‫بێکاری و دەرهاویشتەکانی‬

‫به سهرپهرشتی‬ ‫ئاماده و پێشكهشكردنی‬

‫م‪ .‬ههردی ئازاد‬ ‫سۆران حمه ئهمین – ئامانج عباس‬
 ‫پێناسەی بێکاری‬ ‫‪1‬‬
‫بێكار بە پێی پێناسەی ڕێكخراوی نێودەوڵەتی كار‪ ،‬گشت ئەو كەسانەن كە لە تەمەنی كاركردندان (‪ 18‬ساڵ یان سەرووتر)‬
‫و بە هیچ شێوەیەك لە ماوەی دیاریكراو لە هیچ جۆرە كارێكدا كاریان نەكردبێت‪ ،‬بەاڵم لەو ماوەیەدا ئامادەییان هەبووبێت‬
‫بۆ كاركردن و بە شێوەیەك لە شێوەكان هەوڵی دۆزینەوەیان دابێت‪ ،‬وەك گەڕان لە رۆژنامە و گۆڤارەكان و ناونووسكردن لە‬
‫نووسینگەكانی بەكارخستن و پرسیاركردن لە خزم و دۆستان یان هەر شێوازێكی تر‪.‬‬

‫واتە بەم شێوەیە بۆ ئەوەی بە كەسێك بوترێت بێكار مەرجە ئەو كەسە‪:‬‬

‫‪ .1‬توانای كاركردنی هەبێت‪ .‬بە پێی ئەو مەرجە كەسانی پیر و نەخۆش پێیان ناوترێت بێكار‪،‬‬

‫چونكە توانای كاركردنیان نیە‪.‬‬

‫‪ .2‬بەدوای كاردا بگەڕێت‪.‬‬

 ‫جۆرەکانی بیکاری‬
‫یەکەم‪ :‬بێکاری وەرزی‪ :‬ئەمجۆرە لە ئەنجامی گۆڕانی کەش و هەواوە پەیدا دەبێت‪ ،‬بۆ نمونە بە هاتنی وەرزی زستان زۆر پڕۆژەی‬
‫‪2‬‬
‫خزمەتگوزاری دەوەستن‪ ،‬بەمەش کۆمەڵێک کەس بێکار دەبن‪.‬‬

‫دووەم‪ :‬بێکاری دەوری‪ :‬سیستەمی ئابووری جیهان توشی خولی ئابووری دەبێت‪ ،‬ئەم خولهش دوو دەرئەنجامی لێدەکەوێتەوە ئەوانیش‬
‫هەاڵوسان و داکشانەوەیە‪ ،‬لە ئەنجامی ئەمانەشەوە بێکاری سەرهەڵدەدات‪.‬‬

‫سێ هەم‪ :‬بێکاری تەکنۆلۆژی‪ :‬پەیوەندی نێوان پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا و بێکاری پەیوەندییەکی ڕاستەوانەیە‪ ،‬هەتاکو تەکنەلۆژیا پێش‬
‫بکەوێت ئەویش زیاد دەکات‪ ،‬لەمڕۆدا کە ڕۆژ بە ڕۆژ ڕێژەکەی زیاتر و زیاتر دەبێت هۆکارێکی پێشکەوتنی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتییە بە‬
‫جیاوازی بە ڕابردوو‪.‬‬

‫چوارەم‪ :‬بێکاری شاراوە یان نادیار‪ :‬یەکێکە لە شێوەکانی بێکاری بریتییە لە بەفیرۆدانی توانای بەشێک لە هێزی کار یاخود بەو کەسانە‬
‫دەوترێ کە کەمتر لە توانای هێزی خۆیان کار دەکەن لە پرۆسەی بەرهەمهێناندا‪ .‬ئەمجۆرە لە سیما و خەسڵەتی واڵتە دواکەوتووەکانە‪،‬‬
‫چونکە هەلی کارکردن سنووردار و کەمە‪ ،‬ئەمەش وا دەکات کەسەکان ئامادەن هەموو جۆرە کارێک بکەن‬
 ‫هۆکارەکانی بێکاری‬
‫‪3‬‬
‫هۆکارە ناوخۆییەکان‬
‫بێکاری لە ئابووری هەر واڵتێک دەکەوێتە ژێر کاریگەری ئەم هۆکارانە‪ ،‬جا چ لە الیەنی خواستنەوە بێت یاخود لە الیەنی‬
‫ڕووەوە‪:‬‬
‫‪ - ١‬بەرزبوونەوەی ڕێژەی گەشەکردنی دانیشتوان بە تایبەتی لە واڵتانی تازە پێگەیشتوو‪.‬‬
‫‪ - ٢‬زیادبوونی دەرچووان لە بواری خوێندن لە سەرجەم پسپۆڕایەتییە زانستییەکان‪.‬‬
‫‪ - ٣‬لێشاوی هاتنی کرێکارانی دەرەکی‪ ،‬جا کرێکارانی هاتوو بێ یاخود کرێکارانی کۆچبەر یاخود ئەو کرێکارانەی کە لە‬
‫ناوخۆدا کۆچ دەکەن کە ئاکامی هۆکاری (ئابووری‪ ،‬سیاسی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی ‪ ...‬هتد)‬
‫‪ - ٤‬بێ توانایی ئابووری ناوخۆ لە پێکهێنانی کەڵەکەبوونی سەرمایەی پێویست بۆ وەبەرهێنان لە پڕۆژە ئابوورییە‬
‫جۆاوجۆرەکانی ناوخۆدا‪ ،‬لە سەرجەم بوارەکانی (بونیادنان و فراوانکردن و پێشخستن)‬
 ‫هۆکارەکانی بێکاری‬
‫‪4‬‬
‫هۆكاره دهرهكییهكان‬

‫‪ 1-‬بارودۆخی ئابووری جیهانی کە دووچاری بارگۆڕانی ئابووری ناوبەناو بە تایبەت وەستاوی و داشکانەوەی ئابووری دەبێت‪ ،‬بە‬
‫تایبەتیش ئابووری واڵتانی پێشکەوتوو‪ ،‬کە ڕۆڵ و کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر ئابووری واڵتانی تر هەیە‬

‫‪ - 2‬کاریگەر ڕووداو و کارەساتە جیهانییەکان کە لە سەرجەم ئابوورییە جۆربەجۆرەکان ڕوودەدات و دەبێتە هۆی تەنگژە ئابووری‬
‫جیهانی و کار لە زیادبوونی ڕێژەی بێکاری و بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و سەرچآوەکانی دیکەی وزە دەکات‪ ،‬ئەمەش دەبێتە هۆی‬
‫بەرزبوونەوەی تێچوونی بەرهەم و کەمبوونەوەی بەکارهێنان‬
 ‫شوێنەوارەکانی بێکاری‬ ‫‪5‬‬
‫‪ .1‬دەروونی‪ :‬کەسی بێکار هەمیشە ڕوخاو و بێهێز و ماندووە لە ڕووی دەروونیەوە‬
‫‪ .2‬کۆمەاڵیەتی‪ :‬زیادبوونی دیاردەی تاوان و دزی و هەڵوەشانەوە و لێکترازانی خێزان و زیادکرنی ڕێژەی جیابوونەوەی‬
‫پرۆسەی هاوسەرگیری‬
‫‪ .3‬ئابووری‪ :‬کە بەشێک لە هێزی کاری نێو کۆمەڵگە لە کار دەکەون‪ ،‬کەواتە بەشێک لە پرۆسەی بەرهەمهێنایش لە کار‬
‫دەکەوێت بەمەش داهاتی نەتەوەیی کەمدەکات‬
‫خواستی کەسی بێکار کەمدەکات لە سەر کااڵکان‪ ،‬بەهۆی نەبوونی دراوی پێویست بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی‬
‫‪ .4‬ڕامیاری‪ :‬سەرەتا زۆربەی هەرە زۆری گرفتەکان ئابووریین‪ ،‬پاشان دەبنە کێشەی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬لەکۆتاییدا پەلدەکێشی‬
‫بۆ گرفتی سیاسی‪ ،‬هەروەکو ئەم گردبونەوانەی کە لە عێراقدا ڕوودەدەن و ڕوویانداوە‪ ،‬بەپلەی یەک هۆکارەکە بێکارییە‬
 ‫بێکاری لە هەرێمی کوردستان‬ ‫‪6‬‬
‫ب ە گوێرەی ئەو راپۆرتانەی کە لەم دواییانە لەسەر بێکاری ئەنجام دراون‪ ,‬دەردەکەوێت کەوا رێژەی بێکاری لە هەرێمی کوردستان‬
‫گەیشتۆتە سەرووی ‪ %١٥‬و ئەو ڕێژەیە لە هەڵکشانی بەردەوام دایە ومەترسی ڕاستەقینەی هەیە‪ .‬لەگەڵ بەرزبوونەوەی رێژەی‬
‫بێکاری‪ ،‬هاوکات رێژەی تاوان ولێکترازانی خێزان و کۆچکردنی گەنجان لە هەڵکشان دان‪ ،‬ئەو دەرەنجامە خراپانەی کە بەهۆی‬
‫بێکاریەوە دێنە کایەوە کاریگەری راستەوخۆی نەرێنیان دەبیت لە لەسەر تەواوی جومگەکانی کۆمەڵگا‪،‬بۆیە پێویستە حکومەت‬
‫بەدوای چارەسەرێکی هەنوکەیی و خێرا بگەڕێت وپالنی گونجا و درێژخایەن بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم کێشەیە دابڕێژێت‬
 ‫ئامارەکانی بێکاری لە هەرێمی کوردستان‬
‫‪7‬‬
‫✓ ئاماری بیکاری لەالیەن ڕێکخراوە نێودەوڵەیتیەکان لە هەرێمی کوردستان‪.‬‬
‫ڕێکخراوی (‪ (UNIDO‬کەسەر بە ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکانە ئەم ئامارەی لە ساڵی ‪٢٠١٨‬باڵوکردۆتەوە ‪.‬‬
‫بەپێی ئامارەکانی ئەم ڕێکخراوە ڕێژی بێکاری لەناو پیاوان ‪ %٢٤‬هەروەها ڕێژی بێکاری لەناو ژنان ‪%٦٩‬‬
‫✓ ئاماری بێکاری لەالیەن دەزگا حکومیەکانی هەرێمی کوردستان‪.‬‬
‫بەپێی ئەم ئامارە کە لەالیەن دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستانەوە باڵو کراوەتەوە دەڵێن بەپێی دواین ڕوپێوی‬
‫بێکاری لە هەرێمی کوردستان کە لەساڵی ‪ ٢٠١٨‬کراوە ڕێژەی بێکاری ‪%١٠‬‬
‫✓ هەرچەندە لەبارەی رێژەی بێکارییەوە لە هەرێمی کوردستان ئاماری جیاجیا دەخرێنەڕوو‪ ،‬بەاڵم بەپێی وەزارەتی‬
‫کار و کاروباری کۆمەاڵیەتی رێژەکە لە ساڵی ‪ 2020‬گەیشتووەتە ‪ .%12‬بەپێی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان‪،‬‬
‫رێژەی بێکاری لە ساڵی ‪2019‬دا ‪ %9‬بووە و ئەگەر لە ساڵی ‪ 2020‬بۆ ‪ 12‬تاوەکو ‪ %13‬بەرزبووبێتەوە‪ ،‬ئەوا لە‬
‫‪ 2021‬کەمی کردووە‪ ،‬هەرچەندە هەندێک رێکخراو و شارەزا پێیانوایە رێژەکە لەوە زیاترە کە دەزگا فەرمییەکان‬
‫رایدەگەیێنن‪.‬‬
‫هاوکات ئاماری ڕێژەی بێکاری لە عێراق کە لە سایتی رەسمی ‪ https://tradingeconomics.com/‬باڵو کراوەتەوە ئاماژە بەوە دەدات کە ڕێژەی بێکاری لە‬
‫هەڵکشاندایە‬
‫بە پێی ئەو ئامارەی کە لەالیەن ڕێکخراوی ناوەندی ئاماری عێراق )‪(cosit‬باڵو کراوەتەوە ئامارەکان بەم شێوەیەن‪:‬‬
 ‫ئاماری بێكاری له نێو دهرچووانی‬ ‫‪8‬‬
‫زانكۆ و پهیمانگاكانی كوردستان‬

‫به‌‌پێی‌ته‌مه‌ن‬ ‫به‌پێی‌ڕه‌گه‌ز‬ ‫پارێزگا‬ ‫كه‌رتی‌كار‬

‫‪ 18‬بۆ ‪25‬‬ ‫‪ 26‬بۆ ‪35‬‬ ‫‪36‬بۆ ‪45‬‬ ‫‪ 46‬زیاتر‬ ‫نێر‬ ‫مێ‬ ‫ههولێر‬ ‫سلێمانی‬ ‫ههڵهبجه‬ ‫دهۆك‬ ‫حكومی‬ ‫ئههلی‬ ‫سهربهخۆ‬ ‫بێكار‬

‫‪0%‬‬
‫‪2%‬‬ ‫دهۆك‬ ‫‪2%‬‬
‫‪%6‬‬ ‫‪19%‬‬
‫هه‌ڵه‌بجه‌‬ ‫هه‌ولێر‬
‫‪%20‬‬ ‫‪%31‬‬
‫‪39%‬‬ ‫مێ‬
‫‪%45‬‬
‫نێر‬ ‫‪14%‬‬
‫‪59%‬‬ ‫‪%55‬‬
‫‪65%‬‬

‫سلێمانی‬
‫‪%43‬‬
 ‫چارەسەرەکانی بێکاری‬ ‫‪9‬‬
‫‪ -١‬بۆژانەوەی کەرتەکانی ئابووری هەر یەک لە کشتوکاڵ و خزمەتگوزاری و پیشەسازی‪.‬‬

‫‪ -٢‬هەبوونی کەرتی تایبەت شانبەشانی کەرەتی گشتی‪.‬‬

‫‪ -٣‬نەهێشتنی هاتنە ژورەوەی کرێکاری بیانی بۆ ناوخۆی وەاڵت‪.‬‬

‫‪ -٤‬دامەزراندن لە کەرتی گشتی‪.‬‬

‫‪ -٥‬بنبڕکردنی گەندەڵی‪.‬‬
‫سپاس بۆ ئاماده بوونتان‬

‫بێكاری ‪ -‬بطالة ‪UNEMPLOYMENT -‬‬