CO SO VAN HOA 1. Anh chj hay trinh bay dc diém va thank teu cia nén van hod Dong Son - La co sé vét chat cho sy ra dai cita nha nuréc Van Lang- Au Lac, nha nude dau tién cia thdi dai vua Hing, VHDS hinh thanh tryc tiép tir ba ndn van hod 6 Inu vc song Hong, s6ng MA, séng Ca. ~ Phuong thitc san xudt: +Trdng trot va chin nudi phat trién, trong d6 san xud lta nude déng vai trd quan trong. Ngoai ra cdn cé chin nuéi tru, bd, Ign, ga..diing dé ldy strc kéo. + Céc logi hinh néng cy ca cur dan Dong Son khé da dang véi cube, xéng, mai, thudng va dac biét la ludi cay bing kim logi. + Nghé thi céng da cé sy phat trién vugt bac, dap tmg nhu cau san xuat, sinh hoat, chién dau: ¢ Nghé ludn kim mau: ki thuat dic déng thau dat t6i dinh cao cia thoi ki nay, v6i mét trinh 46 diéu luyén dang kinh ngac. Nhig thap dong, trong dong clla Dong Son én nay van 1a nhimg biéu tugng cita vin hod dan tdc, chimg té trinh 46 ki that va ban tay tai hoa cla ngudi thy Dong Son. Ki thuat luyén va rén sit cling khé phat trién. ¢ Dé gém DS mbi ving cé phong cach riéng, cé tién bd ve sit dung chat ligu, ky thudt tg0 hinh, tao dang. © Mét sé nghé thi cong khac cing kha phat trién nhu nghé thuy tinh, nghé méc, nghé dét... - Sinh hoat: + M6 hinh bita n: com-rau-c4, biét tn dung méi truéng ty nhién. + Dé diing sinh hoat: duge ché tac bang ba vat ligu cha yéu la dd gém, 43 ding, 48 g6, mét sé tiéu biéu nhw ndi, chd, mam, ch4u.. +Trang phyc: chit yéu bang to tim, soi, béng..phd hyp véi didu kién thoi tiét va cong viéc ding ang. © Phy ny mic vay va yém, nam gi6i dong khé, cdi trin. Ngay héi trang phyc cau ki hon, cé nam va nit déu ding 4o lién vay, chat ligu bang long vi hodc ld cay, dau oi mai léng chim. Thdi ky nay da xuat hién trang phuc cia giéi quy téc. © Phy ntt thuing cat t6c ngin dé xod ngang vai, béi téc trén dy hodc tét toc tha sau lung. © Trang strc dic trung nhur nhudm ring den, xim minh, ngoai ra cdn deo vong, tai hat, chudi, nh&n, phd bién nhdt 1A vong chan.1igu chi yéu 18 g6, tre, Tira..c6 sn trong ty g mang dam dau 4n song nude, chi yéu san hai hoa voi thién nhan. Khong + Noi 6: nha 6 cia ngudi Viet cb: vat nhién, dét nung ding dé xay tudng. Kiéu dany B nha hinh mai ria hoc hinh thuyén. Quy mé vira phai, an nha 6 thudng quan ty thanh x6m lang... Hare re = ceri in di lai: chi yéu 1a thuyén be, durdmg van chuyén chil yéu la dung 5 s6ng, ven bién, Cé hai logi thuyén: thuyén de mde va thuyén van ghép. Ngoai ra con o i bé, génh gdng mang vac trén lung, vai. -Van hoa sinh hogt tinh than a + Nghé thugt: nghé thugn 4m nhac, nghé thuat tac tugng, nghé thudn kién tric d& hinh thanh. + Chit viét: chit viét BS duge cham khéc trén cde cong cy, vi khi déng thau, cdc duéng nét cdn so luge nhung khtc triét, r5 rang, Ngoai ra con cé céc loai vn ty khdc trén d6 da, 43 gdm. + Ky thuat quan sy: vii khi DS rét phd bién, da dang vé loai hinh, dc d4o vé hinh dang, phong phi vé s6 Iugng, Cé thanh quéch véi cde bite thanh kién 6 véi hao su rong cing cdc u, luy dé bao vé phong thu. + Tin ngudng: tin nguéng bai vat gido, tin nguong phon thyc, tin nguéng tho cuing t6 tién. + Phong tyc tap quan: 44 xuét hién tue nhugm rang, an trai, phong tyc cudi xin, ma chay, phong tuc 18 hi. Dac biét 18 h6i thoi ki nay khé phong phi nhu héi mia, hdi cau, hdi nude... 2. Anh chj hay trinh bay dic diém va thanh teu cha nén van hod L¥-Tran — Sau khi rdi 46 vé Dai La va déi tén thanh Thang Long, nha Ly da mé diu mét giai doan phyc hung van hod Dai Viét. Nha Tran tiép tyc sy nghiép ciia nha Ly, dua dét nude tiép tuc phat trién. — V6 t6n gido-Tin nguéng: + Su dung hoa tam giéo Nho-Phat-Dao ,chinh sch “tam gid déng nguyén”, “tam gid tinh tn” + Cac tin ngudng dan gian: thé than linh, thanh Mdu...pha tron véi Dao gido di urge ty do phat trién. + Céc dao sf gitt 1 vai trd quan trong trong di séng tinh than. + Dao phat phat trién thinh hanb, cé tu céch 1A mOt téc nhan cla khéi doan két, 1a ché dya tinh than cia dan t6c.+ CO nbidu vj ting su néi tiéng trong ca mrdc, c6 uy tin va dja vj xa hoi nhu nha su Van Hanh. + Nho gido cé sy phat trién chua manh, nhung da cing véi chit Hén tdn tai trong x4 hOi Viét Nam nhu mot hién tugng xa hdi hién nhién. * 1070, Van Miéu Quéc Tir Gidm duge xay dyng. © 1075 td chitc ki thi Thai hoc sinh dau tién © 1076 mé trudng Quéc Ti Giam — Tir day Nho Gidéo méi bit dau cé dia vj trong xa hdi. = Gido dyc-Khoa cit VE gido duc: + Dudi thai Ly, nén gido duc Dai Viét 1a Ph§t hoe: diic tuong Chu Céng, xay dyng van miéu Quéc Ti Gidm. + Gido dye Nho hoc 6 nhidu tién b6 duéi thoi Tran © 1075 mé khoa thi Minh kinh bac sf Nho hoc dau tién ¢ Lap Quéc hoe vién cho con quy téc, quan lai, nho hoc vao hoc. Cac trudng hoc 6 x6m lang cling duge lap nén. Tang lép Nho si ngay cang déng dao, Nho gido dan phat trién lin dp Phat gido. % Vé khoa ctr + CA thdi Ly cé 3 khoa thi, Nam 1195 nha Ly cé mé khoa thi Tam gido ( Nho- Phat-Dao). + Ca thdi Tran c6 tat cd 12 khoa thi, lay 46 282 ngudi dai khoa. + Quy trinh va n6i dung khoa cir thdi Tran: 4 ky, lin lugt la cdc bai thi: 4m ta cd van, kinh nghia va tho phi, chiéu ché biéu va d6i séch( van séch). Nam 1397 Hé Quy Ly cai cach thi cl, loai bé va sp xép lai ndi dung ky thi: kinh nghia, tho pha, chiéu ché biéu va vn sach; bat dau thi Huong 6 dia phuong. — Van hoe nghé thuat: + Van hoc théi Ly-Tran phan 4nh nhiing tu tuéng va tinh cém cia con ngudi thi dai, nhin chung mang nhiéu yéu t6 tich cue, lac quan cia nhing vuong triéu dang & thé di lén. + C6 hai ding van hoc chinh: van hoc Phat gido va vin hoc yéu nuéc dan tc. + Mét thanh tyu quan trong ciia van hoc théi Ly-Tran la viéc phd bién chit Nom, vita mang tinh dan t6c(Nam Ném) vita mang tinh dén gian(ném na), cai bién va Viét hod chit Han. Chit Ném hic bay gid duge goi la “quéc ngir”, “quéc am”. — Nghé thuat kién trac- diéu khic+ Kin trite théi Ly mang tinh hoanh tréng, quy m6; kién tric thot Tran mane tinh thyc dung, khoé khoan, 4 Nha Ly cho xy dyng nhiéu cung dign, d&n dai, thanh lug, chia chién. + Thanh nha Hé 1a céng trinh kién tric dd s6 va doc dao bang da, xdy dung cudi thoi Tran tén tai qua 6 thé ky. ; + Cing véi thanh quéch, thdi Ly-Trin cdn cé cdc ling mé va phu dé cd quy mo 46 s6(khu son lang Dinh Bang, phi dé Tran Quéc Khang 6 Dién Chau-NA) + Chia thép 1a kién tric Ph§t Gido dac biét théi Ly-Tran( chita Phat Rich, chia Dién Hyu..) + Diéu khic va diic tao hinh thdi Ly-Tran cé cdc loai tugng, vac, cdc bite phit iéu, phan ln déu cham khic cdc hinh tugng Phat gidp( toa sen, 14 dé, séng nuéc). + Mf thuét: chi yéu 1a kién tric cdc ng6i chia va tung Phat, nghé thuan diéu khic trén dé, d6 gém, dang hinh don gin, thanh thoat. — Amnhac va san khdu Hat A dao xudt hién va trd nén phé bién. Chéo, tudng dugc nhiéu ngudi wa chugng. Mia réi nude phat trién. - Yduoc + Yhoc cé truyén + Danh y Pham Ban ndi tiéng vé y dio, trach nhiém 46i véi ngudi bénh + Danh y Tug Tinh 48 cao téc dung ciia thuéc nam, la téc gidi bé “Nam duge than higu”. + Céc thay thuée Trau Ton, Tréu Canh hay Nguyén Dai Nang cé nhidu két qua vé Khoa cham ctu. — Khoa hoc xay dung + Kithugt xay dung va tinh todn da dat dén trinh d6 cao trong cdc cong trinh thanh quéch( thanh nha H8), cung dién, chia phdp — Khoa hoc ki thugt + HO Nguyén Trimg di séng ché ra loai sting Ion than oo sang phéo duc bing déng. + Cé lau thuyén tai Iuong 1a logi thuy8n chién hai tng, bén trén cé duéng san, bén dudi cit hai ngudi chéo mét mai, tc 46 nhanh. > Tiéu két: tetThoi ky Ly-Tran 1a giai doan phat trién thinh dat cia van hod Dai Viét, da chit dong Khoi phyc lai nhimg yéu t6 van hod Viét cé ddng thai cai bién tich hgp nhimg yéu 16 ngoai sinh, tao nén phong céch riéng cho minh, vi thé ma mang tinh dan t6c sau sc. 3. Phén tich dic trung ving vin hod dong bang Bic BG — Déy 1a ving van hod ndm 6 luu vyc cla 3 dong sOng Ién: song Hong, séng Thai Binh, séng Ma. — Vitri dia ly: nim 6 tam diém cia con dudng giao luu quéc té theo hai truc chinh: T-D va B-N > vj tri tao diéu kién thudn Igi cho cu dan giao Iuu va tiép thu tinh hoa van hod nhn loai. — Dia hinh: nui xen 1é déng bang hodc thung Ifing thap va bing phang, déc thoai tir Tay Bac xuéng Déng Nam. — Khi hau: c6 4 mia 16 rét cy duge vy hia ft hon cdc ving khdc, khi hau that thudng, gié mia déng bic vira lanh vira dm, rét khé chju, mia hé néng va 4m. — S6ng ngdi: mang ludi séng ngdi kha day cing céc muong mang tudi tiéu day dc, c6 hai mba r6 rét : mia can va mia Id. — Cu dan tap trung déng duc — Phat trién nghé trdng lia nude, khai thdc ven bién, séng ngoi , trong trot, chan nudi, thi céng nghiép phat trién( luyén kim, dic déng, lam gdm) — C6 16i séng “xa rimg nhat bién”( vi xung quang c6 nhiéu dat dai mau mo, dé trdng trot chin nudi, lao d6ng tao ra cia cai, vat chat..) — Té chitc lang: lap huong ude, khoan uéc, “phép vua thua 1é lang”, nén kinh té tu cp ty tic, binh quan “bang vai bang vé”, “giau thi com ngay 3 bita, khé thi dé lira 3 Ian”. % Dac trung van hod: — Van hoé DS-> VH Dai Viét >VHVN — Van hod cur tri(nha 6): 1a loai nha khéng cé chai, hinh thie nha vi kéo phat trién, str dung vat ligu nhe 1a chi yéu nhung cting tiép thu ki thuat va sir dung vat ligu bén nhv xi mang, sat thép. —. Van hoa 4m thyc( an- uéng): mé hinh bita an com-rau-cé( cd nude ngot), thit va mG, cdc gia vj cé tinh chat cay, chua, ding khéng cé nhiéu. — Van hod trang phye: chi yéu 1a mau néu, dan 6ng di lam 1a chiéc quan 14 toa, 4nh cdnh mau nau séng, dan ba cting chiéc vay tham, chiéc 4o ndu, ngay h6i thi quan tring, 4o the, chit khan den, do dai mé ba mé bay.— Dissan vat thé khdc: cé bé day lich sir -> nhidu di san nhu én, dinh, chia , A miecu... pe — Tin nguéng: phén thy, thé thanh hoang ling, tho Miu, tha t6 nghé, thé tit phap(may-mua-: -sim-ch6p), tir bat ti( Chir Déng Tit, Thanh Gidng. Son Than Tan Vién, Thanh Mau Liéu Hanh) L& hoi: v6 s6 18 h6i khée nhau nhw hdi lang,h9i rude Mau... Gido dyc: c6 quéc tir gidm- trong DH dau tién cia VN Noi cé nhigu gid trj van hoc dc sic: tho, ca dao, tyc ngtt, truyén cudi.. ‘Neghé Thuén:hét xoan, hat quan ho, hat chu van, chéo... Vh chiu anh hudng ctia Trung Hoa, An D6 va phuong Tay. 4. Trinh bay hiéu biét va triét If dm ducong va anh hwéng cia tridt I am duong trong vin hod Vigt Nam a, Hai quy luat ciia triét Ii 4m dwong: + Quy luat thanh té: khéng cé gi hoan toan 4m, khéng cé gi hoan toan duong, trong 4m cé duong, trong duong cé am. + Quy luét quan hé: 4m va duong luén gin bé mat thiét, van déng va chuyén héa cho nhau: 4m cyc sinh duong, duong cuc sinh 4m. b, Triét li am dwong va tinh cach ngwoi Viét: - GOngudi VN, tr duy luéng ph4n ludng hgp bée 16 rat dam nét qua khuynh hung c&p adi 6 khp noi: tir tu duy dén céch séng, tir cdc dau vét cd xua dén nhing thoi quen hién dai: + Vat t6: tién - réng + Moi thi thudng di d6i ting cp theo nguyén tac 4m duog hai hoa: 6ng Déng-ba Cét, ding C6-déng Céu,... +76 Quéc déi voi ngudi VN 1a mét khéi 4m duong: Dat Nude + Ngay nhting khdi nigm vay mugn don dc, khi vao VN cting duge nhén d6i thanh c&p: 6 Trung Hoa than mai méi 1a mét 6ng To Héng thi vao VN duge bién thanh 6ng To-ba Nguyét.... + Biéu tuong 4m duong truyén théng: vudng-tron (vd: me tron con vuéng, doi cha vinh hién ddi con sang giau, lay choi cho dang vudng tron...) + Nhén thite r6 2 quy luat ciia triét li am duong: triét Ii séng quan binh, kha ning thich nghi cao, séng bing tuong lai (tinh thin lac quan) c, Hai hw6ng phat trién cia triét li am dwong 6.- Triét Ii am duong 1a co sé dé xy dumg lén hai hé théng triét If khdc 46 14 hé théng “tam tai ngi hanh”, va “ tir tugng bat quai”. - Ngudi phuong Déng chi trong dén tu duy tng hgp , bién chimg. Néu di tir Bac xuéng Nam ta sé thay phia Bic (Trung Quéc) nang vé phan tich hon tng hop, con phia Nam thi nang vé td tong hgp hon phan tich. Ngudi Bach Viét va ngudi Han da xay dumg nén hai hé théng triét Ii khéc nhau: +6 phuong Nam, véi 16i tu duy manh vé tng hgp, ngudi Bach Viét 4a tao ra m6 hinh vi try véi sé lugng thanh 18 18 (dong): hai sinh ba (tam tai), ba sinh nm (ng hanh), Chinh vi thé ma Lao Ti, mt nha triét hoc ctia nude Sé lai cho ring: “nha sinh hi, nih sinh tam, tam sinh van vat”. Trong rét nhigu thanh ngtt, tue ngit VN, céc s6 lé nhur 1,3,5,7,9 xuét hign rét nhidu. Vi du: “ba mat mot loi”, “ ba vg bay nang hau”,” tam sao, that ban”.... +0 phuong Bac, v6i 16i tu duy manh vé phan tich, ngudi Hén da goi am dong la Jung nghi, va bing céch phan d6i thudn tiy ma sinh ra m6 hinh vi tru chat che voi s6 Jong thanh t6 chin (4m): “luémg nghi sinh tt tuong, tir tuomg sinh bat quai,bay quai bién héa v6 cing” ( hai sinh bén, bén sinh tam). Neudi phuong Bic thich diing s6 chin, vidy: “tir dai”, “tir ma”, “ni try”,.... - Nhung theo quan niém phong thiy thi “lum nghi sinh ttt tong, tir tong sinh bt quéi, bét quai sinh ng@ hanb,ngii hanh sinh van vat”, ng hanh lai duge sinh tir bat quai img véi doai — can (kim), t6n — chan (mc), kham (thiy), ly (hoa), cdn -khén (thd) tgo thanh vong tuan hoan luén bé trg ln nhau, nhung vi mot sé bat cp nén khéng duge nhidu ngudi biét dén, vao thdi nay da s6 déu ding céch nay dé doc phong thiy. 5. Déic trung cita vin hod lang xa cia Viet Nam a, Lang xd theo huyét théng: Gia dinh va gia toc - Vé6i nen van héa géc néng nghiép, gia dinh déng vai trd rat quan trong, Trung Quéc xem trong gia dinh hon, thi Viét Nam xem trong gia téc hon. - Toan bé dan lang sinh ra tir mét dong ho (m6t gia dinh) trai qua nhiéu di néi tiép. Ngay nay tuy khong con loai lang x4 Ay do sy thay déi dan cu nhung cén mang tén ci: BS X4, Nguyén Xé, Lé X4, Dang XA. Nhing tén lang ghi nho dong ho dau tién cé céng lap lang. Quan hé cita loai lang nay 1a: doan két dim boc nhau, cé t6n ti trat ty theo thit bac trong dong ho. Truéng ho mac nhién lam céng viéc truéng lang. b, Lang theo dia ban cw tri: X6m va lang- Lang la don vi ty cu cé truyén lau ddi 6 néng thon ngudi Viét Nam, la nhan t6 co sé cho hé théng nha nuée quan cht tai Vit Nam. ue - Thdi Hing Vuong, lang duge goi la “ke”, “cha”, “chiéng”. Don vi nay cé thé coi tuong duong voi “séc” ciia ngudi Kho-me, “ban”, “mudng” (cdc dan toc thiéu s6 phfa Bac), “buén” (céc dan t6c thiéu s6 Tay Nguyén-Trudng Son). - Lang truyén théng didn hinh thoi trung va can dai 1a m6t t4p hop nhimg ngudi cé thé cé cling huyét théng, cing phuong ké sinh nhai trén mét ving d4t nhat dinh. - Dap tg nhu cau déi pho méi trudng ty nhién va xa hdi “Ban anh em xa, mua lang giéng gan” - Tuy vay vin cé nhimg khuyét diém 1a dya dam, y Iai, cho dai, chang ai bao duge ai, “chay rig cing sudi” ce, Lang nghé theo nghé nghiép, sé thich: phudng va hdi - Nhiing ngudi lam cing mét nghé (khéng ké tréng Ita), nhu nghé danh cd (lang chai), nghé thi céng (lang rén, lang nén, vé sau goi la phudng. Nhing phudng nay sé 14 mam méng cia thanh thj. Ha Ndi ngay xua c6 36 phé phudng. Nhiing phung nay sé 14 mam méng ciia thanh thj. Ha N6i ngay xua cé 36 phd phudng/ phudng-phé), mdi phé phudng nguyén 1a mét lang nghé. Ngay nay con gitt tén goi cil: phd Hang Bun, Hang Bong, Hang Dao, Hang CA... d, Giap - Dimg dau: 6ng cai gidp, gitip viée 06 cdc 6ng lénh. - Chicénam gidi méi tham gia vao giap. - Theo hinh thitc cha truyén con néi. - C63 lép tudi: ti du (tré em), dinh (nam giéi dén tudi truéng thanh), bd 10 (50-60 tudi tro én). e, Lang,xa - Nhiéu lang xa - Nhiéu xém thén - Phan biét dan chinh cu va din ngy cu f, Dic trung cb ciia nong thon Vigt Nam TINH CONG DONG TINH TU TRI Chie nang | Lién két cdc thinh vién de dinh sy d6c lap cia ling ‘Biéu tugng | Hinh anh cay da, bén nude, sn | Hinh anh lay tre dinh. Ban chat | Duong tinh, huéng ngoai ‘Am tinh, hudng ndi Hé qua tot_| Tinh thin doan két tuong try | Tinh than ty lap Tinh tap thé, hoa ding Tinh can ci ; Nép séng dan chu, binh ding | Nép sdng ty cung, ty cap He qua xAu | Thi tiéu vai trd ca nhan Oc tu hotu, tinh ich ky Thoi dya dam, y lai Oc bé phai, dja phuong Théi cdo bing, dé ky Oc gia truéng, ton ti 6. Hidu biét vé tin ngucong phan thye va biéu hign cia tin nguwdng phén thyc & viet Nam - Ngudn géc: tir nhémg ngudi cé trinh 46 han ché, ho nhin thy 6 hién thye mot site manh siéu nhién, béi vay ma sing bai né nhu than thanh, két qua la xuat hign tin ngudmg phon thuc (phdn=nhiéu, thye=nay n6). 6 VN, tin nguéng phén thy timg ton tai sudt chigu dai lich sir v6i 2 dang biéu hién (thé co quan sinh duc va tho hanh vi giao phéi). - Tho co quan sinh duc: + Vige the co quan sinh dye nam nit duge goi 18 tho sinh thyc khi (sinh=dé, thyo-nay n6, khi=c6ng cy)-> day chinh Ja hinh thai don gidn cua tin nguéng phén thyc, phé bién & cdc nén van héa néng nghiép. + Tuong dé hinh nam ntt cé b6 phan sinh duc phéng to duge tim thay & Van Dién (Ha Ni), Sa Pa (Lao Cai), nha mé Tay Nguyén; 6 Pha Tho, Ha Tinh va nhidu néi khac c6 tuc thé cing né; hdi lang Déng Kj (Bac Ninh) c6 tue rude sinh thy khi (bang g6). + Vigc tha sinh thyc khi con thé hién & viée thd cdc logi c6t 44 (ty nhién hoc tac ra), cdc loai héc (héc cay, héc 44, ké nit trén da). Tho hanh vi giao phéi: + Cur dan trdng lia nudc véi 16i tu duy coi trong quan hé cdn 6 tue thé hanh vi giao phéi, tao nén mét dang tin nguéng phon thuc déc do, dac biét phé bién & khu vue DNA. + Tir thdi xa xua, chay va c6i— b6 cong cy thiét than cla ngudi néng nghiép DNA - da lA nhiing vat tugng trung cho sinh duc khi nam va ntt, con viée gid gao 1 a, anghi Ié edu che cho tugng trimg cho hanh dng giao phéi. Vd: tyc “gid c6i dén dau”, Stare 46i vo chéng duge dng con nhiéu chéu (nha trai bay chay céi trade cong, dén noi thi ngudi nha trai cm chay ma gia khdng vao c6i méy tiéng). ‘ i = Tréng Dong — biéu tong sire manh va quyén lye cla ngudi xua- dong thoi la biéu tugng toan dién ca tin nguéng phon thyc: + Hinh dang trong déng durge phat trién tir chiée cdi gia gao. + Céch danh tréng ddng theo 16i cdm chay dai dam Jén.mat trong 14 m6 phéng dong tac gia gao— dng tdc giao phéi. + Trén tam mat tréng 1a hinh mit trdi voi nhimg tia sang biéu trung cho sinh thyc khi nam, gitta céc tia sang la mt hinh lé véi khe 6 gitta biéu trung cho sinh thy khi nft. + Xung quanh mat trong thudng gin tuong céc — 1a “ cu éng Troi”, mang theo mua khién mia mang tuoi t6t, 1 m6t dang biéu tugng ctia tin ngudng phon thyc. + Tiéng tréng ddng rén vag mé phéng 4m thanh tiéng sm — ciing mang y nghia trén.CO SO VAN HOA VIET NAM 1. Diéu kign hinh thanh va phat trién ca vin héa Viet Nam: a. Diéu kién bén trong: DK ty nhién: +LA noi bat ngudn cdc dong sOng Ién cita khu vy Nam A va DNA. + C6 nhiéu ving déng bing Ién nhé khdc nhau nhung rat phi nhiéu. + Khi hau néng dm, mua nhidu. © Co sé néi tai dé phat sinh va phat trién nén van minh néng nghiép lia nuée. + H@ sinh thai phong phi, tham chi 1a phén tap. + Hé thy vat phat trién hon so vi hé dong vat. + Hé théng song ngdi day dac, bo bién dai 3260 km. > Hai tinh troi cla VHVN truyén théng 1a song — nude va thyc vat. + Duong bién giéi khé dai vi Trung Quéc, Lao, Campuchia La giao diém ciia cdc ludng van héa, cdc ludng di dan, luéng giao thong +2 ddng bing Ion: DB s.Héng va s. Ciru Long 1a 2 vya lia lon. +S rimg nui chiém% S. > Khéng chi thudn tay néng nghiép trong lia nuéc ma viéc lam nuong, ry, thu hdi lam san ciing da tré thanh tap tue théi quen cé tir lau dai. DK con ngudi: ¢ Ngudn géc con ngudi VN: © Con ngudi VN bac nguén tir ching Indonesien. © Tinh théng nhdt trong da dang va tinh théng nhat b6 phan. © Manh dat con ngudi xuat hién sém. © Tinh ban dja duge khing dinh. © Céng véi qué trinh thién di cdc ludng dan cu. = Chi thé 1a quéc gia da dan t6c, thé hién tinh da dang. © Cé 54 dan téc, thudc nhiéu nhém ng6n ngit - toc ngudi khdc nhau: Vigt-Mudng, Mén-Khome,... Lich str dung nude va gitt nude: © Lich sir dymg nuéc va gitt nude lau d0i trén co sé 1 VH cé bé dai va chiéu sau, phong phi, dac sc. Ky nguyén van minh: Van Lang — Au Lac, Dai Viét. ‘Thdi ky 18 vua Hing. Thdi ky 1000 nam Bic thudc. ‘Thdi ky 1000 n&m danh va git chi quyén. W ea ag tects at nrnennaeiaeaeNae= Thdi ky 46 h6 thye dan. = Thdi ky giai phéng dan tdc va chéng ngoai xam. = Thoi ky xdy dung dat nude. b. Diéu kién bén ngodi: - Giao luu va tiép bién VH Trung Quéc. ; * Sy giao lu, tiép bién ca van héa trong VN voi Trung Hoa 1a sy giao uu, tiép bién rat dai trong nhidu thdi ki lich sir VN * Qué trinh giao lun tiép bién didn ra 2 trang thdi: giao luu cudng bire va giao Iuu khong cutng bite * han t6 cho sy van dong cia VHVN trong din trinh lich sit, lam giau cho van hoa dan téc va dat due nhiéu thinh cong * Vin héa vat thé: _ tet ee ett Tiép nhén ki thudt ren, dye sit, gang 48 ché tao céng cy san xuat va cOng cy sinh hogt. KZ thuat ding phén dé ting d6 mau mé cho dat Ding dé dap 48 Cai tigm ki thugt im gém Tiép nhan ng6n ngti( tix, vung , chit viét) Tiép nhfn hé tu tuéng Trung hoa cé dai( Nho gido, Phat gido) Té chite b6 my nha nude thi phong kién Ché d6 gido duc LE hii, 1é tét - Giao lu va tiép bién VH An D6. > Dao Pht, Dao Lao, Dao Nho,... xm nh§y - Giao hm va tiép bién voi VH phuong Tay. eb + + os + Chit quéc ngit Kit6 gido ‘Xuét hign cdc loai hinh van nghé mdi nhu tiéu thuyét, tho mdi, ign anh, hOi hoa... Bao chi, nha xuét ban méi ra d0i ‘Hoe thuyét Mac- Lénin 2. Dac diém vin héa Viét Nam thdi so sir: - C&ch day khoang 4000 nim, cu dan Viét Nam da buéc vao théi dai kim khi. - Thoi ky nay trén lanh thé Viét Nam ton tai 3 trung tam van héa lén: Dong Son (m. Bac), Sa Huynh (m. Trung), Déng Nai (m. Nam). a. Van héa Dong Son: - Laco sé vat cht cho sy ra ddi cia nha nuéc Van Lang - Au Lac— Nha nuée dau tién cia thdi dai vua Hing.VHDS hinh thanh tryc tiép tir 3 lu vyc séng Ién: song Héng, séng Ma, song Ca. Vao théi dai ddng thau, cu dan tién Dong Son la cu dan tring lia nude, biét chan nuéi trau, bd, lon, ga... - Lang mac cé dién tich rong voi tng van héa day. - di sdng tinh than khé phong phi (lam chit duge nghé thuat nhip digu trong ca mia, bidu hién tinh d6i ximg cia hoa van trong trang tri). ® Kinh té: * Cu dan Déng Son 1a cu dan néng nghiép lia nude. = Hinh thitc canh tdc phd bién 1a loai ruéng cho mua. Nhiéu logi hinh néng cu phong phi: cuéc, xéng, mai, thudng va db 1a lu6i cay bing kim loai => tgo nén bude nhay vot trong qué trinh canh tae. Chin nuéi tréu bd phat trién nhm dam bao strc kéo trong néng nghiép. Trong cong nghé luyén kim va dic déng: Ky thuat dic dong thau dat t6i dinh cao ciia thdi ky nay, véi m6t trinh 49 diéu luyén dang kinh ngac. Sé long va loai hinh céng cu, vii khi bang déng ting vot. Dic biét la trong dng, thap ddng DS néi tiéng. ® Tin nghudng, tap tuc: Gin chat voi nghé néng trong lia nude: tuc tho than mat trdi, mua gidng, cdc nghi 1é phén thyc va nghi 1é néng nghiép khdc: hat d6i ddp trai gai, tyc dua thuyén, ... = Tin ngudng phén thyc, tho ngudi cé tai. b. Van héa Sa Huynh: - Khéng gian van héa Sa Huynh phan bé ti tinh Binh - Trj - Thién cho dén luu vue séng Dong Nai. Tén tai ti so ky thi dai ddng than (hon 4000 nam céch ngay nay) cho ti so ky thdi dai sit sém (nhimg TK 6 — 7 TCN dén TK 1-2 T va SCN) - Dic trung: * Hinh thitc mai tang bling chum gém véi nhiéu hinh dang dac trung: hinh cau, trig, tru, nham Iuu lai nhimng gi cdn sét lai cia ngudi da khuat, voi tur tong con ngudi sé dau thai (b6i tu thé con ngudi trong chum gém 1a tu thé nhu m6t em bé so sinh. 13+ Gsiai doan som va gita dng thaw due neu Sa Huynh che tac Y céng cu va vii khi. . i ee " én giai doan cu6i, dd sit chiém linh vé ca so lugng én Gea lugng. Nét dc dao ctia cur din SH 1a ky thuat ché tao do st( cha yeu bang phuong phap rén) ‘ * Neh gém phat trién véi nhiéu logi chum, vo, bat déng.. * Curdan SH con wa ding d8 trang strc ( vong nhdn, khuyén tai...) bing thay tinh, da... | « Dat én busc phat trién cao vé cdc nghe se soi, dét vai, che tao gom, lam d8 trang sttc, => do thurong nghiép phat trién cOng véi sy hoc hoi vé ché tac sin pham tir nuéc ngoai khi ngudi ciia thoi dai nay sang nudc ngoai dé trao déi hang héa. = Kinh té: KT da thanh phn, ho s6m biét khai thac nguén Igi cia bién, rimg, biét phat trién cdc nghé thi céng. Timg bude ho 44 mé rong méi quan hé trao d4i buén ban véi céc cur dan trong khu vyc DNA luc dia, hai dao va réng hon vi An D6, Trung Hoa. c. Van héa Dong Nai: - Van héa Déng Nai duge nhin nhgn nhu buée mé dau cho truyén théng van héa tai chd 6 Nam Bé voi ban sic riéng va site séng manh ligt - Thudc théi dai kim khi, sinh sng 6 cdc tiéu ving sinh thai khdc nhau trén dat Nam b6. - Buge nhin nhan nhu bude mé dau cho truyén thuéng van héa tai cho & ‘Nam bé véi ban sfc riéng va sie sng manh ligt. - D&c trong: o 4} dé la di vat phé bién va cé sé rong lon. BO cong cy 44 mang dic tinh chuyén mén héa cao, Chiém sé long lén nht la céng cu san xuat va vo khi. © Mét loai hinh ntta la dan d4- day 14 ché pham dac thi cha van héa DN, dan 44 c6 nhiéu 6 céc di tich, c6 nién dai khoang 3000 nam cdch ngay nay © Giai doan mugn dic trng boi rkieeru m6 chum kiéu m6 chum 6 VH Sa Hujnh voi nhiing loai hinh hign vat bang sat, da, ma nao... - Kinh té: hinh thite tréng lta can khéng ding site kéo, trong rau dau, cay 6 qua - cit cho bét bing phutong php phat — dét dic thi cia néng nghiépnuong ray, chin nuéi, sin bit, hai gn, dénh bit tom cd va nhuyén thé ciia song bién, - Tin nguéng dac sic la suu tap thé deo bing dé cui 3. Dac diém VH thai Ly - Tran: Béi cinh vin héa lich sir thoi Ly Tran - Thi ty chi cua quéc gia Dai Viét kéo dai sudt gan mét thién nhién ki, tir nam 938 dén 1858. Giai doan nay cé nhiéu bién déi ty than trong ndi bd quéc gia, dan t6c, déng thdi cting lai 1a thdi ki bién ddi nhidu tir ngoai canh - Sau chién thing Bach Ding, Dai Viét budc vao théi ki xay dimg quéc gia 6c lap. mé dau 14 nha Ng6. Nam 986 Dinh B6 Linh dep loan 12 sit quan, dit kinh 46 6 Hoa Lu, tén nude la Dai Cd Viet. Nam 1010 , nha Ly lén ngoi, ddi 46 vé Dai La, adi tén thanh nay a thanh Théing Long, Nam 1054 44i tén thanh 1a Nuéc Dai Viét. Nam 1226 nha Tran thay thé nha Ly © Dic trung van héa thoi Ly Tran Van hoa vat chat. - Kién tric thoi Ly — Tran phat trién manh: chia Mét Cét, thdp Bao Thién, thép Chuong Son,... - Nghé thudt diéu khac trén 44, trén gém thé hign mét phong cach dic she va mét tay nghé kha thuan thyc. BS cyc tuong di gon va cén ximg Kién tric va my thuat thoi Ly mang nhigu nét tuong dang voi kién tric my thugt Cham, cfing nhu m9t sé nuéc DNA (hinh tugng con réng) - Nghé gém 1a nghé cé bude phat trién khé dai va dat trinh 46 cao. Nhig 1d g6m lam ra nhiéu gach, ngéi, dac biét la ngoi bang sir tring, ngéi trang men.. Nghé thi céng rt phat trién 6 thei Ly nhu nghé dét, gém, mi nghé...Nghé dét da cé nhiéu thanh tyu nhu vai, lua dén nhimg loai gam con day di hoa tiét va mau sic. ‘Thdi Tran , nghé thi céng cé bude phat trién méi, hinh thanh nhiing lang nghé chuyén san xudt mat hang nhét dinh. “> HG tu tong.Dic trumg n6i bat thi Ly-Trdn la sy dung hoa tam gido (Nho - Phat Dao), cOn goi la chinh sich Tam gido dong nguyén. as op én TK X Phat gido c6 hea bude phat trién méi, nhiéu chia chien xuat hign, Phét giéo giai doan nay tée déng dén tu tudng, tam ly, phong tuc va nép séng cua déng dao nhén dan & cdc lang xa. No c6 anh huéng to 1én voi kién tric, diéu khdc, tho van va nghe thuat. - Nho gido chva phat trién manh 6 giai doan nay. Ché d6 gido duc va thi cir méi bat dau. Nam 1070 Nhay Ly cho dymg Van Miéu, mé Quéc Tir Giém. Nam 1075 mé khoa thi chon nhan tai. + én nha Tran, Nho gido dan phat trién ln at phat gido. * Nén vin héa bic hgc hinh thanh va phat trign: ~ Nén van hoe chit viét, dic bigt ld tho, duge hinh thinh véi mét d6i nga tac gid hung hau (2 nguén: tri thire Phat gido va tri thie Nho gido) - Phan chit yéu trong van hoc doi Ly la tho. Dang hu y nat 1a bai “ Nam quée son ha” cita LY Thug Kiét va“ Chiéu doi dé” cia Ly Céng Uan. ~ Ngoai chit Han,cén phat trién chit Ném.Nhu “ Cu tran lac dgo phd” cita Tran Nhan Tong, “ Gido tit phi?” ciia Mac Dinh Chi. - Cie nganh nghé thugt nhu ca, mia, nhac chéo, tudng ciing ra doi va phat trién. 4. Khoa hoe lich sir cing da c6 nhing bute phat trién dang ké. Dic trung cdc ving van héa Viét Nam. a. Ving van héa chau thé Bac Bé: 1. Didu kign ty nhién va xd hoi ~ Ving van héa chau thé Bac BG o6 15 tinh thanh:HA Tay, Hai Duong, Ha N6i, Bac Ninh, Hai Phong, Hung Yén, Ha Nam, Ninh Binh, Thai Binh, Nam Dinh Bac Giang, Thi Tho, Vinh Phiic, Hda Binh, Thanh Héa, Nehé An, Ha Tinh. - Dia hinh: © Nii xen ké dong bing hoc thung ling © Tam diém giao lu quéc té theo 2 truc chinh Tay -Déng va Bac — Nam © tiép thu vn héa nan loai. © Khi hu: c6 4 mia, nhiét dm gié mia © da dang vé hé théng déng vat va tham thye vat. © Mang luéi séng ngdi day dic, hinh tam gide duge tg0 béi ba con séng 16n; sOng Héng, séng Thai Binh, song Ma. 16 ‘y ~ Lich su: © La ving at lich sir lau d0i nbdt cia ngudi Viet, noi khai sinh cla vudng tridu Dai Viét © Qué huong ctia nén vin héa Dong Son, Thang Long- Ha Ni. - Cirdén : Xa rimg nhat bién (di bién va rimg bao quanh Dong Bang Bic B@) - séng vé nghé trdng lia nude va lam néng nghiép mot cach thuan ro y 5 + tranh thi théi gian nhan r3I trong nam lam nghé tha cong > nhiéu lang nghé. + Séng quan ty thanh lang - Mai lang cé cae Huong ude hay Khodn ude la cde quy dinh chat ché vé moi phuong dién cita lang > tgo nén sire manh tinh than tap thé nhung lai lam vai trd c4 nhan bj coi nhe. 2. Dac diém van héa: ~ Noi sinh ra cdc nn van héa Ién, phat trién néi tiép nhu nhau: Van héa Déng Son, Vin Héa Dai Viét va van hoa Viét Nam An: Com té + rau qua +c ( thay sin) + thit (gia sic, gia cam) Nude tuong 1a san phdm van héa an uéng Bac BO = Con ngwoi: Ngudi King 1a chu thé - Trang phyo: Déng khé va mac vay~>giao hu va bién tiép van hoa> thay déi trang phyc: mac vay + do dai + 40 cc c6 manh Ao o§c tre nhudng cho tré con — tre xanh). Chugng mau sde gn lién voi dat dai , cay cé( mau nau, mau gu) - L&hdi: nhiéu nbat Viet Nam, 18 hdi gn véi tén gido, tin ngudng. - Tin nguéng: tin ngudng ban dia( the cing t6 tién) va tin nguéng. - Noi 6: énha sin( xa xua) vi thodnng va 6 ché chita néng sn sau khi giao hu va tip bién vin héa>nha dat ( nha cao cia rng), nha ngoi (mit hé, 4m déng), nha khéng chdi, mai nha lam xuéi, cong - Tén gido: Tiép thu chon I9c va c6 qué trinh ban dia héa tén gido: Phat giao, Nho gido, Dao gido = Gido duc: 1a cdi néi gido duc, van hoc nghé thuat phat trién - B&c B6 1a dién hinh cAu trac vin héa lang xa. Lang — Lién lang- Siéu lang ( chia lam nhiéu ving van hoa khdc nhau). > Van héa Bac B6 nim trong ting thé vin hoa Viét Nam “ Su théng nhat trong da dang”b. Ving vin hoa Trung bé: 1 nude, Dieu kién ty nhién, xf hGi: ccxsn ith LA ving dt thuge lah thé céc tinh Quang Binh, Quang Tri, Thira Thién — Hué, Quang Nam, Quang Ngai, Binh Dinh, Phi Yén, Khénh Hoa, Ninh Thuén, Binh Thuan va tp Da Ning. Dja hinh: © Hep theo chiéu ngang Dong Tay. © Syphan anh thién nhién da dang cia mOt viing (c6 rimg, bién, ntti va ddng bing) © Chia cét theo chidu doe Bic Nam bdi céc déo la nhimg day ndi adi tach tir Trung Son dam ngang ra bién ¢ Khf hau midnién Trung c6 mia mua Iéch pha véi 2 du Bic Nam dat lai gap gid Tay khé nong. Su bién déi lich si: Tir ché 1a phén gidu cia Dai Viét, noi dja dau giao lu voi VH Cham dén ché thanh dinh ciia chia Nguyén, roi kinh d6 cia vuong trigu Tay Son, kinh su, thong Kinh cua nha Nguyén. (HUé) . Dac diém cia ving vin hoa Trung BO: a. Déic diém chung ving VH Trung BO va nhin nhén riéng ving vh Hué: ‘M6t ving dat chtra nhiéu dau tich ving vh Chim pa. Ngudi Viét tiép nhan di san van héa cia ngudi Cham, Viét héa thanh di tich van héa cia minh. Tiéu biéu la tin nguéng th ba me xt so (Po Yan Ina Nagar) cia ngudi Cham. Lang lam nghé néng ngiép tn tai dan xen véi lang ngu dan => bén canh I cling dinh lang n6ng nghiép 1a 18 cing c4 6ng ciia lang nghé dénh ca. Am thyc: + Nghiéng vé céc hai san dd bién, sir dung nhiéu chat cay trong bita &n. b. Tiéu ving vin héa xt Hué: Di san vin héa vat thé: hé théng kinh thanh tong 61 hoang chinh: hoang thinh, Tir Cm Thanh, Ngo Mén,... hé lang tim: Gia Long, Minh Mang, Ty Ditc,... Am thuc: tir ché bién dén bay bién déu rat céng phu, cdu ky, ti mi véi phong phi céc mon an vi str dung m6t cach téng hop cae sén vat cla ving dat c6 ca mii, rimg ln déng bang, sng bién. Trang phyc: do dai va nén bai tho véi mau tim Hué dc trung. & Di san vin héa hitu thé: 18~ Neghé thuat biéu dign: nha nhac cung dinh, ca Hué trén song Huong. - LE HGi: + Tuc Th cing 4 voi (tin ngudng tho cé voi cia ngudi Cham) +LE hoi dign Hon Chén (tin nguong tha nif than xir so cba ngudi cham), 5. Dac diém lang xa Vigt Nam. “> Hinh thire t6 ehite lang xd: a, Té chirc néng thén theo huyét théng: Gia dinh va Gia toc - Déi voi ngudi VN, gia téc tro thanh 1 cng ddng gan bé c6 vai tron quan trong thém chi cdn hon ca gia dinh thém chi cdn hon cd gia dinh: ho coi trong cdc khdi niém lién quan dén gia tc nhu truéng ho, tOc traéng, nha tho ho, gia pha... = Sire manh gia tc thé hign 6 tinh than dium boc, yéu thuong nhau. Noudi trong ho cé tréch nhiém cuu mang nhau vé mat vgt chat, ho trg nhau vé tri tué,tinh thin va diu dit nhau lam ché dya cho nhau vé chinh tri. - Ngudi Viet o6 t6n ti tryc tigp rat chi li, phén biét rach roi t6i 9 thé h@( goi la ctu tc) b. Té chire néng thén theo dja ban cu tra: X6m va Lang - Lang 1a don vi ty cu c6 truyén ldu doi néng thon ngudi Viét va 1a nhan 6 co sé cho hé théng nha nuéc quan chi tai VN - Nhiing ngudi séng gn nhau cé xu hudng lién két chat ché voi nhau. - 8 dép img nhu cau ty nhién va x4 hdi , ca lang hop sttc lai méi c6 higu qua. Chinh vi thé ma ngudi VN lién két chit ché t6i mirc “ban anh em xa mua lang giéng gan” - Céch td chire néng thén theo ban dja cu tri dia trén méi quan hé hang ngang, theo khong gian-> Cé tinh dan chui( mat tréi thoi 46 ki, ¥ Iai, cdo bling) c. Té chite néng thon theo nghé nghiép va sé thich: Phudng, H6i - Phuong Gém, Phudng Chai, Phutng Vai, Phuong Gidy... - Hi nhim té chitc lién két nhimg ngudi chung sé thich, thi vui, ding cp: hdi van, héi v6 pha... d. Té chitc néng thén theo truyén thong nam gidi: Giép - Dimg dau 1a éng cai giép,giup viée 1a éng cai lénh - Chinam giéi mdi tham gia - Theo hinh thite cha truyén con néi- C63 lép tudi: tf Au( tré em), dinh ( tudi trudng tudi tré 1én) thanh) , b6 lao (50 e. Td chite néng thén theo don vj hanh chinh: Thén va Xa - Nhiéu lang hgp thanh xa - Nhidu x6m hop thanh thon + Phan biét dan chinh cu va dan ngy cw Dic trung cb cia néng thon Vn Tinh cong dong Biéu thj hinh anh cy da, bén nusc, dinh lang( san dinh) Lién két cdc thanh vién Duong tinh, huéng ngoai Tinh doan két twong trg Tinh tap thé , hoa déng ‘Nép song dan chur, binh ding ‘Thu tiéu vai trd cA nhan Oc tu hiru, tinh ich ky Théi dya dam , ¥ lai Oc be phai, dja phurong Thi cao bang, dé ky Oc gia truéng, tén ti Tinh ty trj Biéu hién hinh anh 6 lity tre Xe dinh sy dgc lap cita lang Am tinh , huéng ngi Tinh than ty lap Tinh can can ch Nép séng ty cdp, ty tlic 6.Tin ngudng: phon thir, sing bai con ngwdi. 1. Tin ngwéng phdn thye: Ngudn géc: xudt phat tir méi trrdng séng, cur dan néng nghiép chi quan tam én sy nay no cia hoa mau, van dé vé duy tri ndi giéng “> La dic tring ciia van hoa néng nghiép * Viée thd co quan sinh dyc nam ntt duge goi 14 thé sinh thy khi (sinh = dé, thyc = nay né, khi = céng cy). Day 1a hinh théi don gian cia tin nguéng phén thuc, né phé bién tir cdc nén van héa néng nghiép. ¢ G Pht Tho, Ha Tinh va nhiéu noi khdc c6 tuc thd cting m6 (ndn) nudng © Ghéi lang Déng Kj (Béc Ninh) cé tuc ruéc sinh thye khi (bang g6) © Tha céc loai c6t dé (tur nhién hode duge tac ra) va cdc loai hdc (hdc cay, héc da, ké nit trén da). 20y * Cu dan tréng Ita nuée véi i tu duy coi trong quan h@ odn ¢6 tue tho hah Vi giao phéi, tao nén mot dang tin nguémg phan thye déc dao, dc biét phd bién & khu vyc Bong Nam 4. © Tugng nam nit giao phdi hdn nhién véi b6 phan sinh dyc phéng to. © Hinh chim, tha, céc giao phdi tim thdy khdp noi © digu mia “ting di”: thanh nién nam ni mada timg d6i, cdm trong tay . Nhimng vat biéu trung cho sinh thyc khi nam va nif. © tc gid gao 7. Triét ly Am Duong trong doi sng vin héa Viet. @. 2 quy lugit cia tridét ly Gm duong: Quy luat THANH TO: khéng cé gi hoan toan 4m hofc hoan toan duong, trong dimcé duong, trong duong cé 4am. > Quy luét QUAN HE: 4m va duong luén gin bé mat thiét voi nhau va lu6n chuyén héa cho nhau. 5. Triét lj am dwongya tinh céch ngudi Vigt: * Tw duy LUGNG PHAN LUONG HOP béc Id ré nét qua khunh huong CAP BOI: - Vat té cia ngwai Vigt lA mGt chp d6i triru tung Tién-Rong. - GViét Nam, moi thir thudng di déi timg c&p theo nguyén tic 4m duong hai hoa: dng Dong - ba Cét, ddng Cé — dong Cau, ddng Dire Ong uéc, Non-Nuée, Lira-Nuée la nhimng cp khai nigm thong trye. - dng To- bA Nguyét, Pht dng — Phat bi,... - biéu tvong vuéng-tron Séng QUAN BINH: thé hign tinh 2 mit va tinh linh hoat > Vé mat doi song - Nba cau an: ¢ Nhdn manh tinh cOng dong (4n tong hyp, an chung) va tinh mye thuéc thuyén théng ( biéu hign khuynh huéng binh quan binh dm duong, khdng 40i héi 4n qué nhanh hay qué cham, qué nhidu hay qua it, hét hay con) ‘Tuan tha nghiém ngit luat 4m dwong bi trir va chyén hoa trong ché bién: aiee o Dam bdo stv hai hda im duong trong thife Sn, dm bao nga chat: ‘ b9t mre khosng dam béo, ngdi sie: trng xanh vang dé den, ngii vi nhut chén nuée mam dung hda ng hanh: vj mén ( thy) ca nude mim, dang ( ha) cia vé chanh, chua ( mc) cia chanh giam, ngot (thd) cia during , cay (kim) cua tiéu ot. ® Dam bao sy hai hda trong co thé sir dung nhu vj thudc: dau byng nhiét( dong) can an nhiing thir han( 4m) nhir ché d4u den, trimg ga 14 mo. Dau byng han (4m) can &n nhtmg thir nhiét nhu gimg.... * Dam bao sy hai hoa gitra co thé voi mdi trong: mua hé néng (nhiét- hanh hoa) nén an céc thir han, long ( mat) , 6 nude ( am- hanh thay) cé vj chua (4m) thi d8 tiéu vira gidi nhiét. Miia Déng lanh (han- Am) thi nén céc logi thtte an kh6, nhiéu mo( duong) nhu cdc mén xao , kho, « Nhu cdu dn mie: - V6i nhu clu mic, ngudi Vit rit 48 cao 2 yéu t6 “duong tinh” va “4m tinh”, Dat ra van dé mau sic ching han: trong trang phuyc xua, mau wa thich vén la cdc mau am tinh phi hop voi phong céch té nhj, kin d4o voi truyén théng dan t6c. 6 mién Bic 14 mau nau, mau gu ( mau cia dat) ; 6 mién Nam 14 mau den (mau cia bin) - Ao dai la trang phuc déu duyc sir dyng cho cd Nam (dong) v6i Nit( im) - Trong sir dung, khi dig hoac ngéi ta 4o dai trong trang théi tinh (4m ) nhung khi bude di cing chuyén déng cia co thé va tic dng cita méi trudmg nhu khong kh{ , gid... 2 tA do lung lay bay mén mai cling 2 éng quan réng trong trang thai déng( duong). Ao dai xua duge két thanh 12 nit 1a s6 chin (am), nhung thc té 1 nit & c6 khong cai nén chi ding 5 nut ay 11 nut 18 ( duong). ¢ Nhu cau 6: ngudi viét quan trong van dé “phong thiy”, “phong” va “thiy” a 2 yéu t6 quan trongg nhat tao thanh khi hau mét ng6i nha. Phong 14 gié ( dong) thuy 1a nude, finh hon(4m), Trong nha néu 06 gié qué nhiéu hofc dong nudéc du khong t6t. Ngudi ta xay dumg binh phong 4é lai gid, hoac dung céc hon non bé dé diéu thily( 4m duong diéu hda) 1a vay. Vé mat tinh ngwong* Tinh ngwéng phén thye: Bilao phii ° Tinh ngwong sing bai ty nhién: vat t3 nguai Viet la cp 46i trira tugng Réng- Tign © Tinh ngudng sing bai con ngudi, tha ¢8 tién, chét la tir dng thanh tinh nén v6i triét liam duong thi hdn di tir cdi dong ( ttram gian) sang cdi 4m (am phi). thé co’ quan sinh dyc va th hamb vi 23