‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫واجبێتی کردەوە کردن‬

‫بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ‬
‫وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫دانەر ؛ زانای پایـەبەرز شێخ‪:‬‬

‫عبـد العـزيز ئیبـن عبــــد هللا ئیبـن باز‬
‫‪-‬ڕەحمەتی خواى لێبێت‪-‬‬

‫عبد العزيز ئیبن عبد هللا ئیبن باز ‪-‬ڕەحمەتی خواى لێبێت ‪-‬‬

‫‪2‬‬
‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫‪3‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫بەناوی بەخشندەی میهرەبان‬

‫پێشەکی‬
‫سوپاس وستایش بۆ پەروەردگاری جیهانیان‪ ،‬وسەرەنجام‬
‫وکۆتایی بۆ تەقوادارانە‪ ،‬وسەاڵوات وسەالم لەسەر پێغەمبەرمان‬
‫مووومەمەد ندووودراو وەکووو ەموویەت بووۆ جیهانیووان وسووەاڵوات‬
‫وسەالم لەسەر ئەهلی بەیتوی وهواوەاڵنی کە قورئوان وسوونەتی‬
‫پێغەمبەرەکەیووان بە پووارویراوی گەیانوو ووە بووۆ ئەوانەی لەپووا‬
‫خۆیان هاتن‪ ،‬بەئەوپە ی پاراستنی ئەمانەت و وردبینیەوە‪ ،‬ومانوا‬
‫ودەسووووتەوانەکانیان پاراسووووتووە ‪ -‬ەزاى خوایووووان لێبێوووو ‪،-‬‬
‫لەئەوانەى شوووینیان دەکەون‬ ‫وپەروەردگووار بیانکووات بە یەکێ و‬
‫بەچاکە وبیانکات بە بەڵگە لەسەر هەموو بەن ەکان بەگەیان نی‬
‫ئاینەکەى‪ ،‬پاشان‪:‬‬

‫زانایووان لەپێووووو ولە ئێاووتادا کووۆکن لەسووەر ئەوەى ئەو‬

‫بووۆ چەس و ان نی موکیەکووان‪،‬‬ ‫بنچینووانەى بەهەن و وەردەگ وی و‬
‫و وونکودنەوەى مەاڵڵ ومەرام ؛ لە قورئانی پ ووزز دایە كە هوی‬
‫نام و قی و نادروسووتی و نات واوی و ک ووی توون ناکووات ل و هووی‬
‫کاتێک ا و ل هی الی ک وەوە‪ ،‬پاشان لە سونەتی پێغەموبەر دایە‬
‫‪-‬صول الولە یلویە وسول ‪ -‬؛ کە بە هەوا وئوارەزووی خوۆی قاوە‬

‫‪4‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫وەموویە لەالیەن خوووداوە‪ ،‬پاشووان‬ ‫ناکووات بەڵکووو ئەوەی دەیوێو‬

‫یەکوو ەنگی وکووۆدەنگی زانایووانی ئیاوو م‪ ،‬دوای ئەمووانە زانایووان‬
‫جیاوازن سەبارەت بە چەن بنچینەيەکی تو گونگتوینیان بویتیە لە‬
‫قیوواس ‪-‬پێچوانوو ن‪ -‬وززریوونەى زانایوووان لەسوووەر ئەو ایەن کە‬
‫بەڵوووگەیە ئەگەر مەرجە بەهەنووو وەرگ واوەکوووان تێووو ا بێووو ‪،‬‬
‫وبەڵگەکووانیش لەسووەر ئەم بنچینووانە ززرتووون لەوەی سوونووردار‬
‫بكوون و بەناوبانگتون لەوەى باس بکوون‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ئەو بنچینانەى بەهەند وەردەگیرێت لە چەسپاندنی‬

‫حوکمەکاندا‬

‫◆ بنچینەى یەکەم‪ :‬قورئانی پیرۆز‬

‫سەبارەت بە بنچینەى یەکەم؛ قورئوانی پ ووزز‪ ،‬لە ززر شووینی‬

‫قورئان ا ئاموانە کوواوە بە واجبێتوی شووینکەوتنی ودەسوتگ وزیی‬
‫پێوەی وپاراستن وتێنەپە ان ن و ەچاوکودنی سنوورەکان ‪:‬‬

‫اب أَ ْنی َْلنَا ُه مُ َبا َر ٌ‬

‫ك َفاتَّب ِ ُعو ُه‬ ‫خواى گەورە دەفەرموی ‪َ ﴿ :‬وهَ َذا ِك َت ٌ‬
‫َواتَّ ُق ووا َلعَ َّل ُك و ْ تُ ْومَ ُی وونَ ‪ :‬واتە‪﴿ :‬ئ و م قورئان و کتێبێکووی پ وووززه‬
‫دامانب زان (بۆ س رج م خ ڵکی‪ ،‬ل هو موو کوات و شووینێک ا‬
‫توواوەکو‬ ‫شوووینی بکوو ون و تەقواتووان هەبێوو‬ ‫ده ئێوووه‬
‫ەمیتان پێبکات‪[ :‬األنعام‪.]155:‬‬

‫جوا َك ُك ْ‬ ‫وپەروەردگار لە سورەتی (الیائ ة دەفەرمویو ‪َ :‬‬

‫﴿قو ْ َ‬
‫ن ْال ِك َت ِ‬
‫اب َو َي ْع ُفوو َیو ْن‬ ‫خ ُفونَ مِ َ‬ ‫َر ُس ُ‬
‫ولنَا ُي َب ِّينُ َل ُك ْ َكثِي ًوا مِ یَّ ا ُك ْنتُ ْ تُ ْ‬

‫اب مُ ِبوينٌ ڕ بە اسوتی ل الیو ن‬ ‫اللو ِ ُنوورٌ َوك َِتو ٌ‬ ‫ن َّ‬ ‫ِيو َق ْ جَ ا َك ُك ْ مِ َ‬
‫َكث ٍ‬
‫خووواوه ووناکیوو کی ئاشووکواتان بۆهوواتووه ‪-‬کوو مووومەمەدی‬
‫ل گو ڵ کتێبێکوی‬ ‫یلی وسل ‪ -‬هواو‬ ‫پێغ مب رمان (صلی‬
‫ن اتَّ َبورَ ِر ْ و َوانَ ُ‬ ‫(‪َ 15‬ي ْه ِي ب ِ ِ َّ‬
‫اللو ُ َمو ِ‬ ‫وونک رهوهدا (ک قورئان‬

‫‪6‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫ن الظُّ ُل َی ِ‬

‫ات إِ َلو‬ ‫الا َ مِ َوي ْ‬
‫النوو ِر إِ ِذن ِنو ِ َو َي ْهو ِ‬
‫ِيه ْ‬ ‫ج ُه ْ مِ َ‬
‫ُخ ِو ُ‬ ‫ُل َّ‬‫ُسب َ‬
‫اوو َتقِ( ٍ ڕ (بێگومووان خوووا بوو و قورئانوو پ وووززه‬ ‫صوو َواٍُ مُ ْ‬‫ِ‬ ‫إِ َلوو‬
‫هی ای ت و ینیوویی ئ و ک سان دهکات ک ‪ :‬شوون هزام ن ی‬
‫خوووا کوو وتوون‪ ،‬بوو رهو یبازهکووانی ئاشووتی و ئاسووودهیی و لوو‬
‫و زگاریوان دهکوات و دهیانخاتو‬ ‫تاریکایی ی کان دهریان ههێنێ‬
‫ناو وناکیو وه ب فو رمانی خوۆی و ینیووییوان دهکوات بوۆ سو ر‬
‫و دروسوتی (دینو اری و خواناسوی و چاکو‬ ‫یگ و یبوازی اسو‬
‫کاری (‪.: 16‬‬

‫ِنن َك َفووُوا ب ِ ِّ‬

‫الوذ ْك ِو َل َّیوا‬ ‫ن َّ‬
‫الوذ َ‬ ‫وخواى گەورە دەفەرمویو ‪﴿ :‬إِ َّ‬
‫ه ْ َوإِنَّ ُ َل ِك َت ٌ‬
‫اب یَ ِینیٌ ڕ ب استی ئ وان ی ک بن بواوە بە ئەو‬ ‫جَ ا َك ُ‬
‫کتێبێکوی ززر‬ ‫قورئانەی بۆیان ندودرابوو‪ ،‬بێگومان ئو و قورئانو‬
‫ب نوخ و ناوازه و بە هدوی وبەپدویە (‪َ 41‬ال َي ْأتِ(و ِ ْال َب ِ‬
‫اِولُ ِمو ْن َبويْ ِ‬
‫ن‬
‫ل ِمو ْن مَ ِكو( ٍ مَ یِ (و ٍ ڕ هوی نامو قی و‬ ‫خ ْلفِ ِ َت ْن ِینو ٌ‬
‫َي َ ْي ِ َو َال مِ ْن َ‬
‫نادروسووتی و نات واوییو ک ووی توون ناکووات لو هووی کاتێکو ا و‬
‫لوو هی الی کوو وه‪ ،‬هوانوو کواو و ندووودراوی زاتێکوو کوو خوواوهنی‬
‫میکی ت و دانایی و شایانی سوپاس و ستایو (‪[ : 42‬فصل ]‪.‬‬

‫آن ِأل ُ ْنو ِذ َر ُك ْ‬

‫ي هَ َذا ْال ُق ْو ُ‬
‫ي إِ َل َّ‬
‫ُ‬
‫وپەروەردگار دەفەرموی ‪َ ﴿ :‬وأومِ َ‬
‫ب ِ ِ َو َم ْن َب َل َغ‪ :‬واتە‪﴿ :‬وئ م قورئان ب وهمی ونیگا بوۆم هواتووه توا‬

‫‪7‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ئێوووه و ه و موو ئ وان و ی پدیووان دەگووات بەهووۆیەوە ئاگادارتووان‬

‫بكەمەوە‪[ :‬األنعام‪.]19:‬‬

‫اس َولِ ُ( ْن َذرُوا ب ِ ِ‪:‬‬ ‫ٌ‬

‫وخواى گەورە دەفەرموی ‪﴿ :‬هَ َذا َب َ غ لِلنَّ ِ‬
‫اگ یان نێکوو بووۆ خوو ڵکی ب گوووتی تووا‬ ‫واتە‪﴿ :‬ئوو م (قورئانوو‬
‫ب هۆی وه وریا بکوین وه و ئامۆنگاری پن وهربگون‪[ :‬إبواهی ‪.]52:‬‬

‫لە‬ ‫ئایەتەکووووان لەسووووەر ئەم مانایووووانە ززرن‪ ،‬وززریوووو‬

‫فەرموووودە سووەمینەکانی پێغەمووبەری خووودا ‪-‬صوول الوولە یلوویە‬
‫وسوول ‪ -‬هوواتوون کە فەرمووان دەکەن بە دەسووتگوتن بە قورئووان‬
‫وپەیڕەوکودنی‪ ،‬هەمووو ئەموانە ئاموانەیە بوۆئەوەى هەرکەسوێ‬
‫وهیوو ایەتە‬ ‫ئەوا لەسووەر یبووازی اسوو‬ ‫دەسووتی پێوووە بگویوو‬
‫وشوینی نەکەوت ئەوا لەسەر گوومڕاییە‪،‬‬ ‫وئەوەى وازی لێبهێنێ‬
‫ولەو فەرموودانەیش کە چەس اوە لە پێغەمبەری خوداوە ‪-‬صل‬
‫اللە یلیە وسل ‪ -‬؛ لە وتاری مەجی ماڵئاوایی فەرمووی‪« :‬ئەوەم‬
‫بۆ ئێوەم جێهێوتووە ؛ گومڕا نابن ئەگەر بە استی دەستی پێووە‬
‫بگووون» [رواه ماوول ] ؛ پێغەمووبەر ‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪-‬‬
‫مەبەستی قورئان وسونەتە‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ولە هەمان سەرچاوەی پێووودا هواتووە کە پێغەموبەری‬

‫خووودا ‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪ -‬دەفەرمویو ‪« :‬موون دوو شووتی‬
‫گەورە وگوانتان بۆ جێ ەهێو ‪ :‬یەکەمیان كتێبوی خوودا (قورئوان‬
‫کە هی ایەت ونور و ینیونی تێ ایە شوینی بکەون ودەستی پێوە‬
‫بگون»‪.‬‬

‫پێغەمبەری خودا ینیونی کود بۆ دەستگوتن بە قورئانەوە‬

‫وهووانی دان بووۆی‪ ،‬پاشووان فەرمووووی ‪« :‬ئەهلووی بەیووت ؛ خووواى‬
‫ئەهلوی بەیوت ‪،‬‬ ‫گەورەتان بەب و دەهێنیەوە سەبارەت بە (ماف‬
‫ئەهلوی‬ ‫خواى گەورەتان بەب و دەهێنیەوە سوەبارەت بە (مواف‬
‫بەیت »‪ .‬لە گێڕانەوەیەک ا سەبارەت بە قورئوان فەرموووی‪« :‬ئەوە‬
‫لەسوەر‬ ‫دەستی پێوە بگویو‬ ‫پەتی خواى گەورەيە ؛ هەرکەسێ‬
‫لەسەر گومڕاییە»‪.‬‬ ‫وازی لێبهێنێ‬ ‫هی ایەتە‪ ،‬وهەرکەسێ‬

‫فەرموودەکووان لەسووەر ئەم واتووایە ززرن‪ ،‬ویەکو ەنگی زانایووان‬

‫لەهاوەاڵن وئەوانەى پاشیان هاتووە لەسەر واجبێتی دەستگوتن‬
‫بە کتێبووی خووواى گەورە وموووک کووودن پ ووی وگە انەوە لەموووک‬
‫کودن ا بۆ الی وهەروەها گە انەوە بۆ سونەتی پێغەموبەری خوودا‬
‫‪-‬صل اللە یلیە وسل ‪ ،-‬ئەوەن ە بەسە و وەاڵم بەخوە شوینی‬
‫باسکودنی هەموو بەڵگەکان دەگویتەوە‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫◆ بنچیننننەى دووەم‪ :‬ئەوەى بە سنننەحیسی وچەسنننپاو‬

‫هاتووە لە پێغەمبەر خوداوە ‪-‬صلى اللە علیە وسنل ‪-‬‬
‫وهاوەاڵنی وئەوانەى پاشیان لە زانایان وئیمانداران‬

‫بنچیووونەى دووەم لە سووون بنچیووونەکە کە یەکو و ەنگی هەیە‬

‫لەسەری ئەویش ئەو فەرموودانەیە کە بە سوەمینی ودروسوتی‬
‫لە پێغەمووبەرەوە هوواتوون ‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪ ،-‬هوواوەاڵن‬
‫وئەوانەى پاشیان لە زانایان ؛ باوە یان بەم بنچینە هەیە و وەکوو‬
‫بەڵگە باسی دەکەن وفدوی ئومەتی دەکەن‪.‬‬

‫لەسووەر ئەم بووابەتە کتێبووی ززر نووسووواوە و وونکووواوەتەوە‬

‫لەکتێبەکان (أصول الفقو ‪ :‬بنچینەکوان فیقھوو و (الیصولل ‪:‬‬
‫زاناووتی فەرموووودە ‪ ،‬وبەڵگەکووان لەسووەر ئەم بووابەتە ززرن ولە‬
‫نماردن نایەن‪ ،‬ولەوانەیش ئەوەى هاتووە لە قورئانو ا سوەبارەت‬
‫بە فەرموووووانکودن بە شووووووینکەوتنی وگوووووویڕایەڵیکودنی‪ ،‬ئەمە‬
‫ئاراستەکواوە بۆ خەڵکی سەردەمی خۆی وئەوانەى لەپاشی دوون‬
‫هەتاوەکو زنی قیامەت چوونکە پێغەموبەری خوودا ‪-‬صول الولە‬
‫یلیە وسل ‪ -‬بۆ هەموو خەڵکی ندودراوە‪ ،‬وئەو ‪-‬صل الولە یلویە‬
‫وسل ‪ -‬اڤەکاری کتێبی خوواى گەورەیە ؛ وئەوەى تدیو ا هواتووە‬
‫وونی دەکاتەوە بەقاەکان وکودەوەکان وبێ ەنگ بووون و ازی‬

‫‪10‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫بوووونی لەسووەر قاووەیەک یووان کووودەوەیەک لەپێوووی کوابێوو‬

‫‪-‬تەقویو‪ ،-‬وئەگەر سونەتی پێغەمبەری خودا نەبوایە ماوڵیانان‬
‫نموووارەی کاتەکوووانی نوووووزە فەرزەکوووان وچوووۆنیەتی ئەنجاموو انی‬
‫نووزەکان وئەوەى واجبە تدی ا ؛ لەالیان نەزانواو بوو‪ ،‬و وردەکوارى‬
‫زنووگوتن وزەکات ومەج وجیهاد وفەرموان بەچواکە ونەهوی لە‬
‫خواپەیان ؛ نەدەزان ‪ ،‬ونەیان ەزانی وردەکاری مەاڵڵ ومەرام چیە‬
‫لە مامەڵەکوووان وشوووتە مەرامکواوەکوووان وئەوەى خو وواى گەورە‬
‫واجبی کودووە لە سنوورە ‪-‬مەددە‪ -‬شوەرییەکان وسویاکان‪ ،‬لەو‬
‫ئایەتانەی لەسەر ئەم بابەتە هاتووە‪:‬‬

‫لە سورەتی (آل ییوان خواى گەورە دەفەرمویو ‪َ ﴿ :‬وأَِِ ُ‬

‫(عووا‬
‫ول َلعَ َّل ُك ْ تُ ْومَ یُ ونَ ‪ :‬واتە‪﴿ :‬گویڕایو ڵ و ف رمانبو رداری‬ ‫َّ‬
‫الل َ َوال َّو ُس َ‬
‫خوا و پێغ مب رهک ی بن بەڵكو خوای گەورە ەمیتان پێبكات‪.:‬‬

‫ِنن‬
‫الذ َ‬ ‫ولە سورەتی (النااك ؛ پەروەردگار دەفەرموی ‪َ ﴿ :‬ياأَيُّهَ ا َّ‬

‫ول َوأُولِي ْاألَمْ ِو مِ ْن ُك ْ َف ِذ ْن َت َنواز َْیتُ ْ‬ ‫الل َ َوأَِِ ُ‬

‫(عوا ال َّو ُس َ‬ ‫آمنُوا أَِِ ُ‬
‫(عوا َّ‬ ‫َ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ش ْي ٍك َف ُو ُّدو ُه إِ َل‬
‫ول إِ ْن ُك ْنتُ ْ تُ ْؤمِ ُنوونَ بِاللو ِ َوال َوو ْومِ‬
‫الل ِ َوال َّو ُس ِ‬ ‫فِي َ‬
‫اونُ َت ْأ ِونولً ‪ :‬واتە‪﴿ :‬ئو ی ئ وانو ی باوه توان‬ ‫خيْ وٌ َوأَ ْم َ‬ ‫ِك َ‬ ‫ْاْلخِ ِو َنل َ‬
‫هێنوووواوه‪ ،‬ف رمانبوووو ردار و گویڕایوووو ڵی خوووووا و پێغ مبوووو ر و‬
‫ف رمانڕهواکان بک ن ک وەک خۆتوان بواوە دارن‪ ،‬خوۆ ئ گو ر لو‬

‫‪11‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫شتێک ا بووو ب کێوو تان دهربوارهی مووکیی خووایی‪ ،‬ئو وه ئو و‬

‫یلیو‬ ‫کێو ی بگێڕن وه بۆ الی خواو پێغ مب رهکو ی (صولی‬
‫‪ ،‬ئ گ ر ئێوه باوه تان‬ ‫(ک قورئان و سونن ت دهگ ی نێ‬ ‫وسل‬
‫زنی قیامو ت ه یو ‪ ( ،‬هفتارکودنتوان بو و شوێوهی‬ ‫ب خواو ب‬
‫چاکتوین و جوانتوین س رچاوهی بۆ چارهس ری کێو کانتان‪.:‬‬

‫﴿م ْن‬ ‫وهەر لە سورەتی (النااك ؛ پەروەردگار دەفەرموی ‪َ :‬‬

‫اللو َ َو َمو ْن َتو َو َّل َف َیوا أَ ْر َسو ْلن َ‬
‫َاك یَ َلووْ ِه ْ‬ ‫اا َّ‬ ‫ول َف َقو ْ أَ َ‬
‫ِو َ‬ ‫يُلِ ِر ال َّو ُسو َ‬
‫یلیو‬ ‫مَ فِ(ظًا‪ :‬واتە‪﴿ :‬ئ وهی ف رمانب رداری پێغ مب ر (صولی‬
‫بکات‪ ،‬ئ وه ب استی ف رمانبو رداری خووای کوودووه‪ ،‬ئەو‬ ‫وسل‬
‫خوۆ‬ ‫ه ڵکود (ئو وه خوۆی زهرهرم نو دهبێو‬ ‫کەسەیوی پو‬
‫ئێی تۆمان ن ناردووه تا ببیت چاودوو ب س ر ئ وان وه‪.:‬‬

‫و بووۆ چارەسووەر كودنووی‬ ‫گووویڕایەڵی بکویو‬ ‫چووۆن دەکویو‬

‫ناكۆكی نێوان خەڵكوی بگە ویونەوە بوۆ قورئوان وسوونەت ؛ ئەگەر‬
‫یان هەمووی‬ ‫سونەتەکەى وەكو بەڵگە مامەڵەی لەگەڵ نەكوی‬
‫پارویراو نەبێ ‪ ،‬بۆیە بەپ ی ئەم قاەیە ؛ خوواى گەورە فەرموان‬
‫کە هەر بوونی نیە‪،‬‬ ‫بە بەن ەکان کودووە بە شوینکەوتنی شتێ‬
‫وئەمیش پوچەڵتوین شوتە وگەورەتووین کووفوە بە خوواى گەورە‬
‫وگومان خواپیە بە ئەو زاتە ‪-‬سبنان وتعال ‪.-‬‬

‫‪12‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫خواى گەورە ‪-‬یی وجل‪ -‬لە سورەتی ‪-‬الننل‪ -‬دەفەرموی ‪:‬‬

‫اس َما نُ ِّی َل إِ َلوْ ِه ْ َو َلعَ َّل ُه ْ َيتَ َف َّ‬
‫كوُونَ ‪:‬‬ ‫الذ ْك َو لِتُ َبي َ‬
‫ِّن لِلنَّ ِ‬ ‫﴿ َوأَ ْنی َْلنَا إِ َل( َ‬
‫ْك ِّ‬

‫واتە‪﴿ :‬و ئێی قورئانیان بۆ تۆ داب زان ‪ ،‬تا بۆ خو ڵکی ئو وه وون‬

‫بک یتوو وه کوو بۆیووان هێنواوهتوو خوووارهوه‪ ،‬بووۆ ئوو وهی ب ویووك‬
‫بک ن وه و تێبفکوون‪.:‬‬

‫وهەروەهوووا پەروەردگوووار لە هەموووان سوووورەتی پێوووووو‬

‫ِّن َل ُه و ُ َّ‬
‫ال وذِي‬ ‫اب إِ َّال لِتُ َب وي َ‬ ‫دەفەرموی و ‪َ ﴿ :‬و َم وا أَ ْنی َْل َن وا یَ َل ْ( و َ‬
‫ك ْالك َِت و َ‬
‫ه ً ى َو َر ْم َی ًة ل َِق ْومٍ ي ُْؤمِ ُنونَ ‪ :‬واتە‪﴿ :‬ئێی قورئانیان‬ ‫ْ‬
‫اخ َت َل ُفوا فِ( ِ َو ُ‬
‫کو هو رچی ئو و‬ ‫دان ب زان ووهت س ر تۆ ت نها بۆ ئو وه نو بێ‬
‫خ ڵک کێو ی ل س ر ه ی (ل باب ت کانی دنیواو دیون بۆیوان‬
‫وون بک ین وه و ببێتە هوۆی هی ایو ت و همیو تیش بوۆ ئو و‬
‫ک سان ی ک ئییان و باوه دههێنن‪.:‬‬

‫چۆن خواى گەورە فەرمان ەکات بە پێغەمبەرەکەى ‪-‬صل‬

‫اللە یلیە وسل ‪ -‬کە ئەوەى دابەزیوە ‪-‬قورئان‪ -‬وونوی بکواتەوە ؛‬
‫یان بەڵگەی تێ ا نەبێ ؟‬ ‫لەکاتێک ا سونەت بوونی نەبێ‬

‫وهەروەهووا پەروەردگووار لەسووورەتی ‪-‬النووور‪ -‬دەفەرموی و ‪:‬‬

‫ل‬‫م ِّیو َ‬‫ول َف ِذ ْن تَ َو َّل ْوا َف ِذنَّ َیا یَ َل ْ( ِ َموا ُ‬ ‫الل َ َوأَِِ ُ‬
‫(عوا ال َّو ُس َ‬ ‫(عوا َّ‬‫﴿قلْ أَِِ ُ‬ ‫ُ‬

‫ول إِ َّال ْال َب َ ُغ‬

‫(عو ُه تَ ْهتَ ُ وا َو َما یَ َل ال َّو ُس ِ‬ ‫میِّ ْلتُ ْ َوإِ ْن تُلِ ُ‬
‫َویَ َل ْ( ُك ْ َما ُ‬

‫‪13‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ْالیُ بِينُ ‪ :‬واتە‪﴿ :‬پدیان بون‪ :‬ف رمانبو رداری خووا و ف رمانبو رداری‬
‫پێغ مب و ر بوون‪ ،‬خووۆ ئ گ و ر پوووتیان ه و ڵکود‪ ،‬ئ و وا ئ و و ت و نها‬
‫گەیان نی پەیامی خودای لەسوەر شوانە‪ ،‬وئێووەیش سو رپێچی و‬
‫یاخی بوون ک تان ل س رتان دهک وی ‪ ،‬خۆ ئ گ ر ف رمانب رداری‬
‫استی ئ وه هی ای ت وهردهگون‪،‬‬ ‫بن و گویڕای ڵ و ملک چ بن ب‬
‫یلیو‬ ‫بوون کو ئو رکی س رشووانی پێغ مبو ر ‪-‬صوولی‬ ‫دڵنیووا‬
‫وسل ‪ -‬ت نها گ یان نێکی وون و ئاشکوای ‪.:‬‬

‫و لەهەمان سورەت خوواى گەورە دەفەرمویو ‪َ ﴿ :‬وأَق ُ‬

‫ِ(یووا‬
‫ول َلعَ َّل ُك ْ تُ ْومَ یُ ونَ ‪ :‬واتە‪﴿ :‬ئو ی‬ ‫الص َ َة َوآتُوا ال َّی َكا َة َوأَِِ ُ‬
‫(عوا ال َّو ُس َ‬ ‫َّ‬
‫ئییان اران‪ :‬نووزهکانتان ل کاتی خۆی ا ب چاکی ئو نجام بو هن و‬
‫زهکاتی ماڵ کانتان بو هن و ف رمانبو رداری پێغ مبو ریش بکو ن‬
‫بەڵكو ەمیەتان پێبكوی ‪.:‬‬

‫﴿قلْ َيا أَيُّهَ ا‬

‫وپەروەردگار لەسورەتی (األیواف دەفەرموی ‪ُ :‬‬

‫ات‬‫الاو َیا َو ِ‬‫ك َّ‬ ‫الوذِي َلو ُ مُ ْلو ُ‬ ‫(عوا َّ‬ ‫اس إِنِّي َر ُسولُ َّ‬
‫اللو ِ إِ َلو ْ( ُك ْ جَ یِ ً‬ ‫النَّ ُ‬
‫ُن ِيي َويُیِ (و ُ َفوِمِ ُنوا ب ِ َّ‬ ‫ض َال إِ َل َ إِ َّال ُ‬ ‫َْ‬
‫اللو ِ َو َر ُسوولِ ِ النَّ ِبو ِّ‬
‫ي‬ ‫ه َو ي ْ‬ ‫َواأل ْر ِ‬
‫ُ‬
‫اتو ِ َواتَّب ِ ُعوو ُه َلعَ َّل ُكو ْ تَ ْه َتو ُ ونَ ‪ :‬واتە‪:‬‬ ‫الذِي ي ُْؤمِ نُ ب ِ َّ‬
‫الل ِ َو َكل َِی ِ‬ ‫ي َّ‬‫ْاألمِّ ِّ‬
‫بوون‪ :‬ئو ی خ ڵکینو‬ ‫یل(و وسول‬ ‫﴿(ئ ی پێغەمبەر (صول‬
‫ب استی من پێغ مب ری خودام بۆ ئێوه ب گوتی‪ ،‬ئو و خوایو ی‬

‫‪14‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ک ه ر بۆئ وه خاوهن اریتی ئاسیان کان و زهوی‪ ،‬هی خوایو ک‬

‫و دهموینێو ‪ ،‬کەواتە بواوه بهێونن‬ ‫نی جگ ل و زاتو ‪ ،‬دەنینێو‬
‫ب و خوای و ب پێغ مب رهک ی‪ ،‬ک ه واڵ هریکی ن خوین هواره‪،‬‬
‫پیاویکی خوینو هوار بوووه و خوۆی قورئوانی‬ ‫(تاهی ک س ن ڵێ‬
‫بو خوواو بو‬ ‫داناوه ئ و پێغ مب رهی ک خۆی باوه دههێنێو‬
‫شوووینی بکوو ون‪ ،‬بووۆ ئ و وهی ئێوووه‬ ‫ف و رموودهکانی‪ ،‬ده ئێوووه‬
‫ینیوویی بکوون‪.:‬‬

‫لەو ئایەتووانەدا ئامووانەی وون هوواتووە سووەبارەت بەوەى‬

‫هی و ایەت و ەموویەت لە شوووینکەوتنی پێغەمووبەرە ‪-‬صوول الوولە‬
‫ئەگەر کودەوە بە سوونەتەکەی‬ ‫یلیە وسل ‪ ،-‬وچۆن ئەمە دەبێ‬
‫ناکویو‬ ‫وسەمی نیە یان بووتوی‬ ‫اس‬ ‫یان بووتوی‬ ‫نەکوی‬
‫پوتی پن ببەست ن وەکو بەڵگە‪.‬‬

‫ِنن‬ ‫﴿ف ْل َ( ْن َذ ِر َّ‬

‫الذ َ‬ ‫پەروەردگار لەسورەتی (النور دەفەرموی ‪َ :‬‬

‫اب أَلِ( ٌ ‪ :‬واتە‪:‬‬ ‫ص( َب ُه ْ ِف ْتن ٌَة أَ ْو ي ِ‬

‫ُص( َب ُه ْ یَ َذ ٌ‬ ‫ُخال ُِفونَ یَ ْن أَمْ ِو ِه أَ ْن تُ ِ‬
‫ي َ‬
‫﴿دهبا ئ وان ی کو سو رپێچی فو رمانەکانی (پێغەموبەری خوودا‬
‫دهک ن بتوسن ل وهی ک تووشوی تواقی کودن وهیو کی سو خ ‪،‬‬
‫یان تووشی سیای کی ب ئێش ببن‪.:‬‬

‫‪15‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫وخووواى گەورە لەسووورەتی (النوووو دەفەرمویوو ‪َ ﴿ :‬و َمووا‬

‫ن َّ‬
‫اللو َ‬ ‫خ ُذو ُه َو َما نَهَ ا ُك ْ یَ ْن ُ َفانتَ ُهوا َواتَّ ُقووا َّ‬
‫اللو َ إِ َّ‬ ‫آ َتا ُك ُ ال َّو ُسولُ َف ُ‬

‫یلی و‬ ‫اب‪ :‬واتە‪﴿ :‬جووا ئو وهی پێغ مب و ر (صوولی‬ ‫شو ِي ُ ْالعِ َق و ِ‬ ‫َ‬
‫پ ووی ب خووویوون وهری بگووون‪ ،‬هو ر فو رمانێکی پێو ان‬ ‫وسوول‬
‫ب و گوێی بک و ن‪ ،‬ق دهغ و ی ه و ر شووتێکی لوون کووودن ل ووی دوور‬
‫بکەونەوە‪ ،‬ل خوا بتوسن؛ چونک ب استی خووا سویای بە ئوێش‬
‫وسەختە‪.:‬‬

‫ئەو ئایەتانەى کە ئامانەن بۆ ئەم بابەتە ززرن وهەموویان‬

‫بەڵگەن لەسەر واجبێتی شوینکەوتن وگویڕایەڵیکودنی ‪-‬صل اللە‬
‫یلوویە وسوول ‪ ،-‬وشوووینکەوتنی ئەوەى پ ووی هوواتووە هەروەکووو‬
‫لەبەڵگەکان پێوووتو باسکوا سەبارەت بە واجبێتی شوینکەوتنی‬
‫قورئان ودەستگوتن پێوەی وگویڕایەڵبوونی فەرمانەکوان ونەهوی‬
‫لێکواوەکووان ‪ ،‬وقورئووان وسوووننەت دوو بنچیوونەن هەرکەسووێ‬
‫نکۆڵی لەیەکێکیوان بکوات ئەوا نکوۆڵی لە ئەوی تویوان کوودووە و‬
‫بەدرزی داناوە‪ ،‬وئەمەیش کوفو وگومڕاییە ودەرچوونە لە بوازنەى‬
‫ئیا م بەیەک ەنگی زانایان‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫هەندێك لەو فەرموودانە لە پێغەمنبەرەوە ‪-‬صنلى النلە علنیە‬

‫وسل ‪ -‬لەمبارەیەوە هاتوون‪:‬‬

‫فەرمووووودەی ززری مو ووتەوات و‪ 1‬هووواتووە لە پێغەموووبەری‬

‫خوووداوە ‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪ -‬سووەبارەت بە واجبێتوووی‬
‫گویڕایەڵیکودنی وشوینکەوتنی ئەوەى پ وی هواتووە‪ ،‬ومەرامێتوی‬
‫سووووەرپێچیکودنی فەرمانەکووووان ئەموووویش دەرهە بەئەوانەى‬
‫لەسووەردەمی ئەو بوووون وئەوانەیوووی لە پاشووی دووون هەتوواوەکو‬
‫قیووامەت‪ ،‬نیووونەى ئەو فەرموووودانە ؛ ئەم گێووڕانەوەیە لە ئەبووو‬
‫هورەیوەوە ‪ -‬ەزاى خواى لێبێ ‪ -‬کە پێغەمبەر ‪-‬صل الولە یلویە‬
‫ئەوا‬ ‫گووویڕایەڵی موون بێ و‬ ‫وسوول ‪ -‬دەفەرموی و ‪« :‬هەرکەسووێ‬
‫سووەرپێچی ‪-‬فەرمووان ‪ -‬موون‬ ‫بووووە و هەرکەسووێ‬ ‫گووویڕایەڵی‬
‫ی کودووە»‪.‬‬ ‫بکات ئەوا سەرپێچی ‪-‬فەرمان ‪-‬‬

‫ولە [صوونو البخوواري] دا هوواتووە کە پێغەمووبەری خووودا‬

‫‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪ -‬دەفەرموی و ‪« :‬هەموووو ئووومەتەکەم‬
‫نەیەویوو ‪ ،‬ووتوووا‪ :‬کوون‬ ‫دەچوونە بەهەشووتەوە مەگەر کەسووێ‬
‫ئەی پێغەموووبەری خوووودا؟ فەرموووووی‪ :‬هەرکەسوووێ‬ ‫نایەویو و‬

‫‪ 1‬موتەوات و‪ :‬ئەو فەرموودەیە كە لە یگای كۆمەڵێكی ززر گێڕدراوەتەوە لە كۆمەڵێك‬

‫ززری تو ؛ كە مەماڵە یك كەوتبن لەسەر درزكودن لە گێڕانەوەی ا‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ئەوا دەچێووتە بەهەشوتەوە و هەرکەسووێ‬ ‫گوویڕایەڵی موون بێو‬

‫‪-‬بچێوووتە‬ ‫سوووەرپێچی ‪-‬فەرموووان ‪ -‬مووون بکوووات ئەوا نایەویووو‬
‫بەهەشتەوە‪.»-‬‬

‫و[أمی ] و [أبو داود] و [الناک ] بە سوەنەدیکی‪ 2‬چەسو او‬

‫ودروسو ‪ -‬گێڕاویووانەتەوە لە میقو ام کووو ی‬ ‫وسوەمی ‪ -‬اسو‬
‫مەی ی کویبەوە کە پێغەمبەری خودا ‪-‬صل الولە یلویە وسول ‪-‬‬
‫دەفەرموی ‪« :‬من قورئوان و هاوشوێوەی قورئوان پێبەخووواوە‪،‬‬
‫دوای تدوی لەسەر جێگاكەی پاڵی اوەتەوە‪،‬‬ ‫نییکە لەوەى کەسێ‬
‫مەاڵڵکووا بووو‬ ‫بگون بە ئەم قورئانە‪ ،‬هەرشتێ‬ ‫ودەڵێ ‪ :‬دەس‬
‫مەرامکوابوووو‬ ‫بە مەاڵڵووی دابنوودن‪ ،‬و هەرشووتێ‬ ‫تدی و ا؛ ئێ ووە‬
‫بە مەرامی دابندن»‪.‬‬ ‫تدی ا؛ ئێوە‬

‫و[أبوووو داود] و [إبووون ماجووو ] بە سوووەنەدیکی چەسووو او‬

‫وسوووەمی دەیگوووڕینەوە لە ئەبوووی رافووویعەوە کە پێغەموووبەر‬
‫‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪ -‬دەفەرمویوو ‪« :‬یەکێکتووان نەبیوون‬
‫لە مەوانەوەی دوای تدوووووووی لەسووووووەر جێگوووووواكەی پوووووواڵی‬
‫لەو شوووتانەى فەرموووان‬ ‫داوەتەوە‪ ،‬فەرموووانێکی منوووی بوووۆ بێو و‬

‫‪ 2‬سەنەد یان ئیاناد‪ :‬واتا زنج وەی ئەو پیاوانەی فەرموودەكەیان گێڕاوەتەوە‬
‫هەتاوەكو دەگاتە ئەو كەسەی دەقەكەی ‪-‬مەتنەكەی‪ -‬وتووە‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫نووازان ن‪ ،‬ئەوەى لە‬ ‫پێکووودووە یووان نەهووی لێکووودووە دەڵێوو‬

‫شوینی دەکەوین»‪.‬‬ ‫کتێبی خواى گەورە هەبێ‬

‫ولە مەسووەنی کووو ی جووابوەوە دەڵێو ‪ :‬گوووی لە میقو ام‬

‫کو ی مەیو ی کەریوب بووو ‪ -‬ەزاى خوواى لێبێو ‪ -‬کە دەیوووت‪:‬‬
‫پێغەمبەری خوودا ‪-‬صول الولە یلویە وسول ‪ -‬لە زنی خەیوبەردا‬
‫شووتی مەرامکووود پاشووان فەرمووووی‪« :‬نووییکە لەوەى‬ ‫هەنوو ی‬
‫من بەدرز بخاتەوە‪ ،‬لەکاتی مەوانەوەی دوای تدوی پاڵی‬ ‫کەسێ‬
‫داوەتەوە لەسەر جێگاكەی‪ ،‬وفەرموودەی منوی بوۆ باسو ەكوی ‪،‬‬
‫دەڵێوو ‪ :‬لە نێووووان ئوووێیە وئێووووە کتێبوووی خوووودایە (قورئوووانە ‪،‬‬
‫بە مەاڵڵوووی دادەندو و ن‪ ،‬و‬ ‫مەاڵڵکوابووووو؛ ئوووێیە‬ ‫هەرشوووتێ‬
‫بە مەرامووی دادەند و ن‪ ،‬دەی‬ ‫مەرامکوابوووو؛ ئووێیە‬ ‫هەرشووتێ‬
‫پێغەمووبەری خووودا مەرامووی کودبێوو‬ ‫بوویانن هەرشووتێ‬ ‫بووا‬
‫مەرامووی کودبێ و » [النوواك والتومووذي‬ ‫هەروەکووو ئەوە وایە‬
‫وابن ماج ] گێڕاویانەتەوە بەئیانادیكی سەمی ‪-‬دروس ‪.-‬‬

‫فەرمووووودەى ززری مو ووتەوات و هووواتووە لە پێغەموووبەری‬

‫خوداوە ‪-‬صل اللە یلیە وسل ‪ -‬؛ کە وەسیەتی هاوەاڵنی دەکوود‬
‫بە ئەوەی ئاموادە نویە‬ ‫لە وتارەکانی ا کە ئەوەى ئامادەیە بیگەنێو‬
‫وپدیووووانی دەفەرموووووو‪« :‬هەنوووو یجار (ئەوەی فەرموووووودەكەی‬

‫‪19‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫پێگەیەنواوە تێگەیوتووتو وشوارەزاتوە لە گوویگو(ی فەرمووودەكە‬

‫بووە »‪.‬‬

‫ئەوەى لە الی (بوخووواری وماووول‬ ‫لەو فەرمووووودانە‬

‫وتواری بوۆ‬ ‫هاتووە ؛ کە پێغەمبەر ‪-‬صل اللە یلیە وسل ‪ -‬کاتێ‬
‫خەڵکووی دا لە مەجووی ماڵئوواوایی لە زنی یەرەفە هاوتووا بە زنی‬
‫جەننی قوربان ‪-‬یوم الننو‪ ،-‬پدیانی فەرموو‪« :‬ئەوەى ئامادەیە بوا‬
‫بە ئەوەى ئامووووووادە نوووووویە‪ ،‬هەنووووو یجار (ئەوەی‬ ‫بیگەنێووووو‬
‫فەرموودەكەی پێگەیەنواوە تێگەیوتووتو وشارەزاتوە لە گویگو(ی‬
‫فەرموودەكە بووە »‪.‬‬

‫ئەگەر سوووونەتەکەى بەڵوووگە نەبووووایە لەسوووەر ئەوانەى‬

‫دەیبیاتن و لەسەر ئەوانەیوی پدیان دەگوات‪ ،‬وئەگەر بەردەوام‬
‫نەدەکود بە‬ ‫بەڵگە نەبوایە هەتاوەکو زنی قیامەت ئەوا فەرمان‬
‫گەیان نی‪ ،‬کەواتە سونەت بەڵگەیەکی دامەزراوە لەسەر ئەوانەى‬
‫دەیبیاتن لە پێغەمبەری خووداوە ‪-‬صول الولە یلویە وسول ‪ -‬و‬
‫لەسووەر ئەوانەیوووی بۆیووان گێووڕدراوەتەوە بە سووەنەدی اسوو‬
‫وسەمی ‪.‬‬

‫هوواوەاڵنی پێغەمووبەری خووودا ‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪-‬‬

‫سووونەتە وتەیووی وکوداریەکووانی ئەویووان پاراسووتووە و لەبەریووان‬

‫‪20‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫کووووودووە‪ ،‬وگەیانوووو ویانە بەئەوانەى لەپاشوووویان هوووواتوون لە‬

‫خۆیوان‪،‬‬ ‫تابیعیەکان وتابیعیەکوان گەیانو ویانە بە ئەوانەى پوا‬
‫نەوە وسووەردەم لەپووا‬ ‫وبەم شووێوەیە زانایووان نەوە لەپووا‬
‫سووەردەم ئەم ئاینەیووان بووۆ ئووێیە گێووڕاوەتەوە‪ ،‬و بە جوووانی لە‬
‫کتێبەکانیووووان یاداشووووتیان کووووودووە و فەرموووووودە چەسوووو او‬
‫و استەکانیان جیا کوودووەتەوە لە فەرمووودە الواز وزەییفەکوان‪،‬‬
‫وبۆ جیاکواری نێووان فەرمووودە سوەمی والوازەکوان ؛ چەنو ین‬
‫یاسووا و یاووایان بووۆ دا شووتە کووودوونن‪ ،‬وزانایووان ززر بەچوواکی‬
‫فەرموودەکانیان پاراسوتووە بۆموان ؛ هەروەکوو چوۆن قورئوان لە‬
‫الیەن پەروەردگوووووارەوە پوووووارویراوە لە دەسوووووتکاری کودنوووووی‬
‫دەستکاریکاران وبەال ی ا بودنوی مولنیو ەکان ودەسوتکاریکودنی‬
‫چەواشووەکارەکان‪ ،‬ئەموویش هوواتنە دی مانووای ئەم ئووایەتەیە کە‬
‫نوافِظُونَ ‪:‬‬ ‫خواى گەورە دەفەرموی ‪﴿ :‬إِنَّا نَ ْننُ نَ َّی ْلنَا ِّ‬
‫الذ ْك َو َوإِنَّا َل ُ َل َ‬
‫واتە‪﴿ :‬ب استی ه ر ئێی قورئانیان داب زان ووهو بێگومان هو ر‬
‫پارویگاری دهک ین و (نای ڵ ن دهسوتی خیانو تکار هوی‬ ‫ئێی‬
‫جۆره دهسوتێکی تون بخوات و هو موو هو وڵێك بوۆ دهسوتکاری‬
‫کودنی ن ززک ‪[ :‬النجو‪.]9:‬‬

‫‪21‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫بێگومووان سووونەتی پێغەمووبەری خووودا ‪-‬صوول الوولە یلوویە‬

‫وسل ‪ -‬وەمی دابەزندواوە‪ ،‬خواى گەورە پاراسوتوویەتی هەروەکوو‬
‫چۆن قورئانی پاراستووە و زانایانی ینیوونی کوودووە بوۆ پاراسوتنی‬
‫بودنوی چەواشوەکارەکان ولێکو انەوەى‬ ‫فەرموودەکان‪ ،‬کە بەال‬
‫نەفامەکووانی لوون دوور دەخەنەوە وبەرگوووی لێوو ەکەن بەرامووبەر‬
‫لەکاتێکو ا‬ ‫تۆمەتی نەفام ودرززن وبن دینەکوان‪ ،‬چوۆن وا نابێو‬
‫خووواى گەورە فەرموودەکووانی سووەروەرمانی کووودووە بە اڤەکوواری‬
‫قورئووانی پ وووزز و وونووکەرەوەی ئەوەى تدیوو ایە لە موکیەکووان‬
‫کە لە قورئانو ا بواس نەکوواوە‪ ،‬وەکوو‬ ‫وباسکودنی چەن موکیێ‬
‫مووووکیی‬ ‫وونکوووودنەوەى موکیەکوووان شو و وپێ ان وهەنو و ی‬
‫بە م وات ومەرامبوونی ئەوەى پیاو لەیەک کاتو ا دوو‬ ‫پەیوەس‬
‫وپوورەکەى‬ ‫کە خوشکی یەکتو بن یوان ئافوەتێو‬ ‫خدیانی هەبێ‬
‫خدیانوو بوون‪ ،‬وجووگە لەمووانە لەو موکیووانەی کە لە سووەمینی‬
‫سونەت ا هاتوون ولە قورئانی پ وززدا باس نەکواون‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫هەننندێك لە وتە گێڕدراوەكننان لە هنناوەاڵن وعابیایەكننان وئەو‬

‫زانایانە لەپاشیان هاتوون ؛ سەبارەت بە گەورەدانانی سونەت‬
‫و واجبێتی كارپێكردنی‪:‬‬

‫لە (بوخاری وموسل دا هاتووە کە ئەبوو هوورەیوە ‪ -‬ەزاى‬

‫پێغەمبەری خودا ‪-‬صل الولە‬ ‫خواى لێبێ ‪ -‬فەرموویەتی‪ :‬کاتێ‬
‫هەڵگە انەوە لە یەرەبەکوان‪،‬‬ ‫یلیە وسل ‪ -‬وەفاتی کود کۆمەڵێ‬
‫‪ -‬ەزاى خوووواى لێبێووو ‪ -‬فەرموووووی‪ :‬و‬ ‫ئەبووووبەکوی سووو‬
‫دەجەنگ دنی ئەوانەى جیواوازى دەکەن لەنێووان نوووز وزەکوات‬
‫‪-‬واتا دەڵدن نووز دەکەین بەس زەکات نوادەین‪ ،-‬یوومەر ‪ -‬ەزاى‬
‫لەکاتێ و‬ ‫خووواى لێبێ و ‪ -‬فەرمووووی‪ :‬چووۆن دنیووان دەجەنگی و‬
‫پێغەمووبەر ‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪ -‬فەرموووویەتی‪« :‬فەرمووان‬
‫پێکواوە بجەنگ بەرامبەر خەڵکوی هەتواوەکو دەڵودن‪ ( :‬ال إِلو إِال‬
‫ئەگەر وتیان ئەوا خوون وماڵیان لە من پوارویراوە مەگەر بە‬
‫فەرمووی‪ :‬ئایوا زەکوات لە‬ ‫ەوا نەبێ »‪ ،‬ئەبو بەکوی س‬ ‫ماف‬
‫ئەگەر ‪-‬تەنوانەت زەکوات ‪ -‬بوینە مدیەكوان نەدەن‬ ‫ماف نیە‪ ،‬و‬
‫کە دەیان ا بە پێغەمبەری خودا ‪-‬صل الولە یلویە وسول ‪ -‬؛ ئەوا‬
‫دنیان دەجەنگ بەهۆی ئەو یگوی کودنە‪ ،‬یوومەر ‪ -‬ەزاى خوواى‬
‫لێبێ و ‪ -‬فەرمووووی‪ :‬زانووی کە خووواى گەورە سووینەی ئەبوووبەکوی‬

‫‪23‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ینیوینی کودووە بۆ جەنگان بۆیە بوۆم دەرکەوت کە ئەو لەسوەر‬

‫هە و است یە‪.‬‬

‫هوواوەاڵنیش هوواو ای ئەبووو بەکووو بوووون ‪ -‬ەزاى خوایووان‬

‫لێبێو و ‪ -‬بوووۆیە جەنگوووان دنی هەڵگە اوەکوووان ‪-‬مورتەدەکوووان‪-‬‬
‫بوووۆئەوەى بیوووانگە یننەوە بوووۆ ئیاوو م‪ ،‬وکوشوووتنی ئەوانەى کە‬
‫پێ اگ و بوون لەسەر پاشگەزبونەوەیان‪ ،‬لەم چ وزکەدا وونتوین‬
‫بەڵگە هەیە لەسەر بە گەورەدانانی سونەت و واجبێتوی کوودەوە‬
‫پێکودنی‪ ،‬وداپ ووەی موودوویەک هوات بوۆ الی ئەبوو بەکوو ‪ -‬ەزاى‬
‫خواى لێبێو ‪ -‬پوسویاری لێکوود سوەبارەت بە بەشوی لە م ووات‬
‫بوۆ توۆ دانەنوواوە لە کتێبوی‬ ‫ئەویش پ ی فەرموو‪ :‬هوی بەشوێ‬
‫خووواى گەورە ونووازان کە پێغەمووبەری خووودا ‪-‬صوول الوولە یلوویە‬
‫بوۆ توۆ وپوسویار لە خەڵکوی‬ ‫دابێو‬ ‫وسل ‪ -‬بڕیاری لەسەر شتێ‬
‫دەکەم‪ ،‬پاشان پوسیاری لە هاوەاڵن کود ‪ -‬ەزاى خوایوان لێبێو ‪-‬‬
‫وهەن یکیان شاهێ یان لەسەر ئەوە دا کە پێغەمبەر ‪-‬صل اللە‬
‫داوە بوۆی‪ ،‬دواجوار‬ ‫یلیە وسل ‪ -‬بڕیواری بە یەک لەسوەر شوە‬
‫ئەبو بەکو بڕیاری یەک لەسەر شەشی بۆ دا‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ویومەر ‪ -‬ەزاى خوواى لێبێو ‪ -‬وەسویەتی كاربەدەسوتانی‬

‫دەکود بۆئەوەى دادوەری لەنێوان خەڵکی بکەن بە قورئوان ئەگەر‬
‫مەسەلەکە لە قورئان نەبوو ئەوا بە سونەتی پێغەمبەری خودا ‪-‬‬
‫صل اللە یلیە وسل ‪.-‬‬

‫ئییامی یومەر موکیی ئەو ئافوەتەى ال نا وون بوو‬ ‫کاتێ‬

‫کە بەهۆی لێ انی یەکێکەوە من اڵەکەى بە مودوویوی لەبوارچوو‪،‬‬
‫پوسیاری لە هاوەاڵن کوود ‪ -‬ەزاى خوایوان لێبێو ‪ -‬لەمبوارەیەوە؛‬
‫مومەمەد کو ی مەسلەمە و موغ وەی کو ی شویبە شواهێ یان‬
‫دا ‪ -‬ەزاى خوایان لێبێ ‪ -‬كە پێغەمبەر ‪-‬صل اللە یلیە وسول ‪-‬‬
‫موکیی داوە بەوەى خوینی کۆرپەلەی لەبوارچوو هێنو ەی نوخوی‬
‫بەن ەیە ‪-‬کۆیلەیە‪.-‬‬

‫الی ئییامی یوسیان موکیی یی ە‪ 3‬گوتنی ئافوەت‬ ‫کاتێ‬

‫لەماڵی مدودی لەدوای وەفاتی هاوسەری ال نا وون بووو‪ ،‬فوويعە‬
‫کوو ی سونان خوشوکی ئەبوی سوەیی ‪ -‬ەزاى خوواى‬ ‫کچی مال‬
‫لێبێ ‪ -‬هەواڵی پێ ا ‪ :‬کە پێغەموبەر ‪-‬صول الولە یلویە وسول ‪-‬‬
‫ئەوەى مدودەکەى وەفاتی کود لە ماڵەوە‬ ‫فەرمان پێکودووە پا‬

‫‪ 3‬ی( ە‪ :‬واتا ماوەی چاوە وانی ئافوەت بۆئەوەی شوویەكی تو بكات ؛ لەپا‬
‫مودنی مدودەكەی یان تەاڵق انی‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫‪-‬چووار مانوگ ودە‬ ‫هەتاوەکو ماوەى دیاریکواو تەواو دەبێ‬ ‫بێ‬

‫زن‪ ،-‬دواجار یوسیان قەزاوەتی بەوە کود‪.‬‬

‫بەم شووێوەیە یوسوویان ‪ -‬ەزای خوووای لێبێوو ‪ -‬بەپ ووی‬

‫سونەت بڕیاری دا لەسەر جێبەجێکودنی مەددی شەریی لەسوەر‬
‫(وەلی و کووو ی یوووقبە لەو کوواتەی ئووارەقەی خووواردەوە‪ .‬کاتێ و‬
‫بە یەلووی ‪ -‬ەزاى خووواى لێبێوو ‪ -‬کە یوسوویان ‪ -‬ەزاى‬ ‫گەیووو‬
‫خواى لێبێ ‪ -‬نەهی کودووە لە موتعەى مەج ‪-‬ن یەت هێنان بۆ‬
‫ئەنجام انی مەج ویومەر پێکەوە‪ -‬؛ یەلی ‪ -‬ەزاى خواى لێبێ ‪-‬‬
‫ن یەتی بۆ مەج ویوموە پێکەوە هێنوا وفەرموووی‪ :‬واز نواهێن لە‬
‫سوونەتی پێغەمووبەری خوودا ‪-‬صوول الوولە یلویە وسوول ‪ -‬بەهووۆی‬
‫خەڵوو‬ ‫هەنوو ی‬ ‫لە خەڵکووی‪ ،‬وکاتێوو‬ ‫قاووەی هووو یەکێوو‬
‫بەڵگەیووان هێنووایەوە بەرامووبەر ئیووبن یەبوواس ‪ -‬ەزاى خوایووان‬
‫لێبێ و ‪ -‬بە قاووەی ئەبوووبەکو ویووومەر ‪ -‬ەزاى خوایووان لێبێ و ‪-‬‬
‫سووەبارەت بە موووتعەى مەج و باشووتو وایە تەنهووا مەج بکوی و ‪،‬‬
‫ئیووبن یەبوواس فەرمووووی‪ :‬نووییکە لەوەى بەرد بوواران بکوووون لە‬
‫ئاسیانەوە‪ ،‬دەڵێ ‪ :‬پێغەمبەری خودا ‪-‬صول الولە یلویە وسول ‪-‬‬
‫فەرموویەتی و ئێوە دەڵدن ئەبوبەکو ویومەر فەرموویانە‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫پێچەوانەى سونەت بکات بەهۆی قاوەی‬ ‫ئەگەر کەسێ‬

‫ئەبوبەکو ویومەرەوە ؛ مەتوسی سیادان لەسوەر بێو ‪ ،‬ئەی چوی‬
‫سووەبارەت بە موواڵی ئەو کەسووەی پووێچەوانەى سووونەت دەکووات‬
‫بەهۆی اوبۆچوونی کەسێکی تو لە خوار ئەوانەوە یان بەهۆی او‬
‫ناکۆک بووون لەگەڵ‬ ‫خەڵ‬ ‫هەن ی‬ ‫بۆچوونی خۆیەوە‪ ،‬وکاتێ‬
‫یب و اللە ی کووو ی یووومەر ‪ -‬ەزاى خوایووان لێبێ و ‪ -‬سووەبارەت بە‬
‫لە سووونەت یبوو اللە فەرمووووی‪ :‬ئایووا ئووێیە فەرمانیووان‬ ‫شووتێ‬
‫پێکواوە بە شوینکەوتنی یومەر یان شوینکەوتنی سونەت؟‬

‫وتوی بە یییوانوی کوو ی موصوەین ‪ -‬ەزاى‬ ‫پیاویو‬ ‫کاتێ‬

‫خوایان لێبێ ‪ : -‬سەبارەت بە قورئان قاەمان بۆ بکە‪ ،‬لەکاتێک ا‬
‫ئەو باسووی سووونەتی دەکووود ؛ یییوووان تووو ە بوووو ‪ -‬ەزای خوووای‬
‫لێبێوو ‪ -‬وفەرمووووی‪ :‬سووونەت اڤەى قورئووانی خوووای گەورەیە‪،‬‬
‫وئەگەر سووونەت نەبووووایە نەمان و ەزان کە نووووزی نیوووە ز چوووار‬
‫کاتە ونووزی مەغویوب سون کواتە ونوووزی بەیوانی دوو کواتە‪ ،‬و‬
‫وردەکارى موکیەکان زەکات وززر شتی تو نەزانوواو بووو لەالموان‬
‫کە سونەت بە وردی باسیكودووە و وونی کودووەتەوە‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫گێوووڕانەوەى ززر هووواتووە لە هووواوەاڵنەوە ‪ -‬ەزاى خوایوووان‬

‫لێبێ ‪ -‬سەبارەت بە بەگەورەدانان سونەت و واجبێتوی کوودەوە‬
‫لەو‬ ‫پێکودنوووی وئاگوووادارکودنەوە لە پوووێچەوانە کودنو وی‪ ،‬لەوانە‬
‫کاتەی یب اللە کو ی یومەر ‪ -‬ەزای خوواى لێبێو ‪ -‬دەیگێوڕایەوە‬
‫کە پێغەمووبەری خووودا ‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪ -‬فەرموووویەتی‪:‬‬
‫« یگوی مەکەن لە ئافوەتان لەوەى ئامادەی میگەوتەکوان بوبن»‪،‬‬
‫یگوییوان لێو ەکەین‪( .‬یبو‬ ‫یەكێك لە کو ەکان ووتی‪ :‬و‬
‫ل ی تو ە بوو‪ ،‬وقاەی تون ی پێووت ؛ پاشوان فەرموووی‪ :‬دەڵوێ‬
‫یگویووان‬ ‫و‬ ‫پێغەمووبەری خووودا فەرموووویەتی وتووۆ دەڵدیوو‬
‫لێ ەکەین‪.‬‬

‫یبوو اللە کووو ی ئیووبن موووغەفەلی موووزەنی ‪ -‬ەزاى خووواى‬

‫لێبێ ‪ -‬کە لە هاوەاڵن پێغەموبەری خوودایە ‪-‬صول الولە یلویە‬
‫وسل ‪ -‬؛ كاتێك بینی کەسێکی نییکوی خەریکوی بەردهەڵو انە بە‬
‫پەنچەکوانی ‪-‬بە پەلەپیووتکە‪( ،-4‬ئیووبن مووغەفەل پ ووی فەرموووو‪:‬‬
‫«پێغەمبەر ‪-‬صل اللە یلویە وسول ‪ -‬نەهوی کوودووە لەو کوارە»‪،‬‬
‫وفەرمووووویەتی‪« :‬نە اوی پووون دەکویو و ‪ ،‬ونە زیوووان بە دونمووون‬
‫دەگەیەنێوو ‪ ،‬بەڵکووو چوواو کووووو دەکووات‪ ،‬وددان دەشووکێنێ »‪،‬‬

‫الخ ْذف‪ : -‬شێوەیەکی وەشان نی وردە بەردە بە بەکارهێنان‬

‫‪( 4‬پەلەپیتکە ‪-‬خەزف‪َ :‬‬
‫پەنجەكانی دەس‬

‫‪28‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫پاشووان کەسووە نووییکەکەى دیاووانەوە بەردەوام بوووو لەسووەر‬

‫کووارەکەی خووۆی و وازی نەهێنووا‪( ،‬ئیووبن موووغەفەل فەرمووووی‪:‬‬
‫دەڵوێ کە پێغەموبەر‬ ‫هەرگ ی قاەت لەگەڵ ا ناکەم‪ ،‬پێو‬ ‫و‬
‫‪-‬صل اللە یلویە وسول ‪ -‬نەهوی لێکوودووە‪ ،‬و هەر بەردەوامیو‬
‫لەسەر کارەکەت؟!‬

‫(البوهقي دەیگێڕیتەوە لە ئەیووبی سویختیانی توابیعیەوە‬

‫کوود بوۆ کەسوێ ‪ ،‬وئەو‬ ‫کە فەرموویەتی‪ :‬ئەگەر باسوی سوونەت‬
‫ووتی‪ :‬واز لەمە بێنە‪ ،‬وباسوی قورئیانیوان بوۆ بوکە ئەوا بویانە کە‬
‫گووومڕایە‪ ،‬وئەوزایووی ‪ -‬ەمیەتووی خووواى لێبێوو ‪ -‬فەرموووویەتی‪:‬‬
‫سونەت بڕیار لەسەر قورئان دەدات و وونی دەکاتەوە یان ئەوەى‬
‫مووک‬ ‫ەهایە لە قورئان ا لە سونەت ا دیواریکواوە یوان هەنو ی‬
‫باس دەکویو لە سوونەت ا کە لە قورئانو ا نەهواتووە‪ ،‬هەروەکوو‬
‫ِّ‬
‫الوذ ْك َو‬ ‫خواى گەورە ‪-‬سبنان وتعال ‪ -‬دەفەرموی ‪َ ﴿ :‬وأَ ْنی َْلنَا إِ َل( َ‬
‫ْك‬
‫كووُونَ ‪ :‬واتە‪﴿ :‬و ئێیو‬ ‫اس َموا ُنو ِّی َل إِ َلووْ ِه ْ َو َلعَ َّل ُهو ْ َيتَ َف َّ‬ ‫لِتُ َبي َ‬
‫ِّن ل َّ‬
‫ِلنو ِ‬
‫قورئانیان بۆ تۆ داب زان ‪ ،‬تا بۆ خ ڵکی ئو وه وون بک یتو وه کو‬
‫بۆیووان دابەزینوو راوە‪ ،‬بووۆ ئوو وهی ب ویووك بک نوو وه و تێفکووون‪،:‬‬
‫وپێغەمبەر ‪-‬صل اللە یلیە وسل ‪ -‬دەفەرمویو ‪« :‬مون قورئوان‬
‫پێ راوە و هاوشێوەى قورئان ‪-‬مەبەستی سوننەیە‪.»-‬‬

‫‪29‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫بەیهەقوووووی دەیگێوووووڕیتەوە لە یوووووامو شوووووەیب یەوە‬

‫خەڵکوووی ووت‪:‬‬ ‫‪ -‬ەمیەتوووی خوووواى لێبێووو ‪ -‬كە بە هەنووو ی‬
‫ئێوووە تیوواچوون لەوکوواتەی وازتووان لە (ئاثووار هێنووا مەبەسوو‬
‫فەرمووووودە سوووەمینەکانە‪ ،‬وهەر بەیهەقوووی دەیگێوووڕیتەوە لە‬
‫لە‬ ‫ئەوزایووویەوە ‪ -‬ەمیەتوووی خوووواى لێبێو و ‪ -‬کە بە هەنو و ی‬
‫لە پێغەمبەری‬ ‫پێگەیو‬ ‫هاوەاڵنی ووت‪ :‬ئەگەر فەرموودەیەک‬
‫قاوەیەک‬ ‫خوداوە ‪-‬صول الولە یلویە وسول ‪ -‬ئامیوان نەکەیو‬
‫جیوووواواز لە فەرموووووودەکەی سووووەروەرمان‪ ،‬چووووونكە‬ ‫بکەیوو و‬
‫یە‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە سەروەرمان گەیەنەری فەرمانەكانی‬

‫هەر بەیهەقوووی لە ئییوووام سووووفیانی کوووو ی سوووەیی ی‬

‫سووووەوریەوە ‪ -‬ەمیەتووووی خووووواى لێبێوو و ‪ -‬دەیگێووووڕیتەوە کە‬
‫بە ئاثووار‬ ‫هەمووووی بووويتي(ە لە زاناوو‬ ‫فەرموووویەتی‪ :‬زاناوو‬
‫‪ -‬ەمیەتی خوواى لێبێو ‪-‬‬ ‫‪-‬قاەکان پێو ن‪ ،-‬وئییامی مالی‬
‫و ەت‬ ‫فەرموووویەتی‪ :‬هەموووو یەکێکیووان قاووەی وەردەگ ویوو‬
‫وئامووانەی کووود بووۆ‬ ‫دەکووویتەوە مەگەر خوواوەنی ئەم گووۆ ە نەبێو‬
‫گۆ ی پێغەمبەری خودا ‪-‬صل اللە یلیە وسل ‪.-‬‬

‫‪30‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ئەبو مەنویفە ‪ -‬ەمیەتوی خوواى لێبێو ‪ -‬دەڵێو ‪ :‬ئەگەر‬

‫لە پێغەمووبەری خوووداوە ‪-‬صوول الوولە‬ ‫فەرموودەمووان پێگەیو و‬
‫یلیە وسل ‪ -‬ئەوا لەسەر سەر وچاو‪.‬‬

‫ئییامی شافیعی ‪ -‬ەمیەتی خواى لێبێ ‪ -‬فەرمووویەتی‪:‬‬

‫فەرمووووودەیەکی سوووەمین بۆتوووان گێوووڕانەوەیە لە‬ ‫هەرکاتێوو‬
‫پێغەمبەری خووداوە ‪-‬صول الولە یلویە وسول ‪ -‬ودەسوت پێووە‬
‫نەگوت وکارم پێنەکود‪ ،‬ئەوا دەتوانکەم بە شواهێ لەسوەر ئەوەى‬
‫ئەقو نەماوە ولەدەستی اوە‪.‬‬

‫هەروەها ‪ -‬ەمیەتی خوواى لێبێو ‪ -‬فەرمووویەتی‪ :‬ئەگەر‬

‫لە پێغەموووبەری‬ ‫قاوووەیەک ووت وفەرموودەیەکتوووان بیاووو‬
‫خوووداوە ‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪ -‬کە پووێچەوانەى بوووو ؛ ئەوا‬
‫قاەکەى من ب ەن بە دیواردا ‪ -‬ەتی بکەنەوە‪.-‬‬

‫لە‬ ‫ئ(یامی ئەمیەد ‪ -‬ەمیەتی خواى لێبێ ‪ -‬بە هەن ی‬

‫وشوافیعی‬ ‫هاوەاڵنی فەرموو‪ :‬تەقلیو ی ‪-‬السوایی‪ -‬مون ومالیو‬
‫مەکە‪ ،‬ولەو شوینەوە بەڵوگە وەربگووە کە ئوێیەوە وەرموانگوتووە‬
‫بە فەرموودەکانی سەروەر بگوە وبەس‪.-‬‬ ‫‪-‬واتا دەس‬

‫هەروەها ‪ -‬ەمیەتی خواى لێبێ ‪ -‬فەرمووویەتی‪ :‬سوەیوە‬

‫ئیاناد ودروستی وچەس اوی ئیاناديان بوۆ‬ ‫بەالمەوە کەسانێ‬

‫‪31‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫دەرکەوتووە لە پێغەمبەری خوداوە ‪-‬صول الولە یلویە وسول ‪ -‬؛‬

‫پاشان دەچن بۆ الی سوفیان ‪-‬بۆئەوەى فتوایان بۆ ب ات لەسەر‬
‫مەسەلەیەک کە فەرموودەى وونی لەسەرە‪ ،-‬لەكاتێكو ا خوواى‬
‫ُخوال ُِفونَ‬
‫ِنن ي َ‬ ‫﴿ف ْل َ( ْن َذ ِر َّ‬
‫الوذ َ‬ ‫گەورە ‪-‬سبنان وتعال ‪ -‬دەفەرموی ‪َ :‬‬

‫اب أَ ِلو( ٌ ‪ :‬واتە‪﴿ :‬دهبوا‬ ‫ص( َب ُه ْ ِف ْتن ٌَة أَ ْو ي ِ‬

‫ُصو( َب ُه ْ َیو َذ ٌ‬ ‫یَ ْن أَمْ ِو ِه أَ ْن تُ ِ‬
‫ئ وان ی ک س رپێچی لو فو رمانی دهکو ن بتوسون لو وهی کو‬
‫تووشی تاقی کودن وهی کی سو خ ‪ ،‬یوان تووشوی سویای کی بو‬
‫ئێش ببن‪.:‬‬

‫هەروەهوا فەرموووویەتی‪ :‬ئایووا دەزانو فیتوونە چوویە؟ فیتوونە‬

‫لە‬ ‫‪ ،‬لەوەیە ئەگەر هەنوو ی‬ ‫دانووانە بووۆ‬ ‫شوو وک وهوواوبە‬
‫فەرموودەکووان ‪-‬صوول الوولە یلوویە وسوول ‪ -‬ەت بکوواتەوە ؛ دڵووی‬
‫لە گومڕایی والدان بێ ‪ ،‬ودواجوار گوومڕا دەبێو‬ ‫تووشی شتێ‬
‫وتیا دەچێ ‪.‬‬

‫بەیهەقووی دەیگێووڕیتەوە لە موجاهیوو ی كووو ی جەبوووی‬

‫تواب(ع(ەوە سوەبارەت بەم ئووایەتە کە خوواى گەورە دەفەرمویو ‪:‬‬
‫َّ‬
‫الل ِ َوال َّو ُس ِ‬
‫ول‪ :‬واتە‪﴿ :‬خۆ ئ گ ر‬ ‫ش ْي ٍك َف ُو ُّدو ُه إِ َل‬ ‫َ‬
‫﴿ف ِذ ْن َتنَاز َْیتُ ْ فِي َ‬
‫ل شتێک ا بوو ب کێو تان دهربارهی موکیی خووایی‪ ،‬ئو وه ئو و‬
‫یلیو‬ ‫کێو ی بگێڕن وه بۆ الی خواو پێغ مب رهکو ی (صولی‬

‫‪32‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫‪ :‬؛ موجاهیوو‬ ‫(کوو قورئووان و سووونن ت دهگ یوو نێ‬ ‫وسوول‬

‫فەرموووویەتی‪ :‬گە انەوە بووۆ الی خووواى گەورە ؛ واتووا گە انەوە بووۆ‬
‫قورئوووان‪ ،‬وگە انەوە بوووۆ الی پێغەموووبەرەکەی واتوووا گە انەوە بوووۆ‬
‫سوننەت‪.‬‬

‫بەیهەقووی لە زوهووویەوە دەگێووڕیتەوە ‪ -‬ەمیەتووی خووواى‬

‫لێبێ ‪ -‬فەرموویەتی‪ :‬زانایانی پێووومان فەرموویوانە دەسوتگوتن‬
‫بە سوووننەت ؛ هۆکوواری زگوواربوونە‪ ،‬وئیووبن قووودامە ‪ -‬ەمیەتووی‬
‫خوووواى لێبێووو ‪ -‬لە کتێبوووی (رو وووة النووواەو سوووەبارەت بە‬
‫وونکودنەوەى بنچینەکان موکیەکان دەڵێ ‪ :‬وبنچینەى دووەم‬
‫لە بەڵگەکان ؛ سوونەتی پێغەموبەری خوودایە ‪-‬صول الولە یلویە‬
‫وسل ‪ ،-‬وفەرموودەى پێغەمبەری خودا ‪-‬صل اللە یلیە وسل ‪-‬‬
‫فەرمووووانیکودووە بە‬ ‫بەڵووووگەیە لەسووووەر اسووووتگۆیی ئەو‪ ،‬و‬
‫گوووووویڕایەڵیکودنی وهۆشووو و اری داوە لە سوووووەرپێچی کودنوووووی‬
‫فەرمانەكانی‪.‬‬

‫باسکوا‪.‬‬ ‫مەبەس‬

‫ُخوال ُِفونَ َیو ْن أَ ْمو ِو ِه‬

‫ِنن ي َ‬ ‫﴿ف ْل َ( ْن َذ ِر َّ‬
‫الذ َ‬ ‫سەبارەت بەم ئایەتە‪َ :‬‬
‫اب أَلِ( ٌ ‪ :‬واتە‪﴿ :‬دهبا ئ وان ی ک‬ ‫ص( َب ُه ْ ِف ْتن ٌَة أَ ْو ي ِ‬
‫ُص( َب ُه ْ یَ َذ ٌ‬ ‫أَ ْن تُ ِ‬
‫س رپێچی ل ف رمانی دهک ن بتوسون لو وهی کو تووشوی تواقی‬

‫‪33‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫کودن وهی کی س خ ‪ ،‬یوان تووشوی سویای کی بو ئوێش بوبن‪ :‬؛‬

‫ئیبن كەس و لە اڤەی ئەم ئایەتەدا فەرموویەتی‪ :‬لە فەرمانەكانی‬
‫پێغەمبەری خودا‪ ،‬وفەرمانەكانی واتە‪ :‬یباز ومەنوهەج وسوونەت‬
‫وشووەریعەتی‪ ،‬بووۆیە قاووە وکودەوەکووان بە سوووننەتی (بە قاووە‬
‫وبەراورد دەکویو ‪ ،‬هەر‬ ‫وكودەوەی پێغەمبەری خودا دەپێوری‬
‫؛ قبوڵ دەکویو ‪ ،‬وئەگەر‬ ‫قاە وکودەوەیەک بەپ ی سونەت بێ‬
‫ەت دەکوویتەوە ؛ بوا خواوەنەکەی هەرکەسوێ‬ ‫پێچەوانەی بێ‬
‫بێو ‪.‬‬

‫لە (بوخوواری وماوول دا هوواتووە کە پێغەمووبەری خووودا‬

‫کودەوەیەک‬ ‫‪-‬صل اللە یلیە وسل ‪ -‬فەرموویەتی‪« :‬هەرکەسێ‬
‫‪-‬لەئاینی ئوێیە نەبێو ‪-‬‬ ‫بکات کە فەرمان ئێیەى لەسەر نەبێ‬
‫ئەو کەسەی‬ ‫وئاگادار بێ‬ ‫ئەوا ەت دەکویتەوە»‪ ،‬واتا‪ :‬با بتوسێ‬
‫سوەرپێچی شووەریعەتی پێغەموبەر دەکووات لە نهێنوی وئاشووکوادا‪:‬‬
‫﴿أَ ْن تُ ِ‬
‫صوو( َب ُه ْ ِف ْت َنوو ٌة ڕ لوو وهی کوو تووشووی تاقیکودن وهیوو کی‬
‫س خ ببن‪ :‬؛ واتا‪ :‬لەدڵیان ا کوفو یان دوو وویی ‪-‬نیفوا ‪ -‬یوان‬
‫اب أَلِ( ٌ ڕ یان تووشی سیای کی بو‬ ‫بی یە هەیە‪﴿ .‬أَ ْو ي ِ‬
‫ُص( َب ُه ْ یَ َذ ٌ‬
‫ئێش ببن‪ :‬؛ واتا‪ :‬لەدونیادا بە کوشتن یان مەددی شوەریی یوان‬
‫زین ان یان هت ‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫ئییووام ئەموویەد دەیگێووڕیتەوە لە یب و الوزا لە معیووو لە‬

‫هیام ئیبن مونەبیهو فەرموویەتی‪ :‬ئەبو هوورەیوە ئەمەى بۆموان‬
‫باسوووکود‪ :‬کە پێغەموووبەری خوووودا ‪-‬صووول الووولە یلووویە وسووول ‪-‬‬
‫فەرموووویەتی‪« :‬نیووونەى موون وئێوووە نیووونەى پیوواویکە ئوواگویکی‬
‫چواردەوری زشون بووویەوە‪ ،‬لەوکواتەدا پەپوولە‬ ‫کودەوە وکاتێ‬
‫ومدوووەكوووانی چوووواردەوری ئووواگوەکە دەكەوتووونە نووواو ئووواگوەکە‪،‬‬
‫وئەویووش بەردەوام یگوووی لێوو ەکودن بووۆئەوەی نەکەونە نوواو‬
‫ئاگوەکەوە بەاڵم دواجار کۆڵیان پێ ەدا ودەکەوتنە ناو ئاگوەکەوە‪،‬‬
‫ئەوە نیوووونەى مووون وئێووووەیە بەردەوام دەسوووت پێتوووانەوەیە‬
‫وئاگادارتوووووان دەکەمەوە لە دززەخ‪ ،‬بەاڵم ئێووووووە سوووووەرە ای‬
‫هەوڵەکانی من هەر خۆتان دەخەنە نێویەوە»‪.‬‬

‫یوایەتیووان کووودووە لە یووگەی یب و‬ ‫(بوخوواری وموسوول‬

‫الوزاقەوە‪ ،‬وسیوِی ‪ -‬ەمیەتی خوایان لێبێ ‪ -‬لە کتێبی (مفتاح‬
‫الجنة سوەبارەت بەوەى کە سوونەت بەڵوگەیە ؛ دەڵێو ‪ :‬بویانن‬
‫نکووۆڵی بکووات لەوەى‬ ‫‪ -‬ەمیەتووی خواتووان لێبێ و ‪ -‬هەرکەسووێ‬
‫فەرموودەی پێغەمبەر ‪-‬صل الولە یلویە وسول ‪ -‬لە بنچینەکوانی‬
‫بەڵگەهێنانەوەی (ئینجوا فەرمووودەكە قاوە یوان کوودەوە بێو‬
‫بەمەرجە زانواوەکانیەوە ؛ ئەوا تووشی کوفو بووە ودەرچووونە لە‬
‫بوووازنەى ئیاووو م‪ ،‬و لەگەڵ جوووولەکە وگاو ەكوووان یوووان لەگەڵ‬

‫‪35‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫لە‬ ‫کە خوواى گەورە بیەویو‬ ‫لەوانە مەشو دەکویو‬ ‫هەریەکێ‬

‫کۆمەڵە کافوەکان‪.‬‬

‫باسکوا‪.‬‬ ‫مەبەس‬

‫گێووڕانەوەی ززر هوواتووە لە هوواوەاڵن وتووابیع ن وزانایووان‬

‫سەبارەت بەگەورەدانوان سوونەت و واجبێتوی کوودەوە پێکودنوی‪،‬‬
‫وئاگووادارکودنەوە لە پووێچەوانە كودنووی ززر زیوواتوە لەوەی باسوویان‬
‫کوووودووە‪ ،‬هیووووادارم ئەوەى باسوووکوا لە ئوووایەت وفەرمووووودە‬
‫بووۆ ئەوانەى هە‬ ‫وقایلکووار بێ و‬ ‫وگێڕانەوەکووان تووو بەس بێ و‬
‫و اسووتیان دەویوو ‪ ،‬وداواکووارین خووواى گەورە ئووێیە وهەموووو‬
‫ماوڵیانان سەرکەوتوو بکات بۆئەوەى خۆی پ ی ازیە وپوارویراو‬
‫ب ن لە هۆکارەکان تو ەبوونی‪ ،‬وداواکارین هی ایەتیان بو ات بوۆ‬
‫سەر یبازە استەکەی خۆی ؛ ئەو زاتە بیاەر ونییكە‪.‬‬

‫وسل یل یب ه ورسول ‪ ،‬نب(نا منی ویل آل‬ ‫وصل‬

‫وأصناب وأتبای إذماان‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫پێڕست‬
‫(كلیك لەسەر سەرەبابەتەكە بكە بۆئەوەی بچیتە سەر بابەتەكە لە الپە ەكەی خۆی ا‬

‫پێوەکی ‪4.........................................................................................‬‬

‫لە چەس ان نی موکیەکان ا ‪6 ............‬‬ ‫ئەو بنچینانەى بەهەن وەردەگ وی‬

‫بنچینەى یەکەم‪ :‬قورئانی پ وزز ‪6 .........................................................‬‬

‫بنچینەى دووەم‪ :‬ئەوەى بە سەمینی وچەس اوی هاتووە لە پێغەمبەری‬

‫خوداوە ﷺ وهاوەاڵنی وئەوانەى پاشیان لە زانایان وئییان اران ‪10 ...........‬‬

‫لەسەر بنچینەی دووەم‬ ‫یك لەو فەرموودانەی لە پێغەمبەرەوە ﷺ‬ ‫هەن‬

‫هاتوون ‪17 ....................................................................................‬‬

‫هەن یك لە وتە گێڕدراوەكان لە هاوەاڵن وتابیعیەكان وزانایان؛‬

‫سەبارەت بە گەورەدانانی سونەت و واجبێتی كارپێكودنی ‪23 .................‬‬

‫‪37‬‬
‫واجبێتی کردەوە کردن بە سونەتی پێغەمبەری خودا ﷺ وکوفرى ئەو کەسەی نکۆڵی لەمە دەکات‬

‫‪38‬‬