Орындаған: Самратбек Бағлан НВП-18-1

Ас қорыту жүйесіндегі тістің, тілдің, сөлдің атқаратын қызметін

сипаттаңыздар
Асқорыту органикалық қосылыстардың ыдырауы, қан мен лимфаға
ыдырау өнімдерінің сіңуі, ағза жасушаларының асқорыту өнімдерінің сіңуі
сияқты процестерді қамтиды.
Ас қорыту жолы келесі бөлімдерден тұрады: ауыз қуысы,
жұтқыншақ,өңеш, асқазан, жіңішке ішек, тік ішек пен анальды тесікпен
аяқталатын қалың ішек. Асқорыту бездеріне бауыр және асқорыту
ферменттерін секрециялайтын ұйқы безінің бөлігі жатады.
Ауыз қуысында тістер, тіл, үш жұп үлкен және бірнеше ұсақ сілекей
бездерінің шығу тесіктері бар.
Тістер жақ альвеолында бекітілген және тіс тәжі, мойны және бір
немесе бірнеше тамырдан тұрады. Тіс қуысы қан тамырларымен және
нервтермен қосылған пульпамен толтырылған.
Тістің негізі дентин-сүйек тінінің түрі. Тістің тәжі эмальмен, ал тамыр
аймағында — цементпен жабылған.
Ересек адамда барлығы 32 тіс — 8 кескіш, 4 тіс, 8 аз тамыр және 12
үлкен тамыр тістері бар. 7-9 жасқа дейінгі балаларда сүт тістері тұрақты
түрде өзгереді.
Тіл-тағамның дәмі мен температурасын айыруды қамтамасыз ететін,
оны сулауға, араластыруға және жұтқыншаққа итеруге қатысатын бұлшықет
органы. Тіл-сөйлеу органы.
Сілекей-сілекей бездерінің құпиясы. Ірі сілекей бездері — тіл асты,
құлақ маңы, жақ асты. Сілекей секрециясы рефлекторлы және сопақша ми
орталықтарымен үйлестіріледі.
Сілекейдің негізгі ферменттері — амилаз және мальтаз. Амилаза
крахмалды мальтозаға дейін ыдыратады, ал мальтаза мальтозаны глюкозаға
дейін ыдыратады. Сілекейдің құрамында бактерицидті лизоцим және муцин -
азық-түлік түйіршіктерін бекітетін зат бар.
Жұтқыншақ мұрын жұтқыншағына, ауыз жұтқыншағына және көмей
бөлікке бөлінеді. Жұтқыншақ ауыз қуысымен және бұрқақпен хабарланады.
Рефлекторлық акт болып табылатын жұту кезінде тіл асты сүйек пен көмей
көтеріледі. Тұмсық асты көмейге кіруді жабады және азық-түлік кесектері
жұтқыншаққа түседі, содан кейін өңешке итеріледі.
 Жоғарғы үштен бірі көлденең-жолақ бұлшық ет тінімен түзілген өңеш
диафрагма тесігі арқылы құрсақ қуысына өтеді және асқазанға өтеді. Тамақ
өңеш бойынша оның перистальтикасы — қабырға бұлшықеттерінің
қысқаруы арқылы қозғалады.
Асқазан-ас қорыту түтігінің кеңейтілген бөлігі, онда тамақ жиналады
және қорытылады. Асқазанда ақуыздар мен майлар қорытылады. Асқазанның
шырышты қабығы жасушалардың бірнеше түрін қамтиды.
Асқазан жасушалары тәулігіне 2-2, 5 л асқазан шырынын бөледі. Оның
құрамы тағамның сипатына байланысты. Өңеш жасушалары асқазанның ас
қорыту ферменттерін белсендіруге қажетті тұз қышқылын бөледі. Негізгі
жасушалар ас қорыту ферменттерін құрайды. Қосымша жасушалар
шырышты секрет бөледі.
Асқазан шырыны қышқыл реакцияға ие. Тұз қышқылы асқазан сөлінің
ферментін — пепсинді белсендіреді, ақуыздардың ісінуін және қорытылуын
тудырады және оларды кейіннен амин қышқылдарына дейін ыдыратуға
ықпал етеді. Шырышты асқазанның қабығын механикалық және химиялық
тітіркенуден қорғайды. Пепсиннен басқа, асқазан шырыны құрамында
ферменттер — желатиназа, гидролиздейтін желатин, липаза, глицеринге
және майлы қышқылдарға эмульгирленген сүт майлары, химозин, ашытатын
сүт бар.
Ас қорыту механизмдерін зерттеумен И. П. Павлов айналысты. Ол
өңеш кесумен бірге иттің асқазанына фистуланы (тесік) салу әдісін әзірледі.
Тамақ асқазанға түспеді, дегенмен дәм, иіс, тағам түрі әсерінен болатын
асқазан сөлінің рефлекторлық бөлімін шақырған. Ауыз қуысы мен
асқазанның рецепторлары тағамның химиялық заттарының әсерімен
қозғалады. Импульстер ұзынша мидағы ас қорыту орталығына, содан кейін
асқазан безіне келіп, асқазан шырынын бөліп алады.

2. Ас қорыту жүйесіне зиянын тигізетін заттар

 Ас қорыту жүйесі ас қорыту жолдары мен ас қорыту бездерінен
тұрады. Негізгі бөлім ас қорыту жолдарының білдіреді, шын мәнінде, ұзақ
тұтқаны басталатын ауыз қуысына біртіндеп өту в гортань, өңеш, асқазан,
жіңішке және жуан кишечники. Әрбір органның өзінің маңызды міндеті бар
және әркім ас қорыту процесі тұрақты болуы үшін жақсы жұмыс істеуі керек.
Организм ас қорыту жүйесі арқылы өтетін тағамнан қажетті заттарды алады.
Бұл қоректік заттар мен энергия қалыпты өмір сүру үшін қажет. Процестің
тек бір бөлігі дұрыс емес болса да, ас қорыту баяу және тұрақсыз болады.
Қысқаша айтқанда, Ас қорыту жүйесі қоректік заттарды сіңіретін ағзалардың
жиынтығы болып табылады.
Ас қорыту процесінде жұқа және қалың ішектің рөлі негізінен:
-қоректік заттарды сіңіру
-уыттар мен қалдықтарды шығару
-"жақсы бактериялар" немесе пробиотиктер арқасында кейбір витаминдерді
синтездеу.
Ас қорытудың соңғы кезеңі тоқ ішекте орын алады. Қалың ішек су мен
минералдардың резорбциясын қамтамасыз етеді, ал ондағы микробтар
сіңірілмеген тамақты бұзады. Тоқ ішектің рөлі нәжісті қалыптастыру және
шығару. Бұл заттардың барлығы ішекте 12-ден 24 сағатқа дейін қалады. Тоқ
ішектің қабырғасына ішектің қысқаруын күшейтетін және ішектің
шығарылуын бақылайтын күшті бұлшық ет бекітіледі.
Баяу және тұрақсыз ас қорыту: бұл не?
Қазіргі өмір салты баяу және тұрақты емес ас қорыту мен іш қатуға
әкеледі. Әр адамның өз ас қорыту ырғағы, қиын, тұрақты емес нәжісі күніне
бір реттен аз болса да, ішектің толық босатылмауын сезіну баяу ас қорыту
көріністері деп санауға болады. Физикалық белсенділіктің жеткіліксіздігі,
суды жеткіліксіз тұтыну, кейбір метаболикалық аурулар, стресстер, белгілі
бір дәрі-дәрмектерді қабылдау немесе ішекті үнемі босату қажеттігімен
елемеу ас қорыту жүйесінің тұрақты емес жұмыс істеу проблемасына елеулі
дәрежеде ықпал етеді, мұндай жағдайдың негізгі себебі біз жейтін (немесе
жемейтін) өнімдер болып табылады.
Баяу ас қорыту ағзадағы зиянды заттардың қажетсіз кідіруіне әкеледі,
иммундық жүйенің тиімділігін төмендетеді және денсаулық жағдайына қауіп
төндіреді. Іш қату, баяу және тұрақсыз ас қорыту өмір сүру сапасын
айтарлықтай төмендетіп, еңбек өнімділігінің төмендеуіне, депрессия мен
үрейленудің дамуына әкелуі мүмкін. Бұл кең таралған проблема денсаулық
пен өмір сапасына елеулі әсер етеді.
Біздің ішек-заманауи өмір салты пайда емес, өте күрделі механизм.
Тағамдардан, сусындардан, дәрі-дәрмектерден және қоршаған ортадан ағзаға
кіретін барлық зиянды заттар, сайып келгенде біздің ас қорыту жүйесінің
денсаулығына теріс әсер етеді және оның функционалдығын төмендетеді.
Кейбір созылмалы бұзылыстарды жою және ағзамызды нығайту үшін күн
сайын ас қорытуды ынталандыру және жинақталған зиянды заттарды шығару
қажет.