4.2. Toan cu héa truyén théng d; > aén chinh tri... 4.3. Van héa truyén thong va toan cau héa. 44, Vin héa truyén théng nhin tir yéu t6 gido duc tron; thai dai ky thuat sb... eotee KET LUAN. DANH MVC TAI LIEU THAM KHAO. i ching tir kinh té CHUONG 1 "TRUYEN THONG VA VAN HOA TRUYEN THONG 1.1. Céc khai nigm vé truyén thong LLL. Tham khéo mot sé dinh nghia truyén thong ‘Truyén théng 14 m6t hign tugng xudt hiéa trong x4 hdi loa ngudi tir khi nhu cdu théng tin va trao d6i théng tin tro nén thiét ‘yéu trong vigc phat trién doi séng vat chat va tinh, than cla con ngudi, Nhung thét ra, trayén thong xuat phat tir chinh thre 16 giao tié cia con ngudi voi cic hé thong ngén ngit va phi ngén ngit khéc nhau. V6i ¥ ngbia nguyén khéi nay, truyén théng chinh 1a chia sé thing tin voi nguéi khdc bang cach néi, viet, chuyén dong co thé hod sit dung nhimg tin hiéu khdc dé dién 14 9 nght, cém sic nhiim giip ngudi Khdc hiéu duoc nhiing § nghi va cém nghi 6, Tit nhimg noi him nhu tén cia khdi nigm truyén thong, ching ta thy céc hoat dng truyén thong dén sit dung he théng tin higu thir hai (ng6n ngi, biéu tuong, ky higu...) ela con ngudi 48 ma héa ndi dung thng diép trong qué trinh truyén thong. “Voi sy phat trién cia khoa hoo, ky thudt va c6: suét lich sir tién héa cia Jodi ngudi, nhu cdu giao tiép cing nhw pham vi giao tiép khong ngimg phét trién bat chdp moi khde bigt ngén ngit, moi khéng gian dia ly, b6 sung thém nhieu nOi ham cho khéi nigm giao tiép va hinh thanh khdi niém moi vé truyén théng nhw ching ta dang quen thude hign nay. Truyén théng ngay nay theo céch hiéu ciia cdc hoe git Phuong Tay chinh 1A qué trinh tao ra cdc hé théng biéu tuong (ngén ngit, tin higu ‘Morse, ma dién tocn..,) dé chuyén tai thing tin va y nghia (Campbell, Martin, Fabos 2015, G-2). ‘Tai Vigt Nam, khdi nigm truyén théng cing 4 din tich khdi khai nigm théng tin (mt chigu) va duge hiéa nhur mét qué trink lign tue trao aéi théng tin, kién thite, ne tring, tinh cém..., chia sé igi nding va kinh nghiém gitta hai hoge nhieu ngudi him ting cucng hiéu biét lan nhau, thay d6i nhén thite, tién 161 thay doinhan/nhémleéng déng/xd hoi (Nguyén Vin Ditns Truyén thong dugc hiéw nu la tat ci cdc hoat dong images ‘ni thong tin, noi mA cde than vién cing chia sé thong tin nhur Ia mt ngudn Iye dé hinh thanh nhan céch xa hoi, ph tri ban than d8 cing to nén hé théng céc gid tri trong nén vin hoa ci sin te cée chun muc xi hGi mang tinh chit riéng cia dat XK nén céc gid tr} phd quat cia nl iva tig ir didu tign tién cia thé idl da van hoa. Sea aie alae Véi tit cf nhting dic diém vé thai gian va khong gian 6 ti ic thi cia chi the thyc hank, wruyen thong chink fa mot tien turomg x4 hoi, mOt qué trinh thy hanh van héa, chia sé va trao d6i théng tin cla con ngudi véi cach thitc, phuong tién da dang va phong phi, Hinh 1.1 cho thay “nguyén ligu” va “sin phim” cla qué trinh truyén théng khong gi khéc hon chinh 1 thong tin dui dang céc van ban nhu la don vj cia giao tigp gitta céc thinh vién ita x hoi - ngudi phat (NP) va ngudi nhgn (NN), dé ndi dung ngtt nghia (D) duoc cung cp, chia sé va tiép nhan théng qua b6 loc vin héa chinh Ia vin s6ng (VS), vn ngén ngit (VN). : Hinh 1. 1: M6 hink hanh vi giao tiép (Trin Ngoc Thém, 1989) _ M6 hinh hanh vi giao tiép cia Trin Ngoc Thém (1989) che phép tim ra nhimg phuong cach hiéu qua dé migu ee xde hon va giai thich ré hon hoat d6ng cia céc hin vi van ban va [oi néi, Trén co sé nay, ¢6 thé xéc dinh doe nhimng diéu ign on thiét cho vigc truyén thdng cé higu qua d6 Ia vén séng, vén ngon 8 ngudi nhan c6 thé hiéu duge nhimg ndi dung tién gid dinh (4 biét) cing nhu him ¥ (méi) trong thong diép cia ngudi phat, Ciing theo Tran Ngoc Thém (1989), tir mé hina gdc may c6 thé dé dang tich ra m6 hinh hanh vi kién tgo vin ban (anita phia tai), mé hinh hanh vi tri nhén viin ban (nira phia phai), m6 hinh hoge dong ngon ngit (nita phia du6i). 1.1.2. Qué trinh truyén thong ‘Truyén thOng 1d mot qué trinh bao gdm cée thank. phdn ma theo dé thong tin duoc giti di theo mét trinh ty bang hinh thre nay hay hinh thite khéc duéi dang thong digp va duge tiép nbn nhiim tao ra mot hé qua nao dé. khong ké Aristotle (384 — 322 TCN), nha hién triét Hy Lap 08 dai duoc xem 1a nguoi dau tién mé binh hiéa qué trinh truyén thong cia con ngudi thi nhiéu nha nghién citu vao dau thé ky XX da m6 té qué trinh trayén théng theo mhiéu cdch 48 Ty giai hinh thie giao tiép Iau ddi cia con ngudi trong boi cénh hoat d6ng c6 nhieu thay d6i ding ké ti Khi o6 mat cfc phuong tién truyén thong dai ching. Tuy nhién, nba nghién o(ru chinh tri va truyén thong ngudi My Harold Laswell (1902 — 1978) durge. xem 1 ngudi dau tién m6 hin héa qua trinh trayén thong véi day dis cdc yéu t6, trong dé yéu t6 kénh truyén tai thong di¢p (channel) lin @iu tién duge dng dua vao m6 hinh, Theo mo hinh trayén théng mt chigu cia Laswell, thong digp (message) xudt phat tit ngudi giri (communicator, sender), bit bude phai qua mot phyong fién trung gian nao 46 (channel) trude Khi t6i ngudi nhén (receiver) dé dat durge mot muc dich nao dé (effect). Mé hinh nay ding 48 phan tich kiém sodt (ai that sy la téc gia cha thong diép), phfn tich n6i dung (diéu ma théng digp that sy muén néi), phn tich di tong hay phan tich c6ng chiing truyén thdng (thong digp muén nhdm dén d6i twong ngudi nhdn nao thong qua qué trinh truyén thong), phén tich phurong tién (lam thé nao ma thong digp 6 thé dén duge ngudi nhén, hiéu qua truyén din ctia phuong tiga aéi voi tig loai déi trong nhan théng igp) va phan tich higu img (thong digp duge giti di dé lam gi va dat duge muc dich gi). Vige phin tich céc thanh phan cia m6 hinh truyén thong 06 thétruydn thdng, Wing cutng nang lye nhan higu tyén théng cho cong ching. Riéng déi voi nghién cir truyén thong dai ching, vige phan tich hiéu img durge thyc hign bang phuong phép diéu tra xd hi hoc dé biét cdc muec tiéu truyén tdi mGt théng diép nao 46 c6 dat higu qua hay khong. Theo Lasswell, tét of thang digp déu cé anh huéng dén ngudi nhén, dit ¢6 chi dinh hay khéng. Dd cling chinh Ia ly do mé hinh cla Laswell duc nhieu hoc gia cho 1a m6 phéng chinh xéc nhét qué trinh truyén thong dai chting, dic bigt la trong finh vue tuyén truyén va quang cdo. ain Oi ci Bing Tia? Dé lim a? phuong a? wens [>] ting [> | cBrnee >] guar P| ate ait igp Keah ang ‘ich Hin 1.2: M6 hinh truyén thong mpt chiéu Laswell (1948) md phong qué trink truyén thong dai cluing (Laswell 1948) Sau Laswell, nhiéu mé hinh truyén thong khdc ra doi dé dap ‘mg thye 16 méi trzong truyén thong thay adi khong ngimg cing Vi su xuat hign cia céc phuong tién truyén thdng Khée lam thay 6i phuong thite giri va tiép nbn thong diép, khién cho mé hinh Laswell tré nén lac hau. Nedy nay, mé hinh nay van dugc 48 cap nhiéu dé minh hoa cho qua trinh truyén thdng mét chiéu Ia dic trung 16 nhit ciia céc phuong tign truyén thong dai ching truyén théng noi ma sy phan hdi ciia nguéi nh4n it khi xy ra va néu c6 cing thudng lA qua chm, Nhin chung, céc mé hinh truyén thong dugc chia lam ba nhém chink: mé hinh tuyén tinh (tudn ty, mot chiéu) ma tiéu biéu la Aristotle (trade nim 300 TCN), Laswell (1948), Shanon & Weaver (1948), Berlo (1960); mé hinh kidu trong tée cha Osgood & Schramm (1954), Wesley&Maclean (1957) va mé hinh kiéu giao dich nh m6 hinh cia Barnlund (1970) hay mé hinh xody trén Sc cia Dance (1976). ‘Vigc mé hinh héa qué trinh trayén théng tin tai va phat trién v6i nhiéu dang thitc khéc nhau trong méi trudng truyén thong thudng xuyén thay 44i cé vai trd rét quan trong trong nghién cia truyén théng va van héa truyén thong. Céc mé hinh nay gitip cdc ca nhn, t6 chite hiéu duge phuong thitc, ¥ nghia cia cée hoat tiép nhan thong digp ciia ngudi nbiin va cfch thie ma thong digp duoc dign giai va hiéu nhur thé nao boi ngudi nhén. 1.13. Moi trurdng truyén thong : Méi trong truyén théng (media environment) duge hidu Ia {ip hop tat ca nbtmg yéu t6 xung quanh ma con ngudi tn dung vi bi phé dé 6 thé thye hign duge hoat déng tuyen thing qua cde phuong tin truyén thong dai ching ti béo gidy cho t6i cde phuong tign trayén thong méi dya trén nén ting, 86, Cae yéu t6 cia moi trudng ty _ bo ae a digp duge truyén dén 46i trong mot céch day dit va tro . a Ong truyén théng phai dya vio céc yéu tO nbu dja hinb, khi hiju, thi tit, ké od ode yéu 16 the ding tr vii tru 48 tn dung hoe digu chinh 48 giri thong digp bing phuong php co hoc hoc sie phuong tién truyén dn ky thuft nhdm trénh ahimg tée dng xéu dén chat Iwong truyén thong. Khoang cfich dia IY, dia hinh 6 nhiéu mii cao c6 thé ng’in can, thoi tiét xdu cé thé 1am nhiéu song phat than, truyén hinh mit dat. Nhting yéu t6 tiéu owe nay tir moi trang tu nhién o6 thé khic phyc duge, thim cht tridt tiéu bang sir chudn bi ky hong (xdy cfc tram tiép séng) hoge dau tw 465i m6i cOng nghé (phat trign truyén hinh cép, vé tink, s0). Ngoaii vig bi tic dng tir nhtimg yéu 16 thude mdi trang tr nhién, truyén théng odn bi the déng tir nhimg yéu t6 thudc moi trung xi hi, DS 1A nhiing yéu t6 lin quen dén con neudi cd mhan va con ngudi xi Agi bi chi phdi boi cdc vin dé nhan this, thai 49 vA hinh vi khi tiép nbn va phan tmg v6i thong diép truyén thong. Su dign gidi hoan toan ¥ nghia cla thong digp sé 1am cho qué trinh truyén théng dat higu qué cao, trong khi vige dio gidi mang tinh thuong lugng sé lam thay di mye dich cia ‘thang digp, con d4i lip hoc déi dau sé lam gidm, thdm chi trigt tiéu hodn ton bigu qua cia qué trinh truyén thong. Thue t8 cho thy mét thong tin khéng ding Iie va khéng ding d6i trong nhiéu khi gay r6i logn x& hi hon 1a dn dinh xa hoi, Vi truyén thong la sin phim eta con ngudi va phyc vu con ngudi vi trngudi c6 vai tro quan trong trong hoat déng truyén thong va 1a déi tong nghién ctu cia cdc Tinh vyc lién nginh nhw nhan hoc truyén théng, x4 hdi hoc truyén thong, van héa truyén thong, kinh 16 truyén thong... ‘Méi trudng kj thuat sé hay goi tit la méi trwdng sé (digital environment) 12 mot khai niém moi xuat hign tir khi nhan loa chuyén sang ky nguyén ky thugt sé ma m6¢ trong nhting Tinh vc du tién chju anh hudng tir m6i trong tich hop gitta hai yéu t6 ky thudt va con ngudi chinh 1a truyén thong. MGi trrong sé 1a mot méi trudng truyén théng tich hgp, noi cc thiét bj ky thuat s6 giao nbn va quan ly néi dung cing nhting hoat d6ng duge thuc hign chu yéu trén nén tang két néi mang Internet va cdc hé théng dién tir ky thuat s6 duge tich hop va trién khai cho o6ng déng mang tinh toan cdu, Céc yéu t6 chinh ciia méi trudng ky thuat s6 thudng, bao gém cic trang web, my chi dam miy, céng cy tim kiém, ‘trang mang xa hdi, tng dung di dng, nghe nhin va céc ti nguyén knde dua trén “web”. Céc hoat dng truyén thong ngay cing phd bién trong méi trréng s6 Khién n6 tré thanh mét moi truéng via thyc, vita ao, chuyén héa va lién hé chat ché véi nhau, vita két ndi cdc cé nhan véi nhau, vita day con ngudi rdi xa nhau. Moi trudng, s6 kim thay d6i moi thir tir phuong thite giao tiép, 16i séng cho t6i ’4o duc, y té, phap luat, chinh tri. Truyén théng trong méi trong s6 vita nhanh chéng, hiéu qua lai via an chifa nhiing nguy co mat an toan tir cdp d6 ca nhiin cho t6i 16 chite, quéc gia, Hiéu biét vé truyén théng khéng cdn gidi ban trong thé gidi thyc ma cn phai tinh dén thé gi6i ao. Van héa truyén théng cling khong con la nhimg chun myc va gid tr] mi xa hdi quy uée voi nhau trong timg phuong tién truyén théng trayén thong ma phai duoc hinh thinh ngay trong mOi trudng s6 noi con ngudi déng vai trd do nhung su tén thyong va mat mat ludn ludn 1a thuc. 1.1.4, Phan logi truyén thong _ Cac qua trink truyén thong din ra tit nhting hinh thire giao tiép co ban vi xa xua nhat cia con ngudi cho t6i nhting dang thire truyén théng phitc tap va hién dai nhat hign nay durge phan loai 1.1.4.1. Phan logi truyén thong diea trén phucong thitc tip nhan Dwa trén céch tiép nbn thong digp, truyén thong duge chia thinh hai binh thire chinh 1 truyén théng tye tiép va truyén thong gién tiép. Cach phin loai nay cho thay ‘vai trd quan trong cilia phuong tién trang gian truyén tai thong diép gitta ngudi eu va ngudi nbfin thong digp, yéu t6 co bam dé hiah thénh nén truyén thong dai ching. : 7 ‘Truyén thong truc tigp: Qué trinh truyén thong dién ra true tiép hai Seu gitta ngudi gli va ngudi nhan thong digp. Trong sudt qué trinh truyén théng trye tiép, ngudi gi vA ngubi nhén thong digp giép mit nha hoe ngbe thay nhau, nhin thay nbiaw (face to face, person to person), lun phién thay 46 vai trd cho mnhau 48 hinh thém nén m6i quan hé gitra hai chi the gi va niin thong digp nhim dat t6i su théng sudt trong tra0 Gi va chia sé thong tin, Phuong thitc tiép nbn ota kiéu truyén thong nay pho ign trong doi song hing ngay cia con ngudi trong cae x4 hi kde nhau tir giao tiép hing ngay, hop mit, hec tap, ging day dén cc hinh thie tp trung déng ngudi. Truyén thong truc tiep 1a binh thirc trayén thong c6 xua nhat, higu qua nbat, thi vi nhit va ofing chinh Ja niém mo wée ciia con ngudi khi bi bao vay boi muén van phuong tign tuyén thong gin tiép ngdy may. Hay nig lat hai fim 2020 va 2021 voi sy gidn cach dién ra trén todn thé gidi vi dai djch Covid 19 va ngan gitfa nhing cé nhin 1a nbting vat trung gian htfu hinh va v6 hinh trong 46 ng phe atin a tt timg xing tung la gidc quan néi dai cla con ngudi. oe vide te ‘dung mét théi gian da: nhimg thiét ‘bj trung gian nay dé giao tiép thay vi duge tiep xie tryc tiép 44 duge cehimg minh trong rat nhiéu nghién ctru khoa hoc niu trong Ban bao cdo nbanh “Tée dng trac tiép va gid tifp cia dai dich Covid 19 d6i véi site Kkhde va an sink” do Nhém lam vige vé ¥ te & Cong bing xi hdi trong Ké hogch Phuc hoi thuc hign duéi sy dieu dong cia Champs Public Health Collaborative (18 chic Gin Két Y té Cong cong Champs) va tir dir ligu cba Vign ¥ t€ Cong céng, Dai hoc John Moores, Liverpool (Anh): Nine bang ching cho théy, cde téc d6ng bat binhdéng truc tiép ciia nd. Nhitng héu qua khéng mong muén cita “vige phong t6a, gidin ctich xd h6i va cde bién phdp khde duge dé ra dé kiém sodt sw léy lan ciia virus - céich ly tai gia dink, kink té ngting hoat déng, dong cita truéng hoc va gidm kha néng tiép cin cdc dich vu - dai va sé tiép tuc cé nhiing tac dong khong mong gi d6i v6i stee khée va pluie lpi ciia nguedi dén.! Truyén théng gin tiép: Qué trinh truyén thong dign ra khi cé mit mOt phuong tién trung gian (medium) 4é ngudi giti va ngudi nbén théng digp khong cén gidp mat nhau ma van c6 thé trao déi va chia sé théng tin, Uw diém cia truyén théng gidn tiép A kha ning lan truyén théng tin theo dign réng va n6i dung thong tin duge ma héa bing nhiéu hinh thirc khée nhau tao ra su da dang ciia thong digp. Khuyét diém cita truyén thong gin tiép chinh 14 sy ngin cach vé khéng gian va d6 tré cia thoi gian, Con ngudi cing ludn lu6n cai tién va phét trién cc phuong tign trang gian (tine tin, dign thogi, dign tin...) dé khéc phyc syt ngin cach khéng gian va gidm d6 tré thoi gian trong truyén thong gin tiép, ding thdi phat huy wu diém ca né cing chinh tir yéu 5 khong, gian 14 mé rong pham vi c6 thé tiép nhan cita nguéi nhan théng digp, lam tién dé cho sy ra d0i cia cée phuong tién truyén thong ai ching, 1.1.4.2. Phin loai truyén thong theo anh huecng, tie déng Xt vé tim mite va pham vi anh huéng, thc déng dén adi tong cita truyén théng, cde nha chuyén mén chia truyén thong thdnh bén nhém chink: truyén thong nOi c4 nhan, trayén thong ign c4 nhan, trayén théng nhém va truyén théng dai ching. Truyén thong ni cé nhfn: Tradng hop nay cé nhan chinh 1A ngudi giti va cing [a ngudi nhan théng digs. Phuong tién phd bign cia hinh thite trayén thong nay chinh Ia nhat ky (gitt riéng bi mét), mOt hinh thiic sir dung ng6n ngit viét 48 bay t6 suy ns cam xite cho riéng e4 nhan hot 6 trong méi trang k¥ thuat sO Kh "Tray xuit ngiy 16/8/2021 tie che thiét bi ky thuat s6 tro giép cA nhfin (PDA- Personal Digital Assistant), c4c phan mém tro ly ao trén cfc thiét bj di dng... Truyén théng lién e4 nh4n: Hai cé nhin giao tiép, trao d6i ‘va chia = thong ‘in trong cude song hang ngay ti sinh hog hoe tip, cOng vige cho 6i ahimg cm xii, suy ni... g6p phan xy dung tinh ban, tinh yéu va thm chi 1a su tht ghét gitta hai ¢ nhan. Truyén thong lién cé nbn cé thé chi don thuan 1 trayén thong truc tiép gitra hai cd nhén hay gidn tiep qua vigc sit dung céc phuong tign trung gian truyén thong nhu ther tin, dign thos hoe hién dai nhur e-mail, mang x4 hoi = ruyén théng nhém: Sy giao tiép duge chia sé theo nhom voi ae ‘nb 36 wwe khéc nhau nhumng it rhét 18 ba cd _ va nhigu hon t6i khoang vai trim ngudi. Tuy nhién, trong thoi dai Intemet véi sit c6 mat ciia mang x4 hdi, vige hinh thanh, ah nhém tuong tac hing ngin ngwoi howe hon 1a khé pho bién. Cé nhém nhé truyén théng ob thé ké dén 1a nhom ban choi chung céc 116 choi, céc nhém gia dinh, céc kip lam vige... Céc nhém truyén théng lim bao gm céc 1ép hoc, hoi thio, h6i nghi, ai bo 7 Trong méi trudng Intemet, truyén thong nhém ¢6 the i i : trong céc o$ng dong trd choi dign tis true tuyén, cée 6p hoe, thao truc tuyén hodc céc trang mang xa hoi. sdk hinh thitc, s6 legng tham gia: ic kiéu logi truyén thong aan er he dang rayen ting va KS thu sb ot loat ‘Hinh thie truyén thong SO lugngtham gia | teyyén thong Ky that sd on (digital) He Nhat ky Trgly a0 1 Noi nia ‘Thu viéttay | Thu dign tir 2 Lién ca nhan (email) : ro choi trén | Trochoitrye | Hang chye ‘NaS nhd ban, tren sén_| tuyén Lép hoe Léphgc tye | Hang tim hom kin truyén théng_| tuyéa : Rio eidy | Béomang (web) | Hangngin, chee | Dai chingTruyén théng dai ching: Khi c6ng nghé phat trién, cic phuong tiga trung gian dat duge cdc tién bO khong ngimg, tro thanh cdc phuong tign truyén th6ng dai ching (mass media) dé mé rong khdng gian va rit ngfn thai gian trayén thong, déng thai nhén ban théng diép véi s6 lgng Ién bang nhiéu hinh thite khéc nhau nhu bn séch in, béo gidy, tap chi, séng dién tt, mang Internet nhim téi s6 ngudi nhan théng diép déng dio, ddng nhat ‘va nic danh (danh tinh khéng xéc dinh). Mé binh giao tiép truyén th6ng ciia con ngudi tir don gian nhat 1a lién ed nhan (one to one) phat trién thanh cdc kiéu thite gia ting s6 Iuong ngudi nhén théng digp (one to many) & truyén théng dai ching va thanh cdc phitc hgp giti — nhgn théng digp (many to many) & cdc phuong tién truyeén thong méi (social media) trong méi trudng Internet. ‘Truyén thong dai chiing da tro nén qua quen thude véi con ngudi hign dai dén ndi ching ta khdng nhan ra ia né tn tai xung quanh ching ta nhu khéng khi hit thé hang ngay. 1.1.4.3. Phén loai truyén thong theo muc dich Truyén théng chinh I qué trinh chia sé théng tin 48 dat durgc mot hé qua tich cue, 46 1A sur thdu hiéu va thiét lap méi quan hé diya trén sur chia sé nay. Vi vay, mue dich cia truyén thong khong ngoai nhiing téc déng mang tinh cong déng va x4 hdi. Truyén thong giio duc —van dong: Day la hinh thie truyén théng nhaim cung cp théng tin can thiét dé cng déng c6 nhén thie ding vé mét van dé nao 6, tién t6i od théi 46 déng thun trong toan x4 hi vA cing chung site hanh dong vi mot mye tiéu chung. Dang thie truyén thong nay phé bién trong tat c cde xa hGi bat ké thé ché va quy m6 nén kinh té vi muc dich otta n6 1a xay dymg chudn myc va vin déng moi ngudi thyc hinh theo chudn myc. Dang truyén thong nay thuéng th4y trong cée dot tuyén nghia vu quan su, van déng bau cir hay tuyén truyén cdc bign phap phong chéng dich bénh... ‘Truyén thong khuyén khich thay i hanh vi: Néu van 9ng ~ gido duc 1a dinh hung nhén thite va hinh thanh thai 6 cho céng ching tién t6i thyc hign hanh vi ding din theo mot truyén théng nhim lam thay 48i mot hinh vi ndo 46 cia mot bo phn céng chiing bj coi la khéng hgp chuan myc hay anh hudng xdu dén cong déng. Vige truyén thong néi r5 tic hai cia hiit thude 14, sw nguy hiém cia sir dung rugu, bia d6i véi ngudi tham gia giao théng, khuyén céo cdc van de vé sinh, an toan thye pham... déu thugc dang thite nay. Meee trent Hinh 1.3: Tranh c6 dong gido duc —vin dong va Khtuyén kitich thay doi hank vi inp-iopubndl dakdak.gov.sm vs htps:Mbvdktacninh vnin-tucly-tetinh/ Nhin chung, trayén thOng vi muc dich cng déng déu gan lién véi viée dinh huéng x4 hdi theo nhimg chudn mye hose khuyén khich cng déng hanh dng hop v6i nhting chun myc nao d6 cia xi héi déu cé lién quan dén cdc van 48 vin ha, cho nén khéng ngac nhién khi thdy cac dang thie truyén thong nay thuc Tinh vue chuyén mén cia nginh van hoa nhu thug thay & nhiéu quéc gia trong dé c6 Vigt Nam. LS. Truydn thong dai ching ‘Traée khi tim hiéu khai nigm truyén théng dai ching, hay gia dinh céc hoat dng cia mot sinh vién vao mgt budi chiéu hoe tye tuyén trong giai doan gidin cdch vi dich Covid 19 6 thé bat ep moi noi trén thé gidi, A vira nghe gidng qua Google Meet trén may tinh “laptop”, vira “check” Facebook trén dién thogi thong minh, déng thoi sie dung “Messenger chat” dé ban ludn voi ban bé trong Idp vé m6t s6 chi tit thi vi trong bai gidng (Ady la dieu cdm trong hoc tap, nhung ai kiém tra hic nay?). Chua ké ob ban mé TV dé theo d6i-mét chueong trinh truyén hinh yéu thich (di nhién 1a tat tiéng va Gn khéi tam webcam). Trong qué trink hoc,thé trét loi duoc thong qua “dng clit Google” ma khéng ai thay. Dot nhién tiéng chudng dién thoai vang lén tie noi mot ban sink vién quén tat chudng ciing nlue quén tat “micro” khi khong phat biéu. Giang vién 16 thai do khing hai long va luu y sinh vién vé quy ché lop hoc va tiép tuc bai gidng. Cudi budi hoc, giang vién nhiic sinh vién xem trade nbi dung bai gidng kj 161 trong séch gido khoa kém theo mat ma truy cap vio dit liéu online dé chudn 4) cho tiéu ludn gitea kj, sau a6 cho Iép hoc nghi. Sinh vién A tit tmg dung “Google meet” chuyén qua img dung nghe nhac “podcast” thecng thite mat bai hat wa thich, tién tay “edt” man hinh dién thogi dé theo dei mét “drama” (céu chuyén nhiéu tinh iby) dang néng trén mang xa h6i. Déng suy nghi cia A bi ngdt quéing khi tiéng ba me tte bép vong ra bdo t6i gid don com chiéu va nhac A dén xem ban tin 18 gid 30 dé cp nhat thong bdo cita chinh quyén thanh phé vé tec hign gian etch ching dich ép dung ti ngay hém sau. __ Tat ca nhiing hanh d6ng trén dign ra vita tuan ty Iai vira cing miét Itic véi ca hai, ba nén tang truyén théng khée nhau va khong chi di voi sinh vién néi tén ma nhiéu ngudi khée cing nhur vay. Diéu nay cho thdy ching ta dang séng trong mét méi tring khong chi c6 khéng Khi dé thé, meéc dé udng khi khat, thite in dé ’in khi d6i, trang phuc dé che thin va lam dang, méi nha 4é che mua, ning, phuong tién giao théng dé di lai... mA cin bj bao vay boi hang logt cdc phuong tign truyén thong dai ching nhim duy tri mét cuéc sng tinh than trong xa h9i hign dai ngay nay, 1.1.5.1. Dinh nghia truyén thng dai ching ‘Truyén thong dai ching 1 mot hign tong xa hoi xudt hign tir thoi tién sir khi con ngudi thure hign vigc trayén dat thong tin tir Ot cé nan ngudi gli cho s6 déng ngwdi nhén, Thong diép trong qué trinh truyén thong dai chiing duoc truyén tai bing tin higu tir thd so nhét nhu tiéng hd, énh Ita... t6i tiéng ndi, chit viet, song ign ti... va hign dai nbét la hé théng Intemet. Tuy nhién, theo Denis McQuaile (2005, tr.4), cho dén dau thé ky XX, thudt ngit “truyén thong dai ching” (mass communication) méi xudt hién An VAt hem cies hai tiv Sted thAmat? ed ns et ‘rong xa h6i xudt hign trén nén tang cla céng nghiép héa ya nén dn chi phé bién. “Dé 1a mot qua rink ma qua d6, cc t6 chite fruygn théng sin xudt vi chuyén cdc thong dip t6i cOng ching rong Ién va cling bing qué trinh d6, céng ching tim kiém, str dung, hiéu va r8i bi téc dng bai céc thong digp 46” (Littlejohn va Foss 2009, tr.7). __Nhu vay, trnyén thong dai chiing 1 mot hign tugng 4 6 tir rit lau trong cdc x4 hoi khéc nhau cla loai ngudi nhung né chi thuc sir duge dink danh khi xuat hign céc phuong tign sin xuat thong diép cho dai ching ma ching fa quen goi la cdc phyong tign trayen thong dai ching (béo gidy, radio, dign anh, truyén hinh...) lam cho hign tuong nay 6 thinh mt phan quan trong, trong cudc séng con ngudi tir pham vi c4 nhdn cho t6i cOng dong, quéc gia va ca thé gi6i 6 tit cA céc linh vue chinh tri, kinh té va ‘van héa. Toy theo quan diém nghién ctru, theo chai quan ciia ting hoe gi ¢ nhimg linh vyc lién quan khéc nhau, cé rat nhiéu dah a vé truyén théng dai ching. Tuy nhién, da s6 céc dinh nghia vé truyén théng dai ching déu hin thanh trr6c khi ce phurong tign truyén thong méi_(new media) hay truyén thong x4 _hdi Coca media) ot hia, uéo meme ns biog fontn- e mang 6 hOi Faced i x. lam thay d6i tinh ebook, Twitter, Instagram.. chat truyén thong cia trayén thong dai ching. Sy bign ddi nay sé dugc dé cp trong nhimg phin sau cia gido trinh, O Khia canh vin héa ma gido trinh nay tap trung trinh bay, o¢ thé hiéu “aruyén thing dai chiing la mOt thiét ché xuét hign trong xa hpi thong fin voi sue cé mit via the dong manh mé cia céc phicong tign trung gian dén sé dong cong ching nham quing bd nhiing thing digp xudt phat tie § mudn chit quan cita nguoi giei thong digp thing qua qué trinh sin xudt thong digp hole dip ing nhu cau vin hod cia ngudi nhgn thong qua qué trink Hep nhén thong digp”. ‘Truyén théng dai ching véi nghia nguyen khéi 1a qua trinh truyén tai théng digp mot chiéu xudt phat ti ¥ muén chi quan cia ngudi gti nhiim tic d6ng len ngudi nhén nkim dat mot dich nio 6 theo nhur dién giai bang m6 hinh cia Laswell. Tuy nhién, viée tiéo nbn théng digp 6 nhu thé ndo can tiry theo cA nhan tingxiie cia mot s6 dong ngudi thi yéu t6 van héa mang tinh dai ching trong qué trinh truyén th6ng di hinh than, Va dé la 1Y do ma huéng nghién ciru céng ching la hudng tiép can van hoa trong nghién ctu truyén thong. - 1.1.5.2. Nhén dang truyén thong dai ching 'Bé phan bigt truyén thong dai ching voi cfc hinh thire trayén thong khdc, can phai nim ving nhimg dae diém co ban ciia qué tinh truyén théng dai ching, Thir nhat, truyén thing dai ching lun phu thude vao mét hodc nhiéu phuong tién trung gian hay cén goi 1A cdc phuong tién truyén théng dai ching (bio gidy, radio, dign anh, truyén hin...) lam “kénh” truyén t8i thong digp. ‘Thit hai, céng ching cia truyén théng dai ching (Age gid, thinh gid, khén gia) cdch xa ngudn phat va e6 s6 Iwong cing nhu cach tigp nbn thdng digp khéc nbau ty theo timg phuomg tign truyén théng cy thé. Thit ba, moi co quan truyén théng dai ching hau nhu déu hogt d6ng vi loi nhuén va rat it ¢6 phan héi tir cOng chiing (tinh chat m6t chiéw cia truyén théng dai ching). Thér tr, do tinh chét “phi cA nhan”, cOng ching cla truyén thong dai ching la ne danh va khong xudt hign trong qué tinh truyén théng dai ching (day chinh IA mot trong céc nguyén nhan gay tranh ci ligu vige gir va nbn théng tin trén mang xa hoi ¢6 pha la mOt qua trinh truyén thong dai ching hay khong). Va thir nam, mye dich sir dung théng 4igp ciia céng ching phai twong. 46i déng nhat va dap img myc dich cia ngudi dura ra thong digp. __ Ngoai 1a, do thoi diém sit dung, khong gian sir dung va thiét bj vat chat ding dé sir dung phuong tign truyén théng cia céng ching cing khéc nhau, vi vay 48 cho mot qué trinh truyén thong dai chimg that sy dign ra, bit budc phai c6 céc yéu t6 can va da sau day. Dau tién, phai cé mat mat m6t phurong tién truyén thong dai ching nao 46 (béo, radio, dign anh, truyén hinh...); ké dén gud nbn thong diép phai sir dung phyong tign truyén thong dai ching 46 dé nbn théng diép nhung phai gan nhw cing mét Iie v6i nhimg'd6i trong céng ching khéc nhau va cudi cing Ia the done cia théne diép phai dat hiéu qua trén dai da sé c6ng ching 1.1.5.3. Ce dtie diém cia truyén théng dai ching ‘jc diém thir nhdt cia truyén théng dai ching 1a quy mo 16n ‘va nic danh cia céng chting truyén thong. Ngudi nbn trong qué trinh trayén thong dai ching phai !é céng ching s6 déng nc dank bat ké sy khac bié ‘vé nhin khdu hoc, ton giéo, chinh tri, kinh té va van héa. Hay doc va nghe céc Idi chio cng chiing truyén thong trén cic phyong tign truyén thng dai ching nh “Kink thea qu dBc gid”, “Kinh tha quy Khan gid”, “Tam biét qui thinh gid”, “Quy vi va cdc ban thin mén..., chisng ta s® nan thay 6i trong tiép nhan thong diép rit dong, da dang va khong ov thé, Do tée dong dén s6 déng nén truyén thong dai ching g6p phan hinh thinh cde trio lu van héa, dinh binh cée xu huéng x8 hi tir phong céch ng6n nai, thoi trang, cho tdi vige sit dung cde bigu tung, C6 thé thay ngén ngit cia gidi tre ngay nay bj anh hong rat nhiéu tir phim truyén truyén hinb, cfc chuong trinh ruyén hinh thye té va céc trd choi dign tr tyre tuyén, Tham chi, Khi d@ cap dén mot s6 dinh ché thude thuong ting kién tric nb phap lugt, nhigu ngudi, trong 46 ¢6 nhiimg neudi e6 tréch nhiém tao, van thuomg ding hinh trong Bao Céog (duge biét nhieu trong phim truyén hinh Hoa ngft hon 1 lich si) 4@ lam hin anh dai dign cho céc tham phén céng tam Vigt Nam!? Pie diém thir hai cia truyén théng dai ching 1a gin Lién voi phuong tin trung gian (tinh gidn tigp). Dé c6 the dat duroe mot Jugng ngudi tiép nhan thong dip dong dao va trai rong ve mat khong gian, truyén thong dai ching phai str dung cic phurong tien tung gian lam kénh chuyén tai thing digp (to bdo, he théng phat song cia cfc dai truyén than, truyén hinh, he thong sam xuat va phat hinh phim,..). Vi vay, tinh gidn tiép la mot dlc tmz cla ‘ruyén thong dai chting phan bigt véi truyén thong lién c4 nan va do dé trayén théng dai ching cin durgc goi 1d truyén thong gién iép. Gitta ngudi gti (thudng la cd nbn hay mot t6 chite dai dién) ti va ngudi nhfn théng digp (so dong cOng ching) luén ton tai mot 2 Loh sir Vigt Nam o6 nhidu nin vat nbi tiéng trong Jah vue xét tt ‘nbu 6 Hiéa ‘Thanh nhumng Bao Cig cla lich sr Trung Hoa vn duge nbiew ngs Viet Nam nay ray coi li bigu twong ein tr phip e6ng bing do sy dn hung menh cbaphuong tign trung gian nao 46 (medium) va durge goi chung la cic + Phuong tién théng tin dai ching (mass media). Day chinh la yeu 6 C (Chanels) trong m6 hinh truyén théng nhumg ciing khé nhiéw nguéi nhdm lén véi khai nigm truyén thong dai chting. .__Nhw da phan tich 6 trén, trayén thong dai ching Ia khai nigm 48 chi m6t dinh ché trong x4 h6i théng tin va la mt qua trinh ma thong digp duge truyén tai tai th mgt t6 chire hay c4 nbn s& hu 16 chic dé dén quang dai quan ching tiép nhan (céng ching) thong qua cdc phuong tién truyén thong dai chiing (mass media). Con cée phuong tign truyén thong dai ching chinh IA céc phwrong tign trong gian dé dinh ché truyén théng dai ching od thé hoat 4Gng duoc. Mot phuong tign trung gian durgc goi ki “phuong tién truyén thong dai ching” néu n6 dap img hai yéu cau. “Dau tién, fin duge rat nhiéu ngudi. Thir hai, né doi hoi phai sit dung thiét bj céng nghé nao dé lam trung gian gitta nim gitta nguon va dich dén” (Whetmore 1985, t:.6-7). Nhu vy c6 thé hiéu 12 cde phuong tign truyén thong dai ching bao gim céc phurong tign d& cung cép (outlets) thong digp dén cong ching déng déo, trong 46 ¢6 cde yéu t5 vat chat la cong nehé, ky thuét, co sé van hank, con ngudi... nhu séch, bao gidy, tap chi, nhiép anh, radio, truyén hin, dign dnh, cng nghiép a nhgc, cong nghiép trd choi trye tuyén, truyén thong x4 hoi (social media) hay truyén thong méi (new media) trén nén ting Intemet (phan biét voi véi truyén théng dai ching truyén thong). Tai Vigt Nam, c6 Khi hai khai nigm “cdc phurong tién truyd thong dai chting” va “cée phuong tign thong tin dai ching” “in duye sit dung song song. Khi mét phuong tign truyén théng dai ching nao 46 nhur bao gidy, tap chi, radio, truyén hinh.... thyc hién cée hogt déng trén ca ba Tinh vyc, théng tin, giéo duc va gidi ti trong dé thyc hign chi yéu chiie ning chinh eiia béo chi (press, joumalism) la thong tin thi ngudi ta c6 thé goi dé 1A cor quan théng tin dai ching hay co quan béo chi. Dién anh 1 mot phuong tiga truyén théng dai ching nhung thyc hign myc dich gio duc va gia tei nhiéu hon myc dich théng tin nén 46 la mot phurong tién truyén théng dai ching. Tuy nhién, tinh tich hop va hoi ty cia cde phuong tign truyén théng dai ching ngay phé bién trong théi dai ky thudt oA nbn sank a3 tae C6 nhiéu céch phan Jogi che phuong tign truyén thong dai cing dya vao phuong thie thé hién ndi dung thong digp hoje theo nhém. Thong thug, cé¢ nha nghién ctu truyén thong chia céc phuong tién truyén thong dai ching thaah b6n nh6m chinh: nhém in, nhém phat s6ng, nhém ngoai trdi - xa noi cur tri va nhém Intemet. Trong gido trinh nay, Khia canh van héa 1a dan huéng cho céc dién giai vé truyén théng dai ching nén 6 phi lich st tién héa cila cdc phuong tién truyén théng dai ching, trinh for gidi thiu s& két hop gitta phan tich lich dai va sy lién quan gitta truyén théng dai ching va vin héa theo ding dai chir khong phan nhém theo phuong thite phat hanh nur thuéng thay 6 cde tai ligu khac trong va ngoai nude. Dic diém thir ba cia truyén thong dai ching 1A hudng t6i hhigu qua truyén thdng (tinh muc dich). Tat cd cdc hinh thire truyén thong déu c6 myc dich trao d6i, chia sé théng tin nhung 6 truyén thong dai ching, do tinh chét mt chiéu ciia thing digp (ti ngudi agiti dén ngudi nhfn va rit han ché vige phin héi) nén tinh mye dich cia n6 rét manh va dim nét thé hign 6 cdc diém sau day. This nhdt 1A mye dich quang ba tr tudng, gido dye nhin thre, dinh hin thai 46 dé thay d6i hanh vi ciia céng ching truyén thong cfing chinh la quing dai quan ching. Muc dich nay duge thyc hign théng qua cdc phuong tign truyén théng dai ching do nha nuéc, ding phai chinh tri, dinh ché... hay cd do c nhin 06 tr tuéng hode quan diém chinh tri cu thé sé hitu hoe kiém sodt, nhim dén céng ching aé tayén trayén chinh tr. Thit hai la muc dich gido duo, phé bién kién thie thé hién qua vige 1am ting kha ning biét doc cla céng ching thoi ky dau ca béo chi va 6 hau hét cde xa h6i trong d6 c6 Viét Nam va kich thich viéc hoc tap x8 1hGi cho cée muc dich khae nhau cia céng ching. Thit ba la myc dich phuc vu gidi tri. Gidi tri hay cdn goi 1a hoat dong trong thé gian ri dugc truyén théng dai ching dap img tich cue bing cdc phuong tién khéc nhau nhur dgc béo vio budi sang truée Khi di lim, nghe nhac qua radio vao gid ngbi tra, xem (va nghe) ban tin chigu trén truyén hinh khi vita di lam vé va chuén bj com ti, theo d6i thdi sy. truyén hinh khi via 4n com xong, va cing cudi voi cée nhén vat khi xem chuong trinh hai kich rude khi dén v6i mot hd oe de Adu erteena dé ohne un vide nt noi,1.1.5.4. Chite néng cia truyén thong dai ching __ Truyén théng dai ching 14 sy phét trién cia giao tiép x8 hoi tn tai song song véi cfc phuong tién trung gian cing khong ngimg duoc phat minh va cai tién. Truyén théng dai ching gift nhiing chite nang quan trong trong déi sng nhén loai nhét 1a trong nhiing x3 hoi phat trién dy trén thong tin, Theo nha xa hoi hoe truyén théng ngusi My Charles R. Wright (1974), truyén thong dai ching c6 bay chife ning vita phuc vu céng ching vita phuc vy nhiing new’, sé hiru phuong tién truyén thong dai ching nur ligt ké sau day (xép theo chi: quan cia tic gi). Chite ning thir nhét 1a gidm s4t va tudng thugt tinh hinh x& Agi. Chite ning nay gidp ong ching ¢6 iB akin biét céc sur kign, hign tuong dang dién ra trong doi song x4 hoi tt mhimg cau chuyén thudng ngay trong cng déng cho dén cdc van dé thude thong ting kién tric nur nha mréc, phép IuAt, tn gido, chinh tri..., tl pham vi dia phuong t6i quéc gia va quéc té. Internet, truyén hinh, béo, tap chi va cde phuong tign truyén thong dai ching khdc l nhing ngudn chinh dé tim hiéu nhimg gi dang dién ra xung quanh ta. Hign nay, cdc ting dung vé dura tin trén cée thiét bi di dng va thong minh 4a git cho vige gid sat va tuémg thudt cla truyén thong dai ching tré nén tite thi vé mat théi gian va rOng khiip vé miit khong gian. __ Chite niing thir hai 18 dinh buéng tao sy wong quan. Thot tin nhan duge théng qua cdc phuong tién truyén tou dai iain thuong la héng khdch quan va it nhiéu cé tinh thién kién, do phai qua sy Iya chon, sip xép, tdi tinh bign, chinh sita va phan bign. Vé phia cOng ching, méi ngudi Igi tiép nbn thong digp truyén thong dai ching theo cach riéng cia ho. Nhiéu ngudi thing thic mic ligu mt chuong trinh truyén hin thuc 1€ o6 “thio” ding oh tea ai sie hay King Thudng thi cu tra [di it khi duge gigi im trayén, ma do céc nh nghién ctu gidi Va clu ta oi dé la “Khong” Met Chic nang thir ba fa “gidt gan” dé cfu khich. Bao chi thoi ky dau 6 MY c6 cau thinh ngit “Cing méu me, cng &in khéch” (If it leeds, it leads). Cae phuong tién truyén théng dai ching nhu ‘va cuée céch mang céng nghiép lan thir nhat nén ngoai céc chire nang mang tinh x4 hOi thi chite nfing kinh té g6p phan quan trong vao sur tén tai va phat trién cila céc phurong tién nay. O day céc may luat gid tri, quy ludt cung cau va quy ludt canh tranh thé hién it 18 cho thy sir chi ph6i ca kinh t8 thi tuéng dén Tinh vie truyén thong. Chite nang thé tr ld gidi tri. Cac phurong tign truyén thng dai ching giiip céng ching cap nhit théng tin vé nhting hoat dong thudng ngdy cia nhting ngudi ndi tiéng duge yéu thich. Cong ching sir dung céng nghé dé xem phim, thé thao, choi trd choi dign tir, xem video trén YouTube va nghe nhac qua Spotify... hang ngay. Hau hét cdc mg dung dai ching dong thoi via mang tinh gidi tri va vira cung cp théng tin. Gidi tii trong thé gian rinh ri gitp cOng ching thodt khoi thy tai va giém Bot bi quan ve cudc séng, khién cho cdc phwong tign truyén thong dgi chting tre thanh ngudi ban ddng hanh trong ouge séng tinh thin day cém xi ciia ting cd nhdn céng ching. Chite ming thir nim 18 truyén ba van hoa. Truyén thong dai ching la phwong tign truyén tai céc chudin mye va gia tri vin hoa, déng mot vai tro khong nhé trong qua trinh xa hi hoa, hinh thdnh nhén céch x3 hGi cho cdc cd nhfin. Nhiing vige d6i thuring tir thoi quen mua sim, trang phye, du téc... cho dén cach img xir trén durdng phd, céch thyc hanh cdc nghi thite... cla mdi ngudi déu it nhigu bj anh huéng tir phim anh, quang céo, ti nhimg ngudi ni tidng c6 strc anh huéng trén mang xé Oi... Gi6i tinh, do tuéi, vi tri xd hoi, nghé nghiép... cia cdc di tuemg céng ching cling céc yéu 16 van ha khéc quyét dinh och truyén thong dai chting anh inudng dén ching fa qua vige tiép nhfin théng diép va cm nhan cée chudn mye van héa. Chite ning thir séu ld huy dng quan ching. Truyén thong dai ching c6 chite ning huy dng moi ngudi tong x4 hoi 6 cae thoi diém can sur doan két, nbat la trong théi ky khiing hoang, thuéng trong céc finh vue chinh tri, quan sy, t6n gido... va ngay ed trong Tinh vuc giai tri lién quan dén cdc su kign thé thao mang tinh d6i Ain tha Gre sina hAnhit tinh cia cong ching cd mréc déi véi thanh céng cla céc abi stuyén béng da nam ciia Viét Nam trong nim 2018, cée dot van dong quyén gép ting ho ding bio bi thién tai hoge dot vin dong déng g6p cho quy vac-xin Covid 19 1A nhiig minh chimg cho thy sy higu qua cia truyén thong dai ching trong viée huy dng site manh quan ching trong nhing hon cénh thy sit kh6 khin cfing nha ning ie edn yb bigu divong tinh than dan te, Hinh 1.4: Truyén thing. gi ching huy dng quin ching qua cée hitth tong thé hién long tee hao dan te ‘Neu tps: ldanviet ldon-123-vietnam-ve-nuoconhung-hinh-ankuchua-tun ‘rong-lch-su-7777844388.hon CChite néing thir bay 1a tao xée tin. Truyén thong dai chting c6 chife nding lim cho céng ching tin vio nhimg chun mre thong qua céc nban vat, hinh anh xuat hién trén cdc phuong tién truyén th6ng dai chting. Hinh anh vé cdc nhan vét nit lun la ngwéi quyét dinh chat lugng ca céc sin phdm ty nia gia dung trong quing co mie dink chinh ho la ntmg ngiudi thc hign cOng vige noi tro 1a mét trong nhing minh chimg cho thdy truyén thong dai ching muén céng ching tin vao digu gi dé duoc ti trinh hign thong qua nhiing phuong tién truyén thong Id 6 thyc trong thé gidi thy, LLS.5. Vai 16 cita truyén thong dai cing Theo Ta Ngoc Tén (2021), bling stte manh cia minh, truyén théng dai ching da thé hién nhiing vai trd to Lon trong xa hoi. XB hi cang phat trién, cng hign dai thi céc phurong tign truyén thong dai ching cng ¢6 vai tr6 to 1én hon, thé hign la phuong tign giao tiép quan trong, chét kich thich phét tién, cng cy quan IY, cng vai tro 1a phuong tign gi tiép, truyén théng dai ching da thu hep khong céch, rit ngfin thoi gian dén gin nhu tite thoi vige trao doi thong diép gitta cdc cé nhn v6i nhaa lam cho giao tiép, mot déng luc phat trién cita xf h6i loi ngudi, nedy cing ro nén manh mé, mé rong, Va mOt khi x hi ngay cing tién bd, nhiing di hdi phai phat trign, cai tién céc phuong tén trayén thong dai ching cho phit hop véi diéu kign xf hoi tré thinh d6ng lye dé truyén théng dai ching ngdy cing phat trién, hinh thanh nén mot quy luat bién chimg vé sir phat trién song hanh ea trayén thong dai chuing va x3 h6i loai ngubi. La chét kich thich cho sy phat trién, cde phuong tign truyén théng dai ching tgo ra mét cam giée phan Khich cho nhittng ai theo doi, dra moi ngudi vao tign trinh van dng oa x4 hoi mot cach thoai mai, Khéng gd b6. Théng qua nhing hinh twong duge xay dung nhu Ia nhiing tim guong cho céng chiing, truyén thong dai ching tao ra nhimg théng digp 06 tic dung gidi phong ming Iuong tich cue dé timg c4 nhan, tap thé, quéc gia va ca thé gidi se cing phat trién. Véi vai trd li cng cv quan ly, truyén thong dei ching vin ‘hanh theo mt co ché mé va théng hai chiéu. Mét mat né phin nh moi Khia canh cia dai séng chinh tri, kinh t8, vin héa, x4 hoi, ‘rd thinh kho dtr ligu khéng 16 lam co sé cho vige hogch din chinh sich, nhumg mit khéc né cing 1a phuong ti truyén tai cée chi trong, chinh séch, gidi php, au ce ofp quai I¥ nba made dén timg than vien trong x hi “Day 1a nig Iudng théng tin khée chiéu phong plat, mang tinh chat nhw céu néi gitta chinh quyén véi nhn dan, bao dam cho qué frinh quan ly x h6i thyc hign ¢6 higu qué” (Ta Ngoc Tén 2021, 7.291). Ngoai vai tré lé c6ng cu quin ly, truyén théng dai ching con 6 vai trd la cOng cu thy hign dich va x hoi. Ben canh viée két ndi cung va clu trong kith t& bang phuong tién quing céo, hau hét cde phuong tiga truyén thong dai ching tr truyén théng dénching trong nhiéu Tinh vye da dang va phong phi cia doi séng. *Tai Vigt Nam, dich vu Iau di nhét ma béo chi cung cp 06 1é lA cic mye “tim ban bén phuong” trén cdc td nhft bao va tuan bao nay 4a phat trién thinh céc chuong trinh “hen hd” (dating show) két n6i cdc cp nam nit trén cc kénh truyén hinh va Internet. Xét 6 tim mic thé gidi, truyén thong dai ching dang gitr vai trd gidm sit toin cdu, phin bién xa h6i va cdnh béo nguy co. Tir sau Thé I t6i nay, cdc phuong tién truyén thong dai ching ngay cang chimg 15 vai trd tich eye trong vie giém sét, phan bién va cinh bao tat c4 nhting van 48 mang tinh thoi dai tir xung 46 nguy co chién tranh, khing hodng kinh t6... cho t6i bién 46i khi hau, 6 nhiém méi trxéng va dich bénh (ndi bat 1A “cin bénh thé ky AIDS” va dai dich toan cdu Covid 19), Chinh nhe cdc ban tin truyén hinh ma ngudi din Mg vao thép nién 1960 da nan ra sur khoc ligt va tinh chat phi nghia cia cudc chién ma quan doi MF dang tién hanh & Vigt Nam, tit d6 hinh thanh phong tréo phan chign ti My lan ra toan thé gidi tgo stic ép bude chinh phi Hoa Ky phai xudng thang chién tranh, chp nhan dam phan va cudi cing 14 rit quan vé nuée. Trong giai dogn hign tai, céc phurong tign truyén théng dai ching & Vigt Nam cing dang thyc hign vai trd gidm sét, phin bin va cénh b4o mot cdch tich eure gép phin xy dyng va bao vé dat nuéc trén linh vuc tu tudng, van hoa. 1.1.5.6. So sénh truyén thong dai ching vé truyén théng lién cd nhén ‘Voi sy phat trién ca cdc phuong tign trung gian va phuong ign truyén thong hudng t6i s6 déng, truyén thong lién c4 nhan da duge mé rng thanh truyén théng nhém va tién t6i truyén thong dai ching phé bién trong xa hdi ngay nay. Cude sng cia moi thanh vign x hi luén phai thyc hién truyén thong lién c4 nan song song véi truyén thong dai chang (6 c& vai trd ngudi gti va ngudi tiép nhan théng diép). Tuy nhién, do dic diém va chire ning cia hai loai hinh truyén thong nay c6 nhiing diém khac nhau nén tinh chat cia qué trinh truyén théng cing hic nhau 6 céc G phuong dign ngudi giti thong digp (S), qué trinh truyén théng ea ca nban do mét ngui quyét dinh, diéu chinh va chiu tréch nhiém, dan dén két qua linh hoat va dé thay 46i. Trong khi 46, ngudi giti trong truyén thong dai chiing 18 mét tap thé, t6 che hay dinh ché c6 quy mé Ién nén vige quyét dinh thong digp phai duge can nhc, théng nhat dé dat duge két qua chic chin, khong thé thay adi. 6 phurong dién théng 4igp (M), truyén thong lién cd nhan do hai cd nhdn giad tiép trao Oi VOT nhau nén cé thé Jinh hoat thay i, lam Iai tr du néu ngudi nbén tiép nbn teu cue. Théng diép trong truyén théng dai chimg duge sin xudt oo gidi (bing may méc, thiét bi) va tap thé, nén mOt khi da dugc giti di thi khong thé hodc rat khé chinh stra, thay déi. : ‘Neudi nbn (R) trong truyén théng lién of nbén J mot ngudi hay mot hom nhé c6 quan hé thin hay so véi ngudi giri thong digp nhumg hoan toan “Diét” nhau qua giao tiép truc tiép trong thoi diém trao déi thong digp. Ngwdi nbn trong truyén thong dai ching lai Ja mét khéi céng ching phan tén duge xéc dinh bang mét vai chi s6 nhan khau hoc nén tiéu chuan ciia théng digp dura ra la kh chung chung. Trong truyén thong lién cA nhan, phan noi 1a didu bat bude, xay ra thuréng xuyén va gin nhw ngay lap tie nén higu qua cia thong diép duoc nhén biét ngay va c6 thé thay doi thong digp nhim dat bigu qia tich cye cla qué trinh truyén théng. Phin hoi xay ra rit han ché trong truyén thong dai ching trayén théng ca -vé mat s6 long va tinh kip thai, hoc néu cé thi thuong tré va do 46 mat tinh gid tri. C6 thé sir dyng trudng hop mdi com trua gia hai ngudi ban va trudng hop su cé trong chuong trinh trayén hinh “Sau anh bdo quang” (Tép 10)° 4é thay 1 nhing diém khéc nbau gira truyén théng lién cé nbn va truyén thong dai ching, 2 Chong trinh phit sng ngly 04/12/2017 én HTV7 (Dai Troyen hinh Think CE A inc ‘nbRee ‘nde Iai cha nani nv tne cudc sine. din dén vide neudi, Bing 1.2: So sdnh truyén thong lién cd nhén va truyén thong dai ching Tlbied | thinh cGng hay | Khokng thor | KhGng ob aia ty khéng. gian saukhi | diéuchinh. Bap khong. | Ban o6 thé diéu | phat sng (dd | tmg phan hi cho chinh thong | cOth#tnkenh | truémg hop nay lk figpdéeang | tong thi di | ei quyét hi qua tinh higu qua. | Intemet va | sai s6t. ‘Truyén thong ‘Truyén théng dgi ching Men cf nhfin (Chuong trinh “Sau énh hao (Truong hop mdi com) quang”, tap 10) ‘Thanh | Tinh phin | chit He qua Tinh chat He qua Thing | Linh ‘Néuphén hdi | Métlin day | Da phat song coi nM ng oot dig | hot, dB | tiéu oye (tt nat, duge san | nlur a mét khiing: thay d6i_| ch6i), e6 thé tim] xudt co gii va] dinh. Néu bat ctr Weimdi | céchabiphé. | gti dia mt khdu nao trong] vandi | Néuvintigu | thei, qué trinh dra dang ‘cuo, tiép ofa lai | Cig nbc, | chuong trinh dén | tirddu, khong thé thay] Voi cOng ching bi Gi m6t khi da | truc tric hay gian phatséng dd | doan, chuong trinh bikted sai sét. | cof nh chia durge - 4 sin xuat Ngudi_ | Mot Ban biétcon | Méttéchire | M6t cé nhan khong| git ngwoi | ngudi ban, ban | quy m6 lon. | thé quyét dinh mét (chinh | mihod thong | Trong nuimg | noi dung thong ben) | digpcho chinh | hopnayla | digp. Khi cd sai ban, phi bep | HIV ving | 5 rch ahiém tidu ba ty Déng Tay, | thude vé tip thé, thich hay khéng ee thich, ‘Nguoi | Méthay | Ban cé thé thiét | M6t khéi céng| Thong dig . i 18 dig Khéng shin | mot | ithoogdiép | chingphin | dhbauge idee ahém | thich hop cho | tin. Trximg | dap img niu edu, ¥ ngudicé | ngudinhin dya | hop nay la thich cia tat ca lignhg | téndanh gid | khodnghon | khan gia hay tt ca v6iban, | tuomgdéi chinh | 10 trigu khén | thanh vién cla mgt ‘than hay | xéevé ngudi | gif Think phé | nhém khan gid cy souuy : - dua tren | HOChiMinh | thé, neo mise | thngtinhign | va ngudi xem 1 Tigu chudn dat 6 quan_| tai (hi dy ngudi | Youtube lenge durge moi va khéng thé trénh, Kh6ng an duge urge sur bit ding, thitheo...). hi tip nba, Phin |Ngay | Banbiétngay | Phiichidgi | Ngny cd khi ee gay 04 Ki hou hoi tyctip | minhed gti | vasuyluin | ich, phan hdi Tir nhiing phan tich va so sdnh néu trén, 06 thé thay ring truyén théng lién ca nhdn va truyén thong dai ching lu6n t6n tai song song trong d0i sng con ngudi hign dai va b6 sung cho nbau 6 Jim da dang va phong phi cudc s6ng cia chiing ta. Tuy nhién ban chit cia hai Logi hinh truyén thong may khée nhau nén hé qua cing khéng giéng nhau, dn dén vige hinh thinh cc chudn mye van hod truyén théng cho timg logi hinh. Neu ban chat cla vain héa lién cé nn 1 mém déo, mang tinh c4 nhin, mao hiém, théch thire vA tréi nghiém thi truyén théng dai ching o6 két qua khé khién cutng, mang tinh s6 dong. Trong Tinh yy truyén thong dai tring, that nguy hiém khi thir nghiém mét vin d@ gi dé va cing that dai d6t khi di nguge Iai ¥ chi cita s6 d6ng. Nhu vay, truyén thong lién cd nhdn van 1é phuong thie truyén théng 6 két qua ma truyén théng dai ching luén mo uée [A tinh cé nhdn va su mém deo, trong khi d6 s6 dong, sy rit ngin khong cfch khong gian cita ruyén théng dai ching cing chin Ia nhimg digu ma truyén théng lién cé nhan luén vuon t6i. Dudi sx tac dong cia Internet, sir két hop ding mo uée nay da tro thanh hign thye va IA mét trong nhiing xu hung cia truyén thong ngay nay qua mé hinh trayén thong lién c4 nbn trong truyén thong dai ching “Masspersonal Communication Model” (MPCM) ma ching ta sé d8 cp & chuong 3 cia gido trirh.1.1.6. Nhing Khai niém vé n6i dung thong diép truyén thong dai ching 1.6. Nhiing khdi niém va ngi dung thong digp truyén thong agi ching 1.1.6.1. Vin ban va vein ban trong truyén thong ‘Van bin (text) duge hiéu theo nghia théng thutng 12 mot. nghia) va nhur vay chi lién quan t6i chit viét. Tuy mhién trong finh vue nghién cétu truyén théng, vin ban duge xem nhu mét don vi (teuyén théng) cé ¥ nghia (c6 thé tiép thu va hiéu) cho ngudi tiép nhan nhu mét bai béo, mét chuong trinh truyén hinh, mét cuén sich, mét 6 phim, mét bai hat... hay mét dong “tweet” (doan ngin), mot “status” (trang thai) cia cé nbn trén cde mang x4 hd Trong cach tiép cin cdc phuong tién truyén thong dai ching, vin ban khéng cdn duoc hiéu chi la “cée bai doc ndi vin ban, noi ngudi doc li ngudi giai ma cdc ¥ nghia cé dinh, ma tre thinh cae mé hinh nang dGng hon, trong dé ¥ nghia sé thy thuge vio sy thuong Iuong cla nhimg déc gid tham gia tich cue” (Meinhof 1994, tr, 212). Con theo nha ng6n ngit hoc truyén thong Allanm Bell thi “céc dinh nghia vé vin ban truyén théng da rdi_xa quan diém truyén théng vé van ban niu nhting tir duge in bang myc ‘trén cde minh gidy dé 4én voi nhig khai nigm mé réng hon bao gdm [di néi, am nhac va higu tmg am thanh, hinh anh, v.v... (Bell 1996, tr. 3) Nha ly Iugn vin hoc va ky higu hoc nguoi Phdp Roland Barthes (1915 ~ 1980) 4a chi ra sy khdc nhau gitta mét tée phim ‘truyén théng va mOt vin ban. Theo ng thi tic phim truyén thong 1A mét tao téc, mét khudn mfu dinh sin cia nhimg biéu dat trén iy, cn van ban Iai la m6t qué trinh tgo ra ¥ nghia thong qua tiép nhan (Barthes, 19774). D6i voi finh vye truyén hinh, d6i turong cha cia cde hoc gid truyén thong mira cudi thé ky XX, vin ‘ban truyén hinh duoc hiéu nhur la “phién ban” hai cila mét churong, trinh truyén hinh. Néu chong trinh 1a sén phdm cia nén cong nghigp truyén théng thi van ban chinh 1 sin phdm cia céng ching. “Chung trinh trayén hinh chuyén thanh vin ban 6 thdi diém khan gia tiép nhdn chuong trinh va timg khan gia s€ kich hoat ndi dung cia vin bin thanh gid trj hay niém vui tao sy humg phan cho riéng minh” (Fiske 1987/1989, tr.14). Lay vi du vé b6 phim truyén Han Quée duge chiéu Iai trén mang Internet dau nim 2021 v6i tya d8 “Ngudi vo than quen”. ‘San phim phim truyén hinh bao gém trong né thanh phan nguyén ligu 1 cu chuyén duge tac gid kich ban ma héa than kjch ban hinh, g6c may, am thanb, anh sng, trang phi xult oi wie, ova mach phim duge rép n6i bang céu tric ng6n ngit riéng, cia dign anh, truyén hinh. Sén phim nay duoc hinh thanh bing cach thu hinh, dumg phim, xir ly k¥ xo, a hoa, lng fiéng (neu 6)... tude khi due dura vao hé théng phat sng. Vao thoi diém phat song, sin phém truyén hinh durge tiép nan béi cong ching dui dang vin ban an chira bén trong né ty sy va dién ngon ma nba sin xudt da n dinh theo chi quan cia minh. O tung hop phim vira néu, dé la cfu chuyén durge Ké theo m6 tip “tré vé qué khit dé thay di tuong Jai” rat phd bién trong dign anh va truyén hinh Han Quéc v6i hai nhan vat chinh Ia cp vor chong dang 6 ‘mc tric trong quan hé h6n nn vi cugc sng kh6 khiin. Sau 46, og hOi “lam Iai cuge 40” dén voi neudi chong khi anh ta 06 thé séng “kigp thir hai” voi ngudi vo 06 gia thé va giau c6. Trong phim 06 anh ngudi vo “méi" nay trao déi voi cha me chong trong su bat dong vé sinh hogt gia dink. Mét khan gid da cat mot oan dua lén mang va “dan nha” v6i nOi deng “con dau cfy gidu dn Wo véi cha me chdng” (cé6 thé nhim muc dich huéng khén gid dén céch tiép nbn cia riéng minh lién quan dén mt tnrong hop thyc 6 trong dai séng). Binh lugn nay ngay lap tite da gay ra ‘con bio phan déi trén mang xii hoi vi da s6 khan gid du hiéu tinh céch cita nhin vat nay va su viée khong phai nhu céch nhin nban cia khén gid no (xem thém céc khdi nigm mé rong trong phén cc phurong tién truyén thong méi 6 chuong 2). Nhu vay, khi ban dén khéi nigm van ban truyén thong, chit thé tigp nhfin dong vai tt quan trong trong vige nhgn thire noi dung vin ban theo céch tiép nhén riéng cia minh. Ngoai ra, ching ta khéng nhiing hiéu vin ban theo nhimg n6i him théng thuong vé khai niém duge trinh bay theo ngén ngt viet ma c&n phai bin t6i nhiing n6i ham duge an chita duéi nhing khai nigm vé cach thirc ké nhing oéu chuyén (tr sy) hay thuge pham vi hé tr tudng ‘va quyén Ive thé hign qua céch biéu dat bing ngén ngit hay bigu tuong (dién ngén). Higa duge nbting khéi nigm ny, ngudi tf nan truyén théng sé c6 céch tiép nhdn day hiéu biét vé cdc thong digp trayén théng, din dén thdi 49 va hanh vi c6 van hoa trong