Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • F2 IS AHLAKI DERGISI-kınalızadeisahlak

    Uploaded by

    Ayşe Oktay
    7 views19 pages

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    7 views19 pages

    F2 IS AHLAKI DERGISI-kınalızadeisahlak

    Uploaded by

    Ayşe Oktay

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 19
    igs AHLAKI DERGISi ‘TURKISH JOURNAL OF BUSINESS ETHICS Is anuaxi DERGIst ‘at Volumes 1 Say ese 2 Kasim November 2008 Iisa igi ve Anta Dernepi Adina Imtiaz Shibi Ovener ‘thr Alin ‘Yat ser Mudie Chief Executive Officer (er amano cD hit Ge {Genel Yayin YEnetmen! GanealPublstion Director ‘pad Dory 24 Dp edie es) dtr Eaton Hl Eg tr Det ‘Yrdhme Fete Asocite Eator reenter eked ‘Yayo Kuru Eitri Bosra Marta Al hale in Ors. afk Beck Newt hs 180 Mantas Gag toms tes 5, Wilek Daou tert 80 ‘pat Dr 24 pe mn sre ets) Hall Eg tira Nike Ero al Oot Baar Pee rte 80 Stephen Hi tag a0 leah ai EAS le Tain para D Haye Karam orm Crt Et Ot ot aber W.Megee rie Oost 8D Jon Opinger oh erste 80 ner Osman CA ml ni Aa rm Mantas Orel Dore Seok Ongne rye Onur el Spa Ft rere Marat Sento DAM pn Damm ries) ‘Abst Tako hare Uae Toor Talal jt Unrest ‘in Oo ebm Osten in Cage Sain ge ae dain odes Hake ye Banga Karly ot ost cee he lent One Ccophtn Eon Ata Dot il Orreser “in Akay Sak Ona Marta A elfen om Unourte: Maee Talc. Bela Neve One ABD ‘Mahmt Aen aca Ontos Omer le SID ect onc ele Drs) eg Cyn ad er Orr fae Pt enn ae Bs Oni ds Yen Eat onl Ono Bia Se atrya Onerotest ‘ural Geng Keel niet Stopes ie cord ag ABD ‘Art ery Ord Ort ong al 0 ln Apri ere) Tess Ranakan Soins Unvertest ‘a Mat Ke Fath net +a re rn rt don Rober Meee Fri ner AD ‘Sele Mrs ned Oates toot Yr sk Hate Ores “an Orlin eine rere 80 sa Oat Ian ere Ont ‘brain Guts Marmara ners rac Pit Bad Oa a ean Rosa Ps Ges, ney Aa Ried Cnr Saya md Dre Bol Open st cg ler i da rks) ‘Hine Senn anal Oubertent ‘wong Tala Saye Gert, Plano Soto eb ‘un ys Shuang Ones Om Mrs Conky eh de Satya Onered ‘Aademit erik ana Contsn Ass DA gem Dseyeanpre ranma es) men an Sek Sear Adasen 0 eating ial ve Bass Oreos! Haat naa gin Dyn re remo Maes) ast ve lk ity se nce a2. tic Ste ZA18 Tea ISTANBUL + Tek0.2285 873 (he) Eee sei Ne) latin Correspondance "eed eta nc fa DS ep, AS tb pot clever 4 Igindekiler Table of Contents eaitorden ‘MAKALELER Anes 7 a Fr ot at ikogretim Okula Yonetiiernin Mesleki Etik Davranglart Non BALOGLU Enga RARABAG A EEO Hive’ syase Yoluruge Mahi Zeynep SARLAK erm Balen AL ‘Gallyma Alaa Ozerine Kulture Aras Bir Aragtrma ‘yin ONAL /Thsan Tylon GEL Bisisayar Kullalanmn Korean/Xack Yani Klann Hakkndeli Gee Behan YaMAN / Vr ERDOGAN Hal Bh 24k gin “Pyasa Alok inde Onsdnmek pur HE ed Labour Wee te ert inkt Economy tian vie Insan Kayalan Yoneint Agsindan I Alaa ait Zant ‘BIRRACER TSE 105 20 [TANITA VE DEGERLENDIRME TEI 1 var 153 155 ‘palzide li fend ve fy ANakuna Ait Tem kel, rage rep ond be emblem Bute Adaetin Fazilet Hakkinda ‘naiade All GLa Kate, Ahla ve, Gime ‘Shae Es nd Enepenship fe ies sais 21 90 el efor cs 21 SEEN ed Conroe ch baste mar ve Mobeni Ec Sareea an igi Kinalizade Ali Efendi ve is Ablakina Ait Temel IIkeler* Kinalizade Ali Efendi and His Basic Prensibles on Bussiness Ethics Ayse Sidika Oktay** On altima ytizyi! Osman alimlerinden olan Kinalizéde AN Bend, Osmanh Imparatoriugu’nun en genig siurlarma ulastigs bir dinem olan 916/1511- 1979/1572 yallant arasinda yagamig ve imparatorlugunun en kudretli, en ‘uzun stire iktidarda kalan padisahn Kanuni Sultan Sileyman dénemine ta- rikkk etmigtie. Bu yuzyil Osmanh fmparatorlugu'aun aym zamanda kaltir hayats bakisnindan en yogun ve en zengin oldugu dénemdir.? Isparta'da dogan Kmabzade kilttirla bir aileden gelmektedi ve ailesinde pek cok alim ve sair bulunmaktadie. Babas:giirlerinde “Mins” mahlasim kul- landigs icin bu lakapla anilan Miri Emrullah Efendi'dir. Dedesi ise Abdalka- dir Hamiat’dir. Kmalzade'nin asil adi Ali Celebi ibn Emullab'éir. Kmalza- de lakabinm sebebi olavak dedesi Abdtilkadir Hamidrnin sakalma kana stir- ‘esi gésterilmektedir. Kenalizade ilk gencllyillannda Isparta‘ da ilim tahsiletmigtir. Ardindan Is- ‘tanbul'da Kazasker Kadri Efendi'den, Mahmud Pasa miderrisi Ma'lal Emir * Yond Al Bend ve eee Ales Aa Oaeine ayn ih ysana Kane find se Ale ‘Al (a Yoni stan, 200) se tabndan edible Mala 2d peen ecrden Ge Yan fark yuo raf hastaneger Ei) ~ De, Din fle lands yeas gent Gla lala din ees ola af, ake ‘fo, defer een, stank digdnces, reed ask la Koran fem Seleyman Demitel Universite, lahat Fate, Dogu Kamps, Gane / leper Ssoheayegmallcom § (080-24) 211 4575, 1 zen A Hfend(832/1525), thn Kemal (940/153), Koca Nene Celieide Masta Bey (@75/56, Basune Efendi (2/2574) gi Ale, Purl (964/190), alt io08/1600), Hayat (905/155), tapbess aby (280! 257) qi alr Kabade eae dro Pgs la byt lerden Beka See i ow Bs hi Kam oe ER Sp p18 AD Ig Abia Deis Efendi‘den, Davut Pasa Medresesi Miderrisi Sinan Efendi'der ve Atik Ali Pasa Medresesi Miderrisi Merhaba Efendi‘den ders almistwr. Daha sonra Sahin Medresesinde miiderris olan Kara Salih Efendi'den, Anadolu Kazaske- riolan Civizade Muhyiddin Mehmet Efendiden ilim tahsil etmisti. Kmahzade, zamanmda medreselerde okutulan biitin ilimleri tahsil etmig, tefsir ve hadis ilimlerinde ihtisas sahibi olmustur. Dini ilimler diginda ma- tematik ve astronomi ilimlerinde de behresi vardur. Arapea, Farsca ve Tik- Ge olmak dzere tg dilde akact siirler yazmstr. iyi bir hatip ve mizakereci olan Kinalizade’nin onemli dzelliklerinden biri de dikekatli ve titiz bir alim olmasidir. Celiskili meseleleri goatimlemekten ve aciklamaktar, meseleleri aynntihi ve kapsamh bir gekilde incelemekten zevk aldigins Akiak Alé- i adh eseri gostermektedir. {yi bir egitim alan Kmalizade, Bursa, Edirne, Istanbul gibi Osmank’ya bag- kentlik yapmis kiiltiir merkezlerinde miidervis ve kadi olarak gérev yaprms; Sam ve Misir gibi merkezlerde cok sayida alimle tamsma ve onlarm gorilg- lerinden istifade etme imkam bulmmustur. Gittii yerlerde bilgi: ve gahsiye- tile herkesi kendisine hayran birakan Kmalzade, filahtan tefsive, hadisten sire ve edebiyata kadar pek gok eser yazmas, ders kitaplan gerh etmigtir. Fa- kkat caligmalarinn belki de en tinhisti amelt hikmet/pratik felsefe tizerine yyazilan Alak- Alatisimli kitabidue.? Konahzade Ahlak-t Alétyi bizzat kendisinin eserinin baginda da ifade ettig bi Nasirdddin-i Tasinin Ahlak- Nasr isimli kitabyyla Celaleddin Devan Ahldk-x Celaliadl eserini 6rnek alarak yazmustr. Bu iki kitabi ana kaynak ola- rakckullanan Kinalizade bunlann éiginda Kur'an ve hadisler gibi dint kaynak- larla, edebi ve tarihi kaynaklara bagvurmus, cok zengin bir bilgi birikimini eserine aktarmstr. Bu agidan Ahlak- Alat kendisinden énce yazan kitaplar- la loyaslanmayacak kadar cok malzeme igermektedir. O Gazzili, Circint, Siihreverdi gibi digiimirlerin adim amp eserlerinden nakiller yapar. Aynca {bn Sina, fbn Miskeveyh gibi digiinirlerin eserlerini de inceledigini ve kendi ‘gorislerini agklarken bunlardan da dogrudan faydalandigs gorilir. Dolaya- styla Kinazide Ahlak Aléyi yazarken sadece Ahlaka Nasir ve Ahlak Cela- I deki bilgilerte yetinmemis, baska kaynaklara da basvurarak kendisine gelen birikimi eserine aktarmaya, seleflerinde eksik kaldigina inanchft yerleri ta- ‘mamlamaya, celiskili gibi goriinen yerleri cdzmeye calismistir. 2 iger Treg ara una Mngt Din, Tih Maarmayt, hein, Kasi Madi net Trp aek Rae Vtad esa pron ai rapes te eleanor ue: unr: fsa ni! Boal Vel Mud apy old Dive He ls Rd er Iedimine iy, WetlenAalempje re Sine 106 GiciaD ‘Aye Sa obtay nade A Een ve Aaa A Tm eer Kunalizade Ali Efendi insanmn ilmiyle amil olup kemal ve saadete ulagma, bedi mutlulugu elde edebilmesiigin bebekdik, cocukluk, genclik, etislenkle ve yaghik dénemleriniigine alan ve kendisi ailesi, yaninda galiganlar, korn sular ve ilkesine kargi ablakls bir hayat yagamasint saglayacak biittin yaga- ‘mi kugatan 6neriler sunmustur. Nitekim Ahldke1 Alat isimli eserini birey, ai- le-ve devlet ablala olmak tizere tig béliime ayurarak yazmugtrr. Ip ablakanin kiginin kendi bireysel ahlalonin disinda aile ablakayla ve toplumsal ahlakla iigkisi dikkate almarale onun bu bolimlerdeki tavsiyeleri bir battn olarak. degerlendirilip is hayatmna dair baz ablakiilkelere ulaglabilir. Elbette Kina~ hizade ig ahlakim icine alan bir eser yazmamus ve konuyu bu agidan ele alma- mistr, Ancak buginkij anlamayla “ig ahlala” adh altinda yer almasa da ve ga niimizdels igerigine tam manasiyla sahip olmasa da onun adalet, helal ka- zans, yaninda caliganlara kargi davramislar, meslek sahibi olarak devlet bas- kant ve goreviert ile yaninda caliganlarla olan iigkilerle ilgili agklamalarm- da ig ahlalana dair bilgiler ve temel ilkeler bulunabilir. Bu on altma yizyil ‘Osmanb, genel olarak islam diisiincesi galisma hayati ve ig ablakuna dair te- mel yaklagumlar hakkanda baat ipuclan verebilir. Adalet, Toplumsal Diizen ve is Ahlakt Kmmalizade'ye gore insan sosyal bir varhiktr (medent bit-tab) (Kinahzade, 1833: 1/76, 77 ve TI / 91) ve bir cemiyet iginde yasamak zorundadur. Insa- nin bagks insanlarla bir arada yagamasinm erdemlikigilerden faziletin ogre- nilmesi gibi birtalam faydalan olsa da (Kmalizade, 1833: I / 94) esas sebep insanlanm birbirlerinin hizmetine ve yardimma muhtag olugudur. Gain in- san, hayatim strdurebilmek igin yemek, igmek, barmmak, giyinmek, dig- ‘manlardan korunmak gibi birtalam geylere muhtactrr. Ancak bunlar tek ba- sina temin etmesi ratimktin degildir (Kinahzade, 1833: |/ 76-77). Bu sebep- le Allah yeryiiziindeki biitiin varliklan insanmn hizmetine vermisti. Bitan varhklar gesitli yollarla insana hizmet etseler de insanlar bir arada yasayip bisbirlerine yarcim ve hizmet etmek zorundadirlar. Cink insan, tirintin ve sahsinin bekast icin bisbirinin yardimina ve hizmetine diger hayvanlar- dan daha fazla muhtagh. Insan, hayvanlardan farkh olarak daha yumugake bir yaratihsa sahiptir. Ihtiyaclan da hayvanlar gibi basit degildir. Hayvanlar barnma, beslenme, savunma vb. ihtiyaclannin basit olmasindan dolay: top- Iuluk iginde ig bolumine ve beraber yagamaya ihtiyag duymazlar. Akal ve di ssinme ézelikleri olmadigq icin onlanm ihtiyaclan Allah tarafindan kargilan- ‘ustur, Oysa insan all ve digiinmesiyle giyim, sida, silah, mesken gibi ken- di ihtiyaglanm kargilamaya muktedivdir. Fakat insanin tek basa buttin ‘eats Derik tiyaclanm karsilayabilmesi imkinsizdir, Mesela giyimigin terzilil, dokuma- ‘lik, ip egjrme, ayakkabilan igin dericilik, yemacilik, barmma igin matan- goaluk, demircilik beslenmesi igin ciftrilik, hayvaneiik gibi birgok zanaa- ‘/sinaati bilmesi ve hepsini yapmasi gerekir. Oysa bunlarin her biri bis 2a- naatkannn/sinaatrinin igidr. Viyeceklerin elde edilmesi ve kendisini koruma igi de boyle bircok kiginin yardimayla gerceklegi. Batiin bu smnaatlerin hep- sini bilip icra ederck titm gereksinimlerini kendi basina kargilamast mim- >ktn olmadhga icin insanin bir arada yasamaya ve kargihikh ig boliimét yapma- ya ihtiyac vardir. Bundan dolay: herkesin bir zanaat/smaat edinip kendisi ne yetenden fazlasim ihtiyaci olana vermesi, kendi shtiyaci ola baskasin- dan almasi gerekir. Bu sebeple toplumda herkes bir zanaata/smnaate youtelip onunla meggul olur. Insanm bir topluluk icinde yagamasi ve toplumsal tabi- ath olmasi bu manaya gels. Toplumnda saglanan bu ig bold sayesinde her- kesin ihtiyaa kargilanmig olur (Kinalnaide, 1833: I / 75-78). Kinalizde'ye Bore cemiyetteki herkesin ayn sinaate/zanaata yonelmemest ilahi hikmetin ve latfun bir geregidir, Tersi olsaydh ig boldimil yapilmadigy igin toplumun, dolayrsiyla hayatin diizeni bosulurdu (Kmalzade, 1833: 11/72). insanlann bazilarinmn zengin bazilarmin fakir olmast da yine ilahttakdirin geregidir. Cunki bununla toplumdaki ig bokiima ve dizen saglanmaktadur. ger herkes zengin veya fakir olsaych kimse kimseye hizmet etmezdi. Bu- wun igin Kmahzade; hizmet edenle hizmet edilen arasindaki bu iligkiyi “Camilenin murach vasil ve nizém-1 lem hésil ola.” séclerinden anlasilacagh gi- bhi toplumdaki yarchmlagenanin, diizenin ve ig béltimiintin bir geregi olarak agikdar (Knalizade, 1833: II /73). Kmahaade'ye gére bu yardimlagmanin ve duzenin saglanabilmes iin idare edenler ile edilenler arasinda da viicutta- 1 organlar arasndaldiliskiye benzer bi ilighi olmaidir. Viicudun organla- mndan kimi reis, kimisi de bu reise uyan Konumundadir, Vacudun saghileh bir gekilde calsmast icin reis ile reise uyanlar birbirlerine mulbtagtelar. Bu- nun gibi toplumda baza insanlar reis, bazast reise tabi olan konumundadkr. Ancak hepsi bir yonden digerine muhtactir. Bu yizden birbirleryle iigki kurmnak, yardimlagmak ve beraber yasamak zorundadirlar. Dolayistyla in- sanlarin birbirinin yardumina mubtag olmalans Alemdeki diizeninin geregi dir (Kinalizade, 1833: II / 76). Her fert tizerine dagen gorevini tam olarak yyaparsa toplumda dizen saglanmus olur (Kinalizide, 1833: Il / 8) Kinalzade, gorildaga gibi insanlarm jg balms ve yarchmlagma ihtiyacndan dolay: bir szada yasamak zorunda olduguna belirtir. Ancak insanlann bi arada yagama ve ig boluma yapma zorunlulugu dolayisrya sosyal hayatta bi talam problemleri de beraberinde getinir. Bunlar su gekilde sualanabilir: 108 eiGiaD ‘Aye ta Otay! inlaid A Een ve Alina At Tee! heer Toplum iginde beraber yaganip ihtiyaclar karplikh olarak: giderilirken nem bir sorun, kargihikh yapilan igler arasinda egitlik ve farkihk oranlan- nin bilinememesidir. Anlapmazhlann gikmamas igin insanlarm arzu ettik- Jeri geylerialmalan ve algverislerinde haklarina raz olmalan saglanmabdb. Toplumdak ig boliiman geregi terzi marangoza terzlik, marangoz terziye rmarangozluk yapar. Bu durumda zanaatlar/sinaatler arasinda egitik ve ada- letin saglanabilmes! ign birinin digerine ne kadar terilk veya marangozluk yapacaginin bilinmesi gerekir. Ancak zanaatlar/sinaatler arasindaki esitlik ve farklihgs bilmek, oranlama yapmak oldukca zordur. Bunun igin zanaat- lar/sinaatler dengeyi, dolaynsiyla adaletisaglayacak bir unsura (orta deger) shtiyag vardur. Bu unsue dinar veya dirhem yani paradur. Bundan dolays flo- zoflar paraya “orta adalet” veya “araciadalet” (Adil-i matevassit) demnsler- dir. Kinalzde “Anlara nakdeyn dahi dirler ve hukemd dindra aii mitevasst dirle.” camlesiyle bunu ifade eder. Ancak bu, adalet sessizce safladhgs icin ym zamanda “suskun adalet”/"sessi2 adalet” (Adil sémit) olarak da anilir (Kunabzade, 1833: 1/ 77-78). Kinalizade bir baska yerde adaleti korumak vve batin muamelelerde, aligveriste degismeyen, her geyin miktarnin ve de- {erinin onunla tespit edildigi bir covher gereltirdigini belirterek bumun “ki sail kanun (namas-u asgar)” denilen para (dinar) oldugunu agiklar(Kanali- zde, 1833: I ve I1/7).4 Goruldagu gibi Kinalizade paray: toplumda adaleti sessizce saglayan bir ara- olarak dtistinmektedir. Ciinkti hallan yaptg: abgveristen memnun olup hhaklana raz1 olmasi para ile gerceklesir. Dolayisiyla halkin arasinda iktisadi sebeplerle tartigma ve kavga meydana gelmeyecefi icin toplumda diizen ve ahenk olusur. Aym zamanda alisveris kolayhy sagladi ign insanlar arasin- daki ig boliimoni destekler. Boylece bireyler arasindakiiligkiler daha saghk- iolur, aralarinda yakanhik ve kaynasma meydana gelir. Bu seldiyle para dev- letin iyi yonetilmesine aracihik eder. Ancak devlet iginde bu dtzeni saglamak ve iyi bir idare meydana getirmek icin paranm devlet baskanmm kontrola altunda olmasi gerekir (Kmalzade, 1833: 1/78). Devlet baskanin da ilaht ka- rnuna (geriat) uymast gerekeceginden sonug olarak paranin da ilahi kanuna (eriat) uygun bir gekilde kullanslmasi ve degerlendirilmesi gerekecektir. ‘Onun yardimlasmaya ve ig béliimiine dair bu tablillerinden ig ablakana dair baz ilkeler tespit edilebili. 2 mae 98: 126177 ve 1962: 105.205 Tes, 16 198235 ve 1864 97.98; Dt 4 ay. Tash, 1969 hs 210 v6 1966157; Drei 1216/1 isla 109 Ig Atlas Dest ‘Toplumdaki diizen ve ig béliim igin susan adalet her zaman yeterli dedi dir, Dolayssiyla “dai ndtak" yani konugan adalete ihtiyas vardr. fg botamit dolayisyla is ve toplum hayatinda zorbalik, hak yemek gibi olaylar meyda- nna gelebilir ve bir kisi digerinin zukinn grmesine sebep olabilir. Cink her- kes arzu ettigi ve zevk aldhga geye ragbet eder. Bu durumda bir kirnsenin ar: za duydugu ve almaytistedigi bir geye digeri de yonelip almak ister ve bura- dan catismalar ve haksizhiklar dogar. Bu durumda zulmii ve korkuyu orta- dan kaldican, islerin nza ile yiirdmesini saglayan, her ikisine de hakmeden bir idarecinin olmasi gerekir ki yenme-yenilme ve zorbahk giderilsin, taraf- lardan her bir istegine ulagsin. Toplum hayatinin geregi olarak terzi maran- {goza terzilik, marangoz terziye marangozluk yapsin. Digerleri de bunun gi bi birbirlevinin ihtiyaclanm yerine getirsinler (KinalizAde, 1833: I / 76-77). ‘Giinkti Kargilkh olarak adalet, orta adalet olan para ile meydana gelmedigi ‘ve bazi nefisler onun adaletinden emin olmadiginda konusan adalet kuvvet- Ii ile zaynf arasindaki dengesiligi dUzeltip esitligi saglamalienr. Zulme kal- dirmak, dusmanlga yok etmek, zayif ile kuvvetlt arasindaki dengeyi dazen- lemek igin gerekdi olan adil kisi padigahtr. Ancak padigah namus- flat in hiikiimlerine uymah ve paranm saglachga adalete kendi istegi ile uymayan herkesi adalet yoluna sokmahd. Kinalizade, ilahi Kanunu (geriat) toplumda dtizeni saglamak, yonetmek ve adaleti gerceklestirmek igin gereldi gormektedit. Hlahi kanun bunun igin en temel arac konumundadir. Devlet baskant ve para, ilahi kanuna tabi olmah- chr, Devlet baskam bu ilahi kanunu uygulayacak kigidir ve kendisine bu se- beple ihtiyag duyulmaktadur. “ahi kanun” denilince daha cok din ve dint ku- xallarakla gelse de devlet s6z konusu oldugunda devletin dint danyevi batan kanunlanim ifade eder5 Kinalizade de ilahi kanunn “namas-u rabbant” (Ki nalizade, 1833:1/ 78), “ndms-u ilahi” (Kmabzade, 1833: 1/76), “namds- sari veya “geriat- ilahiye” (Kmahzade, 1833: I / 73), “periata mutahhere” (Kmnalzade, 1833: 1/76) isimleriyle adlandrrarak toplumda dlizen ve adale- ‘tin saglanmast icin gereken kanunlann ilahi kaynakl olmam geregine igaret ‘eder. Clink adaletin meydana geldigi orta noktay1 aka bilmek cok zordur. Allah, kullanina rahmetinin ve beldeleri himaye etmesinin bir sonucu olarak ilahi kanunu (jeriat) indirmistir.flahi kanun (geriat), adaletin yerini beitle- ‘mede en makemmel dlgddir (Kinalvzade, 1833: I/ 76) Kmnalizade padisahlarm da kanun ortaya koyup bununla insanlan ve tlkele- i yOnetebileceklerini kabul eder ve buna Mogol imparatora Cengiz, Han’: 5 Ser kelimesinin aman kn bl, Tahanet, 1404/1988: 1/ 6759-781 110 Giciad ‘Ay Seba Obtay! Kalai A Ee ve Asa A Ter! alr rnek gésterir. Cengiz Han aka ve zeka gitciiyle “yasa" adim verdigi kanun- lar koymustur. Halk arasmda bu yasalar kabul g6rmiig ve buna uygum hare- kket edilmis, yasalara uygun amel etmeyenler de cezalandirilmistir. Ancak yasalar veya bu tr insanlar tarafndan ortaya konulan kanunlar bunu orta- ya koyan padisah, onun evlatlan veya ona tabi olanlarin devleti devam etti- Bisitrece var olmustur. Zaman gecip devletin gic azaldikea kanunlar d meye, hukimler ve cezalann esaslan agagilanmaya baslar. Cengiz Han’in yasalan da Cengiz Han'm saltanatmin sona ermesi ile yok olmustur. Oysa ilahi kanun (geriat) bin yleir tazeligini korumaktadrr. Dolayisiyla insanlann ortaya koyduklan yasalarm gecici olmasina kargin, Allah’'in gonderdigi ka- nunlar kaliadhr, Bu da, ilahi kanunun (geriat) insanlann ortaya koydugu ka- nunlar kargisindaki bir diger dstainlagadr. Kinahzade ilaht kanuna (geriat) uymayanin kafir ve minafik oldugunu be- lirtir, Bu sebeple toplumda ilahi kanumun (geriat) uygulanmasina ve devlet baskammm ilahi kanuna (geriat) tabi olmasma son derece 6nem vermistir. Ozellikle onun suslularn cezalandnlmas ve bu swrasinda adalete riayet cedilmesi, agiriceza verilmemesi, fakat gereksiz yere merhamet gésterilip af- fedilmemesi ve cezasiz da birakalmamasi bigimindeld ilabi kanumun (geriat) tatbiki konusundaki dnerilerini bu asidan degerlendirebiliriz. Ulkedeki di zen ve asayig,ilahi kanunun (geriat) tam olarak uygulanmasiyla saglanabi- lir. Bunun igin Kinalzade bozgunculuik, yol kesme gibi kotilaklerin artmna- sunt sebep gostererek, ilabi kanun (seriat) diginda bagka yollara basvuran ve gereksiz kan dokenleri, ézellikle kendi dénemindeki bazi emirleri elestir- mistir (Kmalizade, 1833: II / 11-12). Buna gore halk arasinda adaleti saglamak ve korumak icin tg sey gereklidir (1) Nami: rabbani, (2) Hakim insani, (3) Dindr-t mizdnt. Ashnda bu tasnif de Aristo'nun Nikomahes Ahiék’ndan® gelme olup bilindigi kadarryla ibn Miskeveyh'den itibaren islam ablakgilannca da benimsenmistir. Nitekim Kinahzade Yananh filozoflarm bu tgiine “namus” adim verdiklerini belirtr. (0 “zira ligatlerinde namus “siyaset’e derler, her birinde siyaset ma'ndst var~ du” s6zler ile bunun gerekgesini aciklar (Kimahzade, 1833: I/ 77-78). Do- laytsiyla adaletin araglan olarak verilen tig maddenin her birinde siyaset mna- nasi vardve. Buna gore birinci namus ilahi Kanu; ikinci namus devlet bas- kam; igtincti namus para olmaktadir. Namusu siyaset manasina cevirir ve yonetmek olarak anlarsak; paranin yonetimi, padisahin halla yonetimi ve ilahi kanunlann yonetimi bir araya gelince “en bitytik siyaset” ortaya gikar. Bu durumda siyaset toplumda adaleti saglayan bir arag konumundadw. 5 svatotles, 2624: V, 58, 63,6.4-7 ve 1988:13334/15-90,12349/90, 1346/15, 1354/52, Bician m Ie Able Desi Toplumsal duizen ancak adaletle gerceklesecegine gore adaletin ne oldugu- run bilinmesi gerekir. Kmalizade, éncelikle adaleti iki aginhk ortasmda insa- nm kurdugu denge ve ahenk geklinde giizel ahlak olmanm en énemli élci- sit olarak verir ve adaleti“esitik’ ve “orta” olarak tammmlar (Kmahzade, 1833: 1/ 75-76). Bir baska yerde ise adaleti “insaf” olarak verir. Insaf “msf (yarim)" kkelimesinden ttiretilmigtir ve bir seyin yanistm kendisire alip diger yansim ortagina vermek demektir (Kinahzade, 1833: If / 79). Bu durumda adalet zkendi hakkana raza olup bagkalarinin hakkana saygt gostermek, onun bakkum a alip zullim etmemek anlamndadwr. Adalet aym zamanda bir erdemdir ve Kmalizade ve diger ahlak dustinirleri nezdinde adalet erdeminin énemli bir yeri vardir. Kmahzade adalet erdemine ulagmg kigiye “haliki yetkinlik ve ‘bedi mutlulugun meydana geldigi insan’, “hakim-i mutlak’ ve “feylesif-u kami” adim verir (Kimalizade, 1833: 1 / 92). Bu adalet erdeminin gerceldes- ‘mesinden meydana gelen bir istiinlik ve gereftir. Bunun diginda adalet er-

    You might also like