ‘nam. Finn sng trong mét nén kinh té ma thu nhép tng trudng & mic 19 mBi ndm, trong khi Quinn sng 4 mat noi thu nhp ting trudng @ mic 3% mbi nm. Tinh toin dom gidn cho théy nhing gi din ra. Bén muti ndm sau, kh c hai du 62 téi Finn kiém ug 45.000 46 la mt nam, trong khi Quinn kiém dug 98,000 6 la. Vi chénh lc 2 dig phén trim cla t6c 6 ting trung 46 ma mic Luong cia Quinn ‘nhigu hon hai én mic luong ca Finn, Mot quy tic, quy tacngén tay li, duge goi la «uy td 70th ich trong vide tim iéu te 06 ting trang vac ng cia phép tinh li ké. Theo quy tic 70, néu mt bin tang tring vit lx phn tim ‘mdi nm thi bign 46 s8 ting gp doi trong khodng 70/xnim,Trongnén kinh tcia Finn, thu nhap tango mdi 1% mdi nam, vivay phi mat khoang 70 ndm d& thu nap tang gp 46. Trong nén kinh té cia Quinn, thu nhp tang trudng 3% méi nim, vi vay phai mat Khodng 70/3, hay 23 nim 48 thu nhp tang gp di. Quy tic 70 khng chip dung cho mét nén kinh +6 dang ting trutng ma con ap dung cho mét tai Khodn tit kiém dang ting trudng, Sau day 1a mot vi du Nim 1791, Ben Franklin mat va dé tai 5.000 46 Ja nhu la mot khoan du tu trong thdi gian 200 nam <4€ hi tra sinh vign y khoa va nghién citu khoa hoc. Néus6 tén ny tora thu nhp 7% mdi nam (diéu dé, tren thyc 8 43 cb thé thy hién dug), khodn du tur sting gSp dbivé gid tr mdi 10 nim. Hon 200 nam, 16a c thé tang gp 20 lin. Vao cu6i ca giai doan 200 nm theo lai kép, khodn dau tu sé c6 dugc gid tri 7x5.000 dl, tuong duong véi khong 5 ty d6 la. (Trong thycté th S.000 6 la cia Franklin chi tang lén én 2.000.000 46 la sau hon 200 nam béi vi mot so kkhodn tién da dugc chi tiéu trong suét thai gian 46.) Gicvi dy ny cho thi, tc d6 tng truding va lai swt kép qua céc nam ¢6 thé din dén nhitng két qua rigoan muc. 6 cé I a Ij do tai sao Albert Einstein ting goi li kép la “phat hign todn hoc vi dai nhat oii da.” dinh nay gidng nhu mot vi dy ma chiing ta da nghién citu. Dé dua ra quyét dinh, cong ty sé so sénh gid tri hign tai cla 200 trigu dé la véi chi phi 100 triéu dé la. Do vay, quyét dinh cia cOng ty sé phu thudc vio lai suat. Néu lai sudt 14 5% thi gid tri hién tai cia 200 triéu dé la thu dugc tii nha may la 123 trigu dé la va céng ty sé Iya chon bé ra chi phi 100 trigu dé la. Nguigc lai, néu lai suat la 8% , thi gid trj hign tai cia khodn tién thu dugc chi la 93 trigu dé la va cOng ty sé quyét dinh tit bo dy An. Nhu vay, khdi nigm vé gid tri hign tai gidp gidi thich ly do dau tu va vi vay lugng cdu von vay sé gidm khi lai sudt tang lén, Sau day la mét ting dung khéc cia gid tri hign tai: Gid sit ban tring s6 mot trigu d6 la va cé thé Iya chon gitta nhn 20,000 dé la méi nim trong vong 50 nam (t6ng cng 1.000.000 dé la) ho’c nhan khoan thanh toan ngay lap tite 400.000 46 Ia. Ban sé chon cach nao? Dé cé Iva chon ding thi ban cén phai tinh toan gia tri hién tai ctia dong tién. Gid sit lai sudt la 7%. Sau khi thyc hién 50 phép tinh tuong ty nhu trén (mot tinh ton cho méi lan thanh toan) va cong cac két qua lai, ban sé tinh duigc gid tri hign tai cia gidi thudng mot trigu dé la nay voi lai sudt 79% chiCHUONG 14 CAC CONG CU CO BAN CUA TAICHINH 317 14 276.000 dé la. Tét hon ban nén chon nhan ngay 400.000 dé la. Mét trigu dé la cé vé nhu nhiéu tién hon, nhung dong tién tuong lai mot khi dugc chiét khdu vé hién tai lai cé gid tri thap hon nhiéu. KIEM TRA NHANH: Lai sudt la 796. Gid tr hién tai cda 250 dé la nhén duvet sau 20 ndim (4 bao nhigu? [QUAN LY RiIRO Cudc s6ng day nhiing tinh hudng may rui. Khi trugt tuyét, ban co thé gap rai ro gay chan. Khi lai xe di lam, ban cé thé gap riti ro tai nan xe hoi. Khi déu tu céc khodn tiét kiém cia minh vao thi trudng chting khodn, ban cé thé gip ri ro gid chting khodn rét gid. Phan ting mot cach c6 ly tri di véi cdc rai ro nay 1a khéng cén thiét phai tranh né bang moi gid ma phai tinh todn cdc ri ro nay vao trong cdc quyét dinh cha ban. Hay xem mét ngudi cé thé thyc hién diéu dé nhu thé nao. Tinh khong thich rii ro Héu hét moi ngudi déu khong thich rai ro'. Diéu nay c6 nghia la nhiéu ngudi Khéng thich nhiing diéu x4u xay ra voi minh, Nghia la vigc ho khong thich nhiing diéu t6i té xay ra thi nhiéu hon la thich nhiing diéu tot dep. ‘Vi dy, m6t ngudi ban dé nghj vi ban mét co hdi nhu sau. Anh ta sé tung mét déng xu. Néu déng xu ngita, anh ta sé trd ban 1.000 dé la. Nhung néu déng xu sp, ban sé phai tra anh ta 1.000 dé la. Ban cé chép nhén mic ca nay khéng? Ban sé khong chp nhan néu ban sg rai ro. Déi vdi mot ngudi KchOng thich ri ro, néi dau mat 1.000 dé la la 1én hon nhiéu so véi niém vui ti viéc chién thang 1.000 d6 la. Cac nha kinh té da phat trién cdc mé hinh vé tinh khéng thich ri ro bang viéc sit dung khdi niém vé dé théa dung, thang do ludng su chi quan cia mét ngudi vé tinh sn long hay dé théa man. Méi mttc d6 gid trj cia cdi quy dinh mét mitc 46 thoa dung tuiong ting, nhu biéu dé thé hién ham théa dung 6 Hinh 1. Tuy nhién, ham théa dung cé tinh chat théa dung bién giim dan: Cita cdi cita m6t ngudi cang nhiéu thi d@ théa dung cia anh ta nhan duige tit vigc cé thém m6t dé la sé it di, Do vay, ham théa dung trong hinh trd nén thoai hon Khi cita cdi ting lén. Do dé théa dung bién gidm dan nén dé théa dung khi bj mit di 1.000 dé la tién cugc Ién hon 46 théa dung ting thém tit viéc thang cugc. Két qua ld moi ngudi khong thich rai ro. Sq ri ro tao diém khdi dau dé gidi thich nhiing diéu khdc nhau ma ching ta quan sét duigc trong nén kinh té. Hay xem xét ba vn dé sau: bao hiém, da dang héa va vigc dénh d6i gitta rai ro-sinh Igi. 2. Tinh khéng thich rdi ro: sy khéng va thich vé tinh khéng chac chan318 PHAN V NENKINH TE THUC TRONG DAI HAN Hinh 1 Ham théa dung Ham théa dung biéu thi mdc 46 théa ung, a dailuong do lutng 6 tinh chit ‘quan vé mic d6 thba man dya vio cla Gi Khicla ci cing ting thi ham théa yng td nén tho3i hon, phan dnh 4} thda dung bign ca tai sin gidm dn. Bat tha dung bien gdm dn nén tha dung mit itvigcthua 1.000 0 ma ka nhigu hon 48 tha dung tang vuma 8S naa themdothing 100d6la. maa ‘agen Thi trudng bao hiém Mét céch 4é d6i phé véi ri ro 1A mua bao hiém. Dic tinh chung cita cdc hgp <6ng bao hiém la khi mot ngudi d6i mit véi di ro thi ho phai tra mét khoan phi cho mét céng ty bao hiém dé déi lai la cong ty bao hiém déng ¥ chap nhan tat cd hodc mét phan rai ro cia ban. Cé rét nhiéu loai bao hiém. Bao hiém xe hoi trong tring hgp rai ro ban gip tai nan 6 t6, bao hiém héa hoan bao g6m rai ro khi nha ban chay n6, bao hiém y té bao g6m rai ro trong tring hop ban cén diéu tri y té dit tién, va bao hiém nhan tho bao gém rai ro khi ban cé thé chét va mat nguén thu nhép cia gia dinh. Ngoai ra, cdn cé bao hiém chéng lai ri ro cia cudc séng qué dai: v6i mt khoan phi thanh toan ngay hom nay, mot cong ty bao hiém sé tri cho ban mét khoang tién tro cdp hang nam, 1a mot khoan thu nhap thudng xuyén hang nam cho dén Khi ban qua dai. ‘Theo mét nghia nto dé, mdi hgp déng bao hiém la mét canh bac. Cé thé ban sé khong gip mét tai nan 6 td, ngdi nha cia ban sé khong bi chay va ban sé khong cén diéu tri y té dat tién. Trong hau hét céc nam, ban sé phai tra phi bao hiém ma khong nhan lai dugc gi ngoai trit sy an tam. That vay, céc cong ty bao hiém tinh todn trén thyc té la hau hét moi ngudi sé khong yéu cdu viéc béi thuéng trén cc hop déng ciia ho; néu khéng thi cong ty bao hiém khéng thé thanh toan cdc khoan béi hoan Ién cho sé it cdc riti ro va tiép tuc viéc kinh doanh cia minh. ‘Theo quan diém cia nén kinh té n6i chung, vai trd cita bao hiém khong phai la 48 logi bd nhiing ri ro vén cé trong cudc s6ng ma dé phan tan chiing mot cach higu qua hon. ‘Vi dy xem xét bao hiém héa hoan. Vigc sé hiiu bao hiém héa hoan khong 1am giam duge nguy co mat nha ciia ban trong mét dim chy. Nhung néu diéu Khong may d6 xay ra thi céc cong ty bao hiém sé dén bit cho ban. Ri ro duge chia sé cho hang nghin c6 déng cia cing ty bao hiém vin tét han la ban phai ginh chju né m6t minh. Bdi vi moi ngudi khéng thich rai ro nén sé dé dang hon cho 10.000 ngudi chju 1/10.000 rai ro hon 1 mét ngudi phai chju toan bd ri ro cha chinh minh.CHUONG 14 CAC CONG CU CO BAN CUA TAI CHINH 319 ‘hj trudng bao hiém gép phai hai van dé lam cn trd kha nang phan tan ri ro cia né. Van dé thtt nhat Ja Iva chon ngudc (adverse selection): Mot ngudi cb rai ro cao thich mua bao hiém hon ngudi cé rai ro thap béi vi ngudi ri ro cao sé dugc hung Ioi nhiéu hon tit sy bao dim cia bao hiém. Van dé thtt hai la ri ro dao dtc (moral hazard): Sau khi moi ngudi mua bao hiém thi ho c6 it déng co dé cin than cho hanh vi rii ro clia ho bdi vi cc cong ty bao hiém sé béi hoan phan Ién cdc t6n that. Cac cOng ty béo hiém nhan thtic duigc nhiing van dé nay nhung ho Ichéng thé lim gi dugc. Mot cong ty bao hiém khéng thé phan biét hoan toan gita cc khach hang ¢6 ri ro cao va khach hang cé rai ro thap vi ho cing kh6ng thé gidm sét tat cd cdc hanh vi ri ro cita khach hang. Gia bao hiém phan 4nh nhaing rai ro thuc sy ma céng ty bao hiém sé phai d6i mat sau khi bao hiém dugce mua. Gia bao hiém cao la ly do tai sao mét s6 ngudi dic biét la nhiing ngudi ty nhan thitc minh la rai ro thap sé quyét dinh khong mua né va thay vao dé ho ty chju miét s6 bat 6n trong cudc séng minh. Ba dang héa rii ro doanh nghiép cé tinh dac thi: ‘Nam 2002, Enron - m6t céng ty lén va mét thoi dugc ky vong nhat bj pha san, cong ty nay da thita nhan cdc cdo budc gian lan va khong tuan thi luat ké ton. ‘MOét s6 gidm déc diéu hanh hang déu cla cong ty da bj truy 6 va bj bé tu. Tuy nhién, phn bun nhat cia ciu chuyén Iai lign quan dén hang nghin nhan vien c&p duéi. Ho khong chi bj mat viéc lam ma con bj mit sé tién tiét kiém cia minh. Cac nhan vién nay da cé khoang hai phan ba cc quy huu tri ciia ho la cé phiéu Enron, thi da tré nén khéng con gid tri. Néu cé mt Idi Khuyén thyc t& ma thi chinh dua ra cho nhiing ngudi khong thich rai ro, thi bi khuyén dé li: “Ditng dé tt cd triing cia ban vao cing mét gid” Cé thé ban da nghe diéu nay truéc day nhung tai chinh da bién tri tué dan gian nay thanh mét khoa hoc véi tén goi la sy da dang héa', ‘Thj trudng bao hiém 14 mot vi du vé su da dang héa. Hay tudng tugng mot thj tran véi 10.000 chi nha, mdi nha phai d6i mat véi nguy co mot vu chdy nha. Néu ai dé khdi déu mot cong ty bao hiém va méi ngudi trong thi trén tré thanh vita 1 mot o6 dong vi déng thei IA ngudi sé hitu hyp déng bao hiém cia cong ty, tt cd ho déu gidm rii ro cia minh théng qua su da dang hoa. Méi ngudi bay gid phai d6i mit véi 1/10.000 rii ro cita 10.000 kha ning xay ra chéy, chit khéng phai 1a toan bé ri ro cita mét dam chay duy nhét la chéy nha cita riéng minh. Trit khi toan bé thi trén bj chy cing mét lic thi rii ro ma méi ngudi phai d6i mat la nhd hon nhiéu. Khi moi ngudi sit dung tiét kigm cita minh dé mua céc tai sin tai chinh, ho ciing cé thé lim gidm rai ro théng qua da dang héa. Mot ngudi mua cé phiéu cia mét céng ty la dang dat cugc vao kha nang sinh Idi trong tuong lai cia cong ty d6. Ma dat cugc thudng ld kha riti ro vi tuong lai cita cdc cong ty rat khé dy doan, Microsoft phat trién tit sy khoi dau béi mét sé thanh nién lap dj tré thanh mot 2. Badang héa nui ro: vigc gidm rbi ro dat dugc bing cach thay thé mét rdiro dom lé bing mét sé lvgng lén nhéing ri ro nhd hon va khéng cé lign quan véi nhau.320 PHAN V NEN KINH TE THUC TRONG DAI HAN ig ig engi Hinh2 mca ada ‘Ba dang héa gidm thigu ri ro ‘aim ben| ashi thiog a s Hinh v8 cho thy ri ro cia mt danh ‘yc, duoc do ng dai luong théng ké oil lech chun, phu thudc vd0s6 c6 phiéu tong danh muc. Nha du tu duge aid inh dat tt ¢ phn trém ngang bing cho mii oa piu trong danh ‘myc cia anh ta Gia ting s6 c6 phigu cSt foe idm dugc ri ro nhung khéng loai bo hoantoan riirotrongmétdanh myc. owesew 2% 0 0 hep ule: tel Satan, Sc ake Desi Fri” ural occ and Outte nas 2 SE 3334 trong nhiing cong ty cé gid tri nhat thé gidi chi trong mét vai nam, Enron da di tit mét trong nhiing céng ty cé uy tin nhat trén thé gidi thanh m6t cong ty gan nhu khéng con gid tri chi trong mét vai thang. May thay, mot c6 déng khéng cn phai gin chat tai sn riéng vao bat ky mot cong ty dan lé nao. Rati ro cé thé duge gidm bang cach dat mt sé lugng én cé cig nhé, hon |a tap trung vao mét sé it cA cuige véi gid tri lén. Hinh 2 cho thiy ri ro cia mét danh muc dau tu phu thudc vao s6 lugng cé phiéu cé trong danh muc. Rui ro 6 day dugc do véi mét dai lugng théng ké goi la d6 léch chudn, cé thé ban di dugc hoc vé dai lugng nay trong mét Iép toan hoc hoac théng ké, Dé léch chun do lwéng mitc d6 bién dong cia mot bién - cd nghia la do ludng kha nang bign dong cita bién dé 1a bao nhiéu. D6 léch chudén. sinh Igi cia danh myc dau tu cang cao thi kha ning bién dong sinh Igi ca nd cang én, va sé rai ro hon v6i ngudi nam gitt danh muc dau tu nay viho sé that bai do khéng cé dugc sinh Igi ma ho ky vong. Hinh vé cho thay rai ro cia tap danh myc 6 phiéu gidm dang ké khi sé higng cé phiéu ting lén. Déi vdi danh myc dau tu chi véi mot c6 phiéu duy nhét thi d6 lech chun 1 49%. Di tit 1 dén 10 6 phiéu loai bd khoang mét niia riii ro. Di tix 10 én 20 06 phiéu cét gidm rai ro thém 13%. Khi sé lugng cé phiéu tiép tuc ting thi ri ro tiép tuc giam mac di mtic ri ro gidm sau khi c6 20 hoac 30 cé phiéu la nho. Lutu ¥ 1a khéng thé loai bé tat cA cdc rai ro bang céch tang 6 lugng cé phiéu trong danh muc dau tu. Da dang héa cé thé loai bé rai ro doanh nghiép cé tinh 4c thir - rii ro lign quan dén céc cOng ty cy thé. Nhuing da dang héa khéng thé loai bé rai ro thj trudng* - rii ro lién quan dén toan bé nén Kinh té, anh huéng dén tat c& cdc cong ty giao dich trén thi trudng chting khodn. Vi dy, khi nén kinh t€ suy thodi thi héu hét cdc cong ty gidm ban hang, loi nhudn gidm va sinh loi c6 2. _RUiro doanh nghigp c6 tinh dac thi: loai rdi ro ma né chi tac déng dén mot céng tyriéng Ié. 2. Rbiro thj trudng: loai rUi ro tac déng dén tat ca cdc céng ty trén thi trvdng ching khoan.CHUONG 14 CAC CONG CU CO BAN CUA TAICHINH 321 Hinh 3 ‘Banh 46 gida sinh igi va ri ro Ki mot nut gia tng tj phn tram trong khodn ttm 68 du ‘tu'va0 C6 phiéu, ngudt 46 gia tang {60 sinh lot tung binh anh ta ‘mong kiém dugc nhung cing dng ‘thiigiatngrirophaidéimat. phiéu thép. Da dang héa lam gidm ri ro cita vigc 6 hitu cé phiéu nhuing khong loai bé han ri ro d6. Danh 4Gi gidia rii ro va sinh loi Mot trong Mudi Nguyén ly ciia Kinh té hoc 6 Chuiong 1 14 moi ngudi phai d6i mat véi sy danh d6i. Khai niém dénh d6i thich hop nhét cho viéc hiéu céc quyét dinh tai chinh dé lA sy danh déi gitia rai ro va sinh loi. Nou chiing ta da thay, c6 nhiing rai ro von 6 tii viée nam giti c6 phiéu, ngay ca trong mét danh muc dau tu da dugc da dang héa. Tuy nhién, nhiing ngudi Khéng thich rai ro van sn sang chap nhan su khéng chic chin nay viho duigc dén bit cho viéc lam nhu vay. Trong lich sit, c6 phiéu da dugc tra mic sinh Igi cao hon so véi cac tai sin ti chinh thay thé khdc, chang han nhu cé6 phiéu dugc tra mic sinh Igi cao hon so véi tréi phiéu va céc thi khodn tiét kigm ngan hang. Trong hai thé ky qua, cé phiéu duge tra sinh Igi thyc trung binh khoang 8% mdi nam trong khi tri phiéu chinh phi ngfn han tra sinh gi thyc chi 3% méi nim. Khi quyét dinh céch thitc phn bé cdc khoan tiét kiém, ngudi ta phai quyét dinh rai ro 6 mic nao ma hg sin sang chap nhan dé kiém duigc sinh Igi cao hon. Vi du, hay xem xét mét ngudi Iva chon phan bé danh myc dau tu cia minh gitia hai loai tai san nhu thé nao: + Loai tii sin dau tién 1a mot nhém céc c6 phiéu rai ro da duge da dang héa v6i sinh Igi_trung binh 8% va dé léch chuén I 20%. (Ban cé thé nhé lai tit mét ldp todn hoc théng ké ring mét bién ngdu nhién binh thung chi nim trong bién dQ cOng trit hai d6 léch chun ciia né trung binh khong 95%). Do vay, trong khi sinh Igi thyc dugc tap trung & mic khodng 8% thi bién d6 dao dng sinh gi cia nhém 6 phiéu nay lai thay d6i tit mic sinh loi dén 48% hodc 18 dén 32%.) + Logi tAi sin thit hai la mOt loai tai sin thay thé an todn vi sinh Igi 3% va 6 Ich chudn la zero. Tai san thay thé an toan cé thé la mét tai khoan tiét kigm ngin hing hay mot loai trai phiéu chinh pha.‘322 PHAN V NEN KINH TE THUC TRONG DAI HAN Hinh 3 minh hoa sy danh d6i gitfa rdi ro va sinh Igi. Méi diém trong hinh nay dai dign cho mét phn bé cu thé cia mt tap danh myc dau tu gitta cdc 6 phiéu rai ro va cdc tai san an toan. Hinh nay cho thy ring khi m6t c4 nhan Iya chon cang nhiéu cé phiéu thi mitc d6 ri ro va sinh Igi cia tap danh myc cang tang lén. Nhan thttc vic danh d6i gitta rai ro va sinh Igi ty ban than ching khong mach bao cho mét ngudi nén lam thé nao. Vigc lua chon mét su két hgp cu thé gidta rai ro va sinh Igi phy thuéc vao kha nang chap nhan ri ro cita mot ngudi, né phan anh sé thich riéng cia ngudi dé. Nhuing diéu dé cé ¥ nghia quan trong d6i véi chic c6 déng dé ho cé thé nhan thay ring sinh loi trung binh cao hon ma ho duge hutdng di kém voi céi gid ri ro ciing cao hon. KIEMTRA NHANH: M6 td ba céch ma mét nui khéng thich ri ro cé thé gidm thiéu rbi roma anh ta phdi déi mat. fk a se See) Bay gid ching ta da phat trién mot su hiéu biét co ban vé hai nén ting cia tai chinh 6 la thdi gian va rai ro. Hay 4p dung kién thitc nay. Phan nay xem xét mot céu héi don gian: Diéu gi quyét dinh gid ctia mét c6 phiéu? Gidng nhu hau hét cc loai gid ca, cu tra ldi cing la cung va cu, Nhuing dé khéng phai la két thc cita céu chuyén. Dé hiéu gié c6 phiéu, ching ta cn phai suy nghi sau xa hon vé nhing yéu t6 quyét dinh sy san long cia mot ngudi dé tra cho mét cé phiéu. Phan tich co ban Tudng tugng ban da quyét dinh dau tu 60% cdc khoan tiét kiém cita ban vao cé phiéu va dé da dang héa danh muc dau tu cia minh ban da quyét dinh mua hai muoi loai cé6 phiéu khéc nhau. Ban mé bdo va sé tim thay hang ngin c6 phiéu dugc niém yét. Lam thé nao dé ban chon duigc hai mui cé phiéu cho danh myc dau tu cia minh? Khi mua cé phiéu, ban dang mua cé6 phan cia mt doanh nghiép. Dé quyét dinh doanh nghiép nao ban muén sé hitu, mét céch ty nhién la phai xem xét hai diéu: gid tr] c8 phiéu cita doanh nghiép va mic gid cd ma 6 phiéu dang duge ban, Néu gid ban thap hon gia tri, c6 phiéu dugc cho la bi dinh gid thdp. Néu gid ban cao hon gid tri, c6 phiéu duigc cho la duige dinh gid cao. Néu gid cA va gid tri 6 phiéu ngang bang nhau, cé phiéu duige cho la duigc dinh gid théa dang. Khi lya chon hai muoi cé phiéu cho danh muc dau tu cia minh, ban nén chon cé phiéu bj dinh gid thap. Trong nhiing truéng hgp nay, ban dang nhan dugc mot mén hoi bang cdch tra tign it hon gid tri giao dich ca ching. Diéu nay ndi cé vé dé hon lam. Nghién citu vé gid thi dé: Ban cé thé xem nd. trén bdo chi. Dinh gié gia trj ciia doanh nghiép méi la phén khé, Thuat nga phanCHUONG 14 CAC CONG CUCO BAN CUA TAICHINH 323, tich co ban! dé cép dén cdc phan tich chi tiét mot cong ty dé udc tinh gid trj clita no. Nhiéu cng ty 4 Phd Wall thué cdc nha phan tich ching khodn tién hanh nhiéu phan tich co ban va dua ra di khuyén nhiing cé phiéu nao nén mua. Gid tri ciia mét cé phiéu 46i v6i mot c6 dong la nhiing gi anh ta cb dugc tit viee sd hiu né bao gém gid trj hign tai cia dong 6 tite duge tra va gié bin cudi cing. Nhic lai, cé tifc la cdc khoan thanh todn bang tién ma mot cong ty chia cho cdc c6 dong. Kha nang chi tra c6 tite cia mot cng ty va gid tri cia 6 phiéu khi o6 dong ban c6 phén cia minh phy thugc vao kha nang tao ra loi nhudn cia cong ty. Kha ming sinh Igi cita cong ty lai phy thugc vao céc yéu t6 nhu: céu vé sin phém, cng ty dang phai d6i mit véi bao nhiéu d6i tha canh tranh, céng ty cé bao nhiéu von dau tu, ngudi lao dng cé t6 chttc cng doan hay khéng, khdch hang trung thanh nhu thé nao, nhiing quy dinh cia chinh phi va cdc logi thué dang phai d6i mit, v.v. Muc dich cia phan tich co ban Ia tap hgp tat cd cdc yéu t6 d6 dé xéc dinh gid tri cé6 phiéu cia mot cong ty la bao nhiéu. ‘Néu ban muén dy vao phan tich co ban dé chon mot danh muc chting khodn dau tu thi cd ba cach dé lam diéu d6. Cach thit nhét la thyc hién tat cd nhiing nghién ctu can thiét cho minh, chang han nhu dgc qua cdc bao céo thutdng nién ciia cong ty. Cach thit hai la dya vao 1¢i khuyén cita céc nha phan tich Phé Wall. Cach thtt ba li mua mét quy ay théc dau tu, trong dé cé mot ngudi quan ly thuc hin céc phan tich co ban ciia doanh nghiép va dula ra quyét dinh gitm cho ban, Gia thuyét thi trudng hiéu qua C6 mét cach khac dé Iya chon hai mui cé phiéu cho danh muc dau tu cita ban: Chon ching m6t céch ngéu nhién, vi du ban dat cdc trang chting khodn lén bang théng bdo ciia minh va ném phi tiéu vao trang chting khoan. Diéu nay nghe cé vé dién r6 nhuing cé ly do dé tin ring né sé khong dan ban lac Idi qué xa. Ly do 46 dugc goi la gia thuyét thj trvéng hiéu qua’. Dé hiéu ly thuyét nay, diém khdi dau Ia phai hiéu ring mdi cong ty niém yét trén thj truéng chiing khodn Ién dugc theo déi sat béi nhiéu nha quan ly quy, chang han nhu céc cd nhan la nhiing ngudi diéu hanh cdc quf ty thdc déu tu. Méi ngay, cdc nha quan ly theo doi tin tifc va tién hanh cdc phan tich co ban dé cé ging xAc dinh gid tri cita c6 phiéu. Cong viéc cia ho ld mua mét c6 phiéu khi gid ciia n6 gidm xudng dudi gid tri co sé va ban né khi gid ciia né tang lén trén gid trj co sd. Phén thit hai dé céc gid thuyét thj trudng hiéu qua lA sy can bing gitta cung va cdu thiét lap gid thi truéng. Cé nghia la, tai mic gid thi trudng, sé lugng cé phiéu dugc chao ban bang ding sé lugng cé phiéu ma moi ngudi mudn mua. Ni cach khdc, tai mttc gid thj trudng thi sO ngudi nghi c6 phiéu dugc dinh gid cao bing diang s6 ngudi nghi ring né bj dénh gié thap. Vi tat cd cdc c6 phiéu duigc dénh gid 2. Phan tich co ban: nghién citu céc béo co ké todn cba céng ty va nhémng trién vong tuong lai dé xdc dinh gid tri cdng ty dé. 2. Gia thuyét thi tru’ong higu qua: ly thuyét cho ring gid cé tai sin phan anh t5t c& cc théng tin c6 sin cong khai vé gid tri cla tai san dé.