NOWOZYTNOSE —__WSPOLCZESNOSE ae [ae wis z LL > we 1697 rok 1717 10k 1734 rok foronaci “sm foronada tall Mocneg> niery | Augusta I Rzeczpospolita pod rzadami Wettinow NA CO BEDE ZWRACAC UWAGE: + przedstawiciele ktérej dynastizasiadalina polskim tronie na poczatku XVI wieku, + jake byly przejawy kryzysu Rzeczypospolite)w czasach panowania Wettinow, « jakieprojekty reform Rzeczypospolit) ogtoszono w potowie XVIII wieku, ®@ Poczatki panowania Augusta II Mocnego Po smierci Sobieskiego na tronie Polski od 1697 roku zasiadat August IL zwany Mocnym. Nowy wladca pochodzit z dynastii Wettinéw i byt ksigciem Saksonii, jednego z paristw niemieckich. W ten sposéb Rzecapospolita i Saksonia zostaly polgczone unig personalng. ‘August II chcial wzmocnié swojg wladze w Rzeczypospolitej i uno- woezesnié paristwo na wa6r rzqdéw Ludwika XIV we Frangji. Dlate- go w imieniu Saksonii zawarl praymierze z Rosja, ktéra walczyla ze Szwecjq w tak zwanej wojnie pélnocnej (1700-1721). Krél liczyh, 2¢ dzigki zwycigstwu nad Szwecja zdobedzie silng pozycje w Rzeczypo- spolitej i przeprowadzi planowane reformy. Jednak Szwedzi pokonali w 1702 roku Rosjan i Sas6w, po czym wkroczyli na terytorium Rze- czypospolitej. W tej sytuacji August II porzucit polski tron i uciekt do Saksonii. Patac Zwinger [czyta: finger] w Dreénie, stolicy Saksonil,zostal ybucowany w latach 1709-1732 na polecenie Augusta Il Mocnego, Rezydencja uchadzi za jeden z najwspa wwych w Eu ‘August ll Mocny (+1670 11733), kro! Polski we latach 1697-1733, Stynatz sity fizyczne), czemu zawdzigczat sw6j przydomek ‘Mowiono, ze wladca potraf a ma¢ rekoma zelazna podkowe. Po St sk ni PROZDZIAL V: UPADEK RZECZYPOSPOLITE] Poczatek ingerencji Rosji w sprawy Polski Po ucieczce Augusta IT Mocnego czesé szlachty wybrala na kréla Stanislawa Leszczytiskiego. Kandydat mial poparcie Sewecji, ktdrej wo- ska weigd praebywaly w Rzeczypospolite), Wkrdtce jednak, w 1709 roku armia szwedzka zostala pokonana przez Rosjan w bitwie pod Poltaw W tej sytuacji August II powrécit do Polskii odzyskal tron. Wiadca po- nowit probe wzmocnienia rzqdéw w Rzeczypospolitej ~ zniesienia wol- wedawne) ne elekcjiiliberum veto, Szlachta byta temu przeciwna, dlatego zawigzala _Polce zwiazek (2est0 2010 przeciwko krélowi. August II, w obawie przez utratq 1) zawiereny na prayklad przez szlachte w celu obrony wladzy, praystat na ugode z konfederatami, Zawarto ja za postednic- si oes twem Rosji, ktora w celu wywarcia nacisku wprowadzita do Polski swoje wojska Porozumienie kréla ze szlachta zatwierdzono w 1717 roku na sejmie niemym. Jego nazwa pochodzi stad, e w obawie przed zerwaniem obrad nie Zezwolono postom i senatorom ~ poza wyznaczonymi 0s0- bami - na zabieranie glosu. Sejm niemy uchwalit podatki na utrzyma- nie stalego wojska - zmniejszyl jednak liczbg zolnierzy do 24 tysigcy. Ograniczyt tez wladze senatu i wplywy hetmanéw, Krdl nie mégt roz-~ poczynaé wojny bez zgody sejmu ani opuszczaé na dlugo terytorium Rzeczypospolite). Z Polski usunigto wigkszosé saskich urzgdnikéw izakazano wanoszenia Swigtys innych niz katolickie. Rzeczpospolita i Saksonia w pierwszej polowie XVIII wieku LEGENDA rnc ena 170 ha Fea Ske tcone wipes 176 TZ les ecg 60175 ree pracy 0 cers Ronse a eigen peso —— ance temp do eles rig d 1745 a Za ler imps casings lee we wa abbr stich a alte Seg pred wpbue oy Peo PRACA Z MAPA 1. Podaj nazwy paristw, z ktérymi sasiadowala Saksonia. 2. Wymiert ziemie utracone przez Szwecje na rzecz Ros)-2POSPOLITA POD RZADAMI WETTINOW 1 Podwéjna elekcja W 1733 roku zmart August II Mocny. Sejm zwolany w celu przygoto- wania wyboru nowego wladcy uchwalil, ze na polski tron nie moga kandydowa¢ cudzoziemcy. Zebrana na elekcjg szlachta ponownie wy- brala na krdla Stanistawa Leszezytiskiego, popieranego przez. Francie. W odpowiedzi Rosja wprowadzila do Polski swoje wojska. Pod ich ostong niewielka grupa szlachty oglosila krélem syna poprzednie- Order Orta Biatego (wizerunck go wladcy, ktory objat rzady jako August III - w Polsce zwany byt tez Sasem. Miedzy zwolennikami obu kandydatéw wybuchta wojna domowa. Ostatecznie zwyciezyli w niej stronnicy Augusta IIL. @ Od Sasa do Lasa wspélezesny) to najstarsze i naj odenaczenie w Rzeczy Polskie), Ustanowil go August II Mocry. Okres walki o polski tron migdzy Augustem III a Stanislawem Leszczyriskim byt bardzo burzliwy. Wielu magnatéw i szlachcicéw zmienialo stronnictwa i przechodzito na strong dotychczasowych wrogéw. Z tego powodu popularne stato sig powiedzenie: Od Sasa do Lasa. Oznacza ono sytuacje, w kt6rej ludzie maja sprzeczne poglady i czgsto zmieniajg zdanie. ‘August ll Sas (+1696 11763), krdl 1733-1763, na portrecie z okolo 1737 ro Ukazany w stroju polskim, Wladca spedzal w Rzeczy’ pospolite] mato czasu. Czesto zamiast do Warszawy al sie do Wschowy, lezacej blisko aranicy 2 Sak sonia. Tar zatatwial sprawy paristwowe, po czym Co oznacza powiedzenie: Ef 0d Sasa doLasa? 154 Stanistaw Leszczytiski (#16577 +1766), kr Polsk! wlatach 1704-1709 1733-1736, iony nna portrecie z okolo 1727 roku. Podzas wojny 2 Augustem Il zostal poparty przez wladze Gdarska krywal sie w tyr mieScie, Po preegrane udat sie do Frangj, az preebywata jego cérka, zona kréla Ludwika XV, Leszczyrski objal w dozywornie wlada- rie Ksiest Pals wt pilp naw fran Sash saa Tl, nia zal ic wit sta oROZDZIAE V: UPADEK RZECZYPOSPOLITE se £;+- °°; Patac Saski i ogréd Saski W 1713 roku August IT Mocny zaku- pit palac, ktory zostat przebudowany na wz6r slynnej rezydencji krélow francuskich w Wersalu. W patacu Saskim, jak odtad nazywano war- szawska siedzibg Augusta II i Augusta IIL, odbywaly sig liczne przedstawie- nia teatralne i koncerty. W poblizu zalozono ogrdd, otwarty dla wszyst- kKich spacerujgeych, ktérzy byli odpo- p15- saeuiprzecstav. iony na zdjeciu 2 kone: Wiednio ubrani. Ogréd Saski szybko _clumnwidoczny no fotoia pooda petwazy polons stat sig ulubionym miejscem wypo- XIX stulecia, dy gmach przebudowano w styl klasyeystyeenym. crake miskat stly, skin sostaro worse aka funkcje petnit ogréd Saski ‘w czasach Augusta ll Mocnego? @ Rzady Augusta III Kr6l August III nie miat ambicji politycanych swojego ojca. W Rze- Anarchia- stan chaosu czypospoite| praebywat rzadko. W sprawowaniu wladzy zastepowali_ AUrehi8~senchacns go urzednicy. Za panowania Augusta III wszystkie sejmy, z wyjatkiem —byalien ub bessinoeea dwoch, zostaly zerwane lub zakoriczyty obrady bez podjgcia uchwal. waz parstowyeh Z tego powodu przez 30 lat nie wprowadzono zadnych waznych reform, takich jak na przyklad rozbudowa armii. Wolnosé szlachecka przerodzila sig w anarchig, Paristwo bylo coraz slabsze. W tym czasie paristwa sqsiednie rosly w sile i wywieraly coraz wiekszy wplyw na wewngtrzne sprawy Polski. Na terytorium Rzeczypospolitej sta- Gjonowaly wojska rosyjskie. Zachodnie obszary kraju byly rabowane 2 ¢288w panowai przez armig pruska. ee a pea Poe Panowanie Augusta III to jednak takze czasy dlugo oczekiwanego ie =" fe a) na Pokoju, co sprayjalo odbudowie gospodarki.Zwigkseyla sig produkcja_ Gpranuje roan de ahora iinnych artykul6w rolnych, Ozywil sig handel zagraniceny, gl6W- _robytu w okresicrzadow nie z Saksonig i Turcjg. W Polsce wznoszono bogato zdobione palace, tego wladcy, ale edno- koScioly, odbudowywano tez miasta, Ktore ucierpialy w czasie wojen. _czeSnie upadek moralny August III miat réwnie? duze zastugi dla rozwoju kultury. Na po- _polskiejszlachty. Preedsta- lecenie kréla w stolicy waniesiono Operalnig - budynek, w ktérym __ Wicele tego stanu naj- wystawiano przedstawienia teatralne dla publicznosci. Rozbudowano _“hetnej spedzali czas na Zamek Krélewski w Warszawie i wyremontowano zamek na Wawe- ees Ju, Kr6l promowal takée nauke. Ufundowal stypendia, dzieki ktérym _P##’Preekupni nie prac) 7 7 mowali sig losem kraju. kilkaset mlodych os6b moglo odbyé studia za granica. 155RZECZPOSPOLITA POD RZADAM! WETTINOW ® Projekty reform Rzeczypospolitej W czasach panowania dynastii Wettinéw, ktore okreslano jako epoka saska, do Polski zaczely docieraé z Francji poglady oswieceniowe, CagSé wyksztatconych obywateli Rzeczypospolitej niepokoila sig sta- nem patistwa: brakiem reform, zrywaniem sejméw, pustym skarbeem i nieliczng armig. Nie podobaly im sig samowola magnatéw, ktorzy prowadzili wlasng polityke z obcymi paristwami, czgsto ze szkoda dla kraju, oraz sprzeciw szlachty wobec zmian. Zaczeto mysleé o koniecz~ nosci reform, Propozycje zmian przedstawil byly krél Polski Stanistaw Leszczyti- ski. W swojej rozprawie Glos wolny wolnosé ubezpieczajacy postulo- wal, by ograniczyé liberum veto i powigkszyé armig do 100 tysigcy zolnierzy. Patistwo mialo byé lepie} zarzadzane dzigki kompetentnym urzednikom, Byly wladca chcial ted prayznaé chlopom wolnosé osobi- sta i zamienié im patiszczyzne na czynsz. Program reform ogloszony przez Leszczyniskiego nie uzyskat jednak poparcia szlachty. CzgS€ pro- pozycji udato sig zrealizowae dopiero pod koniec XVIII wieku. Plan reform sformutowal réwnied Stanistaw Konarski. Opubli- kowal on dzielo O skutecznym rad sposobie, w ktorym skrytykowat wady ustroju Rzecrypospolite}:liberum veto, wolng elekcje i konfede- racje. Konarski uwatal, ze liberum veto nalezy zniesé, a glosowania ww sejmie powinny praebiegaé zgodnie z.zasada wiekszosci gloséw. Rozw6j oswiaty za panowania Wettin6w W czasach saskich zaczgto dostrzegaé, ze reformy w Polsce uda sig przeprowadzié tylko wtedy, gdy wéréd salachty bedzie dostatecznie duzo wyksztalconych oséb. Z tego powodu w 1740 roku Stanislaw Konarski zalozyt szkole nazywang Collegium Nobilium (czytaj: kolegium nobiljum]. Ksztalcono tam synéw magnatéw i bogatej szlachty w poczuciu obywatelskiej odpowie- dzialnosci za losy kraju. Pod wplywem Collegium Nobilium réwniez w innych szkolach wprowadzano zmiany w nauczaniu i wychowaniu. Rozwojowi edu- kacji w czasach saskich przystuzyla sig tez pierwsza biblioteka publiczna w Polsce. Zalozyli ja dwaj bracia biskupi - Jozef i Andrzej Zaluscy ~ stad nazwa tej in- stytucji: Biblioteka Zaluskich. Zostala ona otwarta dla czytelnikéw w 1747 roku. W abiorach biblioteki znajdowato sie okolo 400 tysigcy drukéw i rekopis6w. W jakim celu zalozono szkole Collegium Nobilium? 136 Biblioteka Zatuskich mi acia Zaluscy zakup sp Stanistaw Konarski (+1700 11773) byt cztonkiem zakonu pijaréw, publicysta, dra matopisarzem I nauczycielem, 1 cla sig w palacu, « ecjalnie po to, je zbiory czytelnikom, al utrwalony na obrazieWSPOLCZESNIE Gréb Nieznanego Zotnierza W 1925 roku przed patacem Saskim uroczy- Scie odstonigto Gr6b Nieznanego Zol- nierza. W mogile ztozono bezimiennego polskiego bojownika, kt6ry zginal podczas polsko-ukraiskich walk o Lwéw w latach 1918-1919. W 1944 roku Niemcy podio- 2yli pod patac Saski ladunki wybuchowe ~zbudynku ocalato tylko kilka rzedow. kolumn wraz z symbolicznym grobem. Gréb Nieznanego Zotnierza upamigtnia wszystkich, ktérzy polegli za ojezyzne. Obecnie w jego poblizu znajduja sie tez urny wypeinione ziemia 2 miejsc wainych bitew oraz tablice poswieco- ine Polakom walczacym za sw6j kraj. Gréb Nieznanego Zotnierza jest waznymn miescem pemiec! naro dowel. Przed pomnikiem zawsze plonie znicz, a Zolnierze Batalionu B5 Diaczego Grob Nieznanego Zoinierza Jest szczegéinie waznym mielscem pamigci? Reprezentacyjnego Wojska Polskiego pena tarn warte honor PODSUMOWANIE TEMATU TO JUZ WIEM 1, W 1697 roku krélem Polski zostat August II Moeny z saskiej dynastii Wettinéw. W ten sposdb Rzeczpospolita i Saksonia zawigzaty unig personalng, Po Smierci Augusta II krélem Polski zostaljego syn - August ITI zwany Sasem. 2. Plany wemocnienia wladzy krélewskiej przez Augusta II Mocnego sprowadzily na Rzecz pospolita wojng pétnocna, doprowadzajac do utraty przez monarche polskiego tronu. 3. Brak reform w czasach saskich, ostabienie wladzy krélewskiej, rosngca samowola szlach- ty imagnatéw prayczynily sig do upadku pozycji Rzeczypospolite) na arenie migdzyna- rodowej. W sprawy wewnetrzne Polski zaczgly ingerowaé rosnce w sile patistwa sasiednie: Rogja i Prusy. 4. Za panowania Wettinéw powstaly pierwsze programy reform. Ich autorami byli Stanistaw Leszczyriski i Stanislaw Konarski, Propono- wali oni migdzy innymi zniesienie wolne) clekcji i liberum veto oraz 2wigkszenie liczebnosci armii SPRAWDiZ SIE 1. Wyjasnij, dlaczego sejm zwolany w 1717 roku zostal nazwany ,nlemym, 2. Opisz, w jakich okolicznosciach salachta dwu- krotnie powotata Stanistawa Leszczyriskiego 1a polski tron. 3. Powiedz, dlaczego za panowania Augusta Ill nie przeprowadzono zadnych istotnych reform w Rzeczypospolite) + 4. Oméw projekty reform przedstawione przez Stanistawa Leszczyriskiego i Stanislawa Konar- skiego. Oceti, ktére propozycje zmian mogly byé szczegélnie korzystne dia Rzeczypospolite) w pierwszej potowie XVIII wieku. 5. Miniprojekt Pracujac w grupach lub w parach, napiszcie odezwve do polskie) szlachty. Przedstawcie zagrozenia dla Polski wynikajace z braku reform Ustrojowych. Uwzglednijcie sytuacje w part stwach sasiadujacych z Rzeczpospolita, ktore dzieki wprowadzonym zmianom wyrosly na europejskie potegi