Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі

«Ш.Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті»ШЖҚ РМК

Практика бойынша есеп

Практика өту орны:«Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығы» АҚ
Ақмола филиалы
Практика түрі: өндірістік
Мерзімі: 23.01.2019-30.03.2019
Ұзақтығы: 10 апта
Дайындаған: Хамит Азина Ғ. БТК-52
Қабылдаған: Темирбекова Нургуль Гельмановна

Кокшетау 2019
 Кіріспе

"Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығы" акционерлік қоғамы

("НаЦЭкС" АҚ) – Стандарттау, метрология және өнімдерді, қызметтерді
сертификаттау, менеджмент жүйесі және басқа да қызметтер саласында
қызмет көрсету жөніндегі, тұтынушылардың талаптарын барынша
қанағаттандыруды қамтамасыз етуге ұмтылатын қазақстандық нарықтағы
жалғыз кәсіпорын. 2008 жылы компания Еуропалық Бизнес Ассамблеясының
"Еуропалық сапа" номинациясы бойынша жоғары халықаралық марапатына
ие болды.

Бұл Қазақстанның ірі әкімшілік орталықтарында 18филиалы орналасқан

және өз құрылымында сәйкестікті растау (сертификаттау) жөніндегі
органдары, стандарттау қызметтері мен метрологиялық қызметтері бар.
Өнімдер мен қызметтердің, сондай-ақ менеджмент жүйелерінің сәйкестігін
растау саласындағы жұмыстарды орындау құқығына Қазақстан
Республикасының аккредиттеу жүйесіндегі субъектілерінің 2008 жылғы 30
желтоқсандағы № KZ тізілімінде тіркелген.

Компания штатында 1400-ден астам адам еңбек етеді, оның 373-і өнімнің,
қызметтердің, менеджмент жүйелерінің сәйкестігін растау жөніндегі,
тауардың шыққан елін анықтау жөніндегі сарапшы-аудиторлар, сондай-ақ
өлшеудің 17 түрі бойынша 326 салыстырып тексеруші, өлшем бірлігін
қамтамасыз ету саласындағы 32 техникалық сарапшы және өлшеу құралдары
мен сынақ жабдықтарын жөндеу және түзету саласындағы 23 маман қызмет
етеді.
Шоқан Уалиханов атындағы университетінен 5 студент Көкшетау
қаласында орналасқан Ұлттық сараптау және серификаттау орталығына
жіберілген болатын. Практика мерзімі 21қаңтардан бастап 26наурызға дейін
жүргізілді.
Қауіпсіздік ережелер

Өндірістік практиканың алғашқы күні қауіпсіздік ережелерінен басталды.

Қауіпсіздік ережелерімен танысқаннан кейін, қолды қойып қана зертаналық
жұмыстарға рұқсат етілген болатын.
1. Біріншіден зертханалық кабинетке лобаранттың рұқсатымен ғана
кіруге болады, содан кейін әрбір орындалатын жұмыспен танысып, ондағы
қолданылатын заттардың қасиеттерімен, құрал-жабдықтардың нақты
өздерімен әрі не үшін қолданылатынын айқындап алу керек.
2. Кабинетте жұмыс кезіндегі қауіпсіздікті қамтамасыз ететін
дүниелердің: бастапқы көмек көрсететін дәріханалық қобдишаның, көзді
жуатын айдалған судың, өрт сөндіргіштің, оттың бетін жауып кішігірім өртті
сөндіретін жамылғыш пен құм салған ыдыстың, қан тоқтатқыш қоспаның,
йод ерітіндісінің т.б. тұрған жерін дәл біліп алу керек.
3. Реактив салынған ыдыстың сыртында жазылған заттың формуласы кем
дегенде екі рет қарап, іздеп отырған заттың дәл сол ма айқындап алған жөн.
4. Реактивтерді қолмен ұстауға, дәмін татып көруге болмайды. Егер газ
күйіндегі заттың иісін сезгің келсе, оның ыдысын мұрыннан алысырақ ұстап,
аздап желпіп көру керек.
5. Реактиві бар ыдыстың аузына үңілмейді, жанынан қарайды.
Сынауықтың ашық аузын оқушы өзіне немесе жанындағы адамға қаратып
ұстамауы керек.
6. Артық алынған реактивтің қалғанын қайтадан таза зат салынған ыдысқа
салуға немесе құюға болмайды. Кабинетте тек қана таза зат пен таза ыдыс
қолданылатынын үнемі есте ұстаған жөн.
7.Әсіресе қышқылдармен немесе сілтілермен жұмыс істегенде абай
болыңдар! Егер реактив денеге немесе киімге тиіп кетсе, бірден суды көбірек
пайдаланып, жуып жіберген дұрыс.
8. Реактивтің әсерінен денедегі аздап күйіп қалған жерді суық ағынды
сумен жақсылып шаю керек. Содан кейін барып тиісті дәрігерлік көмек
көрсетіледі.
9. Лабораториядан шығар алдында суды тоқтатқандығына, газды,
қыздырғыш торды өшіргендігіне көз жеткізу қажет.
Астық тұқымдастар.Олардың типтерімен танысу

Жер шарында кең тараған. 650-дей туысы, 10 мыңнан аса түрі белгілі.
Қазақстанның барлық облыстарына тараған 83 туысы, 418 түрі бар. Астық
тұқымдасының тамырлары шашақты келеді, ал сабағы жұмыр, іші қуыс,
бунақтармен бөлінген. Кейбіреуінің буын аралықтары жұмсақ ұлпалы
(мыс., қант қамысы, жүгері, т.б.). Сабақтарының ұзындығы 1 – 2 см-ден 30 –
40 м-ге дейін, ал жуандығы 0,5 мм-ден 20 – 30 см-ге дейін жетеді. Сабаққа екі
қатар кезектесіп орналасқан жапырақтары – жіңішке
таспа, қандауыр, жұмыртқатәрізді. Астық тұқымдасының гүлі көбінесе қос
жынысты, кейбіреулері ғана дара жынысты (жүгері) болады. Олардың гүл
құрылысы басқа өсімдіктерден өзгеше келеді. Көбіне гүлінің сыртын гүл
қабыршағы қоршап тұрады. Бір немесе бірнеше гүлдерден топталған
масақшадан – шашақбас, айдар, масақ, собық, сыпыртқы бас, яғни күрделі
гүлшоғыры құралады. Астық тұқымдасының көбі жел арқылы тозаңданады.
Жемісі – бір тұқымды дәнек, кейде жаңғақша. Жеміс қабығы (қауызы)
тұқымға жабысып тұтасып біткен. Астық тұқымдасы түптену түрлеріне
байланысты тамыр сабақты, селдір түпті және тығыз түпті болып үш топқа
бөлінеді. Тамыр сабақты Астық тұқымдасының түп өскіндері түптену
буынына тік (перпендикуляр) бағытта шығып, өсімдік сабағына қатарласа
өседі (мыс., бидайық, айрауық, қамыс, т.б.). Селдір түпті Астық
тұқымдасының түптену буыны топырақ бетіне жақын орналасады
(мыс., арпабас, сұлыбас). Тығыз түпті Астық тұқымдасының түптену буыны
топырақ бетінде өседі (мыс., бетеге, қау, селдірек). Астық тұқымдасы
шабындық пен жайылымдықтарда өсімдіктердің 1/3 бөлігін, орманды және
далалы аймақтарда мал азығының 1/2 бөлігін құрайды. Астық тұқымдасының
дәнді (мыс.: бидай, күріш, сұлы, арпа, тары, т.б.), мал азықтық түрлері де
(мыс., шалғындық қоңырбас, жүгері, селеу, т.б.), арамшөптері де
(мыс., қарасұлы, жасыл қонақ, түлкіқұйрық, т.б.) кездеседі. Астық
тұқымдасытары сабандарын қағаз, тоқыма, химия өндірістері мен құрылыста
қолданады. Сондай-ақ оларды мәдени орындарды көгалдандыру және құм
тоқтату үшін де өсіреді.
 Астық тұқымдастарының ылғалдылығын анықтау.

Ылғалдылықты ГОСТ 13586.5-2015 бойынша анықтадық.

Терминдер мен анықтамалар.
Осы бойынша терминдер мен осындай анықтамалар қолданылады:
1 Бастапқы анықтау (өлшеу): тауарға ілеспе құжатқа енгізілген астықтың
орташа сынамасындағы ылғалдылық көрсеткішін өлшеу нәтижесі.
2 Бақылау анықтамасы (өлшеу): астықтың ылғалдылығын өлшеу нәтижелері
бойынша келіспеушіліктер туындаған кезде жүргізілетін астықтың орташа
сынамасындағы ылғалдылық көрсеткішін өлшеу нәтижесі.
Өлшеу құралдары, қосалқы жабдықтар мен реактивтер
1. ылғалдылықты өлшеу диапазоны 5%-дан 45% - ға дейін, сондай-ақ ±0,
5% ылғалдылықты өлшеу кезінде негізгі абсолюттік қателіктің рұқсат етілген
мәндерінің шегі бар ауа-жылу дәнінің ылғалдылығын өлшеуге арналған
қондырғы.
Ескерту-стандартты қабылдаған және мемлекеттік сынақтардың
нәтижелерін өзара тану туралы Келісімге қосылған мемлекеттердің өлшем
құралдарының мемлекеттік тізіліміне енгізілген әуе-жылу қондырғылары
қолданылады.
2. Кептірудің жұмыс аймағында температураны 100°С-тан 150°С-қа дейін
құруды және ұстап тұруды қамтамасыз ететін, берілген мәннен ± 2°С-тан
аспайтын электр кептіргіш Шкаф. Кептіру шкафының камерасында
температураны 105°С дейін қалпына келтіру ұзақтығы оған бюкс салғаннан
кейін 4 мин артық емес.
3. МЕМСТ OIML R 76-1 бойынша немесе стандартты қабылдаған
мемлекеттердің аумағында әрекет ететін нормативтік құжаттар бойынша
рұқсат етілген абсолюттік қателіктің шегі ±0, 01 г; ±1 г.
4. Тербеліс жиілігі 180 мин кем емес зертханалық себу-1.
5. МЕМСТ 6613 бойынша диаметрі 5, 0 мм дөңгелек саңылаулары бар тор
төсемнен жасалған елеуіш.
6. ГОСТ 6613 бойынша N 1 және n 08 Електері
7. ЛЗМ типті зертханалық диірмен немесе басқа типті, дәннің берілген
ірілігіне дейін ұсақтауын қамтамасыз ететін диірмен.
Ескертпе-диірмен ылғал сіңірмейтін, оңай тазартылатын, астықты жылу
Бөлмей және қоршаған ауамен жанаспай ірілігі бойынша тез және біртекті
ұсақтауды қамтамасыз ететін материалдан дайындалуы тиіс.
8. Ү АУО типті алдын ала кептіруден кейін астық сынамаларын
салқындатуға арналған Аппарат.
9. Зертханалық бюкс салқындатқыш (ОБЛ).
10. ГОСТ 29027 бойынша бекітілген типтегі диэлькометриялық ылғал
өлшегіштер, абсолюттік қателігі бар 5% - дан 40% - ға дейінгі диапазонда
астық ылғалдылығын өлшеуді қамтамасыз ететін, артық емес:
- 17,0% - дан жоғары астық ылғалдылығын өлшеу диапазонында ±1, 5%.
 Ескертпе-астықтың ылғалдылығын алдын ала өлшеу үшін стандартты
қабылдаған және мемлекеттік сынақтардың нәтижелерін өзара тану туралы
Келісімге қосылған мемлекеттердің өлшем құралдарының мемлекеттік
тізіліміне енгізілген ылғал өлшегіштер қолданылады.
11. жүгері собығының өзекшелерін ұсақтауға арналған зертханалық
ұсақтағыш.
12. биіктігі 20 мм және диаметрі 48 мм қақпағы бар металл (коррозияға
қарсы) Бюкстер.
13. торлы түбі және қақпағы бар (торлы), тор тесігінің көлемі 0, 45 мм,
биіктігі 15 мм және диаметрі 77 мм Бюкстер.
14. Эксикатор ГОСТ 25336 бойынша орындау 2 ГОСТ 9147 бойынша
Фарфор салмасы бар, тиімді құрғатқышпен толтырылған - хлорлы кальций
ГОСТ 450 бойынша немесе күкірт қышқылы ГОСТ 4204 бойынша
(тығыздығы 1, 84 г/см кем емес) немесе басқа да құрғатқыштармен.
Ескерту-жұмыс ұзақтығына байланысты, бірақ айына кемінде бір рет
хлорлы кальций Фарфор тостағанына оны аморфты массаға айналдырғанға
дейін қыздырады. Күкірт қышқылын қолдану кезінде оның тығыздығын
тексереді (егер тығыздығы 1, 84 г/см-ден кем болса, қышқыл ауыстырылады).
15. Сынама алу
Астық сынамаларын іріктеу ГОСТ 13586.3 бойынша жүргізіледі.
16. Өлшеу жүргізуге дайындық
17. Орташа Сынамадағы астықтың ылғалдылығын өлшеу үшін мұқият
араластырылғаннан кейін салмағы (300 ± 10) г өлшеуішті бөліп, оны
көлемнің үштен екісіне толтырып, контейнерге салады (5.17 қараңыз).
Ескертпе - егер астықтың температурасы (20±5)°С төмен болса,
сынамалы контейнерді көрсетілген температурамен теңестірілгенге дейін
зертханада орналастыру қажет.
18. Өлшеу жүргізер алдында бюкстерді (5.12, 5.13 қара) мұқият жуады
және (105±2)°С температурада кептіргіш шкафта 60 минут бойы кептіреді.
19. Бөлінген астықта ылғал өлшегіштердің көмегімен ылғалдылықты
өлшейді (5.10 қара).
20. Ылғалдылығы 17, 0% (қоса алғанда) дейінгі астық үшін өлшеулер
алдын ала кептірусіз жүргізіледі. Ылғалдылығы 17, 0% - дан жоғары астық
үшін өлшеуді 9, 0% - дан 17, 0% - ға дейінгі шектерде қалдық ылғалдылыққа
дейін алдын ала кептіре отырып жүргізеді. Сұлы мен жүгері дәндері үшін
алдын ала кептіру ылғалдылығы 15, 5% жоғары болғанда жүргізіледі.

Ылғалдылықты анықтауға арналған экспересс әдісі.

Вилли аппараты. Wile 55.

 Бидайдың ылғалдылығын анықтау.

Бидайдың ылғалдылығын ГОСТ Р 52554-2006 бойынша анықтадық.

1 Типтері мен түрлері.
1.1. Бидайды оның технологиялық, тағамдық және тауарлық
құндылықтарына байланысты орнықты табиғи белгілері бойынша және кіші
түрлерге табиғи белгілері (шыны тәрізді және түсі) бойынша бөлінеді.
1.2 Белгіленген нормалардан артық басқа түрдегі бидай дәндерінің қоспасы
бар бидай құрамын пайызбен көрсете отырып, "типтердің қоспасы" деп
анықтайды
.1.3. Шыны тәрізділігі бойынша осы түрдің талаптарына сәйкес келетін, бірақ
оның түсі бойынша талаптарға жауап бермейтін барлық түрдің I-IV түріндегі
бидай шыны тәрізділігі бойынша жауап беретін түрге жатқызылады.
1.4 Пісудің, жинаудың немесе сақтаудың қолайсыз жағдайларының
нәтижесінде өзінің табиғи түсін жоғалтқан бидай түрін "қарайған" (қара
реңктер болған жағдайда) немесе "түссізденген" деп анықтайды.

2 Негізгі астықтың, арамшөпті және астық қоспаларының құрамы

2.1 Негізгі астыққа жатады:
 бидайдың толық және бүлінген дәндері, олардың бүліну сипаты
бойынша арамшөпті және астық қоспаларына жатпайтын;
 Сынған және алынған бидай дәндері салмағының 50% - ы олардың
бүліну сипаты мен мөлшеріне қарамастан;
 5-сыныпты бидайда - стандарттарға сәйкес осы дақылдарға олардың
арамшөпті және дәнді қоспаларға бүліну сипаты бойынша
жатқызылмаған астық және басқа да дәнді және дәнді-бұршақты
дақылдардың тұқымдары.

2.2 Арамшөп қоспасына жатады:

 диаметрі 1,0 мм тесіктері бар елек арқылы өтетін барлық өту;
 диаметрі 1,0 мм саңылаулары бар елеуіштің қалдығы:
 минералды қоспа-жер кесектері, малтатас, шлак, кен және т. б.
бөлшектері.;
 органикалық қоспа - сабақтардың, масақтың өзекшелерінің, остидің,
пленканың, жапырақтардың және т. б. бөліктері.;
 барлық жабайы өсімдіктердің тұқымдары;
 бидайдың, қара бидайдың, арпаның және полбаның бүлінген дәндері
қоңырдан қара түске дейін анық бұзылған эндосперммен;
3 Бидайға қатысты ГОСТ-тар

3.1 сынама алу-ГОСТ 13586.3 бойынша.

3.2 иіс, түс және түссіздікті анықтау - ГОСТ 10967 бойынша.
3.3 ылғалдың салмақтық үлесін анықтау-ГОСТ 13586.5 бойынша.
3.4 белоктың салмақтық үлесін анықтау-ГОСТ 10846 бойынша.
3.5 арамшөпті және дәнді қоспаларды анықтау-ГОСТ 30483 бойынша.
3.6 зиянкестермен залалдануын анықтау-ГОСТ 13586.4 бойынша.
3.7 типтік құрамды анықтау-ГОСТ 10940 бойынша.
3.8 натураны анықтау-ГОСТ 10840 бойынша.
3.9 шыны тәрізділікті анықтау-ГОСТ 10987 бойынша.
3.10 дән маңызының салмақтық үлесі мен сапасын анықтау-ГОСТ 13586.1
3ойынша.
3.11 құлау санын анықтау-ГОСТ 27676 бойынша.
3.12 пестицидтерді анықтау-ГОСТ 13496.20.
3.13 сынапты анықтау-ГОСТ 26927 бойынша.
3.14 мышьякты анықтау-ГОСТ 26930 бойынша.
3.15 қорғасынды анықтау-ГОСТ 26932 бойынша.
3.16 кадмийдің анықтамасы-ГОСТ 26933 бойынша.
3.17 фузариозды дәндерді анықтау ГОСТ Р 51916.
3.18 микотоксиндерді анықтау: афлатоксин ВГОСТ Р 52554-2006 бидай.
Техникалық шарттар - [2] бойынша; дезоксиниваленол - [3] бойынша; Т-2
токсин, зеараленон - МЕМСТ 28001 бойынша.
3.19 радионуклидтерді анықтау (цезия-137, стронция-90) - бойынша.
Нанның ылғалдылығын анықтау.

Нанның ылғалдылығын ГОСТ 21094-75 бойынша анықтадық.

1. АППАРАТУРА ЖӘНЕ МАТЕРИАЛДАР
1.1.Талдау жүргізу үшін келесі аппаратура мен материалдарды қолданады:
электр кептіргіш шкаф;
пышақ, үккіш немесе механикалық ұсақтағыш;
ішкі өлшемі бар қақпағы бар металл кесе: диаметрі - 45 мм; биіктігі-20 мм;
МЕМСТ 24104-80 бойынша жалпы мақсаттағы зертханалық таразылар;
сағаттар.
2. ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУ
2.1. Салмағы 0,2 кг артық нан және нан-тоқаш өнімдерінің ылғалдылығын
анықтау
2.1.1. Зертханалық үлгі шамамен тең екі бөлікке көлденең кесіледі және бір
бөліктен қалыңдығы 1-3 см сынықтарды кеседі, доптарды қабықтан 1 см
жуық қашықтықта бөледі, барлық қосылыстарды жояды (мейіз, повидло,
жаңғақ және т.б., көкнәрден басқа
2.1.2. Дайындалған сынаманы пышақпен, үккішпен немесе механикалық
ұсақтағышпен тез және мұқият ұсақтайды, араластырады және алдын ала
кептірілген және тараланған қақпағы бар металл шыныаяқшаларда екі ілгіш,
әрқайсысы 5 г-нан, қателігі 0,05 г-нан аспайтын өлшейді.
2.1.3. Түбі астына қақпағы бар ашық шыныаяқтардағы маңдайшаларды
кептіру шкафына салады. СЭШ-1 және СЭШ-3М маркаларының
шкафтарында ілгіштер тиеу сәтінен бастап тостағандарды түсіру сәтіне дейін
45 минут бойы 130 °С температурада кептіріледі. Кептіргіш шкафты
толтырғаннан кейін температураны 130 ° С дейін төмендету және арттыру
ұзақтығы 20 минуттан аспауы тиіс.
Сэш-1 маркалы кептіргіш шкафта аспаларды тегіс кептіру үшін кептіру
процесінде шыныаяқтары бар дискіні екі-үш рет бұрады, СЭШ-3М маркалы
шкафта диск автоматты түрде негізгі қыздыруды қоса отырып айналады.
Басқа маркадағы электрошкафтарда ілгіштерді кептіруге рұқсат етіледі. Бұл
ретте түбі астына қақпақтары бар ашық шыныаяқтардағы маңдайшаларды
алдын ала қыздырылған шкафқа салып, 130 °С температурада 40 мин бойы
кептіреді.
Кептіргіш шкафқа тостағандарды салған сәттен бастап 130 °С температураға
10 мин аспайтын уақыт ішінде қол жеткізілуі тиіс.
Кептіру процесінде барлық маркадағы кептіру шкафтарында белгіленген
температурадан ±2 °C ауытқуға жол беріледі.
2.1.4. Кейін кептіру чашечки шығарып алады, сол қақпақтарымен және
ауыстырады да эксикатор салқындату үшін. Салқындату уақыты 20 минуттан
кем және 2 сағаттан артық болмауы тиіс.
3.2. Салмағы 0,2 кг және одан кем нан-тоқаш өнімдерінің ылғалдылығын
анықтау
3.2.1. Іріктелген зертханалық үлгінің ортасынан қалыңдығы 3-5 см
сынықтарды кеседі, доптарды қабықтан ажыратады және барлық
қосылыстарды жояды (мейіз, повидло, жаңғақ және т.б., көкнәрден басқа).
Бөлінген сынаманың салмағы 20 Г кем болмауы тиіс.
3.2.2. Ылғалдылығы қабығымен бірге анықталатын бұйымдар (мысалы, қара
өрік, май және т.б.) шамамен тең төрт бөлікке (секторға) кесіледі, содан кейін
әрбір зертханалық үлгіден бір бөлігін бөліп алады жән е барлық
қосылыстарды (көкнәрден басқа) жояды. Бөлінген сынаманың салмағы 50 г
кем болмауы тиіс.
Одан әрі ылғалдылықты тт-да көрсетілгендей анықтайды.4.1.2-4.1.4.

Бос ыдыстың салмағын анықтау Затпен салмақ анықтау

Кептіргіш шкаф
5. НӘТИЖЕЛЕРДІ ӨҢДЕУ
4.1. Ылғалдылығы (МЕМСТ 21094-75 нан және нан-тоқаш өнімдері.
Ылғалдылықты анықтау әдісі пайызда мынадай формула бойынша есептеледі

,
m1- кептіруге дейінгі ілмемен кесе массасы, г;
m2- кептіруден кейінгі өлшенуі бар тостағанның салмағы, г;
m3- бұйымның ілу салмағы, г.
Соңғы нәтиже үшін екі параллельді анықтамалардың орташа арифметикалық
нәтижелері қабылданады.
Бір зертханада ылғалдылықты параллельді анықтау нәтижелері арасындағы,
сондай-ақ әр түрлі зертханаларда бір орташа сынамадан алынған
зертханалық үлгілердің ылғалдылығын бір мезгілде анықтау нәтижелері
арасындағы жол берілетін алшақтықтар 1% - дан аспауы тиіс.
Ылғалдылықты 0,5% - ға дейінгі дәлдікпен есептейді, бұл ретте 0,25-ке
дейінгі үлестерді алып тастайды; 0,25-тен жоғары және 0,75-ке дейінгі
үлестерді қоса алғанда 0,5-ке теңестіреді; 0,75-тен жоғары үлестерді бірлікке
теңестіреді

Нәтижесі:

Бастапқы өлшеу Кейінгі өлшеу

Б1 40,46+5=45,46 Б1 43,33

Б7 40,54+5=45,54 Б7 43,46

Б9 40,52+5=45,52 Б9 43,60

Б6 40,53+5=45,53 Б6 43,47

Формула бойынша шыққан мәні:

Б1- 5,26
Б2- 5,13
Б9- 5,08
Б6- 5,08
Нанның кеуектілігін анықтау

Нанның кеуектілігін ГОСТ 5669 арқылы анықтадық

Ол үшін кесек доптарынан қабықтан 1 см кем емес қашықтықта аспап

цилиндрінің ойықтарын жасайды, ол үшін алдын ала өсімдік майымен
майланған цилиндрдің өткір шеті кесек доптарына айналмалы қозғалыспен
енгізеді. Толтырылған доптың цилиндрі науаға оның жиегі науадағы ойыққа
тығыз кіретіндей етіп салынады. Содан кейін нан доптарын цилиндрден
тығынмен, шамамен 1 см-ге итеріп, оны цилиндрдің шетіне өткір пышақпен
кеседі. Доптың кесілген бөлігі жойылады. Цилиндрде қалған доптарды
төлкемен науаның қабырғасына дейін итеріп, цилиндрдің шетінен кеседі.
Бидай нанының кеуектілігін анықтау үшін үш цилиндрлік қазу, қара бидай
наны және ұн қоспасынан жасалған нан үшін - әрқайсысы 27±0, 5 см3
көлемінде төрт қазу жасалады. Дайындалған ойықтарды бір уақытта өлшейді.
Бір тілімшеден ойып алуға болмайтын жеке бұйымдарда екі тілімшеден
немесе екі бұйымнан ойып алу жасалады.

Журавлев құралы Дайын болған нан

 Нанның таразыдағы салмағы

Нәтижені өңдеу:

Кеуектілік П, %, формула бойынша анықталады:

V – Жалпы нанның салмағы, см3;

m – дайын нанның салмағы г;

ρ-тығыздығы.

Формула бойынша шыққан мәні:

V=81

M=42.80

P=1.31

P=42,80/1,31=32.67-81=-48.32/81*100=60.00

Нанның қышқылдығы анықтау.

Ол ГОСТ 5670-96 бойынша анықталады.Ол үшін 25, 0 г үгінділерді өлшейді. Аспаны

сыйымдылығы 500 см3 құрғақ бөтелкеге (сүт түріндегі), жақсы оралған тығыны бар
салады. Сыйымдылығы 250 см3 өлшеуіш колбаны 60°С температураға дейін қыздырылған
тазартылған сумен толтырады. Шамамен 1/4 алынған дистилденген судың переливают "
бөтелкесін бастап түйіршіктерімен, тез растирают ағаш лопаточкой масса алу үшін, елеулі
комочков нерастертой үгіндісі. Алынған қоспаға өлшеуіш колбадан қалған барлық
тазартылған суды қосады. Шөлмекті тығынмен жауып, 3 минут бойы жігерлі шайқайды.
Сілкілегеннен кейін қоспаны 1 мин бойы тұндырады және қалған сұйық қабат құрғақ
стақанға жиі електен немесе дәке арқылы абайлап құяды. Стаканнан 50 см3 ерітіндіден
әрқайсысының сыйымдылығы 100-150 см3 екі конустық колбаға пипеткамен алады және
натрий гидротототығы немесе фенолфталеиннің 2-3 тамшысы бар калий гидротототығы
ерітіндісімен титрлейді.
Өлшеу үшін дайындау. Өлшеу процессі.

Қышқылдығын анықтау.

Қышқылдық X, формула бойынша табылады:

V – концентрациясы 0, 1 моль/дм3натрий гидроксидінің массасы, титрлеу жасау үшін, см3;

V1 – дистильденген судың массасы, см3;

а -100г массағс коэффицент;

K – натрий гидроксиді мөлшері 0, 1 моль/дм3;

m – дайын нанның массасы, г;

V2 – титрлеу жасалу үшін алынған масса, см3.

Формула бойынша есептің мәні:

M=25гр

Х= 2V*K

Х=2,07*0,94=1,5

V(NAOH)=0.7
Құрғақ сүттің ылғалдылығын анықтау.

Құрғақ сүттің ылғалдылығын ГОСТ 3626-73 осы бойынша анықтадық.

Керекті құралдар:
СЭШ типті немесе басқа ұқсас типті электр кептіргіш шкаф, эксикатор ,
шыны бюкс , шыны таяқшалар, марля, КаСL, HCl, дист су, ауыз суы. 2-ші
сыныпты дәлдікті зертханалық таразылар, тексеру бөлу бағасы 0,001 г артық
емес ГОСТ 24104-88;
Талдауға дайындық:
Металл бюкс түбіне екі қабат дәкені салып, 105 °С 20-30 мин бойы қақпағы
ашық кептіреді,және эксикаторда 20-30 мин бойы қақпағын ашып
салқындатады, содан кейін өлшейді.
Талдау жүргізу:
Дайындалған бюкске пипеткамен 3мм сүт алып. Ылғал мен құрғақ затты
анықтау әдістері арқылы зерттелетін өнімнің дәке бетіне біркелкі бөле
отырып және қақпақпен жаба отырып, өлшейді. Содан кейін ашық бюкс пен
қақпақты 105 °С-тан 60 минутқа кептіру шкафына салады, содан кейін бюкс
жабады, салқындатады және өлшейді.
Кептіру мен өлшеуді 20-30 минуттан кейін 0,001 г аспайтын екі жүйелі
өлшеулер арасындағы массада айырмашылық алынғанға дейін
жалғастырады.
Дәке саптаманың бетінде құрғақ қалдық біркелкі ашық-сары түс болуы тиіс.
Жмых. Рапс ылғалдылығын анықтау.
ГОСТ 11048-95

Рапс — майлы әрі азықтық дақылдарға жататын бір жылдық шөптесін

өсімдік. Дақыл ретінде б.з.б. 4-мыңжылдықтан бастап белгілі. Р. күздік және
жаздық болып бөлінеді. Суыққа төзімді, құрғақшылыққа төзімсіз өсімдік.
Тұқымы 1 — 3ӘС-та өне бастайды, жас өркені –3 — 5ӘС-қа үсімейді.
Ылғалды ең көп қажет ететін кезеңі гүлдену, дәнінің толысып, пісу сәті.
Күздік Р-қа қарағанда жаздық Р. климат жағдайларына төзімдірек. Вегетац.
кезең күздік Р-та 270 — 300 күн, жаздық Р-та 80 — 100 күнге созылады.
Айқас тозаңданады. Барлық майлы дақылдардың ішінде күздік Р. айрықша
топырақ талғайды, ол қоректік заттары мол, қышқылдау ортасы бар
топырақтарда жақсы өнім береді. Ал жаздық Р. ауыр саздақ және жеңіл
құмдақ топырақтардан басқа жерлердің бәрінде өсіп, өнім бере алады. Күздік
Р-тың алғы дақылдары ретінде күнбағыс, жүгері, ерте пісетін картоп, көк
азық үшін себілетін күздік қара бидай дақылдарын атауға болады. Р-тың
дәнінде 43%-дан (жаздық) 50%-ға (күздік) дейін май болады. Майын тағам
ретінде және тех. мақсаттарға, сабын қайнату, тоқыма, металлургия, бояу,
полиграфия, тері, т.б. өндірістерде пайдаланады. Р-тың 100 кг көк
балаусасында 15,7 кг мал азықтық өлшем бар және ол витаминдерге (А, С)
бай, жақсы қорытылады. Ауыспалы егістерде аралық дақыл ретінде себілген
Р. малға күз және көктем айларында жақсы жайылым. 1 га-дан 10 — 30 ц
өнім алуға болады. Тұқымын қатар аралығын 15 см етіп, кең қатарлы әдіспен,
8 — 12 кг/га мөлшерде, 2 — 4 см тереңдікте себеді. Жаздық Р. Солтүстік
Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола облыстарында, ал күздік Р. Атырау,
Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстарында өсіріледі. Қарағанды және
Қостанай облыстарында жаздық Р-ты дән алу үшін де, мал азықтық дақыл
ретінде де егеді.
1 Техникалық талаптар
1.1 Рапсалы Күнжара белгіленген тәртіппен бекітілген технологиялық
регламент бойынша осы стандарттың талаптарына сәйкес әзірленуі тиіс.
1.2 Сипаттамалары
1.2.1 Органолептикалық көрсеткіштер бойынша Күнжара 1-кестеде келтірілген талаптарға
сәйкес болуы тиіс.
Көрсеткіш Сипаттамасы ГОСТ сынамасы

Түсі Сұрдан ашық ГОСТ 13979.4 бойынша

қоңырға дейін.

Иісі Рапс майына тән, ГОСТ 13979.4 бойынша

бөтен иіссіз.
1кесте. Органолептикалық көрсеткіш
 Газдалған сусындардың қышқылдығын анықтау.

Сусындардың қышқылдығын ГОСТ 6687 бойынша анықтадық

Ең алдымен газдалған сусындарды көміртегінің қос тотығынан босату
керек.
600-700см3 Сусынды сыйымдылығы 1000 конустық немесе тегіс түкті
колбаға алкогольсіз өнеркәсіп өнімдерін құяды. Құрғақ заттарды анықтау
әдістері (түзетумен) және колбаны жауып, 20-25 мин бойы шайқайды, 5 мин
аралықпен 30 с 3-4 рет жабады немесе микрокомпрессордың көмегімен 15
мин бойы сынама арқылы ауаны өткізеді. Содан кейін сусын 20 °С
температураға дейін су моншасында жеткізіледі және өлшеуге арналған таза
құрғақ цилиндрге шыны құйғышта мақта арқылы сүзеді.
Сыйымдылығы 250 см термотөзімді шыныдан жасалған үш конустық
колбаға өлшеуіш цилиндрдің көмегімен 100 см тазартылған су құйып, оны
қайнатқанға дейін қыздырады. Жартылай көміртегінің қос тотығынан
босатылған және газдалмаған газдалған сусынның орташа сынамасынан
қайнайтын суы бар колбалардың әрқайсысына 10 см пипеткамен алынады.
Қараңғы боялған сусындар мен квастар үшін 200 см қайнаған тазартылған су
қосылған колбаға 5 см сусын алады. Колбаны воронкамен жауып, оның
ішіндегісін 5 мин бойы қайнатады. Газдалмаған сусындар үшін көміртегінің
қос тотығынан босатылған қайнаған емес, суық тазартылған суды
пайдаланады; қайнату жүргізілмейді.
Тауарлық шәрбаттар үшін 2 см пипеткамен көміртегінің қос тотығынан
босатылған 200 см суық дистилденген суы бар колбаға шәрбатты алады;
қайнату жүргізілмейді.
Қайнату аяқталғаннан кейін колбаның ішіндегісін ағынды суда бөлме
температурасына дейін тез салқындатады. Салқындатылған ерітіндіге 10 г/дм
салмақтық концентрациясы фенолфталеин спирттік ерітіндісінің 4-5
тамшысын қосады және 30 С бойы жоғалып кетпейтін қызғылт бояу пайда
болғанға дейін 0,1 моль/ДМ концентрациясы натрий гидрототототототығы
ерітіндісімен титрлейді.
 Астық тұқымдастары.Өсу энергиясы мен қабілетін анықтау әдістері.

Өсу энергиясы мен қабілетін ГОСТ 10968-88 бойынша анықтадық

Анықтауға дайындық;
50г астық-ірі тұқымды дақылдар (бидай, арпа, қара бидай, сұлы және т. б.)
үшін немесе
30г астық - ұсақ тұқымды дақылдар (тары, құмай және т. б.)
Бөлінген астықтан арамшөпті және астық қоспаларына зақым келтіру сипаты
бойынша тиісті дақылға стандартпен жатқызылмаған 500 бүтін дәннен екі
аналитикалық сынама алынады.Шыны құйғыштың соңында қысқышы бар
резеңке түтікшені киеді. Құйғыштың тесігіне шыны шарды немесе бұрышқа
бүгілген шыны таяқшаны дәннің шаюын болдырмау үшін салады. Құйғышты
штатив ұстағышына бекітеді.
Анықтау;
Әрбір аналитикалық сынаманы құйғышқа салады, резеңке түтікшедегі
қысқыш жабады және құйғыдағы дәнді судың деңгейі астық бетінен 1,5-2,0
см жоғары болатындай етіп (20±2)°С температурамен сумен құяды.
Зертханадағы температура 22 ° С-тан жоғары болған кезде дән құйғышта
ағаштың пісіп кетуін болдырмау үшін 0,03% хлорлы әктің ерітіндісімен
құйылады.
Шұңқырдағы астық қалқыған дәндерге себуге мүмкіндік беру үшін шыны
таяқшамен араластырылады.
4.2. 4 сағаттан соң қысқыш суды немесе хлорлы әктің ерітіндісін құйады
және құйылады.
Хлорлы әкке суланған астықты жуады. Бұл үшін астық құйғышты жабық
қысқыш кезінде сумен толтырады, астықты шыны таяқпен араластырады,
қысқыш ашады және суды құйады. Бұл операция 3-4 рет қайталанады.
Суды ағызғаннан кейін 16-18 сағатқа астық ашық қысқыш құйғышта
қалдырылады. Бұл ретте дәннің кебуін болдырмау үшін құйғышты ішкі
жағында ылғалды Сүзгіш қағазы бар шыны қақпақпен жабады.
4.3. 4 сағаттан кейін қысқышты ашады, суды құйады, ал астық құйғышты
ішкі жағында ылғалды Сүзгіш қағазы бар шыны қақпақпен жабады және 22-
24 сағатқа қалдырады.
Анықтау басталғаннан кейін 48 сағаттан соң қысқыш жабылады,құйғышқа
дән құйылады және шыны таяқшамен абайлап араластырылады. Содан кейін
қысқышты ашады, суды ағызады, ал астықты ішкі жағында ылғал Сүзгіш
қағазы бар шыны қақпақтың астына, яғни 24 сағатқа (өсу энергиясын
анықтау кезінде) немесе 72 сағатқа (өсу қабілетін анықтау кезінде)
қалдырады. Астық кебуге қарай ылғалдайды, ашық қысу кезінде астық
суымен құйғышты толтырады. Бір мезгілде Сүзгіш қағазды ылғалдайды.
4.4. Өсіп-өну энергиясын анықтау кезінде дән құйғыштан анықтағаннан кейін
72 сағаттан кейін жиналмалы тақтаға себіледі және өсіп-өнбеген дәндердің
санын есептейді.
Дән жамылғысының шегінен тыс көтерілмеген өскіндермен және (немесе)
түбіршектермен дәндерді балдырғыларға жатқызады.
Өсіп-өну энергиясын және бір уақытта өсіп-өну қабілетін анықтау кезінде 72
сағат ішінде өскінбеген дәндерді есептейді,оларды қайтадан құйғышқа
салып, ашық қысқыш кезінде су құяды және шыны қақпақтың астына тағы 48
сағат қалдырады.
Анықтау басталғаннан кейін 120 сағаттан кейін өсу қабілетін анықтау үшін
балдырмаған дәндердің саны есептеледі.
Тек өсу қабілетін анықтау қажет болған жағдайда, балдырмаған дәндердің
саны анықтау басталғаннан кейін 120 сағаттан кейін бір рет есептеледі.
Ірімшіктің қышқылдығын анықтау

Қатты ірімшік үшін титрлеу қышқылдығын анықтау (ГОСТ 3624)

Фарфор сатысына 5 г өнім енгізеді. Оны мұқият араластырады және
пестикпен жуады, 35-40 ° С дейін қыздырылған 50 см3 су шағын
бөліктерімен, фенолфталеин ерітіндісінің үш тамшысын қосып, 0,1 моль/дм3
натрий (калий) гидроксидінің ерітіндісімен аздап қызғылт бояу пайда
болғанға дейін титрлейді, 1 минут бойы жоғалмайды.
Тернер градустарындағы қышқылдық 5 г өнімді бейтараптандыруға
жұмсалған натрий гидротототығы (калий) ерітіндісінің 0,1 моль/дм3 текше
сантиметріне тең, 20-ға көбейтілген.

Ірімшік үшін рН анықтау

Ірімшіктің 20г ілмесін арнайы ыдысқа салып, температурасы 40 ° С
тазартылған 20 см3 суды қосады, Мұқият пестикпен жуады, 20 ° С дейін
салқындатады және рН өлшеуді жүргізеді. Голланд ірімшігінің пісу
процесінде рН мен титрленген қышқылдықтың арақатынасы кестеде
келтірілген. 3 ..
Таблица 3.

Возраст сыра, суток Титруемая кислотность, ° Т РН

0 198 5,25

10 220 5,06

30 220 5,42

60 214 —

90 215 5,42

Қатты ірімшіктегі майдың салмақтық үлесін анықтау

Ірімшіктегі майды анықтау үшін таза құрғақ сүт май өлшегішіне

тығыздығы 1500 — 1550 кг/м3 10 см3 күкірт қышқылын құяды, 1,5 г
сүртілген ірімшік енгізеді және 9 см3 күкірт қышқылының дозаторымен
сұйықтықтың деңгейі май өлшегіштің мойынының негізінен шамамен 4-6
см3 төмен болатындай етіп құяды. Содан кейін май өлшегішке 1 см3 изоамил
спиртін қосады. Май өлшегішті тығынмен жабады, оны 70 — 75 ° С
температурадағы су моншасына орналастырады және ақуыздың толық
ерітіндісіне дейін (60 ± 10) мин бойы жиі сілкілеу кезінде ұстайды. Одан әрі
май өлшегіш су моншасынан алынады, тығынның көмегімен май қабатын
май өлшегіш шкаласына аударады және сүттегі майдың массалық үлесін
анықтағанда бірдей етеді.

Ірімшігіндегі майдың массалық үлесін ІМ пайызбен мына формула

бойынша есептейді:

Ім= Р х 11 / m

Мұнда Р — май өлшегіш көрсеткіші;

Т-май өлшеуіші
11-май өлшегіштің көрсеткіштерін салмақтық пайыздарға қайта есептеу
коэффициенті.
Срр ірімшігінің құрғақ затына майды қайта есептеу мынадай формула
бойынша жүргізіледі:
Жср = ЖС х 100 / С,
Мұнда Срр, ЖС, С-құрғақ заттағы майдың, қатты ірімшіктегі майдың,
ірімшіктегі құрғақ заттың салмақтық үлесі.
Құрғақ сүттің ылғалдылығын анықтау.
Құрғақ сүттің ылғалдылығын ГОСТ 3626-73 осы бойынша анықтадық.
Керекті құралдар:
СЭШ типті немесе басқа ұқсас типті электр кептіргіш шкаф, эксикатор ,
шыны бюкс , шыны таяқшалар, марля, КаСL, HCl, дист су, ауыз суы. 2-ші
сыныпты дәлдікті зертханалық таразылар, тексеру бөлу бағасы 0,001 г артық
емес ГОСТ 24104-88;
Талдауға дайындық:
Металл бюкс түбіне екі қабат дәкені салып, 105 °С 20-30 мин бойы
қақпағы ашық кептіреді,және эксикаторда 20-30 мин бойы қақпағын ашып
салқындатады, содан кейін өлшейді.
Талдау жүргізу:
Дайындалған бюкске пипеткамен 3мм сүт алып. Ылғал мен құрғақ затты
анықтау әдістері арқылы зерттелетін өнімнің дәке бетіне біркелкі бөле
отырып және қақпақпен жаба отырып, өлшейді. Содан кейін ашық бюкс пен
қақпақты 105 °С-тан 60 минутқа кептіру шкафына салады, содан кейін бюкс
жабады, салқындатады және өлшейді.
Кептіру мен өлшеуді 20-30 минуттан кейін 0,001 г аспайтын екі жүйелі
өлшеулер арасындағы массада айырмашылық алынғанға дейін
жалғастырады.
Дәке саптаманың бетінде құрғақ қалдық біркелкі ашық-сары түс болуы тиіс.

Жмых. Рапс ылғалдылығын анықтау.

ГОСТ 11048-95

1 Техникалық талаптар
1.1 Рапсалы Күнжара белгіленген тәртіппен бекітілген технологиялық
регламент бойынша осы стандарттың талаптарына сәйкес әзірленуі тиіс.
1.2 Сипаттамалары
1.2.1 Органолептикалық көрсеткіштер бойынша Күнжара 1-кестеде
келтірілген талаптарға сәйкес болуы тиіс.
Көрсеткіш Сипаттамасы ГОСТ сынамасы

Түсі Сұрдан ашық ГОСТ 13979.4 бойынша

қоңырға дейін.

Иісі Рапс майына тән, ГОСТ 13979.4 бойынша

бөтен иіссіз.

1кесте. Органолептикалық көрсеткіш

Нанның кеуектілігін Журавлев құралы арқылы алынған нан.
анықтайтын құрал.
Журавлев құралы.
 Газдалған сусындардың қышқылдығын анықтау.

Сусындардың қышқылдығын ГОСТ 6687 бойынша анықтадық

Ең алдымен газдалған сусындарды көміртегінің қос тотығынан босату
керек.
600-700см3 Сусынды сыйымдылығы 1000 конустық немесе тегіс түкті
колбаға алкогольсіз өнеркәсіп өнімдерін құяды. Құрғақ заттарды анықтау
әдістері (түзетумен) және колбаны жауып, 20-25 мин бойы шайқайды, 5 мин
аралықпен 30 с 3-4 рет жабады немесе микрокомпрессордың көмегімен 15
мин бойы сынама арқылы ауаны өткізеді. Содан кейін сусын 20 °С
температураға дейін су моншасында жеткізіледі және өлшеуге арналған таза
құрғақ цилиндрге шыны құйғышта мақта арқылы сүзеді.
Сыйымдылығы 250 см термотөзімді шыныдан жасалған үш конустық
колбаға өлшеуіш цилиндрдің көмегімен 100 см тазартылған су құйып, оны
қайнатқанға дейін қыздырады. Жартылай көміртегінің қос тотығынан
босатылған және газдалмаған газдалған сусынның орташа сынамасынан
қайнайтын суы бар колбалардың әрқайсысына 10 см пипеткамен алынады.
Қараңғы боялған сусындар мен квастар үшін 200 см қайнаған тазартылған су
қосылған колбаға 5 см сусын алады. Колбаны воронкамен жауып, оның
ішіндегісін 5 мин бойы қайнатады. Газдалмаған сусындар үшін көміртегінің
қос тотығынан босатылған қайнаған емес, суық тазартылған суды
пайдаланады; қайнату жүргізілмейді.
Тауарлық шәрбаттар үшін 2 см пипеткамен көміртегінің қос тотығынан
босатылған 200 см суық дистилденген суы бар колбаға шәрбатты алады;
қайнату жүргізілмейді.
Қайнату аяқталғаннан кейін колбаның ішіндегісін ағынды суда бөлме
температурасына дейін тез салқындатады. Салқындатылған ерітіндіге 10 г/дм
салмақтық концентрациясы фенолфталеин спирттік ерітіндісінің 4-5
тамшысын қосады және 30 С бойы жоғалып кетпейтін қызғылт бояу пайда
болғанға дейін 0,1 моль/ДМ концентрациясы натрий гидрототототототығы
ерітіндісімен титрлейді.

Астық тұқымдастары.Өсу энергиясы мен қабілетін анықтау

әдістері.

Өсу энергиясы мен қабілетін ГОСТ 10968-88 бойынша

анықтадық
Анықтауға дайындық;
50г астық-ірі тұқымды дақылдар (бидай, арпа, қара бидай, сұлы және т. б.)
үшін немесе
30г астық - ұсақ тұқымды дақылдар (тары, құмай және т. б.)
Бөлінген астықтан арамшөпті және астық қоспаларына зақым келтіру сипаты
бойынша тиісті дақылға стандартпен жатқызылмаған 500 бүтін дәннен екі
аналитикалық сынама алынады.Шыны құйғыштың соңында қысқышы бар
резеңке түтікшені киеді. Құйғыштың тесігіне шыны шарды немесе бұрышқа
бүгілген шыны таяқшаны дәннің шаюын болдырмау үшін салады. Құйғышты
штатив ұстағышына бекітеді.
Анықтау;
Әрбір аналитикалық сынаманы құйғышқа салады, резеңке түтікшедегі
қысқыш жабады және құйғыдағы дәнді судың деңгейі астық бетінен 1,5-2,0
см жоғары болатындай етіп (20±2)°С температурамен сумен құяды.
Зертханадағы температура 22 ° С-тан жоғары болған кезде дән құйғышта
ағаштың пісіп кетуін болдырмау үшін 0,03% хлорлы әктің ерітіндісімен
құйылады.
Шұңқырдағы астық қалқыған дәндерге себуге мүмкіндік беру үшін шыны
таяқшамен араластырылады.
4.2. 4 сағаттан соң қысқыш суды немесе хлорлы әктің ерітіндісін құйады
және құйылады.
Хлорлы әкке суланған астықты жуады. Бұл үшін астық құйғышты жабық
қысқыш кезінде сумен толтырады, астықты шыны таяқпен араластырады,
қысқыш ашады және суды құйады. Бұл операция 3-4 рет қайталанады.
Суды ағызғаннан кейін 16-18 сағатқа астық ашық қысқыш құйғышта
қалдырылады. Бұл ретте дәннің кебуін болдырмау үшін құйғышты ішкі
жағында ылғалды Сүзгіш қағазы бар шыны қақпақпен жабады.
4.3. 4 сағаттан кейін қысқышты ашады, суды құйады, ал астық құйғышты
ішкі жағында ылғалды Сүзгіш қағазы бар шыны қақпақпен жабады және 22-
24 сағатқа қалдырады.
Анықтау басталғаннан кейін 48 сағаттан соң қысқыш жабылады,құйғышқа
дән құйылады және шыны таяқшамен абайлап араластырылады. Содан кейін
қысқышты ашады, суды ағызады, ал астықты ішкі жағында ылғал Сүзгіш
қағазы бар шыны қақпақтың астына, яғни 24 сағатқа (өсу энергиясын
анықтау кезінде) немесе 72 сағатқа (өсу қабілетін анықтау кезінде)
қалдырады. Астық кебуге қарай ылғалдайды, ашық қысу кезінде астық
суымен құйғышты толтырады. Бір мезгілде Сүзгіш қағазды ылғалдайды.
4.4. Өсіп-өну энергиясын анықтау кезінде дән құйғыштан анықтағаннан кейін
72 сағаттан кейін жиналмалы тақтаға себіледі және өсіп-өнбеген дәндердің
санын есептейді.
Дән жамылғысының шегінен тыс көтерілмеген өскіндермен және (немесе)
түбіршектермен дәндерді балдырғыларға жатқызады.
Өсіп-өну энергиясын және бір уақытта өсіп-өну қабілетін анықтау кезінде 72
сағат ішінде өскінбеген дәндерді есептейді,оларды қайтадан құйғышқа
салып, ашық қысқыш кезінде су құяды және шыны қақпақтың астына тағы 48
сағат қалдырады.
Анықтау басталғаннан кейін 120 сағаттан кейін өсу қабілетін анықтау үшін
балдырмаған дәндердің саны есептеледі.
Тек өсу қабілетін анықтау қажет болған жағдайда, балдырмаған дәндердің
саны анықтау басталғаннан кейін 120 сағаттан кейін бір рет есептеледі.