ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΜΗΜΑ
ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ & ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΛΙΤΣΑΡ∆ΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΑΡΜΑΚΑΣ ΧΑΡΗΣ ΑΕΜ: 4039

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2003
 περιεχόµενα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 – Εισαγωγή στις εφαρµογές της υπεραγωγιµότητας……... σελ.1

1.1. Γενικές εφαρµογές των υπεραγωγών…………………………………………. σελ.2
1.1.1. Μαγνητικός τοµογράφος (Magnetic Resonance Imaging ή MRI)…………. σελ.3
1.1.2. SQUID (Superconducting Quantum interference Device)………...……… σελ.3
1.1.3. Υπεραγώγιµοι Super – Colliders………………...…………………....…… σελ.4
1.1.4. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές ‘petaflop’.…………………….…………….… σελ.5
1.1.5. Υπερυψηλής επίδοσης φίλτρα…………………………………....……….. σελ.5
1.1.6. Στρατιωτικές Εφαρµογές………………………………………………….. σελ.6
1.1.7. Γενικές Εφαρµογές………………………………………………………... σελ.7
1.1.8. Τραίνα µαγνητικής αιώρησης (Maglev trains)………………………..…... σελ.7
1.1.9. Υπεραγώγιµα καλώδια υψηλής θερµοκρασίας (HTS cables)…….…..…… σελ.8
1.1.10. HTS γεννήτριες……………………………………………….…………… σελ.8
1.1.11. HTS κινητήρες…………………………………………………………….. σελ.8
1.1.12. Μαγνητική υπεραγώγιµη αποθήκευση ενέργειας (SMES)………………... σελ.8
1.1.13. HTS Μετασχηµατιστές………………….………………………………… σελ.9
1.1.14. Περιοριστές ρεύµατος σφάλµατος (Fault Current Limiters, FCL)………... σελ.9
1.2. Εκτιµήσεις για την πορεία των υπεραγωγών…………………………………. σελ.9
1.3. Εφαρµογές της υπεραγωγιµότητας σε συστήµατα µεγάλης ηλεκτρικής
ισχύος ……………………………………………………………………………... σελ.10
1.4. Η ανακάλυψη της υπεραγωγιµότητας υψηλής θερµοκρασίας……………….. σελ.12
1.5. Πλεονεκτήµατα υπεραγωγιµών πηνίων υψηλής θερµοκρασίας….…………... σελ.12
1.6. Απαιτούµενη επίδοση και κόστος των HTS εφαρµογών ισχύος…………….. σελ.14
1.7. Μεγάλα οφέλη από τη χρήση υπεραγωγών στο ηλεκτρικό σύστηµα ισχύος… σελ.17
1.8. Αναφορές κεφαλαίου 1……………………………………………………….. σελ.19

2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 – Υπεραγώγιµα καλώδια και αγωγοί υψηλής θερµοκρασίας σελ.20

2.1. Εισαγωγή στα HTS καλώδια………..………………………………………… σελ.21
2.1.1. Υποβρύχια καλώδια…………………………………………………………. σελ.21
2.1.2. Τα πλεονεκτήµατα των HTS καλωδίων έναντι των συµβατικών…………… σελ.22
2.2. HTS καλώδια µεταφορών ισχύος………………………….…………….…….. σελ.23
2.3. Η διείσδυση των ΗΤS καλωδίων στην αγορά…………………………………. σελ.25
2.4. Υψηλής θερµοκρασίας υπεραγώγιµα σύρµατα και ταινίες…….……………... σελ.26
2.4.1. Πρώτη γενεά υπεραγωγών…………………………………..……………….. σελ.26
2.4.1.1. Επενδυµένες ταινίες Βισµούθιου- 2212…………………………………… σελ.26
2.4.1.2. Βισµούθιο- 2223…………………………………………………………… σελ.26
2.4.2. ∆εύτερη γενεά υπεραγωγών….……………………………………………… σελ.28
2.4.2.1. Επιφανειακά επιχρισµένη ταινία YBCO…………………………………... σελ.29
2.5. Αρχιτεκτονικές κατασκευής των HTS συρµάτων…………………….……….. σελ.29
2.5.1. Πρώτη γενεά - ∆ιαδικασία κατασκευής της πολύ - νηµατοειδούς σύνθεσης
(MFC).Μέθοδος OPIT…………………………………………………………….. σελ.30
2.5.1.1. Τύποι συρµάτων της AMSC……………………………….………………. σελ.33
2.5.1.1.1. HTS High Current Density Wire…………………………………….…... σελ.34
2.5.1.1.2. High Strength Wire………………………………………………………. σελ.35
2.5.1.1.3. Hermetic Wire……………………………………………………………. σελ.38
2.5.1.1.4. CryoBlockTM Wire……………………………….………………………. σελ.39
2.5.2. ∆εύτερη γενεά HTS συρµάτων-διαδικασία κατασκευής………………….…. σελ.40
2.5.2.1. ∆ιαδικασία IBAD (Ion Beam Assisted Deposition)……………………….. σελ.40

ii
 περιεχόµενα

2.5.2.2. ∆ιαδικασία RABiTS (Rolling Assisted Biaxially Texture Substrates)…….. σελ.43

2.5.2.3. Μέθοδος ΜΟD (Liquid –metal-organic deposition) ή MOD………..……. σελ.45
2.6. Σύγκριση των πολυνηµατοειδών και των επιχρισµένων συρµάτων………..…. σελ.47
2.7. Στοιχεία για την εφαρµογή των HTS καλωδίων………………………………. σελ.52
2.8. Τεχνικά χαρακτηριστικά καλωδίων……………………………………………. σελ.53
2.8.1. Καλώδια θερµού διηλεκτρικού (Warm dielectric)…………………………. σελ.53
2.8.2. Καλώδια ψυχρού διηλεκτρικού (Cold dielectric, CD)…………………….… σελ.55
2.9 Σύστηµα ψύξης καλωδίων……………………………………………………… σελ.57
2.10. Απώλειες των AC υπεραγώγιµων καλωδίων…………………………………. σελ.58
2.10.1. Θερµικές διαρροές………………………………………………………….. σελ.58
2.10.2. Αc απώλειες του αγωγού………………………...…………………………. σελ.59
2.10.3 Επαγώµενες απώλειες στο προστατευτικό µανδύα του καλωδίου…………. σελ.59
2.10.4 ∆ιηλεκτρικές απώλειες……………………………………………………... σελ.59
2.10.5 Απώλειες υδραυλικές και κυκλοφορίας του υγρού αζώτου………………... σελ.59
2.10.6 Επαγόµενες απώλειες στη θερµική µόνωση………………………………... σελ.59
2.10.7 Απώλειες συνδέσεων και τερµατισµών…………………………………….. σελ.59
2.10.8 Απώλειες ψύξης……………………………………………………………. σελ.59
2.11. Απώλειες εναλλασσόµενου ρεύµατος(Ac) στα HTS καλώδια……………….. σελ.60
2.11.1. Μέθοδοι µέτρησης των Ac απωλειών…………………………………….. σελ.61
2.12. ΗTS καλώδια συνεχούς ρεύµατος……………………………………………. σελ.62
2.13. Πειράµατα υπερρεύµατος σε HTS καλώδια………………………………….. σελ.63
2.14. Πειράµατα κάµψης σε HTS καλώδια……………………….………………. σελ.66
2.15. Μηχανική σύγκριση µεταξύ των HTS καλωδίων και των συµβατικών
καλωδίων και αγωγών µεταφοράς…………………………………………………. σελ.69
2.15.1.Σύγκριση µεταξύ των HTS καλωδίων και των συµβατικών υπόγειων
καλωδίων στα 138kV……………………………………………………………... σελ.69
2.15.1.1. Περιγραφή και περιορισµοί της ανάλυσης……………………………… σελ.69
2.15.1.2. Σύγκριση απωλειών ενέργειας των HTS και των XLPE καλωδίων…….. σελ.70
2.15.1.3. Υπολογισµοί κόστους ζωής για τα HTS και XLPE καλώδια…………… σελ.73
2.15.2. Σύγκριση µεταξύ HTS καλωδίων και συµβατικών εναέριων γραµµών
στα 230κV…………………………………………………………………………. σελ.78
2.15.2.1. Περιγραφή και περιορισµοί της ανάλυσης……………………………….. σελ.78
2.15.2.2. Σύγκριση των απωλειών ενέργειας των HTS καλωδίων και των
εναέριων ACSR γραµµών µεταφοράς……………………………………………… σελ.79
2.15.2.3. Εκτιµήσεις του κόστους κύκλου ζωής για τα HTS καλώδια και τις
ACSR γραµµές µεταφοράς………………………………………………………… σελ.80
2.16. Υπεραγώγιµοι υψηλής θερµοκρασίας οδηγοί ρεύµατος (HTS current leads)... σελ.84
2.16.1. Τρις κατηγορίες εφαρµογών όπου οι HTS οδηγοί ρεύµατος αναµένονται
να εισαχθούν γρήγορα……………………………………………………………... σελ.85
2.16.1.1. LTS µαγνήτες υψηλού ρεύµατος (High Current LTS Magnets)…………. σελ.85
2.16.1.2.LTS µαγνήτες που ψύχονται µε αγωγή (LTS conduction –cooled magnet) σελ.86
2.16.1.3 HTS µαγνήτες που ψύχονται µε αγωγή (ΗTS conduction –cooled magnet) σελ.86
2.16.2. Τεχνολογίες των HTS οδηγών ρεύµατος…………………………………… σελ.86
2.16.2.1. Bulk κεραµικοί οδηγοί ρεύµατος…………………………………………. σελ.86
2.16.2.2. Μεταλλικού περιβλήµατος οδηγοί ρεύµατος…………………………….. σελ.87
2.16.3. Χαρακτηριστικά των HTS οδηγών ρεύµατος………………………………. σελ.88
2.16.3.1. Ιδιότητες των οδηγών ρεύµατος………………………………………….. σελ.88
2.16.3.2 Υπολογισµοί µεταφοράς θερµότητας στους HTS οδηγούς ρεύµατος…….. σελ.89
2.16.3.3. Χρόνος θερµικής καταστροφής (Burnout time)………………………….. σελ.90
2.16.4. Οφέλη της χρήσης των HTS οδηγών ρεύµατος…………………………….. σελ.91
2.16.5. Πρόσφατα παραδείγµατα τεχνολογίας ΗΤS οδηγών ρεύµατος……………. σελ.92
2.16.5.1. CERN HTS οδηγός ρεύµατος………………….…………………………. σελ.92

iii
 περιεχόµενα

2.16.5.2. HTS οδηγός ρεύµατος του Fermi National Accelerator Laboratory

(FNL)………………………………………………………………………………. σελ.93
2.16.5.3. HTS οδηγός ρεύµατος του Forschungszentrum Karlsruhe (FzK)………... σελ.93
2.17. Αναφορές κεφαλαίου 2……………………………………………………….. σελ.94

3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 – Υπεραγώγιµες περιστρεφόµενες µηχανές υψηλής

θερµοκρασίας………………………………………………………………….... σελ.97
3.1. Ανάπτυξη των υπεραγώγιµων περιστρεφόµενων µηχανών……………….... σελ.98
3.2. Γενικές αρχές περιστρεφόµενων µηχανών………………………………….. σελ.98
3.3. Τοπολογία των HTS µηχανών……………………………………………..... σελ.99
3.4. ΗTS Γεννήτριες……………………………………………………………... σελ.99
3.4.1. Οι HTS γεννήτριες στην παγκόσµια αγορά……………………………….. σελ.101
3.4.1.1. ∆ιείσδυση των HTS γεννητριών στην αγορά…………………………… σελ.101
3.4.2. Οι HTS γεννήτριες στο δηµόσιο ηλεκτρικό δίκτυο……………………….. σελ.102
3.4.3. ΗΤS γεννήτριες για προώθηση πλοίων………………………………….... σελ.104
3.4.4. Χαρακτηριστικά των µικρού και µεσαίου µεγέθους ΗΤS γεννητριών…… σελ.104
3.4.4.1. Ονοµαστικά στοιχεία της SuperGenerator……………………………… σελ.104
3.4.4.2. Περιγραφή του σχεδίου της SuperGenerator……………………………. σελ.105
3.4.4.3. Χαρακτηριστικά απόδοσης της SuperGenerator………………………... σελ.109
3.4.4.4. Συµπεράσµατα…………………………………………………………... σελ.112
3.5. HTS κινητήρες………………………………………………………………. σελ.113
3.5.1. Oι HTS κινητήρες στην αγορά……………………………………………. σελ.116
3.5.2. Βιοµηχανικοί κινητήρες…………………………………………………… σελ.117
3.5.2.1. ΗΤS κινητήρας 1000 hp………………………………………………… σελ.118
3.5.2.1.1. Τύλιγµα πεδίου του HTS κινητήρα 1000 hp………………………….. σελ.119
3.5.2.1.2. Ψυγείο Baseline……………………………………………………….. σελ.121
3.5.2.1.3. Συνιστώσες του ρότορα……………………………………………….. σελ.123
3.5.2.1.4. Ανάπτυξη του στάτη…………………………………………………... σελ.124
3.5.2.2. HTS κινητήρας 5000 hp………………………………………………… σελ.124
3.5.2.2.1. Απόδοση των πόλων………………………………………………….. σελ.126
3.5.2.2.2. Σύστηµα ψύξης του HTS κινητήρα 5000 hp………………………….. σελ.127
3.5.2.2.3. ∆οκιµή του κινητήρα υπό κενό φορτίο………………………………... σελ.128
3.5.2.2.4. ∆οκιµή του HTS κινητήρα 5000 hp υπό φορτίο……………………… σελ.129
3.5.2.2.5. Συµπέρασµα…………………………………………………………… σελ.131
3.5.3. ΗΤS κινητήρες για προώθηση πλοίων……………………………………. σελ.131
3.5.3.1. Περιγραφή σχεδίου HTS κινητήρα προώθησης πλοίου 25 MW………... σελ.133
3.5.3.1.1. Χαρακτηριστικά απόδοσης του HTS κινητήρα 25 MW……………… σελ.136
3.5.3.1.2. Τρόπος ανάλυσης του HTS κινητήρα 25 MW………………………... σελ.138
3.5.3.1.3. Αποτελέσµατα ανάλυσης της ηλεκτροµαγνητικής θωράκισης (EM
shield)……………………………………………………………………………. σελ.138
3.5.3.1.3.1. Απόσβεση των ασύγχρονων πεδίων………………………………… σελ.139
3.5.3.1.3.2. Πεδία αρνητικής ακολουθίας……………………………………….. σελ.139
3.5.3.1.3.3. Αντοχή της ΕΜ θωράκισης σε σφάλµατα…………………………... σελ.140
3.5.3.1.3.4. Λειτουργία σαν επαγωγικός κινητήρας……………………………... σελ.140
3.5.3.2. Πλεονεκτήµατα στο σχεδιασµό και την λειτουργία των πλοίων µε τη
χρησιµοποίηση HTS κινητήρων…………………………………………………. σελ.140
3.5.3.2.1. Σύγκριση στην απόδοση των ηλεκτρικών κινητήρων προώθησης…… σελ.140
3.5.3.2.2. Σύγκριση στο µέγεθος στο βάρος και την ισχύ των HTS κινητήρων
και των συµβατικών……………………………………………………………… σελ.141
3.6. HTS περιστρεφόµενοι σύγχρονοι πυκνωτές………………………………… σελ.143

iv
 περιεχόµενα

3.6.1. SuperVARTM δυναµικός σύγχρονος πυκνωτής (SuperVARTM Dynamic

Synchronous Condensers)……………………………………………………….. σελ.143
3.7. Αναφορές κεφαλαίου 3……………………………………………………… σελ.146

4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 – Υπεραγώγιµοι υψηλής θερµοκρασίας µετασχηµατιστές

ισχύος……………………………………………………………………………. σελ.147
4.1 Εισαγωγή στους µετασχηµατιστές…………………………………………... σελ.148
4.2. Πλεονεκτήµατα HTS µετασχηµατιστών……………………………………. σελ.150
4.3. ∆ιείσδυση των HTS µετασχηµατιστών στην αγορά………………………… σελ.150
4.4. ΗΤS µετασχηµατιστής 100 kVA………………………...………………….. σελ.152
4.4.1. Αποτελέσµατα µετρήσεων για τον HTS µετασχηµατιστή 100 kVA……... σελ.154
4.5. HTS µετασχηµατιστής 500 kVA……………………………………………. σελ.155
4.6. HTS µετασχηµατιστής 1 MVA……………………………………………... σελ.157
4.7. Αποτίµηση της απόδοσης ενός ΗΤS µετασχηµατιστή χρησιµοποιώντας τη
µέθοδο πεπερασµένων στοιχείων………………………………………………... σελ.161
4.7.1. Προδιαγραφές του HTS µετασχηµατιστή………………………………… σελ.161
4.7.1.1. HTS αγωγός ταινίας και ο πυρήνας……………………………………... σελ.161
4.7.1.2. Τυλίγµατα……………………………………………………………….. σελ.161
4.7.2. ∆ιευθέτηση των HTS τυλιγµάτων………………………………………… σελ.163
4.7.2.1. Μαγνητική επαγωγική αντίσταση και επαγωγική αντίσταση διαρροής... σελ.163
4.7.2.2. Ρεύµα κυκλοφορίας……………………………………………………... σελ.164
4.7.2.3. AC απώλειες…………………………………………………………….. σελ.164
4.7.3. Ανάλυση του HTS µετασχηµατιστή σε µεταβατικό φαινόµενο…………... σελ.165
4.7.3.1. Υπολογισµός ρεύµατος τυλίγµατος……………………………………... σελ.166
4.7.3.2. Υπολογισµός της θερµοκρασίας και της αντίστασης…………………… σελ.166
4.7.3.3. Αποτελέσµατα ανάλυσης……………………………………………….. σελ.167
4.8. Σύγκριση των HTS µετασχηµατιστών µε τους συµβατικούς……………….. σελ.169
4.8.1. Περιγραφή και περιορισµοί της ανάλυσης………………………………... σελ.169
4.8.2. Σύγκριση της ενέργειας απωλειών για τους HTS και τους συµβατικούς
µετασχηµατιστές…………………………………………………………………. σελ.169
4.8.3. Υπολογισµοί κόστους κύκλου ζωής για τους HTS και τους συµβατικούς
µετασχηµατιστές…………………………………………………………………. σελ.172
4.9. Παραµετρικές σχέσεις για τη σύγκριση της χρήσης ενέργειας και του
κόστους κύκλου ζωής για τους HTS και του συµβατικούς µετασχηµατιστές…... σελ.174
4.10. Αναφορές κεφαλαίου 4…………………………………………………….. σελ.175

5. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 – Βελτίωση της ποιότητας της ηλεκτρικής ισχύος µε

υπεραγώγιµες συσκευές υψηλής θερµοκρασίας……………………...……….. σελ.176
5.1. Βελτίωση της ποιότητας ισχύος στο ηλεκτρικό δίκτυο……………………... σελ.177
5.2. Συσκευές αποθήκευσης ενέργειας Flywheel………………………………... σελ.178
5.2.1. Τεχνικά χαρακτηριστικά του Flywheel…………………………………… σελ.183
5.2.2. Στοιχεία για ΗΤS Flywheel 300 Wh / 10 kW……………………………... σελ.186
5.2.2.1. Σχέδιο σύλληψης του συστήµατος Flywheel……………………………. σελ.186
5.2.2.1.1. Υλικό ασφαλείας………………………………………………………. σελ.188
5.2.2.1.2. H ηλεκτρική µηχανή κινητήρα / γεννήτρια του συστήµατος Flywheel.. σελ.188
5.2.2.1.3. ΗΤS µαγνητικά έδρανα………………………………………………... σελ.189
5.2.2.2. Αποτελέσµατα πειραµάτων για το ΗΤS σύστηµα Flywheel 300 Wh/10
kW………………………………………………………………………………... σελ.190
5.2.2.2.1. Απώλειες του συστήµατος Flywheel………………………………….. σελ.190

v
 περιεχόµενα

5.2.2.2.2. Ακαµψία των HTS µαγνητικών εδράνων……………………………... σελ.192

5.2.3 Σύγκριση των απωλειών και του κόστους ζωής των UPS συστηµάτων µε
ΗΤS Flywheel και µε µπαταρίες…………………………………………………. σελ.195
5.2.3.1. Περιγραφή και περιορισµοί της ανάλυσης……………………………… σελ.195
5.2.3.2. Σύγκριση απωλειών για τα Flywheel και τα συστήµατα αποθήκευσης
ενέργειας µε µπαταρίες…………………………………………………………... σελ.195
5.2.3.3. Εκτίµηση κόστους κύκλου ζωής για τα συστήµατα αποθήκευσης
ενέργειας Flywheel και µπαταριών………………………………………………. σελ.199
5.2.3.4. Παραµετρικές σχέσεις για την σύγκριση απωλειών για τα συστήµατα
αποθήκευσης ενέργειας Flywheel και µπαταριών……………………………….. σελ.201
5.3. ΗΤS Υπεραγώγιµα συστήµατα αποθήκευσης µαγνητικής ενέργειας
(SMES)…………………………………………………………………………… σελ.202
5.3.1. Προσπάθειες αποθήκευσης µαγνητικής ενέργειας στις Ηνωµένες
Πολιτείες Αµερικής………………………………………………………………. σελ.203
5.3.2. Προσπάθειες αποθήκευσης µαγνητικής ενέργειας στη Ιαπωνία………….. σελ.203
5.3.3. Προσπάθειες αποθήκευσης µαγνητικής ενέργειας στη Γερµανία………… σελ.205
5.3.4. LTS SMES………………………………………………………………… σελ.205
5.3.5. HTS συστήµατα SMES……………………………………………………. σελ.207
5.3.5.1. Σχηµατισµοί HTS πηνίων για εφαρµογή στα συστήµατα SMES……….. σελ.207
5.3.5.1.1. ∆ακτυλιοειδή πηνία (Toroidal Coils)………………..………………... σελ.208
5.3.5.1.2. Ελικοειδή δακτυλιοειδή πηνία (Helical Toroids)………………...…… σελ.208
5.3.5.1.3. ∆οµοστοιχειωτά δακτυλιοειδή πηνία (Modular Toroids)…….………. σελ.208
5.3.5.1.4. Σωληνοειδή πηνία…….………………………………………………. σελ.210
5.3.5.2. Σχεδιασµός των ΗΤS πηνίων……………………………………………. σελ.211
5.3.5.2.1. Επιλογή του σχήµατος του τυλίγµατος………………………………... σελ.212
5.3.5.2.2. Βελτιστοποίηση του επιλεγµένου πηνίου……………………………... σελ.213
5.3.5.2.3. Συµπεράσµατα βελτιστοποίησης του 200 kJ HTS SMES…………….. σελ.216
5.3.6. Συστήµατα D – SMES (Distribute – SMES)……………………………… σελ.217
5.3.7. Σύγκριση των συστηµάτων SMES, Flywheel και µπαταριών µολύβδου…. σελ.220
5.4. Περιοριστές ρεύµατος σφάλµατος (Fault Current Limiters, FCLs ή Current
Controlers)……………………………………………………………………….. σελ.221
5.4.1. Το πρόβληµα από τα ρεύµατα σφάλµατος………………………………… σελ.221
5.4.2. Τρόπος λειτουργίας των υπεραγώγιµων FCL……………………………... σελ.222
5.4.3. Εφαρµογές των FCL………………………………………………………. σελ.223
5.4.3.1. Ο FCL στην κύρια θέση του ζυγού……………………………………… σελ.223
5.4.3.2. Ο FCL στη θέση τροφοδοσίας…………………………………………... σελ.224
5.4.3.3. Ο FCL στη σύνδεση δύο ζυγών…………………………………………. σελ.224
5.4.4. Τύποι λειτουργίας των υπεραγώγιµων FCL………………………………. σελ.225
5.4.4.1. Υπεραγώγιµος FCL αντίστασης σειράς…………………………………. σελ.225
5.4.4.2. Επαγωγικός HTS FCL (Inductive Limiter)……………………………… σελ.226
5.4.4.3. ΗΤS FCL τύπος γέφυρας………………………………………………... σελ.226
5.4.4.4. Κορεσµένος DC επαγωγικός ΗΤS FCL…………………………………. σελ.227
5.4.5. Πλεονεκτήµατα των ΗΤS FCL……………………………………………. σελ.228
5.4.6. Οι HTS FCLs στην αγορά…………………………………………………. σελ.229
5.5. Αναφορές κεφαλαίου 5……………………………………………………… σελ.230

Γενικό Γλωσσολογικό Υπεραγωγιµότητας και Εφαρµογών Ισχύος………… σελ.232

Γενικό Γλωσσολογικό για HTS – σύρµατα……………………….…………… σελ.239

vi
 περιεχόµενα

Παράρτηµα Ι – Υπεραγωγοί Υψηλής Θερµοκρασίας………………………….. σελ.244

Παράρτηµα ΙΙ – Θεωρητική Εξήγηση Του Φαινοµένου Της

Υπεραγωγιµότητας……………………………………………………………….. σελ.250

Παράρτηµα ΙΙΙ – Σηµεία – Σταθµοί για την Υπεραγωγιµότητα……………… σελ.255

vii
 κεφάλαιο 1

1.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΥΠΕΡΑΓΩΓΩΝ

Σύντοµα από τότε που ο Kamerlingh Onnes ανακάλυψε την υπεραγωγιµότητα,* οι

επιστήµονες άρχισαν να ονειρεύονται πρακτικές εφαρµογές για το περίεργο και νέο αυτό
φαινόµενο. Καινούργοι δυνατοί υπεραγώγιµοι µαγνήτες µπορούσαν να γίνουν πολύ
µικρότεροι από ένα µαγνήτη µε αντίσταση, επειδή τα τυλίγµατα του θα µετάφεραν τεράστια
ρεύµατα χωρίς απώλειες. Γεννήτριες µε υπεραγώγιµα τυλίγµατα θα παράγουν το ίδιο ποσό
ηλεκτρικής ενέργειας µε µικρότερες διαστάσεις και λιγότερες απώλειες από τις συµβατικές.
Ο ηλεκτρισµός θα µπορούσε να διανεµηθεί χρησιµοποιώντας υπεραγώγιµα καλώδια και
ενέργεια µπορούσε να αποθηκευτεί σε υπεραγώγιµα πηνία για µεγάλα χρονικά διαστήµατα
χωρίς απώλειες, και όλα αυτά δε θα ήταν παρά µόνο η αρχή.

Η πρόσφατη ανακάλυψη των υπεραγωγών υψηλής θερµοκρασίας (HTS)** µας έχει φέρει
ένα βήµα πιο κοντά στα όνειρα των επιστηµόνων. Οι αρχικές εφαρµογές των υπεραγωγών
έγιναν µε υπεραγωγούς χαµηλής θερµοκρασίας (LTS)*** όµως τώρα όλο το βάρος έχει δοθεί
στις εφαρµογές των HTS που έχουν το πλεονέκτηµα ότι το σύστηµα ψύξης τους είναι πολύ
φθηνότερο από ότι για τα LTS, λόγω της χρησιµοποίησης υγρού αζώτου **** έναντι του
υγρού ηλίου.

Προς το παρόν οι εφαρµογές των υπεραγωγών υψηλής θερµοκρασίας περιλαµβάνουν

κυρίως εφαρµογές στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, στη βιοµηχανία, στην ηλεκτρονική,
στην ιατρική και στις µεταφορές. Ο πιο κάτω πίνακας 1.1 παραθέτει εφαρµογές των
υπεραγωγών που χρησιµοποιούνται ήδη από τους καταναλωτές καθώς και τις εφαρµογές που
θα δοθούν στο εµπόριο τα επόµενα χρόνια.

Πίνακας 1.1
Κυριότερες εφαρµογές των υπεραγωγών[1]

Εφαρµογή Επί του παρόντος Προσεχώς

Ιατρική
• Μαγνητικός Χ
τοµογράφος
• Βιοτεχνικός µηχανισµός Χ
Ηλεκτονική
• SQUIDS Χ
• Τρανζίστορς Χ
• Συσκευές Josephoson Χ
Junction
• Αισθητήρες Χ
• Επιταχυντές Χ
σωµατιδίων
Βιοµηχανικές
• Μαγνήτες Χ
• ∆ιαχωριστές Χ
• Αισθητήρες και
µετατροπείς Χ
• Μαγνητική θωράκιση Χ

*Βλέπε Παράρτηµα II και Γενικό Γλωσσολογικό

**Βλέπε Παράρτηµα III και Γενικό Γλωσσολογικό
*** Βλέπε Γενικό Γλωσσολογικό
**** Βλέπε Γενικό Γλωσσολογικό

2
 κεφάλαιο 1

Εφαρµογή Επί του παρόντος Προσεχώς

Παραγωγή ισχύος
• Κινητήρες Χ
• Γεννήτριες Χ
• Αποθήκευση ενέργειας Χ
• Μεταφορά ενέργειας Χ
• Μετασχηµατιστές και Χ
επαγωγές
• Πυρηνική Σύντηξη Χ
Μεταφορές
• Οχήµατα µαγνητικής Χ
αιώρησης (Maglev)
• Προώθηση πλοίων Χ

Πιο κάτω θα αναφερθούµε εν συντοµία σε µερικές από τις πιο πάνω εφαρµογές και µερικές
που είναι ακόµη σε πρώιµο πειραµατικό στάδιο. Για τις εφαρµογές ηλεκτρικής ισχύος της
υπεραγωγιµότητας θα γίνει και εδώ µια µικρή αναφορά αλλά ακολούθως θα γίνει
εκτενέστερη ανάπτυξη.

1.1.1. Μαγνητικός τοµογράφος (Magnetic Resonance Imaging ή MRI).

Μια περιοχή όπου οι υπεραγωγοί µπορούν να διαδραµατίσουν ζωτικό ρόλο είναι στο
επίπεδο του βιοµαγνητισµού. Οι γιατροί χρειάζονται αναίµακτα µέσα τα οποία θα τους
πληροφορούν λεπτοµερώς τι συµβαίνει µέσα στο ανθρώπινο σώµα. Αυτό είναι εφικτό µε τον
MRI. Ο MRI δηµιουργεί στο χώρο που βρίσκεται ο ασθενής ισχυρό σταθερό µαγνητικό πεδίο
~1Tesla. Αυτό το πεδίο δίνει ενέργεια στα άτοµα του υδρογόνου που υπάρχουν στο νερό και
στους υδατάνθρακες του σώµατος. Μετά τα άτοµα αυτά αποδίδουν την ενέργεια αυτή σε µια
συχνότητα η οποία µπορεί να ανιχνευτεί και να απεικονιστεί µετά από επεξεργασία µέσω
ηλεκτρονικού υπολογιστή τρισδιάστατα, το µέρος του σώµατος το οποίο µας ενδιαφέρει. Πιο
κάτω φαίνεται η MRI ενός ανθρώπινου κρανίου.[5]

Παρόλο που ο MRI ανακαλύφθηκε το 1940, πρόσφατα χάρις τους υπεραγωγούς έγινε ένα απαραίτητο ιατρικό
εργαλείο.

1.1.2. SQUID (Superconducting Quantum interference Device).

Το Korean Superconductivity Group (KRISS) έχει µεταφέρει τη βιοµαγνητική τεχνολογία

ένα βήµα µακρύτερα µε την ανάπτυξη ενός ταλαντωτή SQUID για χρήση στη
µαγνητοεγκεφαλοτοµογραφία. Τα SQUID είναι ικανά να αισθάνονται µια αλλαγή του πεδίου
που είναι 100 εκατοµµύρια φορές µικρότερη από το πεδίο το οποίο κινεί τη βελόνα µιας
3
 κεφάλαιο 1

πυξίδας. Με αυτή την τεχνολογία το ανθρώπινο σώµα µπορεί να εξερευνηθεί σε

συγκεκριµένα βάθη χωρίς την ανάγκη ενός ισχυρού µαγνητικού πεδίου όπως αυτού που δίνει
ο MRI.

Η πιο κάτω εικόνα απεικονίζει ένα SQUID, του πιο ευαίσθητου τύπου ανιχνευτή που είναι
γνωστός στην επιστήµη. Αποτελείται από ένα υπεραγώγιµο βρόχο µαζί µε δύο Josephson
Junctions.*

1.1.3. Υπεραγώγιµοι Super–Colliders.

Οι υψηλής ενέργειας επιταχυντές δε θα είχαν γίνει ποτέ κατασκευάσιµοι αν δε

χρησιµοποιούνταν υπεραγωγοί, λόγω των τεράστιων χρηµατικών κεφαλαίων που
απαιτούσαν. Τώρα όµως χρησιµοποιώντας υπεραγώγιµους µαγνήτες είναι δυνατό να
επιταχύνουµε υποατοµικά σωµατίδια κοντά στην ταχύτητα του φωτός. Οι πρώτες ενέργειες
έγιναν στην Αµερική, όµως τώρα γίνεται και κάτι ανάλογο στην Ευρώπη από τη CERN.[5]

Τα δακτυλίδια του collider αποτελούνται από εκατοντάδες µαγνήτες όµοιους µε αυτό που
φαίνεται στη εικόνα 1.3 και ενώνονται µεταξύ τους όπως οι κρίκοι σ’ ένα περιδέραιο. Μέσα
στον κεντρικό σωλήνα που φαίνεται κινούνται τα σωµατίδια[6]. Η εικόνα 1.4 είναι παρµένη
από υπολογιστή και κάνει ορατά τα µαγνητικά πεδία που παράγονται απ’ ένα µαγνήτη του
Collider. Το πεδίο εστιάζεται στο κέντρο όπου η δέσµη των ιόντων ενός RHIC (Relativistic
Heavy Ion Collider) ταξιδεύει. Η τροχιά της δέσµης καθορίζεται από το πεδίο των
υπεραγώγιµων µαγνητών.[6]

*Βλέπε γενικό Γλωσσολογικό

4
 κεφάλαιο 1

1.1.4. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές ‘petaflop.’

Το National Science Foundation µαζί µε τη NASA και DARPA και διάφορα πανεπιστήµια
ερευνούνε σχετικά µε τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές ‘petaflop’. Το petaflop είναι
χιλιατρισεκατοµµύρια µικρολειτουργίες ανά δευτερόλεπτο. Σήµερα τα γρηγορότερα
συστήµατα υπολογιστών έχουν φθάσει ταχύτητες teraflop (τρισεκατοµµύρια λειτουργίες το
δευτερόλεπτο). Ο γρηγορότερος είναι ο Cray X1TM που τρέχει µε 52.4 teraflop το
δευτερόλεπτο. Οι ερευνητές του TRW έχουν υπολογίσει ότι 100 εκατοµµύρια Josephson
Junctions πάνω σε 4000 µικροεπεξεργαστές θα είναι απαραίτητα για να φθάσουν την
ταχύτητα των 32 petabit.[5]

Οι Josephson Junctions θα ενσωµατωθούν µέσα σε τρανζίστορ (FET) τα οποία θα γίνουν

µέρος λογικού κυκλώµατος µέσα σε επεξεργαστές (εικόνα 1.6). Ακόµη πρόσφατα έχει
παρουσιαστεί στο ινστιτούτο Weizmann στο Ισραήλ ότι τα µικρά µαγνητικά πεδία τα οποία
διεισδύουν στους υπεραγωγούς τύπου II µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την αποθήκευση
και επανάκτηση πληροφοριών[5]. Έτσι λοιπόν δεν είναι υπερβολικό συµπέρασµα να πούµε ότι
οι υπολογιστές του µέλλοντος θα κτίζονται µε βάση υπεραγώγιµες συσκευές.

1.1.5. Υπερυψηλής επίδοσης φίλτρα

Στις βιοµηχανίες ηλεκτρονικών φτιάχνονται τώρα υπερυψηλής επίδοσης φίλτρα. Αφού το

υπεραγώγιµο φίλτρο έχει σχεδόν µηδενική αντίσταση και για υψηλές συχνότητες, τότε πιο
πολλά στάδια µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να πετύχουµε την επιθυµητή απόκριση
συχνότητας. Αυτό µεταφράζεται στην ικανότητα να παίρνουµε τις επιθυµητές συχνότητες και
να κόβουµε τις ανεπιθύµητες σε εφαρµογές όπως είναι η κινητή τηλεφωνία.[5]

Οι παρεµβολές είναι παντού µε αποτέλεσµα να αυξάνει ο θόρυβος, να διακόπτονται τα τηλεφωνήµατα, να µειώνεται η

ικανότητα χρησιµοποίησης δεδοµένων καθώς και η ταχύτητα αποστολής τους. Τα συµβατικά φίλτρα υστερούν σε σχέση µε
τα υπεραγώγιµα τα οποία εµποδίζουν τις παρεµβολές και αυξάνουν την ικανότητα χρησιµοποίησης και την ταχύτητα
δεδοµένων.

5
 κεφάλαιο 1

Πιο κάτω φαίνεται ο SuperLing Rx 850 ένας front-end receiver για ασύρµατους σταθµούς τηλεπικοινωνιών. ο οποίος
έχει HTS φίλτρο.

1.1.6. Στρατιωτικές Εφαρµογές.

Οι υπεραγωγοί βρίσκουν πολλές εφαρµογές και στο στρατό. Συγκεκριµένα HTS SQUIDS
χρησιµοποιούνται για την ανίχνευση υποβρυχίων και ναρκοπεδίων. Ακόµη πολύ µικρότεροι
υπεραγώγιµοι κινητήρες από τους συµβατικούς κατασκευάζονται για τα πολεµικά πλοία. Στα
µέσα του Ιούλη του 2001[5] η American Superconductor παρέδωσε ένα 5000 hp κινητήρα
φτιαγµένο µε υπεραγώγιµο σύρµα (εικόνα 1.9).

Ακόµη ο στρατός ψάχνει τρόπο να χρησιµοποιήσει την υπεραγώγιµη ταινία ως ένα τρόπο
για µειώσει το µήκος των κεραιών πολύ χαµηλών συχνοτήτων που εφαρµόζονται στα
υποβρύχια. Κανονικά όσο χαµηλότερη είναι η συχνότητα τόσο µακρύτερη πρέπει να είναι και
η κεραία. Όµως βάζοντας ένα πηνίο από σύρµα στην κορυφή της κεραίας τότε θα έχω την
ίδια λειτουργία σαν να ήταν µακρύτερη. ∆υστυχώς όµως βάζοντας το πηνίο αυξάνουν οι
απώλειες του συστήµατος, αλλά όµως αν βάλω υπεραγώγιµο πηνίο τότε το πρόβληµα αυτό
υπερπηδείται έτσι µπορεί να έχω πολύ µικρά µήκη κεραίας. Το Electronic Materials και το
Devices Research Group του πανεπιστηµίου του Binmingham(UK) έχει εγγυηθεί ότι θα
δηµιουργήσει τη πρώτη υπεραγώγιµη κεραία µικροκυµάτων.

Τέλος η πιο ατιµωτική χρήση των υπεραγωγών είναι µε την ανάπτυξη ηλεκτροµαγνητικών
βοµβών (E-Bombs). Αυτές οι βόµβες (εικόνα 1.10) θα µπορούν να χρησιµοποιούν ισχυρά
µαγνητικά πεδία που θα παράγονται από υπεραγωγούς για να δηµιουργήσουν γρήγορους και
µεγάλης έντασης ηλεκτροµαγνητικούς παλµούς (EMP) για να καταστρέψουν τον εχθρικό
ηλεκτρονικό εξοπλισµό. Αυτές οι βόµβες µπορούν να ελευθερώσουν τεράστια ποσά ισχύος
(2GW) στιγµιαία υπό την µορφή ηλεκτροµαγνητικού κύµατος καταστρέφοντας έτσι µε τα
ισχυρά ρεύµατα που θα επαχθούν, κάθε ηλεκτρονική συσκευή.

6
 κεφάλαιο 1

1.1.7. Γενικές Εφαρµογές.

Υπεραγώγιµοι ανιχνευτές ακτίνων Χ και σούπερ γρήγοροι ανιχνευτές φωτός (εικόνα 1.11)
έχουν αναπτυχθεί χάρις την έµφυτη ικανότητα των υπεραγωγών να ανιχνεύουν πολύ µικρές
ποσότητες ενέργειας.

Επίσης οι υπεραγωγοί ίσως πολύ σύντοµα να παίξουν το δικό τους ρόλο στις επικοινωνίες
µέσο Internet. Το Φεβρουάριο του 2000 το Irvine Sensors Corporation έλαβε $1
εκατοµµυρίου για να κάνει έρευνα και να αναπτύξει µε τη βοήθεια υπεραγωγών µέγιστη
ταχύτητα δεδοµένων για τις επικοινωνίες στα 160 GHz.[5]

1.1.8. Τραίνα µαγνητικής αιώρησης (Maglev trains).

Η µαγνητική αιώρηση είναι µια

εφαρµογή όπου οι υπεραγωγοί
παρουσιάζουν άριστα αποτελέσµατα.
Οχήµατα µεταφοράς όπως τραίνα, µπορούν
να ¨επιπλέουν¨ πάνω σε δυνατούς
υπεραγώγιµους µαγνήτες και ουσιαστικά
να εξαφανίζουν την τριβή που παρουσιάζει
το συµβατικό τραίνο µε της ράγες στο
έδαφος. Ο υπουργός µεταφορών της
Ιαπωνίας εξουσιοδότησε την κατασκευή πειραµατικής γραµµής για τοYamanashi Maglev η
οποία άρχισε στις 3 Απριλίου 1997.∆ύο χρόνια µετά στις 14 Απριλίου 1999 το πειραµατικό
όχηµα MLX 01 (εικόνα 1.12) έφθασε στην απίστευτη ταχύτητα των 547 χιλιοµέτρων την
ώρα[5].

Πιο κάτω αναφέρουµε τις εφαρµογές των υπεραγωγών σε θέµατα ηλεκτρικής ισχύος
τις οποίες θα περιγράψουµε λεπτοµερώς στα επόµενα κεφάλαια
7
 κεφάλαιο 1

1.1.9. Υπεραγώγιµα καλώδια υψηλής θερµοκρασίας (HTS cables).

Τα HTS καλώδια µπορούν να µεταφέρουν 3 ως 5 φορές µεγαλύτερη

ισχύ από τα αντίστοιχα από χαλκό. Μπορούνε να µεταφέρουν ρεύµα µε
αµελητέες απώλειες, έτσι εξοικονοµούµε χρήµατα. Ακόµη
εξοικονοµούµε χώρο αφού µε πιο µικρό αριθµό HTS καλωδίων από τα
αντίστοιχα συµβατικά µπορώ να στείλω την ίδια ισχύ. Η Αµερική και η
Ιαπωνία κάνουν σχέδια να αντικαταστήσουν τα υπόγεια καλώδια χαλκού
µε υπεραγώγιµα τύπου BSCCO τα οποία ψύχονται από υγρό άζωτο
(εικόνα 1.13). Κάνοντας το αυτό θα µπορούν να µεταφέρουν µεγαλύτερη ισχύ. Ακόµη να
αναφέρουµε ότι 250 λίτρες από υπεραγώγιµα καλώδια αντικατέστησαν 18 000 λίτρες από
καλώδια χαλκού κάνοντας έτσι τεράστια εξοικονόµηση χώρου[5]. Μια ιδεατή εφαρµογή των
υπεραγωγών είναι να τους εφαρµόσουν στη µεταφορά εµπορεύσιµης ισχύος στις πολιτείες.
Όµως αυτό είναι πρακτικά αδύνατο λόγω του µεγάλου κόστους και της αδυναµίας ψύξης
χιλιοµέτρων από υπεραγώγιµα καλώδια σε κρυογονικές θερµοκρασίες .Παρόλα αυτά η Pirelli
εγκατέστησε τρία 400 ποδών HTS καλώδια για το Detroit Edison ικανά να δίνουν 100
εκατοµµύρια watt ισχύ. Αυτό σηµειοδότησε την πρώτη φορά όπου ηλεκτρική ενέργεια
πωλείται στους καταναλωτές του Αµερικανικού διχτύου µέσο HTS καλωδίων.[5]

1.1.10. HTS γεννήτριες.

Οι γεννήτριες χρησιµοποιούν υπεραγώγιµα σύρµατα στη θέση

των µαγνητών από σίδηρο. Είναι πιο αποδοτικές από τις
συµβατικές, συγκεκριµένα η απόδοση τους είναι πάνω από 99%.
Ακόµη το µέγεθος και το βάρος τους είναι το µισό σε σχέση µε τις
αντίστοιχης ισχύος συµβατικές. Τα πιο πάνω χαρακτηριστικά τις
κάνουν να είναι πιο επικερδής από τις συµβατικές. Η General
Electric υπολόγισε ότι οι παγκόσµιες αγοραπωλησίες για τις
υπεραγώγιµες γεννήτριες την επόµενη δεκαετία θα είναι $20–30 δισεκατοµµύρια δολάρια.[5]

1.1.11. HTS κινητήρες.

Όπως και οι γεννήτριες έτσι και αυτοί φτιάχνονται από πηνία από
υπεραγώγιµα υλικά. Είναι πιο αποδοτικοί και πιο µικροί σε µέγεθος
από τους αντίστοιχους συµβατικούς.

1.1.12. Μαγνητική υπεραγώγιµη αποθήκευση ενέργειας (SMES).

Η αποθήκευση ενέργειας έχει σκοπό τη σταθεροποίηση της

ισχύος του δικτύου, ώστε να αποφευχθούν διακυµάνσεις του
φορτίου, που έχουν οικονοµικές επιπτώσεις. Η ενέργεια
αποθηκεύεται ως ενέργεια µαγνητικού πεδίου. Τα SMES έχουν
το πλεονέκτηµα ότι αντιδρούν σχεδόν ακαριαία στις µεταβολές
της ισχύος και ότι έχουν απεριόριστους κύκλους επαναφόρτισης.

8
 κεφάλαιο 1

1.1.13. HTS Μετασχηµατιστές.

Οι HTS µετασχηµατιστές είναι πιο αποτελεσµατικοί και φιλικοί στο

περιβάλλον από ότι οι συµβατικοί. Χρησιµοποιούν υγρό άζωτο για µόνωση
και ψύξη αντί του λαδιού, έχουν µειωµένο βάρος και µέγεθος σε σχέση µε
τους συµβατικούς, και ακόµη περιορίζουν αυτόµατα την εξάπλωση των
επικίνδυνων ρευµάτων σφάλµατος, προσφέροντας έτσι σηµαντικά στην
αξιοπιστία και στην καλύτερη αποδοτικότητα του συστήµατος. Επίσης οι
HTS µετασχηµατιστές δεν παρουσιάζουν κίνδυνο φωτιάς και είναι
αθόρυβοι σε σχέση µε τους συµβατικούς.[5]

1.1.14. Περιοριστές ρεύµατος σφάλµατος (Fault Current Limiters, FCL).

Ένας υπεραγωγός επιδρά µε φυσικό τρόπο ώστε να περιορίζει τα υψηλά ρεύµατα, έτσι
µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να προστατεύει το δίκτυο από διάφορες υπερτάσεις (π.χ.
υπερτάσεις λόγω κεραυνών εσωτερικές υπερτάσεις, κ.α ).Οι FCL προσφέρουν:

1. Αυξάνουν την αξιοπιστία του συστήµατος.

2. Βελτιώνουν την ποιότητα ισχύος και µειώνουν τις απώλειες stand-by συστηµάτων.
3. ∆ίνουν τη δυνατότητα στα συστήµατα ηλεκτρικής ενέργειας να αυξήσουν την ισχύ
λειτουργίας τους.

Η Swiss-Swedish της ABB έχει πρόσφατα[5] ανακοινώσει την ανάπτυξη ενός 6.4 MVA FCL
του πιο δυνατού σε ολόκληρο τον κόσµο. Αυτό που κάνει τους υπεραγώγιµους FCL να
ξεχωρίζουν είναι η δυνατότητα τους να ανταποκρίνονται µέσα σε µερικά milli - seconds και
να περιορίζουν χιλιάδες αµπέρ ρεύµατος.

1.2. Εκτιµήσεις για την πορεία των υπεραγωγών.

Σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις [5] του Ιουνίου του 2002 από το Conectus Consortium, η
παγκόσµια αγορά υπεραγώγιµων προϊόντων αναµένεται να φθάσει τα $5 δισεκατοµµύρια
δολάρια Αµερικής κατά το έτος 2010 και στα $38 δισεκατοµµύρια δολάρια το έτος 2020. Οι
υπεραγωγοί χαµηλής θερµοκρασίας αναµένονται να συνεχίσουν να έχουν σηµαντικό ρόλο
όπου χρειάζονται ισχυρά πεδία όπως στον MRI και ακόµη στην επιστηµονική έρευνα. Οι
υπεραγωγοί υψηλής θερµοκρασίας αναµένονται να εγκατασταθούν στις νέες βιοµηχανίες. Το
πιο κάτω γράφηµα της εικόνας 1.19 δίνει µια ζωηρή εικόνα των διαφόρων αγορών στις
οποίες αναµένεται να συµβάλλουν οι υπεραγωγοί. Ακόµη έχει ειπωθεί [4] ότι η εισαγωγή των
9
 κεφάλαιο 1

υπεραγωγών στη βιοµηχανία υπόσχεται να κάνει ότι έχει κάνει η οπτική ίνα στις
τηλεπικοινωνίες.

Νέες εφαρµογές των υπεραγωγών θα κάνουν την εµφάνιση τους µε την περαιτέρω αύξηση
της κρίσιµης θερµοκρασίας. Οι υπεραγωγοί που ψύχονται µε υγρό άζωτο έδωσαν τη
δυνατότητα στη βιοµηχανία να χρησιµοποιήσει την υπεραγωγιµότητα µε µεγαλύτερη ευκολία
σε σχέση µε τους υπεραγωγούς που ψύχονται µε υγρό ήλιο. Έτσι λοιπόν µια πιθανή
ανακάλυψη υπεραγωγών µε κρίσιµη θερµοκρασία ίση µε αυτή του περιβάλλοντος θα έχει τη
δυνατότητα να φέρει τις υπεραγώγιµες συσκευές στην καθηµερινή µας ζωή.

Η µελλοντική διείσδυση των υπεραγωγών στη καθηµερινή µας ζωή εξαρτάται επίσης και
από τη βελτίωση στο πεδίο της κρυογονικής ψύξης. Καινούριες, υψηλής αποδοτικότητας
µαγνητοθερµογονικής επίδρασης ουσίες όπως το γαδολίνιο – πυρίτιο - γερµάνιο αναµένονται
να µπούνε στην αγορά σύντοµα. Με τέτοια συστήµατα ψύξης θα διευκολυνθεί η
χρησιµοποίηση των HTS υλικών.

Παρόλα αυτά, χρονικά κενά, µεταξύ ανακαλύψεων και πρακτικών εφαρµογών είναι συχνά
µεγάλα. Για παράδειγµα η ανακάλυψη του Laser στη δεκαετία του 1960, µόλις πρόσφατα έχει
εκτιµηθεί η αξία του µε εφαρµογές όπως στην ιατρική, στις τηλεπικοινωνίες και στα compact
disc players. Έτσι η γρήγορη ανάπτυξη στο πεδίο της υπεραγωγιµότητας κάνει τον καθένα να
πιστεύει ότι οι εφαρµογές των υπεραγωγών περιορίζονται µόνο από τη φαντασία µας και το
χρόνο.

1.3. Εφαρµογές της υπεραγωγιµότητας σε συστήµατα µεγάλης ηλεκτρικής ισχύος.

Όπως αναφέραµε οι εφαρµογές της υπεραγωγιµότητας είναι πολλές, αν και ακόµη

βρισκόµαστε στην αρχή. Επί του παρόντος όµως θα ασχοληθούµε µε τις εφαρµογές της
υπεραγωγιµότητας σε συστήµατα µεγάλης ηλεκτρικής ισχύος. Αυτές µπορούνε ουσιαστικά
να χωριστούνε σε δύο κατηγορίες[2]:

10
 κεφάλαιο 1

1. Υψηλού µαγνητικού πεδίου >1 Tesla εφαρµογές: Γεννήτριες, κινητήρες, αποθήκευση

ενέργειας, Flywheel.

2. Χαµηλού µαγνητικού πεδίου < 1 Tesla εφαρµογές: Καλώδια µεταφοράς ενέργειας,

µετασχηµατιστές ισχύος και περιοριστές ρεύµατος σφάλµατος (FCL).

Στο επίπεδο διανοµής οι FCLs είναι κυρίως σε σχέδια χαµηλού µαγνητικού πεδίου <1 T µε
µερικά FCL στο επίπεδο µεταφοράς και υπόγειας µεταφοράς να φθάνουν σε πεδία > 1Τ.
Μερικές εφαρµογές χαµηλού πεδίου, όπως είναι οι µετασχηµατιστές και τα καλώδια
µεταφοράς εκθέτουν το υπεραγωγό σε υψηλού επιπέδου συνθήκες εναλλασσόµενου
ρεύµατος γραµµής αφού εισέρχονται απευθείας µέσα σε ένα AC σύστηµα. Γι’ αυτό αυτές οι
εφαρµογές απαιτούν ένα υπεραγωγό σχεδιασµένο, ώστε να δέχεται ένα αποδεκτό ποσό
απωλειών λόγω εναλλασσόµενου ρεύµατος. Ακόµη µερικά σχέδια FCL επίσης εκθέτουν τον
αγωγό σε υψηλά εναλλασσόµενα πεδία ρεύµατος γι’ αυτό χρειάζονται αγωγούς µικρών
απωλειών σε AC[2].

Σαν αποτέλεσµα των πιο πάνω περιορισµών που τίθεται ο υπεραγωγός οι εργασίες στις πιο
πολλές εφαρµογές όπου το ac ρεύµα κυριαρχεί, είχαν παραγκωνιστεί µέχρι το 1980, όπου η
θεωρία του ac αγωγού είχε αναπτυχθεί πιο ικανοποιητικά.[2]

Τα καλώδια µεταφοράς εναλλασσόµενου ρεύµατος αποτελούν εξαίρεση λόγω του πολύ

χαµηλού πεδίου (Hop< 0.1Τ) λειτουργίας τους και της ικανότητας να χρησιµοποιούν τη
διαθέσιµη Nb3Sn αγωγό ταινία η οποία επιτρέπει στη µέγιστη συνιστώσα του πεδίου να είναι
παράλληλη µε το επίπεδο της ταινίας.[2]

Ο πίνακας 1.2 παραθέτει µερικά από τα µεγαλύτερα επιτεύγµατα ηλεκτρικής ισχύος τα

οποία κατασκευάστηκαν και επιτυχώς δοκιµάστηκαν µεταξύ των ετών 1970 και 1990
χρησιµοποιώντας υγρό ήλιο, δηλαδή τεχνολογία LTS. Είναι ολοφάνερο από τον πίνακα και
από τις αναφορές των πόλεων του, ότι οι µεγαλύτερες προσπάθειες στον κόσµο
συγκεντρώνονται στις Ηνωµένες Πολιτείες και στην Ιαπωνία.[2]

Πίνακας 1.2
Τα σηµαντικότερα επιτεύγµατα ηλεκτρικής ισχύος τα οποία κατασκευάστηκαν και επιτυχώς
δοκιµάστηκαν µεταξύ των ετών 1970 και 1990 χρησιµοποιώντας υγρό ήλιο δηλαδή τεχνολογία LTS.

Εφαρµογή Επιτεύγµατα Αναφορά

(εµβέλεια, οµάδα)
Γεννήτρια ac 20 ΜVΑ ,GE; 50 MVA,
Hitachi; 12 000 rpm,
Westinghouse/USAF; 300
MVA, USSR;
Κινητήρες 3 250hp, IRD England
1 000hp, US. Navy
Καλώδια µεταφοράς AC 1 000 MVA,138/80KV BNL
Μαγνητική αποθήκευση 30MJ, LANL-Bonnevill Power
ενέργειας
Περιοριστές ρεύµατος ~2ΜVΑ, 3KV, IRD England
Smith et al 1975; Fujino
1983; SM:1983; Laskaris and
Schoch1980;Glebov and
Shaktarin 1983; Blaugh et
al1974;Edmonds 1979
Smith et al 1975, Appleton
1975
Forsyth and Morgan 1983
Rogers 1981; Rogers et al
1985
Raju and Bertram 1982

Μετασχηµατιστές 72 ΚVA, Kyushu Univ. Funaki et al 1988

Μαγνητοϋδροδυναµικά 6T, ANT–CFTF Tullahoma Wang et al 1981

11
 κεφάλαιο 1

1.4. Η ανακάλυψη της υπεραγωγιµότητας υψηλής θερµοκρασίας

Η τεχνική ανάπτυξη και επίδειξη για όλες σχεδόν τις εφαρµογές της υπεραγωγιµότητας
ήταν σχετικά καλή µέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1980. Οι συνθήκες της αγοράς στον
τοµέα της ηλεκτρικής ισχύος ήταν ελαφρώς καλές σ’ όλο τον κόσµο, παρόλα αυτά υπήρχαν
περιορισµένες ικανότητες των βιοµηχανιών για επένδυση σε νέα τεχνολογία.

Ο δισταγµός για επένδυση σε νέα τεχνολογία το οποίο ήταν κάτι κοινό για τις Ηνωµένες
Πολιτείες δεν ήταν όµως φαινόµενο καθολικό έτσι διάφορες ενέργειες ανάπτυξης της
υπεραγωγιµότητας σε θέµατα ισχύος συνέχισαν να ανθίζουν. Η Ιαπωνία επίσηµα προώθησε
το δικό της Super - GM πρόγραµµα το Σεπτέµβρη του 1987 µε το µεγαλύτερο βάρος να το
δίνει στην ανάπτυξη υπεραγώγιµων γεννητριών και άλλων εφαρµογών ηλεκτρικής ισχύος
των οποίων περίµενε να προσφέρει για πώληση στην κοινή αγορά κατά το τέλος του 20 ου
αιώνα (Ogawa 1992).[2]

Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου όταν έγινε η ανακάλυψη της υπεραγωγιµότητας
υψηλής θερµοκρασίας (HTS), η οποία πρόσφερε το πλεονέκτηµα της ψύξης µε τη βοήθεια
του υγρού αζώτου αντί του υγρού ηλίου. Τότε στις Ηνωµένες Πολιτείες υπήρξε µια απότοµη
αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος στις εφαρµογές της υπεραγωγιµότητας µε το Department
of Energy (DoE) και το Defense Advanced Research Agency (DARPA) να παίρνουν το
πρωταγωνιστικό ρόλο για την έρευνα και ανάπτυξη των συστηµάτων ηλεκτρικής ισχύος. Το
1998 το DoE άρχισε το δικό του πρόγραµµα για την υπεραγωγιµότητα σε συστήµατα
ηλεκτρικής ισχύος, του οποίου αρχικά η δουλειά έγινε στα εθνικά εργαστήρια και εστιάστηκε
στην ανάπτυξη συρµάτων και ταινιών HTS υλικών για χρήση σε εξοπλισµό ηλεκτρικής
ισχύος. Αυτό το πρόγραµµα του DoE αναπτύχθηκε και θεµελιώθηκε το 1993 µε το όνοµα
Superconductivity Partnership Initiative (SPI) το οποίο βοηθά στην παγιοποίηση της
βιοµηχανικής ανάπτυξης των συνιστωσών της ηλεκτρικής ισχύος χρησιµοποιώντας HTS
υλικά. Το πρόγραµµα DoE, SPI εγκαινίασε τέσσερις βιοµηχανικού τύπου σχεδιασµούς που
είναι κλειδιά για την ανάπτυξη της υπεραγωγιµότητας σε εφαρµογές ηλεκτρικής ισχύος:

Αυτοί είναι:[2]

1. Επίδειξη ενός 2.4 kV Fault current limiter στο επίπεδο διανοµής από το Lockheed
Martin.

2. Κατασκευή ενός 125 hp ac σύγχρονου κινητήρα από τη Reliance Electric.

3. Ανάπτυξη τεχνολογίας ac γεννήτριας από τη General Electric.

4. Ανάπτυξη ενός 115 kV καλωδίου µεταφοράς από την EPRI.

1.5. Πλεονεκτήµατα των υπεραγώγιµων υλικών υψηλής θερµοκρασίας.

Τα πλεονεκτήµατα που προσφέρονται από τα HTS σύρµατα ή ταινίες σε σχέση µε τα

συµβατικά LTS υλικά που βασίζονται στην ψύξη µε υγρό ήλιο µπορεί να µην είναι
ολοφάνερα. Για µερικές εφαρµογές η επίδραση στην απόδοση της τεχνολογίας HTS που
οφείλεται στη δράση της θερµοκρασίας του υγρού αζώτου µπορεί να είναι ασήµαντη σε
σχέση µε τη LTS τεχνολογία που λειτουργεί στη θερµοκρασία υγρού ηλίου. Για παράδειγµα
σε µια µεγάλη (>100 MVA) AC σύγχρονη µηχανή, η επίδραση στην απόδοση της µηχανής
προέρχεται από την 25-50 φορές µείωση της κατανάλωσης της ισχύος του ψυγείου η οποία
όµως δεν προσφέρει µεγάλο οικονοµικό όφελος, αφού ακόµη και εντελώς εξάλειψη της

12
 κεφάλαιο 1

κατανάλωσης της ισχύος του ψυγείου µπορεί να δείξει µια βελτίωση στην απόδοση της
µηχανής 0.02% για µια µηχανή 300 MVA (Blaugher 1996). Μεγαλύτερης σηµασίας από τη
βελτίωση της απόδοσης είναι ότι η χρήση σε περιβάλλον υγρού αζώτου θα µπορούσε να
οδηγήσει στη µείωση των χρηµατικών κεφαλαίων για το σύστηµα ψύξης και να µειώσει την
πολυπλοκότητα του κρυογονικού σχεδιασµού. Ακόµη µεγαλύτερης σηµασίας µπορεί να είναι
η σχεδιασµένη βελτίωση σε ολόκληρο το κρυογονικό σύστηµα σε σχέση µε την αξιοπιστία
του.[2]

Η απόδοση ενός HTS πηνίου σε περιβάλλον υγρού αζώτου θα δείξει απαράµιλλη

σταθερότητα σε σύγκριση µε ενός LTS πηνίου. Αν ο χαλκός θεωρηθεί να είναι
σταθεροποιητής για ένα HTS αγωγό η συγκεκριµένη θερµότητα απορρόφησης για τον αγωγό
θα ήταν περίπου τρεις τάξης µεγέθους µεγαλύτερη από ένα συµβατικό LTS αγωγό µε
σταθεροποιητή χαλκό. Έτσι ο HTS αγωγός θα ήταν χωρίς αµφιβολία πιο σταθερός ακόµη και
για µια πιθανή µείωση του ρεύµατος λόγω της αύξησης της αντίστασης από το περίβληµα του
χαλκού. Επίσης η κρίσιµη ροή της θερµότητας του υγρού αζώτου είναι µεγαλύτερη κατά µια
τάξη µεγέθους από του ηλίου. Ο συνδυασµός αυτών των θερµικών ιδιοτήτων θα αυξήσει
ακόµη περισσότερο τη σταθερότητα λειτουργίας για ένα πηνίο µε οξείδιο (ΗΤS) σε σύγκριση
µε µια LTS κατασκευή. Έτσι θα είναι δυνατό να διατηρηθεί αδιαβατική σταθερότητα σε
νηµατοειδή µεγέθη σε πολλές τάξεις µεγέθους µεγαλύτερες από ότι στους LTS αγωγούς.
Αυτή η ικανότητα των HTS αγωγών να ανέχονται την κίνηση του αγωγού που οφείλεται στις
δυνάµεις Lorentz µπορεί να βελτιωθεί και στους LTS αγωγούς (Blaugher).

Αυτοί οι παράγοντες, ακόµη συµβάλουν στο τα HTS πηνία να είναι πιο ανεκτικά στις
απώλειες εναλλασσόµενου ρεύµατος. Η αύξηση της ανοχής σε ac είναι ακόλουθο
αποτέλεσµα της ικανότητας να ανέχονται µεγαλύτερες θερµοκρασιακές µεταβολές κατά την
διάρκεια των παροδικών µεταβολών του ac. Αυτό θα είναι κυρίως εφαρµόσιµο σε εφαρµογές
ac σύγχρονων κινητήρων και γεννητριών.

Αναφορικά µε το ac σε κατάσταση ισορροπίας που χρησιµοποιείται στις γραµµές

µεταφοράς και τους µετασχηµατιστές θα εξακολουθεί να ζητά αγωγούς χαµηλής απώλειας σε
ac για να ελαχιστοποιήσει το φορτίο που θα καταναλώνεται σε θερµότητα και να
µεγιστοποιήσει έτσι την απόδοση λειτουργίας. Η µικρή βελτίωση στην απόδοση αυτών των
εφαρµογών (0.1-0.2%) θα ανατραπεί αν οι υψηλές απώλειες σε ac εξαλειφθούν.[2]

Βασικά τα πλεονεκτήµατα που προσφέρουν τα υλικά HTS στο ηλεκτρικό σύστηµα

είναι[3]:

• Αυξηµένη απόδοση ενέργειας (µειώνει τις απώλειες).

• Μειώνει το µέγεθος του απαραίτητου τεχνολογικού εξοπλισµού.

• Μειώνει τις εκποµπές ακτινοβολίας (πιο φιλικό στο περιβάλλον).

• Αυξάνει τη σταθερότητα και την αξιοπιστία.

• Ελαστικότητα στη διαχείριση φορτίου και την αποστολή ηλεκτρισµού.

Όλα αυτά τα ωφελήµατα από την χρήση HTS υλικών έχουν ένα κοινό αποτέλεσµα:
Μικρότερες απώλειες ηλεκτρισµού και λιγότερη περιβαλλοντική ρύπανση.

13
 κεφάλαιο 1

1.6. Απαιτούµενη επίδοση και κόστος των HTS εφαρµογών ισχύος.

Ο πίνακας 1.3 συγκρίνει διάφορες εφαρµογές ηλεκτρικής ισχύος αναφορικά µε τις

απαραίτητες επιδόσεις των HTS συρµάτων ή ταινιών για τα πρότυπα αλλά και για τα τελικώς,
εµπορικά προϊόντα όπως αυτά που προσδιορίζονται για τη βιοµηχανία. (Το ρεύµα, το πεδίο, η
απαραίτητη µηχανική αντοχή µπορούσε να εφαρµοστεί αντίστοιχα και για LTS αγωγούς). Οι
θερµοκρασίες που είναι στο πίνακα εφαρµόζονται µόνο για HTS σύρµατα. Για LTS σύρµατα
πρέπει να λειτουργούν για θερµοκρασίες 4.2 – 8 Kelvin.

Η τελευταία στήλη του πίνακα 1.3 παραθέτει το επιθυµητό κόστος των HTS αγωγών σε
$/kΑm. Οι τιµές κόστους πηγάζουν από νεότερες παρατηρήσεις που δείχνουν ότι ένα
υπεραγώγιµο πηνίο έχει κόστος το οποίο εξαρτάται µόνο από τις αµπεροστροφές, για
δεδοµένο πηνίο ή καλώδιο, πράγµα που αποτελεί σοβαρό πλεονέκτηµα σε σχέση µε το
συνηθισµένο αγωγό από χαλκό.

Πίνακας 1.3
Εφαρµογές της υπεραγωγιµότητας υψηλής θερµοκρασίας-Απαιτήσεις επίδοσης βιοµηχανικών
συρµάτων

Εφαρµογή Βιοµηχανικοί στόχοι των συσκευών

Α/Α Jc Πεδίο Θερµοκρασία Ic Μήκος Μηχα- ∆ιάµε- Κόστος
(A/cm) Τ λειτουργίας(Κ) (A) σύρµατος νική τρος $/κAm
(m) τάσης περιέ-
% λιξης
Μεγάλος 105 2-4 25-77 100- 1000 0.2- 0.05 10
κινητήρας 500 0.3
1000 hp
Kινητήρας 125 1.5 x 1 27 75-80 ~300 - 0.01 10-100
4
hp 10
Γεννήτρια 5 4-5 20-50 500- 500- 0.2 0.1 10
100MVA x104 a 1000 1000
SMES (1MWh) 105 5-10 20-77 104 1000 0.2 1 2-5
4
Καλώδιο 10 – <0.2 65-77 25-30 100 0.4 2c 10-100
µεταφοράς 105 b

Μετασχηµατι- 104 – 0.1 20-77 200- 1000 0.2 0.2 10

στής 105 1400
FCL 104 – 0.3- 40-77 103- 1000 0.2 0.1 10-30
105 3 104

α. Πυκνότητα ρεύµατος για κάθε HTS νηµάτιο ξεχωριστά.

b. Ρεύµα για κάθε σύρµα ξεχωριστά (καλώδια διανοµής µε πολλαπλά σύρµατα απαιτούν ρεύµα γύρω στα 10 kΑ).
c. Απαιτήσεις καλωδίου.

Προς το παρόν το κόστος των συµβατικών LTS Nb-Ti συρµάτων είναι γύρω στα ~$2/kAm.
Το Nb3Sn κοστίζει δύο ως πέντε φορές περισσότερο ανάλογα αν ο αγωγός είναι πολύ-
νηµατοειδής ή ταινία. Το χαµηλότερο κόστος που παρατίθεται στο πίνακα 1.2 για τα
συστήµατα HTS είναι $10/kAm .Η τιµή αυτή είναι περίπου ίση µε το κόστος του Nb3Sn και
έχει γίνει αποδεκτό από τους ειδικούς των βιοµηχανιών για όλες τις εφαρµογές ηλεκτρικής
ισχύος.[2]

Το παρόν κόστος για ένα σύρµα Bi, το οποίο έχει πολύ χαµηλότερα επίπεδα απόδοσης από
ένα Nb3Sn, είναι τουλάχιστο 1 ως δύο τάξεις µεγέθους µεγαλύτερο από το κόστος για το
Nb3Sn. Παρόλα αυτά το προς το παρόν ακριβό κόστος των HTS αγωγών δε θα περιορίσει τις
προσπάθειες να κατασκευαστούν και να παρουσιαστούν διάφορες εφαρµογές οι οποίες
14
 κεφάλαιο 1

πρωτοεµφανίστηκαν σε πρόσφατες δοκιµές όπως: Μιας HTS γραµµής µεταφοράς (Scudiere

1996), ενός περιοριστή σφάλµατος ρεύµατος (Leung et al 1996) και ενός HTS σύγχρονου
κινητήρα (Schiferl, Zhang, Shoykhet et al 1996, Schiferl, Zhang, Driscoll et al 1996).

Η εµπορευµατοποίηση, δηλαδή η εµπορική τιµή για όλες τις εφαρµογές αυτές απαιτεί µια
πιο χαµηλή τιµή, ώστε ο υπεραγώγιµος εξοπλισµός να γίνει συναγωνιστικός στο κόστος σε
σχέση µε το συµβατικό µη υπεραγώγιµο εξοπλισµό (Βray 1995).

Πίνακας 1.4
Σύγκριση των εφαρµογών ηλεκτρικής ισχύος µε τη χρήση υπεραγωγιµότητας σε σχέση µε τις
συµβατικές τεχνολογίες

Υπεραγώγι- Επίδοση Αξιοπιστία Απόδοση Χρόνος Κόστος

µες συστήµατος και λειτουργίας Εγκατάστα-
εφαρµογές συντήρηση σης1
ηλεκτρικής
ισχύος
AC Βελτιωµένη Υπερέχει Μεγαλύτερη Μεγαλύτε- Ίσο ή
σύγχρονες στάσιµη και κατά 0.5-1% ρος µεγαλύτερο
γεννήτριες µεταβατική
λειτουργία
AC Καµία Υπερέχει Μεγαλύτερη Μεγαλύτε- Μεγαλύτερο
σύγχρονος αλλαγή κατά 1-2% ρος
κινητήρας
AC υπόγεια ∆ιπλάσια Υπερέχει Λίγο Μεγαλύτε- Μεγαλύτερο
µεταφορά ικανότητα καλύτερη ρος
ενέργειας µεταφοράς
FCL για Μειώνει τα Συγκρίσιµο Καλύτερη Μεγαλύτε- 2-10 φορές
µεταφορά µεταβατικά µε διακόπτες ρος από το κόστος
και διανοµή ρεύµατα ισχύος διακόπτες των ∆.Ι
ισχύος
Μετασχηµα- Καµία Υπερέχει Ελαφρός Μεγαλύτε- Μεγαλύτερο
τιστές για αλλαγή2 καλύτερη ρος
µεταφορά κατά 0.1-
και διανοµή 0.2%3
SMES Βελτιώνει Υπερέχει Καλύτερη Μεγαλύτε- Μεγαλύτερο
την ποιότητα ρος
ισχύος

15
 κεφάλαιο 1

1. Συµπεριλαµβάνει το κόστος µονάδας, τοποθέτηση και υποστήριξη συστήµατος, ψυγείο

κ.τ.λ. σε σχέση µε το συµβατικό κόστος.
2. Μπορεί να χρειάζεται επιπρόσθετα στοιχεία όπως διακόπτες ισχύος ή περιοριστές
ρεύµατος.
3. Χρειάζεται αγωγό χαµηλών ac απωλειών.

Ο πίνακας 1.4 συγκρίνει τις παραµέτρους κλειδιά τις οποίες η εταιρία ηλεκτρισµού θα
χρησιµοποιήσει για να εκτιµήσει την αγορά µιας υπεραγώγιµης συσκευής σε σχέση µε άλλες
υπάρχουσες εναλλακτικές τεχνολογίες. Αυτός ο πίνακας συγκρίνει όλες τις εφαρµογές που
έχουν σχέση µε την υπεραγωγιµότητα σε συστήµατα ηλεκτρικής ισχύος, µε αναφορά στην
επίδοση του συστήµατος, την αξιοπιστία και τη συντήρηση, την απόδοση, το χρόνο και το
κόστος λειτουργίας σε σχέση µε τις άλλες ανταγωνιστικές τεχνολογίες.

Παρόλο που κάθε εταιρία ηλεκτρισµού θα προσεγγίσει τις ανάγκες της διαφορετικά και θα
κάνει µια εκτίµηση µιας εφαρµογής σύµφωνα µε διαφορετικές προτεραιότητες, ίσως και µε
άλλες παραµέτρους που δε βάλαµε στον πίνακα 1.4 όπως είναι η επίδραση στο περιβάλλον,
για να πάρει µια απόφαση, αλλά παρόλα αυτά µερικές παράµετροι φαίνονται να είναι
σηµαντικές για όλες τις δηµόσιες υπηρεσίες.

Οι εταιρίες ηλεκτρισµού είναι υπερβολικά ευαίσθητες όσο αφορά το κόστος, έτσι το κόστος
κύκλου ζωής είναι ένα από τα σηµαντικότερα στοιχεία της εκτίµησης τους για την εκλογή
προϊόντος. Ακόµη οι απαιτήσεις λειτουργίας του υπεραγώγιµου εξοπλισµού πρέπει να
ικανοποιούν το δικό τους τρόπο συντήρησης και παροχής εργασιών και έτσι πρέπει να είναι
παρόµοιος µε τον τρόπο των υφιστάµενων εξοπλισµών τους. Επίσης η αξιοπιστία, το κόστος
και χρόνος συντήρησης πρέπει να είναι συγκρίσιµος µε του εξοπλισµού που είχαν µέχρι
τώρα. Οι δηµόσιες υπηρεσίες πρέπει ακόµη να είναι ικανές να χειριστούν το νέο
υπεραγώγιµο εξοπλισµό γι’ αυτό πρέπει να γίνει εκπαίδευση του προσωπικού από
ειδικευµένα άτοµα.

Παρόλο που γίνεται αναφορά για βελτιωµένη αποτελεσµατικότητα µε τη χρήση

υπεραγώγιµων συσκευών, το οποίο είναι γενικά κάτι το επιθυµητό, οι βιοµηχανίες
κατασκευής υπεραγώγιµων συσκευών δεν µπορούν να προβλέψουν µε µεγάλη ακρίβεια την
αξιοπιστία και τις ανάγκες συντήρησης των συσκευών τους, λόγω της ανεπαρκής πείρας, που
έχουν αφού οι συσκευές αυτές είναι κάτι το εντελώς πρωτόγνωρο.

Από τον πίνακα 1.4 είναι ολοφάνερο ότι οι εφαρµογές της υπεραγωγιµότητας προσφέρουν
µεγαλύτερη ζωή λειτουργίας απ’ ότι οι αντίστοιχες συµβατικές. Αυτό οφείλεται στην
αποσύνθεση της µόνωσης των αγωγών που οφείλεται στη θερµική γήρανση πράγµα το οποίο
συµβαίνει σε αµελητέο βαθµό στις κρυογονικές εφαρµογές. Για παράδειγµα η µόνωση του
υπεραγώγιµου δροµέα µιας γεννήτριας ή κινητήρα δε θα αποσυντίθεται, πράγµα που σηµαίνει
ότι η συνήθης συντήρηση στα τυλίγµατα δε θα χρειάζεται κατά τη διάρκεια των 30-40 ετών
λειτουργίας της µηχανής.

Με την απουσία του φαινοµένου της θερµικής γήρανσης το κόστος ζωής βελτιώνεται
ανάλογα µε την εφαρµογή. Το κόστος ζωής όπως εκτιµάται από τις υπηρεσίες περιλαµβάνει
το κόστος της συσκευής, το κόστος εγκατάστασης, το κόστος λειτουργίας, το λεγόµενο
κόστος συντήρησης και την ετήσια επιθεώρηση. Το σύνολο µετά εκτιµάται για ένα χρονικό
διάστηµα ζωής 30-40 χρόνια. Η επιτυχία των εφαρµογών της υπεραγωγιµότητας εξαρτάται
πολύ στο αν παρουσιάζουν κόστος κύκλου ζωής ίσο ή καλύτερο από τον αντίστοιχο των
συµβατικών.

16
 κεφάλαιο 1

Γενικά οι άνθρωποι των επιχειρήσεων ηλεκτρισµού αποδέχονται τις προβλέψεις για

καλύτερη απόδοση και χαµηλότερο κόστος κύκλου ζωής της τεχνολογίας των υπεραγωγών
και κατανοούν πλήρως το πλεονέκτηµα της µεγαλύτερης αξιοπιστίας και λιγότερης
συντήρησης. Γι’ αυτό το λόγο τα πλεονεκτήµατα αυτά αποτελούν το κλειδί για την
προτίµηση των υπεραγώγιµων από τις συµβατικές συσκευές.

Οι υπεραγώγιµες συσκευές όµως προς το παρόν έχουν το µειονέκτηµα έναντι των

συµβατικών ότι έχουν υψηλότερο κόστος αρχικής τιµής αγοράς. Όµως λόγω των λιγότερων
απωλειών που παρουσιάζουν, η διαφορά στην τιµή σε σχέση µε το συµβατικό εξοπλισµό, θα
αποσβεστεί σε γρήγορο χρονικό διάστηµα.

1.7. Μεγάλα οφέλη από τη χρήση υπεραγωγών στο ηλεκτρικό σύστηµα ισχύος.

Η επίδραση και τα οφέλη από την ολοκληρωµένη εφαρµογή των υπεραγωγών στα
ηλεκτρικά συστήµατα ισχύος µπορεί να υπολογιστούν µε µια απλή ανάλυση του κάθε τοµέα
του ηλεκτρικού συστήµατος. Το ηλεκτρικό σύστηµα ισχύος µπορεί να παρουσιαστεί στο πιο
κάτω διάγραµµα που αρχίζει από την είσοδο του καυσίµου, µετά τη µετατροπή της µηχανικής
σε ηλεκτρική, ακολούθως απεικονίζει τη µεταφορά και διανοµή της ενέργειας και τέλος
φθάνει στο τελικό καταναλωτή. Ο κύκλος µε τη χειρότερη απόδοση είναι η µετατροπή

του καυσίµου σε θερµική ενέργεια ατµού και έχει 30-50% απόδοση. Για παράδειγµα το
ηλεκτρικό σύστηµα των Η.Π.Α προς το παρόν χρησιµοποιεί ~32 Quads(Q) στη φάση
καυσίµου και παραδίδει στο τελικό καταναλωτή µόνο ~10Q. Ας σηµειωθεί ότι ένα Quad
ενέργειας (1015Btu) αντιπροσωπεύει ~$20 δισεκατοµµύρια δολάρια για λιανική πώληση µε
χρέωση $0.07/kwh.[3]

Όλοι ηλεκτρικοί κινητήρες υπολογίζεται ότι απαιτούν το ~64% της ηλεκτρικής ζήτησης
στις Η.Π.Α. (Παρόµοια ποσοστά ισχύουν για το ηλεκτρικό σύστηµα κάθε χώρας) το οποίο
είναι προς το παρόν 6.4Q. Οι µεγάλοι κινητήρες (>1000hp) έχουν το 50% της ολικής
κατανάλωσης. Αν υποθέσουµε ουσιαστική εισαγωγή µεγάλων υπεραγώγιµων κινητήρων τα
17
 κεφάλαιο 1

επόµενα 10-20 χρόνια, οι οποίοι έχουν βελτίωση απόδοσης ~2% (συµπεριλαµβανοµένου και
του συστήµατος ψύξης), τότε το ηλεκτρικό κόστος θα µειωθεί και θα παρουσιάζει 0.1Q ή ~
$2 δισεκατοµµύρια / έτος εξοικονόµηση. Ένα ισοδύναµο ποσό ~ $2 δισεκατοµµύρια / έτος
µεταφράζεται σε εξοικονόµηση καυσίµων και µείωση των εκποµπών απορριµµάτων για το
δηµόσιο δίκτυο ή άλλους παραγωγούς ενέργειας.

Στον τοµέα µεταφοράς και διανοµής, έχουµε οικονοµικό όφελος µε µια µείωση των
απωλειών 7-10% χάρις τη χρησιµοποίηση τεχνολογίας υπεραγωγών κάτι το οποίο είναι πολύ
ελκυστικό. Η εξοικονόµηση γίνεται κυρίως στο τοµέα διανοµής. Παρόλα αυτά προ το παρόν
είναι πολύ δύσκολη η αντικατάσταση των παρόντων εναέριων γραµµών µε υπεραγώγιµα
καλώδια σε ευρεία κλίµακα.

Μια συµβατική εναέρια γραµµή στοιχίζει ~$100 000/µίλι ενώ ένα υπεραγώγιµο καλώδιο
της ίδιας ικανότητας µεταφοράς στοιχίζει ~$1.5-2 εκατοµµύρια /µίλι. Έτσι λοιπόν η
αναβάθµιση ή η αντικατάσταση του παρόντος δικτύου µε υπεραγώγιµα καλώδια θα οδηγήσει
σε τεράστιους προϋπολογισµούς. Στην Αµερική υπολογίζεται ότι θα φθάσει τα $40
εκατοµµύρια / έτος µόνο για το σύστηµα µεταφοράς.

Στον τοµέα µεταφοράς και διανοµής, οι δηµόσιες υπηρεσίες ηλεκτρισµού δείχνουν

ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις δυναµικές εφαρµογές των υπεραγωγών χρησιµοποιώντας
υπεραγώγιµους FCLs (SCFCLs) και µετασχηµατιστές. Οι SCFCLs περιορίζουν τα ρεύµατα
σφάλµατος σε πολύ µικρό χρόνο και σε πολύ µεγάλες εντάσεις έτσι που καµία άλλη
τεχνολογία δεν µπορεί προς το παρόν να κάνει την ίδια δουλειά τόσο αποτελεσµατικά.

Ακόµη πρόσφατες παρουσιάσεις HTS µετασχηµατιστών έχουν εντυπωσιάσει µε την

οικονοµική και περιβαλλοντική επίδοση τους που είναι σαφώς ανώτερες από των
συµβατικών. Μια ανάλυση µε τη χρησιµοποίηση HTS µετασχηµατιστών σ’ όλο το σύστηµα
για ισχύς > 30MVA, έχει δείξει ότι µπορεί να µειώσει τις απώλειες διανοµής που είναι 4%-
5% κατά το µισό δηλαδή 2-2.5%. Ακόµη αυτή η µείωση αντιστοιχεί σε εξοικονόµηση
ενέργειας και συγκεκριµένα στις Η.Π.Α. φθάνει τα 0.2 Q ενέργειας ή τα $4 δισεκατοµµύρια
/έτος σε λιανική πώληση. Εκτός αυτών γίνεται εξοικονόµηση καυσίµων και µείωση των
απορριµµάτων.

Ας σκιαγραφήσουµε την καθαρή επίδραση της υπεραγώγιµης τεχνολογίας στα υπάρχοντα

και στα µελλοντικά ηλεκτρικά συστήµατα ισχύος. Σαν ενδεικτικό και αντιπροσωπευτικό
παράδειγµα θεωρούµε το ηλεκτρικό σύστηµα των Η.Π.Α.

Η καθολική εγκατάσταση υπεραγώγιµων γεννητριών τα επόµενα 10-20 χρόνια θα οδηγήσει

σε βελτίωση της απόδοσης γύρω στο 0.8% και προκαλέσει εξοικονόµηση ενέργειας 0.1Q.

Στον τοµέα µεταφοράς και διανοµής, κυρίως λόγω της εγκατάστασης υπεραγώγιµων
µετασχηµατιστών θα δούµε µια καθαρή µείωση των απωλειών µεταφοράς γύρω στο 2% που
αντιστοιχεί σε 0.2Q εξοικονόµηση ενέργειας.

Στον τοµέα κατανάλωσης µε τη χρήση µεγάλων υπεραγώγιµων κινητήρων θα δούµε

εξοικονόµηση ενέργεια 0.1Q.

Η συνολική ηλεκτρική εξοικονόµηση ενέργειας θα είναι 0.4Q που αντιστοιχεί σε ~$8

δισεκατοµµύρια / έτος σε τιµή λιανικού κόστους. Το ισοδύναµο της εξοικονόµησης
ηλεκτρικής ενέργειας αντιστοιχεί σε εξοικονόµηση καύσιµων πρώτων υλών περισσότερο από
1.0 Q το οποίο µεταφράζεται σε εξοικονόµηση πάνω από $2 δισεκατοµµύρια / έτος. Επίσης η
εξοικονόµηση 1.0 Q καυσίµων θα µειώσει τις εκποµπές απορριµµάτων. Συγκεκριµένα έχουµε

18
 κεφάλαιο 1

µείωση 238 000 µετρικούς τόνους ΝΟx, 412 000 µετρικούς τόνους SΟx και 68 530 000
µετρικούς τόνους CO2, που αντιστοιχούν σε εξοικονόµηση 18 690 000 µετρικών τόνων
άνθρακα.

Εκτός αυτών έχουµε και επιπλέον εξοικονόµηση όσο αφορά τους φόρους. Έτσι έχουµε
εξοικονόµηση για το SΟx ~$100/ µετρικό τόνο, σύνολο $400 εκατοµµύρια / έτος και ~$100/
µετρικό τόνο φόρο για τον άνθρακα, σύνολο $2.7 δισεκατοµµύρια/ έτος εξοικονόµηση φόρων
για τον άνθρακα. Τα τελευταία ποσά πρέπει να προστεθούν στο λιανικό κόστος, έτσι έχουµε
συνολική εξοικονόµηση ~$11 δισεκατοµµυρίων / έτος.

Οι πιο πάνω παρατηρήσεις οδηγούν στις πιο κάτω εισηγήσεις:

• Η βιοµηχανία και η κυβέρνηση πρέπει να υποστηρίξουν την HTS τεχνολογία.

• Η επίδοση των HTS συρµάτων πρέπει να αυξηθεί σε µεγαλύτερες θερµοκρασίες µε

λιγότερες AC απώλειες και το κόστος πρέπει να µειωθεί κάτω από $10/κΑm.

• Η ψύξη των HTS υλικών πρέπει να σχεδιαστεί κατάλληλα για χρησιµοποίηση στο
δηµόσιο δίκτυο.

• Πρέπει να γίνουν παρουσιάσεις των υπεραγώγιµων ηλεκτρικών πρωτοτύπων στις

δηµόσιες υπηρεσίες ηλεκτρισµού.

• Η υπεραγώγιµη τεχνολογία πρέπει να γίνει πιο αποδοτική για να βελτιώσει την απόδοση
του ηλεκτρικού συστήµατος.

1.8. ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1 ου

[1] Applications of Superconductors.

http://www.ornl.gov/reports/m/ornlm3063r1/pt4.html

[2] Chapter 2: Superconducting Electric Power Applications.

http://wtec.org/loyola/scpa/02_03.htm

[3] Superconductivity for electric systems / publications.

http://www.eere.energy.gov/superconductivity/perspectives.html

[4] Superconductors power up.

http://www.memagazine.org/backissues/january99/features/superpower/superpower.html

[5] Uses of superconductors.

http://superconductors.org/Uses.htm

[6] Inside the RHIC tunnel.

http://www.bnl.gov/rhic/inside_1.htm

[7] Superconductivity for electric systems /Superconductor Uses.

http://www.eere.energy.gov/superconductivity/about.html

19
 κεφάλαιο 2

2.1. Εισαγωγή στα HTS καλώδια.

Με υψηλότερη ικανότητα µεταφοράς, χαµηλότερες απώλειες, και χαµηλότερες λειτουργικές

δαπάνες τα HTS καλώδια είναι ανώτερα από τα συµβατικά καλώδια χαλκού για σχεδόν όλες τις
εφαρµογές. Με την ίδια εγκάρσια τοµή, αλλά ουσιαστικά ελαφρύτερα, η ικανότητα µεταφοράς
τους είναι πέντε φορές υψηλότερη. Μέσο της χρήσης των υπεραγωγών, οι ηλεκτρικές απώλειες
(συµπεριλαµβανοµένων των κρυογόνων συστηµάτων) µειώνονται στο ένα δέκατο όταν
συγκρίνονται µε τις απώλειες στα AC καλώδια ρεύµα-χαλκού και µε µηδέν όταν συγκρίνονται µε
τα DC καλώδια ρεύµα-χαλκού. Αυτό οδηγεί στην τεράστια εξοικονόµηση και αποδοτικότερη
χρήση των πρώτων υλών. Οι µικρότερες διαστάσεις, το ελαφρύτερο βάρος και η υψηλότερη
ικανότητα µεταφοράς ευκολύνουν την εγκατάστασης τους. Συνολικά αυτά τα οφέλη οδηγούν
στο µειωµένο κόστος του συστήµατος για τα ΗΤS καλώδια σε σύγκριση, µε τα συµβατικά
καλώδια.[1]

Με τη χρησιµοποίηση του υγρού αζώτου ως ψυκτικό µέσο, αντί του λαδιού, το σύστηµα ψύξης
γίνεται φιλικό προς το περιβάλλον .Λόγω της οµοαξονική δοµή τους (ο ένας αγωγός διαβιβάζει
το ρεύµα µπροστά και ο άλλος το επιστρέφει) τα HTS καλώδια δεν εκπέµπουν
ηλεκτροµαγνητικά πεδία, αντίθετα από τα συµβατικά καλώδια χαλκού. Στις µεγάλες πόλεις η
ζήτηση για το ρεύµα συνεχίζει να αυξάνεται. Τα δυναµικά των µονάδων, προς το παρόν στα
διαθέσιµα συµβατικά δίκτυα καλωδίων χρησιµοποιούνται στο µέγιστο των δυνατοτήτων τους,
έτσι παραδείγµατος χάριν στο Τόκιο, σκοπεύουν να τα αντικαταστήσουν µε HTS καλώδια. Η
διαδικασία εγκατάστασης των HTS καλωδίων είναι βασικά η ίδια µε αυτή των συµβατικών και
γίνεται εύκολα και γρήγορα.

2.1.1. Υποβρύχια καλώδια

Το πέρασµα µε καλώδια των περιοχών της φυσικής οµορφιάς απαιτεί όλο και περισσότερο τα
υπόγεια καλώδια αντί των υπερυψωµένων γραµµών, όπως και στο επίπεδο HV (υψηλών τάσεων)
και EHV (υπερυψηλών τάσεων).Παρόλα αυτά, στις θαλάσσιες διασταυρώσεις, οι συνθήκες στο
βυθό µπορεί να είναι δύσκολες, µε τα παχιά στρώµατα της θαλάσσιας λάσπης που ενεργούν ως
θερµικό µονωτικό γύρω από ένα συµβατικό καλώδιο. Αυτό µειώνει την ικανότητα ισχύος των
συµβατικών καλωδίων από 30-40 %. Εδώ, η εσωτερική ψύξη και η απουσία θερµικών εκποµπών
που συνδυάζονται µε τις χαµηλές απώλειες κάνουν το HTS καλώδιο µια ανταγωνιστική
εναλλακτική λύση. Επιπλέον, το ένα HTS καλώδιο µπορεί να αντικαταστήσει δύο συµβατικά
καλώδια µε το όφελος της µειωµένης ζηµίας ανασκαφής στις ευαίσθητες περιοχές και του
µειωµένου κόστους (Βλέπε εικόνα 2.2).
21
 κεφάλαιο 2

2.1.2. Τα πλεονεκτήµατα των HTS καλωδίων έναντι των συµβατικών είναι[1]:

• Ότι καµία επιπρόσθετη διαδροµή δεν είναι απαραίτητη για να αυξήσει την ικανότητα
µεταφοράς του ηλεκτρικού δικτύου.

• Υψηλότερη ικανότητα µεταφοράς ισχύος µε ουσιαστικά µικρότερες απώλειες.

• Καµία περαιτέρω άδεια για το έδαφος που χρησιµοποιείται για την εγκατάσταση των
καλωδίων δεν πρέπει να αποκτηθεί.

• Ότι τα HTS καλώδια µπορούν να χρησιµοποιηθούν στις θέσεις, όπου προηγουµένως τα

ηλεκτροµαγνητικά πεδία απέτρεψαν την καλωδίωση.

• Αυξανόµενη ευελιξία ολόκληρου του δικτύου.

• Καµία θέρµανση του εδάφους.

• Μείωση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας.

Στο παγκόσµιο ηλεκτρικό δίκτυο που αποτελείται από περισσότερα από 130 000 χιλιόµετρα
ηλεκτρικών υπόγειων καλωδίων, τα HTS καλώδια θα µπορούσαν να γίνουν ένα τεράστιο
πλεονέκτηµα για ολόκληρη τη βιοµηχανία, για διάφορους λόγους: η βιοµηχανία συνεχίζει να
µεγαλώνει, η ζήτηση της για καθορισµένη ενέργεια υπό µορφή ρεύµατος συνεχίζει να αυξάνεται,
η ανάγκη για ευελιξία αυξάνει και η ασφαλής παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος απαιτείται όλο και
περισσότερο.

22
 κεφάλαιο 2

Οι συµβατικές υπόγειες γραµµές για τη µεταφορά ρευµάτων έχουν χτιστεί, προκειµένου να

παράσχουν στις πόλεις ένα αρκετά υψηλό ποσό ενέργειας. Τα συµβατικά καλώδια
χρησιµοποιούνται συνήθως µεταξύ 40 και 600 MVA, και µιας ηλεκτρικής τάσης από 20 έως 380
kV. Τα σηµερινά υπόγεια δίκτυα περιορίζονται από το µέγεθος τους και την ικανότητα
µεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας που µπορούν να µεταφέρουν και εποµένως δεν µπορούν να
εκπληρώσουν τις µελλοντικές απαιτήσεις ζήτησης. Μόνο τα HTS καλώδια προς το παρόν
προσφέρουν µια λύση που να ικανοποιεί τις ανάγκες µας.

2.2 HTS καλώδια µεταφορών ισχύος.

Οι σηµαντικότεροι φορείς στην ανάπτυξη των καλωδίων µεταφορών ισχύος χρησιµοποιώντας

τους υψηλούς υπεραγωγούς θερµοκρασίας είναι οι εταιρίες Pirelli και Southwire στις Ηνωµένες
Πολιτείες Siemens, Pirelli, και BICC στην Ευρώπη και η Sumitomo Electric Corperation,
Furukawa, και Fujikura στην Ιαπωνία. Στον πιο κάτω πίνακα φαίνονται οι διάφορες προσπάθειες
για κατασκευή HTS καλωδίων.

Πίνακας 2.1
Παρουσιάσεις εργασιών των HTS καλωδίων[5]

Συµµετοχές Τάση Ρεύµα Μήκος καλωδίου

(KV) (KA) (Meters)

EPRI, Pirelli, DOE 115 2 50

DOE, IGC, Southwire 12 1.25 5
Tokyo Electric Power, Sumitomo 66 1 30
Electricitι de France, Pirelli 225 3 50
Pirelli, Siemens 110 2 50
NKT Cables, Nordic Superconductor 60 2 30
Technologies A/S, Danmarks
Tekniske Universitet, and other
Companies and Utilities
ENEL SpA, Pirelli, Edison SpA 132 3 30
EPRI, Pirelli, DOE, Detroit Edison 24 2.4 120
Southwire, DOE, ORNL 1 2.5 1.25 30

Ο υποσταθµός του Ντητρόιτ Edison Frisbie είναι η περιοχή της πρώτης εγκατάστασης και
επίδειξης ενός υπόγειου HTS καλωδίου σ’ ένα δίκτυο των ΗΠΑ. Τρία καλώδια 400-ποδιών
εγκαταστάθηκαν µέσα σε υπόγειους αγωγούς αέρα µε 4-ίντσες-διαµέτρο κατά τη διάρκεια του
καλοκαιριού του 2001 από την οµάδα Pirelli/Ντητρόιτ Edison. Όλα τα άλλα εξαρτήµατα των
καλωδίων, συµπεριλαµβανοµένου του κρυογόνου συστήµατος, ολοκληρώθηκαν κατά το τέλος
του 2001. Οι συµµετέχοντες στο Ντητρόιτ Edison Superconducting Cable Demonstration
πρόγραµµα ανάφεραν στις 16 Ιανουαρίου ότι το πρόγραµµα δοκιµάζει µια καθυστέρηση στην
ολοκλήρωση. Σε µια δήλωση, η Pirelli είπe ότι δεν αναµένει την πιστοποίηση της λειτουργικής
ικανότητας του συστήµατος να ολοκληρωθεί πριν το τέλος του 2002. Η Pirelli πρόσθεσε, εν
τούτοις, ότι "προσδοκάται ότι τα στοιχεία ως αποτέλεσµα των δοκιµών θα παράσχουν µια σαφή
εικόνα της κατάστασης και θα επιδράσουν στη δηµιουργία ενός νέου χρονικού προγράµµατος
κατά τη διάρκεια του δεύτερου τετάρτου του 2002."

23
 κεφάλαιο 2

Η Pirelli σηµειώνει ότι στα χαµηλά επίπεδα κενού που παρατηρούνται σε δύο από τους
κρυοστάτες συστήµατος HTS καλωδίων, σε διευθετηµένες προκαταρκτικές δοκιµές
επιβεβαίωσαν την παρουσία διαρροών στο κενό. Όλα τα συστατικά του συστήµατος ήταν
κατάλληλα στο εργοστάσιο πριν σταλούν και συγκεντρωθούν στο πεδίο τοποθέτησης τους. Η
Pirelli προσθέτει ότι πραγµατοποιεί τις συστηµατικές δοκιµές για να εντοπίσει την προέλευση
του προβλήµατος και αναπτύσσει τις διαδικασίες για να καθορίσει τις διάφορες διαφορετικές
πιθανές πηγές των διαρροών. Οι πελάτες που εξυπηρετούνται από το σταθµό Frisbie δε θα
επηρεαστούν, δεδοµένου ότι η περιοχή για αυτό το ερευνητικό πρόγραµµα επιλέχτηκε εν µέρει
λόγω της διαθεσιµότητας παράλληλων δρόµων για την παράδοση ισχύος, ώστε να ικανοποιεί τα
πρότυπα του σχεδίου του Ντητρόιτ Edison για την αξιοπιστία και τον πλεονασµό.

Τον Μάιο του 2002, η Κοπεγχάγη ¨κτυπά¨ το Ντητρόιτ µε "την ενεργοποίηση" του πρώτου
ΗΤS καλωδίου σ’ ένα δηµόσιο δίκτυο. Ένα καλώδιο 30-µετρών από την οµάδα NKT της ∆ανίας
παρέχει τώρα την ηλεκτρική ενέργεια σε 150 000 κατοίκους που εξυπηρετούνται από την
ενέργεια της Κοπεγχάγης. Μερικοί πελάτες του Παρισιού της Electricite de France είναι
εγκεκριµένοι να πάρουν ηλεκτρική ισχύ από ένα παρόµοιο HTS πρόγραµµα το έτος 2002.

Επίσης το Μάιο του 2002, η Tokyo Electric Power Co άνοιξε το τρίτο της HTS πρόγραµµα,
χρησιµοποιώντας 100 µέτρα του καλωδίου από τη Sumitomo Electric Industries Ltd., και το
δηµόσιο δίχτυο προγραµµατίζει µια λειτουργία 300-µετρών ΗΤS καλωδίου για το έτος 2005.
Μια οµάδα που οδηγείται από τις Pirelli Cables & System and KeySpan-Long Island Power
Authority σχεδιάζει την κατά πολύ πιο µακριά εγκατάσταση HTS καλωδίων (800 µέτρα) από
οπουδήποτε και προγραµµατίζεται να µπεί σε εφαρµογή το 2004. Ακόµη µπορεί, κατά το έτος
2003, να δουν την έναρξη τους δύο πιο αστικές δοκιµές - µια στο Edison του Μιλάνου, της
Ιταλίας, και άλλη στο Columbus, του Οχάιο.

Το Ντητρόιτ είναι ακριβώς ένα παράδειγµα της σηµαντικής προόδου στην HTS τεχνολογία
κατά τη διάρκεια των προηγούµενων δύο ετών (2001-2002). Η Southwire Co. πήρε τη σκυτάλη
τον Ιανουάριο του 2000 µε τη λειτουργία του πρώτου βιοµηχανικού HTS συστήµατος µεταφοράς
στη βάση της στο Carrollton, GA. Για 12,700 συνεχείς ώρες, τρία 30-µέτρων-µήκους HTS
καλώδια έχουν διοχετεύσει όλη την ισχύ στα τρία εργοστάσια Carrollton της επιχείρησης, χωρίς
ούτε µια δυσλειτουργία. Η Southwire έκανε τα καλώδια µε HTS σύρµατα από τη Intermagnetics
General Corp. και τις τεχνικές οδηγίες από το εθνικό εργαστήριο του Oak Ridge. Το καλώδιο
έχει ονοµαστικά στοιχεία 12.4kV, 1.250 αµπέρ, 3- φάση, 60 hz, και 27 MVA.

Μια κοινή οµάδα της Southwire και της American Electric Power προγραµµατίζει µια άλλη
εγκατάσταση HTS καλωδίων. Η εγκατάσταση θα πραγµατοποιηθεί στο Columbus, Οχάιο
Περαιτέρω, η IGC-Superpower έχει αναγγείλει ότι θα εγκαταστήσει ένα 1/4 του µιλίου µακρύ
υπόγειο HTS καλώδιο ισχύος στο Albany, Νέα Υόρκη στο σύστηµα ισχύος του Niagara
Mohawk. Αυτή η εγκατάσταση προγραµµατίζεται να είναι έξω από έναν υποσταθµό ως φυσικό
µέρος του ηλεκτρικού δικτύου.

Η Pirelli έχει σχεδιάσει και έχει αναθέσει σε µια εργοστασιακή γραµµή την κατασκευή HTS
καλωδίων. Αυτές οι πειραµατικές εγκαταστάσεις κατασκευής µπορούν εύκολα να παραγάγουν
τις εµπορικά απαραίτητες ποσότητες HTS καλωδίων. Οι δυσκολίες που πρέπει να υπερνικηθούν
για την ευρεία διείσδυση των HTS καλωδίων στην αγορά, περιλαµβάνουν την εµπιστοσύνη
πελατών, την αποδεδειγµένη αξιοπιστία, το υψηλό κόστος του υπεραγώγιµου υλικού, το υψηλό
κόστος του κρυοστάτη καθώς και η µικρή του απόδοση και τις δυσκολίες εγκατάστασης.

24
 κεφάλαιο 2

Στην Ιαπωνία, η ηλεκτρική επιχείρηση ισχύος του Τόκιο εργάζεται µε τις ηλεκτρικές
βιοµηχανίες Sumitomo και Furukawa Cabling System για την ανάπτυξη 6 kV, 1000 MVA HTS
συστήµατος καλωδίων, µε τελευταίο στόχο να το εγκαταστήσει γύρω από το Τόκιο για να
ικανοποιήσει τις αυξανόµενες ανάγκες της πόλης.

Η χρήση HTS καλωδίων κάνει οικονοµική αίσθηση αν τοποθετηθούν κάτω από τις οδούς
πόλεων. Ένα µέτρο από HTS καλώδιο που µπορεί να φέρει ρεύµα 1000-αµπέρ κοστίζει περίπου
$200, εναντίον $4 για το χαλκό. Ακόµα αυτό είναι ένα µέρος αυτού που κόστιζε το 1995 ($1000
ένα µέτρο). H American Superconductor υποστηρίζει ότι το κόστος θα µειωθεί βαθµιαία σε $50
αφότου µπεί στην παραγωγή το νέο εργοστάσιο των $85 εκατοµµυρίων της. Οι ιδιαίτερα
αυτοµατοποιηµένες εγκαταστάσεις της µπορούν να παράγουν 20 000 χιλιόµετρα HTS καλωδίων
ετησίως (40 φορές περισσότερα από ότι τώρα).

Επειδή το υπεραγώγιµο καλώδιο είναι συµπαγές, οι απαιτούµενοι αγωγοί µεταφοράς για τις
υπόγειες γραµµές µεταφοράς είναι αντίστοιχα µικρότεροι στο µέγεθος και την ποσότητα σε
σύγκριση µε τους συµβατικούς. Στο ιαπωνικό πρόγραµµα, το υπάρχον υπεραγώγιµο υλικό του
σύρµατος (κλάσεως 100 000 kW) µε ένα ορθογώνιο προφίλ χρησιµοποιείται ως αγωγός. Αυτό το
υλικό έχει χρησιµοποιηθεί ήδη ευρέως στην κατασκευή καλωδίων. Τρεις από αυτούς τους
υπεραγωγούς συγκεντρώνονται και στεγάζονται σ’ έναν αγωγό µεταφοράς. Το υψηλής
θερµοκρασίας, υπεραγώγιµο σύστηµα καλωδίων ολοκληρώνεται έπειτα χρησιµοποιώντας την
ψύξη µε υγρό αζώτου.

Εάν αυτός ο τύπος καλωδίου γίνει εµπορική πρακτική, τότε η µεταφορά ισχύος δέκα φορές
περισσότερη από αυτή του παρόντος (100,000 kW σε 1,000,000 kW) θα είναι πιθανή
χρησιµοποιώντας τους υπάρχοντες υπόγειους αγωγούς µεταφοράς (εσωτερική διάµετρος 150
χιλ.). Οι Ιάπωνες αισθάνονται ότι η επιτυχής ανάπτυξη θα οδηγήσει στην αποτελεσµατική
χρησιµοποίηση του υπάρχοντος εξοπλισµού, των µεγάλων µειώσεων του κόστους κατασκευής,
και της αποτελεσµατικής χρήσης του υπόγειου χώρου[5].

2.3 Η διείσδυση των ΗΤS καλωδίων στην αγορά.

Είναι σαφές ότι οι ενδεχόµενες οµάδες κατασκευής και διανοµής HTS καλωδίων είναι τώρα
στο στάδιο των παρουσιάσεων των επιτευγµάτων τους. Οι δηµόσιες υπηρεσίες ηλεκτρισµού
απαιτούν η παρουσίαση των επιτευγµάτων να συνεχίσει για τέσσερα έτη.

Εποµένως, η εµπορική εισαγωγή αναµένεται να εµφανιστεί το 2004, µε τις πρώτες πωλήσεις το

2005, µε ένα ποσοστό αύξησης αγοράς 3,4% ανά το έτος, οδηγώντας έτσι σε µια αγορά που θα
φθάνει το 10% µέχρι το έτος 2007. Μέχρι το έτος 2014, οι πωλήσεις των HTS καλωδίων θα
φθάσουν το 56% της αγοράς [5].

Τα συνολικά µίλια των HTS καλωδίων που θα πωλούνται σε οποιοδήποτε δεδοµένο έτος θα
είναι:

(∆ιείσδυση αγοράς %) x (158 µίλια) x ([ 1.025]Ν)

όπου "το Ν" είναι ο αριθµός ετών µετά από 1995, Καµία λεπτοµερής, πληροφορία αγοράς
καλωδίων δεν είναι διαθέσιµη πριν από το 1995. Η αγορά καλωδίων δεν αναµένεται να φθάσει
στο ίδιο επίπεδο όσο αφορά το κέρδος δολαρίων σε σχέση µε άλλες προηγούµενες τεχνολογίες,
25
 κεφάλαιο 2

και τα οφέλη µπορεί να είναι περισσότερα για τις δηµόσιες επιχειρήσεις ηλεκτρισµού παρά
στους ηλεκτρικούς λογαριασµούς των πελατών. Ειδικά στο αστικό περιβάλλον, η αύξηση του
πληθυσµού και η αύξηση της ηλεκτρικής ζήτησης µπορούν µόνο να ικανοποιηθούν µε την
τοποθέτηση περισσότερης ισχύος υπογείως, µε διαδρόµους για µεταφορά και διανοµή της
ισχύος. Αυτό σηµαίνει ότι περισσότερη ισχύς αλλά µε την ίδια διατοµή θα είναι ένας
καθοριστικός παράγοντας για τα µελλοντικά δίκτυα, πράγµα το οποίο είναι και το βασικό όφελος
που τα HTS καλώδια θα παράσχουν στην αγορά.[5]

2.4 Υψηλής θερµοκρασίας υπεραγώγιµα σύρµατα και ταινίες.

2.4.1 Πρώτη γενεά υπεραγωγών.

Τα ΗTS καλώδια όπως και όλες οι HTS συσκευές φτιάχνονται από υπεραγώγιµα σύρµατα ή
ταινίες. Τα πρώτα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν για την κατασκευή των HTS συρµάτων ή
ταινιών αποτελούν την πρώτη γενεά υπεραγωγών υψηλής θερµοκρασίας και βασίζονται σε
ενώσεις του βισµούθιου και είναι κυρίως το Bi-2212 και το Bi-2223.

2.4.1.1 Επενδυµένες ταινίες Βισµούθιου - 2212.

Το βισµούθιο-2212, ή BSCCO-2212, περιέχει µια σύνθεση του βισµούθιου, στροντίου,

ασβεστίου και οξειδίου του χαλκού, και γίνεται από µια µέθοδο επίχρισης της επιφάνειας
(OPIT), µε την οποία παράγονται αρκετά µέτρα ταινίας. Αυτή η ταινία έχει παρουσιαστεί σε
χρήσιµες διαµορφώσεις πηνίων µε υψηλή ικανότητα µεταφοράς ρευµάτων σε θερµοκρασίες
κάτω από 20K. Αυτό το υλικό είναι ιδανικά κατασκευασµένο για τις υψηλές εφαρµογές πεδίων,
όπως σ’ ένα µαγνήτη, καθώς και για να αυξήσει τη δύναµη των πεδίων του µαγνητικού
πυρηνικού συντονισµού (NMR-nuclear magnetic resonance). Το Βισµούθιο-2212 προετοιµάζεται
επίσης στη µορφή σύρµατος (κυκλικού) καθώς και σε µορφή επίπεδων νηµατίων ταινίας.[6]

2.4.1.2 Βισµούθιο - 2223.

Το βισµούθιο-2223, ή BSCCO-2223 είναι ένας τύπος HTS υλικού που περιέχει ποικίλα ποσά
βισµούθιου, στροντίου, ασβεστίου και οξειδίου του χαλκού. Η πιo κοινή διαδικασία
επεξεργασίας για τα HTS υλικά είναι η διαδικασία oxide-powder-in-tube (OPIT) που
χρησιµοποιείται για να παραγάγει το BSCCO, όπου τα κεραµικά ακατέργαστα υλικά
26
 κεφάλαιο 2

συσκευάζονται στους ασηµένιους σωλήνες κραµάτων που υποβάλλονται έπειτα σε µια θερµική
επεξεργασία και µε τελικό αποτέλεσµα µια υπεραγώγιµη ταινία. Τα µακριά µήκη αυτής της
ασηµένιας τυλιγµένης σύνθετης ταινίας βισµούθιου-2223 έχουν χρησιµοποιηθεί για να
κατασκευάσουν και να παρουσιάσουν τις συσκευές πρωτοτύπων όπως είναι οι FCLs, τα καλώδια
µεταφορών, οι µετασχηµατιστές, οι κινητήρες και οι γεννήτριες .Αυτές οι ταινίες παράγονται σε

µήκη εκατοντάδων µέτρων χρησιµοποιώντας την τεχνική OPIT και µεταφέρουν υψηλά κρίσιµα
ρεύµατα όταν ψύχονται στις πολύ χαµηλές θερµοκρασίες.[6]

Tα πιο πάνω υλικά είναι γνωστά ως υπεραγωγοί 1ης γενεάς ή τύπου Ι και έχουν χρησιµοποιηθεί
για να παρουσιάσουν ποικίλες HTS συσκευές ισχύος. Τα οφέλη απόδοσης αυτών των HTS
συσκευών που συγκρίνονται µε τις συµβατικές, µη-υπεραγωγιµές συσκευές, έχουν γίνει εµφανή
για όλες αυτές τις εφαρµογές. ∆υστυχώς όµως, το υψηλό περιεχόµενο του BSCCO σε ασήµι
κάνει τη συσκευή που το εµπεριέχει ακριβή για τις εµπορικές εφαρµογές παρά τη βελτιωµένη
του απόδοση.[6]

27
 κεφάλαιο 2

2.4.2 ∆εύτερη γενεά υπεραγωγών.

Πιο πρόσφατα, ένα νέο HTS υλικό βασισµένο στο ύττριο έχει αναπτυχθεί. Αυτή είναι η 2η

γενεά ή υπεραγωγοί τύπου ΙΙ και προσφέρουν υψηλότερη απόδοση (λειτουργούν σε υψηλότερες

θερµοκρασίες και µαγνητικά πεδία) και χαµηλότερο κόστος από τους αγωγούς της πρώτης
γενεάς. Αυτοί η δεύτερης γενεάς υπεραγωγοί θα χρησιµοποιηθούν στην εµπορική κατασκευή
των HTS ηλεκτρικών συσκευών ισχύος. Τα οφέλη της δεύτερης γενεάς υπεραγωγών έναντι
αυτών της πρώτης είναι: 1. Χαµηλότερο κόστος, 2.Ανώτερη απόδοση. Στην εικόνα 2.8 φαίνεται
µια σύγκριση των αγωγών των δύο γενεών µε αντιπροσωπευτικά στοιχεία το Bi - 2223 και το
YBCO για την πρώτη και δεύτερη γενεά αντίστοιχα, ενώ στην εικόνα 2.9 φαίνεται. η σχέση
υπεραγωγιµότητας και µαγνητικού πεδίου για τους υπεραγωγούς δεύτερης γενεάς.

28
 κεφάλαιο 2

2.4.2.1 Επιφανειακά επιχρισµένη ταινία YBCO.

Η SuperPower[6] τον τελευταίο καιρό προσπαθεί να κατασκευάσει τη

δεύτερη γενεά HTS αγωγών η οποία βασίζεται στο YBCO (οξείδιο
υττρίου βαρίου του χαλκού). Αυτοί οι επιφανειακά επιχρισµένοι αγωγοί
κατασκευάζονται µε διάφορους τρόπους. Μη παραδοσιακές µεθόδοι
όπως η εναπόθεση φιλµ χρησιµοποιούνται για το σχηµατισµό ΥΒCO
ταινιών πάνω σε διαξονικά ταξινοµηµένα υποστρώµατα. Αυτός ο αγωγός
έχει τη δυνατότητα να λειτουργεί σε συσκευές υψηλών µαγνητικών
πεδίων (Το YBCO λειτουργεί σε ~9 Τ και 77Κ) και σε θερµοκρασίες του
υγρού αζώτου.

Κάθε µια από τις σηµαντικές ιαπωνικές εταιρίες κατασκευάζει τις δικές της HTS ταινίες. Η
Siemens κατασκευάζει επίσης τις δικές της HTS ταινίες, αλλά έχει αγοράσει επίσης υλικό από
άλλες για τη χρήση στα πιo πρόωρα πειράµατα .Η Pirelli έχει κάνει µια συµφωνία µε την
American Superconductor Corporation (AMSC) που της δίνει την αποκλειστική πρόσβαση στις
ταινίες της ΑΜSC για τη χρήση στα καλώδια µεταφορών ισχύος. H IGC παρέχει επίσης τις
υψηλής απόδοσης HTS ταινίες σε αυτήν την αγορά (Beales et Al 1996).

Επίσης πρέπει να αναφέρουµε ότι όλα τα πειραµατικά και καθώς και τα πρωτότυπα HTS
καλώδια έχουν κατασκευαστεί µε την πολύ-νηµατοειδή ταινία που περιέχει την ένωση BSCCO-
2223[3] .Έτσι αυτού του τύπου υπεραγωγοί είναι πιο κοντά στην εµπορευµατοποίηση παρά οι
YBCO. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση τοποθέτησης HTS καλωδίων από ταινίες BSCCO
στο Ντητρόϊτ (βλέπε εικόνα 2.11).

2.5 Αρχιτεκτονικές κατασκευής των HTS συρµάτων.

Εδώ θα αναφερθούµε στις πιο συνηθισµένες τεχνικές κατασκευής των HTS συρµάτων /ταινιών
τόσο για την πρώτη γενεά υπεραγωγών όσο και για τη δεύτερη (βλέπε εικόνα 2.12).
29
 κεφάλαιο 2

Το πιο πάνω γράφηµα τονίζει τις δύο βασικές αρχιτεκτονικές των HTS συρµάτων: Η πρώτη
είναι η πολύ - νηµατοειδής σύνθεση (Multi-filamentary composite ή MFC) η οποία αποτελεί
την πρώτη γενεά HTS συρµάτων, και η δεύτερη είναι η σύνθεση επενδυµένου αγωγού
(Coated conductor composite ή CCC) η οποία αποτελεί τη δεύτερη γενεά ΗΤS συρµάτων.
Σήµερα, όπως προαναφέραµε τα HTS εµπορικά καλώδια είναι MFC, φτιαγµένα από Bi-2223.

2.5.1. Πρώτη γενεά. ∆ιαδικασία κατασκευής της πολύ-νηµατοειδούς σύνθεσης (MFC).

Μέθοδος OPIT.

Τα διάφορα βήµατα γι’ αυτή τη διαδικασία σκιαγραφούνται πιο κάτω.

1. Σύνθεση σκόνης (Powder Synthesis).

Η σύνθεση σκόνης γίνεται από µια ποικιλία χηµικών διαδικασιών µιας σκόνης και αποτελεί
το πρώτο βήµα της διαδικασίας OPIT. Η σκόνη µπορεί να περιέχει το τελικό επιθυµητό HTS
υλικό, αλλά συνήθως περιέχει στοιχεία ή ουσίες που τελικώς θα αντιδράσουν για να
σχηµατίσουν τον υπεραγωγό.

2. Μονονηµατοειδής µπιγέτα (Mono-filament Billet).

Ακολούθως η σκόνη πακετάρεται σ’ ένα µεταλλικό σωλήνα φτιαγµένο συνήθως από άργυρο
ή κράµα αργύρου και ακολούθως σφραγίζεται για να σχηµατίσει µια µπιγέτα. Ο άργυρος έχει
ειδικό ρόλο σε αυτή την τεχνολογία, επειδή είναι χηµικά αδρανής για το υλικό του
υπεραγωγού και λόγω της ικανότητας του να διαχέει το οξυγόνο στις υψηλές θερµοκρασίες,
επιτρέποντας έτσι τον απαραίτητο ευαίσθητο έλεγχο στην περιεκτικότητα σε οξυγόνο του
τελικού υπεραγώγιµου προϊόντος.

30
 κεφάλαιο 2

3. ∆ιαδικασία παραµόρφωσης (Deformation Processing).

Μετά η µπιγέτα διαµορφώνεται σε σχήµα σύρµατος µε µια σειρά από τεχνικές που κοινώς
λέγονται διαδικασία παραµόρφωσης. Αυτή η διαδικασία είναι µια προσέγγιση της
διαδικασίας που εφαρµόζεται στις υπάρχουσες βιοµηχανίες κατασκευής µεταλλικών
συρµάτων είτε για τα συνηθισµένα µέταλλα, όπως ο χαλκός και το αλουµίνιο είτε για LTS,
έτσι η εµπειρία και ο βασικός εξοπλισµός βοήθησαν στην ουσιαστική επιτάχυνση της
ανάπτυξης των HTS συρµάτων. Αυτή η µέθοδος συνήθως εµπεριέχει τη χρησιµοποίηση
κύβων οι οποίοι είναι µπλοκ από µέταλλα υψηλής αντοχής µε µια οπή σχήµατος ταινίας, δια
της οποίας η µπιγέτα ή το µερικώς διαµορφωµένο σύρµα, διαδοχικά σπρώχνεται (εξωθείται)
σχηµατίζοντας έτσι µια στενή εγκάρσια διατοµή. Για τη διαµόρφωση των HTS συρµάτων
πολλές φορές γίνεται η χρήση περιστρεφόµενου µύλου ο οποίος ισοπεδώνει το σύρµα σε
µορφή ταινίας αφού πρώτα περάσει ανάµεσα στο ζευγάρι των περιστρεφόµενων κυλίνδρων
του που είναι φτιαγµένοι από µέταλλα υψηλής αντοχής.

4. ∆ιέλαση (Extrusion).

Παραµόρφωση σε ένα µονονηµατοειδές σύρµα (Εικόνα 2.14).

5. Αναδεµατοποίηση (Rebundling).

Η παραµόρφωση διατηρεί την τοπολογία της αρχικής µπιγέτας. Αυτό σηµαίνει ότι αν η
µπιγέτα περιέχει µια µοναδική κεντρική οπή για τη σκόνη, τότε το τελικό σύρµα θα περιέχει
ένα µοναδικό νήµα απλωµένο στο µέταλλο που το περιβάλλει.

Αν ένας αριθµός από σύρµατα, σ’ ένα ενδιάµεσο στάδιο της διαδικασίας παραµόρφωσης,
πακεταριστεί υπό τη µορφή δέσµης σ’ ένα άλλο σωλήνα ή µπιγέτα και διαµορφωθούν ξανά,
τότε το τελικό σύρµα θα είναι πολύ – νηµατοειδές. Τότε τα νηµάτια θα είναι πιο λεπτά και
πιο ανθεκτικά στα σπασίµατα παρά αν ήταν µονονηµατοειδή.

6. Πολυνηµατοειδής δεµατοποίηση (Multifilamentary bundling).

Ένας αριθµός από µονονηµατοειδή σύρµατα που διαµορφώθηκαν από διαφορετικές

µπιγέτες γίνονται µια δέσµη (Εικόνα 2.15).

31
 κεφάλαιο 2

7. ∆ιέλαση (Extrusion).

Είναι η παραµόρφωση σε πολυνηµατοειδές σύρµα το οποίο πιέζεται ανάµεσα σε µια σειρά

διαδοχικών µικρότερων κύβων µέχρι να επιτευχθεί η κατάλληλη διάµετρος (Εικόνα 2.16).[8]

8. Ελασµατοποίηση (Rolling).

Μετά, τα πολυνηµατοειδή σύρµατα διαµορφώνονται, αφού περάσουν από τους µεταλλικούς

κυλίνδρους ενός µύλου, σε επίπεδο σύρµα υπό τη µορφή ταινίας (Εικόνα 2.17).[8]

9. Θερµική κατεργασία (Heat Treatment).

Το τελευταίο βήµα για την κατασκευή των συρµάτων εµπεριέχει µια ή πολλές θερµικές
κατεργασίες (εικόνα 2.18), συνήθως σε µια κλίµακα των 800-900 Co (βαθµών Κελσίου).
Τέτοιες θερµικές κατεργασίες κάνουν τη σκόνη να αντιδράσει και να σχηµατίσει το
επιθυµητό HTS υλικό µέσα σε κάθε ξεχωριστό νηµάτιο.

32
 κεφάλαιο 2

Η τελική πολυνηµατοειδής σύνθεση (MFC) έχει µια δοµή η οποία αποτελείται από πολλά
λεπτά υπεραγώγιµα νηµάτια µέσα σ’ ένα µεταλλικό καλούπι. Η δοµή αυτή θεωρείται από την
AMSC σαν η προτιµότερη µέθοδος για την επίτευξη ελαστικότητας και ανθεκτικότητας για
τα σύρµατα και τα προϊόντα τους. Αυτή η µέθοδος αποτελεί νοµικό προνόµιο της ΜΙΤ και
βασίζεται σε µια εφεύρεση από τους Dr.Gregory Yurek και Dr.John Vander Sande, η οποία
έχει αποκλειστική άδεια χρησιµοποίησης από την AMSC ως το 2011. Στην εικόνα 2.19
βλέπουµε τις προβλέψεις της AMSC για την τιµή των Bi–2223 συρµάτων.

Τα σύρµατα πρώτης γενεάς της AMSC, που είναι παγκόσµια πρωτοπόρος στην ανάπτυξη
και την κατασκευή ΗΤS συρµάτων, βασίζονται στην πολυνηµατοειδή αρχιτεκτονική που
µόλις περιγράψαµε ,και είναι ικανά να µεταφέρουν πάνω από 140 φορές την ισχύ που
µεταφέρουν τα σύρµατα χαλκού των αντιστοίχων διαστάσεων.

2.5.1.1. Η AMSC κατασκευάζει διάφορους τύπους HTS συρµάτων για να καλύψει τις
ανάγκες όλων των εφαρµογών. Συγκεκριµένα έχει τους πιο κάτω τύπους συρµάτων:

• HTS High Current Density Wire. Το σύρµα αυτό έχει την υψηλότερη επίδοση στον
κόσµο.

• HTS High Strength Wire. Το σύρµα αυτό έχει την υψηλότερη µηχανική αντοχή
παγκόσµια.

• HTS Hermetic Wire. Το σύρµα αυτό είναι ειδικά σχεδιασµένο για να έχει µεγάλη
διάρκεια ζωής µέσα σε υγρό κρυογονικό περιβάλλον.

• HTS CryoBlockTM Wire. Είναι ένα σύρµα το οποίο χρησιµοποιεί ειδικό καλούπι για να
περιορίζει τη ροή της θερµότητας σε συγκεκριµένα επίπεδα. Αυτός ο τύπος σύρµατος
χρησιµοποιείται και για την κατασκευή των CryoSaverTM current leads της AMSC.

33
 κεφάλαιο 2

Ας δούµε αναλυτικά τις χαρακτηριστικές παραµέτρους για κάθε είδος σύρµατος.

2.5.1.1.1 HTS High Current Density Wire.

Είναι το σύρµα µε τη µεγαλύτερη απόδοση στο κόσµο, ικανό να µεταφέρει 140 φορές την
ισχύ ενός σύρµατος χαλκού των ιδίων διαστάσεων. Είναι ιδανικό για εφαρµογές που
απαιτούν µέγιστη πυκνότητα ρεύµατος, όπως είναι οι µαγνήτες, τα τραίνα Maglev καθώς και
άλλες βιοµηχανικές διαδικασίες.[7]

Σταθερά χαρακτηριστικά:

Πάχος (Μέση τιµή): 0.21 (+/-0.02 mm)

Πλάτος (Μέση τιµή): 4.1 (+/-0.2mm)
Κρίσιµη τάση εφελκυσµού*: 65 MPa* **
Κρίσιµη παραµόρφωση εφελκυσµού*: 0.15%* **

Κρίσιµη διάµετρος περιέλιξης*: 100mm** ***

* Στους 77K, ίδιον πεδίον 1µV/cm.

** Με 95% Ic κατακράτηση.
*** Χωρίς back tension*.

Μεταβλητά χαρακτηριστικά:

Min.Ic:115A*-125A*-135A*
Μήκος δείγµατος: 100m–200m.

∆ιαµήκης τάσης εφελκυσµού / Ιδιότητες παραµόρφωσης στους 77Κ

Χαρακτηριστικές Ιc/Ic(77K) σε διάφορες θερµοκρασίες και µαγνητικά πεδία.

1. Παράλληλα µε την επιφάνεια της ταινίας.

*Βλέπε Γενικό γλωσσολογικό για HTS σύρµατα.

34
 κεφάλαιο 2

2. Κάθετα στο επίπεδο της ταινίας.

2.5.1.1.2. High Strength Wire

Το σύρµα αυτό παρουσιάζει υψηλή ικανότητα µεταφοράς ρεύµατος σε συνδυασµό µε ένα
ανθεκτικό µηχανικό σχεδιασµό ικανό να αντέχει στη διαδικασία κατασκευής για τις διάφορες

35
 κεφάλαιο 2

HTS εφαρµογές. Η AMSC µε το να ενισχύσει τα σύρµατα µε ελάσµατα ανοξείδωτου χάλυβα

έχει πετύχει την υψηλότερη παραµόρφωση εφελκυσµού για τα HTS καλώδια παγκοσµίως.[7]

Σταθερά χαρακτηριστικά:

Πάχος (Μέση τιµή): 0.30 (+/-0.02 mm)

Πλάτος (Μέση τιµή): 4.1 (+/-0.2mm)
Κρίσιµη τάση εφελκυσµού: 265 MPa* **
Κρίσιµη παραµόρφωση εφελκυσµού: 0.4%* **

Κρίσιµη διάµετρος περιέλιξης: 100mm** ***

* Στους 77K, ίδιον πεδίον 1µV/cm.

** Με 95% Ic κατακράτηση.
*** Χωρίς back tension.

Επιλογή συγκόλλησης:

Τα σύρµατα µπορούν να συγκολληθούν σε οποιοδήποτε µήκος απαιτεί η κάθε εφαρµογή. Η

αντίσταση της συγκόλλησης είναι µικρότερη από 200 nano Ohm στους 77Κ. Οι τυπικές
συγκολλήσεις έχουν µήκος 10 cm και πάχος σχεδόν το διπλάσιο.

Μεταβλητά χαρακτηριστικά:

Min.Ic: 115A*-125A*-135A*
Μήκος δείγµατος: 100m–200m-300m.

∆ιαµήκης τάσης εφελκυσµού / Ιδιότητες παραµόρφωσης στους 77Κ

Χαρακτηριστικές Ιc/Ic(77K) σε διάφορες θερµοκρασίες και µαγνητικά πεδία.

1. Παράλληλα µε την επιφάνεια της ταινίας.

36
 κεφάλαιο 2

2. Κάθετα στο επίπεδο της ταινίας.

37
 κεφάλαιο 2

2.5.1.1.3. Hermetic Wire.

Αυτό το είδος σύρµατος έχει σχεδιαστεί για να αντέχει σε υψηλής πίεσης υγρό άζωτο ή σε
άλλα κρυογονικά υγρά τα οποία χρησιµοποιούνται σε συγκεκριµένες HTS εφαρµογές όπως
στα καλώδια ισχύος, στους µετασχηµατιστές και στους περιοριστές ρεύµατος (FCLs). Με την
παροχή ενός ερµητικού σφραγίσµατος του κρυογονικού υγρού, αποτρέπεται η εµφάνιση του
φαινοµένου Ballooning* και έτσι αυξάνεται η διάρκεια ζωής των καλωδίων ισχύος ή των
άλλων εφαρµογών που χρησιµοποιούν το κρυογονικό υγρό σε υψηλή πίεση.

Σταθερά χαρακτηριστικά:

Κρίσιµη διάµετρος περιέλιξης: 50mm** ***

Ερµητικότητα: 30 atm σε υγρό άζωτο (LN2) για 16hrs

* Στους 77K, ίδιον πεδίον 1µV/cm.

** Με 95% Ic κατακράτηση.
*** Χωρίς back tension.

Μεταβλητά χαρακτηριστικά:
Min.Ic: 115A*-125A*-135A*
Μήκος δείγµατος: 100m – 200m - 300m.

∆ιαµήκης τάσης εφελκυσµού / Ιδιότητες παραµόρφωσης στους 77Κ

Χαρακτηριστικές Ιc/Ic(77K) σε διάφορες θερµοκρασίες και µαγνητικά πεδία.

1. Παράλληλα µε την επιφάνεια της ταινίας.

*Βλέπε Γενικό γλωσσολογικό για HTS σύρµατα.

38
 κεφάλαιο 2

2. Κάθετα στο επίπεδο της ταινίας.

2.5.1.1.4. CryoBlockTM Wire.

Η AMSC έχει αναπτύξει αυτού του είδους σύρµατα για εφαρµογές σε HTS οδηγούς
ρεύµατος (Current leads). Τα CryoblockTM Wire συνδυάζουν χαµηλή θερµική αγωγιµότητα,

39
 κεφάλαιο 2

παρακαµπτήριο επείγουσας ανάγκης για το ρεύµα και ικανότητα σταθεροποίησης της

θερµότητας. Τα CryoblockTM Wire είναι η δοµική µονάδα για το κτίσιµο των οδηγών
ρεύµατος της σειράς CryoSaverTM η οποία συµβάλει κατά πολύ στην οικονοµική λειτουργία
των µεγάλης κλίµακας κρυογενικών µαγνητών.

Χαρακτηριστικά:

Καλούπι: Ag/Au (5.3 wt% Au).

Πάχος (Μέση τιµή): 0.22 (+/-0.02 mm)
Πλάτος (Μέση τιµή): 4.3 (+/-0.2mm)
Κρίσιµη τάση εφελκυσµού: 55MPa* **
Κρίσιµη παραµόρφωση εφελκυσµού: 0.10%* **

Min. Ic: 100A*

* Στους 77K, ίδιον πεδίον 1µV/cm.

** Με 95% Ic κατακράτηση.
*** Χωρίς back tension.

Πίνακας 2.2
Σύνθετη θερµική αγωγιµότητα και ηλεκτρική αντίσταση
για το CryoblockTM Wire.
T(K) k(W /Km) r(nOhm m)
25 25 --
50 40 --
100 60 --
116 65 40

2.5.2. ∆εύτερη γενεά HTS συρµάτων - διαδικασία κατασκευής.

Πολύ υψηλά επίπεδα επίδοσης µεταφοράς αναφέρθηκαν σε εργαστηριακά δείγµατα όσο

αφορά τα HTS σύρµατα δεύτερης γενεάς µε τη σύνθεση επενδυµένου αγωγού τα οποία
περιέχουν ένα λεπτό φιλµ από HTS υλικό τοποθετηµένο πάνω σε ελαστικό υπόστρωµα,
συνήθως και µε ένα ενδιάµεσο ευθυγραµµισµένο στρώµα και µια επένδυση από ευγενές
µέταλλο. Το υλικό που χρησιµοποιείται ως υπεραγωγός είναι το YBa2Cu3O7 ή (YBCO) το
οποίο έχει άριστα υπεραγώγιµα χαρακτηριστικά σε θερµοκρασία 77 Κ. Ένα από τα κύρια
προβλήµατα για την κατασκευή µεγάλου µήκους ΥΒCO για εµπορευµατοποίηση, είναι το
φαινόµενο των αδύναµων δεσµών, που υπάρχουν εκεί όπου το ρεύµα περνά από µια µη
υπεραγώγιµη περιοχή, όπως είναι τα όρια των κόκκων. Αυτό µπορεί να ξεπεραστεί µε την
ευθυγράµµιση των κόκκων του υλικού. Αυτό όµως δεν µπορεί να επιτευχθεί µε τη
θερµοµηχανική µέθοδο (OPIT) µε την οποία κατασκευάζεται το Bi-2223. Έτσι έχουν
αναπτυχθεί άλλες τεχνικές που αναφέρονται πιο κάτω.

2.5.2.1. ∆ιαδικασία IBAD (Ion Beam Assisted Deposition).

Ερευνητές από το Alamos National Laboratory (ANL) έχουν λύσει το πρόβληµα των
αδύνατων δεσµών βελτιώνοντας µια τεχνική η οποία αναπτύχθηκε πρώτα από τη Fujikura Ltd
και λέγεται µέθοδος IBAD. Το 1995 το ANL ανακοίνωσε ότι πέτυχε µε εναπόθεση µε
παλµούς λέϊζερ (pulsed laser deposition, PLD) του YBCO σε καθοδηγητικό στρώµα από
σταθεροποιηµένο ύττριο ζιρκόνια (yttrium stabilized zirconia, YSZ). Αργότερα σε
συνεργασία µε το πανεπιστήµιο του Stanford το ANL παρουσίασε διαδικασία 100 φορές πιο
40
 κεφάλαιο 2

γρήγορη, µε το να αντικαταστήσει το ΥSZ µε οξείδιο του µαγνησίου (MgO). Και τα δύο

υλικά έχουν εξαιρετικά χαρακτηριστικά για µετέπειτα εναπόθεση του ενδιάµεσου στρώµατος
και τελικά του YBCO. Λόγω του µεγάλου βαθµού κρυσταλλικής υφής το στρώµα του YBCO
έχει ισχυρούς δεσµούς και έχει εκπληκτική ικανότητα µεταφοράς ρεύµατος. Συνεπώς
σύρµατα που φτιάχνονται µε αυτή τη διαδικασία δεν έχουν την ανάγκη της χρησιµοποίησης
του ακριβού αργυρού ο οποίος απαιτείται για την κατασκευή των συρµάτων πρώτης γενεάς,
κάνοντας έτσι την κατασκευή συρµάτων δεύτερης γενεάς ακόµη πιο φθηνή.

Η µέθοδος IBAD γίνεται πάνω σε λωρίδες από µέταλλο (εικόνα 2.30), συνήθως κράµατος
νικελίου–χρωµίου µε το βοµβαρδισµό µε ιόντα µε δυναµικό µερικών eV, του φιλµ του ΥSZ ή
του MgO. Καθώς γίνεται η εναπόθεση του υλικού µε τη µορφή ατµού στη µεταλλική ταινία,
µια δέσµη ιόντων προσκρούει στην ταινία προκαλώντας κρυσταλλικό προσανατολισµό στο
υπό επεξεργασία φιλµ. Η διαξονική υφή της δοµής ενός IBAD φιλµ είναι παρόµοια µε αυτή
του οξειδίου του µονοκρυσταλλικού υποστρώµατος.

Όταν η πιο πάνω διαδικασία ολοκληρωθεί, ενδιάµεσα στρώµατα όπως του οξειδίου του
δηµητρίου (CeO2) µπορούν να τοποθετηθούν πάνω στο IBAD φιλµ, επιτρέποντας την

41
 κεφάλαιο 2

εµφάνιση µιας κρυσταλλικής δοµής µεταξύ του IBAD φιλµ και του στρώµατος YBCO το
οποίο τοποθετείται µετά (εικόνα 2.31).

Η σκληρότητα της επιφάνειας βρέθηκε ότι αυξάνει µε την αύξηση της λεπτότητας του
στρώµατος του YBCO προκαλώντας έτσι µικρή συνοχή. Το ANL σε µια προσπάθεια να
λύσει αυτό το πρόβληµα έχει ερευνήσει το αποτέλεσµα της χρήσης πολυστρωµάτων YBCO/
Σαµάρειου βαρίου οξειδίου του χαλκού το οποίο παράγει πολύ απαλά στρώµατα. Το ANL
έχει πετύχει κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος 1.1 MA /cm2 και κρίσιµο ρεύµα πάνω από 200
A/cm ανά πλάτος σε µήκος ενός µέτρου πολυστρώµατος YBCO/ Σαµάρειου βαρίου οξειδίου
του χαλκού τοποθετηµένο πάνω σε καθοδηγητή IBAD/YSZ και θα προσπαθήσει να κάνει το
ίδιο σε ταινία IBAD/MgO αφού η τελευταία έχει καλύτερες προοπτικές
εµπορευµατοποίησης. Ακόµη γίνονται προσπάθειες για εύρεση εναλλακτικών υποστρωµάτων
και ενδιάµεσων στρωµάτων[11]. Στην εικόνα 2.32 φαίνεται η εξέλιξη των coated conductors
στο Los Alamos.

Χαρακτηριστικά απόδοσης της IBAD µεθόδου:

• Οι επενδυµένοι αγωγοί µε τη µέθοδο IBAD έχουν φθάσει σε κρίσιµο ρεύµα 220

Αµπέρ/cm πλάτους σε µήκη ταινίας ενός µέτρου µε την ψύξη µε υγρό άζωτο.
• Η ικανότητα να µεταφέρουν υψηλά ρεύµατα χωρίς απώλειες αντίστασης κάνει τους
επενδυµένους αγωγούς IBAD κατάλληλους για πολλές εµπορικές εφαρµογές ισχύος.[11]
• Είναι σχετικά αργή και δαπανηρή µέθοδος.[9]

Πιο κάτω θα αναφέρουµε τα στατιστικά στοιχεία για µια ταινία ΥΒCΟ που έφτιαξε η
Fujikura µε τη µέθοδο IBAD σε στρώµα YSZ κατά το τέλος του 2000. Στην εικόνα 2.33
φαίνεται η σχηµατική παράσταση της µεθόδου IBAD από τη Fujikura.

ΙΒΑD / YSZ
Μήκος: 5.6 m
Ταχύτητα ταινίας: 0.1 m/h
Πάχος: 1.0 µm
Χρόνος: 60 h
FWHM: 120–130

42
 κεφάλαιο 2

Ic σε τµήµα 1m: 54A (3.8 x 105 A/cm2)

Ic σε τµήµα 4.6m: 35A (2.5 x 105 A/cm2)

2.5.2.2. ∆ιαδικασία RABiTS (Rolling Assisted Biaxially Texture Substrates).

Σε µια άλλη παραλλαγή της δεύτερης γενεάς συρµάτων, το υπόστρωµα στο οποίο τα
στρώµατα κτίζονται είναι από µέταλλο ή κράµα του οποίου τα άτοµα είναι απόλυτα
ευθυγραµµισµένα (Crystallographic Texturing) κατά τη διαδικασία παραµόρφωσης και της
θερµικής κατεργασίας και µετά επενδύονται µε ένα ενδιάµεσο στρώµα το οποίο είναι
παρόµοια ευθυγραµµισµένο (Epitaxial Alignment). Αυτή η µέθοδος έχει αναπτυχθεί από το
(Oak Ridge National Laboratory) και της οποία η εµπορική ονοµασία είναι RABiTS. Στη
διαδικασία RABiTS ο άργυρος αντικαθίσταται από νικέλιο ή κράµατα του νικελίου
επιτρέποντας έτσι την κατασκευή φθηνότερων HTS καλωδίων από τη µέθοδο IBAD.

Τα τρία κύρια βήµατα της διαδικασίας RABiTS είναι: 1) Κατασκευή διαξονικής υφής
µετάλλου, 2) Εναπόθεση του ενδιάµεσου στρώµατος και 3) Εναπόθεση του υπεραγώγιµου
στρώµατος (εικόνα 2.34).

43
 κεφάλαιο 2

Το 1996 το Oak Ridge National Laboratory (ORNL) παρουσίασε την παραγωγή των
RABiTS µε χρησιµοποίηση εναπόθεσης µε παλµούς λέϊζερ (PLD) για τη δηµιουργία του
ενδιάµεσου στρώµατος.

Αργότερα χρησιµοποιώντας τεχνολογία εξάτµισης µε ηλεκτρονική δέσµη µε RABiTS το

ORNL δηµιούργησε καινούριο στρώµα καθοδηγητή όπου ο υπεραγωγός µπορούσε να
τοποθετηθεί. Πρώτα καθαρό νικέλιο περνά από τη διαδικασία ελασµατοποίησης και θερµικής
κατεργασίας. Μετά, πολύ λεπτά στρώµατα από κεραµικά υλικά τοποθετούνται ταχέως
χρησιµοποιώντας δέσµη ηλεκτρονίων ή σύστηµα επιµετάλλωσης. Το ενδιάµεσο στρώµα
τοποθετείται µεταξύ του νικελίου και του υπεραγώγιµου στρώµατος YBCO το οποίο
εναποτίθεται αργότερα µε διάφορες διαδικασίες. Το νικέλιο και το YBCO είναι ασυµβίβαστα,
έτσι το ενδιάµεσο στρώµα παρέχει ένα χηµικό φράγµα µεταξύ τους και διατηρεί τη δοµή που
υπάρχει αποτρέποντας το σχηµατισµό NiO και την αντίδραση του υποστρώµατος µε το
YBCO (εικόνα 2.35).

Λεπτές επενδύσεις YBCO που ετοιµάστηκαν σε κοντού µήκους δείγµατα µε τη BaF2 εκτός
θέσης διαδικασία (ex-situ process) έφθασαν σε κρίσιµα ρεύµατα µεγαλύτερα από 150Α/cm
πλάτους. Ενισχυµένα υποστρώµατα από κράµατα νικελίου έχουν αναπτυχθεί και έχουν
εξαιρετική υφή, τόσο καλή όσο του καθαρού νικελίου. Ακόµη ταινίες που υπερβαίνουν το
ένα µέτρο µήκος έχουν κατασκευαστεί µε κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος που υπερβαίνει το
1MA/cm2.

44
 κεφάλαιο 2

Το ORNL µαζί µε το Microcoating Technologies και το Oxford Instruments παρουσίασαν

την παραγωγή µεγάλου µήκους ταινιών RABiTS χρησιµοποιώντας εναπόθεση µε χηµική
καύση ατµού (Combustion Chemical Vapor Deposite, CCVD) ενδιάµεσου υποστρώµατος Ni
(3%)-βολφαµίου. Ακόµη και άλλα πειράµατα γίνονται για τη βελτιστοποίηση της µεθόδου[11]
(εικόνα 2.36).

Χαρακτηριστικά απόδοσης µεθόδου RABiTS:

• Οι επενδυµένοι αγωγοί RABiTS έχουν απλή αρχιτεκτονική, χαµηλό κόστος κατασκευής

και µεγάλη ταχύτητα κατασκευής.

• Όλα τα βήµατα για τη δηµιουργία των ενδιάµεσων στρωµάτων και του YBCO στρώµατος
γίνονται µε διαδικασίες όπου δεν είναι απαραίτητο το κενό.

• Ήδη έχουν κατασκευαστεί επιτυχώς µακριά µήκη αγωγών.

2.5.2.3. Μέθοδος ΜΟD (Liquid–metal-organic deposition ή MOD).

H ΑΜCS αναπτύσσει δεύτερης γενεάς επενδυµένα αγώγιµα σύρµατα (coated conductors

wires) χρησιµοποιώντας διαµόρφωση ύφανσης µετάλλου σε υπόστρωµα µε οργανική
απόθεση µετάλλου (Liquid–metal-organic deposition ή MOD) σαν τεχνική παραγωγής του
HTS στρώµατος. Αυτή η τεχνική αναπτύχθηκε από επιστήµονες του ΜΙΤ, το οποίο έδωσε
άδεια χρησιµοποίησης αποκλειστικά στην AMSC[8]. Αυτός ο συνδυασµός, της διαµόρφωσης
ύφανσης και της MOD στρώσης είναι εκ φύσεως κατασκευαστική µέθοδος χαµηλού κόστους.
Αυτή η µέθοδος θεωρείται η καλύτερη από την AMSC.

1. Παραγωγή υποστρώµατος (Substrate Production).

Η εικόνα 2.37 δείχνει τα διάφορα βήµατα που περιλαµβάνονται κατά την παραγωγή του
υποστρώµατος του επενδυµένου αγωγού.[8]

2. Εναπόθεση ενδιάµεσου στρώµατος οξειδίου (Oxide Buffer Layer Deposition).

H AMSC χρησιµοποιεί µια διαδικασία σε χαµηλό κενό για να αποθέσει το ενδιάµεσο

στρώµα οξειδίου (εικόνα 2.38).

45
 κεφάλαιο 2

3. Σχηµατισµός του στρώµατος YBCO και διαδικασία αποξήρανσης (YBCO Coating

and Drying Process).

Όταν το πρόδροµο υλικό εναποτεθεί πάνω στο φιλµ, τότε µε µια θερµική επεξεργασία
συνεχίζεται ο σχηµατισµός του επενδυµένου αγωγού ( εικόνα 2.39).

4. Αποσύνθεση του φιλµ και σχηµατισµός του YBCO (Film Decomposition and YBCO
Formation).

Η εικόνα 2.40 δείχνει τα τελικά βήµατα για το σχηµατισµό του αγωγού µε επένδυση YBCO.

46
 κεφάλαιο 2

5.Τεµάχισµα (Slitting).

Με τα προηγούµενα βήµατα της διαδικασίας σχηµατίζεται µια πλατιά λωρίδα από το υλικό
YBCO, η οποία µετά τεµαχίζεται σε σύρµατα υπό µορφή ταινίας του επιθυµητού πλάτους για
κάθε συγκεκριµένη εφαρµογή (εικόνα 2.41).

2.6. Σύγκριση των πολυνηµατοειδών και των επιχρισµένων συρµάτων.

Όπως προαναφέραµε οι δύο πρωτοπόρες τεχνολογίες για τη δηµιουργία πρακτικών και

ανθεκτικών υπεραγώγιµων συρµάτων υψηλής θερµοκρασίας, είναι τα πολυνηµατοειδή
σύρµατα (multi-filamentary wires ή MFC) και οι επιχρισµένοι αγωγοί (coated conductors ή
CCC). Εδώ θα συγκρίνουµε τις τεχνολογίες τους, τις ιδιότητες τους, την κατάσταση
ανάπτυξης τους και τις εµπορικές τους προοπτικές.

Τα πολυνηµατοειδή σύρµατα φτιάχνονται µε τη διαδικασία παραµόρφωσης OPIT και είναι

βασικά συνθέσεις από άργυρο ή κράµα αργύρου και ενός υπεραγώγιµου υλικού υψηλής
θερµοκρασίας µε βασικό στοιχείο το βισµούθιο και συνήθως είναι το Bi2Sr2Ca2Cu3O10
(BSCCO –2223) ή το Bi2Sr2Ca1Cu2O8 (BSCCO –2212). Ο συνδυασµός των λεπτών νηµατίων
(της τάξης των 10 µm πάχους και 200 µm πλάτους το καθένα) µε το µεταλλικό καλούπι
µειώνει τη δηµιουργία ρωγµών και δίνει µια ευελιξία στην κρίσιµη παραµόρφωση
εφελκυσµού, στην κρίσιµη τάση εφελκυσµού και στην κρίσιµη διάµετρο περιέλιξης. Η
κρίσιµη τάση εφελκυσµού καθορίζεται από το περίβληµα από κράµα αργύρου και τυπικά
κυµαίνεται από 50 MPa (για καθαρό άργυρο) ως 130 MPa. Όµως αυτές οι ταινίες µπορεί να
ενισχυθούν περισσότερο µε ελασµατοποίηση π.χ µε ανοξείδωτο χάλυβα οπότε φθάνουν µέχρι
κρίσιµη τάση εφελκυσµού 265MPa.[12]

Παρόµοια οι επιχρισµένοι αγωγοί είναι συνθέσεις συνήθως από υπόστρωµα µε κράµα µε

βασικό στοιχείο το νικέλιο και ενός ή περισσοτέρων στρωµάτων από HTS υλικό
R1Ba2Cu3O7, όπου το R είναι το ύττριο (Υ) ή ένα στοιχείο σπάνιας γαίας. Αυτές οι συνθέσεις
µπορεί να γίνουν µε ποικίλες διαδικασίες οι οποίες περιλαµβάνουν διαξονική ύφανση,
υπόστρωµα από κράµα νικελίου ή ενός ενδιάµεσου στρώµατος και επιταξιακή επίστρωση ή
επίστρωµα RBCO στο υπόστρωµα. Συνήθως µια µεταλλική επικάλυψη και ένα
σταθεροποιητικό υπόστρωµα τοποθετούνται στην κορυφή της ταινίας. Ο συνδυασµός του
µεταλλικού υποστρώµατος και του λεπτού στρώµατος RBCO επιτρέπει να έχουµε της ίδιας
τάξης κρίσιµες µηχανικές τάσεις µε την MFC των BSCCO ταινιών.

Η οµοιότητα της MFC και της CCC εκτείνεται από τις µηχανικές τους ιδιότητες µέχρι το
εξωτερικό σχήµα ταινίας που έχουν. Τα MFC σύρµατα που φτιάχνονται από BSCCO έχουν

47
 κεφάλαιο 2

κυρίως σχήµα ταινίας λόγω µια διαδικασίας επιπεδοποίησης, συνήθως ελασµατοποίησης µε

κύλιση, που χρειάζεται για να επιτευχθεί η επίπεδη διευθέτηση των κόκκων του πρόδροµου
υλικού, πράγµα που συµβάλλει στην προώθηση του ρεύµατος. Τυπικές διαστάσεις εγκάρσιων
τοµών για τα BSCCO σύρµατα είναι 4x0.2mm2. Παρόλα αυτά είναι δυνατό να σχηµατίσουµε
τη δοµή BSCCO µε την κρυσταλλοποίηση του τήγµατος του υλικού µέσα σε επιπέδου
σχήµατος περιτυλίγµατα διευθετηµένα περιφερειακά µέσα σε ένα αργυρό καλούπι,
πετυχαίνοντας έτσι κυκλικής διατοµής σύρµατα.[12]

Τα CCC σύρµατα είναι και αυτά κυρίως σε σχήµα ταινίας λόγω του ότι οι µέθοδοι ύφανσης
γίνονται πιο εύκολα σε επίπεδους σχηµατισµούς, είτε µε ελασµατοποίηση του νικελίου ή
κράµατος του (µέθοδος RABiTS) ή µε την εναπόθεση οξειδίων σε επίπεδες επιφάνειες µε
χρήση δέσµης ιόντων υπό κλίση (µέθοδος IBAD ή ISD). Το πάχος της ταινίας καθορίζεται
κυρίως από το υπόστρωµα του οποίου το πάχος κυµαίνεται από 50–100 µm. Ακόµη ένα
επίπεδο σταθεροποίησης από υψηλής αγωγιµότητας µέταλλο µπορεί να χρειαστεί να
προστεθεί αν το υπόστρωµα έχει µεγάλη αντίσταση και τα ενδιάµεσα στρώµατα µεταξύ του
υποστρώµατος και του στρώµατος RBCO είναι µονωτικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να
σχηµατίζεται ένας αγωγός µε πάχος αρκετών χιλιοστών, παρόµοια δηλαδή µε τα MFC
σύρµατα. Οι CCC ταινίες µπορούν κάλλιστα να κατασκευαστούν υπό µορφή πλατιών
ελασµάτων και έπειτα να τεµαχιστούν στο επιθυµητό πλάτος. Ένας πλάτος 4 mm είναι
επιθυµητό για εφαρµογές στα HTS καλώδια, όπου το σύρµα υφαίνεται ελικοειδώς γύρω από
ένα κεντρικό καλούπι µε περίµετρο αρκετών εκατοστών .Έτσι, συµπερασµατικά κάποιος
µπορεί να πει ότι τα CCC σύρµατα έχουν ουσιαστικά την ίδια εξωτερική µορφή µε τα MFC
σύρµατα.[12]

Όσο αφορά την ηλεκτρική επίδοση, τα MFC και τα CCC, επίσης αναµένεται να έχουν
παρόµοια χαρακτηριστικά. Τα MFC σύρµατα έχουν φθάσει σε κρίσιµα ρεύµατα 150 Α για
εγκάρσια διατοµή 4.1x0.2 mm2, στους 77 Κ, µε ίδιον πεδίον και µε κριτήριο πτώσης τάσης 1
µV/cm σε µήκος µεγαλύτερο από 150 m. Αποτελέσµατα πρόσφατων κατασκευαστικών
παραγωγών από την AMSC φαίνονται στην εικόνα 2.42.

48
 κεφάλαιο 2

Ο µέσος όρος ρεύµατος για την πιο πρόσφατη σειρά παραγωγής είναι 135 Α ενώ για
µικρότερου µήκους δείγµατα το κρίσιµο ρεύµα έχει φθάσει τα 170 Α (για διατοµές
4.1x0.2mm2).[12]

Παρόµοια τα CCC σύρµατα έχουν πετύχει πάνω από 200 Α/cm-πλάτους για δείγµατα
µήκους της τάξης των εκατοστών, που έγιναν στο LANL. Ακόµη σε µια πρόσφατη αναφορά
από το πανεπιστήµιο Goettingen στη Γερµανία ένα σύρµα µήκους 10 m και πλάτους 3.5 mm
µετάφερε 67 Α που αντιστοιχεί σχεδόν σε 200 Α/cm - πλάτους. Τα αποτελέσµατα του LANL
έγιναν για 75 Κ ενώ του Goettingen για 77 Κ, όµως και τα δύο µε ίδιο πεδίο και 1 µV/cm, µε
τη µέθοδο IBAD σε YSZ και µε εναπόθεση µε παλµούς λέϊζερ του YBCO. Επίσης κρίσιµο
ρεύµα 100 Α/cm (77Κ) επιτεύχθηκε µε τη µέθοδο MOD.

Οι CCC είναι ακόµη στο αρχικό στάδιο της ανάπτυξης τους έτσι η επίδοση του καλύτερου
MFC σύρµατος είναι συγκρίσιµη µε ενός CCC. Όµως µε λεπτότερου πάχους στρώµατα
RBCO τα CCC µπορούν να αυξήσουν την απόδοση τους.

Παρόλο που είναι ολοφάνερο ότι τα MFC και τα CCC σύρµατα, διαφέρουν ουσιαστικά
στην εξάρτηση των ηλεκτρικών ιδιοτήτων τους από τη θερµοκρασία και το µαγνητικό πεδίο,
µε τα CCC σύρµατα να έχουν καλύτερη επίδοση σε µεγαλύτερες θερµοκρασίες και πεδίο από
ότι τα MFC, αυτό δεν είναι µεγάλο πλεονέκτηµα για τα CCC διότι στις θερµοκρασίες και στα
πεδία των εφαρµογών µεγάλου ενδιαφέροντος η επίδοση τους είναι περίπου η ίδια. Αυτό
προκαλεί κάποια σύγχυση λόγω του ότι η κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος (Jc) του CCC-RBCO
για 77Κ είναι >1 MVA/cm2 πολύ πιο µεγάλη από ότι η 50 kA/cm2 του MFC-BSCCO. Όµως
αφού ο παράγοντας πληρότητας της υπεραγωγιµότητας (f) για τα MFC σύρµατα είναι πολύ
µεγαλύτερος παρά ότι στα CCC, πρέπει να ληφθεί υπόψη για τον καθορισµό της ολικής
κρίσιµης µηχανικής πυκνότητας ρεύµατος* (Je=f.Jc) .Έτσι αν πρέπει να γίνει σύγκριση των Jc
είναι χρήσιµο να γίνει µε κανονικοποιηµένα µεγέθη.

Αυτό έχει γίνει στην εικόνα 2.43, που δείχνει σε ίδιον πεδίον την εξάρτηση του κρίσιµου
ρεύµατος (σε µέγιστη επίδοση) από τη θερµοκρασία για το MFC-BSCCO-2223 και το CCC-
YBCO σύρµα, κανονικοποιηµένα στις τιµές τους για 77Κ. Παρόλο που το BSCCO-2223 έχει
υψηλότερη θερµοκρασία µετάβασης (110K) από το YBCO (90K) η σχέση του
κανονικοποιηµένου ρεύµατος και της θερµοκρασίας στο εύρος των τιµών της θερµοκρασίας
από 20 –80 Κ, που µας ενδιαφέρει για τις εφαρµογές ισχύος, είναι σχεδόν η ίδια.

*Βλέπε Γενικό Γλωσσολογικό HTS για σύρµατα.

49
 κεφάλαιο 2

Η εξάρτηση του µαγνητικού πεδίου από την κανονικοποιηµένη ηλεκτρική επίδοση για τα
δύο συστήµατα δείχνει οµοιότητες στην περιοχή που µας ενδιαφέρει για τις εφαρµογές. Η
εικόνα 2.44 παρουσιάζει τις τιµές του πεδίου µε διεύθυνση κάθετη στο επίπεδο της ταινίας
και για θερµοκρασία 77Κ [12]. Και τα δύο υλικά δείχνουν µια απότοµη πτώση του κρίσιµου
ρεύµατος µε την αύξηση του µαγνητικού πεδίου, αν και το CCC έχει λιγότερο απότοµη
µεταβολή από το BSCCO, όµως πρέπει να σηµειωθεί ότι όπως και το BSCCO, έτσι και το
YBCO θα παρουσιάσει τις ίδιες παρενέργειες λόγω του ιδίου πεδίου* του, οι οποίες και θα
καθορίσουν και το τελικό επίπεδο ρεύµατος.

Η εικόνα 2.45 παρουσιάζει τη σύγκριση της ηλεκτρικής επίδοσης των δύο υλικών σε
θερµοκρασία 27Κ, κανονικοποιηµένη σε 77Κ µε ίδιον πεδίον. Και στις δύο περιπτώσεις,
υπάρχει στην αρχή µια µικρή αλλά γρήγορη πτώση στα χαµηλά πεδία, ενώ µετά ακολουθεί
µια ασυµπτωµατική ουρά για τα υψηλά πεδία. Τα δύο υλικά έχουν περίπου τις ίδιες
κανονικοποιηµένες τιµές µε το MFC-BSCCO να έχει λίγο υψηλότερες τιµές.

*Βλέπε Γενικό Γλωσσολογικό για HTS σύρµατα.

50
 κεφάλαιο 2

Με µια πρώτη µατιά η οµοιότητα µεταξύ των CCC-YBCO και του MFC-BSCCO προκαλεί
µια έκπληξη, αφού είναι γνωστό ότι η καµπύλη πεδίου – θερµοκρασίας που σηµειώνεται µε
βάση το τελικό ανώτατο όριο του κρίσιµου ρεύµατος, διαφέρει ουσιαστικά στα δύο υλικά
όπως φαίνεται στην εικόνα 2.46.

Αυτή η διαφορά, ουσιαστικά προκύπτει από το διαχωρισµό που δηµιουργείται από το διπλό
στρώµα του οξειδίου του βισµούθιου µεταξύ του CuO και των υπεραγώγιµων στρωµάτων
στην ατοµική δοµή του BSCCO. Η καλύτερη επίδοση του YBCO σε υψηλότερα πεδία
δηµιουργούν την προσδοκία ότι οι RBCO αγωγοί µπορούν να εφαρµοστούν σε µαγνήτες µε
υψηλότερη θερµοκρασία από το BSCCO. Όµως το πρόβληµα είναι ότι στην περιοχή των
υψηλών πεδίων στη θερµοκρασία των 77Κ η πυκνότητα του ρεύµατος έχει ήδη µειωθεί
σηµαντικά κάτω από την τιµή του ίδιου πεδίου ,έτσι για να επιτύχουµε επαρκή ρεύµα σε
µεγάλα πεδία, πρέπει να αυξήσουµε πολύ την πυκνότητα ρεύµατος της ταινίας. Αυτό µπορεί
να γίνει εφικτό χρησιµοποιώντας πολύ λεπτότερα φιλµ YBCO, αλλά όµως υπάρχουν
µηχανικοί περιορισµοί στη λεπτότητα του φιλµ YBCO.

Οι πολλές οµοιότητες µεταξύ των ταινιών MFC και CCC, όσο αφορά τις µηχανικές τους
ιδιότητες, το εξωτερικό τους σχήµα και τις ηλεκτρικές τους ικανότητες στο πεδίο των
εφαρµογών που µας ενδιαφέρει, κάνει τις CCC ταινίες ιδανικές για να αντικαταστήσουν τις
ΜFC ταινίες. Οι ΜFC ταινίες βρίσκονται σε εµπορικό στάδιο, σε επίπεδο ικανό ώστε να
µπορούν να µπούνε σε εφαρµογές όπως σε ΗΤS καλώδια, µεγάλης ισχύος περιστρεφόµενες
µηχανές κ.α. Οι AMSC έχει κατασκευάσει στο Devens εργοστάσιο ικανό να παράγει
20,000km MFC ταινίας ανά έτος. Αντίθετα οι CCC ταινίες βρίσκονται στο επίπεδο
ανάπτυξης και έρευνας, µε µέχρι στιγµής µικρότερη απόδοση από τα καλύτερα MFC
σύρµατα και ώσπου να µπούνε σε πλήρη παραγωγική γραµµή θα περάσουν τουλάχιστο 3-4
έτη. Παρόλα αυτά επειδή έχουν παρόµοια χαρακτηριστικά µε τα MFC σύρµατα η αποδοχή
τους εµπόριο των ΗΤS συρµάτων θα γίνει πολύ εύκολα.

Φυσικά, αν οι CCC ταινίες απλά αντιγράφουν τα χαρακτηριστικά των MFC, τότε δε δίνουν
επαρκή κίνητρα για την εµπορική αποδοχή τους. Το κίνητρο λοιπόν που θα τα κάνει να
υπερέχουν από τα MFC είναι το χαµηλό τους κόστος. Τα MFC σύρµατα αναµένεται να
φθάσουν τα $50/κΑm (σε 77Κ και ίδιο πεδίο) σε πλήρη παραγωγή. Αυτό φυσικά αποτελεί
µια σηµαντική πτώση σε σχέση µε τη σηµερινή του τιµή που είναι $200-300/kΑm. Αντίθετα
τα CCC σύρµατα αναµένεται να φθάσουν τα $10/kΑm.

∆υστυχώς όµως παρόλο που υπάρχουν προοπτικές για τόσο χαµηλή τιµή των CCC ταινιών,
αυτή η τιµή δεν µπορεί να επιτευχθεί µε όλες τις µεθόδους παρασκευής των CCC ταινιών.
51
 κεφάλαιο 2

Έτσι υπολογίζουµε ότι για επίδοση ταινίας 300 Α/cm-πλάτους στους 77 Κ η µέθοδος IBAD
θα στοιχίζει περισσότερο από $50/κΑm. Αντίθετα µε τις µεθόδους RABiTSTM και MOD η
τιµή των CCC ταινιών µπορεί να φθάσει το στόχο των $10/kΑm. Στην εικόνα 2.47 δείχνει
την πορεία των υπεραγωγών πρώτης και δεύτερης γενεάς µε την πάροδο του χρόνου.

Παρόλο λοιπόν που υπάρχουν πολλές λειτουργικές οµοιότητες µεταξύ των CCC και των
MFC ταινιών, υπάρχουν όµως και µερικές ουσιαστικές διαφορές, οι οποίες µπορεί να είναι
πολύ σηµαντικές σε µελλοντικές εφαρµογές που αφορούν τις ac απώλειες και τις εφαρµογές
περιορισµού του ρεύµατος.

Οι MFC ταινίες αποτελούνται από πολλά νηµάτια, αλλά στις βιοµηχανικές συχνότητες
λόγω των δινορευµάτων, η πολυνηµατοειδής δέσµη της ταινίας συµπεριφέρεται σαν ένα µόνο
νήµα ελλειπτικού σχήµατος. Σε χαµηλά πεδία, όπως είναι σε εφαρµογές HTS καλωδίων οι ac
απώλειες υστέρησης ανά µήκος ενός κυλινδρικού ή ελλειπτικού υπεραγώγιµου σύρµατος
δίδονται από τη σχέση f.I3./Ic όπου το f είναι η συχνότητα, Ι είναι το πλάτος του
εναλλασσόµενου ρεύµατος και Ιc είναι το κρίσιµο ρεύµα. Έτσι λοιπόν για συγκρίσιµες τιµές
των Ι και Ic και δεδοµένου ότι το σχήµα των CCC συρµάτων είναι επίσης ελλειπτικό, τότε οι
απώλειες για τους δύο τύπους συρµάτων είναι σχεδόν οι ίδιες. Παρόλα αυτά αν έχουµε
κυβική γεωµετρία για τις ταινίες αυτές, οι απώλειες δίνονται από τη σχέση f.I3.d/Ic.r όπου d
είναι το πάχος του υπεραγωγού και r η ακτίνα του. Με τυπικό πάχος της δέσµης του MFC
σύρµατος 150 µm και για το CCC πάχος στρώµατος 2 µm τότε οι απώλειες για το CCC
σύρµα θα είναι το 1/75 των απωλειών του MFC σύρµατος.[12]

Ένα άλλο πλεονέκτηµα των CCC συρµάτων είναι η εφαρµογή τους σε εφαρµογές
περιορισµού του ρεύµατος. Αυτό οφείλεται στο ότι µε τις CCC ταινίες µπορούµε να
πετύχουµε µεγαλύτερη αντίσταση από ότι στις MFC, λόγω της απουσία του καλύµµατος από
άργυρο που έχουν οι MFC.[12]

2.7 Στοιχεία για την εφαρµογή των HTS καλωδίων.

Τα HTS σύρµατα αποτελούν το ουσιαστικό υλικό για τη δηµιουργία των ΗΤS καλωδίων.
Τα στοιχεία που απαρτίζουν το καλώδιο πρέπει να κατασκευαστούν σε µακριά συνεχή µήκη
µε τέτοιες ηλεκτρικές και µηχανικές ικανότητες ώστε να αντέχουν στη διαδικασία

52
 κεφάλαιο 2

καλωδιοποίησης και να µπορούν να µεταφέρουν αποτελεσµατικά µεγάλα ρεύµατα. Τα

στοιχεία που χρειάζονται για την εφαρµογή των καλωδίων είναι:

• Μακριά συνεχή µήκη υπεραγωγού.

• Υψηλές ικανότητες µεταφοράς: Υψηλό κρίσιµο ρεύµα (Ic) και µηχανική κρίσιµη
πυκνότητα ρεύµατος (Je) σ’ όλο το εύρος των θερµοκρασιών λειτουργίας.

• Οµοιόµορφες ιδιότητες µεταφοράς.

• Οµοιόµορφα χαρακτηριστικά διαστάσεων (πλάτους, πάχους κ.τ.λ).

• Μηχανική αντοχή στη θερµοκρασία δωµατίου ώστε να αντέχουν στις διαδικασίες

κατασκευής και εγκατάστασης.

• Μηχανική αντοχή στις χαµηλές θερµοκρασίες για να αντέχουν στη διαδικασία ψύξης και
στη λειτουργική ζωή του καλωδίου.

• Σταθερότητα στις θερµικές µεταβολές.

• Χαµηλές απώλειες σε εναλλασσόµενο ρεύµα.

2.8 Τεχνικά χαρακτηριστικά καλωδίων.

Τα HTS έχουν δύο κύρια είδη σχεδιασµού:

1. Καλώδια θερµού διηλεκτρικού (Warm dielectric, WD).

2. Καλώδια ψυχρού διηλεκτρικού (Cold dielectric, CD).

Τα δύο είδη καλωδίων προσφέρουν διαφορετικά πλεονεκτήµατα, τα οποία κάνουν τον ένα
τύπο καλωδίου ή τον άλλο να είναι προτιµότερος ανάλογα από την εφαρµογή.

2.8.1. Καλώδια θερµού διηλεκτρικού (Warm dielectric).

Το καλώδιο θερµού διηλεκτρικού ή διηλεκτρικού θερµοκρασίας δωµατίου, το οποίο

µεταφέρει µόνο τη µία φάση του ρεύµατος, είναι σχετικά εύκολο στο σχεδιασµό του. Στο
πυρήνα του υπάρχει ένας σωλήνας δια του οποίου ρέει το κρυογονικό ψυκτικό. Ο σωλήνας
αυτός περιτριγυρίζεται από τα HTS σύρµατα και µονώνεται µε ένα διηλεκτρικό σωληνοειδές
περίβληµα. Πάνω από το διηλεκτρικό υπάρχει ένα προστατευτικό περίβληµα. Όλη αυτή η
συναρµολόγηση βρίσκεται µέσα σ’ ένα αγωγό ή σωλήνα (εικόνα 2.48).

Η ηλεκτρική µόνωση εφαρµόζεται πάνω στο κρυοστάτη ο οποίος περιλαµβάνει τον

υπεραγώγιµο σωλήνα και το ψυκτικό. Τα καλώδια θερµού διηλεκτρικού είναι γενικά
κατάλληλα για εγκατάσταση µέσα σε σωλήνα ή αγωγό. Το HTS καλώδιο WD µπορεί να
µεταφέρει περισσότερο από τη διπλάσια ισχύ που µπορεί να ένα συµβατικό µε περίπου τις
ίδιες απώλειες. Γενικά απαιτεί λιγότερες HTS ταινίες από το σχεδιασµό του ψυχρού
διηλεκτρικού και έχει υψηλότερο λειτουργικό κόστος ζωής επειδή έχει µεγαλύτερες απώλειες
από το CD καλώδιο.

53
 κεφάλαιο 2

Ο σχεδιασµός του θερµού διηλεκτρικού έχει τα εξής πλεονεκτήµατα:

• Παρόµοια επίδοση και διαδικασίες εγκατάστασης όπως τα συµβατικά καλώδια.

• Χρησιµοποιεί διηλεκτρικά που ήδη υπάρχουν και είναι αξιόπιστα.

• Τα βοηθητικά του στοιχεία έχουν απλό σχεδιασµό: οι τερµατισµοί και οι συνδέσεις

µπορούν να προέλθουν από συµβατικό εξοπλισµό.

• Έχει µικρές θερµικές απώλειες.

• Φθηνότερο από το CD καλώδιο.

Το κυριότερο πλεονέκτηµα των καλωδίων θερµού διηλεκτρικού είναι ότι η σύνθετη του
αντίσταση ταιριάζει µε αυτή του συµβατικού µε την ίδια διάµετρο. Έτσι τα καλώδια θερµού
διηλεκτρικού (εικόνα 2.49) µπορούν να αντικαταστήσουν εύκολα τα συµβατικά σε µια
µετασκευή. Αυτό έγινε και στην περίπτωση του Ντητρόϊτ, όπου επειδή το HTS καλώδιο είχε

54
 κεφάλαιο 2

την ίδια σύνθετη αντίσταση µε το προηγούµενο συµβατικό, δεν επηρεάστηκε η ροή ισχύος
στα άλλα καλώδια που γειτόνευαν µε αυτό. Παρόλα αυτά, χάρις την υψηλή ικανότητα
µεταφοράς ρεύµατος που έχει, µπορεί να ανακουφίσει ένα υπό συµφόρηση δίχτυο.

Το WD έχει τα εξής µειονεκτήµατα:

• Έχει µαγνητικό πεδίο σκέδασης.

• Έχει περιορισµένα όρια ρεύµατος / ισχύος.

• Απαιτεί ελάχιστη απόσταση µεταξύ των φάσεων.

2.8.2. Καλώδια ψυχρού διηλεκτρικού (Cold dielectric, CD).

Τα καλώδια ψυχρού διηλεκτρικού ή κρυογονικού διηλεκτρικού µπορούν να σχηµατιστούν

µε πολλούς τρόπους, ανάλογα µε πόσα οµοαξονικά στρώµατα έχει και από πού ρέει το
ψυκτικό υγρό. Ένας σχεδιασµός απαιτεί από κάθε φάση να αποτελείται από ένα κεντρικό
κρυογονικό σωλήνα, ο οποίος περιβάλλεται από σύρµατα στήριξης και HTS σύρµατα. Ένα
διηλεκτρικό διαχωρίζει τον εσωτερικό HTS αγωγό που µεταφέρει το ρεύµα από το εξωτερικό
HTS περιτύλιγµα το έχει το ρόλο της επιστροφής του ρεύµατος και θωρακίζει τον εσωτερικό
αγωγό από τα εξωτερικά µαγνητικά πεδία. Προστατευτικά σύρµατα περιβάλουν τον αγωγό
επιστροφής. Επειδή οι τρεις φάσεις είναι επαρκώς θωρακισµένες η µια από την άλλη,
µπορούν να τοποθετηθούν σε κοινό κρυοστάτη όπου θα είναι εµβαπτισµένες µέσα σε
κρυογονικό υγρό (εικόνα 2.50).

Στο σχεδιασµό αυτό, ο πυρήνας κάθε φάσης αποτελείται από το κρυογονικό υγρό που
περιβάλλεται από µια υποστήριξη και τα HTS σύρµατα (εικόνα 2.51). Ένα διηλεκτρικό
διαχωρίζει τον εσωτερικό αγωγό από το εξωτερικό HTS περίβληµα γύρω από το οποίο ρέει
κρυογονικό υγρό. Η συναρµολόγηση κάθε φάσης συγκρατείται απ’ ένα κρυοστάτη που

55
 κεφάλαιο 2

περικυκλώνεται από προστατευτικά σύρµατα. Και οι τρεις φάσεις βρίσκονται µέσα σε κοινό
σωλήνα ή αγωγό.

Τα καλώδια ψυχρού διηλεκτρικού (εικόνα 2.52) µπορούν να µεταφέρουν πάνω από πέντε
φορές περισσότερο ρεύµα από τα συµβατικά της ίδιας διατοµής µε περίπου τα δύο τρίτα των
απωλειών των αντίστοιχων συµβατικών. Στον HTS αγωγό επιστροφής επάγεται ένα ρεύµα
ίσο και αντίθετο από το ρεύµα της φάσεως του αγωγού µε αποτέλεσµα να θωρακίζει απόλυτα
τον πυρήνα του καλωδίου από το µαγνητικό πεδίο που παράγεται από το ρεύµα του αγωγού
φάσης. Έτσι όχι µόνο τα εξωτερικά µαγνητικά πεδία που περιβάλλουν τον πυρήνα του CD
καλωδίου µειώνονται σχεδόν στο µηδέν αλλά ακόµη αποφεύγονται οι αρνητικές συνέπειες
των ac απωλειών που προέρχονται από το εξωτερικό πεδίο. Το κόστος λειτουργικής ζωής των
CD είναι µικρότερο από αυτό των WD καλωδίων αλλά όµως το αρχικό κόστος επένδυσης
των CD είναι µεγαλύτερο αφού έχει περισσότερες HTS ταινίες από τα καλώδια WD, λόγω
της ύπαρξης του HTS αγωγού επιστροφής.

Τα πλεονεκτήµατα των CD καλωδίων:

• ∆εν έχουν µαγνητικό πεδίο σκέδασης.

• Πολύ υψηλά όρια µεταφοράς ρεύµατος και ισχύος.

• Συµπαγές µικρό µέγεθος, λόγω του ότι υπάρχει επαφή µεταξύ των τριών φάσεων.

Τα µειονεκτήµατα των CD καλωδίων:

• Έχουν ακριβό κόστος απόκτησης λόγω του ότι έχουν δύο υπεραγώγιµα στρώµατα.

• Έχουν πολύπλοκη κατασκευή.

56
 κεφάλαιο 2

• Έχουν µεγαλύτερες θερµικές απώλειες από τα WD καλώδια.

• Έχουν µικρότερη σύνθετη αντίσταση από τα συµβατικά της ίδια διατοµής έτσι
αλλοιώνουν τη ροή του ρεύµατος στα άλλα καλώδια του κόµβου που θα συνδεθούν.

Πίνακας 2.3
Στον πιο κάτω πίνακα βλέπουµε µια σύγκριση των χαρακτηριστικών των συµβατικών καλωδίων µε τα
HTS θερµού και ψυχρού διηλεκτρικού.

Παράµετρος Συµβατικά HTS θερµού HTS ψυχρού

διηλεκτρικού διηλεκτρικού
Εξωτ. διάµετρος σωλήνα 8 8 8
Τάση (kV) 115 115 115
Ισχύς (MVA) 220 500 1000
Απώλειες (W/MVA) 300 300 200

2.9. Σύστηµα ψύξης καλωδίων.

Όπως ξέρουµε τα υπεραγώγιµα υλικά για να αποκτήσουν τις υπεραγώγιµες τους ικανότητες
πρέπει να ψυχθούν κάτω από την κρίσιµη θερµοκρασία του συγκεκριµένου υλικού τους. Όσο
αφορά τα καλώδια, το HTS υλικό τους πρέπει να ψυχθεί στους 80 Κ ή ακόµη πιο κάτω.
Γενικά σ’ όλα τα υπεραγώγιµα υλικά αν µειώσουµε τη θερµοκρασία ψύξης τους, τότε
αυξάνεται η τιµή του κρίσιµου ρεύµατος τους. Έτσι για ένα HTS καλώδιο 2000 Α έχουµε
αύξηση του κρίσιµου ρεύµατος κατά 100 Α (5%) ανά ένα βαθµό Kelvin µείωσης της
θερµοκρασίας. Στην εικόνα 2.53 φαίνεται η λογική ψύξης ενός τριφασικού HTS καλωδίου µε
υγρό άζωτο.

Έτσι, υπό αυτή τη σκοπιά, είναι πλεονεκτικό να ψύχουµε τα HTS καλώδια όσο πιο πολύ
µπορούµε. Έτσι όταν είναι σχετικά εύκολο και οικονοµικό να ψύχουµε σε θερµοκρασίες λίγο
κάτω από τη θιερµοκρασία (63.3 Κ) το κάνουµε. Αντίθετα για να πετύχουµε χαµηλότερες
θερµοκρασίες θα πρέπει να χρησιµοποιήσουµε σαν ψυκτικό το υγρό ήλιο ή το νέο που είναι
πολύ πιο ακριβά από το υγρό άζωτο, πράγµα µη επιθυµητό. Ακόµη πρέπει να πούµε ότι το
κόστος σε ισχύ για να αποβάλλουµε 1 W θερµότητας σε θερµοκρασίες λίγο πιο κάτω από
σηµείο ψύξης του αζώτου είναι περίπου 10 W, ενώ για ακόµη χαµηλότερες θερµοκρασίες
έχουµε πολύ µικρότερη απόδοση από αυτή, πράγµα που κάνει τη χρησιµοποίηση τέτοιων
θερµοκρασιών απαγορευτική.

Οι υπεραγώγιµες ταινίες είναι τυλιγµένες γύρω από το former, ο οποίος µπορεί να είναι
ένας ελαστικός σωλήνας από ανοξείδωτο χάλυβα και έχει σκοπό να στηρίζει το υπεραγώγιµο
υλικό και να µεταφέρει το ψυκτικό, έτσι ώστε να ψύχονται άµεσα οι υπεραγώγιµες ταινίες.

57
 κεφάλαιο 2

Στην παρουσίαση που έγινε στην Κοπεγχάγη το ψυκτικό σύστηµα των καλωδίων
σχηµατίζει ένα κλειστό βρόχο (εικόνα 2.54), το οποίο αποτελείται από το ψυκτικό δίκτυο µε
αντλία κυκλοφορίας, τις γραµµές µεταφοράς, τους τερµατισµούς καλωδίων και τους formers.
Μία δεξαµενή αποθήκευσης για το άζωτο συνδέεται µε το ψυκτικό σύστηµα.

Το ψυκτικό δίκτυο είναι ένας εµπορικά διαθέσιµος σταθµός ψύξεως. Έχει συνολική ισχύ
ψύξης 2.2 kW και ψύχεται µε νερό. Επίσης κατά τη διάρκεια λειτουργίας του είναι δυνατό να
αυξήσουµε σταδιακά την πίεση σε όλο το κυκλοφοριακό σύστηµα. Με αυτό τον τρόπο
µπορεί να αποφευχθεί ο αναβρασµός του ψυκτικού υγρού αζώτου.

Οι αγωγοί των καλωδίων στηρίζονται µε µονωµένους κρυοστάτες κενού, οι οποίοι είναι

µέσα σε υψηλής αντοχής µονωτήρες. Παρόµοια και οι γραµµές µεταφοράς και οι τερµατισµοί
των καλωδίων έχουν µονωτικά τείχη κενού. Με αυτό τον τρόπο η θερµότητα που
µεταφέρεται από το περιβάλλόν προς τα ψυχρά µέρη του καλωδίου περιορίζεται στα µερικά
Watts ανά µέτρο. Παρόλα αυτά οι έξι οδηγοί ρεύµατος, φτιάχνονται από χαλκό µε σχετικά
µεγάλες εγκάρσιες διατοµές και µικρά µήκη, έτσι η κύρια συµβολή στο συνολικό ποσό της
εισερχόµενης θερµότητας στο όλο σύστηµα, οφείλεται λόγω των οδηγών ρεύµατος.

2.10. Απώλειες των AC υπεραγώγιµων καλωδίων.

Οι απώλειες σ’ ένα καλώδιο εναλλασσόµενου ρεύµατος δεν είναι µηδενικές παρόλο που το
καλώδιο είναι υπεραγώγιµο. Οι απώλειες οφείλονται σε διάφορες ατέλειες των διάφορων
συνιστωσών που απαρτίζουν το καλώδιο, εκτός αυτού ακόµη και ένα τέλειο υπεραγώγιµο
υλικό έχει απώλειες όταν εκτεθεί σε εναλλασσόµενο ρεύµα. Οι ολικές απώλειες σε ένα
καλώδιο µεταφοράς υπό πλήρες φορτίο είναι γύρω στα 10 W/m ανά φάση στα 2 kA.[13]
Συγκεκριµένα οι πιο κάτω συνιστώσες απωλειών υπάρχουν σε ένα υπεραγώγιµο καλώδιο:

2.10.1. Θερµικές διαρροές.

Το υπεραγώγιµο καλώδιο ψύχεται από το υγρό άζωτο σε θερµοκρασία ~77 Κ. Για να
διατηρήσουµε αυτή τη χαµηλή θερµοκρασία το καλώδιο µονώνεται µε µια πολύ

58
 κεφάλαιο 2

αποτελεσµατική µόνωση. Παρόλα αυτά λόγω της µεγάλης επιφάνειας του καλωδίου έχουµε
διαρροές θερµότητας. Έχει γίνει µεγάλη προσπάθεια για την βελτίωση της θερµικής µόνωσης
και αναµένεται ότι µπορεί να µειωθεί µέχρι 0.5 W/m ανά φάση. Όπως φαίνεται και από το
ραβδόγραµµα της εικόνας 2.55 η συνιστώσα αυτή είναι η πιο µεγάλη, έτσι αποτελεί το
µεγαλύτερο µέρος των συνολικών απωλειών του καλωδίου. Ακόµη πρέπει να σηµειωθεί ότι
αυτού του είδους οι απώλειες είναι ανεξάρτητες του ρεύµατος που µεταφέρει το καλώδιο.

2.10.2. Αc απώλειες του αγωγού.

Λόγω της φύσεως του υπεραγώγιµου υλικού έχουµε απώλειες εναλλασσόµενου ρεύµατος.
Οι απώλειες αυτές εξαρτώνται πολύ από το φορτίο του ρεύµατος που µεταφέρει το καλώδιο.
Γι’ αυτές τις απώλειες θα αναφερθούµε αναλυτικότερα αργότερα.

2.10.3. Επαγώµενες απώλειες στο προστατευτικό µανδύα του καλωδίου.

Τα υπεραγώγιµα υλικά µε µόνωση θερµού διηλεκτρικού έχουν το συµβατικό
προστατευτικό µανδύα εις τον οποίο επάγονται ρεύµατα µε αποτέλεσµα να έχει ωµικές
απώλειες. Αυτές οι απώλειες είναι συγκρίσιµες µε τις αντίστοιχες των συµβατικών καλωδίων
και εξαρτώνται πολύ από το φορτίο του ρεύµατος που µεταφέρει το καλώδιο.

2.10.4. ∆ιηλεκτρικές απώλειες.

Στα υπεραγώγιµα καλώδια όπως ακριβώς και στα συµβατικά, έχουµε διηλεκτρικές
απώλειες που οφείλονται στο παράγοντα απωλειών του διηλεκτρικού υλικού. Στα καλώδια
ψυχρού διηλεκτρικού το υγρό άζωτο ψύχει το διηλεκτρικό έτσι έχουµε πολύ µικρό
παράγοντα διηλεκτρικών απωλειών. Αυτές οι απώλειες δεν εξαρτώνται από το ρεύµα, αλλά
αυξάνουν µε την αύξηση της τάσης λειτουργίας.

2.10.5. Απώλειες υδραυλικές και κυκλοφορίας του υγρού αζώτου.

Η κυκλοφορία του υγρού αζώτου µέσα στο καλώδιο είναι απαραίτητη για να παρέχει την
αναγκαία ψύξη ώστε να βρισκόµαστε κάτω από την κρίσιµη θερµοκρασία του HTS υλικού.
Με το να ρέει το άζωτο µέσα στους αγωγούς αυτό προξενεί υδραυλικές απώλειες τις οποίες
πρέπει να τις καλύψει µια αντλία. Αυτές οι απώλειες εξαρτώνται από το φορτίο του ρεύµατος
αφού αν έχω µεγαλύτερο ρεύµα θα έχω και πιο πολλές συνολικές απώλειες, µε επακόλουθη
συνέπεια να πρέπει να επαχθεί περισσότερη θερµότητα και άρα αυξηµένες υδραυλικές
απώλειες.

2.10.6. Επαγόµενες απώλειες στη θερµική µόνωση.

Η θερµική µόνωση αποτελείται από µεταλλικά µέρη. Στα καλώδια θερµού διηλεκτρικού η
θερµική µόνωση εκτίθεται σε µαγνητικό πεδίο µε αποτέλεσµα να επάγoνται ρεύµατα και να
έχουµε ωµικές απώλειες. Οι απώλειες αυτές αυξάνουν µε τη αύξηση του ρεύµατος που
µεταφέρει το καλώδιο. Αυτού του είδους οι απώλειες δεν υπάρχουν για τα καλώδια ψυχρού
διηλεκτρικού αφού είναι θωρακισµένα από το µαγνητικό πεδίο.

2.10.7. Απώλειες συνδέσεων και τερµατισµών.

Οι τερµατισµοί και οι συνδέσεις έχουν ωµική αντίσταση µε αποτέλεσµα να παρουσιάζουν
ωµικές απώλειες στη ροή του ρεύµατος. Οι απώλειες αυτές είναι ανάλογες του φορτίου του
ρεύµατος που περνά από το καλώδιο.

2.10.8 Απώλειες ψύξης.

Όπως περιγράψαµε νωρίτερα για να διατηρήσουµε την κρίσιµη θερµοκρασία πρέπει να
έχουµε µια µηχανή ψύξης. Το µηχάνηµα αυτό έχει πολύ µικρή απόδοση ~10%. Οι απώλειες
αυτές έχουν περιληφθεί στις απώλειες Ac του αγωγού.

59
 κεφάλαιο 2

Στην εικόνα 2.55 φαίνονται σχηµατικά οι απώλειες των AC HTS καλωδίων θερµού
διηλεκτρικού.

2.11. Απώλειες εναλλασσόµενου ρεύµατος(Ac) στα HTS καλώδια.

Εδώ θα κάνουµε µια ειδική αναφορά στις ac απώλειες των υπεραγώγιµων καλωδίων. Αυτές
περιλαµβάνουν τέσσερα διαφορετικά είδη απωλειών που λαµβάνουν χώρα στον υπεραγωγό
που είναι τα εξής:[14]

1. Απώλειες λόγω δινορευµάτων στο περίβληµα του αγωγού.

2. Απώλειες υστέρησης µέσα στο υπεραγώγιµο νηµάτιο.

3. Απώλειες λόγω σύζευξης των διαφόρων νηµατίων στη σύνθεση του αγωγού. Η αιτία
αυτών του είδους των απωλειών είναι η χαµηλή αντίσταση µεταξύ των υπεραγώγιµων
νηµάτων πράγµα που οδηγεί σε εγκάρσια ρεύµατα που κάνουν το πολυνηµατοειδή αγωγό
να συµπεριφέρεται ως µονονηµατοειδής, µε τις αντίστοιχες απώλειες. Αυτές οι απώλειες
είναι περίπου 0.2 W/m ανά φάση στα 2 kA, 50Hz. Αυτές έχουν το µεγαλύτερο
ενδιαφέρον για τους µηχανικούς.

4. Απώλειες που οφείλονται στην άνιση κατανοµή του ρεύµατος ανάµεσα στα διάφορα
στρώµατα. Αυτή η άνιση κατανοµή του ρεύµατος ανάµεσα στα διάφορα στρώµατα
αναγκάζει ορισµένα στρώµατα (τα πιο εξωτερικά) να µεταφέρουν ρεύµα µεγαλύτερο από
το κρίσιµο τους ρεύµα. Αυτή είναι και η πιο µεγάλη συνιστώσα των ac απωλειών και
είναι περίπου 0.5 W/m ανά φάση για ρεύµα 2 kΑ και 50 Ηz.

Όταν ένα εναλλασσόµενο ηλεκτρικό πεδίο εφαρµοστεί στο υπεραγώγιµο καλώδιο, τότε το
µαγνητικό πεδίο που παράγεται από το ρεύµα κινείται διαµέσου του καλωδίου και δηµιουργεί
απώλειες υστέρησης ,ακόµη και αν το ρεύµα του υπεραγωγού είναι µικρότερο από το
κρίσιµο. Οι απώλειες υστέρησης είναι ανάλογες του Ι3 και διαφέρει από τις ωµικές απώλειες
που είναι ανάλογες του Ι2. Ο φυσικός λόγος για τις Αc απώλειες είναι ότι η µαγνήτιση του
υπεραγωγού έχει κύκλο υστέρησης παρόµοιο µε αυτών των φεροµαγνητικών υλικών, ωστόσο

60
 κεφάλαιο 2

µε αντίθετη πολικότητα (διαµαγνητικά).

2.11.1. Μέθοδοι µέτρησης των Ac απωλειών.[15]

Η µέτρηση των ac απωλειών στα υπεραγώγιµα καλώδια είναι πολύ πολύπλοκη, έτσι έχουν
αναπτυχθεί διάφορες µέθοδοι για να πετύχουν αυτό το σκοπό.

Η πρώτη είναι η θερµική µέθοδος η οποία χρησιµοποιεί τη θερµότητα που παράγεται από
τις απώλειες για να προσδιορίσει το µέγεθος τους. Αυτό µπορεί να γίνει µε τη µέτρηση του
αερίου του κρυογονικού υγρού που εξατµίστηκε. Η ευαισθησία αυτής της µεθόδου είναι
µικρή, ιδιαίτερα για το υγρό άζωτο όπου οι απώλειες είναι µικρές και η ποσότητα του αερίου
που εξατµίζεται είναι µικρή.

Μια δεύτερη θερµική µέθοδος µπορεί να χρησιµοποιηθεί, αν το καλώδιο είναι θερµικά

µονωµένο από ψυκτικό υγρό, τοποθετώντας απευθείας κατά µήκος του καλωδίου θερµόµετρα
τα οποία υπολογίζουν την αύξηση της θερµοκρασίας που προκαλείται λόγω των απωλειών.
Κρίσιµο στοιχείο αποτελεί η θερµική µόνωση η οποία µπορεί να αποτελείται από κενό ή µια
µονωτική ουσία. Αυτή η θερµική µέθοδος λειτουργεί καλά και δίνει σωστά αποτελέσµατα για
τις ac απώλειες, αλλά τείνει να είναι πολύ βαρετή στη χρησιµοποίηση της.

Η τρίτη µέθοδος είναι η µέτρηση της ηλεκτρικής αντίστασης µε τέσσερις ακροδέκτες. Σ’ αυτή
τη µέθοδο η τάση που είναι σε φάση µε το ρεύµα γραµµής µετρείται απευθείας και µετά
πολλαπλασιάζεται µε το ρεύµα για δώσει τις ac απώλειες ισχύος. Το πρόβληµα µε αυτή τη
µέθοδο είναι ότι η επαγωγική συνιστώσα της τάσης που µετρούµε είναι πολύ πιο µεγάλη (100
ως 1000 φορές) από την ωµική συνιστώσα της. Έτσι απαιτούνται πολύ ακριβείς µετρήσεις
της γωνίας φάσης. Ακόµη οι τάσεις που επάγονται από άλλα µέρη του κυκλώµατος µπορούν
κάλλιστα να επηρεάσουν τις µετρήσεις, ιδιαίτερα όταν έχουµε τριφασικό σύστηµα.

Υπάρχει επίσης και µια τέταρτη µέθοδος, που λέγεται πείραµα συντονισµού του ρεύµατος
(resonant current experiment ή RESCUE). Σ’ αυτή τη µέθοδο το καλώδιο που θέλουµε να
προσδιορίσουµε τις απώλειες του, απλά βραχυκυκλώνεται µε ένα πυκνωτή. Έτσι
σχηµατίζεται ένα κύκλωµα που αποτελείται από µια αυτεπαγωγή (το ίδιο το καλώδιο) και ένα
πυκνωτή έτσι µπορεί να επέλθει συντονισµός. Μετά θα έχουµε ένα ρεύµα συντονισµού που
θα επαχθεί στο κύκλωµα και από την απόσβεση του οποίου θα καθοριστούνε οι απώλειες στο
υπεραγώγιµο καλώδιο.[15]

61
 κεφάλαιο 2

Στην εικόνα 2.56 φαίνεται η καµπύλη Αc απωλειών για ένα καλώδιο µήκους 10 µέτρων. Η
καµπύλη υπολογίζεται µε τη µέθοδο ηλεκτρικής αντίστασης µε τέσσερις ακροδέκτες. Οι Ac
απώλειες στα 2 kΑrms ήταν 0.6 W/m για µια φάση και τη στιγµή που µετρήθηκαν ήταν οι
χαµηλότερες Ac απώλειες που υπολογίστηκαν στον κόσµο για τριφασικά καλώδια.

2.12. ΗTS καλώδια συνεχούς ρεύµατος.

Τα DC HTS καλώδια αποτελούν µια πολύ ελκυστική εναλλακτική λύση για τα AC HTS
καλώδια για διάφορους λόγους. Πρώτο και κυριότερο, οι απώλειες του αγωγού σ’ ένα DC
HTS καλώδιο είναι αµελητέες όταν λειτουργεί κάτω από το κρίσιµο του ρεύµα. Ακόµη αυτά
τα καλώδια έχουν το έµφυτο πλεονέκτηµα των DC µεταφορών, δηλαδή όχι παραγωγή άεργης
ενέργειας και αµελητέες απώλειες διηλεκτρικού, αφήνοντας έτσι σαν κύρια πηγή απωλειών
τις θερµικές διαρροές. Τα πιο πάνω κάνουν το σχεδιασµό των DC HTS καλωδίων λιγότερο
πολύπλοκο από το σχεδιασµό των αντίστοιχων AC. Στην εικόνα 2.57 φαίνεται ο σχεδιασµός
ενός διφασικού υπεραγώγιµου καλωδίου µε συµβατικό µανδύα το οποίο µπορεί να
χρησιµοποιηθεί για DC µεταφορά ισχύος.

Τα DC ΗΤS καλώδια έχουν το µεγάλο πλεονέκτηµα να µεταφέρουν πολύ υψηλά ρεύµατα

µε ελάχιστες απώλειες πράγµα που τα κάνει ιδανικά για λειτουργία σε χαµηλές τάσεις,
πράγµα πολύ σηµαντικό αφού στις χαµηλές τάσεις η διάµετρος του καλωδίου τους γίνεται
πολύ µικρή λόγω της µειωµένης µόνωσης, µε αποτέλεσµα να έχουµε πολύ συµπαγή καλώδια.

62
 κεφάλαιο 2

Συγκεκριµένα για τάση 40 kV έχουν την ελάχιστη διάµετρο όπως φαίνεται στην εικόνα 2.58.
Μάλιστα, ήδη το 1995 είχε κατασκευαστεί DC HTS καλώδιο µήκους 1.4 m µε ονοµαστικό
ρεύµα 10 kΑ στα 40kV.[16]

Μια εφαρµογή των DC HTS καλωδίων που υπόσχεται πολλά είναι η µεταφορά ηλεκτρικής
ισχύος από τις παραθαλάσσιες αιολικές φάρµες (εικόνα 2.59). Κάνοντας το αυτό θα έχουµε
τα ακόλουθα πλεονεκτήµατα:

• Μείωση των απωλειών µεταφοράς.

• ∆ε θα απαιτούνται µετασχηµατιστές υψηλής τάσης µέσα στη θάλασσα.

• Θα παρέχουµε µια ευέλικτη και ελεγχόµενη ροή ισχύος.

• Μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος.

2.13. Πειράµατα υπερρεύµατος σε HTS καλώδια.

Τα HTS καλώδια είναι νέα κοµµάτια του ηλεκτρικού συστήµατος που µόλις τώρα
σχεδιάζονται και δοκιµάζονται στο ηλεκτρικό δίκτυο. Πριν να τα εγκαταστήσουµε στο δίκτυο
πρέπει να δείξουν αξιόπιστη επίδοση τόσο στις ονοµαστικές συνθήκες, όσο και στις συνθήκες
ενός σφάλµατος.

Τα HTS καλώδια σχεδιάζονται έτσι, ώστε να ικανοποιούν ένα αριθµό διαφορετικών

κριτηρίων όπως είναι η ικανότητα µεταφοράς ή το ονοµαστικό φορτίο ρεύµατος. Το κρίσιµο
ρεύµα του καλωδίου προσδιορίζεται βάση αυτά τα κριτήρια.

Στο ηλεκτρικό δίκτυο υπάρχει η πιθανότητα να συµβεί κάποιο σφάλµα. Αυτό το σφάλµα
µπορεί να είναι ένα βραχυκύκλωµα µεταξύ των τριών φάσεων ή κάποιας φάσης και της γης.
Λόγω του σφάλµατος έχουµε δηµιουργία υπερρευµάτων. Τα υπερρεύµατα στο δίκτυο ισχύος
µπορούν να έχουν µέγεθος 20 φορές ή και µεγαλύτερο από το ονοµαστικό ρεύµα του
δικτύου. Αυτό το µεγάλο ρεύµα µπορεί να προκαλέσει πρόβληµα και µόνιµες ζηµίες στο
ηλεκτρικό εξοπλισµό του δικτύου. Οι HTS ταινίες είναι γνωστό ότι είναι ευαίσθητες σε
ρεύµατα πολύ µεγαλύτερα από το κρίσιµο τους ρεύµα. Με αυτά τα δεδοµένα είµαστε
υποχρεωµένοι να ελέγξουµε τη συµπεριφορά των καλωδίων στα υπερρεύµατα.[17]

63
 κεφάλαιο 2

Τα υπερρεύµατα διακόπτονται από τους διακόπτες ισχύος και η διάρκεια τους είναι από τη
στιγµή που συµβαίνει το σφάλµα ως τη στιγµή που θα σβήσει το ηλεκτρικό τόξο µέσα στο
διακόπτη ισχύος και είναι περίπου 1s. Επειδή το υπέρρευµα είναι πολύ µεγάλο µπορεί να
είναι µεγαλύτερο από το κρίσιµο ρεύµα του καλωδίου, µε συνέπεια η θερµοκρασία του
καλωδίου να αυξηθεί πάνω από την κρίσιµη του, πράγµα που θα οδηγήσει στην καταστροφή
του. Αντίθετα ένα συµβατικό µεγάλο καλώδιο (µε αγωγό χαλκό ή αλουµίνιο) δεν έχει
πρόβληµα στα βραχυκυκλώµατα επειδή η διατοµή του υπολογίζεται αρκετά µεγάλη ώστε να
αντέχει κατά τη διάρκεια του βραχυκυκλώµατος.

Ας ερευνήσουµε τη ζηµία στο HTS καλώδιο λόγω των υπερρευµάτων. Θεωρούµε δύο
σειρές µετρήσεων Α και Β µε δύο µονοστρωµατικά HTS καλώδια, ένα για κάθε σειρά
µέτρησης. Τα δύο HTS καλώδια φτιάχτηκαν από ελικοειδή HTS ταινίες πάνω σε former από
ίνες γυαλιού (GPFR). Τα δεδοµένα για τα δύο αυτά καλώδια φαίνονται στον πίνακα 2.4.[17]

Πίνακας 2.4

Παράµετρος Καλώδιο για τις µετρήσεις Καλώδιο για τις µετρήσεις

της σειράς Α της σειράς Β
Μήκος 1.2 1
Τύπος former GPFR GPFR
Αριθµός ταινιών 26 26
Κρίσιµο ρεύµα 155 Α 152 Α

Σε κάθε σειρά µετρήσεων το HTS καλώδιο δοκιµάστηκε µε ένα αυξανόµενο ρεύµα

βραχυκυκλώµατος. Η διάρκεια του παλµού του βραχυκυκλώµατος ήταν ένα δευτερόλεπτο
και το ρεύµα ήταν Ac 50 Hz το οποίο αρχικά είχε µια dc συνιστώσα. Οι δοκιµές των
βραχυκυκλωµάτων στις δύο σειρές µετρήσεων φαίνονται στο πίνακα 2.5. Όλες οι τιµές των
ρευµάτων είναι σε ενεργές (rms) τιµές.

Πίνακας 2.5

Αριθµός Τιµή ρεύµατος Τιµή ρεύµατος

βραχυκυκλωµάτων βραχυκυκλώµατος βραχυκυκλώµατος
σειράς Α [Α] rms σειράς Β [Α ] rms
1 320 402
2 561 699
3 899 982
4 1079 1116
5 1263 1570
6 1575 1818
7 1814 2151
8 2173 2350
9 2363 2490
10 2517 2793
11 2846 3155
12 3200 -

64
 κεφάλαιο 2

Αν υποθέσουµε ότι έχουµε ίση κατανοµή του ρεύµατος του βραχυκυκλώµατος µεταξύ των
26 ταινιών του, τότε εύκολα µπορούµε να βρούµε το ρεύµα βραχυκυκλώµατος για κάθε
ταινία. Συγκεκριµένα για ρεύµα βραχυκυκλώµατος 320 Α το ρεύµα που αντιστοιχεί σε µια
ταινία είναι 12.3 Α ενώ για ρεύµα βραχυκυκλώµατος 3200 αντιστοιχεί ρεύµα 123 Α ανά
ταινία.

Μετά από κάθε ρεύµα βραχυκυκλώµατος το κρίσιµο ρεύµα (Ic) του καλωδίου
υπολογιζόταν, έτσι ώστε ελεγχθεί οποιαδήποτε πιθανή ζηµιά που θα εµφανιζόταν λόγω του
ρεύµατος βραχυκυκλώµατος. Το κριτήριο που λήφθηκε υπόψη για να καθοριστεί το Ιc είναι
πτώση τάσης 1 µV/cm. Επιπλέον ο αγωγός εξετάζεται και οπτικά για τυχόν οπτική ζηµιά.

Στην πρώτη σειρά µετρήσεων (Α) η ψύξη του HTS αγωγού του καλωδίου γινόταν µε
βύθιση του τελευταίου σε υγρό άζωτο. Έτσι οι HTS ταινίες του καλωδίου ήταν σε φυσική
επαφή µε το υγρό άζωτο. Αντίθετα στη σειρά µετρήσεων (Β) η ψύξη του αγωγού του
καλωδίου γίνεται έµµεσα µέσο του former ο οποίος περιέχει και το υγρό άζωτο. Σ’ αυτή την
περίπτωση οι HTS ταινίες δεν ήταν σε φυσική επαφή µε το υγρό άζωτο. Και στις δύο
περιπτώσεις µετρήσεων ο υπολογισµός του Ιc γινόταν µε τον ίδιο τρόπο µέτρησης, όπως και
στο πείραµα βραχυκυκλώµατος. Κατά τη διάρκεια της ψύξης το καλώδιο της σειράς (Α) ήταν
πολλές ώρες βυθισµένο στο υγρό άζωτο, ενώ το καλώδιο της σειράς (Β) όχι.

Ο τρόπος ψύξης του αγωγού του καλωδίου στις δύο σειρές µετρήσεως αντιπροσωπεύει το
πώς ψύχεται ένα ΗΤS καλώδιο ψυχρού διηλεκτρικού (σειρά Α) και πως ένα HTS καλώδιο
θερµού διηλεκτρικού (σειρά Β). Ακόµη πρέπει να αναφέρουµε ότι κατά τη διάρκεια του
βραχυκυκλώµατος το υγρό άζωτο είναι στάσιµο µέσα στο former και δεν κυκλοφορείται.

Οι υπολογισµένες τιµές για το κρίσιµο ρεύµα φαίνονται στο σχεδιάγραµµα της εικόνας
2.60. Οι µετρήσεις και για τις δύο σειρές (Α) και (Β) δείχνουν ότι το Ιc του καλωδίου
µειώνεται µετά από ένα µεγάλο ρεύµα βραχυκυκλώµατος. Στη σειρά (Α) το Ιc του αγωγού
του καλωδίου µειώνεται µετά απ’ ένα ρεύµα βραχυκυκλώµατος 2350 Α και ότι µετά το
µέγιστο ρεύµα βραχυκυκλώµατος το Ιc µειώνεται κατά 40%. Στη σειρά (Β) η µείωση του Ic
αρχίζει µετά απ’ ένα ρεύµα βραχυκυκλώµατος 1814. Η µείωση του Ιc στη (Β) δεν είναι τόσο
απότοµη όσο η µείωση στο (Α) και µετά το ρεύµα µέγιστου βραχυκυκλώµατος το Ιc
µειώνεται µόνο κατά 18%.

65
 κεφάλαιο 2

Η µείωση του Ιc που παρατηρείται και στις δύο σειρές υποδείχνει ότι ο αγωγός του HTS
καλωδίου υπόκειται σε ζηµία, µετά από ένα ρεύµα βραχυκυκλώµατος γύρω στα 2000Α.
Παρόλα αυτά η φυσική παρατήρηση στις ταινίες του αγωγού δεν έδειξε σηµάδια µόνιµης
βλάβης σε αυτές µετά τα βραχυκυκλώµατα.

∆εν είναι ακριβώς γνωστό, πως ο αγωγός του HTS καλωδίου βλάπτεται από την αύξηση
του ρεύµατος βραχυκυκλώµατος αλλά υπάρχουν διάφορες απόψεις για το θέµα αυτό. Είναι
γνωστό ότι το Ic είναι ευαίσθητο στις µηχανικές δυνάµεις όπως είναι το τράβηγµα, το
στρίψιµο και η καµπύλωση του. Η θερµοκρασία που αυξάνεται από τη θέρµανση του αγωγού
του καλωδίου κάνει το µήκος των ταινιών να αυξηθεί λόγω της θερµικής διαστολής. Παρόλα
αυτά ο former στον οποίο οι ταινίες είναι τυλιγµένες δε διαστέλλεται επειδή η διαδικασία
είναι κυρίως αδιαβατική. Αν λοιπόν οι ταινίες διαστέλλονται και ο former όχι, τότε οι ταινίες
παραµορφώνονται µηχανικά και το Ιc µειώνεται. Αυτό δε γίνεται απαραίτητα αντιληπτό µε
µια φυσική παρατήρηση του αγωγού, επειδή οι ταινίες ξαναψύχονται από το ψυκτικό αµέσως
µετά την παρέλευση του βραχυκυκλώµατος. Ο χρόνος που χρειάζεται για την ψύξη του
αγωγού µετά το τέλος του παλµού βραχυκυκλώµατος κάτω από την κρίσιµη θερµοκρασία,
καθορίζεται από τη µέθοδο ψύξης. Οι ταινίες που είναι εµβαπτισµένες στο υγρό άζωτο
αναµφίβολα θα ψυχθούν πιο γρήγορα από αυτές που θα ψυχθούν µέσω του former. Αν αυτή η
διαφορά στην ταχύτητα ψύξης των ταινιών εξηγεί τη διαφορετική συµπεριφορά των αγωγών
των δύο µοντέλων είναι κάτι το οποίο δεν έχει ακόµη εξακριβωθεί. Όµως πρέπει να πούµε ότι
η αύξηση του µεγέθους dT/dt στο καλώδιο θα δηµιουργήσει φυσαλίδες στις ταινίες που θα
ήταν ανιχνεύσιµες µε τη φυσική παρατήρηση, αλλά τέτοιες φυσαλίδες δεν παρατηρήθηκαν
στον αγωγό του καλωδίου µετά τα βραχυκυκλώµατα.[18]

Από τα πιο πάνω πειράµατα έχει αποδειχθεί ότι ένα βραχυκύκλωµα ενός δευτερολέπτου και
έντασης δεκαπλάσιας από την ονοµαστική του καλωδίου είναι ικανό να κάνει ζηµία στον
HTS αγωγό του καλωδίου. Μια λύση σε αυτό το πρόβληµα είναι η διακοπή του σφάλµατος
µε ρελέ µεγάλης ταχύτητας που διακόπτουν µεγάλες εντάσεις σε ms. Τέτοιες κατασκευές
είναι οι FCLs που αποτελούνται και αυτοί από υπεραγώγιµα υλικά.

2.14. Πειράµατα κάµψης σε HTS καλώδια.

Επί του παρόντος οι HTS ταινίες που αποτελούν τον αγωγό του HTS καλωδίου είναι
γνωστό ότι είναι ευαίσθητες στις µηχανικές τάσεις. Για να µειώσουµε την επίδραση των
µηχανικών τάσεων πάνω στις ταινίες όταν λυγίζουµε το HTS καλώδιο, τις τυλίγουµε
σπειροειδώς γύρω από ένα φορέα (το former) ο οποίος αποτελεί και τον αγωγό ψύξης που
κυκλοφορεί το ψυχτικό.

Ένα κρίσιµο θέµα που αφορά τα HTS καλωδίων είναι ο χειρισµός και οι µηχανικές κάµψεις
που δέχονται κατά τη διάρκεια της παραγωγής και εγκατάστασης τους. Τα καλώδια
χρειάζεται να λυγιστούνε 10 ως 15 φορές κατά τη διάρκεια της παραγωγής, της δοκιµής, του
τυλίγµατος και της εγκατάστασης τους σε µια ακτίνα κατά προσέγγιση 1.5 m. Λόγω αυτών
των κάµψεων θα έχουµε ως αποτέλεσµα µια προβλέψιµη και κατά προτίµηση µικρή µείωση
του κρίσιµου ρεύµατος του καλωδίου.[19]

Για να προσδιοριστεί η µείωση του κρίσιµου ρεύµατος λόγω των µηχανικών κάµψεων
έχουν γίνει πειράµατα που συνδέονται µε την εργασία ‘Superconductors in the Danish Power
Sector’. Κατά τη διάρκεια αυτής της εργασίας διάφορα HTS καλώδια ποικίλων µεγεθών
έχουν δοκιµαστεί µε τη βοήθεια ειδικών µηχανηµάτων.

66
 κεφάλαιο 2

Πρώτα, πειράµατα κάµψης έγιναν µε 5.5 m µήκους αγωγό µε τέσσερα στρώµατα από
ταινίες χαλκού µε ίδιες διαστάσεις µε τις υπεραγώγιµες ταινίες. Ο σκοπός αυτών των τεστ
ήταν να µετρηθούν οι µηχανικές τάσεις στις ταινίες όταν λυγίζεται το καλώδιο. Συνολικά 16
µετρητές τοποθετήθηκαν στο καλώδιο σε διαφορετικά σηµεία µε βλέψη το επίπεδο κάµψης.
Τα αποτελέσµατα από τα πειράµατα κάµψης στο καλώδιο µε ταινίες από χαλκό φαίνονται
στο πιο κάτω πίνακα.[19]

Πίνακας 2.6
Τιµές µετρήσεων και υπολογισµών παραµόρφωσης πάνω σε αγωγό µε ταινίες από χαλκό συνάρτηση
της µικρότερης ακτίνας κάµψης.

Ακτίνα κάµψης Υπολογισµένη Μέγιστη Παραµόρφωση Μέση τιµή

[m] µέγιστη παραµόρφωση που µετρήθηκε παραµόρφωσης
παραµόρφωση µέτρησης [%] σε ποσοστό του [%]
[%] ορίου ζηµιάς
Άπειρη 0 0 0 0
7.18 0.007 0.016 8 0.0038
6.73 0.007 0.042 21 0.0043
3.53 0.008 0.054 27 0.0115
2.82 0.008 0.101 51 0.0172
1.94 0.009 0.131 66 0.0197
1.74 0.010 0.092 46 0.0166
1.46 0.010 0.087 44 0.0185

Ακολούθως ένα υπεραγώγιµο καλώδιο µήκους 3 m µε αρχικό κρίσιµο ρεύµα 2800 Α

υποβλήθηκε σε µια σειρά από 9 κάµψεις µε την ακτίνα καµπύλωσης να γίνεται πιο µικρή σε
κάθε δοκιµή. Το καλώδιο είχε µια παραβολική µορφή όταν τα δύο άκρα του σπρώχνονταν
µαζί και η µικρότερη ακτίνα ήταν 0.6 m. Το κρίσιµο ρεύµα µετριόταν µετά από κάθε κάµψη
του. Η σειρά πειραµάτων τελείωσε µε 10 συνεχόµενες µπρος–πίσω κάµψεις του αγωγού των
3 m, µε ακτίνα κάµψης 1.46 m, ενώ το κρίσιµο ρεύµα µετριόταν κάθε δύο δοκιµές κάµψης.
Τα πειράµατα κάµψης δείχνουν µια µικρή µείωση του κρίσιµου ρεύµατος λόγω των
επαναλαµβανόµενων κάµψεων που δέχτηκε.[19]

Η πιο κάτω παράσταση της εικόνας 2.61 δείχνει τα αποκτηθέντα αποτελέσµατα πριν και
µετά τη διόρθωση λόγω των διαφορών στην ατµοσφαιρική πίεση η οποία επηρεάζει τη
θερµοκρασία βρασµού του υγρού αζώτου. Παρατηρούµε ότι υπάρχει µια υποβάθµιση του
κρίσιµου ρεύµατος περίπου 0.13 % ανά κάµψη ή 2.5 % µετά από 19 κάµψεις.

Η υποβάθµιση του Ιc κατά 2.5 % µετά από 19 κάµψεις είναι µικρή σε σχέση µε το
σχεδιασµένο παράγοντα υποβάθµισης προστασίας για τον αγωγό των υπεραγώγιµων
καλωδίων. Ο Shibata (1999) υπολογίζει τον παράγοντα υποβάθµισης προστασίας για τον
αγωγό του καλωδίου γύρω στα 50 %.[19]

Οι µέγιστες παραµορφώσεις που µετρήθηκαν κατά τη διάρκεια των πειραµάτων κάµψης,

πρέπει να συγκριθούν µε τις αποδεκτές µέγιστες παραµορφώσεις και τις θεωρητικές
προβλέψεις. Οι µετρητές παραµόρφωσης που τοποθετήθηκαν µετά το τύλιγµα του καλωδίου

67
 κεφάλαιο 2

θα µετρήσουν µόνο την προσθετική παραµόρφωση που προκλήθηκε από τα πειράµατα

κάµψης.

Οι παραµορφώσεις στις οποίες µπορεί µια HTS ταινία να εκτεθεί χωρίς να πάθει ζηµιά
περιγράφονται από το Hansen et al (1999). Σύµφωνα µε τις προδιαγραφές από τη ΝST, αν
χρησιµοποιηθεί τύλιγµα από καθαρό άργυρο, τότε οι ταινίες θα αρχίσουν να υποβαθµίζονται
όταν οι παραµορφώσεις υπερβούνε περίπου τα 0.2 %. Ταινίες µε τύλιγµα από κράµα αργύρου
θα αντέχουν σε λίγο µεγαλύτερες παραµορφώσεις από αυτές µε καθαρό άργυρο. Οι ταινίες
που χρησιµοποιήθηκαν σ’ αυτό το πείραµα ήταν από τύλιγµα µε κράµα αργύρου. Ακόµη ο
Hansen et al (1999) εισηγείται, επίσης µέγιστη παραµόρφωση 0.2%.

Η ολική παραµόρφωση σε µια ταινία που βρίσκεται τυλιγµένη σε ένα former µπορεί να
χωριστεί σε τέσσερις συνιστώσες. Την τάση παραµόρφωσης τυλίγµατος, την παραµόρφωση
στρέψης, την παραµόρφωση κάµψης που οφείλονται στο γεγονός ότι η ταινία πρέπει να
ακολουθεί την επιφάνεια του former, και την προσθετική παραµόρφωση που δηµιουργείται
όταν το καλώδιο καµφθεί. Μια ταινία που βρίσκεται πάνω σε former υπόκειται στις τρις
πρώτες συνιστώσες ακόµη και αν ο former δε λυγίζεται.

Οι παραµορφώσεις έχουν υπολογιστεί χρησιµοποιώντας ένα µοντέλο που προτάθηκε από

το Mclver (1988). Αυτό το µοντέλο χρησιµοποιείται για τον υπολογισµό των
παραµορφώσεων που προκαλούνται σε ταινίες τοποθετηµένες πάνω σε άκαµπτους σωλήνες.

Ο τεµαχισµός των ταινιών εµποδίζει την εµφάνιση παραµορφώσεων και λόγω αυτού, η
µέγιστη παραµόρφωση κατά ακρίβεια δεν επιτεύχθηκε στη µικρότερη ακτίνα κάµψης. Οι
υπολογισµένες παραµορφώσεις είναι σηµαντικά µικρότερες από τις µέγιστες παραµορφώσεις
που µετρήθηκαν, αλλά είναι συγκρίσιµες µε το µέσο όρο των παραµορφώσεων. Ακόµη καµία
από τις παραµορφώσεις που µετρήθηκαν δεν πλησιάζει το όριο ζηµίας των 0.2%[19]

Οι υπολογισµοί υποδηλώνουν ότι οι ταινίες χαλκού θα έχουν µια παραµόρφωση γύρω στο
20 % µικρότερη από αυτή των HTS ταινιών που υπόκεινται στα ίδια πειράµατα
παραµόρφωσης. Αυτό υποδεικνύει ότι οι παραµορφώσεις που σηµειώθηκαν στις HTS ταινίες
ήταν κάτω από το όριο ζηµιάς. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνεται και από τις µετρήσεις του
κρίσιµου ρεύµατος.
68
 κεφάλαιο 2

Από αυτό το πείραµα φαίνεται ότι το λύγισµα και γενικά ο χειρισµός του αγωγού του HTS
καλωδίου δεν είναι τόσο κρίσιµος όσο αναµενόταν. Οι παραµορφώσεις που µετρήθηκαν δεν
ήταν στην ακτίνα ζηµιάς του αγωγού του καλωδίου έτσι τα HTS καλώδια ανέχονται να
λυγιστούν σε αρκετά µικρή ακτίνα καµπής χωρίς ουσιαστική µείωση του κρίσιµου ρεύµατος.
Ακόµη αν σε µερικές περιπτώσεις υπάρχει πιθανότητα να υπερβούµε το όριο ζηµιάς για τον
καθαρό άργυρο, πρέπει να χρησιµοποιήσουµε κράµα αργύρου.[19]

2.15. Μηχανική σύγκριση µεταξύ των HTS καλωδίων και των συµβατικών καλωδίων
και αγωγών µεταφοράς.

Η χρησιµοποίηση HTS καλωδίων, όπως προαναφέραµε παρέχει αξιοπιστία και µεταφέρει

τα διάφορα πλεονεκτήµατα τους σε συγκεκριµένες καταστάσεις του δικτύου µεταφοράς. Εδώ
θα ερευνήσουµε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η χρήση των HTS καλωδίων παρέχει
εξοικονόµηση ενέργειας και τα οικονοµικά πλεονεκτήµατα του αυξηµένου κύκλου ζωής.
Συγκεκριµένα θα περιγράψουµε τη σύγκριση µεταξύ των HTS καλωδίων µε τα συµβατικά
υπόγεια καλώδια στα 138 kV καθώς και µε τους συµβατικούς εναέριους αγωγούς στα 230kV.

Αυτές οι συγκρίσεις βασίζονται σε υπάρχοντα δεδοµένα για τα µηχανικά και τα οικονοµικά

χαρακτηριστικά των συµβατικών καλωδίων και αγωγών και σε δεδοµένα και µηχανικούς
υπολογισµούς για τα HTS καλώδια που πηγάζουν από την πείρα και τις διάφορες
παρουσιάσεις καλωδίων που έγιναν. Η ανάλυση δείχνει ότι υπάρχει ένα ελάχιστο µήκος για
τα HTS καλώδια ώστε να παρέχουν εξοικονόµηση ενέργειας και τα οικονοµικά οφέλη του
αυξηµένου κύκλου ζωής. Ακόµη για να έχω το µέγιστο των ωφεληµάτων πρέπει τα HTS
καλώδια να εγκατασταθούν σε συνθήκες στις οποίες η χρησιµοποίηση τους να είναι όσο πιο
κοντά στις µέγιστες ικανότητες τους και αυτό επειδή τα HTS καλώδια απαιτούν κατανάλωση
ισχύος για ψύξη άσχετα αν τα διαρρέει ρεύµα ή όχι.

2.15.1. Σύγκριση µεταξύ των HTS καλωδίων και των συµβατικών υπόγειων καλωδίων
στα 138 kV.

Σ’ αυτό το σηµείο θα συγκρίνουµε τα HTS καλώδια µε τα υπόγεια συµβατικά. Πρώτα θα

αναφερθούµε στη βασική µας ανάλυση και τους περιορισµούς της και µετά θα
παρουσιάσουµε τη σύγκριση των απωλειών ενέργειας και του κόστους κύκλου ζωής για τα
δύο αυτά είδη καλωδίων.

2.15.1.1. Περιγραφή και περιορισµοί της ανάλυσης.

Σαν αντιπρόσωπο για τα συµβατικά καλώδια θα χρησιµοποιήσουµε υπόγεια καλώδια 138

kV µε µόνωση δικτυωµένου πολυαιθυλενίου (XLPE) και αγωγό µε χαλκό µε ονοµαστική
ισχύ 258 MVA. Τα HTS καλώδια θα τα αντιπροσωπεύσει το ίδιο καλώδιο µε αυτά που
χρησιµοποιήθηκαν στην παρουσίαση της Pirelli τα οποία λειτουργούν στα 132 kV µε
ονοµαστική ισχύ 685 MVA. Η µεγαλύτερη ονοµαστική ισχύς των HTS καλωδίων µεταφοράς
µεταφράζεται στο ότι µπορούν να αντικαταστήσουν τα συµβατικά καλώδια και να αυξήσουν
την ικανότητα µεταφοράς του διχτύου χωρίς να εγκαταστήσουµε νέους οχετούς καλωδίων.
Ήδη εξελίσσονται οι απαραίτητες τεχνολογίες για να µπορούν τα HTS καλώδια να
τοποθετούνται στους υπάρχοντας οχετούς των συµβατικών καλωδίων.

Στη σύγκριση του κόστους ζωής, περιλαµβάνουµε και το κόστος κατασκευής των
συµβατικών και των HTS καλωδίων καθώς και το κόστος που σχετίζεται µε το σύστηµα

69
 κεφάλαιο 2

ψύξης που απαιτείται για να διατηρήσει τα HTS καλώδια στην κρυογονική θερµοκρασία
λειτουργίας τους. ∆εν περιλαµβάνουµε το κόστος εγκατάστασης των καλωδίων επειδή αυτό
εξαρτάται από το συγκεκριµένο πεδίο τοποθέτησης. Παρόλα αυτά γνωρίζουµε ότι η
εγκατάσταση των HTS καλωδίων θα γίνει σε περιπτώσεις στις οποίες η πρόσθετη ικανότητα
ισχύος τους θα µειώσει το κόστος εκταφής. Επίσης λαµβάνουµε υπόψη την υψηλότερη
ονοµαστική ισχύ για τα HTS καλώδια µε το να υπολογίζουµε τις απαιτήσεις ενέργειας ανά
µονάδα παραλαµβανόµενης ισχύος. Η πιο πάνω επιλογή υπονοεί ότι τα HTS καλώδια θα
εφαρµοστούν εκεί όπου απαιτείται αυξηµένη ικανότητα µεταφοράς ισχύος.[20]

Οι παράµετροι που χρησιµοποιούνται για τα HTS καλώδια σ’ αυτή την ανάλυση είναι
αντιπροσωπευτικές αλλά µπορεί να µην ανταποκρίνονται στα πραγµατικά καλώδια απ’ όλες
τις απόψεις. Αυτό υπάρχει επειδή τα επί του παρόντος HTS καλώδια είναι από µονάδες
παρουσιάσεων και έτσι οι τιµές των παραµέτρων κλειδιά µπορεί να είναι διαφορετικές από
αυτές των εµπορικών µονάδων. Συνεπώς τα δεδοµένα και οι µηχανικοί υπολογισµοί
αντιπροσωπεύουν τα επί του παρόντος συστήµατα και βασίζονται στη διαθέσιµη
βιβλιογραφία. Έτσι η ανάλυση που παρέχεται εδώ πρέπει να θεωρηθεί ως ο σκελετός για να
χρησιµοποιηθεί σε πιο λεπτοµερέστατες συγκρίσεις καλωδίων όταν πιο συγκεκριµένες
πληροφορίες γίνουν διαθέσιµες. Επίσης πρέπει να τονίσουµε ότι η εξοικονόµηση ενέργειας
και τα πλεονεκτήµατα του µειωµένου κόστους ζωής δεν είναι τα µόνα ή τα πιο σηµαντικά
οφέλη από τη χρησιµοποίηση των HTS καλωδίων.[20]

2.15.1.2. Σύγκριση απωλειών ενέργειας των HTS και των XLPE καλωδίων.

Οι απώλειες εναλλασσόµενου ρεύµατος στους υπεραγωγούς υψηλής θερµοκρασίας είναι

σηµαντικά µικρότερες απ’ ότι στα XLPE καλώδια. Παρόλα αυτά για ένα HTS που
καταναλώνει λιγότερη ενέργεια απ’ ένα XLPE καλώδιο κατά τη λειτουργία του, πρέπει η
βελτίωση στην απώλεια ενέργειας στο HTS καλώδιο να υπερβαίνει την ενέργεια που
απαιτείται για τη διατήρηση του στη θερµοκρασία λειτουργίας. Για τους σκοπούς αυτής της
ανάλυσης θεωρούµε ένα τριφασικό HTS καλώδιο µε ικανότητα µεταφοράς 3000 Α στα 132
kV. Για σύγκριση θεωρούµε ένα τριφασικό καλώδιο µε µόνωση XLPE και µε αγωγό από
χαλκό µε ικανότητα µεταφοράς 1080 Α στα 138 kV.

Η ροή ενός εναλλασσόµενου ρεύµατος δια µέσου ενός αγωγού έχει ως αποτέλεσµα
απώλειες οι οποίες είναι ανάλογες του µήκους του αγωγού. Μια κρίσιµη διαφορά µεταξύ των
περιπτώσεων του υπεραγώγιµου και του συµβατικού καλωδίου είναι, ότι η θερµότητα που
παράγεται απ’ ένα XLPE καλώδιο διαχέεται από τον ενδιάµεσο περίγυρο του, ενώ στο HTS
καλώδιο η θερµότητα που παράγεται µέσα στον υπεραγωγό πρέπει να µετακινηθεί αµέσως µε
το σύστηµα ψύξης για να διατηρηθεί η θερµοκρασία του κάτω από τη κρίσιµη. Επιπρόσθετα
εκτός της θερµότητας λόγω των απωλειών αγωγής, πρέπει να επαχθεί και η θερµότητα που
µπαίνει στο καλώδιο από τη θερµική µόνωση καθώς και από τους τερµατισµούς των
καλωδίων.

Ένα κρυογονικό ψυγείο (Cryocooler) µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να αποµακρύνει τη

θερµότητα και να διατηρεί το HTS καλώδιο στη θερµοκρασία λειτουργίας του (65Κ ή
208Co). Οι υπάρχοντες Cryocooler απαιτούν πολλές φορές µεγαλύτερη ισχύ εισόδου ανά ισχύ
θερµότητας που αποµακρύνουν. Για παράδειγµα ο εµπορικός Gifford–McMahon-type
AL300, Cryocooler απαιτεί 26 W ισχύ εισόδου για κάθε Watt θερµότητας που αποµακρύνει,
για να διατηρήσει τη θερµοκρασία των 65 Κ στον υπεραγωγό.[20]

Με βάση πάνω σε πειραµατικά δεδοµένα η απώλεια λόγω αγωγιµότητας για τα HTS

καλώδια µε ικανότητα ρεύµατος γύρω στα 2500 Α εκτιµάται 1W/m ανά φάση. Οι απώλειες

70
 κεφάλαιο 2

στα σηµεία τερµατισµού εκτιµούνται 300-350 W ανά τερµατισµό ανά κάθε φάση (Οι πιο
πάνω µετρήσεις βασίζονται σε πειράµατα πάνω σε µονοφασικό πρωτότυπο 5 m της ίδιας
έκδοσης µε αυτό το τριφασικό 30 m ΗΤS καλώδιο που παρουσιάστηκε στη Carrolton
Georgia) [20]. Οι θερµικές απώλειες του καλωδίου θα εξαρτηθούν από τη σχεδίαση του
καλωδίου και του former που περιέχει το ψυκτικό υγρό. Μια µέτρηση 0.5 ως 1.5 W/m ανά
φάση λήφθηκε για µόνωση κενού µε θερµική αγωγιµότητα 0.1-0.2 mW/mK. Ένα εύρος τιµών
απωλειών 0.6-5.0 W/m ορίστηκε µε βάση τη πείρα για τα βιοµηχανικά κρυογονικά
συστήµατα και είναι χοντρικά σύµφωνο µε το εύρος τιµών που ορίστηκε από τη Southwire
και την Pirelli.

Για το XLPE καλώδιο, οι απώλειες αγωγιµότητας είναι µε µεγάλη διαφορά οι κυρίαρχες

απώλειες. Έτσι µόνο αυτές θα περιληφθούν στην ανάλυση µας. Αυτές µπορούν να
υπολογιστούν από τη γεωµετρία του καλωδίου και την ικανότητα αντίστασης του αγωγού.
Για ένα XLPE καλώδιο οι απώλειες αγωγιµότητας είναι 26.3 W/m ανά φάση. Στον πιο κάτω
πίνακα παραθέτουµε τις παραµέτρους των HTS και XLPE καλωδίων.[20]

Πίνακας 2.7
Χαρακτηριστικά λειτουργίας των HTS και XLPE καλωδίων.
Παράµετρος HTS XLPE

Τάση (kV) 132 138

Μέγιστο ρεύµα (Α) 3000 1080

Θερµικές απώλειες ανά φάση (W/m) 1-5 -

Απώλειες τερµατισµού ανά φάση (W) 650 -

Απώλειες αγωγιµότητας ανά φάση 1 26.3

(W/m)
Ονοµαστική ισχύς (MVA) 685 258

Θερµοκρασία λειτουργίας (Κ) 65 300

Είναι φανερό από τον πιο πάνω πίνακα ότι οι απώλειες τερµατισµού υπερέχουν συντριπτικά
έναντι των θερµικών απωλειών για κοντά ΗΤS καλώδια. Κατά ακρίβεια οι απώλειες των
HTS καλωδίων υπερβαίνουν τις απώλειες των XLPE για µήκη µικρότερα των 30 m περίπου.

Χρησιµοποιώντας τις παραµέτρους του πίνακα 2.7 και τα χαρακτηριστικά του AL300
Cryocooler που αναφέραµε προηγουµένως βρίσκουµε ότι το ελάχιστο µήκος του HTS
καλωδίου για να έχουµε εξοικονόµηση ενέργειας έναντι του XLPE, είναι 937 m.

Ορίζουµε σαν χρησιµοποίηση, το κλάσµα, της ονοµαστικής ισχύος του καλώδιου. Επειδή οι
απώλειες αγωγής είναι ανάλογες του τετραγώνου του ρεύµατος για τα XLPE (νόµος του
Ohm) ενώ για τα HTS οι απώλειες είναι ανάλογες του ρεύµατος στον κύβο, οι διαφορετικές
χρονικές µεταβολές της χρησιµοποίησης µπορούν να οδηγήσουνε σε διαφορετικές τιµές
απωλειών. Έτσι είναι συνηθισµένο να ορίζουµε µια καµπύλη φορτίου η οποία παρουσιάζει τη
µεταβολή της χρησιµοποίησης σε µια δεδοµένη χρονική περίοδο, όπως είναι µια µέρα, και
µετά να ολοκληρώνουµε τη συγκεκριµένη συνάρτηση του ρεύµατος χρησιµοποιώντας την
καµπύλη για να καθορίσουµε τις απώλειες. Για τους σκοπούς αυτής της ανάλυσης υιοθετούµε
την απλοποιηµένη διαδικασία, να υποθέσουµε ότι το ρεύµα ρέει στο µέγιστο όριο του για ένα
χρονικό διάστηµα ενώ για τον υπόλοιπο χρόνο δε ρέει καθόλου.
71
 κεφάλαιο 2

Η απόδοση οποιουδήποτε ψυγείου συµπεριλαµβανοµένου και του HTS cryocooler συνήθως

υπολογίζεται συγκρίνοντας την απόδοση του µε την καλύτερη απόδοση που µπορεί να
επιτευχθεί όταν το ψυγείο δουλεύει µεταξύ της ελάχιστης και µέγιστης θερµοκρασίας του. Η
µέγιστη δυνατή απόδοση λέγεται απόδοση Carnot η οποία σύµφωνα µε το δεύτερο νόµο της
θερµοδυναµικής καθορίζεται µόνο απ’ αυτές τις δύο θερµοκρασίες. Το σχεδιάγραµµα της
εικόνας 2.62 δείχνει τη σχέση µεταξύ της απόδοσης του HTS cryocooler σαν ποσοστό της
απόδοσης Carnot και της χρησιµοποίησης για διάφορες τιµές θερµικών απωλειών σ’ ένα HTS
καλώδιο.

Οι τρις καµπύλες της πιο πάνω εικόνας παρουσιάζουν τις διαφορετικές τιµές των θερµικών
απωλειών ανά φάση του HTS καλωδίου για τις τιµές του πίνακα 2.7. Οι καµπύλες αυτές
καθορίζουν τα σύνορα µεταξύ των τιµών της απόδοσης του cryocooler και της
χρησιµοποίησης του καλωδίου για την οποία το HTS καλώδιο χρησιµοποιεί λιγότερη
ενέργεια απ’ ένα XLPE (περιοχή πάνω από την καµπύλη) καθώς και την περιοχή όπου το
HTS καλώδιο χρησιµοποιεί περισσότερη ενέργεια απ’ ότι τα XLPE (περιοχή κάτω από την
καµπύλη). Είναι ολοφάνερο από την εικόνα 2.62 ότι για κάθε χρησιµοποίηση υπάρχει µια
ελάχιστη τιµή της απόδοσης του cryocooler, ώστε το HTS καλώδιο να πετύχει εξοικονόµηση
ενέργειας και ότι αυτή η τιµή αυξάνει καθώς η χρησιµοποίηση µειώνεται. Αυτό είναι
σύµφωνο µε την παρατήρηση ότι ο cryocooler χρησιµοποιεί ισχύ για να διατηρήσει το HTS
καλώδιο στη θερµοκρασία λειτουργίας άσχετα αν το καλώδιο µεταφέρει ρεύµα ή όχι.
Παρόµοια, η ελάχιστη απόδοση του cryocooler για εξοικονόµηση ενέργειας αυξάνει καθώς οι
θερµικές απώλειες αυξάνουν επειδή το φορτίο θερµότητας του cryocooler αυξάνει.

Ο AL300 cryocooler απαιτεί 7400W ισχύ εισόδου για να αφαιρέσει 285 W φορτίου
θερµότητας στη θερµοκρασία 65 Κ, το οποίο µεταφράζεται στο 14% της απόδοσης Carnot.
Μερικοί άλλου τύπου cryocooler έχουν πετύχει απόδοση 15% και 20% της απόδοσης Carnot.
Έτσι για να πετύχουµε εξοικονόµηση ενέργειας µε την υπάρχουσα τεχνολογία των cryocooler
πρέπει να φτιάξουµε το HTS καλώδιο έτσι, ώστε οι θερµικές απώλειες του ανά φάση να είναι
όσο το δυνατό µικρότερες. Ακόµη είναι σηµαντικό το HTS καλώδιο να λειτουργεί σε υψηλή
χρησιµοποίηση, για παράδειγµα u>0.6. Με αυτές τις προϋποθέσεις τα HTS καλώδια θα
72
 κεφάλαιο 2

χρησιµοποιούν λιγότερη ενέργεια από τα συµβατικά XLPE καλώδια, ανά µονάδα

παραλαµβανόµενης ισχύος.

2.15.1.3. Υπολογισµοί κόστους ζωής για τα HTS και XLPE καλώδια.

Στο προηγούµενο µέρος παρουσιάστηκε ότι υπάρχει ένα πεδίο τιµών παραµέτρων και
συνθήκες λειτουργίας κάτω από τις οποίες ένα HTS καλώδιο καταναλώνει λιγότερη ενέργεια
ανά µονάδα παραλαµβανόµενης ισχύος απ’ ότι ένα XLPE καλώδιο. Τώρα θεωρούµε το
κόστος κύκλου ζωής κτήσεως και λειτουργίας των δύο συστηµάτων. Το HTS καλώδιο εκτός
του ότι πρέπει να είναι πιο αποδοτικό στη µεταφορά ενέργειας από τα καλώδια που
εγκαθιστά, πρέπει ακόµη να εξοικονοµεί αρκετή ενέργεια κατά τη διάρκεια της
αναµενόµενης ζωής του για να αντισταθµίσει το υψηλότερο κόστος απόκτησης του ιδίου και
του εξοπλισµού ψύξης του. Το δικό µας µοντέλο περιλαµβάνει απώλειες που συµβαίνουν
όταν το ρεύµα ρέει στα καλώδια καθώς και το κόστος που χρειάζεται ώστε να διατηρούνται
τα HTS καλώδια στη θερµοκρασία λειτουργίας τους. Οι παράµετροι λειτουργίας των HTS
καλωδίων είναι αυτές που σηµειώθηκαν νωρίτερα, µε αναµενόµενο χρόνο ζωής 40 χρόνια και
προεξοφλητικό επιτόκιο 7%.[20]

Είναι δύσκολο να υπολογιστεί το κόστος κατασκευής για τα εµπορεύσιµα HTS καλώδια

επειδή µόνο τα πρότυπα τους και καλώδια σε επιδείξεις έχουν προωθηθεί. Επειδή το κόστος
των καλωδίων των επιδείξεων καθορίζεται από το κόστος των HTS συρµάτων (προς το
παρόν $200 ανά kΑm), έτσι χρησιµοποιούµε το κόστος των τελευταίων για να
προσδιορίσουµε την τιµή των HTS καλωδίων. Όµως προβλέπεται ότι το κόστος αυτό που θα
προσδιορίσουµε θα είναι µεγαλύτερο από το την πραγµατική τιµή των καλωδίων λόγω των
σχεδιασµένων µειώσεων στο κόστος των HTS συρµάτων από το DoE και το SPI
(Superconductivity Partnership Initiative). Ακόµη επειδή τα κατασκευάσιµα ΗΤS καλώδια θα
χρησιµοποιούν το HTS σύρµα αφού το τυλίξουν σε σπειροειδές µορφή θα έχουν µεγαλύτερο
κόστος ανά kAm από τα HTS σύρµατα. Επίσης πρέπει να πούµε ότι το κόστος για τα XLPE
καλώδια είναι $100 ανά kAm.[20]

Η λειτουργία ενός υπεραγώγιµου καλωδίου απαιτεί εξοπλισµό ψύξεως. Έτσι εκτιµούµε το

κόστος λειτουργίας ενός ψυγείου µε το να υπολογίζουµε την απαραίτητη ισχύ για να
διατηρηθεί το καλώδιο στη θερµοκρασία λειτουργίας και την πολλαπλασιάζουµε µε το
κόστος λειτουργίας ενός κρυογονικού ψυγείου δεδοµένης ισχύος εξόδου.[20]

Το κόστος λειτουργίας υπολογίζεται πολλαπλασιάζοντας την απώλεια ενέργειας για κάθε

καλώδιο ή αγωγό, µε την τιµή του ηλεκτρισµού. Η συγκεκριµένη τιµή του ηλεκτρισµού
εξαρτάται από τις συνθήκες λειτουργίας του καλωδίου ή του αγωγού. Αν το καλώδιο ή ο
αγωγός χρησιµοποιείται σε µια κατάσταση στην οποία η µεταφερόµενη ενέργεια ρυθµίζεται,
τότε κάθε εξοικονόµηση ενέργειας θα µειώνει τις απαιτήσεις παραγωγής και η τιµή που
αναλογεί είναι η τιµή παραγωγής ή χοντρική τιµή. Αν όµως το καλώδιο είναι ικανό να
µεταφέρει επιπρόσθετη ισχύ λόγω των µειωµένων απωλειών τότε η τιµή που αναλογεί είναι η
λιανική τιµή πώλησης του ηλεκτρισµού.

Αν αθροίσουµε τα κόστη αγοράς και λειτουργίας για κάθε καλώδιο ή αγωγό, τότε είµαστε
έτοιµοι να εκτιµήσουµε το κόστος κύκλου ζωής του HTS και του XLPE καλωδίου. Πρέπει να
σηµειωθεί ότι το κόστος λειτουργίας των HTS καλωδίων µπορεί να είναι κατά κάτι
µικρότερο απ’ ότι εκτιµάται, λόγω του ότι δεν έχουµε συµπεριλάβει τα κόστη συντήρησης
και αντικατάστασης για το σύστηµα ψύξης.

73
 κεφάλαιο 2

Εκτιµούµε το κόστος λειτουργίας των HTS καλωδίων και των XLPE για κόστος
ηλεκτρισµού 5c ανά kWh και 10c ανά kWh. Συγκρίνουµε τα κόστη των HTS και XLPE
καλωδίων ανά µονάδα παραλαµβανόµενης ενέργειας. Oι εικόνες 2.63 και 2.64 δείχνουν τη
σχέση µεταξύ του κόστους του HTS καλωδίου και της απόδοσης του cryocooler για να
πετύχουµε ένα HTS καλώδιο µε κόστος κύκλου ζωής πλεονεκτικό και απώλειες θερµικής
ενέργειας 1-5W/m και µε κόστος ηλεκτρισµού 10c ανά kWh και 5c ανά kWh αντίστοιχα.

Για όλες τις τιµές των παραµέτρων του HTS καλωδίου οι οποίες είναι κάτω από κάποια
καµπύλη, το HTS καλώδιο θα έχει µικρότερο κόστος κύκλου ζωής ανά µονάδα
παραλαµβανόµενης ισχύος από ότι το XLPE καλώδιο.

Οι δύο πιο πάνω εικόνες υποδεικνύουν πως µπορούµε να ελαχιστοποιήσουµε τις θερµικές
απώλειες µε την ανάλυση του κόστους κύκλου ζωής. ∆εν υπάρχουν τιµές για τις
παραµέτρους δια των οποίων το HTS καλώδιο έχει µικρότερο κόστος ζωής από ένα XLPE,
όταν οι θερµικές απώλειες του είναι 5W/m, ενώ αν έχω θερµικές απώλειες 3W/m τότε µόνο
74
 κεφάλαιο 2

για πολύ χαµηλό κόστος HTS καλωδίου και πολύ υψηλής απόδοσης cryocooler υπάρχει
κάποιο όφελος στο κόστος κύκλου ζωής σε σχέση µε το XLPE καλώδιο.[20]

Για το ελάχιστο των θερµικών απωλειών, περίπτωση του 1W/m, τα HTS καλώδια
παρουσιάζουν ένα όφελος στο κόστος κύκλου ζωής σε σύγκριση µε ένα XLPE καλώδιο ανά
µονάδα παραλαµβανόµενης ισχύος όταν το κόστος του HTS καλωδίου είναι κάτω από $200
ανά kΑm και η απόδοση του cryocooler είναι µεγαλύτερη από 25% του Carnot και το κόστος
ηλεκτρισµού 10c ανά kWh. Αυτές οι απαιτήσεις δεν είναι ασυνεπής µε τις εκτιµήσεις που
βασίζονται πάνω στην προσδοκώµενη µείωση των HTS συρµάτων που αναφέρθηκε νωρίτερα
καθώς και στην πρόσφατη ανάπτυξη αποδοτικότερων cryocooler.

Για την περίπτωση των ελάχιστων απωλειών (1W/m) και για κόστος ηλεκτρισµού 5c ανά
kWh η απαίτηση για να έχει όφελος κόστους κύκλου ζωής ένα HTS καλώδιο έναντι του
XLPE, είναι µια κατασκευή καλωδίου µε κόστος γύρω στα $100 ανά kAm και µε cryocooler
µε απόδοση µεγαλύτερη του 25% του κύκλου Carnot. Σ’ αυτή την περίπτωση το κόστος
κατασκευής του HTS καλωδίου είναι κατά προσέγγιση ίσο µε αυτό του XLPE καλωδίου,
πράγµα το οποίο θα είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί εκτός αν το κόστος του HTS σύρµατος
γίνει µικρότερο από αυτό του σύρµατος χαλκού.

Συµπεραίνουµε λοιπόν ότι η σύγκριση του κόστους κύκλου ζωής µεταξύ των HTS και
XLPE καλωδίων είναι ευαίσθητη στο κόστος του ηλεκτρισµού, µε το HTS καλώδιο να είναι
φθηνότερο για κόστος 10c ανά kWh και για το XLPE να είναι φθηνότερο για κόστος για 5c
ανά kWh. Το γεγονός ότι αυτές οι εκτιµήσεις του κόστους του κύκλου ζωής βασίζονται πάνω
στα κόστη απόκτησης και λειτουργίας και είναι τόσο κοντά το ένα στο άλλο, κάνει τα ειδικά
κόστη για κάθε καλώδιο που δεν περιλάβαµε στον υπολογισµό, πολύ σηµαντικά.

Το ελάχιστο µήκος για να έχουµε όφελος στο κόστος κύκλου ζωής στα HTS καλώδια,
µπορεί να υπολογιστεί για συγκεκριµένες τιµές των θερµικών απωλειών και απόδοσης του
cryocooler. Για παράδειγµα µε κόστος ηλεκτρισµού 10c ανά kWh και ένα HTS καλώδιο µε
κόστος $175 ανά kAm και µε επίδοση cryocooler 25% του Carnot, τότε το ελάχιστο µήκος
για να έχουµε όφελος στο κόστος κύκλου ζωής είναι 1660 m. Με κόστος ηλεκτρισµού 5c ανά
kWh και ΗΤS καλώδιο µε κόστος $90 ανά kΑm και απόδοση cryocooler 27% του Carnot
τότε το ελάχιστο µήκος του HTS καλωδίου για να έχω όφελος κόστους κύκλου ζωής είναι
1260 m. Στα παραπάνω παραδείγµατα θεωρήσαµε ελάχιστες θερµικές απώλειες (1W/m).

Η πιο πάνω ανάλυση θεώρησε πλήρη χρησιµοποίηση πράγµα το οποίο δεν κάνει φανερή τη
σηµασία των συνθηκών λειτουργίας. Καθώς η χρησιµοποίηση µειώνεται κάτω από τη µονάδα
τότε το ελάχιστο µήκος και η µικρότερη απόδοση του cryocooler που είναι απαραίτητες για
να επιτευχθεί όφελος στο κόστος κύκλου ζωής, αυξάνονται, ενώ το κόστος του καλωδίου
µειώνεται.

Ένας άλλος παράγοντας ο οποίος αναµένεται να επηρεάσει το ελάχιστο κόστος του HTS
καλωδίου για όφελος στο κόστος του κύκλου ζωής είναι το κόστος του cryocooler το οποίο
αυξάνει το κόστος απόκτησης του ΗΤS συστήµατος. Αν τα HTS καλώδια γίνουν ένα
εµπορεύσιµο προϊόν τότε είναι πιθανό να µειωθεί το κόστος του cryocooler σύµφωνα µε το
τυπικό των κατασκευαστών. Μείωση του κόστους του cryocooler θα αυξήσει το κόστος των
HTS καλωδίων και θα µειώσει την απόδοση του cryocooler που απαιτείται για να έχω όφελος
στο κόστος κύκλου ζωής. Έτσι οι δύο παράµετροι (χρησιµοποίηση και κόστος του
cryocooler) επιδρούν κατά τρόπο αντίθετο στο HTS σύστηµα. Αυτό απεικονίζεται στην
εικόνα 2.65 η οποία καλύπτει µια ακτίνα χρησιµοποίησης από 0.5-1.0, και κόστος cryocooler
από $10 ανά W ως $100 ανά W, θερµικές απώλειες 1 W/m και κόστος ηλεκτρισµού 5c/kWh.
Σηµειώνουµε ότι οι επιδράσεις του cryocooler και της χρησιµοποίησης κατά προσέγγιση

75
 κεφάλαιο 2

αναιρούνται για u=0.5 και κόστος cryocooler $10/W. Επειδή όµως η χρησιµοποίηση θα
εξαρτηθεί από τις συνθήκες λειτουργίας της συγκεκριµένης εφαρµογής και το κόστος του
cryocooler θα εξαρτηθεί από το τελικό ρυθµό παραγωγής του, θα εξακολουθούµε να
χρησιµοποιούµε u=1 και κόστος cryocooler $100/W και στην ακόλουθη ανάλυση.

Τα ελάχιστα µήκη που περιγράφηκαν νωρίτερα για το όφελος στο κόστος κύκλου ζωής του
HTS καλωδίου έναντι του XLPE, υπολογίστηκαν µε την υπόθεση ότι θα έχουν 40 χρόνια ζωή
λειτουργίας. Αυτός ο χρόνος ζωής λειτουργίας υποδηλώνει ότι πρέπει να γίνει αποπληρωµή
σε 40 έτη, της διαφοράς του κόστους απόκτησης του HTS καλωδίου συν του cryocooler,σε

σχέση µε το κόστος του XLPE καλωδίου, από την εξοικονόµηση στο κόστος λειτουργίας του
HTS καλωδίου. Επειδή οι απώλειες αγωγής για το XLPE καλώδιο αυξάνονται µε την αύξηση
76
 κεφάλαιο 2

του µήκους του, έτσι µακρύτερα ΗΤS καλώδια θα παρέχουν αποπληρωµή σε µικρότερο
χρονικό διάστηµα. Η εικόνα 2.66 δείχνει αυτή τη σχέση σε δύο σενάρια. Στη µια περίπτωση ο
ηλεκτρισµός κοστίζει 5c/kWh και το κόστος του HTS καλωδίου είναι $90/kΑm (το οποίο
είναι δύσκολο να επιτευχθεί όπως αναφέραµε) και στην άλλη περίπτωση ο ηλεκτρισµός
κοστίζει 10c/kWh και το ΗΤS καλώδιο $175/kΑm. Ο cryocooler θεωρείται ότι δουλεύει µε
27 % της απόδοσης Carnot. Και στις δύο περιπτώσεις για ένα µήκος καλωδίου πολύ
µεγαλύτερο από το ελάχιστο, η αποπληρωµή γρήγορα πλησιάζει µια ασυµπτωτική τιµή που
σηµειώνεται µε διακεκοµµένες γραµµές στην εικόνα 2.66. Οι δύο πιο κάτω εικόνες 2.67 και
2.68 δείχνουν το χρόνο αποπληρωµής για µακριά καλώδια (ασυµπτωτική τιµή) σαν
συνάρτηση του κόστους του HTS καλωδίου και της απόδοσης του cryocooler.

77
 κεφάλαιο 2

Για κόστος ηλεκτρισµού 10 c/kWh, χρόνοι αποπληρωµής µεταξύ 10 και 40 ετών µπορούν
να επιτευχθούν για κόστος καλωδίου και απόδοση cryocooler που µπορούν να
κατασκευαστούν από τους µηχανικούς σήµερα, ενώ για κόστος ηλεκτρισµού 5 c/kWh είναι
δύσκολο να επιτευχθεί το απαιτούµενο κόστος του HTS καλωδίου και η απαιτούµενη
απόδοση του cryocooler ώστε να έχουµε αποπληρωµή σε λιγότερο από 40 έτη.[20]

2.15.2. Σύγκριση µεταξύ HTS καλωδίων και συµβατικών εναέριων γραµµών στα 230kV.

Σ’ αυτό το µέρος θα αναφερθούµε στις συγκρίσεις µεταξύ των HTS καλωδίων και των
συµβατικών εναέριων γραµµών µεταφοράς. Πρώτα θα περιγράψουµε τη βασική µας ανάλυση
και τους περιορισµούς της και µετά θα παρουσιάσουµε τη σύγκριση των απωλειών ενέργειας
και του κόστους κύκλου ζωής για τα HTS καλώδια και για τις συµβατικές εναέριες γραµµές
µεταφοράς.

2.15.2.1 Περιγραφή και περιορισµοί της ανάλυσης.

Στη σύγκριση που ακολουθεί θεωρούµε αγωγό αλουµινίου 230 kV µε ενίσχυση από χάλυβα
(ΑCSR) εναέριας γραµµής µε ονοµαστική ισχύ 311 MVA, για να αντιπροσωπεύσει τις
εναέριες συµβατικές γραµµές. Για ΗΤS καλώδιο, χρησιµοποιούµε καλώδιο της Pirelli που
λειτουργεί στα 230 kV µε ονοµαστική ισχύ 1195 MVA.

Στη σύγκριση του κόστους κύκλου ζωής που ακολουθεί, ακολουθούµε την ίδια διαδικασία
όπως στην αντίστοιχη σύγκριση των HTS καλωδίων µε τα XLPE που περιγράψαµε
προηγουµένως. Συµπεριλαµβάνουµε το κόστος κατασκευής για τα HTS καλώδια και τις
συµβατικές γραµµές καθώς και το κόστος του συστήµατος ψύξης για τα HTS καλώδια. ∆εν
περιλαµβάνουµε το κόστος εγκατάστασης των ΗΤS καλωδίων και των εναέριων γραµµών.
Όπως και στη σύγκριση των HTS-XLPE έτσι και εδώ λαµβάνουµε υπόψη τη µεγαλύτερη
ονοµαστική ισχύος των HTS καλωδίων έναντι των ACSR µε το να υπολογίζουµε τις
απαιτήσεις ενέργειας ανά µονάδα παραλαµβανόµενης ισχύος, µε τη βεβαιότητα ότι τα HTS
καλώδια θα τοποθετηθούν σε εφαρµογές που θα εκµεταλλευτούν την ικανότητα τους να
µεταφέρουν πολύ ισχύ.

Είναι γνωστό ότι το ηλεκτρικό δίκτυο µεταφοράς αποτελείται κατά το µεγαλύτερο ποσοστό
του από εναέριες γραµµές µεταφοράς και µόνο ένα µικρό ποσοστό από υπόγεια καλώδια,
αφού έχουν πολύ µικρότερο κατασκευαστικό κόστος από τα καλώδια. Έτσι αναµένουµε ότι
οι εναέριες γραµµές µεταφοράς θα είναι προτιµότερες από τα HTS καλώδια ή οποιαδήποτε
καλώδια εκτός αν υπάρχει κάποιο µορφολογικό πρόβληµα που κάνει την εγκατάσταση
εναέριων γραµµών πολύ ακριβή ή οπτική ρύπανση ή ανάγκη µεταφοράς ισχύος σε χαµηλή
τάση ή κάποιο άλλο πρόβληµα που καθιστά απαραίτητη τη χρήση καλωδίων.

Η σύγκριση των απωλειών ενέργειας και του κόστους κύκλου ζωής για τα HTS καλώδια
και τις ACSR γραµµές που παρουσιάζονται µετέπειτα αναφέρονται σε περιπτώσεις όπου
υπάρχουν τα πιο πάνω προβλήµατα για τις εναέριες γραµµές.

Ακόµη πρέπει να πούµε ότι η απόφαση να χρησιµοποιήσουµε HTS καλώδια αντί των
ACSR γραµµων, θα βασίζεται πάνω στην αξιοπιστία και στη µεγάλη ικανότητα µεταφοράς
ισχύος των HTS καλωδίων παρά στην εξοικονόµηση ενέργειας ή του µειωµένου κόστους
κύκλου ζωής.

78
 κεφάλαιο 2

2.15.2.2. Σύγκριση των απωλειών ενέργειας των HTS καλωδίων και των εναέριων
ACSR γραµµών µεταφοράς.

Σ’ αυτή την ανάλυση, θεωρούµε µια τριφασική ACSR γραµµή µεταφοράς µε ικανότητα
µεταφοράς 780 Α στα 230 kV. Η ονοµαστική ισχύς για αυτή τη γραµµή είναι 311 MVA.
Αυτή συγκρίνεται µε ένα HTS καλώδιο µε ικανότητα µεταφοράς 3000 Α στα 230 kV και
ονοµαστική ισχύ 1195 MVA. Όπως και στη σύγκριση HTS-ΧLPE έτσι και εδώ οι απώλειες
αγωγιµότητας για το HTS καλώδιο εκτιµούνται να είναι 1W/m ανά φάση και οι απώλειες
τερµατισµού 300-350W ανά φάση ανά τερµατισµό. Για την ACSR γραµµή οι απώλειες
αγωγιµότητας είναι µε διαφορά οι κυρίαρχες απώλειες, έτσι είναι οι µόνες που λαµβάνονται
υπόψη στην ανάλυση µας και είναι 64W/m. Στο πίνακα 2.8 φαίνονται οι παράµετροι για τα
HTS καλώδια και τις ACSR εναέριες γραµµές.

Πίνακας 2.8
Χαρακτηριστικά λειτουργίας των HTS και ACSR

Παράµετρος HTS XLPE

Τάση (kV) 230 230

Μέγιστο ρεύµα (Α) 3000 780

Θερµικές απώλειες ανά φάση (W/m) 1-5 -

Απώλειες τερµατισµού ανά φάση (W) 650 -

Απώλειες αγωγιµότητας ανά φάση 1 64

(W/m)
Ονοµαστική ισχύς (MVA) 1195 311

Θερµοκρασία λειτουργίας (Κ) 65 300

H µέγιστη απώλεια ενέργειας των ACSR είναι µεγαλύτερη από των XLPE καλωδίων, έτσι
λόγω αυτού το ελάχιστο µήκος του HTS καλωδίου για να έχουµε εξοικονόµηση ενέργειας σε
σχέση µε τις ACSR µειώνεται στα 88 m, λαµβάνοντας υπόψη και την ενέργεια που
καταναλώνει ο cryocooler. Έτσι απ’ αυτή τη σκοπιά των απωλειών η χρήση των HTS
καλωδίων έναντι των ACSR γραµµών γίνεται συµφέρουσα από πολύ µικρά µήκη.

Το κύριο πλεονέκτηµα των HTS καλωδίων είναι η µεγαλύτερη ικανότητα µεταφοράς

ισχύος από τις ACSR γραµµές (περίπου 3.84 περισσότερη από ότι στις ACSR), χωρίς την
αύξηση της τάσης ή την τοποθέτηση επιπρόσθετων κυκλωµάτων ή και των δύο. Αυτό το
πλεονέκτηµα θα είναι πιο σηµαντικό όπου υπάρχουν περιορισµοί χώρου ή έλλειψη του
απαραίτητου εξοπλισµού για ανύψωση της τάσης.

Με βάση τα στοιχεία του πίνακα 2.8 καθορίζουµε τα όρια µεταξύ των τιµών της απόδοσης
του cryocooler και της χρησιµοποίησης του καλωδίου για τα οποία το HTS καλώδιο
χρησιµοποιεί λιγότερη ενέργεια από την ACSR γραµµή ανά µονάδα παραλαµβανόµενης
ενέργειας (περιοχή πάνω από κάθε καµπύλη) και τα όρια για τα οποία χρησιµοποιεί
περισσότερη ενέργεια από την ACSR ανά µονάδα παραλαµβανόµενης ισχύος (περιοχή κάτω
από κάθε καµπύλη). Αυτά απεικονίζονται στην εικόνα 2.69.

79
 κεφάλαιο 2

Για υψηλή χρησιµοποίηση (u>0.6) και απόδοση cryocooler 15-20% του κύκλου Carnot, τα
HTS καλώδια χρησιµοποιούν λιγότερη ενέργεια ανά µονάδα παραλαµβανόµενης ισχύος από
τις ACSR γραµµές για τις παραµέτρους του πίνακα 2.7. Για τις ελάχιστες θερµικές απώλειες
(1W/m) και 14% απόδοση του cryocooler το HTS καλώδιο δείχνει εξοικονόµηση ενέργειας
σε σύγκριση µε την ACSR γραµµή ακόµη και για πολύ µικρή χρησιµοποίηση.

2.15.2.3. Εκτιµήσεις του κόστους κύκλου ζωής για τα HTS καλώδια και τις ACSR
γραµµές µεταφοράς.

Στο προηγούµενο µέρος παρουσιάσαµε ότι υπάρχει ένα εύρος τιµών των παραµέτρων και
των συνθηκών λειτουργίας κάτω από τις οποίες ένα HTS καλώδιο καταναλώνει λιγότερη
ενέργεια ανά µονάδα παραλαµβανόµενης ισχύος απ’ ότι µια εναέρια ACSR γραµµή. Τώρα θα
εξετάσουµε το κόστος κύκλου ζωής για την απόκτηση και τη λειτουργία των δύο
συστηµάτων. Όπως προαναφέραµε θα αγνοήσουµε το κόστος εγκατάστασης των καλωδίων
και των εναέριων γραµµών.

Ο σκοπός της σύγκρισης του κόστους απόκτησης και λειτουργίας των ACSR γραµµών και
των HTS καλωδίων είναι, ότι τα HTS καλώδια δε φθάνει να έχουν µεγαλύτερη απόδοση
ενέργειας από την τεχνολογία που εγκαθιστούν αλλά πρέπει να εξοικονοµούν αρκετή
ενέργεια κατά τη διάρκεια της αναµενόµενης ζωής τους ώστε να αντισταθµίσουν το
υψηλότερο κόστος απόκτησης τους καθώς και του ψυκτικού συστήµατος. Το µοντέλο µας
περιλαµβάνει απώλειες που συµβαίνουν καθώς το ρεύµα ρέει στο καλώδιο καθώς και το
κόστος που απαιτείται για να διατηρηθεί το καλώδιο στη θερµοκρασία λειτουργίας. Όπως και
στην προηγούµενη σύγκριση HTS-XLPE έτσι και εδώ υπολογίζουµε το κόστος λειτουργίας
για µια περίοδο 40 ετών µε προεξοφλητικό επιτόκιο 7%. Οι παράµετροι λειτουργίας των
HTS-ACSR είναι οι ίδιοι όπως προηγουµένως καθώς και το κόστος του HTS καλωδίου
υπολογίζεται όπως στη σύγκριση HTS-XLPE. Το κόστος της ACSR γραµµής εκτιµάται
$6.85/kAm.[20]

80
 κεφάλαιο 2

Αθροίζουµε το κόστος αγοράς και λειτουργίας για την ACSR γραµµή καθώς και για το
HTS καλώδιο και υπολογίζουµε το κόστος κατά τη διάρκεια ζωής τους. Το κόστος
λειτουργίας τους το υπολογίζουµε για τιµές ηλεκτρισµού 5c/kWh και 10c/kWh. Η δύο πιο
κάτω εικόνες 2.70 και 2.71 δείχνουν το κόστος του HTS καλωδίου και την απόδοση του
cryocooler για τιµές απωλειών 1,3,5 W/m και κόστος τιµής ηλεκτρισµού 10c/kWh και
5c/kWh αντίστοιχα.

Οι δύο πιο πάνω εικόνες δείχνουν τη συµβολή των θερµικών απωλειών του HTS καλωδίου
στην ανάλυση του κόστους κύκλου ζωής. Όσο µεγαλύτερες είναι οι θερµικές απώλειες, τόσο
χαµηλότερο είναι το κόστος των HTS καλωδίων που απαιτείται για να ανταγωνιστούν τις
γραµµές ACSR στο κόστος κύκλου ζωής. Τα µέγιστα κόστη των HTS καλωδίων είναι
µεγαλύτερα από τα κόστη της σύγκρισης µε τα XLPE καλώδια λόγω των µεγαλύτερων
81
 κεφάλαιο 2

απωλειών των ACSR γραµµών. Για παράδειγµα το HTS καλώδιο δείχνει ένα όφελος στο
κόστος κύκλου ζωής, για το κόστος που έχει σύµφωνα µε τα σηµερινά δεδοµένα και µε
απόδοση cryocooler 20% του κύκλου Carnot, σ’ όλες τις περιπτώσεις που φαίνονται στις
εικόνες εκτός στην περίπτωση µε κόστος ηλεκτρισµού 5c/kWh και θερµικών απωλειών του
HTS καλωδίου 5W/m.

Το ελάχιστο µήκος στο οποίο τα HTS καλώδια παρέχουν όφελος στο κόστος του κύκλου
ζωής µπορεί να υπολογιστεί για συγκεκριµένες τιµές των παραµέτρων. Για την περίπτωση
των ελάχιστων απωλειών (1W/m) µε ένα καλώδιο κόστους $200/κΑm και απόδοση
cryocooler 14% του κύκλου Carnot (σηµερινή τιµή), τότε το ελάχιστο µήκος του HTS
καλωδίου για να έχω όφελος στο κόστος του κύκλου ζωής είναι 166 m για κόστος
ηλεκτρισµού 10c/kWh και 391 m για κόστος ηλεκτρισµού 5c/kWh. Αυτά τα παραδείγµατα
αποδεικνύουν ότι ακόµη και µικρά µήκη, τα HTS καλώδια προσφέρουν όφελος στο κόστος
κύκλου ζωής ανά µονάδα παραλαµβανόµενης ενέργειας σε σύγκριση µε τις ACSR γραµµές.

Η µέχρι τώρα ανάλυση θεωρούσε ότι είχαµε πλήρη χρησιµοποίηση, πράγµα το οποίο
µπορεί να µην αντιπροσωπεύει τις συνθήκες λειτουργίας. Καθώς η χρησιµοποίηση µειώνεται
από µονάδα, το ελάχιστο µήκος και η ελάχιστη απόδοση του cryocooler για να έχουµε όφελος
κόστους κύκλου ζωής για το HTS καλώδιο αυξάνονται µε αποτέλεσµα το απαιτούµενο
κόστος για τα HTS καλώδια να µειώνεται. Αντίθετα το κόστος των cryocoolers αναµένεται
να µειωθεί καθώς η ζήτηση αυξάνεται, πράγµα το οποίο θα αυξήσει το ελάχιστο µήκος και
την ελάχιστη απόδοση του cryocooler, πράγµα που οδηγεί σε υψηλότερο κόστος για τα HTS
καλώδια. Όπως και να έχει για υψηλή χρησιµοποίηση (u>0.6) και για τιµές κόστους του HTS
καλωδίου ίσες µε τις σηµερινές και απόδοση του cryocooler ίδια µε αυτή που υπάρχει τώρα
τα HTS καλώδια έχουν όφελος στο κόστος κύκλου ζωής σε σχέση µε τις ACSR γραµµές. Οι
πιο πάνω σκέψεις φαίνονται στην εικόνα 2.72, όπου η χρησιµοποίηση κυµαίνεται από 0.5-1.0
και το κόστος του cryocooler από $10/W ως $100/W για θερµικές απώλειες 1W/m και
κόστος ηλεκτρισµού 5c/kWh.[20]

82
 κεφάλαιο 2

Επειδή οι απώλειες αγωγιµότητας της ACSR γραµµής αυξάνονται ανάλογα µε το µήκος

της, έτσι µακρύτερα HTS καλώδια θα παρέχουν αποπληρωµή σε µικρότερο χρονικό
διάστηµα από ότι αν αντικαθιστούσαν µια κοντή ACSR γραµµή. Η εικόνα 2.73 δείχνει το
χρόνο αποπληρωµής του HTS καλωδίου συνάρτηση του µήκους του για τις σηµερινές τιµές
κόστους του καλωδίου και της απόδοσης του cryocooler.

Για καλώδια µήκους πολύ µεγαλύτερα από το ελάχιστο, η περίοδος αποπληρωµής

πλησιάζει µια ασυµπτωτική τιµή των 15 ετών για κόστος ηλεκτρισµού 5c/kWh και 5 έτη για
κόστος ηλεκτρισµού 10c/kWh.[20]

Οι εικόνες 2.74 και 2.75 παρουσιάζουν τους χρόνους αποπληρωµής για µακριά καλώδια
σαν συνάρτηση του κόστους του HTS καλωδίου και της απόδοσης του cryocooler. Οι χρόνοι
αποπληρωµής είναι λίγο µεγαλύτεροι από 5 έτη ή 10 έτη για κόστος ηλεκτρισµού 10c/kWh
και 5c/kWh (εικόνες 2.74 και 2.75 αντίστοιχα) και για απόδοση cryocooler 14% του κύκλου
Carnot και κόστος HTS καλωδίου $200/kAm.[20]

83
 κεφάλαιο 2

2.16 Υπεραγώγιµοι υψηλής θερµοκρασίας οδηγοί ρεύµατος (HTS current leads).

Οι HTS οδηγοί ρεύµατος εκπροσωπούν την πρώτη υψηλής κλίµακας εφαρµογή της
υπεραγωγιµότητας υψηλής θερµοκρασίας. Αυτό συνέβηκε επειδή ακόµη και τα πιο µέτρια
στην πυκνότητα ρεύµατος HTS υλικά, µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να παράσχουν µια
σηµαντική µείωση στην παρασιτική θερµότητα που άγεται µέσα στο κρυογονικό περιβάλλον
δια µέσου των ηλεκτρικών οδηγών που χρησιµοποιούνται για να παρέχουν ρεύµα στη
συσκευή. Η πιο κάτω εικόνα 2.76 δείχνει µια τυπική εφαρµογή των HTS οδηγών ρεύµατος.[2]

Στους διαχωριστές σωµατιδίων και σε άλλες υψηλής ενέργειας φυσικές εφαρµογές, πάνω
από το ένα τρίτο της κατανάλωσης του υγρού ηλίου οφείλεται λόγω της χρήσης συµβατικής
ωµικής κρυογονικής τεχνολογίας οδηγών ρεύµατος. Αυτές και άλλες εφαρµογές µπορεί να
ωφεληθούν πολύ αν ενσωµατώσουν τους HTS οδηγούς ρεύµατος, αφού µπορούν να
µειώσουν την κατανάλωση του ηλίου στο ένα δέκατο από ότι χρειάζεται ένας ωµικός οδηγός
84
 κεφάλαιο 2

ρεύµατος. Η AMSC έχει σχεδιάσει, κατασκευάσει και δοκιµάσει διάφορα είδη HTS οδηγών
ρεύµατος συµπεριλαµβανοµένου και οδηγούς 5000 Α και 13000 Α για εφαρµογή σε
επιταχυντές σωµατιδίων. Η µείωση στην κατανάλωση ψύξης επιτρέπει στους υπάρχοντες
µαγνήτες των επιταχυντών να λειτουργούν σε υψηλότερα πεδία και να δηµιουργούν δέσµες
υψηλότερου ενεργειακού επιπέδου. Ακόµη οι HTS οδηγοί ρεύµατος µειώνουν το κόστος
απόκτησης και λειτουργίας του συστήµατος ψύξης των καινούργιων επιταχυντών.[2]

2.16.1. Υπάρχουν τρις κατηγορίες εφαρµογών όπου οι HTS οδηγοί ρεύµατος

αναµένονται να εισαχθούν γρήγορα. Αυτές είναι:

1. LTS µαγνήτες υψηλού ρεύµατος µε ψύξη µε υγρό ήλιο.

2. LTS µαγνήτες που ψύχονται µε αγωγή.

3. HTS µαγνήτες που ψύχονται µε αγωγή.

2.16.1.1 LTS µαγνήτες υψηλού ρεύµατος (High Current LTS Magnets).

Η εφαρµογή όπου οι HTS οδηγοί ρεύµατος έχουν το µεγαλύτερο οικονοµικό όφελος, είναι
στους LTS µαγνήτες υψηλού ρεύµατος µε ψύξη µε υγρό ήλιο. Τέτοια παραδείγµατα είναι οι
επιταχυντές, οι µαγνήτες ανίχνευσης για φυσική υψηλής ενέργειας, τα LTS SMES και οι
περιστρεφόµενες µηχανές. Όλα αυτά τα συστήµατα απαιτούν τη µεταφορά µεγάλων
ποσοτήτων ρεύµατος από τη θερµοκρασία περιβάλλοντος, σε θερµοκρασία γύρω στους 4 Κ.
Ακόµη τα κρυογονικά συστήµατα αυτών των συσκευών έχουν βελτιστοποιηθεί σε τέτοιο
βαθµό, ώστε οι κυριότερες απώλειες θερµότητας να οφείλονται στην ύπαρξη των οδηγών
ρεύµατος και για αυτό το λόγο αποτελούν το µεγαλύτερο µέρος του λειτουργικού κόστους
ολόκληρης της συσκευής. Αν οι HTS οδηγοί ρεύµατος εισαχθούν µέσα στο σύστηµα τότε η
διαρροή θερµότητας από τη θερµοκρασία περιβάλλοντος θα πρέπει να αποµακρυνθεί από µία
υψηλότερη θερµοκρασία (60-77 Κ) παρά από µια θερµοκρασία των 4 Κ. ∆ιάφοροι τρόποι για
να το πετύχουµε αυτό φαίνονται στο πιο κάτω σχεδιάγραµµα 2.77 το οποίο πάρθηκε από την
οµάδα σχεδίασης της CERN Large Hadron Collider (LHC).[2]

Η πρώτη µέθοδος αποµακρύνει τη θερµότητα µε εκποµπή ατµού ηλίου 50-75 Κ που ψύχει
το κάλυµµα του µαγνήτη. Η δεύτερη µέθοδος χρησιµοποιεί δύο εκποµπές ατµού ηλίου για να
ψύχει το θερµό άκρο του οδηγού ρεύµατος στους 50-60 Κ. Η τρίτη µέθοδος χρησιµοποιεί
85
 κεφάλαιο 2

εκποµπή ατµού ηλίου για να ψύξει απευθείας το κοµµάτι χαλκού του οδηγού ρεύµατος. Αυτό
έχει ως αποτέλεσµα την καλύτερη χρησιµοποίηση της ενθαλπίας του αερίου ηλίου.

2.16.1.2 LTS µαγνήτες που ψύχονται µε αγωγή (LTS conduction – cooled magnet).

Η ταυτόχρονη ανάπτυξη των HTS οδηγών ρεύµατος και των ψυκτικών Gifford McMahon
µε απώλειες 1 watt σε θερµοκρασία 4.5 Κ έχει κάνει δυνατή την εισαγωγή µιας εξολοκλήρου
καινούριας σειράς υπεραγώγιµων µαγνητών, τους µαγνήτες που ψύχονται µε αγωγή
(conduction – cooled magnet). Χωρίς τη µείωση των απωλειών θερµότητας που προσφέρουν
οι οδηγοί ρεύµατος η πραγµατοποίηση τέτοιων συστηµάτων θα ήταν πολύ δύσκολη και σε
µερικές περιπτώσεις εντελώς αδύνατη.

2.16.1.3 HTS µαγνήτες που ψύχονται µε αγωγή (ΗTS conduction – cooled magnet).

Αυτού του είδους συστήµατα µπορούν να λειτουργήσουν και χωρίς HTS οδηγούς ρεύµατος
αλλά αν τους χρησιµοποιήσουµε το σύστηµα θα λειτουργεί πιο οικονοµικά.

2.16.2 Τεχνολογίες των HTS οδηγών ρεύµατος.

Υπάρχουν δύο βασικές τεχνολογίες για τους HTS οδηγούς ρεύµατος:

1. Οι bulk κεραµικοί οδηγοί ρεύµατος (Bulk ceramic current leads).

2. Οι µεταλλικού περιβλήµατος οδηγοί ρεύµατος (Metal matrix composite leads).

Και οι δύο τύποι έχουν αναπτυχθεί ικανοποιητικά ώστε να προσφέρονται στο εµπόριο. Πιο
κάτω αναφέρουµε τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα του κάθε τύπου.

2.16.2.1 Bulk κεραµικοί οδηγοί ρεύµατος.

Αυτού του τύπου οι οδηγοί ρεύµατος (εικόνα

2.78) κατασκευάζονται µε µια ποικιλία µεθόδων
και µε µια σειρά διαφορετικών HTS υλικών αλλά ο
στόχος είναι ο ίδιος: να πετύχουµε µια ανθεκτική
κεραµική δοµή µε υψηλό κρίσιµο ρεύµα και
χαµηλής αντίστασης συνδέσεις. Το πλεονέκτηµα
των κεραµικών οδηγών ρεύµατος είναι ότι έχουν
ουσιαστικά µικρή θερµική αγωγιµότητα πράγµα
που οδηγεί σε εύκολη ολοκλήρωση του
συστήµατος. Τα µειονεκτήµατα τους είναι ότι είναι
ευάλωτοι στα σπασίµατα κατά τη διάρκεια της
εγκατάστασης, της λειτουργίας και των µεταβολών
της θερµοκρασίας που σηµειώνονται κατά τη
λειτουργία τους. Επιπρόσθετα έχει αποδειχθεί ότι είναι δύσκολο να πετύχουµε πολύ µικρή
αντίσταση µεταξύ των κεραµικών υπεραγωγών και των µεταλλικών συνδέσεων στα άκρα των
οδηγών ρεύµατος. Αυτά τα µειονεκτήµατα έχουν κατευναστεί κάπως µε την προσεκτική
σχεδίαση των συσκευών αυτών, έτσι διάφορα συστήµατα κατασκευάστηκαν µε επιτυχία
χρησιµοποιώντας bulk οδηγούς ρεύµατος.[2]

86
 κεφάλαιο 2

2.16.2.2 Μεταλλικού περιβλήµατος οδηγοί ρεύµατος.

Κυρίως φτιάχνονται µε τη διαδικασία OPIT και

χρησιµοποιούνε ως υπεραγώγιµο υλικό το Bi–2223
και ένα µέταλλο ή κράµα µε χαµηλή θερµική
αγωγιµότητα στη θέση του συνήθους περιβλήµατος
του αργύρου. Τα πλεονεκτήµατα τους είναι η
µεγάλη αντοχή, η ανοχή στις µεταβολές της
θερµοκρασίας και η πολύ µικρές αντιστάσεις
επαφής. Αυτά τα πλεονεκτήµατα ισοσταθµίζονται
από το µειονέκτηµα της µεγαλύτερης θερµικής
αγωγιµότητας που έχουν από τους κεραµικούς
οδηγούς ρεύµατος.[2] Τέτοιοι οδηγοί ρεύµατος
είναι οι CryoSaverTM που κατασκευάζει η AMSC
από τα σύρµατα CryoblockTM και είναι
σχεδιασµένοι για ψύξη µε αγωγή και δεν απαιτούν
τη ροή υγρού ηλίου για ψύξη. Στην πιο κάτω εικόνα (2.80) φαίνονται οι διαστάσεις τους.[22]

Στον πίνακα 2.9 φαίνονται τα διάφορα χαρακτηριστικά µεγέθη για τους οδηγούς ρεύµατος
CryoSaverTM.[22]

Πίνακας 2.9
Αριθµός ∆ιάσταση ∆ιάσταση Ρεύµα ∆ιαρροή θερµικής
µοντέλου ¨Α¨ ¨Β¨ λειτουργίας αγωγιµότητας στους
(64 Κ) 64-4.2 Κ (ανά ζευγάρι)
CS010030 0.375¨ 0.130¨ 100 A 32 mW
(9.53 mm) (3.30 mm)
CS025030 0.438¨ 0.250¨ 250 A 90 mW
(11.13 mm) (6.35 mm)
CS050030 0.563¨ 0.250¨ 500 A 130 mW
(14.30 mm) (6.35 mm)
CS100030 0.750¨ 0.375¨ 1000 A 250 mW
(19.05 mm) (9,53 mm)
CS200030 1.00¨ 0.438¨ 2000 A 450 mW
(25.4 mm) (11,13 mm)

87
 κεφάλαιο 2

Ο πίνακας 2.10 δείχνει µια σύγκριση των CryoSaverTM µε τους Bulk και τους χάλκινους
οδηγούς ρεύµατος.[22]

Πίνακας 2.10

Χαρακτηριστικά Μπρούντζι- Bulk ΗΤS CryoSaverTM

νοι
Χαµηλή διαρροή ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ
θερµότητας
Αντίσταση σε σφάλµα ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ
Υψηλή µηχανική αντοχή ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ
Μεγάλη ανοχή στις ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ
µεταβολές της
θερµοκρασίας
Χαµηλή αντίσταση ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ
συνδέσεων
Εύκολη εγκατάσταση ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ

2.16.3. Χαρακτηριστικά των HTS οδηγών ρεύµατος.

Το HTS µέρος των οδηγών ρεύµατος τυπικά αποτελείται από τις πιο κάτω κύριες
συνιστώσες:[21]

1. HTS ταινίες για να µεταφέρουν το ρεύµα κατά τη διάρκεια της οµαλής λειτουργίας.

2. Ένα φορέα ο οποίος παρέχει µηχανική υποστήριξη και σταθερότητα κατά τη διάρκεια
των σφαλµάτων.

3. Άκρα από χαλκό, που είναι σχεδιασµένα να παρέχουν µικρές παρεµβολές σύνθετης
αντίστασης µεταξύ του HTS και των κοµµατιών µε αντίσταση στο θερµό άκρο και
µεταξύ των HTS και LTS στο ψυχρό άκρο.

4. Μονοπάτι για να περνά ο ατµός του ηλίου ώστε να ψύχει τις HTS ταινίες.

5. Εξωτερικό σωληνοειδές αγωγό που σφραγίζει και προστατεύει τις HTS ταινίες.

2.16.3.1 Ιδιότητες των οδηγών ρεύµατος.

Η θερµική απόδοση των οδηγών ρεύµατος εξαρτάται από τις ιδιότητες του υλικού και τις
ιδιαιτερότητες της διαδικασίας κατασκευής. Η θερµική αγωγιµότητα και η ηλεκτρική
αντίσταση της σύνθετης δοµής των υλικών προσδιορίζονται µε τη χρησιµοποίηση του
µοντέλου παράλληλης αντίστασης.[21]

p(T)com= Atotal (Σi Ai/pi)-1

k(T)com= (Σi Ai/pi) Atotal-1

Όπου k είναι το σύµβολο για τη θερµική αγωγιµότητα, το p είναι η ειδική ηλεκτρική

αντίσταση, το Α είναι η εγκάρσια διατοµή και Τ είναι η θερµοκρασία αναφοράς. Το com
88
 κεφάλαιο 2

αναφέρεται στα σύνθετα κοµµάτια και το i για τα ανεξάρτητα. Η θερµική αγωγιµότητα και η
ηλεκτρική αντίσταση για τις ταινίες των οδηγών µπορούν να υπολογιστούν ως ακολούθως:

Ktape(T) = [-3,773+[1,1355.10-5(T/K)2,5 + 4,003.In(T/K)2] ].watt/mK

ptape(T) = L.T/ ktape(T)

L = 2,2.10-8.ohm.watt/k2

Η εικόνα 2.81 υπολογίζει τη σύνθετη θερµική αγωγιµότητα και η εικόνα 2.82 την
ηλεκτρική ειδική αντίσταση για το σώµα των 13 000 Α οδηγών ρεύµατος της CERN.[21]

Η ηλεκτρική απόδοση των HTS οδηγών ρεύµατος εξαρτάται από τη θερµοκρασία και το
µαγνητικό πεδίο λόγω των HTS ταινιών που εµπεριέχουν.

2.16.3.2 Υπολογισµοί µεταφοράς θερµότητας στους HTS οδηγούς ρεύµατος.

Μια εκτίµηση της θερµότητας διαρροής για ένα οδηγό ρεύµατος που ψύχεται µε αγωγή
µπορεί να υπολογιστεί µε βάση των ιδιοτήτων του οδηγού. Οι πιο κάτω εκφράσεις αµελούν
τη συµβολή των ωµικών άκρων του οδηγού στη διαρροή θερµότητας καθώς και τις διαφορές
θερµοκρασίας µεταξύ του οδηγού ρεύµατος και του ψυκτικού αερίου.[21]
89
 κεφάλαιο 2

Όπου Je = κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος σε ολόκληρο των οδηγό.

Κ= θερµική αγωγιµότητα στο συναρµολογηµένο οδηγό.
Τw, Tc = θερµοκρασίες στο θερµό και ψυχρό άκρο του οδηγού.
Q = ∆ιαρροή θερµότητας.
Ι = ρεύµα λειτουργίας.

Με βάση την πιο πάνω σχέση για ταινίες µε ονοµαστική πυκνότητα 12 000 Α/cm2 στους
77K και µε ίδιον πεδίο έχουµε διαρροή θερµότητας 241 mwatt ανά 1000 Α, µε το θερµό άκρο
να έχει θερµοκρασία κάτω από 80 Κ και µήκος 50 cm, µε κάθετο ίδιο µαγνητικό πεδίο κάτω
από 1000 gauss. Στους υπολογισµούς αµελούµε τη συµβολή του σταθεροποιητή που
προστίθεται για να αυξήσει το χρόνο θερµικής καταστροφής (Burnout time) του HTS οδηγού
ρεύµατος.[21]

Χρησιµοποιώντας την πιο κάτω εξίσωση και για τις ίδιες τιµές παραµέτρων όπως πιο πάνω
(ονοµαστική πυκνότητα ρεύµατος 12 000 Α/cm2 σε θερµοκρασία 77 Κ, θερµοκρασία θερµού
άκρου 80 Κ µε µήκος 50 cm και κάθετο µαγνητικό πεδίο 1000 gauss) βρίσκουµε ότι
χρειαζόµαστε 1.2 mgm/sec ανά 1000 Α, µάζα ψυκτικού για να ψύχουµε τον οδηγό ρεύµατος.

O πιο πάνω υπολογισµός, επίσης αγνοεί την επίδραση του σταθεροποιητή που αυξάνει το
χρόνο θερµικής καταστροφής του οδηγού.

2.16.3.3 Χρόνος θερµικής καταστροφής (Burnout time).

Η εγκάρσια διατοµή των HTS ταινιών του οδηγού ρεύµατος είναι πολύ µικρή πράγµα που
έχει ως αποτέλεσµα την ελάχιστη διαρροή θερµότητας. Κατά τη διάρκεια των συνθηκών
σφάλµατος, όπως είναι η απώλεια ψύξης, οι HTS ταινίες µπορούν να αποκτήσουν ωµική
αντίσταση και να ξεπεράσουν τη θερµοκρασία των 300 Κ για χρόνους της τάξης των 5
δευτερολέπτων. Για να αποφύγουµε ζηµιές στον οδηγό ρεύµατος κατά τη διάρκεια των
σφαλµάτων, ένα σταθεροποιητικό υλικό προστίθεται στο σώµα του HTS οδηγού ρεύµατος.
Αυτό το υλικό έχει αρκετά µεγάλη ειδική θερµοκρασία για να περιορίσει την αύξηση της
θερµοκρασίας για αρκετό χρονικό διάστηµα ώσπου ο ανιχνευτής τάσης να σταµατήσει τη ροή
του ρεύµατος.[21]

Ο χρόνος θερµικής καταστροφής για ένα απλό οδηγό ρεύµατος χωρίς σταθεροποιητή
µπορεί να υπολογιστεί ως ακολούθως:

90
 κεφάλαιο 2

Όπου: Cp = ειδική σύνθετη θερµότητα για τον οδηγό ρεύµατος.

t = χρόνος για να θερµανθεί ο οδηγός από Το σε Τf.

Χρησιµοποιώντας την πιο πάνω σχέση για ταινία µε ονοµαστική πυκνότητα ρεύµατος
Je=12 000 A/cm2 στους 77 Κ και ίδιον πεδίον κάτω από 1000 gauss και θερµοκρασία του
θερµού άκρου κάτω από 80 Κ, ο χρόνος για να φθάσει τους 200 Κ µε πλήρη απώλεια της
υπεραγωγιµότητας είναι 12 δευτερόλεπτα.

Μπορούµε λοιπόν να συµπεράνουµε ότι σε πολλές εφαρµογές η εγκάρσια διατοµή του

οδηγού ρεύµατος και συνεπώς και η διαρροή θερµότητας θα καθοριστούν από τον
απαιτούµενο χρόνο θερµικής καταστροφής παρά από την πυκνότητα ρεύµατος των HTS
συρµάτων.[21]

Ο χρόνος θερµικής καταστροφής του οδηγού ρεύµατος µπορεί να αυξηθεί αν προσθέσουµε

µπρούντζο ή άλλα παρόµοια τέτοια υλικά. Σύµφωνα µε το νόµο Wiedermann-Franz η
διαρροή θερµότητας αυξάνει ανάλογα µε το χρόνο θερµικής καταστροφής.[21]

2.16.4 Οφέλη της χρήσης των HTS οδηγών ρεύµατος.

Τα οφέλη από τη χρήση των HTS οδηγών ρεύµατος µπορούν να κατανοηθούν καλύτερα αν
γίνει σύγκριση µε ένα ωµικό οδηγό ρεύµατος που ψύχεται είτε µέσο αγωγής (πίνακας 2.11)
είτε µέσο του ατµού του ψυκτικού (πίνακας 2.12). Ένας ωµικός οδηγός ρεύµατος ο οποίος
λειτουργεί µεταξύ 300 Κ και 4,2 Κ θα έχει διαρροή θερµότητας 45 W ανά 1000 Α που
διαρρέουν τον οδηγό. Απεναντίας ένας HTS οδηγός ρεύµατος που ψύχεται µε αγωγή και
λειτουργεί σε θερµοκρασίες µεταξύ 80 Κ και 4,2 Κ θα έχει απώλειες θερµότητας λιγότερες
από 0,241 W ανά 1000 Α που διαρρέουν τον οδηγό (µήκους 50 cm). Αυτό είναι το 2,3% της
διαρροής θερµότητας σε σχέση µε τον ισοδύναµο ωµικό οδηγό για θερµοκρασία ψύξης 80 Κ.

Πίνακας 2.11
Σύγκριση οδηγών ρεύµατος µε ψύξη αγωγής.

Θερµοκρασία Cu ,RRR =50 HTS οδηγός µήκους HTS οδηγός µήκους

w/kA 50cm το ελάχιστο. 50cm χρόνος
w/kA Burnout>60s
w/kA
300 Κ-4,2 Κ 45 - -

80 Κ-4,2 Κ 10.4 0.24 0.5

50 Κ-4,2 Κ 6.4 0.016 0.21

Παρόµοια οφέλη για τους HTS οδηγούς έχουµε και για ψύξη µε ατµό του ψυχτικού. Ένας
ωµικός οδηγός απαιτεί ροή ατµού ηλίου περίπου 0.046 gm/sec ανά οδηγό, το οποίο είναι
ισοδύναµο µε διαρροή θερµότητας από το ψυχρό άκρο 0.9 W ανά οδηγό ανά 1000 Α.
Απεναντίας οι HTS οδηγοί ρεύµατος απαιτούν 1.2 mgm/sec ροή υγρού ηλίου ανά 1000 Α, για
οδηγό 50 cm µήκους, πράγµα που ισοδυναµεί µε διαρροή θερµότητας από το ψυχρό άκρο 25
mW ανά 1000 Α ανά οδηγό στην περιοχή των 4.2 Κ. Αυτό είναι το 2.7% της διαρροής
θερµότητας του αντίστοιχου ωµικού οδηγού ρεύµατος.

91
 κεφάλαιο 2

Πίνακας 2.12
Σύγκριση οδηγών ρεύµατος µε ψύξη µε ατµό ηλίου.

Θερµοκρασία Cu ,RRR =50 HTS οδηγός µήκους HTS οδηγός µήκους

mgm/sec/kA 50cm το ελάχιστο. 50cm χρόνος
mgm/sec/kA Burnout>60s
mgm/sec/kA
300 Κ-4.2 Κ 46 - -

80 Κ-4.2 Κ 43 1.2 2.6

50 Κ-4.2 Κ 41 0.12 1.6

2.16.5 Πρόσφατα παραδείγµατα τεχνολογίας ΗΤS οδηγών ρεύµατος.

2.16.5.1 CERN HTS οδηγός ρεύµατος.

Αυτός ο οδηγός ρεύµατος κατασκευάστηκε για να χρησιµοποιηθεί σε επιταχυντή

σωµατιδίων που ονοµάζεται Large Hadron Collider (LHC) από την CERN. Αυτοί οι οδηγοί
ψύχονται από ατµό ηλίου. Ο πίνακας 2.13 δείχνει τα στοιχεία του CERN οδηγού ενώ πιο
κάτω βλέπουµε µια φωτογραφία τους (εικόνα 2.83).

Πίνακας 2.13
Στοιχεία για τους CERN οδηγούς ρεύµατος.

Θερµικά Απαιτούµενη τιµή Τιµή σχεδίασης

χαρακτηριστικά
Τmax 60 Κ > 62 K
Tmin 4.5 Κ 4.5 K
Εναπόθεση 1.5 W < 1.4 W
θερµότητας
Αγωγή θερµότητας 1.0 W < 0.9 W
Άνοδος της 200 K > 200 Κ
θερµοκρασίας στην
εκφόρτιση
Ηλεκτρικά Απαιτούµενη τιµή Τιµή σχεδίασης
χαρακτηριστικά
Ονοµ. ρεύµα 13 000 Α > 13 000 Α
Σταθερά χρόνου 120 sec > 200 sec
εκφόρτισης

92
 κεφάλαιο 2

2.16.5.2 HTS οδηγός ρεύµατος του Fermi National Accelerator Laboratory (FNL).

Αυτός ο οδηγός ρεύµατος κατασκευάστηκε από το FNL και αποτελείται από µια ανώτατη
ωµική περιοχή που ψύχεται από υγρό άζωτο και µια περιοχή HTS που ψύχεται από ατµό
ηλίου.

Ο πίνακας 2.14 παραθέτει τα χαρακτηριστικά στοιχεία του οδηγού του FNL και στην
εικόνα 2.84 φαίνεται ο οδηγός αυτός συναρµολογηµένος.

Πίνακας 2.14
Στοιχεία για τους FNL οδηγούς ρεύµατος.

Θερµικά Απαιτούµενη τιµή Τιµή σχεδίασης

χαρακτηριστικά
Τmax 80 Κ >85 K
Tmin 4.5 Κ 4.5 K
Ηλεκτρικά Απαιτούµενη τιµή Τιµή σχεδίασης
χαρακτηριστικά
Ονοµ. ρεύµα 5 000 Α > 5 000 Α
Σταθερά χρόνου 12 sec >24 sec
εκφόρτισης
Μηχανικά Απαιτούµενη τιµή Τιµή σχεδίασης
χαρακτηριστικά
Συνολικό µήκος 68 cm 68 cm

2.16.5.3 HTS οδηγός ρεύµατος του Forschungszentrum Karlsruhe (FzK).

Ένας αγωγός ρεύµατος 10 kΑ µε ψύξη µε αγωγή, κατασκευάστηκε στην προσπάθεια ενός

προγράµµατος που στοχεύει να αναπτύξει αγωγούς ρεύµατος 60 kΑ χρησιµοποιώντας HTS
τεχνολογία για την εφαρµογή σε ένα σύστηµα δακτυλιοειδές πηνίου για το ITER. Ο πίνακας
2.15 παραθέτει τα χαρακτηριστικά στοιχεία του οδηγού αυτού και στην εικόνα 2.85 φαίνεται
ο οδηγός αυτός συναρµολογηµένος. Αυτός ο HTS οδηγός δοκιµάζεται τώρα από τη FzK.

93
 κεφάλαιο 2

Πίνακας 2.15
Στοιχεία για τον FzK 10 kΑ οδηγό ρεύµατος.

Θερµικά Απαιτούµενη τιµή Τιµή σχεδίασης

χαρακτηριστικά
Τmax 70 Κ >85 K
Tmin 4.2 Κ 4.5 K
Αγωγή θερµότητας 2W <1.7 W
Ηλεκτρικά Απαιτούµενη τιµή Τιµή σχεδίασης
χαρακτηριστικά
Ονοµ. ρεύµα 12 000 Α > 12 000 Α

R(70 K, άκρου) 100 nΩ <50nΩ

R(4.2 K, άκρου) 10 nΩ <5nΩ

Σταθερά χρόνου 12 sec >24 sec

εκφόρτισης
Μηχανικά Απαιτούµενη τιµή Τιµή σχεδίασης
χαρακτηριστικά
Συνολικό µήκος 60 cm 60 cm
Μax.Εξωτερική 12 cm <7.4 cm
διάµετρος

2.17 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 2 ου

[1] Thrithor.
http://www.trithor.com/?7http://www.trithor.com/?7http://www.trithor.com/?7

[2] Chapter 4: HTS leads.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/04_04.htm

[3] Chapter 3: HTS Transmission cables – Overview.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/03_03.htm
94
 κεφάλαιο 2

[4] Superconductivity Technology Center at Los Alamos – wire development: oxide

powders.
http://www.lanl.gov/orgs/mst/stc/wire.shtml

[5] Underground Power cables-The market.

http://www.ornl.gov/HTSC/pdf/Products&Benefits2002AdvCpy.pdf

[6] Energy Technology/IGC Superpower.

http://www.igc.com/superpower/products/htsprods.htm
http://www.igc.com/superpower/products/hts_materials/htsYBCO.htm
http://www.igc.com/superpower/products/hts_materials/htsBi2223.htm
http://www.igc.com/superpower/products/hts_materials/htsBi2212.htm

[7] American Superconductor.

http://www.amsuper.com/html/products/htsWire/103419095991.html
http://www.amsuper.com/html/products/htsWire/103419093341.html
http://www.amsuper.com/html/products/htsWire/103419100491.html
http://www.amsuper.com/html/products/htsWire/103668710751.html

[8] Fundamentals of Superconductors.

http://www.ornl.gov/reports/m/ornlm3063r1/pt3.html

[9] AMSC/ wire architectures.

http://www.amsuper.com/html/products/htsWire/103919580771.html

[10] RABiTs, wire making techniques.

http://www.eere.energy.gov/superconductivity/pdfs/RABiTS_fact_sheet.PDF

[11] IBAD, wire making techniques.

http://www.eere.energy.gov/superconductivity/pdfs/IBAD_fact_sheet.pdf

[12] HTS wire – status and prospects.

http://www.amsuper.com/html/products/library/001-187.pdf

[13] Supercables – the guide to superconducting power cables-losses.

http://www.supercables.com/cable_technology/cable_losses.html

[14] Test results of full scale HTS cable models destined for 36 kV, 2kArms utility
demonstration.
http://www.supercables.com/Reference/iss2000_article_final.pdf

[15] Ac loss in Superconducting power cables.

http://www.supercables.com/cable_technology/cable_ac-losses.html

[16] T.P. Beales et al ‘A dc transmission cable prototype using high temperature

Superconductor’, Superconducting Sci. Technol. 9, 1996, p.43-47.
http://www.defu.dk/indhold/elt/superled/EUCAS2001%20E4.1-04.pdf

[17] Supercables the guide to Superconducting power cables – dc connections.

http://www.supercables.com/Application/app_DC.html

95
 κεφάλαιο 2

[18] Overcurrent experiments on ΗΤS tape and cable conductor.

http://www.supercables.com/Reference/khj_asc2000_paper.pdf

[19] Bending test on HTS cables conductors models.

http://www.supercables.com/Reference/khj_euc1.pdf

[20] Engineering comparison between HTS cables and conventional transmission cables and
conductors.
http://www.rand.org/publications/MR/MR1531/MR1531.ch4.pdf

[21] Conduction and vapor cooled HTS power leads for large scale applications.
http://www.amsuper.com/html/products/library/leads.pdf

[22] AMSC /Cryosaver TM high power current leads.

http://www.amsuper.com/html/products/htsWire/103419090331.html

96
 κεφάλαιο 3

3.1 Ανάπτυξη των υπεραγώγιµων περιστρεφόµενων µηχανών.

Η ανακάλυψη της υπεραγωγιµότητας υψηλής θερµοκρασίας έχει δηµιουργήσει την

ευκαιρία για το αναγκαίο άλµα στην ανάπτυξη της τεχνολογίας των µεγάλων ηλεκτρικών
µηχανών. Οι HTS κινητήρες και γεννήτριες θα είναι µικρότεροι, ελαφρύτεροι, πιο
αποτελεσµατικοί και µε λιγότερο κόστος λειτουργίας και κατασκευής από τις αντίστοιχες
συµβατικές µηχανές. Ενδεχοµένως τα οφέλη στο κόστος, στο µέγεθος, στο βάρος και στην
απόδοση των υπεραγώγιµων µηχανών να αλλάξουν δυναµικά την ηλεκτροµηχανική
βιοµηχανία.[1]

Οι HTS περιστρεφόµενες µηχανές έχουν την ίδια γενική γραµµή κατασκευής αλλά µπορούν
να χωριστούν σε πέντε κατηγορίες βάση του σκοπού λειτουργίας τους:

1. Βιοµηχανικοί κινητήρες.
2. Κινητήρες για προώθηση πλοίων.
3. Γεννήτριες για το ηλεκτρικό δίκτυο.
4. Γεννήτριες για την προώθηση πλοίων.
5. ∆υναµικοί σύγχρονοι πυκνωτές.

Η αρχική χρήση για τους HTS κινητήρες είναι πιθανότατα σε εφαρµογές µεταφοράς,
ιδιαίτερα σε πολεµικά και εµπορικά πλοία µε ηλεκτρική προώθηση, όπου η εξοικονόµηση
στο βάρος και στο χώρο αποτελούν µεγάλο όφελος για την αύξηση της ευελιξίας σχεδιασµού
του πλοίου. Η ηλεκτρική προώθηση έχει ήδη διεισδύσει στο εµπόριο των κρουαζιερόπλοιων
λόγω των πλεονεκτηµάτων έναντι των µηχανικών συστηµάτων προώθησης. Λόγω της
αύξησης της πυκνότητας της ισχύος και της απόδοσης λειτουργίας και άλλων
πλεονεκτηµάτων των HTS κινητήρων η εξάπλωση τους στην ηλεκτρική προώθηση πλοίων θα
είναι ραγδαία.

Οι HTS κινητήρες είναι ακόµη ιδανικοί για χρήση σε αντλίες, ανεµιστήρες, συµπιεστές,
µύλους καθώς και σε άλλες εφαρµογές που χρησιµοποιούνται από τους δηµόσιους και τους
βιοµηχανικούς καταναλωτές ιδιαίτερα για αυτούς που απαιτούν συνεχή λειτουργία. Αυτοί οι
κινητήρες είναι κατάλληλοι για µεγάλες βιοµηχανίες επεξεργασίας όπως είναι η
πολτοποίηση, η επεξεργασία χαρτιού, οι αναδευτήρες καθώς και άλλες υψηλής ισχύος
εφαρµογές.[1]

Η AMSC έχει κατασκευάσει και δοκιµάσει ένα 5000 hp, 1800 rpm κινητήρα για τη
βιοµηχανική αγορά. Έχουν ακόµη αναπτύξει ένα 5 MW HTS κινητήρα για προώθηση πλοίων
ο οποίος παρουσιάζει την τεχνολογία που θα εφαρµοστεί σ’ ένα 25 MW, 120 rpm HTS
κινητήρα. Η AMSC έχει επίσης αναπτύξει σχέδια για µια 50 MW, 3600 rpm HTS γεννήτρια.
Όµως και άλλες εταιρίες αναπτύσσουν αυτές τις σουπερµηχανές. Έτσι µε τη χρηµατοδότηση
από το πρόγραµµά SPI η οµάδα της Rockwell Automation κατασκεύασε ένα 1000 hp,
1800rpm HTS κινητήρα ο οποίος λειτούργησε επιτυχώς το Μάϊο του 2000. Ακόµη η Siemens
παρουσίασε ένα 550 hp, 1800 rpm ΗΤS κινητήρα το καλοκαίρι του 2001.[1]

3.2 Γενικές αρχές των σύγχρονων περιστρεφόµενων µηχανών.

Η βασική αρχή για όλες τις περιστρεφόµενες µηχανές σχετίζεται µε το νόµο του Faraday ο
οποίος περιγράφει τη µετατροπή της ηλεκτροµαγνητικής ενέργειας σε σχέση µε τη µηχανική
κίνηση. Σε µια περιστρεφόµενη µηχανή, χρονικά µεταβαλλόµενες τάσεις παράγονται απ’ ένα
σύνολο συνδεδεµένων πηνίων που λέγονται τυλίγµατα οπλισµού τα οποία κινούνται δια
µέσου του µαγνητικού πεδίου ή το µαγνητικό πεδίο κινείται προς αυτά. Αυτό το µαγνητικό

98
 κεφάλαιο 3

πεδίο παράγεται από τα πηνία διέγερσης ή τυλίγµατα πεδίου που βασικά λειτουργούν ως ένας
µαγνήτης (π.χ διπολικός για διπολικές µηχανές). Αν ο οπλισµός είναι σταθερός τότε
αναφέρεται ως στάτης, ενώ τα τυλίγµατα του περιστρεφόµενου πεδίου ως ρότορας.[2]

Σε µια σύγχρονη µηχανή, εναλλασσόµενο ρεύµα τροφοδοτείται στο στάτη (για λειτουργία
κινητήρα) για να δηµιουργήσει µια συνιστώσα µαγνητικού πεδίου η οποία περιστρέφεται
σύγχρονα µε τη συνιστώσα που παράγεται από το µαγνητικό πεδίο των τυλιγµάτων του
ρότορα. Έτσι ο ρότορας «κλειδώνεται» στη σύγχρονη ταχύτητα και στην κατάσταση
ισορροπίας θα βλέπει στην ουσία το εναλλασσόµενο πεδίο του στάτη σαν σταθερό. Όµως τα
τυλίγµατα του στάτη είναι συνδεδεµένα µε το ηλεκτρικό σύστηµα ισχύος το οποίο υπόκειται
σε ηλεκτρικές διαταραχές οι οποίες έχουν ως αποτέλεσµα να δηµιουργούνται στα τυλίγµατα
του στάτη µη σύγχρονα φαινόµενα τα οποία επιδρούν στο ρότορα µε αποτέλεσµα να χάνεται
ο συγχρονισµός. Για να µειώσουµε αυτά τα φαινόµενα τοποθετούµε µια ηλεκτροµαγνητική
ασπίδα µεταξύ των τυλιγµάτων του στάτη και του ρότορα η οποία εξασθενεί τα µη σύγχρονα
πεδία.

3.3 Τοπολογία των HTS µηχανών.

Οι κύριες συνιστώσες που απαρτίζουν µια περιστρεφόµενη µε υπεραγώγιµα τυλίγµατα

φαίνονται στην εικόνα 3.1. Μόνο τα τυλίγµατα που δηµιουργούν το µαγνητικό πεδίο
αποτελούνται από HTS υλικό το οποίο ψύχεται από το υποσύστηµα του cryocooler στους 35-
40 Κ περίπου. Οι υποοµάδες του cryocooler τοποθετούνται σ’ ένα σταθερό πλαίσιο και ένα

αέριο όπως το ήλιο εισάγεται για να ψύξει τα µέρη του ρότορα. Τα τυλίγµατα του στάτη είναι
συµβατικά τυλίγµατα χαλκού αλλά µε λίγες διαφορές. Το τύλιγµα του στάτη δεν είναι
τοποθετηµένο σε συµβατικό πυρήνα από σίδηρο λόγω του ότι θα έφθανε σε κορεσµό λόγω
του υψηλού µαγνητικού πεδίου που παράγουν τα HTS τυλίγµατα.[1]

3.4 ΗTS Γεννήτριες.

Η γεννήτρια µετατρέπει την περιστρεφόµενη µηχανική ισχύ εισόδου, όπως είναι αυτή από
ένα ατµοστρόβιλο ή αεροστρόβιλο, σε ελεγχόµενη ηλεκτρική ενέργεια εξόδου. Αυτό γίνεται

99
 κεφάλαιο 3

περιστρέφοντας το ρότορα δηµιουργώντας έτσι ένα περιστρεφόµενο µαγνητικό πεδίο το

οποίο επάγει τάση στα τυλίγµατα του στάτη. Το πεδίο του ρότορα µπορεί να δηµιουργηθεί
από µόνιµους µαγνήτες ή από αγώγιµα τυλίγµατα στα οποία ρέει συνεχές ρεύµα. Σε µεγάλες
γεννήτριες λόγω µηχανικών περιορισµών και λόγω της ανάγκης ελέγχου της αέργου ισχύος
που γίνεται µεταβάλλοντας το ρεύµα του ρότορα, χρησιµοποιούµε αντί µόνιµων µαγνητών,
τυλίγµατα χαλκού για τις συµβατικές και υπεραγώγιµα τυλίγµατα για τις HTS γεννήτριες.

Αν θεωρήσει κάποιος τα σηµερινά µεγάλα κόστη της ενέργειας, την αύξηση της ζήτησης
ισχύος καθώς και τις συχνές διαταραχές στο ηλεκτρικό δίκτυο, τότε βλέπει καθαρά την
ανάγκη νέων µέσων που θα παρέχουν αποδοτικά υψηλής ποιότητας και αξιοπιστίας
παραγωγή ενέργειας.

Αν µια αύξηση στην απόδοση µια γεννήτριας έχει κατά προσέγγιση καθαρή τιµή $500/kW,
τότε µια υπεραγώγιµη γεννήτρια που έχει 0.5–1% µεγαλύτερη απόδοση από της αντίστοιχης
ισχύος συµβατικές, φαίνεται να είναι πολύ ελκυστική από οικονοµικής πλευράς. Ακόµη οι
HTS γεννήτριες είναι πιο ανεκτικές στα σφάλµατα από τις συµβατικές εξασφαλίζοντας έτσι
καλύτερη αξιοπιστία στο δίκτυο.

Αρχικά οι υπεραγώγιµες γεννήτριες χρησιµοποιούσαν υπεραγώγιµα υλικά χαµηλής

θερµοκρασίας (LTS) που λειτουργούσαν στους 4.2 Κ. Όµως οι προσπάθειες κατασκευής
τέτοιων γεννητριών είχαν κατά πλείστον εγκαταλειφθεί λόγω της δυσκολίας να διατηρηθούν
τα τυλίγµατα σε τόσο χαµηλές θερµοκρασίες καθώς και λόγω του υψηλού κόστους και της
πολυπλοκότητας του συστήµατος ψύξης. Παρόλα αυτά υπήρχε κάποιο οικονοµικό όφελος αν
οι γεννήτριες είχαν πολύ µεγάλη ισχύ (>1000 MVA). Αντίθετα µε την ανακάλυψη της
υπεραγωγιµότητας υψηλής θερµοκρασίας για πρώτη φορά οι υπεραγώγιµες γεννήτριες ήταν
οικονοµικά ελκυστικές ακόµη και για σχετικά µικρές ισχύς (~10 MVA). Έτσι λοιπόν η
ανάπτυξη της υπεραγωγιµότητας υψηλής θερµοκρασίας ανανέωσε το ενδιαφέρων για τις
υπεραγώγιµες γεννήτριες.[3] Η AMSC πιστεύει ότι η πρώτη εφαρµογή των HTS γεννητριών
θα είναι στην προώθηση πλοίων,[4] αντίθετα µε τη General Electric που πιστεύει ότι η αρχική
τους εφαρµογή θα είναι στο δηµόσιο ηλεκτρικό δίκτυο[5].

Τα οφέλη από τη χρήση των HTS γεννητριών είναι τα ακόλουθα:[4]

• Μεγάλη πυκνότητα ισχύος: Τα HTS τυλίγµατα παράγουν µεγαλύτερα µαγνητικά πεδία

από τις συµβατικές µηχανές πράγµα που έχει ως αποτέλεσµα οι HTS µηχανές να είναι
µικρότερες και ελαφρύτερες από τις συµβατικές.

• Μεγάλη απόδοση σε λειτουργία υπό µερικό φορτίο: Οι HTS γεννήτριες έχουν

µεγαλύτερη απόδοση από τις συµβατικές σε πλήρες αλλά ιδιαίτερα σε µερικό φορτίο.

• Χαµηλός θόρυβος: Οι HTS γεννήτριες έχουν µικρότερη εκποµπή θορύβου από τις
συµβατικές.

• Εξαιρετική σταθερότητα στα µεταβατικά φαινόµενα.

• Λίγη συντήρηση: ∆ε χρειάζονται αλλαγή µόνωσης ή τυλιγµάτων όπως οι συµβατικές.

• Αµελητέα ύπαρξη αρµονικών στην κυµατοµορφή της τάσης που παράγει: Η πιο µεγάλη
αρµονική είναι η 5η που είναι το 2% της θεµελιώδους.

• Αναισθησία στις µεταβολές της θερµοκρασία του περιβάλλοντος: Οι ΗΤS γεννήτριες

λειτουργούν σε σταθερή θερµοκρασία έτσι δεν υπόκεινται σε θερµική γήρανση.
100
 κεφάλαιο 3

• Μικρή σύγχρονη αντίδραση και µικρή γωνία φορτίου.

3.4.1. Οι HTS γεννήτριες στην παγκόσµια αγορά.

Η αγορά των γεννητριών περικλείει πολλά σχήµατα και µεγέθη από µικρές φορητές
γεννήτριες των 1 kW ως τις πολύ µεγάλες στα πυρηνικά εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας
(1GW). Σ’ αυτή την παράγραφο θα ασχοληθούµε µόνο µε τις µεγάλες γεννήτριες οι οποίες
θεωρούνται ότι επηρεάζουν την παγκόσµια αγορά.

Μια αναφορά από τους Donn Forbes and Richard Blaugher στα αποτελέσµατα έρευνας για
τις αποφάσεις των δηµόσιων ηλεκτρικών δικτύων έδειξε ότι χρειάζονται 2-5 χρόνια δοκιµής
των HTS γεννητριών πριν την εµπορική εισαγωγή τους. Αυτό είναι σύµφωνο και µε τα
αποτελέσµατα που παρουσιάζονται σε αυτή τη µελέτη.[6]

Κατά αρχή η βελτίωση του 1% στην απόδοση που προσφέρουν οι HTS γεννήτριες έναντι
των συµβατικών, θα εξοικονοµήσει από το κόστος καυσίµων κατά τη διάρκεια των 40 ετών
λειτουργίας τους τα χρήµατα που ισοδυναµούν µε το αρχικό κεφάλαιο απόκτησης τους. Όµως
εκτός αυτού η αξιοπιστία και η συντήρηση των HTS γεννητριών, πρέπει να είναι τουλάχιστο
ισοδύναµη µε των συµβατικών ή καλύτερη για να γίνουν αποδεκτές στην αγορά.

H AMSC και η General Electric (G.E) έχουν συγκροτηθεί σε µια οµάδα, για να επιδιώξουν
τη δηµιουργία και την παραγωγή ΗΤS γεννητριών. Η συνολική χρηµατοδότηση από το DoE
και το SPI αναµένεται να είναι $26 εκατοµµύρια ενώ η G.E κάνει λόγο για συναγωνιστικό
κόστος των ΗΤS γεννητριών, υψηλή αξιοπιστία και γρήγορη αποδοχή των γεννητριών αυτών
στην αγορά.[6]

Η Ιαπωνία έχει τοποθετήσει την ανάπτυξη των HTS γεννητριών σε υψηλότερη

προτεραιότητα από ότι οι κατασκευαστές του DoE στις ΗΠΑ. Συγκεκριµένα το περιοδικό
‘Tokyo Energy’ αναφέρει:[6]

«∆ιάφορα µέτρα λαµβάνονται για την αύξηση του αριθµού των σταθµών παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας των γραµµών µεταφοράς και των µετασχηµατιστών, ώστε να
αντιµετωπιστεί η ζήτηση της ηλεκτρικής ισχύος ,η οποία συνεχίζει να αυξάνει στην Ιαπωνία
ακόµη και σε στιγµές µη αιχµής. Όµως η δηµιουργία µεγάλης ισχύος σταθµών και των µέσων
για τη µεταφορά της ισχύος αυτής σε µεγάλες αποστάσεις παρουσιάζει σωρό προβληµάτων
όσο αφορά τη σταθερότητα του δικτύου και την εξασφάλιση χώρου διέλευσης των γραµµών
µεταφοράς. Ακόµη υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω µείωση των απωλειών ισχύος καθώς και
την ελάττωση της µόλυνσης του περιβάλλοντος από τα απορρίµµατα των
ηλεκτροπαραγωγικών σταθµών. Τα µέσα που υπόσχονται περισσότερο από κάθε άλλο για
την αντιµετώπιση των πιο πάνω προβληµάτων βρίσκονται στην τεχνολογία των
υπεραγωγών».

Οι προσπάθειες που αφορούν την ανάπτυξη των HTS γεννήτριων, φαίνεται να είναι πιο
πίσω από τις αντίστοιχες για τους HTS κινητήρες τόσο στη Ιαπωνία τόσο και στις ΗΠΑ,
όµως επειδή οι τεχνολογίες των δύο µηχανών είναι παρόµοιες, η πρόοδος που υφίσταται στην
τεχνολογία των κινητήρων µπορεί να εφαρµοστεί ταχύτατα και στις γεννήτριες.

3.4.1.1. ∆ιείσδυση των HTS γεννητριών στην αγορά.

Όσο αφορά το τελικό ποσοστό της αγοράς, η παραγωγή και η πώληση των HTS γεννητριών
υποτίθεται ότι ακολουθεί την ίδια τροχιά όπως και οι HTS κινητήρες αλλά µε κάποιο

101
 κεφάλαιο 3

µικρότερο ποσοστό διείσδυσης στην αγορά, πράγµα που είναι σύµφωνο µε αυτά που
αναφέραµε λίγο νωρίτερα.

Συζητήσεις µε το διευθυντή της G.E Jim Bray έδειξαν ότι η εταιρία του µε επιµονή και
σοβαρότητα στοχεύει προς την HTS γεννήτρια, έτσι πολλαπλά τεστ για τις γεννήτριες αυτές
αναµένονται να αρχίσουν το 2008 µε 10 % διείσδυση στην αγορά κατά το 2014 και να φθάνει
τα 50% της αγοράς το 2019.[6]

Η πλήρης εγκατάσταση των HTS γεννητριών σε δηµόσια δίκτυα θα εξοικονοµήσει $2.61

δισεκατοµµύρια το χρόνο (1% της παραγωγής) σύµφωνα µε τα δεδοµένα που αφορούν το
2000. Οι ετήσιες πωλήσεις στην αγορά προβλέπεται να έχουν 2.5% αύξηση λόγω των νέων
αγορών και αύξηση 2% λόγω αντικατάστασης υφιστάµενων γεννητριών (για περίοδο ζωής 50
χρόνια). Αυτό αντιστοιχεί σε πωλήσεις ΗΤS γεννητριών: 4.5% * 818 500 ΜW = 36832ΜW
για το έτος του 2000. Η διείσδυση των HTS γεννητριών στην αγορά και τα συνεπακόλουθα
οφέλη παραθέτονται στον πιο κάτω πίνακα 3.1.

Πίνακας 3.1

Έτος Ηλεκτ- Ηλεκτρική Λιανι- ∆ιεί- HTS Εξοι- Eτήσια Eτήσια

ρική παραγωγή κή τιµή σδυση πωλή- κονό- εξοικο- εξοικο-
ικανό- (δισεκ.Κhr) (c/khr) στο σεις µηση νόµηση νόµηση
τητα εµπό- (ΜW) κάθε (δις. (εκατ.δολ
(GW) ριο χρόνου khr) αρια)
% ( δις.
khr)
2000 818.5 3792 6.3 0 0 0 0 0
2001 839.0 3887 6.9 0 0 0 0 0
2002 859.9 3984 6.8 0 0 0 0 0
2003 881.4 4084 6.7 0 0 0 0 0
2004 903.5 4186 6.6 0 0 0 0 0
2005 926.1 4290 6.5 0 0 0 0 0
2006 949.2 4398 6.4 0 0 0 0 0
2007 972.9 4507 6.3 0 0 0 0 0
2008 997.3 4620 6.3 0 0 0 0 0
2009 1022 4736 6.3 1 460 0.021 0.021 1.34
2010 1048 4854 6.3 2 943 0.044 0.065 4.09
2011 1074 4975 6.3 3 1450 0.067 0.132 8.33
2012 1101 5100 6.3 5 2477 0.115 0.247 15.56
2013 1128 5227 6.3 7 3553 0.165 0.412 25.93
2014 1157 5358 6.3 10 5206 0.241 0.653 41.12
2015 1185 5492 6.3 15 7999 0.371 1.023 64.47
2016 1215 5629 6.4 22 12029 0.557 1.581 101.16
2017 1245 5770 6.4 31 17368 0.805 2.386 152.68
2018 1277 5914 6.5 40 22986 1.065 3.450 224.26
2019 1309 6062 6.5 50 29453 1.364 4.814 312.91
2020 1341 6214 6.6 59 35604 1.650 6.464 426.61

3.4.2. Οι HTS γεννήτριες στο δηµόσιο ηλεκτρικό δίκτυο.

Σίγουρα µια από τις πρωταρχικές εφαρµογές των HTS γεννητριών θα είναι στο δηµόσιο
ηλεκτρικό δίκτυο. Οι υπεραγώγιµες γεννήτριες µπορούν να αυξήσουν την απόδοση τους πέρα
102
 κεφάλαιο 3

του 99%, ελαττώνοντας τις απώλειες στο 50% των συµβατικών αντίστοιχων γεννητριών
κάνοντας έτσι εξοικονόµηση ενέργειας, µειώνοντας ταυτόχρονα και τη µόλυνση του
περιβάλλοντος ανά µονάδα παραγόµενης ενέργειας. Ακόµη έχουν µικρότερο κόστος κύκλου
ζωής από τις συµβατικές. Επιπρόσθετα οι HTS γεννήτριες παρουσιάζουν ηλεκτρικά
χαρακτηριστικά που παρέχουν µεγάλη σταθερότητα στο ηλεκτρικό δίκτυο.

Η ανάπτυξη ενός αρχικού σχεδίου για µια 100 MVA HTS γεννήτρια (εικόνα 3.2) έγινε
πραγµατικότητα δια των προσπαθειών µιας ερευνητικής οµάδας της G.E και του ΟRNL. To
µηχανικό σχέδιο, η απόδοση στην κατάσταση ισορροπίας, οι απώλειες και το αρχικό κόστος
της µηχανής αυτής µελετήθηκαν εκτεταµένα. Τα αποτελέσµατα της µελέτης αυτής
ενσωµατώθηκαν στο σχέδιο µιας πρώιµης γεννήτριας συµπεριλαµβανοµένου του σχεδιασµού
του υπεραγώγιµου πηνίου και του συστήµατος ψύξης.

H απόδοση αυτής της µηχανής µέσα στο ηλεκτρικό δίκτυο δοκιµάστηκε µε λεπτοµέρεια
τόσο σε κανονική λειτουργία όσο και σε σφάλµατα και µεταβατικές καταστάσεις σε πλήρες
αλλά και σε µερική φόρτιση της HTS γεννήτριας. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι σ’ όλες τις
περιπτώσεις η HTS γεννήτρια έχει την ίδια ή καλύτερη απόδοση από τα αντίστοιχα σχέδια
των συµβατικών γεννητριών.[5]

Όπως είναι γνωστό οι γεννήτριες δουλεύουν µε µαγνητική επαγωγή. Σε µια HTS γεννήτρια
τα συµβατικά πηνία αντικαθιστούνται από υπεραγώγιµα ώστε να δηµιουργούν πιο δυνατά
µαγνητικά πεδία πράγµα που κάνει τις HTS γεννήτριες πιο δυνατές από τις συµβατικές του
ιδίου µεγέθους.

Το πρώτο HTS πηνίο ήταν µικρό και κυκλικό µε σκοπό να εκτιµηθεί η απόδοση της Bi-
2223 ταινίας, όµως αυτό έδειξε ότι χρειάζεται δυνατότερος αγωγός. Τότε η GE ανάπτυξε
µεθόδους ελασµατοποίησης του υπεραγωγού ντυµένου µε άργυρο ανάµεσα σε δύο στρώµατα
χαλκού.

Το πρωτότυπο HTS ωοειδές πηνίο κατασκευάστηκε από 2000 m ταινίας Bi-2223 από την
IGC. Oι ταινίες ελασµατοποιήθηκαν, µονώθηκαν και συνδέθηκαν µεταξύ τους. Τελικά το
πηνίο είχε 1165 περιελίξεις. Γύρω από το πηνίο τοποθετήθηκε ένας εναλλάκτης θερµότητας.

Στην εικόνα 3.3 φαίνεται το HTS ωοειδές πηνίο για εφαρµογή σε υπεραγώγιµη γεννήτρια
το οποίο κατασκευάστηκε από την General electric µε ΗΤS σύρµατα από την SuperPower,
για εφαρµογή στο δίκτυο του Niagara Mohawk Power Corp. µε την υποστήριξη του Los
Alamos National Laboratory, του Argonne National Laboratory και του NYSIS.[5]

103
 κεφάλαιο 3

3.4.3. ΗΤS γεννήτριες για προώθηση πλοίων.

Οι HTS γεννήτριες πλεονεκτούν πολύ έναντι των

συµβατικών, ιδιαίτερα όταν τοποθετούνται σε πλοία
επειδή το µικρότερο βάρος και διαστάσεις που έχουν
παίζουν καθοριστικό ρόλο. Κατά ακρίβεια έχουν το
µισό βάρος και µέγεθος από τις συµβατικές. Οι HTS
γεννήτριες θα παράγουν την απαραίτητη ηλεκτρική
ενέργεια για την τροφοδότηση των HTS κινητήρων για
την προώθηση των πλοίων.

3.4.4. Χαρακτηριστικά των µικρού και µεσαίου µεγέθους ΗΤS γεννητριών.

Εδώ θα µιλήσουµε για τα χαρακτηριστικά και τα οφέλη µιας HTS γεννήτριας µε πυρήνα
από αέρα και µε ισχύ χαµηλού προς µεσαίου µεγέθους. Σε σύγκριση µε τις συµβατικές
γεννήτριες οι HTS είναι πιο φθηνές, ελαφρύτερες, πιο συµπαγής, αποδοτικότερες, πιο
αξιόπιστες και σηµαντικά ανώτερες στη διατήρηση της σταθερότητας του συστήµατος
ισχύος. Η AMSC έχει αναπτύξει ένα θεµελιώδης σχέδιο για µια 50 ΜW, 3600 rpm HTS
γεννήτριας γνωστή ως SuperGenerator. Αυτή η HTS γεννήτρια έχει 98 ίντσες (2,84m)
διάµετρο, 110 ίντσες (2,79 m) µήκος και µάζα 28 000 kg. Αυτή η HTS γεννήτρια είναι
σχεδιασµένη για 6.6 kV παροχή. H σύγχρονη αντίδραση της είναι 0.28 pu, η µεταβατική της
αντίδραση είναι 0.22 pu και η υποµεταβατική 0.2 pu .H γεννήτρια αυτή µπορεί να
λειτουργήσει και σαν στρεφόµενος πυκνωτής απορροφώντας 1 pu VARS υπό σταθερή
λειτουργία.[3]

3.4.4.1. Ονοµαστικά στοιχεία της Super generator.

Για να µελετήσουµε την ΗΤS γεννήτρια θεωρούµε τα πιο κάτω ονοµαστικά στοιχεία της:

• Ισχύς 50 MVA.

• Τάση γραµµής 6.6 kV.

104
 κεφάλαιο 3

• Συντελεστής ισχύος 0.8 – 0.9 χωρητικός.

• Στροφές 3600 rpm.

• Συχνότητα 60 Hz.

• Υποµεταβατική αντίδραση >0.2 pu.

• Φορτίο αρνητικής ακολουθίας 10 %.

• Ψύξη στάτη µε αέρα.

Aυτή η HTS γεννήτρια αναµένεται να εκπληρώνει όλες τις προδιαγραφές της IEEE για να
παρέχει 30 χρόνια λειτουργίας. Η τάση της είναι 6.6 kV επειδή είναι η πιο επιθυµητή τάση
για βιοµηχανικές και ναυτιλιακές εφαρµογές. Ακόµη κατασκευάζεται µε χωρητικό φορτίο,
ώστε να παράγει άεργο ισχύ στο δίκτυο.[3]

3.4.4.2. Περιγραφή του σχεδίου της SuperGenerator.

Η αρχή σχεδιασµού της SuperGenerator φαίνεται στην εικόνα 3.5. H HTS γεννήτρια έχει
τρία κύρια υποσυστήµατα:

1. Το ρότορα.

2. Το σύστηµα ψύξης του ρότορα.

3. Το στάτη.

Tα κύρια κοµµάτια της HTS γεννήτριας αναγνωρίζονται στην εικόνα 3.6. Ο ρότορας
περιλαµβάνει ένα HTS τύλιγµα πεδίου που λειτουργεί σε σχετικά χαµηλή θερµοκρασία
(~35Κ), τη δοµή στήριξης του, το βρόχο ψύξης, τον κρυοστάτη και την ηλεκτροµαγνητική
θωράκιση. Ο στάτης περιλαµβάνει το ac τύλιγµα, τη δοµή στήριξης του τυλίγµατος, το
πλευρικό και το προστατευτικό κάλυµµα. Ακόµη µια εξωτερική υποµονάδα για την ψύξη του
τυλίγµατος πεδίου τοποθετείται στο µη οδηγούµενο άκρο του άξονα περιστροφής.

Το τύλιγµα πεδίου αποτελείται από διάφορα HTS πηνία τα οποία ψύχονται µε αγωγή
διαµέσου της δοµής στήριξης χρησιµοποιώντας τη ροή αερίου ηλίου διαµέσου σωληνώσεων.
Οι βασικές συνιστώσες του ρότορα είναι το HTS τύλιγµα, το ψυκτικό σύστηµα, οι σωλήνες

105
 κεφάλαιο 3

ροπής (για να µεταφέρουν τη ροπή από το κρυογονικό άκρο του άξονα στο θερµό του άκρο)
και η ηλεκτροµαγνητική θωράκιση στη θερµοκρασία περιβάλλοντος.

Tο τύλιγµα του πεδίου είναι φτιαγµένο από BSCCO-2223 HTS σύρµα, (φτιαγµένο από την
AMSC) το οποίο µπορεί να αντέχει στις µεγάλες µαγνητικές και µηχανικές δυνάµεις που
υπόκειται ο στάτης. Τα πηνία του τυλίγµατος πεδίου είναι προσαρµοσµένα σε µια µεταλλική
δοµή, η οποία παρέχει µηχανική στήριξη αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και το µονοπάτι για το
ψυκτικό για ψύξη των HTS πηνίων.

Το τύλιγµα πεδίου εσωκλείεται σ’ ένα σφραγισµένο κρυοστάτη κενού ο οποίος παρέχει το

απαραίτητο κρυογονικό περιβάλλον για τα HTS πηνία πεδίου. Μια µαγνητική θωράκιση
εφαρµόζεται στην εξωτερική επιφάνεια του κρυοστάτη. Η θωράκιση αυτή προστατεύει το
τύλιγµα πεδίου µε το να αποδυναµώνει τα ασύγχρονα πεδία που παράγονται από τα
τυλίγµατα του στάτη και ακόµη προστατεύει από τις µεταβατικές ροπές των σφαλµάτων και
αποσβένει τις στρεπτικές ταλαντώσεις χαµηλής συχνότητας. Επιπρόσθετα η µαγνητική
θωράκιση πρέπει να είναι αρκετά ανθεκτική ώστε να αντέχει στις µεγάλες δυνάµεις που
εµφανίζονται κατά τη διάρκεια ενός τριφασικού σφάλµατος. Η θωράκιση συνδέεται
απευθείας µε το θερµό άξονα ώστε να µεταφέρει σ’ αυτόν όλες τις στρεπτικές ροπές. Επίσης
η ηλεκτροµαγνητική θωράκιση αποτελεί την κύρια πηγή απόσβεσης των ταλαντώσεων του
ρότορα. Τέλος η θωράκιση αυτή είναι σχεδιασµένη ώστε να απορροφά την αρνητική
ακολουθία θέρµανσης κατά την κατάσταση σταθερής λειτουργίας ως και 10 %.[3]

Για να διατηρηθεί το HTS τύλιγµα πεδίου στη θερµοκρασία 35 Κ ή και χαµηλότερα,

χρησιµοποιείται ψυκτικό σύστηµα το οποίο χρησιµοποιεί τη κυκλοφορία ψυχρού ηλίου δια
µέσου ενός κλειστού βρόχου από το σώµα του ρότορα ως στους εξωτερικά τοποθετηµένους
Gifford–McMahon ψυχρούς οδηγούς. Το ήλιο κυκλοφορεί δια µέσου του ρότορα. Το
πλεονέκτηµα αυτού του συστήµατος είναι ότι ψύχει περιστρεφόµενο µέρος χωρίς να
χρειάζεται να περιστρέφονται οι κυκλοφορητές και οι ψήκτρες ηλίου επιτρέποντας έτσι στη
γεννήτρια να χρησιµοποιεί εξαρτήµατα που υπάρχουν ήδη στην αγορά. Το σύστηµα ψύξης
πετυχαίνει µεγάλη αξιοπιστία µε το να χρησιµοποιεί πολλαπλές υποοµάδες απλής
κατάστασης ψύξης (GM coolers) καθώς και µεγάλης διάρκειας ζωής αεροστεγής συνδέσεις
στο σύστηµα µεταφοράς του ηλίου.[3]

106
 κεφάλαιο 3

Tο τύλιγµα του στάτη που φαίνεται στην εικόνα 3.7, είναι µοναδικό στο ότι δεν έχει
µαγνητικά σιδερένια δόντια. Το τύλιγµα του στάτη είναι σχεδιασµένο για κλάση µόνωσης F

και για λειτουργία στα 6.6 kV. Η πυκνότητα ρεύµατος του αγωγού διατηρήθηκε χαµηλή (75
Α/cm2 για την εγκάρσια διατοµή του πηνίου συµπεριλαµβανοµένου και του επίπεδου της
µόνωσης), ώστε να µπορεί να γίνει ψύξη του στάτη µε εξαναγκασµένη ροή αέρα µόνο. Τα
πηνία του στάτη αποτελούνται από αγωγούς Litz. Στην εσωτερική κοιλότητα του στάτη
υπάρχει µαγνητικό πεδίο γύρω στα 1.6 Τesla το οποίο είναι διπλάσιο από το αντίστοιχο πεδίο
των συµβατικών γεννητριών. Αυτό το υψηλό πεδίο θα έκανε τα σιδερένια δόντια του στάτη
να φθάσουν στο κορεσµό, έτσι γι’ αυτό το λόγο τα σιδερένια δόντια δεν τοποθετούνται στις
υπεραγώγιµες µηχανές. Mε την απουσία των σιδερένιων δοντιών στην περιοχή του
τυλίγµατος, η στήριξη και η ψύξη των πηνίων του στάτη απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή.[3]

Oι παράµετροι κλειδιά για τον σχεδιασµό της SuperGenerator φαίνονται στον πίνακα 3.2. Η
SuperGenerator έχει ισχύ 50 MVA, τάση γραµµής 6.6 kV και συντελεστή ισχύος 0.8
χωρητικό. Είναι διπολική γεννήτρια για λειτουργία στις 3600 rpm. H ΗΤS γεννήτρια είναι
αθόρυβη λόγω της απουσίας των δοντιών στο στάτη. Η γεννήτρια αυτή έχει µάζα 28 τόνους
και πυκνότητα ισχύος 3.2 MW/m3. H µάζα του συστήµατος ψύξης του τυλίγµατος ζυγίζει
λιγότερο από 500 kg. Η SuperGenerator είναι σηµαντικά µικρότερη από κάθε άλλη
συµβατική γεννήτρια της ίδιας ισχύος.

Η SuperGenerator παράγει σχεδόν καθαρή κυµατοµορφή τάσης στο τύλιγµα του στάτη.
Αµφότερα τα τυλίγµατα ρότορα και στάτη παράγουν ελάχιστες αρµονικές. Η συµβολή των
αρµονικών των δύο τυλιγµάτων φαίνεται στον πίνακα 3.3. Το τύλιγµα πεδίου παράγει 2.3%
πέµπτης αρµονικής πεδίο στο ενδιάµεσο επίπεδο του τυλίγµατος του στάτη. Όλες οι άλλες
αρµονικές είναι αµελητέες. Παρόµοια, η µεγαλύτερη αρµονική που παράγεται από τα
ρεύµατα του στάτη στην επιφάνεια του ρότορα είναι 4.2% (για την πέµπτη αρµονική) και
1.6% (για την έβδοµη αρµονική). Όλες οι άλλες υψηλότερες αρµονικές είναι αµελητέες.
Αυτές οι αρµονικές είναι πολύ µικρότερες από αυτές που παρατηρούνται στις συµβατικές
µηχανές. Η ηλεκτροµαγνητική θωράκιση σε θερµοκρασία δωµατίου στο στάτη σταµατά
αυτές τις αρµονικές και δεν τις αφήνει να περάσουν στο ψυχρό τύλιγµα του πεδίου. Η πέµπτη
αρµονική του πεδίου του στάτη επάγει 200 W απώλειες πάνω στην ηλεκτροµαγνητική
θωράκιση κατά τη διάρκεια της σταθερής λειτουργίας. Επιπρόσθετα ρεύµατα αρνητικής
ακολουθίας 10%, επάγουν 1000 W απώλειες στην ηλεκτροµαγνητική θωράκιση. Αυτές οι

107
 κεφάλαιο 3

απώλειες στη θωράκιση είναι µικρές και µπορούν εύκολα να αποµακρυνθούν µε τη

βεβιασµένη κίνηση του αέρα που χρησιµοποιείται για να ψύχει το τύλιγµα του στάτη.[3]

Πίνακας 3.2
Περίληψη των παραµέτρων της 50 MW HTS γεννήτριας.

Παράµετροι Τιµές
Ισχύς, MVA 50
Τάση γραµµής, kV 6.6
Ρεύµα, kΑ 4.374
Συντελεστής ισχύος 0.8 χωρητικό
Ταχύτητα άξονα, rpm 3600
Συχνότητα, Ηz 60

Λεπτοµέρειες σχεδίασης τυλίγµατος πεδίου

Τύπος τυλίγµατος πεδίου HTS
Τύπος αγωγού BSCCO
Τύπος ψύξης Αγωγή
Εξοπλισµός ψύξης Cryocooler
Θερµοκρασία λειτουργίας, Κ 35
Ρεύµα λειτουργίας, Α 186
Ονοµαστική τάση, V <2

Λεπτοµέρειες τυλίγµατος στάτη.

Τύπος τυλίγµατος χαλκός
Τύπος ψύξης αέρας
Τύπος µόνωσης F
Μέγιστη θερµοκρασία αγωγού, C 120

∆ιαστάσεις
Εξωτερική διάµετρος, ίντσες 98
Μήκος, ίντσες 110

Βάρος
Γεννήτριας, τόνοι 28

Ψυκτικό σύστηµα ρότορα, τόνοι 0.5

108
 κεφάλαιο 3

Πίνακας 3.3
Αρµονικές στα τυλίγµατα του στάτη και του ρότορα.

Αρµονικές Αρµονικές τυλίγµατος πεδίου στο Αρµονικές του στάτη στην ΕΜ

τύλιγµα του στάτη θωράκιση του ρότορα.
1 1 1
3 0 0
5 0.023 -0.042
7 1.126 x 10-3 -0.016
9 0 0
11 4.259 x10-4 3.239 x 10-3
13 -2.9 x 10-6 1.652 x 10-3
15 0 0
17 1.229 x10-5 -4.95 x10-4
19 -2.714 x10-7 -2.848 x10-4

3.4.4.3. Χαρακτηριστικά απόδοσης της SuperGenerator.

Έχουµε ήδη αναφέρει ότι η SuperGenerator έχει σχεδιαστεί ως διπολική µηχανή. Τα

χαρακτηριστικά λειτουργίας της φαίνονται στον πίνακα 3.4. Η γεννήτρια θα λειτουργεί σε
τριφασικό δίκτυο ισχύος και θα παρέχει 4374 Α σε γραµµή 6.6 kV µε συντελεστή ισχύος 0.8
χωρητικό.

Πίνακας 3.4
Παράµετροι απόδοσης της ΗΤS γεννήτριας 50 MW

Παράµετροι Τιµές
Ολική απόδοση, % 98.6
Σύγχρονη αντίδραση, pu 0.28
Μεταβατική αντίδραση, pu 0.22
Υποµεταβατική αντίδραςη, pu 0.2
Σταθερά χρόνου, sec 0.06
Μεταβατική σταθερά χρόνου, sec 97000
Υποµεταβατική σταθερά χρόνου, sec 0.015
Γωνία φορτίου σε πλήρες φορτίο, 10.4
µοίρες

H HTS γεννήτρια χαρακτηρίζεται από µικρή σύγχρονη αντίδραση (0.28 pu). Λειτουργεί σε
γωνία φορτίου 10.4 µοίρες υπό πλήρες φορτίο. Αντίθετα µια συµβατική γεννήτρια της ίδιας
ισχύς έχει σύγχρονη αντίδραση 2 pu και σε πλήρες φορτίο η γωνία φορτίου της είναι γύρω
στις 50 µοίρες. Ακόµη η διέγερση του πεδίου πρέπει στις συµβατικές γεννήτριες να
µεταβάλλεται καθώς το φορτίο αλλάζει. Αντίθετα στις HTS γεννήτριες λόγω της µικρής
σύγχρονης αντίδρασης τους, µπορούν να λειτουργούν σ’ όλο το φάσµα φορτίου χωρίς να
χρειάζεται να γίνει µεταβολή της διέγερσης.[3]

109
 κεφάλαιο 3

Η ολική απόδοση της SuperGenerator είναι 98.6% και αυτή συµπεριλαµβάνει και την ισχύ
ψύξης για τα τυλίγµατα του ρότορα και του στάτη. Στην εικόνα 3.8 φαίνονται οι διάφορες
συνιστώσες των απωλειών της SuperGenerator.

Οι µεγαλύτερες συνιστώσες απωλειών είναι στο χαλκό του στάτη και τον πυρήνα σιδήρου.
Η απορρόφηση ενέργειας για την ψύξη του τυλίγµατος του ρότορα είναι πολύ µικρή (2% των
συνολικών απωλειών). Η HTS γεννήτρια έχει υψηλή απόδοση σε πλήρες φορτίο (98.6%) και
η απόδοση αυτή διατηρείται και σε µερική φόρτιση ως και 0.4 pu. Αυτό φαίνεται γραφικά
στην εικόνα 3.9. Οι ΗTS γεννήτριες µπορούν να χρησιµοποιηθούν τόσο σε σταθµούς βάσης
όσο και σε σταθµούς αιχµής.

Η ροπή της SuperGenerator σαν συνάρτηση της γωνίας φορτίου της φαίνεται στην εικόνα
3.10. Η HTS γεννήτρια λειτουργεί σε πλήρες φορτίο µε πολύ µικρή γωνία φορτίου (10.4
µοίρες) και έχει στη µόνιµη κατάσταση ισορροπίας µέγιστη ικανότητα ροπής 4.3 pu. Αυτό
υποδεικνύει ότι η HTS γεννήτρια είναι πολύ άκαµπτη µηχανή και γι’ αυτό είναι πολύ
δύσκολο να φθάσει σε αστάθεια κατά τη διάρκεια µιας µεταβατικής κατάστασης. Έτσι οι
HTS γεννήτριες θα συµβάλλουν στην καλύτερη σταθερότητα του συστήµατος ισχύος. Ακόµη
η SuperGenerator µπορεί να λειτουργήσει και σε υπερφόρτιση µε µόνο περιορισµό το Ι2t του
τυλίγµατος του στάτη.[3]

110
 κεφάλαιο 3

Η SuperGenerator έχει σύγχρονη αντίδραση 0.28 pu και η διέγερση του πεδίου τάσης υπό
πλήρες φορτίο είναι 1.2 pu (υποθέτοντας ότι 1 pu διέγερσης του πεδίου αντιστοιχεί σε 1 pu
τελική τάση σε κατάσταση ανοικτού κυκλώµατος). Αυτή η τάση διέγερσης είναι µικρή σε
σύγκριση µε την τάση διέγερσης 2.7 pu της συµβατικής γεννήτριας µε σύγχρονη αντίδραση 2
pu. Έτσι αν έχουµε ξαφνική πτώση του φορτίου της γεννήτριας τότε η τελική τάση της HTS
γεννήτριας θα φθάσει στο 20% πάνω από την ονοµαστική της τάση ενώ για µια συµβατική
γεννήτρια θα είχαµε φθάσει στο 170% πάνω από την ονοµαστική τάση (κανονικά ο κορεσµός
του σιδήρου περιορίζει την τάση σε µικρότερη τιµή).

Λόγω της µεγαλύτερης τιµής της τάσης διέγερσης των συµβατικών γεννητριών, το µέγιστο
του ρεύµατος κατά τη διάρκεια ενός σφάλµατος βραχυκυκλώµατος θα είναι µεγαλύτερο στις
συµβατικές γεννήτριες από ότι στις HTS, υποθέτοντας βέβαια ότι έχουν ότι έχουν την ίδιες
υποµεταβατικές αντιδράσεις.

Για να περιορίσουµε το µεταβατικό ρεύµα στις συµβατικές γεννήτριες κατά τη διάρκεια

ενός σφάλµατος βραχυκυκλώµατος ή για να περιορίσουµε την τελική τάση κατά τη διάρκεια
µιας ξαφνικής µεταβολής του φορτίου είναι πολύ βασικό να µειώσουµε τη διέγερση µε ένα
πολύ γρήγορο διεγέρτη. Αντίθετα η διέγερση της HTS γεννήτριας είναι 1.2 pu (µόνο 20%
µεγαλύτερη απ’ ότι της τιµής σε ανοικτό κύκλωµα) έτσι δεν είναι απαραίτητο να
µεταβάλλουµε γρήγορα τη διέγερση κατά τη διάρκεια ενός σφάλµατος.[3]

Το διάγραµµα ικανότητας ισχύος της SuperGenerator φαίνεται στην εικόνα 3.11. Φαίνεται
ότι η HTS γεννήτρια προσφέρει τη δυνατότητα να αυξήσουµε την άεργο ισχύ της γεννήτριας
πράγµα το οποίο είναι δύσκολο να γίνει στις συµβατικές.

Με τους περιορισµούς που θέτει ο στρόβιλος κίνησης της γεννήτριας η SuperGenerator

µπορεί να λειτουργήσει σ’ όλο το φάσµα φορτίου από 100% ενεργό ισχύ ως 100% άεργο
χωρητική ισχύ. Αυτό προσφέρει µεγάλη ευελιξία, ώστε να µπορείς να παρέχεις οποιοδήποτε
συνδυασµό ενεργού και άεργου ισχύος χωρίς να ξεπερνάς τα θερµικά όρια του τυλίγµατος
του στάτη.

111
 κεφάλαιο 3

Η SuperGenerator µπορεί να λειτουργήσει µε επαγωγικό ή χωρητικό χαρακτήρα µε την ίδια

ευκολία. Οι καµπύλες V για την SuperGenerator φαίνονται στην εικόνα 3.12 για διάφορα
φορτία. Είναι αποδεδειγµένο ότι αυτή η γεννήτρια µπορεί να λειτουργεί σε υποδιέγερση ή
υπερδιέγερση χωρίς όµως να υπερβαίνει τους περιορισµούς Ι2t του τυλίγµατος του στάτη. Η
γεννήτρια αυτή µπορεί να παράγει 1 pu άεργη ισχύ µε 1.3 pu διέγερση πεδίου χωρίς φορτίο.

3.4.4.4. Συµπεράσµατα.

Ο σχεδιασµός της SuperGenerator έγινε για να επιβεβαιωθεί η ικανότητα της HTS

τεχνολογίας σε σχεδιασµό γεννήτριας. Έχει λοιπόν επιβεβαιωθεί ότι η τεχνολογία για την
επίτευξη µιας ανθεκτικής και οικονοµικής HTS γεννήτριας είναι ικανοποιητική. Οι HTS
γεννήτριες θα είναι πιο συµπαγής, ελαφρύτερες και πιο αποτελεσµατικές από τις συµβατικές
αντίστοιχης ισχύος γεννήτριες. Το µικρότερο µέγεθος τους µεταφράζεται σε µικρότερο
κόστος από τις συµβατικές. Τα HTS τυλίγµατα λειτουργούν σε εύκολα εφικτές θερµοκρασίες
112
 κεφάλαιο 3

(~35 Κ) και ψύχονται µε φθηνά και αξιόπιστα COTS ψυγεία, πράγµα που ισοδυναµεί στην
επίτευξη µιας πολύ αξιόπιστης HTS γεννήτριας. Οι HTS γεννήτριες παρουσιάζουν καλύτερη
συµπεριφορά από τις συµβατικές τόσο κατά τη διάρκεια της µόνιµης κατάστασης λειτουργίας
τόσο και σε µεταβατικές καταστάσεις.

Οι HTS γεννήτριες διατηρούν την υψηλή τους απόδοση κάτω υπό µερική φόρτιση ως και
περίπου 0.25 pu. Οι HTS γεννήτριες µπορούν να σχεδιαστούν ώστε να λειτουργούν ως
σύγχρονοι πυκνωτές και να έχουν το ονοµαστικό τους ρεύµα µε πολύ χαµηλό συντελεστή
ισχύος.

Λόγω λοιπόν, αυτών των πλεονεκτηµάτων που έχει η SuperGenerator έναντι των
συµβατικών γεννητριών, η AMSC πιστεύει ότι η υιοθέτηση των HTS γεννητριών θα είναι µια
πολύ ελκυστική επιλογή για την παγκόσµια ηλεκτρική βιοµηχανία ισχύος.

3.5. HTS κινητήρες.

Oι κινητήρες είναι µηχανές οι οποίες µετατρέπουν την ηλεκτρική ενέργεια σε µηχανική

χρησιµοποιώντας µαγνητικές δυνάµεις. Όταν το ρεύµα περάσει δια µέσου του βρόχου του
ρεύµατος που βρίσκεται µέσα σ’ ένα µαγνητικό πεδίο, τότε µια ροπή δηµιουργείται η οποία
προκαλεί το βρόχο να περιστραφεί. Στους κινητήρες αυτή η περιστροφική κίνηση
µεταδίδεται σ’ ένα άξονα. Αυτή η περιστροφική ενέργεια χρησιµοποιείται για ωφέλιµες
εργασίες υπό τη µορφή µηχανικής ισχύος. Οι βιοµηχανικοί κινητήρες χρησιµοποιούνται για
την κίνηση αντλιών, ανεµιστήρων, συµπιεστών και σε διάφορες διαδικασίες κατασκευής
υλικών. Επίσης οι κινητήρες χρησιµοποιούνται για την προώθηση πλοίων τόσο εµπορικών,
όσο και πολεµικών.[7]

Τα βασικά χαρακτηριστικά των σύγχρονων συµβατικών ΑC και DC κινητήρων είχαν

πρώτα σχεδιαστεί τη δεκαετία του 1890, και αυτή η τεχνολογία δεν έχει αλλάξει σηµαντικά
τα τελευταία 50 χρόνια. Παρόλο της µεγάλης χρονικής περιόδου από την ανάπτυξη των
κινητήρων, απέχουν πολύ από το να είναι τέλειοι µετατροπείς της ηλεκτρικής ενέργειας σε
µηχανική. Οι κύριες αιτίες απωλειών στους κινητήρες είναι λόγω της ηλεκτρικής αντίστασης
των συρµάτων και λόγω της µηχανικής τριβής.

Οι συµβολή των κινητήρων στη ζωή µας είναι πολύ µεγάλη. Σύµφωνα µε το U.S
Department of Energy, οι κινητήρες αποτελούν το 64 % της ολικής ηλεκτρικής ενέργειας που
παράγεται στις ΗΠΑ. Οι µεγάλοι κινητήρες (>1000 hp) καταναλώνουν το 50% της ολικής
ενέργειας της χώρας. Ακόµη, εκτός µερικών εξαιρέσεων σήµερα όλα τα κρουαζιερόπλοια
κατασκευάζονται µε ηλεκτρική προώθηση και ακόµη πολλοί τύποι εµπορικών και πολεµικών
πλοίων άρχισαν να υιοθετούν τους ηλεκτρικούς κινητήρες ως την κύρια πηγή κίνησης τους.[7]

O ΗΤS κινητήρας είναι ένας σούπερ αποδοτικός σύγχρονος κινητήρας µε HTS τυλίγµατα
πεδίου ο οποίος ψύχεται κρυογονικά. Για να ελέγχουµε την ισχύ του χρησιµοποιούµε
συµβατικό ρυθµιστή στροφών (adjustable speed drive, ASD) που χρησιµοποιείται στους
ασύγχρονους AC κινητήρες, ρυθµισµένο όµως για λειτουργία σε σύγχρονο κινητήρα.[8]

Το HTS τύλιγµα πεδίου του κινητήρα λειτουργεί σε θερµοκρασίες από 25 ως 40 K µε DC

µαγνητικό πεδίο 4 Tesla. Tα πηνία πεδίου ψύχονται µε εµπορικά διαθέσιµα συστήµατα
cryocooler τα οποία τροφοδοτούν µε ψυχρό αέριο ήλιο το ρότορα από τον οποίο επιστρέφει
σαν θερµό αέριο πίσω στον cryocooler.

113
 κεφάλαιο 3

Τα στοιχεία που αποτελείται ο HTS κινητήρας φαίνονται στην εικόνα 3.13. Ο HTS
κινητήρας έχει πυρήνα από αέρα (δηλαδή µη µαγνητικό), ώστε το µαγνητικό πεδίο στο
διάκενο να µπορεί να αυξηθεί χωρίς προβλήµατα απωλειών πυρήνα ή κορεσµού που
παρουσιάζονται σ’ ένα σιδερένιο πυρήνα του στάτη και του ρότορα. Τα χάλκινα τυλίγµατα
του στάτη βρίσκονται ακριβώς µετά το διάκενο αέρα.

Στην κατάσταση µόνιµης λειτουργίας, ο ρότορας περιστρέφεται σύγχρονα µε το

περιστρεφόµενο πεδίο που δηµιουργείται από τα τριφασικά τυλίγµατα του στάτη και το HTS
τύλιγµα εκτίθεται µόνο σε DC πεδίο. Όµως σε µεταβατικές καταστάσεις ο ρότορας δε θα
κινείται σύγχρονα µε το πεδίο του στάτη, έτσι θα δηµιουργούνται AC πεδία στο ρότορα. Τα
πεδία αυτά θωρακίζονται µε τη ψυχρή και θερµή θωράκιση ροής, οι οποίες βρίσκονται
µεταξύ των HTS πηνίων και του τυλίγµατος του στάτη.

Μέσα στη θερµή εξωτερική AC θωράκιση ροής υπάρχει ένα διάστηµα θερµικής µόνωσης
(κενό) το οποίο περιβάλλει τον κρυοστάτη του ρότορα. Η ψυχρή ΑC θωράκιση ροής είναι
στο εσωτερικό της επιφάνειας του διαστήµατος κενού και έχει πολύ υψηλή αγωγιµότητα
κοντά στη θερµοκρασία λειτουργίας των HTS πηνίων. Τα HTS πηνία πεδίου τοποθετούνται
εσωτερικά της θωράκισης σε µια µη µαγνητική δοµή στήριξης.

Τα ΗΤS πηνία µπορούν να µεταφέρουν πολύ µεγαλύτερα ρεύµατα από αυτά του χαλκού,
έτσι στους HTS κινητήρες έχουµε µεγαλύτερα µαγνητικά πεδία σε δεδοµένο διάστηµα χώρου
σε σχέση µε τους συµβατικούς κινητήρες, µε αποτέλεσµα οι HTS κινητήρες να έχουν το ένα
τρίτο του µεγέθους και του βάρους των συµβατικών µε την ίδια ισχύ.

Αυτό φαίνεται παραστατικά στην εικόνα 3.14. Το µικρότερο µέγεθος καθώς και η πιο
συµπαγής φύση των HTS κινητήρων τους επιτρέπει να κατασκευάζονται σε µικρότερο
κόστος από τους συµβατικούς.[7]

114
 κεφάλαιο 3

Επιπρόσθετα, η αντικατάσταση των συµβατικών χάλκινων τυλιγµάτων του ρότορα µε τα

χωρίς αντίσταση HTS πηνία έχει ως αποτέλεσµα την απότοµη µείωση των ηλεκτρικών
απωλειών του ρότορα. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα οι HTS κινητήρες να έχουν µεγαλύτερη
απόδοση και λιγότερο κόστος λειτουργίας από τους συµβατικούς.

Οι HTS AC σύγχρονοι κινητήρες δεν έχουν σιδερένια δόντια στον οπλισµό του στάτη
πράγµα που όχι µόνο συµβάλλει στο µικρότερο µέγεθος και λιγότερο βάρος έναντι των
συµβατικών, αλλά ταυτόχρονα αφαιρεί µια σηµαντική πηγή θορύβου από τον κινητήρα. Στην
πιο κάτω εικόνα 3.15 φαίνονται οι διάφορες προσπάθειες κατασκευής HTS κινητήρων.

Συνοπτικά τα οφέλη των HTS κινητήρων είναι:[7]

• Μεγάλη πυκνότητα ισχύος: Τα HTS τυλίγµατα πεδίου παράγουν µεγαλύτερα πεδία από
αυτά των συµβατικών µε αποτέλεσµα να έχουν µικρότερο µέγεθος και βάρος από τις
τελευταίες.

115
 κεφάλαιο 3

• Μεγάλη απόδοση υπό µερικό φορτίο: Οι HTS κινητήρες έχουν µεγαλύτερη απόδοση σε
µερικό φορτίο (ως και στο 5% της µέγιστης ταχύτητας), πράγµα που συµβάλλει σε
εξοικονόµηση καυσίµων και κόστους λειτουργίας.

• Χαµηλός θόρυβος: Oι HTS κινητήρες κάνουν λιγότερο θόρυβο από τις συµβατικές.

• Χαµηλή σύγχρονη αντίδραση: Οι HTS κινητήρες µε πυρήνα αέρα χαρακτηρίζονται από

χαµηλή σύγχρονη αντίδραση µε αποτέλεσµα να λειτουργούν σε πολύ µικρές γωνίες
φορτίου. Με το να λειτουργούν σε µικρές γωνίες φορτίου παρουσιάζουν µεγαλύτερη
αντοχή στα µεταβατικά φαινόµενα.

• Αρµονικές: Οί HTS κινητήρες δεν παράγουν τάσεις µε αρµονικές.

• Τα τυλίγµατα πεδίου των HTS κινητήρων λειτουργούν σε σταθερή θερµοκρασία,

αντίθετα από τους συµβατικούς κινητήρες, µε αποτέλεσµα να µην υπόκεινται σε θερµική
γήρανση.

• Συντήρηση: Οί ΗΤS κινητήρες, αντίθετα από τους συµβατικούς δε θα χρειάζονται γενική

επισκευή ή αλλαγή των τυλιγµάτων ή της µόνωσης τους.

3.5.1. Oι HTS κινητήρες στην αγορά.

Υπολογίζεται ότι η παγκόσµια αγορά για µεγάλους βιοµηχανικούς κινητήρες είναι πάνω
από $1.2 δισεκατοµµύρια ετησίως.[7] Η παγκόσµια αγορά για HTS κινητήρες µεγαλύτερους
από 1000 hp υπολογίζεται να είναι $300 εκατοµµύρια ετησίως.[9]

Όπως σ’ όλα τα HTS προϊόντα έτσι και στους HTS κινητήρες οι οδηγοί κόστους είναι η
τιµή του συστήµατος ψύξης και των HTS συρµάτων. Υπάρχει η ερώτηση αν τελικά τα
BSCCO σύρµατα µπορούν να γίνουν ανταγωνιστικά ακόµη και αν φθάσουν την τιµή στόχο
των $10/κΑ-m. Προβλέπεται ότι απαιτείται µια τιµή $2-4 /kΑ-m των HTS συρµάτων για να
έχουµε ευρεία διείσδυση των HTS κινητήρων στην αγορά, όµως υπάρχει η ελπίδα ότι οι
επενδυµένοι αγωγοί θα φθάσουν αυτό το στόχο. Ακόµη το σύστηµα ψύξης του κινητήρα
παρουσιάζει πολλά προβλήµατα και χρειάζεται συντήρηση κάθε χρόνο.[9]

∆ιάφορες παρουσιάσεις HTS κινητήρων στο περιβάλλον που θα χρησιµοποιηθούν, είναι

απαραίτητες για την αύξηση της αγοράς τους και την εµπορευµατοποίηση τους. Οι HTS
κινητήρες των 1000 hp και 5000 hp κατασκευάστηκαν γι’ αυτό το σκοπό. Κατά το 2007
αναµένονται να γίνουν πολλές παρουσιάσεις HTS κινητήρων και υπολογίζεται ότι κατά το
2013 θα έχουµε διείσδυση 10% στην αγορά. Το 2018 αναµένεται να έχουµε 50% διείσδυση
στην αγορά και να ακολουθεί η διείσδυση αυτή την τυπική µορφή καµπύλης ‘S’.

Το όφελος στην εξοικονόµηση ενέργειας το έτος Ν από τη χρησιµοποίηση HTS κινητήρων

αντί συµβατικών δίδεται από τη σχέση:

Όφελος (κWhr το έτος Ν) = (3607 x109 κWhr) x (παράγοντας αύξησης αγοράς = 2.5%/έτος
επί Ν έτη) x (0.64) x (0.7) x (% διείσδυση το έτος Ν) x (2.2%)

Tα πρώτα 30 χρόνια της διείσδυσης των κινητήρων στην αγορά υποθέτουµε ότι δε θα γίνει
καµία αντικατάσταση ΗΤS κινητήρα (30 χρόνια ζωής λειτουργίας). Έτσι τα ετήσια οφέλη
λόγω της διείσδυση των HTS κινητήρων στην αγορά είναι αθροιστικά κατά το διάστηµα
αυτό.[9]
116
 κεφάλαιο 3

Στον πίνακα 3.5 φαίνονται οι προβλέψεις αγοράς και τα οφέλη από την εισαγωγή των HTS
κινητήρων στο εµπόριο µε αύξηση 2.5 % το έτος.[9]

Πίνακας 3.5
Προβλέψεις αγοράς και τα οφέλη από την εισαγωγή των HTS κινητήρων στο εµπόριο µε αύξηση 2.5 % το έτος

Έτος Τελική Λιανικό ∆ιείσδυση Εξοικονό- Ετήσιες Πωλήσεις Ετήσιες

κατανάλωση κόστος στην µηση εξοικονο- HTS πωλήσεις
δισεκ. kWhr cents/kWhr αγορά % αυτού του µήσεις κινητήρων HTS
έτους δισεκ. αυτό το κινητήρων
δισεκ. kWhr έτος (εκατ.δολ)
kWhr (εκατ.δολ.)
2000 3607 6.3 0 0.00 0.00 0 0
2001 3697 6.9 0 0.00 0.00 0 0
2002 3790 6.8 0 0.00 0.00 0 0
2003 3884 6.7 0 0.00 0.00 0 0
2004 3981 6.6 0 0.00 0.00 0 0
2005 4081 6.5 0 0.00 0.00 0 0
2006 4183 6.4 0 0.00 0.00 0 0
2007 4288 6.3 0 0.00 0.00 0 0
2008 4395 6.3 1 0.43 0.43 27 27
2009 4505 6.3 2 0.89 1.32 56 83
2010 4617 6.3 3 1.37 2.69 86 169
2011 4733 6.3 5 2.33 5.02 147 316
2012 4851 6.3 7 3.35 8.37 211 527
2013 4972 6.3 10 4.90 13.27 309 836
2014 5097 6.3 15 7.54 20.80 475 1310
2015 5224 6.3 22 11.33 32.13 714 2024
2016 5355 6.4 31 16.36 48.49 1047 3103
2017 5488 6.4 40 21.64 70.13 1385 4488
2018 5626 6.5 50 27.72 97.85 1802 6360
2019 5766 6.5 60 34.10 131.95 2216 8577
2020 5910 6.6 68 39.61 171.56 2614 11323

3.5.2. Βιοµηχανικοί κινητήρες.

Πρόοδος έχει επιτευχθεί στην επίτευξη µεγάλης απόδοσης HTS

κινητήρων µε τη βοήθεια του Department of Energy και του SPI.
Aυτή η προσπάθεια περιλαµβάνει την κατασκευή και τον έλεγχο
σύγχρονων κινητήρων µε HTS τυλίγµατα πεδίου. Οι στόχοι αυτής
της προσπάθειας ανάπτυξης, είναι η εξοικονόµηση ενέργειας µε
το να έχουµε τις µισές απώλειες του συµβατικού κινητήρα καθώς
και µέγεθος το µισό του. Στη φάση Ι του παρόντος προγράµµατος
ένας σύγχρονος κινητήρας 125 hp µε HTS τύλιγµα πεδίου
σχεδιάστηκε και δοκιµάστηκε επιτυχώς σε όρια που υπερβαίνουν
τους 200 hp. Στη φάση ΙΙ του προγράµµατος αναπτύχθηκαν ένας κινητήρας των 1000 hp και
ένας των 5000 hp. Πιο κάτω θα αναφερθούµε αναλυτικά για τους δύο αυτούς HTS
κινητήρες.[10]

117
 κεφάλαιο 3

3.5.2.1. ΗΤS κινητήρας 1000 hp.

O 1000 hp HTS κινητήρας έχει σχεδιαστεί µε στρατηγική για λειτουργία από ρυθµιστή
στροφών, χρησιµοποιώντας την ίδια τοπολογία όπως τον HTS κινητήρα 200 hp της φάσης Ι
(Αc σύγχρονος κινητήρας µε πυρήνα αέρα και HTS τυλίγµατα πεδίου για λειτουργία σε 1800
rpm). Έτσι σ’ αυτή την τοπολογία τα HTS τυλίγµατα τοποθετούνται πάνω στον ρότορα και ο
στάτης περιέχει συµβατικά τυλίγµατα χαλκού. Τα HTS πηνία ψύχονται µε αγωγή δια µέσου
της δοµής στήριξης στην οποία τοποθετούνται. Μια ψυχρή AC θωράκιση ροής περιβάλει τα
HTS πηνία, για να µειώνει τα AC πεδία πάνω στα HTS πηνία κατά τη διάρκεια των
µεταβατικών φαινοµένων του κινητήρα.

Η εικόνα 3.17 παρουσιάζει τα κύρια χαρακτηριστικά του HTS κινητήρα 1000 hp. To
τύλιγµα του στάτη στηρίζεται από µια G-10 δέσµη ελασµατοποίησης η οποία τοποθετείται
ανάµεσα στον ελασµατοποιηµένο χάλυβα του περιβλήµατος προστασίας.[10]

To τύλιγµα του στάτη ψύχεται µε την κυκλοφορία νερού µέσω τοποθετηµένων σωλήνων.
Με αυτό τον τρόπο αυξάνουµε την αποτελεσµατικότητα ψύξης και έτσι µπορούµε να
δουλέψουµε τον κινητήρα σε µεγαλύτερη ισχύ παρά αν η ψύξη του στάτη γινόταν µε
βεβιασµένη κίνηση αέρα.

Οι κύριες παράµετροι σχεδίασης και τα χαρακτηριστικά απόδοσης του HTS κινητήρα 1000
hp φαίνονται περιληπτικά στον πίνακα 3.6. Η απόδοση σχεδίασης του κινητήρα λαµβάνει
υπόψη και την ισχύ εισόδου του κρυογονικού συστήµατος ψύξης.

Η χρήση ενός ψυκτικού συστήµατος ηλίου κλειστού κύκλου σηµειώνει σηµαντική

βελτίωση στην οικονοµική βιωσιµότητα του HTS κινητήρα 1000 hp σε σχέση µε
παρουσιάσεις άλλων HTS κινητήρων. Σαν σύστηµα ψύξης χρησιµοποιήθηκε αντιστρόφου
κύκλου Brayton ψυκτικό σύστηµα ηλίου (PSI Model 1420). Τα τελευταία δύο χρόνια έχει
γίνει ιδιαίτερη προσπάθεια για τη βελτίωση της απόδοσης του ψυκτικού συστήµατος baseline
και µείωση της τιµής του.[10]

118
 κεφάλαιο 3

Πίνακας 3.6
Παράµετροι σχεδίασης και χαρακτηριστικά απόδοσης του HTS κινητήρα 1000 hp

Ισχύς κινητήρα 1000 hp

Ταχύτητα κινητήρα 1800 rpm
Αριθµός πόλων 4
Ονοµαστική τάση στο στάτη 4160 V
Ονοµαστικό ρεύµα γραµµής στάτη 104 A
Συντελεστής ισχύος 1
Απόδοση σχεδίασης κινητήρα 97.1 %
Εξωτερική διάµετρος στάτη 27 in
Μήκος στάτη 48 in
Θερµοκρασία λειτουργίας τυλίγµατος 33 K
πεδίου
Ρεύµα τυλίγµατος πεδίου 134 A
Μέγιστη πυκνότητα µαγνητικής ροής 1.5 T
τυλίγµατος πεδίου
Εξωτερική διάµετρος ρότορα 15.8 in

3.5.2.1.1. Τύλιγµα πεδίου του HTS κινητήρα 1000 hp.

Τα HTS πηνία για τον 1000 hp κινητήρα κατασκευάστηκαν µε τη µέθοδο react-and-wind.

Ένα σκίτσο της διάταξης τοµέα του σετ του πηνίου παρέχεται στην εικόνα 3.18.[10]

119
 κεφάλαιο 3

Κάθε πόλος αποτελείται από 7 διπλά ωοειδή πηνία τα οποία τυλίγονται µε δύο σύρµατα
HTS αγωγού µε εγκάρσια διατοµή 0.107΄΄ x 0.007΄΄. Κάθε πόλος περιέχει 4.5 km σύρµα
δηλαδή συνολικά όλοι οι πόλοι έχουν µήκος σύρµατος 18 km. Οι απαιτήσεις των HTS
τυλιγµάτων πεδίου φαίνονται στον πίνακα 3.7.[10]

Πίνακας 3.7
Απαιτήσεις των τυλιγµάτων πεδίου

Αµπεροστροφές 172 000 Απαιτούµενο Ιc 52

ανά πόλο (A/σύρµα στους 33Κ,
ίδιον πεδίο)
Θερµοκρασία (Κ) 33 Στροφές υποσυνόλου 246
πηνίου
Ολόκληρες στροφές 1255 Υποσύνολο ρεύµατος > 137
πηνίων
Ρεύµα 137 Απαιτούµενο Ιc > 40
(A/σύρµα στους 77Κ,
ίδιον πεδίο)

Τα ανεξάρτητα υπό-πηνία συναρµολογούνται µέσα σ’ ένα άξονα από αλουµίνιο

χρησιµοποιώντας µια διαδικασία wet lay-up. Μετά σ’ ένα δεύτερο βήµα το κάλυµµα
αλουµινίου συγκολλάτε µέσα στον άξονα για να ολοκληρωθεί έτσι η κατασκευή του σετ του
πηνίου.

Για σκοπούς δοκιµών ένα αρχικό σετ πηνίων που ονοµάζονται υποσύνολα (subsets)
κατασκευάστηκε και δοκιµάστηκε. Ο σκοπός αυτού του πειράµατος ήταν να εξοµοιώσει τα
θερµικά και µηχανικά χαρακτηριστικά των ολοκληρωµένων πηνίων χρησιµοποιώντας ένα
ελάχιστο αριθµό HTS πηνίων. Στα υποσύνολα µόνο ένα διπλό ωοειδές πηνίο
κατασκευάστηκε από HTS σύρµατα ενώ τα υπόλοιπα από σύρµατα χαλκού.

Τα όργανα για κάθε πηνίο είναι ένα ζευγάρι οδηγών ρεύµατος και τρις αισθητήρες Cernox
για την παρακολούθηση της θερµοκρασίας των πηνίων. Οι οδηγοί ρεύµατος αποτελούνται
από HTS σύρµατα που συµπιέζονται και συγκολλούνται ανάµεσα σε κοµµάτια ελασµάτων
χαλκού τα οποία λυγίζονται στο τελικό τους σχήµα. Ένα τελικό σετ πηνίου φαίνεται στην
εικόνα 3.19.

120
 κεφάλαιο 3

Τα ολοκληρωµένα σύνολα των πόλων δοκιµάστηκαν σε θερµοκρασίες 77Κ και ~27Κ

χρησιµοποιώντας τη δοκιµαστική συναρµολόγηση cryocoooler που φαίνεται στην εικόνα
3.20. Αυτή η συσκευή περιέχει µια πλάκα από αλουµίνιο η οποία εξοµοιώνει το κρυογονικό
ρότορα.

3.5.2.1.2. Ψυγείο Baseline.

To ψυκτικό σύστηµα baseline βασίζεται πάνω στον αντίστροφο κύκλο Brayton και
βελτιστοποιήθηκε ώστε να παρέχει ψύξη στους 27 Κ µε την ελάχιστη απαίτηση ισχύος. Σ’
αυτό τον κύκλο το ήλιο συµπιέζεται περίπου στα 250 psig µε τη χρησιµοποίηση ενός
συµπιεστή µε έλικα. Αυτό το αέριο µεγάλης πίεσης ψύχεται µετά, από τη θερµοκρασία
περιβάλλοντος, περνώντας από µια σειρά από εναλλάκτες θερµότητας σε θερµοκρασία
περίπου 32 Κ. Ακολούθως µπαίνει σε µια επέκταση 2’’ µιας παλινδροµικής µηχανής όπου η
πίεση του ηλίου µειώνεται ισεντροπικά σε 2.5 atm περίπου (Βλέπε εικόνα 3.21).

Αυτό έχει ως αποτέλεσµα τη µείωση της θερµοκρασίας γύρω στους 24 K. Αυτό το κρύο
αέριο κυκλοφορεί µέσα στον κινητήρα για να ψύχει το HTS τύλιγµα πεδίου. Το αέριο ήλιο
µετά επιστρέφει από τον κινητήρα στην πλευρά χαµηλής πίεσης των εναλλακτών θερµότητας
όπου θερµαίνεται περίπου στη θερµοκρασία δωµατίου. Αφού το αέριο φύγει από τους
εναλλάκτες θερµότητας γίνεται αναρρόφηση του από το συµπιεστή όπου συµπιέζεται ξανά
στα 250 psig. Βλέπε εικόνα (3.22).

121
 κεφάλαιο 3

Η βελτιστοποίηση αυτού του συστήµατος ψύξης εστιάζεται σε δύο περιοχές, στις πιέσεις
λειτουργίας του συστήµατος και στο σχέδιο της επέκτασης της παλινδροµικής µηχανής. Η
επέκταση αυτή είναι µοναδική στο ότι η πίεση του αερίου µπορεί εύκολα να ρυθµιστεί µετά
την επέκταση µε µια βαλβίδα συγχρονισµού.

Η ανάπτυξη του ψυκτικού συστήµατος basiline έχει ολοκληρωθεί και έχουν γίνει δοκιµές
για την απόδοση και την αντοχή του. Το σύστηµα αυτό έχει πετύχει θερµοκρασία
χαµηλότερη από 20 Κ κάτω από συνθήκες κενού φορτίου. Η ισχύς του σαν συνάρτηση της
θερµοκρασίας επιστροφής στον εναλλάκτη θερµότητας από τον κινητήρα φαίνεται στην
εικόνα 3.23.[10]

122
 κεφάλαιο 3

3.5.2.1.3. Συνιστώσες του ρότορα.

Οι κύριες συνιστώσες του κρυοστάτη του ρότορα περιλαµβάνουν µια κύρια δοµή η οποία
στηρίζει τα HTS πηνία του τυλίγµατος πεδίου, δύο σωλήνες ροπής, µια Αc θωράκιση ροής,
θάλαµο κενού και δύο σύνολα άκρου του άξονα και συναρµολόγησης της φλάντζας. Τα HTS
πηνία του τυλίγµατος πεδίου ασφαλίζονται στην κύρια δοµή που στηρίζεται από τους
σωλήνες ροπής. Το κυλινδρικό σχήµα στον πάτο κάθε HTS τυλίγµατος ταιριάζει µε την
εξωτερική διάµετρο της κύριας δοµής. Ψυχρό αέριο ήλιο παραλαµβάνεται από την κύρια
δοµή δια µέσου µιας γραµµής τροφοδότησης που είναι κατά µήκος του ρότορα. Καθώς αυτή
η γραµµή πλησιάζει την περιοχή κέντρου της κύριας δοµής χωρίζεται σε δύο διαφορετικές
ροές. Οι δύο αυτές ροές βρίσκονται µέσα σε σωλήνες που βρίσκονται µέσα στην κύρια δοµή.
Η πολύ στενή θερµική επαφή των σωλήνων αυτών και της κύριας δοµής εξασφαλίζει επαρκή
µεταφορά θερµότητας, ώστε το αέριο ήλιο να µπορεί να µαζέψει την παρασιτική θερµότητα
που η οποία διαρρέει µέσα στον κρυοστάτη του ρότορα καθώς και τις απώλειες των
τυλιγµάτων, που υπολογίζονται να είναι 24 W και 5 W αντίστοιχα. Μια AC θωράκιση ροής
καλύπτει τα HTS πηνία του τυλίγµατος πεδίου. Αυτή ασφαλίζεται και στα δύο άκρα στις
φλάντζες της κρύας µάζας του ρότορα, ώστε να αντέξει τις ταλαντώσεις των µεταβατικών
ροπών κατά τη διάρκεια ενός σφάλµατος. Οι δύο φλάντζες στα άκρα του άξονα του ρότορα
λειτουργούν σαν διαφράγµατα που απορροφούν τη διαφορική κίνηση θερµότητας ανάµεσα
στην ψυχρή µάζα και του θαλάµου κενού του κρυοστάτη του ρότορα. Ακόµη είναι
σχεδιασµένες, ώστε να αποκλίνουν κατά τη λειτουργία του κινητήρα και να αντέχουν
διαφορικές δυνάµεις πιέσεων.[10]

Αφού αποτελούν την πιο κρίσιµη συνιστώσα του ρότορα, οι σωλήνες ροπής σχεδιάζονται,
ώστε να αντέχουν σ’ ένα τριφασικό σφάλµα στον κινητήρα ή σε ροπή 16 φορές µεγαλύτερη
από την ονοµαστική. Μία εποξική σύνθεση ινών από γυαλί επιλέγηκε σαν το υλικό
κατασκευής των σωλήνων ροπής, ώστε να µειώνει την παρασιτική διαρροή θερµότητας κατά
τη διάρκεια της αγωγής. Μεταλλικά εξαρτήµατα προσαρµόζονται και στα δύο άκρα των
σωλήνων ροπής. Σε κάθε άκρο του ρότορα τα µεταλλικά αυτά εξαρτήµατα στερεώνονται
µηχανικά στην κύρια δοµή στο κρύο άκρο, στο άκρο του άξονα και στη συναρµολόγηση της
φλάντζας στο θερµό άκρο. ∆ιάφορες δοκιµές έχουν γίνει για να επιβεβαιωθούν τα
χαρακτηριστικά δύναµης και γήρανσης των σωλήνων ροπής.[10]

H εικόνα 3.24 παρουσιάζει τη κρυογονική περιστρεφόµενη σύζευξη µεταφοράς η οποία

είναι µια άλλη κρίσιµη συνιστώσα για το σύστηµα του HTS κινητήρα 1000 hp. Αυτή η
σύζευξη µεταφοράς συνδέει το ψυγείο µε τον άξονα του κινητήρα και παρέχει την
τροφοδοσία και επιστροφή του αέριου ηλίου ανάµεσα στο σταθερό και περιστρεφόµενο
περιβάλλον. Σ’ αυτή τη σύζευξη έχουν γίνει εκτεταµένες δοκιµές για να βεβαιωθεί η
δυναµική της συµπεριφορά και η θερµική της απόδοση.[10]

123
 κεφάλαιο 3

3.5.2.1.4. Ανάπτυξη του στάτη.

Αφού δε χρησιµοποιούνται υπεραγωγοί στο τύλιγµα του οπλισµού, ο σχεδιασµός του στάτη
δε διαφέρει ουσιαστικά από αυτό που έχει ένας συµβατικός κινητήρας. Η ουσία είναι να
κατασκευαστεί ένας οπλισµός στάτη ο οποίος να µπορεί να εκµεταλλεύεται πλήρως το
πλεονέκτηµα της ύπαρξης στον ρότορα HTS τυλίγµατος πεδίου, µε σκοπό να αυξηθεί η
απόδοση του κινητήρα και να µειωθεί το µέγεθος του. Ο τύπος οπλισµού µε πυρήνα από αέρα
προτιµήθηκε επειδή λόγω του υψηλού µαγνητικού πεδίου που παράγεται από τα HTS
τυλίγµατα θα είχαµε κορεσµό των ελασµάτων του χάλυβα που χρησιµοποιούνται στους
συµβατικούς κινητήρες. Επιπρόσθετα, λόγω των υψηλών πεδίων, σύρµατα Litz
χρησιµοποιούνται για το τύλιγµα των πηνίων του στάτη, ώστε να έχουµε µείωση των
απωλειών λόγω δινορευµάτων.

Ο στάτης ψύχεται µε κυκλοφορία νερού. Το πλεονέκτηµα αυτού του τρόπου ψύξης του
στάτη έχει δύο πτυχές. Πρώτα επιτρέπει την αύξηση του ρεύµατος γραµµής, που είναι η
κύρια παράµετρος οδηγός για τη µείωση του µεγέθους του κινητήρα. ∆εύτερο, η βοηθητική
ισχύς που απαιτείται για την ψύξη είναι πολύ µικρότερη απ’ ότι σε ένα στάτη που ψύχεται
από αέρα.10]

Οι σωλήνες που µεταφέρουν το ψυκτικό νερό περιλαµβάνονται µέσα στη δοµή του
προστατευτικού καλύµµατος, ώστε να µπορούν να ψύχουν και αυτόν. Στο συγκεκριµένο
σχεδιασµό το προστατευτικό κάλυµµα σχεδιάστηκε έτσι, ώστε να εξυπηρετεί ως και
εξωτερικό περίγραµµα του κινητήρα. Το τύλιγµα του στάτη ψύχεται επίσης µε απευθείας ροή
νερού. Οι αγωγοί του νερού είναι από ανοξείδωτο χάλυβα και είναι προσδεδεµένοι µε τους
αγωγούς ρεύµατος και συνδέονται µε τους συλλέκτες παροχής νερού µε µονωτικούς
σωλήνες. Ακόµη υπάρχει ικανοποιητική µόνωση για να αποφευχθεί το βραχυκύκλωµα
µεταξύ των συρµάτων και των σωλήνων ψύξης. Η εικόνα 3.25 δείχνει το πρωτότυπο πηνίου
κατά τη δοκιµή του συστήµατος ψύξης µε νερό. Σ’ αυτό το σχέδιο κάθε σχισµή περιέχει µόνο
µία µπάρα του στάτη αφού δεν υπάρχει ανάγκη µόνωσης των φάσεων µεταξύ τους.

3.5.2.2. HTS κινητήρας 5000 hp.

H AMSC έχει αναπτύξει ένα κινητήρα 5000 hp, 1800 rpm, για να παρουσιάσει τα
υπεραγώγιµα υψηλής θερµοκρασίας τυλίγµατα πεδίου του, το ψυχτικό του σύστηµα και τα
τυλίγµατα σε πυρήνα µε αέρα. Μια εργασία 18 µηνών είχε ως αποτέλεσµα τη
συναρµολόγηση του πιο µεγάλου HTS κινητήρα τον Ιούλιο του 2001. Αυτός ο κινητήρας
κατασκευάστηκε χρησιµοποιώντας HTS σύρµατα πολυνηµατοειδής σύνθεσης της AMSC. O
κινητήρας αυτός φαίνεται στην εικόνα 3.26 όπου υποβάλλεται σε δοκιµή µετά τη
συναρµολόγηση του.[11]

124
 κεφάλαιο 3

H συναρµολόγηση του ρότορα περιλαµβάνει τα HTS τυλίγµατα που λειτουργούν σε

κρυογονική θερµοκρασία (~35 Κ), τη δοµή στήριξης των τυλιγµάτων, τις συνιστώσες του
ψυγείου, τον κρυοστάτη και την ηλεκτροµαγνητική θωράκιση. Η συναρµολόγηση του στάτη
περιλαµβάνει τα τυλίγµατα του, το προστατευτικό περίβληµα, τη δοµή στήριξης των
τυλιγµάτων, το έδρανο και το σκέπασµα. Ο κινητήρας αυτός έχει εκπληρώσει όλους τους
στόχους κατασκευής του κατά την παρουσίαση του. O κινητήρας αυτός δοκιµάστηκε σε ισχύ
5900 hp σε κατάσταση στάσιµης ισορροπίας και σε µέγιστη ισχύ 7000 hp κατά το τέλος του
2001. Οι κύριοι παράµετροι του HTS κινητήρα 5000 hp φαίνονται στον πίνακα 3.8.[11

Πίνακας 3.8
Παράµετροι του HTS κινητήρα 5000 hp

Παράµετρος κινητήρα Τιµή

Ισχύς εξόδου 5000 hp στάσιµης λειτουργίας
5900 hp µέγιστη στάσιµης λειτουργίας
7000 hp µέγιστη
Ταχύτητα 1800 rpm
Αριθµός πόλων 4
Τάση γραµµής 6600 V
Απόδοση σε πλήρες φορτίο 97.7 %
Συντελεστής απόδοσης ρότορα 0.99
Μήκος 23.2 in
Αυτεπαγωγή τυλιγµάτων πεδίου 8.8 H
Ρεύµα τυλιγµάτων πεδίου 160 A
Αντίσταση τυλιγµάτων στάτη 0.10 Ohm
Ρεύµα τυλιγµάτων στάτη 333 A
Γωνία φορτίου υπό πλήρες φορτίο -17.1o
Σύγχρονη αντίδραση 0.32 pu
Μεταβατική αντίδραση 0.27 pu
Υποµεταβατική αντίδραση 0.17 pu
Σταθερά βραχυκύκλωσης στάτη 0.031 sec

125
 κεφάλαιο 3

3.5.2.2.1 Απόδοση των πόλων.

Πέντε πόλοι έχουν κατασκευαστεί γι’ αυτή τη µηχανή. Κάθε ένας από τους πόλους
αποτελείται από 8 πηνία που το κάθε ένα έχει 208 περιελίξεις µε αποτέλεσµα κάθε πόλος να
έχει συνολικά 1664 περιελίξεις. Η εικόνα 3.27 δείχνει τη συναρµολόγηση του ρότορα που
περιέχει 4 πόλους που υπόκεινται σε δοκιµή.[11]

O ένας από τους πέντε πόλους κατασκευάστηκε ως πρωτότυπο και οι υπόλοιποι τέσσερις
κατασκευάστηκαν για να τοποθετηθούν στον κινητήρα. Όλοι οι πόλοι δοκιµάστηκαν και
ικανοποιούσαν τις προσδοκίες της µηχανής που ήταν απώλειες 2 Watts στους 37 Κ για ρεύµα
λειτουργίας 160 Α. Οι πόλοι παρουσίασαν µέγιστο µαγνητικό πεδίο 2.3 Τ κατά τη λειτουργία
τους.[11]

Οι τάσεις των πόλων µετρήθηκαν για διάφορες θερµοκρασίες. Αποτελέσµατα γι’ ένα
αντιπροσωπευτικό πόλο φαίνονται στην εικόνα 3.28. Τα αποτελέσµατα αυτά είναι για
θερµοκρασίες 42 Κ και 37 Κ.

126
 κεφάλαιο 3

Στην εικόνα 3.29 φαίνονται οι απώλειες ισχύος του πόλου συνάρτηση του ρεύµατος του. Ο
θερµικός σχεδιασµός του ρότορα είναι τέτοιος, ώστε να αντέχει απώλειες 2 Watts για κάθε
πόλο κατά τη διάρκεια λειτουργίας. Όλοι οι πόλοι έχουν απώλειες µικρότερες από 2 Watts.[11]

Οι µεγαλύτερες µηχανικές τάσεις που εφαρµόζονται στους πόλους σ’ αυτό τον κινητήρα
οφείλονται στη διαφορετική θερµική συστολή των συνιστωσών τους. Ο ρότορας σ’ αυτό τον
κινητήρα έχει θερµανθεί στη θερµοκρασία δωµατίου και µετά ψύχθηκε στη θερµοκρασία
λειτουργίας περίπου έξι φορές. Μετρήσεις στο ρεύµα και στην τάση των πόλων δεν έδειξαν
καµία ανιχνεύσιµη µεταβολή στην απόδοση τους.[11]

3.5.2.2.2. Σύστηµα ψύξης του HTS κινητήρα 5000 hp.

Το σύστηµα ψύξης γι’ αυτό τον κινητήρα χρησιµοποιεί δυο κρυογονικά ψυγεία Gifford
McMahon τα οποία παρέχουν την αναγκαία ψύξη. Ένα σκίτσο του συστήµατος ψύξης
φαίνεται στην εικόνα 3.31 ενώ στην εικόνα 3.30 η φωτογραφία του.

127
 κεφάλαιο 3

Η ψύξη των περιστρεφόµενων µερών του ρότορα γίνεται µε σταθερά ψυγεία που
λειτουργούν µε κλειστή κυκλοφορία του στοιχείου νέον. Η θερµοκρασία διατηρείται µε ένα
βρόχο ανάδρασης που ελέγχει τη θέρµανση των κρύων µερών του ρότορα. Το σύστηµα είναι
σχεδιασµένο έτσι, ώστε ένα ψυγείο να είναι εφεδρικό. Το νέον που χρησιµοποιείται σε κάθε
ψυγείο είναι 500 g και αξίας $60 περίπου.[11]

Με τη χρησιµοποίηση του νέον ως ψυκτικού ο χρόνος που απαιτείται για να φθάσουµε τη

θερµοκρασία λειτουργίας είναι 170 ώρες. Αν στην αρχή χρησιµοποιήσουµε άζωτο για ψύξη
µέχρι τους 90 Κ και µετά το αντικαταστήσουµε µε νέον, τότε ο χρόνος ψύξης στη
θερµοκρασία περιβάλλοντος µειώνεται στις 90 ώρες περίπου. Τελικά η θερµοκρασία στα
πηνία διατηρείται µεταξύ 30 – 35 Κ.

3.5.2.2.3. ∆οκιµή του κινητήρα υπό κενό φορτίο.

Για την εκκίνηση του HTS κινητήρα χρησιµοποιήθηκε ένας συµβατικός κινητήρας
επαγωγής 200 hp. Χρησιµοποιώντας αυτή την τεχνική, τυπικές µηχανικές και ηλεκτρικές
δοκιµές έγιναν µε διάφορους σχηµατισµούς του εξοπλισµού, για να µετρηθούν οι παράµετροι
του κινητήρα.

Αναλυτικοί µέθοδοι (δύο και τριών διαστάσεων) αναπτύχθηκαν για να καθοριστούν οι

παράµετροι απόδοσης µια σύγχρονης µηχανής µε πυρήνα αέρα. Αυτές οι µέθοδοι
χρησιµοποιήθηκαν για να υπολογιστούν οι παράµετροι του πίνακα 3.9. Οι παράµετροι που
µετρήθηκαν δείχνουν να συµφωνούν ικανοποιητικά µε τα αποτελέσµατα των αναλυτικών
προσεγγίσεων των πιο πάνω µεθόδων.[11]

128
 κεφάλαιο 3

Πίνακας 3.9
Τιµές παραµέτρων HTS κινητήρα 5000 hp από υπολογισµούς και µετρήσεις

Παράµετρος Τιµή υπολογισµού Τιµή µέτρησης Μονάδες

κινητήρα
Τάση γραµµής 6600 6600 Volts
Ρεύµα φάσης 329 330 Amperes
Ισχύς 5000 5000 Horsepower
Σύγχρονη αντίδραση 0.32 0.30 per unit
Μεταβατική 0.28 0.23 per unit
αντίδραση
Υποµεταβατική 0.16 0.17 per unit
αντίδραση
Αντίδραση 1.043 1.035 per unit
θωράκισης
Συντελεστής ισχύος 1 1 -

3.5.2.2.4. ∆οκιµή του HTS κινητήρα 5000 hp υπό φορτίο.

Tο ρεύµα του πεδίου ρυθµίστηκε για φορτία 0, 1250, 3750 και 5000 hp και µετρήθηκαν οι
επιδράσεις στο ρεύµα του στάτη. Αυτό είναι γνωστό ως η καµπύλη – V του κινητήρα και
φαίνεται στην εικόνα 3.32. Αυτή δείχνει την επίδραση της χαµηλής αντίδρασης της µηχανής
καθώς και τη δραµατική επίδραση των µικρών αλλαγών των ρευµάτων του πεδίου πάνω στο
ολικό ρεύµα του στάτη. Το ρεύµα πεδίου αλλάζει το συντελεστή ισχύος της µηχανής σε µια
ευρεία περιοχή ισχύων, επειδή η ολική ενεργός ισχύς κρατείται σταθερή.

129
 κεφάλαιο 3

Η απόδοση του HTS κινητήρα 5000 hp αποτιµήθηκε κάτω από συνθήκες πλήρους φορτίου.
Τα αποτελέσµατα αυτά φαίνονται αναλυτικά στον πίνακα 3.10. Οι τιµές µετρήσεως δείχνουν
τις τιµές που παρατηρήθηκαν στο πείραµα. Στην πρώτη στήλη του πίνακα ο στάτης έχει τις
µεγαλύτερες απώλειες που µπορούσαν να επιτευχθούν µε επέκταση του προστατευτικού
περιβλήµατος. Στη δεύτερη στήλη φαίνονται οι απώλειες µε βελτιστοποίηση του στάτη.

Πίνακας 3.10
Απώλειες του HTS κινητήρα 5000 hp υπό πλήρες φορτίο.

Απώλειες ισχύος Τιµές µετρήσεων Τιµές βελτιστοποίησης

Προστατευτικό 48.2 kW 32.3 kW
περίβληµα
Ωµικές απώλειες στάτη 38.3 kW 38.3 kW
Ψυγείου 13.6 kW 13.6 kW
Τριβής και αερισµού 1.3 kW 1.3 kW
Αντλία νερού ψύξης 1 kW 1 kW
στάτη
∆ιεγέρτης χωρίς ψύχτρες 0.6 kW 0.6 kW
Σφραγισµένες συνδέσεις 0.3 kW 0.3 kW
Σύνολο 103.3 kW 87.4 kW

Απόδοση σε ολικό φορτίο 97.2 % 97.7 %

Αυτές οι µετρήσεις απόδοσης χρησιµοποιήθηκαν για να δηµιουργήσουν ένα γράφηµα

αυτού του κινητήρα συνάρτηση του φορτίου (εικόνα 3.33). Αυτή η τάξη κινητήρων (HTS)
έχει το όφελος της µεγάλης απόδοσης υπό µερικό φορτίο. Αντίθετα στις συµβατικές µηχανές,
οι απώλειες των τυλιγµάτων πεδίου υπάρχουν και υπό µερικό φορτίο για να παρέχουν την
διέγερση της µηχανής.

130
 κεφάλαιο 3

Ο στάτης γι’ αυτό τον κινητήρα σχεδιάστηκε ώστε να αντέχει σε µια µέγιστη θερµοκρασία
155 βαθµών Κελσίου και µε µέγιστη επιτρεπόµενη θερµοκρασία 120 βαθµών Κελσίου. Ο
κινητήρας λειτούργησε στη µόνιµη κατάσταση λειτουργίας µε µέγιστη ισχύ 5900 hp, ώστε να
µην υπερβεί τους 120 Co. Επίσης ο κινητήρας λειτούργησε για µικρό χρονικό διάστηµα (µε
περιορισµό τη θερµοκρασία του στάτη) σε ισχύ 7000 hp. H ισχύς αυτή περιοριζόταν ακόµη
και από την ικανότητα ισχύος του εργαστηρίου δοκιµής.[11]

3.5.2.2.5. Συµπέρασµα.

Τα αποτελέσµατα του HTS κινητήρα 5000 hp ικανοποίησαν και ξεπέρασαν τους στόχους
της AMSC. Τα πειράµατα έδειξαν ότι µπορούν να κατασκευαστούν αποδοτικοί HTS
κινητήρες µε τα σηµερινά HTS σύρµατα και ψυκτικά συστήµατα. Από τα πιο πάνω φαίνεται
ότι υποστηρίζεται η ανάπτυξη και εµπορευµατοποίηση των HTS κινητήρων.

3.5.3. ΗΤS κινητήρες για προώθηση πλοίων.

Σ’ όλη την ιστορία της ναυπηγικής, η απαίτηση ήταν συχνά, πώς να κατασκευαστεί το
κατάλληλο πλοίο γι’ ένα συγκεκριµένο σύστηµα προώθησης παρά να δηµιουργηθεί κατόπιν
παραγγελίας ένα σύστηµα προώθησης γι’ ένα έτοιµο πλοίο.[12]

Το ιδανικό είναι φυσικά να προσδιοριστεί ο χώρος φορτίου, καµπίνων, η διαµόρφωση

µονάδων προώθησης και του δροµολογίου του πλοίου, σύµφωνα µε τις ανάγκες της αγοράς
παρά σύµφωνα µε τους περιορισµούς που επιβάλλει το σύστηµα προώθησης του πλοίου. Αν
είναι δυνατό πρέπει να αυξηθούν δραµατικά οι πυκνότητες ισχύος των κινητήρων προώθησης
και των γεννητριών των πλοίων καθώς και η απόδοση τους ώστε να λυθούν πολλά από τα
προβλήµατα χώρου στα πλοία καθώς και ο σχεδιασµός τους να µην απαιτεί πολλούς
συµβιβασµούς. Έτσι µε τη συνεχόµενη αύξηση της πυκνότητας ισχύος και της απόδοσης των
ηλεκτρικών µηχανών, αναµένεται να αντικατασταθούν τα µηχανικά συστήµατα οδήγησης
των πλοίων.[12]

Η ωρίµανση των HTS περιστροφικών µηχανών που συνδέεται µε την ανάπτυξη ενός HTS
κινητήρα 5 MW µε τη χορήγηση του US Navy, αποδεικνύει ότι τα HTS συστήµατα
προώθησης πλοίων µπορούν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των πλοίων που τόσα χρόνια
είχαν µείνει ανικανοποίητες, αφού οι HTS µηχανές είναι πιο µικρές και ελαφριές από τις
συµβατικές και λειτουργούν µε µεγαλύτερη απόδοση σ’ όλα τα φορτία σε σχέση µε αυτές.

Ακόµη και στα σύγχρονα πλοία, τα συστήµατα προώθησης είναι τόσο µεγάλα και βαρετά,
ώστε σε πολλές εφαρµογές υποβάλλουν να κατασκευάζεται το υπόλοιπο του πλοίου γύρω
τους. Τα µεγάλα µεγέθη των µηχανών καθώς και η θέση τοποθέτησης τους, µειώνουν το
διαθέσιµο χώρο για το φορτίο και για τους επιβάτες καθώς και την αποτελεσµατικότητα
φόρτωσης και εκφόρτωσης του πλοίου. Επιπλέον οι άξονες των µηχανών πολλές φορές έχουν
πολύ µεγάλο µήκος δεσµεύοντας έτσι ακόµη περισσότερο χρήσιµο χώρο. Επιπρόσθετα τα
συστήµατα προώθησης που χρησιµοποιούνται σήµερα, ηλεκτρικά ή µηχανικά, έχουν
µικρότερη απόδοση όταν λειτουργούν σε ταχύτητες µικρότερες των ονοµαστικών τους,
αυξάνοντας έτσι το κόστος των µικρών διαδροµών.[12]

Η αλλαγή µε τη χρησιµοποίηση ηλεκτρικής προώθησης µε ντίζελ έλυσε µερικά από τα πιο

πάνω προβλήµατα. Οι ηλεκτρικοί κινητήρες µπορούν να τοποθετηθούν προς την πρύµη του
πλοίου, ελευθερώνοντας έτσι τις αρχιτεκτονικές της ναυπηγικής από την ‘τυραννία’ του
µακριού άξονα, δίδοντας έτσι στους σχεδιαστές πλοίων απεριόριστη ευελιξία στην

131
 κεφάλαιο 3

κατασκευή του πλοίου. Ακόµη µειώνονται τα µήκη των σειρών γραναζιών οδήγησης που
µερικές φορές ξεκινούσαν από την πρύµη και έφθαναν µέχρι την προπέλα του πλοίου. Το
µήκος αυτό µειώνεται στο µηδέν σε πλοία που ενσωµατώνουν εξωτερικούς κινητήρες. Με τη
χρησιµοποίηση εξωτερικών κινητήρων αυξάνεται η υδροδυναµική απόδοση του πλοίου και
µειώνεται το κόστος κατασκευής του.

Τα πλοία σήµερα τείνουν να έχουν µεγαλύτερο φορτίο από ότι είχαν οι προκάτοχοι τους.
Τα ολοκληρωµένα ηλεκτρικά συστήµατα προώθησης βελτιστοποιούν τους χειρισµούς
ευελιξίας µε το να χρησιµοποιούν την ελάχιστη ποσότητα εξοπλισµού παραγωγής ενέργειας
για δεδοµένο σενάριο λειτουργίας. Με αυτό τον τρόπο οι γεννήτριες µπορούν να δουλεύουν
πιο κοντά στην πλήρη ισχύ τους, αυξάνοντας έτσι την ολική απόδοση του συστήµατος και
µειώνοντας τις απαιτήσεις συντήρησης.[12]

Είναι λόγω αυτών των πλεονεκτηµάτων που σχεδόν όλα τα κρουαζιερόπλοια και πολλά
άλλου τύπου πλοία, όπως δεξαµενόπλοία, παγοθραυστικά πλοία κ.α έχουν κάνει τη µετάβαση
στη χρήση συστηµάτων ηλεκτρικής προώθησης. Επιπρόσθετα 13 πολεµικά ναυτικά σ’ όλο
τον κόσµο είτε χρησιµοποιούν σύγχρονη ηλεκτρική προώθηση πλοίων είτε έχουν σχέδια να
το κάνουν στο σύντοµο µέλλον. Ανάµεσα σ’ αυτά είναι και το US Navy το οποίο έχει
ανακοινώσει, ότι η επόµενη γενεά πολεµικών πλοίων θα έχει σύστηµα ηλεκτρικής
προώθησης.

Παρόλο που είναι µια βελτίωση η χρησιµοποίηση της σύγχρονης ηλεκτρικής προώθησης σε
σχέση µε τη µηχανική προώθηση, ακόµη δεν έχει γίνει η ιδανική λύση προώθησης για τους
ναυπηγούς γι’ ένα µεγάλο εύρος εφαρµογών. Οι ηλεκτρικοί κινητήρες προώθησης σε µεγάλα
επίπεδα ισχύος είναι πολύ µεγάλοι και βαρετοί πράγµα που περιορίζει την ευελιξία
τοποθέτησης τους µέσα στο πλοίο. Για εξωτερική τοποθέτηση κινητήρων το βάρος και το
µέγεθος τους θέτουν σαν όριο χρησιµοποίησης εξωτερικού κινητήρα γύρω στα 20 MW.
Επιπρόσθετα οι σηµερινοί κινητήρες έχουν σηµαντικά µικρότερη απόδοση σε στροφές
χαµηλότερες των ονοµαστικών τους αποτυγχάνοντας έτσι να εκµεταλλευτούν πλήρως ένα
από τα σηµαντικότερα πλεονεκτήµατα τους έναντι της µηχανικής προώθησης που είναι η
εξοικονόµηση καυσίµων στη λειτουργία σε χαµηλές στροφές.

Όπως είπαµε τα ηλεκτρικά συστήµατα προώθησης εφαρµόστηκαν στα σύγχρονα πλοία

λόγω των πλεονεκτηµάτων της ευελιξίας εγκατάστασης τους και της καλύτερης λειτουργίας
και απόδοσης από τα µηχανικά συστήµατα προώθησης. Τα πλεονεκτήµατα αυτά µπορούν να
γίνουν ακόµη µεγαλύτερα µε τη χρησιµοποίηση HTS µηχανών αντί των συµβατικών αφού οι
µηχανές αυτές είναι πιο µικρές, πιο ελαφριές και πιο αποδοτικές από τις συµβατικές. Ένα
θεωρητικό ηλεκτρικό σύστηµα πλοίου µε HTS µηχανές φαίνεται στην εικόνα 3.34.

132
 κεφάλαιο 3

Οι συνιστώσες του πιο πάνω συστήµατος είναι οι κινητήρες προώθησης, οι γεννήτριες, οι

κινητήρες γενικής χρήσης και τα συστήµατα ρύθµισης στροφών (Adjustable Speed Drives,
ASD). H AMSC έχει αρχίσει τις προσπάθειες για να αναπτύξει την HTS τεχνολογία στις
γεννήτριες και τους κινητήρες για προώθηση πλοίων από το 1995.[12]

3.5.3.1 Περιγραφή σχεδίου HTS κινητήρα προώθησης πλοίου 25 MW.

Ένα τυπικό πλοίο χρειάζεται κινητήρες προώθησης 25 MW µε 120 rpm. H AMSC έχει
αναπτύξει θεµελιώδη σχέδια για HTS κινητήρες τέτοιου µεγέθους. Ένας τέτοιος κινητήρας
φαίνεται στην εικόνα 3.36.

H περιγραφή του σχεδίου του κινητήρα αυτού χωρίζεται σε τρις κατηγορίες: το ρότορα, το
ψυκτικό σύστηµα του ρότορα και το στάτη.

Το τύλιγµα του πεδίου πάνω στο ρότορα αποτελείται από 12 HTS πηνία (λέγονται HTS
τυλίγµατα πόλων) τα οποία ψύχονται µε αγωγή δια µέσου της δοµής στήριξης του. Οι κύριες
συνιστώσες του ρότορα είναι οι HTS πόλοι, το κλειστό σύστηµα ψύξης (µε αέριο ήλιο), το
σύστηµα µεταφοράς ροπής (για τη µεταφορά της ροπής από το ψυχρό περιβάλλον στο θερµό
άκρο του άξονα) και την ηλεκτροµαγνητική θωράκιση.[13]

133
 κεφάλαιο 3

Τα HTS τυλίγµατα πόλων στοιχειοθετούνται σε πηνία µε ωοειδές σχηµατισµό. Από αυτά

περνά µεγάλο ρεύµα και έτσι φτιάχνονται από σύρµα BSCCO ενισχυµένο µε έλασµα από
ανοξείδωτο χάλυβα. Στην εικόνα 3.37 βλέπουµε σχηµατικά ένα HTS τύλιγµα πόλου.

Επειδή ο κινητήρας αυτός έχει απαιτήσεις πολύ υψηλής ισχύος, o κοίλος σωλήνας
κυλινδρικής σύνθεσης πρέπει να είναι πολύ λεπτός για να µεταφέρει τη ροπή από το ψυχρό
τύλιγµα του ρότορα στο θερµό άξονα. Όµως ένας λεπτός σωλήνας άγει πάρα πολύ µέσα στο
κρύο περιβάλλον και επίσης έχει το κίνδυνο βλάβης σε µεµονωµένα σηµεία. Έτσι η AMSC
ανάπτυξε ένα καινούριο τρόπο µεταφοράς της ροπής ο οποίος χρησιµοποιεί κρυογονικούς
ιµάντες στήριξης. Οι ιµάντες αυτοί αποτελούνται από τη σύνθεση kevlar και προσφέρουν
µεγάλη δοµική αντοχή σε συνδυασµό µε πολύ µικρή θερµική αγωγιµότητα. Αυτό το σύστηµα
µεταφοράς φαίνεται στην εικόνα 3.38.[13]

Ο HTS κινητήρας 25 MW θα έχει µια ηλεκτροµαγνητική (ΕΜ) θωράκιση για να

προστατεύει το υπεραγώγιµο τύλιγµα του ρότορα. Αυτή η θωράκιση αποδυναµώνει τα
ασύγχρονα πεδία που παράγονται από τα ρεύµατα του στάτη, ακόµη µεταφέρει µεγάλη
µεταβατική ροπή κατά τη διάρκεια ενός σφάλµατος και αποσβένει τις στρεπτικές
ταλαντώσεις χαµηλής συχνότητας. Η ΕΜ θωράκιση έχει σχεδιαστεί έτσι, ώστε να αντέχει
στις αξονικές και στρεπτικές δυνάµεις στα άκρα του κινητήρα σ’ ένα τριφασικό σφάλµα. Η
θωράκιση αυτή συνδέεται µε το θερµό άξονα και µεταφέρει όλες τις στρεπτικές δυνάµεις
προς αυτόν. Η ΕΜ θωράκιση σχεδιάζεται, ώστε να έχει µικρές ηλεκτρικές απώλειες και να
βελτιώνει τη δυναµική συµπεριφορά της µηχανής. Σαν υλικό της θωράκισης επιλέγηκε το
αλουµίνιο, µε µέτρια ωµική αντίσταση και ικανοποιητική δοµική δύναµη.

134
 κεφάλαιο 3

Ο κινητήρας τροφοδοτείται µέσο ΑSD. Καθώς όµως ο κινητήρας θα λειτουργεί µέσο

ηλεκτρονικού συστήµατος ASD, τότε είναι δυνατό ο κινητήρας να εκτεθεί σε λειτουργία
στάσιµης κατάστασης µε ρεύµατα αρνητικής ακολουθίας στο στάτη, σε σφάλµατα
βραχυκυκλώµατος στα άκρα του κινητήρα και σε λειτουργία σαν επαγωγικός κινητήρας.

Ο ρότορας έχει τα HTS τυλίγµατα τα οποία ψύχονται σε θερµοκρασία 30 Κ για να έχουν

βέλτιστη απόδοση. Για να διατηρηθεί αυτή η θερµοκρασία στα τυλίγµατα χρησιµοποιείται
ένα ψυγείο µε κυκλοφορία ψυχρού αερίου ηλίου σ’ ένα κλειστό βρόχο από το σώµα του
ρότορα ως τους εξωτερικά τοποθετηµένους ψυχρούς οδηγούς Gifford-McMahon (GM). Ένας
τέτοιος οδηγός φαίνεται στην εικόνα 3.39. Το αέριο ήλιο κυκλοφορεί διαµέσου του ρότορα.

Οι βρόχοι ψύξης είναι συγκολληµένοι στη δοµή στήριξης των HTS πηνίων και µεταφέρουν
τη θερµότητα από το τύλιγµα του ρότορα στην υποµονάδα ψύξης µε την κυκλοφορία του
αερίου ηλίου. Η προς τα µέσα και προς τα έξω ροή του αερίου ηλίου στο ρότορα περνά
διαµέσου µιας οµοαξονικής σύζευξης µεταφοράς ηλίου, σταθερής σε σχέση µε την
περιστρεφόµενη µονάδα. Το πλεονέκτηµα αυτού του συστήµατος είναι ότι παρέχει ψύξη στο
περιστρεφόµενο µέρος χωρίς να χρειάζεται να περιστρέφονται οι µονάδες ψύξης ηλίου ή οι
κυκλοφορητές του, επιτρέποντας έτσι στον κινητήρα να χρησιµοποιεί στοιχεία COTS
(Commercial off-the-shelf).[13]

Το τύλιγµα του στάτη για τον κινητήρα Superdrive φαίνεται στην εικόνα 3.40 και είναι
σχεδιασµένο για λειτουργία σε τάση 6.6 kV και µε ψύξη µε νερό. Τα τυλίγµατα του στάτη
έχουν ηλεκτρική µόνωση κλάσης F σύµφωνα µε της απαιτήσεις της ΙΕΕΕ. Τα πηνία του
στάτη φτιάχνονται από αγωγό Litz. Πρωτότυπα πηνία κατασκευάστηκαν σ’ αυτό το
πρόγραµµα για να προσδιοριστεί το βέλτιστο σχέδιο και η διαδικασία κατασκευής τους
καθώς και για να παρουσιαστεί η αποτελεσµατικότητα του συστήµατος ψύξης του στάτη µε
νερό.

Η συναρµολόγηση του στάτη περιλαµβάνει τα τυλίγµατα του, το προστατευτικό περίβληµα

και το εξωτερικό κάλυµµα. Οι σωλήνες στήριξης του στάτη καθορίζουν την εσωτερική του
διάµετρο. Τα τυλίγµατα χαλκού του στάτη τοποθετούνται στο εξωτερικό του σωλήνα
στήριξης. Το προστατευτικό περίβληµα περιβάλλει τα τυλίγµατα του στάτη και παρέχει ένα
δρόµο χαµηλής αντίδρασης για το µαγνητικό πεδίο και επιδρά ως µαγνητική θωράκιση.[13]

Ένας διεγέρτης χωρίς ψήκτρες χρησιµοποιείται για να παρέχει ισχύ στο ρότορα. Οι οδηγοί
ρεύµατος µεταφέρουν το ρεύµα από τη θερµοκρασία περιβάλλοντος στην κρυογονική
ελαχιστοποιώντας τη διαρροή θερµότητας στο ρότορα.

135
 κεφάλαιο 3

3.5.3.1.1. Χαρακτηριστικά απόδοσης του HTS κινητήρα 25 MW.

Oι παράµετροι κλειδιά του HTS κινητήρα 25 MW που κατασκευάστηκε από την AMSC
φαίνονται στον πίνακα 3.11. Όλες οι τιµές ικανοποιούν ή υπερέχουν των προδιαγραφών που
όρισε το US. Navy. H τάση γραµµής είναι 6.6 kV ενώ η τάση φάσης είναι 3.8 kV. O
κινητήρας έχει ολική απόδοση 97% όταν λειτουργεί σε πλήρη ταχύτητα και φορτίο. Παρόλα
αυτά ο κινητήρας αναµένεται να λειτουργεί κυρίως στο 60% της ονοµαστικής του ταχύτητας
(72 rpm) και το φορτίο σ’ αυτή την ταχύτητα είναι το 22% της ονοµαστικής του τιµής (5.5
MW). H απόδοση του κινητήρα σ’ αυτή την χαµηλή ταχύτητα είναι 97.6% κάνοντας έτσι
σηµαντική εξοικονόµηση κόστους καυσίµων για το πολεµικό ναυτικό (βλέπε εικόνα 3.40). Ο
κινητήρας αυτός έχει 2.65 m διάµετρο και 2.08 m µήκος. Το µαγνητικό πεδίο σκέδασης στην
εξωτερική επιφάνεια του κινητήρα είναι µικρότερο από 0.001 Tesla.[13]

Πίνακας 3.11
Παράµετροι και διαστάσεις του HTS κινητήρα 25 MW

Παράµετρος Τιµή
Ονοµαστική Ισχύ (Πλήρες φορτίο) 25.1 MW
Αριθµός φάσεων 3
Αριθµός πόλων 12
Φασική τάση 3.8 kV
Ρεύµα γραµµής (Πλήρες φορτίο) 2207 A
Ταχύτητα σε πλήρες φορτίο 120 rpm
Απόδοση συστήµατος σε πλήρες φορτίο 97%
Ισχύς σε µερικό φορτίο 5.5 MW
Ταχύτητα σε µερικό φορτίο 72 rpm
Απόδοση σε µερικό φορτίο 97.6%
Εξωτερική διάµετρος κινητήρα 2.65 m
Μήκος κινητήρα 2.08 m
Συντελεστής ισχύος 0.99
Απαίτηση ισχύος εισόδου ψυγείου 26 kW

136
 κεφάλαιο 3

Oι παράµετροι απόδοσης του κινητήρα φαίνονται περιληπτικά στον πίνακα 3.12. Η

σύγχρονη αντίδραση του κινητήρα αυτού είναι µικρή σε σχέση µε τις συµβατικές µε πυρήνα
από σίδηρο. Αυτό επιτρέπει στον κινητήρα να δουλεύει σε µικρή γωνία φορτίου (25ο) υπό
πλήρες φορτίο. Αυτή η γωνία φορτίου είναι µικρή σε σύγκριση µε τις 60ο που έχουν οι
συµβατικές σύγχρονες µηχανές και τις 90ο που έχουν οι µηχανές µε µόνιµους πόλους. Η
µικρή γωνία φορτίου είναι προτιµότερη επειδή κάνει τη λειτουργία του κινητήρα πιο σταθερή
και άκαµπτη στα σφάλµατα. Ο HTS κινητήρας 25 MW µπορεί να χειριστεί ροπή µέχρι και
2.3 pu µε όρια την Ι2.t ικανότητα του τυλίγµατος του στάτη και τη µέγιστη ισχύ της πηγής
ενέργειας.[13]

Πίνακας 3.12
Χαρακτηριστικά απόδοσης του HTS 25 MW κινητήρα

Παράµετρος Τιµή

Συχνότητα λειτουργίας σε φορτίο λειτουργίας 12 Hz

Γωνία φορτίου στο φορτίο λειτουργίας 25 o
Σύγχρονη αντίδραση 0.43 pu
Μεταβατική αντίδραση 0.41 pu
Υποµεταβατική αντίδραση 0.33 pu
Σταθερά χρόνου βραχυκυκλώµατος στάτη 0.16 sec
Μεταβατική σταθερά χρόνου άξονα - D 114 hrs
Υποµεταβατική σταθερά χρόνου άξονα - D 6.7 ms
Υποµεταβατική σταθερά χρόνου άξονα - Q 8 ms
Mέγιστη ροπή σε κατάσταση στάσιµης λειτουργίας 2.3 pu
Μέγιστη µεταβατική ροπή 2.5 pu
Μέγιστη υποµεταβατική ροπή 3.1 pu
Θόρυβος κινητήρα 48 dB
Ανάκλαση προστατευτικού τοιχώµατος 0.15 micron
Πυκνότητα πεδίου στο προστατευτικό τοίχωµα 1 Tesla

Η σύγχρονη αντίδραση (xd) του HTS κινητήρα 25 ΜW είναι 0.43 pu δηλαδή τρις φορές
µικρότερη από αυτή των συµβατικών µηχανών. Έχοντας χαµηλή xd η µηχανή δεν απαιτεί
γρήγορη µεταβολή του ρεύµατος πεδίου όταν το φορτίο του κινητήρα µεταβάλλεται. Έτσι η
διέγερση πεδίου τoυ HTS κινητήρα δε χρειάζεται να µεταβληθεί από την αρχική του τιµή.

Ο θόρυβος που προκαλεί ο κινητήρας είναι 48 dB στα 24 Hz, δηλαδή πολύ πιο κάτω από
την αρχική απαίτηση των 63 dB στα 24 Hz. Στα δύο τρίτα της ονοµαστικής ταχύτητας ο
θόρυβος είναι 43 dB στα 16 Hz, επίσης πιο κάτω από την αντίστοιχη απαιτούµενη τιµή των
58 dB.

Οι απώλειες του HTS κινητήρα 25 MW κατανέµονται σύµφωνα σχήµα της εικόνας 3.41. O
κινητήρας αυτός έχει 4 cryocoolers που συνολικά απαιτούν 27.2 kW ισχύ εισόδου. Η
µεγαλύτερη απώλεια είναι στο στάτη επειδή αυτός έχει πηνία χαλκού σε θερµοκρασία
περιβάλλοντος. Παρόλα αυτά η απόδοσης του κινητήρα σε πλήρες φορτίο είναι υψηλή
(97%).[13]

137
 κεφάλαιο 3

3.5.3.1.2. Τρόπος ανάλυσης του HTS κινητήρα 25 MW.

Οι παράµετροι και η απόδοση του κινητήρα υπολογίστηκαν βάση µιας 3-D αναλυτικής
µεθόδου πεπερασµένων στοιχείων. Το τρισδιάστατο µοντέλο που φαίνεται στην εικόνα 3.42
είναι για τον HTS κινητήρα 25 MW µε τον εµπορικό κώδικα ΤΟSCA. Η εικόνα αυτή δείχνει
τα τυλίγµατα του στάτη για τη φάση Α, τα τυλίγµατα του ρότορα και την ηλεκτροµαγνητική

θωράκιση. Ο ρότορας είναι τοποθετηµένος έτσι για να µεγιστοποιήσει τη µαγνητική σύζευξη

µεταξύ του τυλίγµατος πεδίου και του τυλίγµατος της φάσης Α. Το τύλιγµα του ρότορα είναι
το ενδότατο τύλιγµα µε ωοειδές σχήµα. Ο εσωτερικό κύλινδρος είναι η ηλεκτροµαγνητική
θωράκιση.

3.5.3.1.3. Αποτελέσµατα ανάλυσης της ηλεκτροµαγνητικής θωράκισης (EM shield).

Tα αποτελέσµατα ανάλυσης θα συζητηθούν για να επιβεβαιωθεί η ικανότητα της ΕΜ

θωράκισης να επιτελεί επαρκώς τις πιο κάτω λειτουργίες:

• Απόσβεση των ασύγχρονων πεδίων.

138
 κεφάλαιο 3

• Απόσβεση των πεδίων αρνητικής ακολουθίας στη µόνιµη κατάσταση λειτουργίας και
των απωλειών της θωράκισης.

• Να αντέχει στις δυνάµεις κατά τη διάρκεια των σφαλµάτων βραχυκυκλώµατος.

• Λειτουργία σαν επαγωγικός κινητήρας.

3.5.3.1.3.1. Απόσβεση των ασύγχρονων πεδίων.

Τα τυλίγµατα του στάτη παράγουν µια σειρά από αρµονικές οι οποίες προκαλούν
δινορεύµατα τα οποία θερµαίνουν τις συνιστώσες που αποτελούν το ρότορα. Το ASD
σύστηµα επίσης παράγει αρµονικές στο τύλιγµα του στάτη που προκαλούν δινορεύµατα και
θερµαίνουν το ρότορα. Αυτές οι αρµονικές αποσβένονται µε τη δηµιουργία δινορευµάτων
στην ΕΜ θωράκιση. Το επίπεδο της απόσβεσης (ο λόγος του πεδίου µέσα προς το πεδίο έξω
από τη θωράκιση) που παρέχεται από την ΕΜ θωράκιση φαίνεται στην εικόνα 3.43.

Οι αρµονικές που παράγονται από το τύλιγµα του στάτη στην επιφάνεια του ρότορα
φαίνονται στον πίνακα 3.13. Το πλάτος των αρµονικών δείχνεται σαν κλάσµα της θεµελιώδης
αρµονικής. Η πέµπτη αρµονική είναι η µεγαλύτερη (1.7 % της θεµελιώδης) αλλά είναι
παρόλα αυτά 4 ως 5 φορές µικρότερη από την αντίστοιχη αρµονική στους συµβατικούς ή
στους κινητήρες µονίµων πόλων. Η ΕΜ θωράκιση θα µειώσει την αρµονική αυτή στο 0.0004
της τιµής της στην εξωτερική επιφάνεια της θωράκισης. Οι απώλειες αυτής της αρµονικής
πάνω στη θωράκιση είναι λιγότερες από 190 W.

Πίνακας 3.13
Αρµονικές των ρευµάτων του στάτη πάνω στην επιφάνεια της EM θωράκισης.

Αρµονική Πλάτος
1 1
3 0
5 -0.017
7 -5.58Ε-03
9 0
11 9.13Ε-04
13 4.18Ε-04
15 0
17 -9.99Ε-05
19 -5.12Ε-05

3.5.3.1.3.2. Πεδία αρνητικής ακολουθίας.

Ένας βιοµηχανικός κινητήρας τυπικά απαιτείται να αντέχει σε 5% ρεύµα αρνητικής

ακολουθίας σε κατάσταση µόνιµης ισορροπίας. Τα ρεύµατα αρνητικής ακολουθίας
προκαλούνται από ανισορροπία των ρευµάτων των 3-φάσεων. Το µαγνητικό πεδίο που
δηµιουργείται από τα ρεύµατα αρνητικής ακολουθίας περιστρέφεται µε τη σύγχρονη
ταχύτητα αλλά µε αντίθετη φορά από αυτή που περιστρέφεται ο ρότορας. Έτσι η συχνότητα
των ρευµάτων αρνητικής ακολουθίας είναι διπλάσια από τη θεµελιώδη. Η ΕΜ θωράκιση
139
 κεφάλαιο 3

µειώνει τα πεδία αρνητικής ακολουθίας κατά ένα παράγοντα 0.0002. Οι απώλειες πάνω στη
θωράκιση λόγω δινορευµάτων αυτών είναι 1.1 kW.[13]

3.5.3.1.3.3. Αντοχή της ΕΜ θωράκισης σε σφάλµατα.

Οι µηχανικές προδιαγραφές σχεδιασµού της ΕΜ θωράκισης περικλείουν και την αντοχή

στις δυνάµεις κατά τη διάρκεια των σφαλµάτων. To υλικό κατασκευής της είναι το δοµικό
αλουµίνιο (6061 Τ6).

3.5.3.1.3.4. Λειτουργία σαν επαγωγικός κινητήρας.

Στην περίπτωση της ολικής αποτυχίας του τυλίγµατος του ρότορα, είναι δυνατό να
λειτουργήσει ο κινητήρας σαν επαγωγικός χρησιµοποιώντας την ροπή που παράγεται από την
ΕΜ θωράκιση. Αν ο στάτης λειτουργεί στο ονοµαστικό του ρεύµα και η συχνότητα
λειτουργίας µειωθεί στα 2.4 Hz τότε ο κινητήρας µπορεί να αναπτύξει ισχύ ίση µε το 13% της
ονοµαστικής ταχύτητας του πλοίου. Οι απώλειες της ΕΜ θωράκισης κατά τη διάρκεια
λειτουργίας του κινητήρα ως επαγωγικού είναι 21.5 kW. Θα είναι απαραίτητο να ληφθούν
αναγκαία µέτρα για να αποµακρυνθούν οι απώλειες αυτές αν θελήσουµε να λειτουργήσουµε
τον HTS κινητήρα ως επαγωγικό.[13]

3.5.3.2. Πλεονεκτήµατα στο σχεδιασµό και την λειτουργία των πλοίων µε τη

χρησιµοποίηση HTS κινητήρων.

3.5.3.2.1. Σύγκριση στην απόδοση των ηλεκτρικών κινητήρων προώθησης.

Οι HTS κινητήρες έχουν υψηλή απόδοση ουσιαστικά σ’ όλα τα φορτία λειτουργίας τους.
Αυτό σηµαίνει ότι οι ΗΤS κινητήρες µπορούν να δουλεύουν στη µέγιστη απόδοση τους
ανεξάρτητα από την ταχύτητα του πλοίου κάνοντας έτσι εξοικονόµηση καυσίµων.H εικόνα
3.44 συγκρίνει την υπολογισµένη απόδοση ενός HTS σύγχρονου κινητήρα για προώθηση
πλοίων µε ένα ισοδύναµο συµβατικό σύγχρονο κινητήρα προώθησης καθώς και µε ένα
επαγωγικό.Oι υπολογισµοί περιλαµβάνουν τις απώλειες από το σύστηµα ψύξης του κινητήρα.

140
 κεφάλαιο 3

Μια έρευνα έδειξε ότι υπό µερικές προϋποθέσεις το HTS σύστηµα προώθησης µπορεί να έχει
το ίδιο κόστος σε καύσιµα µε τα πλοία που κινούνται απευθείας µε µηχανή ντίζελ.[12]

3.5.3.2.2. Σύγκριση στο µέγεθος στο βάρος και την ισχύ των HTS κινητήρων και των
συµβατικών.

Η σηµασία αυτών των πλεονεκτηµάτων για τους ναυπηγούς είναι τεράστια, ειδικότερα όταν
εκτός από τον HTS κινητήρα έχουµε και HTS γεννήτρια. Ας συγκρίνουµε για παράδειγµα το
βάρος και το µέγεθος µιας ποικιλίας από HTS και σύγχρονους συµβατικούς κινητήρες µε
ισχύ από 5 ως 90 MW και µε χαµηλές ταχύτητες που απαιτούνται στην προώθηση πλοίων. Η
εικόνα 3.45 δείχνει τη συνάρτηση βάρους σε σχέση µε την ισχύ για τις δύο τεχνολογίες
κινητήρων.

Η εικόνα 3.46 δείχνει τη συνάρτηση µεγέθους σε σχέση µε την ισχύ του κινητήρα για τα
δύο είδη κινητήρων. Η σύγκριση µεγέθους περιλαµβάνει και το χώρο συντήρησης που είναι
1m γύρω από τον HTS κινητήρα (εκτός από τη βάση) και 2 m για το συµβατικό κινητήρα.

141
 κεφάλαιο 3

Το πλεονέκτηµα εξοικονόµησης χώρου που πετυχαίνουµε µε τη χρήση HTS κινητήρων

είναι ιδιαίτερα απαραίτητο στις εφαρµογές εξωτερικής τοποθέτησης των κινητήρων και έχει
υπολογιστεί ότι κάθε 500 τόνους λιγότερου φορτίου στο πλοίο µπορούν να µεταφερθούν 40
περίπου περισσότερα κοντέηνερ. Έτσι ένα πλοίο µεταφοράς κοντέηνερ αν χρησιµοποιήσει
HTS εξωτερικούς κινητήρες θα µπορεί να µεταφέρει 2.5% ως 4% περισσότερα κοντέηνερ.

Οι HTS κινητήρες εκµεταλλευόµενοι το ελαφρύ τους βάρος και το συµπαγές τους µέγεθος,
µπορούν να βελτιστοποιηθούν γύρω από συγκεκριµένες απαιτήσεις διαστάσεων. Αυτές οι
απαιτήσεις µπορεί να περικλείουν ελαχιστοποίηση της διαµέτρου του κινητήρα για να
µεγιστοποιηθεί η υδροδυναµική απόδοση του εξωτερικού κινητήρα προώθησης ή για να
αυξηθεί η ικανότητα µεταφοράς φορτίου του πλοίου ή για να µεγιστοποιηθεί η απόδοση της
µηχανής. To µειωµένο µέγεθος της µηχανής δηµιουργεί εξοικονόµηση χώρου στο
κατάστρωµα πράγµα που αποτελεί µεγάλο πλεονέκτηµα σ’ όλους τους τύπους των πλοίων.[12]

Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα τα HTS συστήµατα προώθησης έχουν και το επιπρόσθετο
πλεονέκτηµα έναντι των συµβατικών, να λειτουργούν µε µεγάλη απόδοση σε χαµηλότερες
στροφές από τις ονοµαστικές τους. Αυτό είναι πολύ σηµαντικό στα κρουαζιερόπλοια, στα
εµπορικά πλοία µικρών αποστάσεων και στα πολεµικά πλοία, όπου τον περισσότερο χρόνο
της κίνησης τους λειτουργούν υπό µερικό φορτίο. Συνολικά η εξοικονόµηση στα καύσιµα
λόγω του κέρδος που έχουµε από µεγαλύτερη απόδοση των HTS κινητήρων έναντι των
συµβατικών, εξαρτάται από το σενάριο λειτουργίας του πλοίου. Αρχικοί υπολογισµοί
υποθέτουν ότι η ετήσια εξοικονόµηση καυσίµων ανά πλοίο θα είναι από $100000 ως
$500000.[12]

Επίσης το µικρό βάρος και µέγεθος των HTS κινητήρων τους επιτρέπει να µεταφερθούν και
να εγκατασταθούν ανέπαφοι, παρά να κατασκευαστούν στο εργοστάσιο και µετά αφού
δοκιµαστούν να αποσυναρµολογηθούν για να µεταφερθούν στο ναυπηγείο, όπου πρέπει να
επανασυναρµολογηθούν και να ξαναδοκιµαστούν.

Αρχικές εκτιµήσεις δείχνουν ότι οι HTS κινητήρες και γεννήτριες θα είναι εµπορικά
διαθέσιµοι σε τιµές ίσες µε των συµβατικών µηχανών, αλλά θα είναι πιο εύκολο και φθηνό να
εγκατασταθούν. Ακόµη η τοποθέτηση τους στο πλοίο µπορεί να γίνει προς το τέλος της
ναυπήγησης του.[12]

142
 κεφάλαιο 3

3.6. HTS περιστρεφόµενοι σύγχρονοι πυκνωτές.

Η άεργος ισχύς που µετράται σε VARs (Volt-Ampere-Reactive) πρέπει να απορροφάται ή

να παρέχεται στο δίκτυο ανάλογα αν έχουµε επαγωγικό ή χωρητικό φορτίο. Σαν άεργος ισχύς
που είναι, δεν µπορεί να αποθηκευτεί αλλά πρέπει να παράγεται στιγµιαία. Αυτό µπορεί να
γίνει µε δύο τρόπους, πρώτο µε σταθερά στοιχεία όπως είναι οι πυκνωτές και τα πηνία και
δεύτερο µε περιστρεφόµενες µηχανές όπως είναι οι περιστρεφόµενοι σύγχρονοι πυκνωτές.

Οι σύγχρονοι περιστρεφόµενοι πυκνωτές έχουν σχεδόν την ίδια αρχιτεκτονική µε τους

σύγχρονους ηλεκτρικούς κινητήρες και γεννήτριες. Η κύρια τους λειτουργία είναι να
αντισταθµίζουν την άεργη ισχύ στο δίκτυο.

Η άεργος ισχύς είναι η φανταστική συνιστώσα της AC ισχύος και µπορεί να είναι θετική
(αν το ρεύµα καθυστερεί της τάσης, επαγωγικό φορτίο) ή αρνητική (αν το ρεύµα προηγείται
της τάσης, χωρητικό φορτίο).[14]

Η άεργος ισχύς δεν προσφέρει ωφέλιµη ισχύ στο φορτίο (ωφέλιµη είναι µόνο η ενεργός
ισχύς), παρόλα αυτά αποτελεί µια συνιστώσα των ΑC ηλεκτρικών δικτύων που υπάρχει
σχεδόν πάντοτε σ’ αυτά και στα φορτία τους και είναι επαγωγική ή χωρητική. Καθώς η AC
ισχύς αυξάνεται είναι φυσικό και να αυξάνεται και η ανάγκη σε άεργο ισχύ. Όταν το δίκτυο
µεταφοράς αναγκάζεται να παρέχει µεγάλες ποσότητες άεργου ισχύος σε µεγάλες
αποστάσεις, τότε περιορίζεται το ποσό της ενεργού ισχύος που µπορεί να παραχθεί και να
µεταφερθεί από το δίκτυο. Έτσι καθίσταται αναγκαίο να παράγουµε την απαιτούµενη άεργο
ισχύ κοντά στα φορτία που την ζητούν.

3.6.1. SuperVARTM δυναµικός σύγχρονος πυκνωτής (SuperVARTM Dynamic

Synchronous Condensers).

Ο SuperVARTM δυναµικός σύγχρονος πυκνωτής (εικόνα 3.47) είναι µια HTS συµπαγής
AC περιστρεφόµενη µηχανή ικανή να παρέχει ή να απορροφά από το δίκτυο άεργη ισχύ. Οι

SuperVARTM δυναµικοί σύγχρονοι πυκνωτές της AMSC αναβάθµισαν την υπάρχουσα

τεχνολογία των συνηθισµένων τυλιγµάτων των σύγχρονων περιστρεφόµενων µηχανών,
χρησιµοποιώντας στα τυλίγµατα του ρότορα HTS σύρµατα. Με τη χρησιµοποίηση HTS
συρµάτων οι SuperVARTM µηχανές προσφέρουν µεγαλύτερη απόδοση και άλλα
πλεονεκτήµατα σε σχέση µε τις συµβατικές αντίστοιχες µηχανές, όπως είναι οι χαµηλότερες
απώλειες stand-by, η υψηλότερη ισχύ εξόδου, το χαµηλότερο κόστος και η µεγαλύτερη
αξιοπιστία.

143
 κεφάλαιο 3

Επιπρόσθετα ο HTS ρότορας αυξάνει τα όρια ισχύος εξόδου για υποδιέγερση και
υπερδιέγερση στο µέγιστο φορτίο χωρίς την απώλεια του κρίσιµου χρόνου που ακολουθεί σ’
ένα µεταβατικό σφάλµα. Οι ΗΤS περιστρεφόµενοι πυκνωτές δεν υφίστανται θερµική
γήρανση των τυλιγµάτων πεδίου καθώς η έξοδος τους µεταβάλλεται από το µηδέν ως το
πλήρες φορτίο έτσι µπορούν να χρησιµοποιηθούν τόσο σε εφαρµογές φορτίων αιχµής όσο
και βάσης, χωρίς να υπάρχει ανησυχία να µειωθεί η ζωή τους, λόγο των συχνών µεταβολών
του φορτίου. Ακόµη οι HTS περιστρεφόµενοι πυκνωτές δεν εισάγουν αρµονικές στο δίκτυο.

Η ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια συνεχίζει να αυξάνεται και οι υπηρεσίες ηλεκτρισµού

ψάχνουν τρόπους να αυξήσουν την αποδοτικότητα των δικτύων τους για να αντιµετωπίσουν
την απαίτηση των πελατών τους για περισσότερη και πιο αξιόπιστη ισχύ. Οι SuperVARTM
µηχανές µπορούν να κάνουν ικανά τα υπάρχοντα δίκτυα να λειτουργούν σε µεγαλύτερες
ισχύς απ’ ότι τώρα, ώστε να µην υπάρχει η ανάγκη να εγκατασταθούν επιπρόσθετες γραµµές
µεταφοράς ή γεννητριών σε περιοχές που αυξάνεται η ζήτηση ισχύος.[14]

Οι SuperVARTM µηχανές µπορούν να γίνουν µια φθηνή εναλλακτική λύση αντί των
Reliability-Must–Run (RMR) εγκαταστάσεων που µολύνουν το περιβάλλον και απαιτείται να
δουλεύουν για να διατηρούν την αξιοπιστία και την τάση του δικτύου.Aκόµη οι SuperVARTM
µηχανές έχουν µεγαλύτερη απόδοση από τις συµβατικές µηχανές και δεν έχουν µεγάλο
κόστος συντήρησης του ρότορα. Επιπρόσθετα ο HTS ρότορας δίνει την ικανότητα σ’ αυτές
τις µηχανές να δώσουν οκταπλάσια ισχύ από την ονοµαστική τους για µικρές περιόδους,
πράγµα που τους επιτρέπει να αντιµετωπίσουν συνεχείς ή µεταβατικές απαιτήσεις άεργου
ισχύς.

Συνοπτικά τα οφέλη από τη χρήση των HTS σύγχρονων περιστρεφόµενων πυκνωτών είναι:

• Μεταβατική και δυναµική υποστήριξη και σταθεροποίηση τάσης για επαγωγικά ή

χωρητικά φορτία µε πολλαπλάσια ισχύ από την ονοµαστική της µηχανής.

• Οικονοµική υποστήριξη της τάσης µεταφοράς και βελτίωση της σταθερότητας του
δικτύου.

• Αύξηση της µεταφοράς ισχύος µε τη µείωση των απωλειών µεταφοράς.

• ∆ιόρθωση του συντελεστή ισχύος κατά τη στάσιµη κατάσταση λειτουργίας.

• Σταθερή λειτουργία για φορτία ως το ονοµαστικό της µηχανής για επαγωγικό και
χωρητικό φορτίο.

• Ελαχιστοποιεί την κατανάλωση ισχύος λειτουργίας (Λόγω µεγάλης απόδοσης).

• Ελαχιστοποιεί την παραγωγή αρµονικών.

• Απαιτεί λιγότερη συντήρηση στα τυλίγµατα του ρότορα από ότι οι συµβατικές µηχανές.

• Αποτελείται από πολλές υποµονάδες και µπορεί να µεταφερθεί εύκολα.

• Εύκολη εγκατάσταση.

• Μεγάλη αξιοπιστία.

144
 κεφάλαιο 3

Το πρόσφατο πρωτότυπο HTS περιστρεφόµενου πυκνωτή είναι ισχύος 8 MVAR, 3600 rpm
και µε 900 000 αµπεροστροφών κρυογονικό ρότορα και τριφασικό στάτη 4160 V. Αυτή η
µηχανή µπορεί να χρησιµοποιηθεί για διόρθωση 460 V ή 4160 V ή σε συστήµατα πλοίων
όπως είναι το αεροπλανοφόρο CVN-21, όπου η τάση εξόδου πρέπει να διατηρηθεί στα 13.8
kV µε συχνότητα στα 60 Hz.

Εναλλακτικά ο HTS περιστρεφόµενος πυκνωτής µπορεί να ρυθµιστεί στα 23 kV ή στα 38

kV για απευθείας χρήση στο δίκτυο διανοµής. Ο HTS περιστρεφόµενος πυκνωτής έχει
πυκνότητα ισχύος 1600 kVARs/τόνο για τη σειρά των µηχανών 5-15 MVAR ενώ η δεύτερη
σειρά παραγωγής από 20-60 MVAR έχει πυκνότητα ισχύος 2400 kVARs/τόνο. Αυτές οι
πυκνότητες είναι σηµαντικά µεγαλύτερες από αυτές των στατικών πυκνωτών. Στον πίνακα
3.14 φαίνονται µερικά στοιχεία για τα µοντέλα ΗΤS σύγχρονων πυκνωτών της Power
Superconductor Applications Corporation .[16]

Πίνακας 3.14
Στοιχεία για τα µοντέλα ΗΤS σύγχρονων πυκνωτών της Power Superconductor Applications
Corporation

Μοντέλο Έξοδος Τάση εξόδου Ρεύµα ∆ιάµετρος Συνολικό

άεργου (V) εξόδου πλαισίου βάρος
ισχύος (Α) µηχανής (kg)
(kVAR) (m)
DV-500 500 460 627 0.48 315
DV-2000 2 000 460 2 510 0.62 1 250
DV-4000 4 000 4 160 555 1.05 2 610
DV-8000 8 000 4 160 1 110 1.05 5 250
DZ-6000 6 000 13 800 251 1.15 3 750
DZ-8000 8 000 13 800 335 1.15 5 016
DZ-10000 10 000 13 800 418 1.15 6 250
FZ-10000 10 000 15 500 372 1.20 6 000
FZ-15000 15 000 15 500 558 1.20 9 375

145
 κεφάλαιο 3

3.7. ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 3 ου

[1] Development status of Superconducting Rotating Machines.

http://www.amsuper.com/html/products/library/001-HTS_machines.pdf

[2] Chapter 2: Superconducting Electric Power Applications.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/02_03.htm

[3] Characteristics of Small-size Superconducting Generators.

http://www.amsuper.com/html/products/library/htsgen-final-1.pdf

[4] AMSC HTS Generator.

http://www.amsuper.com/html/products/motorsGenerators/utilityGenerators.html

[5] SPI Generator Project fact sheet.

http://lanoswww.epfl.ch/studinfo/courses/cours_supra/Material/generator.html

[6] Generator – The Market.

http://www.ornl.gov/HTSC/pdf/Products&Benefits2002AdvCpy.pdf

[7] HTS Motors – AMSC.

http://www.amsuper.com/html/products/motorsGenerators/faq.html

[8] SPI – Motor.

http://lanoswww.epfl.ch/studinfo/courses/cours_supra/Material/motor.html

[9] Motors the Market.

http://www.ornl.gov/HTSC/pdf/Products&Benefits2002AdvCpy.pdf

[10] Status of the 1000 hp HTS Motor Development.

http://www.amsuper.com/html/products/library/spimotor.pdf

[11] Test Results of a 5 000 hp HTS Motor.

http://www.amsuper.com/html/products/library/5000hp_paper_asc_2002_formatted-sk.pdf

[12] Compact Light Weight ship Propulsion Motors.

http://www.amsuper.com/press/2002/SPSC_021021_paper.pdf

[13] Status of the Navy HTS Superdrive Motor for ship propulsion Development.
http://www.amsuper.com/html/products/library/ns2000-final-1.pdf

[14] AMSC VARs and Reactive Power.

http://www.amsuper.com/html/products/motorsGenerators/quickVAR.html

[15] AMSC SuperVARTM Dynamic Synchronous Condensers.

http://www.amsuper.com/html/products/motorsGenerators/quickVAR.html

[16] Superconducting Synchronous Condensers for Enhancement of Utility VAR correction

and Transmission Line capacity.
http://www.powersuper.com/ssc.html

146
 κεφάλαιο 4

4.1 Εισαγωγή στους µετασχηµατιστές.

Οι µετασχηµατιστές αποτελούν ένα από τα παλαιότερα και πιο ώριµα στοιχεία σ’ ένα
δίκτυο µεταφοράς και διανοµής ισχύος. Από το σηµείο παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας,
όπου απαιτούνται πολύ υψηλές τάσεις για να ¨σπρώξουν¨ τις τεράστιες ποσότητες ισχύος
µέσα στο ηλεκτρικό δίκτυο, µέχρι τον τελικό καταναλωτή σ’ ένα σπίτι ή γραφείο, όπου εκεί η
τυπική τάση των συσκευών είναι 120-250 V. Οι µετασχηµατιστές χρειάζονται για να κάνουν
αυτή τη µετατροπή τάσης γι’ αυτό τοποθετούνται τόσο στο σύστηµα µεταφοράς όσο και στο
σύστηµα διανοµής ισχύος. Σε κάθε σηµείο µετατροπής ισχύος, έχουµε απώλειες ενέργειας,
κυρίως υπό τη µορφή θερµότητας. Ακόµη και όταν ο µετασχηµατιστής λειτουργεί χωρίς
φορτίο, έχει απώλειες κενού φορτίου που δηµιουργούνται στον πυρήνα του. Τα τελευταία 50
χρόνια έχει επιτευχθεί µια µείωση των απωλειών κενού φορτίου χάρις τη βελτίωση στην
κατασκευή του υλικού και του σχήµατος του πυρήνα. Όµως όταν ο µετασχηµατιστής είναι
υπό φορτίο εκτός των απωλειών κενού φορτίου, έχουµε και απώλειες Joule (I2R) στα
τυλίγµατα χαλκού οι οποίες αποτελούν και το κύριο µέρος των απωλειών αν ο
µετασχηµατιστής είναι υπό πλήρες φορτίο. Παρόλο που οι σηµερινοί µετασχηµατιστές ισχύος
στο ηλεκτρικό δίκτυο έχουν απώλειες λιγότερες του 1% της ονοµαστικής ισχύος τους,
οποιαδήποτε εξοικονόµηση ενέργειας µέσα στο περιθώριο αυτό του 1% θα αποτελέσει
τεράστια εξοικονόµηση ενέργειας και χρηµάτων σ’ όλη την αναµενόµενη διάρκεια ζωής του
µετασχηµατιστή.[1]

Η κάθε φάση του µετασχηµατιστή αποτελείται απ’ ένα πρωτεύον και ένα δευτερεύον πηνίο.
Το πρωτεύον πηνίο είναι η είσοδος (από αυτό ρέει η ισχύς στο µετασχηµατιστή), ενώ το
δευτερεύον είναι η έξοδος. Καθώς το ρεύµα ρέει στο πρωτεύον πηνίο προκαλεί µαγνητικό
πεδίο το οποίο επάγει τάσεις στο δευτερεύον πηνίο, οι οποίες προκαλούν ρεύµα της ίδιας
κυµατοµορφής µε του πρωτεύοντος αλλά διαφορετικού πλάτους. Ένας πυρήνας από σίδηρο
τοποθετείται ανάµεσα στα τυλίγµατα πρωτεύοντος και δευτερεύοντος ώστε αν είναι δυνατό
όλη η µαγνητική ροή του πρωτεύοντος να περνά από δευτερεύον, ώστε να µην έχουµε
απώλειες ισχύος λόγω σκέδασης του µαγνητικού πεδίου. Με τη ρύθµιση του λόγου του
αριθµού των τυλιγµάτων των πηνίων πρωτεύοντος και δευτερεύοντος ρυθµίζεται ανάλογα
και ο λόγος τάσης εισόδου προς εξόδου του µετασχηµατιστή.[2]

Όπως είπαµε η ηλεκτρική µετατροπή της ενέργειας στους µετασχηµατιστές δεν είναι
τέλεια. Οι απώλειες ενέργειας οφείλονται σε διάφορους µηχανισµούς όπως σε ωµικές
απώλειες, σε δινορρεύµατα, σε απώλειες σκέδασης και υστέρησης. Οι ωµικές απώλειες
δηµιουργούνται από τη ροή του ρεύµατος στα χάλκινα πηνία σύµφωνα µε το νόµο του Ohm.
Οι απώλειες δινορρευµάτων δηµιουργούνται λόγω της επαγωγής ρευµάτων (δινορρεύµατα)
σε διάφορα µέρη του µετασχηµατιστή λόγω του µεταβαλλόµενου µαγνητικού πεδίου που
τελικώς χάνονται υπό τη µορφή θερµότητας. Τέλος οι απώλειες υστέρησης οφείλονται στην
αδυναµία του υλικού του πυρήνα να ακολουθεί επακριβώς τις αλλαγές του µαγνητικού
πεδίου.

Λόγω ακριβώς αυτών των απωλειών, ο µετασχηµατιστής κατά τη λειτουργία του

θερµαίνεται. Η θερµότητα αυτή πρέπει να αποµακρυνθεί από το µετασχηµατιστή. Στους
συµβατικούς µετασχηµατιστές αυτό επιτυγχάνεται µε την εµβύθιση των πηνίων µέσα σε λάδι
που ταυτόχρονα χρησιµεύει και σαν ηλεκτρική µόνωση. Μετέπειτα το λάδι µπορεί να ψυχθεί
µε κυκλοφορία φυσική ή βεβιασµένη νερού ή αέρα αποτρέποντας έτσι την υπερθέρµανση του
µετασχηµατιστή. Σ’ ένα HΤS µετασχηµατιστή οι απώλειες αν και µειωµένες εξακολουθούν
να υπάρχουν και θερµαίνουν το µετασχηµατιστή. Η θερµότητα αυτή αποµακρύνεται µε το
κρυογονικό υγρό µακριά από τα HTS πηνία. Στους HTS µετασχηµατιστές µόνο τα πηνία
λειτουργούν σε κρυογονικές θερµοκρασίες ενώ ο πυρήνας έχει θερµοκρασία λίγο µεγαλύτερη

148
 κεφάλαιο 4

από αυτή του περιβάλλοντος. Έτσι αποφεύγουµε να αποµακρύνουµε την θερµότητα του
πυρήνα υπό κρυογονικές θερµοκρασίες πράγµα το οποίο θα ήταν πολύ δαπανηρό.[2]

Σ’ ένα συµβατικό µετασχηµατιστή ισχύος οι απώλειες φορτίου αποτελούν περίπου το 80%

των ολικών απωλειών. Απ’ αυτές τις απώλειες φορτίου το 80% είναι απώλειες Ι2R. Το
υπόλοιπο 20% οφείλεται σε απώλειες σκέδασης και δινορρευµάτων. Αντίθετα από τους
συµβατικούς αγωγούς χαλκού και αλουµινίου οι υπεραγωγοί δεν παρουσιάζουν αντίσταση
στη DC ροή ρεύµατος µε αποτέλεσµα οι Ι2R απώλειες να είναι µηδέν δίνοντας έτσι τη
δυνατότητα δραµατικής µείωσης των απωλειών. Στη ροή AC ρεύµατος οι υπεραγωγοί σ’ ένα
HTS µετασχηµατιστή υπόκεινται σ’ ένα τύπο απωλειών δινορρευµάτων µε αποτέλεσµα να
έχουµε παραγωγή θερµότητας (πολύ µικρή σε σχέση µε τις απώλειες σε συµβατικά υλικά)
που πρέπει να αποµακρυνθεί από τις κρυογονικές περιοχές µε τη χρήση ψυκτικού
συστήµατος. Ακόµη και µε το επιπρόσθετο κόστος του ψυκτικού συστήµατος, οι HTS
µετασχηµατιστές για ισχύς 10 MVA και µεγαλύτερες αναµένεται να είναι ουσιαστικά πιο
αποτελεσµατικοί και πιο φθηνοί από τους ισοδύναµους συµβατικούς.

Το κίνητρο για την ανάπτυξη υπεραγώγιµων µετασχηµατιστών δε βασίζεται µόνο σε

οικονοµικά κριτήρια για µείωση του ολικού κόστους (= αρχικό κόστος + κόστος απωλειών
λειτουργίας του µετασχηµατιστή σ’ όλη την αναµενόµενη διάρκεια ζωής του). Με την
έλλειψη χώρου εγκατάστασης υποσταθµών στις αστικές περιοχές καθώς και µε την αύξηση
της ισχύος ζήτησης απαιτείται κάποια ικανοποιητική λύση που θα µας βγάλει απ’ αυτό το
αδιέξοδο. Οι κίνδυνοι που υπάρχουν λόγω της χρησιµοποίησης λαδιού από τους συµβατικούς
µετασχηµατιστές εξαλείφονται εντελώς µε τη χρησιµοποίηση της HTS τεχνολογίας, όπου
αντί του λαδιού το ψυκτικό είναι το άζωτο. Συνεπώς οι υπεραγώγιµοι µετασχηµατιστές δεν
παρουσιάζουν το κίνδυνο πυρκαγιάς, ούτε της µόλυνσης του περιβάλλοντος έτσι µπορούν να
τοποθετηθούν και µέσα σ’ ένα πολυσύχναστο κτίριο χωρίς κανένα ουσιαστικό κίνδυνο.

Ουσιαστικό ενδιαφέρον για τους υπεραγώγιµους µετασχηµατιστές άρχισε κατά τη δεκαετία

του 1960, καθώς αξιόπιστοι υπεραγωγοί χαµηλής θερµοκρασίας βασισµένοι στο Nb-Ti και
Nb3Sn είχαν γίνει διαθέσιµοι. Όµως αυτοί οι LTS µετασχηµατιστές είχαν ψυγεία µε υγρό
ήλιου που έψυχαν τα LTS υλικά σε θερµοκρασία 4.2 Κ πράγµα το οποίο είναι πολύ
αντιοικονοµικό. Έτσι λοιπόν οι υπεραγώγιµοι µετασχηµατιστές για να γίνουν οικονοµικά
ελκυστικοί έπρεπε ή να µειωθεί το κόστος των ψυκτικών συστηµάτων ή να βρεθούν υλικά
υπεραγώγιµα σε υψηλότερες θερµοκρασίες. Μέχρι το 1980 η ανάπτυξη των LTS
µετασχηµατιστών γινόταν κυρίως από την ΑΒΒ και την GEC-Alsthom στην Ευρώπη και σε
διάφορες βιοµηχανίες και πανεπιστήµια στην Ιαπωνία. Έγιναν διάφορες παρουσιάσεις LTS
µετασχηµατιστών που είχαν µικρά µεγέθη και µεγάλη απόδοση. Τέτοια παραδείγµατα είναι
ένας µονοφασικός µετασχηµατιστής 80 kVA (Alsthom), ένας τριφασικός 40 kVA
(Πανεπιστήµιο Osaka), ένας µονοφασικός 330 kVA της ΑΒΒ κ.α.[1]

Αµέσως µετά την ανακάλυψη των HTS υλικών το 1987, έγιναν διάφορες µελέτες για τη
δηµιουργία HTS µετασχηµατιστών. Ένας αριθµός πρωτοτύπων που είναι µικρότεροι και
ελαφρύτεροι από τους αντίστοιχους συµβατικούς κατασκευάστηκαν και δοκιµάστηκαν. Η
Waukesha Electric Systems κατασκεύασε ένα HTS µετασχηµατιστή 1 MVA µε τάση
πρωτεύοντος 13.8 kV. Επίσης κατασκεύασε ένα ΗΤS Μ/Σ 5 MVA µε τάση πρωτεύοντος 26.4
kV. Kαι οι δυό πιο πάνω προσπάθειες είναι πρωτότυπα για την κατασκευή ενός 30 MVA
ΗΤS Μ/Σ από την ίδια εταιρία. Ο µετασχηµατιστής αυτός θα έχει 100 kg HTS καλώδια και
συνολικό βάρος 24 τόνους σε σχέση µε 48 που έχει ένας ισοδύναµος συµβατικός.[2]

Η ΑΒΒ κατασκεύασε ένα HTS Μ/Σ 630 kVA µε την υποστήριξη της Ελβετικής
κυβέρνησης. Τελικά η ΑΒΒ στοχεύει να κατασκευάσει ένα 100 MVA HTS Μ/Σ που θα είναι
µικρότερος, ελαφρύτερος και πιο αποδοτικός από τους συµβατικούς. Στην Ιαπωνία η Fuji

149
 κεφάλαιο 4

Electric, η Sumitomo Electric και το πανεπιστήµιο Kyushu κατασκεύασαν και δοκίµασαν ένα
500 kVA HTS Μ/Σ το 1995. Η ανάπτυξη των HTS µετασχηµατιστών συνεχίζεται και πολλά
άλλα πρωτότυπα αναµένονται να κατασκευαστούν τα επόµενα χρόνια.

4.2. Πλεονεκτήµατα HTS µετασχηµατιστών.[4]

• Μεγαλύτερη απόδοση από τους συµβατικούς. Ένας HTS Μ/Σ έχει 25% - 50% των
απωλειών ενέργειας ενός συµβατικού Μ/Σ. Για παράδειγµα ένας 100 MVA HTS
µετασχηµατιστής εξοικονοµά 193 kW το οποίο µεταφράζεται σε $110 000 ετησίως ανά
Μ/Σ.

• Οι HTS µετασχηµατιστές είναι µικρότεροι και ελαφρύτεροι από τους συµβατικούς

(εικόνα 4.1). Συγκεκριµένα ένας HTS Μ/Σ υπολογίζετε να έχει 40% - 60% το βάρος και
το µέγεθος ενός συµβατικού µε την ίδια ισχύ. Αυτό το πλεονέκτηµα µπορεί να µειώσει το
κόστος µεταφοράς τους κατά 25%.

• Οι HTS µετασχηµατιστές είναι πιο αθόρυβοι από τους συµβατικούς.

• Μπορούν να φορτιστούν µέχρι και το διπλάσιο της ονοµαστικής τους ισχύος χωρίς να
υπάρχει κίνδυνος καταστροφής των µονώσεων ή µείωση της ζωής τους όπως συµβαίνει
στους συµβατικούς αν φορτιστούν µε πολύ µικρή υπερφόρτιση.

• Οι HTS Μ/Σ έχουν µικρότερη σύνθετη αντίσταση και ρυθµίζουν καλύτερα την τάση από
τους συµβατικούς.

• Είναι φιλικοί στο περιβάλλον αφού χρησιµοποιούν υγρό άζωτο αντί του λαδιού που
χρησιµοποιούν οι συµβατικοί, έτσι δεν υπάρχει ο κίνδυνος πυρκαγιάς που υπάρχει στους
συµβατικούς και µπορούν να τοποθετηθούν µέσα σε κτίρια σε κατοικηµένες περιοχές.

• Μπορούν να χρησιµοποιηθούν και ως περιοριστές σφάλµατος ρεύµατος µειώνοντας έτσι

το κόστος των διακοπτών ισχύος που συνοδεύουν το µετασχηµατιστή.

4.3. ∆ιείσδυση των HTS µετασχηµατιστών στην αγορά.

Ο στόχος των HTS µετασχηµατιστών τα πρώτα χρόνια είναι µια διείσδυση 50% στην
αγορά. Ο µέσος χρόνος ζωής των µετασχηµατιστών εκτιµάται να είναι 30 έτη. Έτσι αν
λάβουµε υπόψη τις αντικαταστάσεις Μ/Σ και την αύξηση ζήτησης ισχύος ο µέσος όρος των
150
 κεφάλαιο 4

Μ/Σ που πωλούνται κάθε χρόνο είναι 5.8% της ολικής εγκατεστηµένης ισχύος. Η ολική
εγκατεστηµένη ισχύς των µετασχηµατιστών είναι τριπλάσια από την ισχύ που παράγεται. Ο
στόχος λοιπόν των ΗΤS µετασχηµατιστών είναι να καλύψουν το 50% αυτής της ισχύος επί
5.8 % των ετήσιων πωλήσεων. Αυτός ο στόχος αυξάνει κάθε χρόνο κατά 2.5% όπως και η
ολική αγορά.

Οι µετασχηµατιστές ισχύος θεωρούνται υπεύθυνοι για το 25% των απωλειών του

συστήµατος µεταφοράς και διανοµής. Η ολική απώλεια του συστήµατος αυτού είναι το
6.23% της ολικής παραγωγής ενέργειας. Οι ΗΤS µετασχηµατιστές θα εξοικονοµήσουν το
50% των απωλειών που εισάγουν οι σηµερινοί µετασχηµατιστές. Γι’ αυτό η εξοικονόµηση
για κάθε ποσοστό της ολικής διείσδυσης στην αγορά θα είναι:

(∆ιείσδυση των ΗΤS µετασχηµατιστών %) x (Ολική ετήσια παραγωγή ) x (6.23%) x (25%) x

(50%) x (5.8% της εγκατεστηµένης ισχύος των µετασχηµατιστών).

Η σχεδιασµένη διείσδυση των ΗΤS στην αγορά και τα συνεπακόλουθα πλεονεκτήµατα

περιγράφονται στον πίνακα 4.1.[5]

Πίνακας 4.1
Πλεονεκτήµατα της διείσδυσης των ΗΤS µετασχηµατιστών στην αγορά

Έτος Ηλεκτ- Ηλε- Μέσο % ΗΤS Εξοικο- Εξοικο- Ετήσια Πωλή-

ρική ισχύς κτρική λιανικό διείσδυ- νόµηση νόµηση εξοικο- σεις
(εκατοµ- παραγω- κόστος ση στην σε κάθε σε κάθε νόµηση HTS
κW) γή (cent/ αγορά έτος χρόνο (εκατοµ. κάθε
(δισεκ. kWhr) (δις.- (εκατοµ. δολ) χρόνο
κWhr) κWhr) δολ) (MVA)
2000 818.5 3792 6.3 0 0 0 0 0
2001 839 3887 6.9 0 0 0 0 0
2002 859.9 3984 6.8 0 0 0 0 0
2003 881.4 4084 6.7 0 0 0 0 0
2004 903.5 4186 6.6 0 0 0 0 0
2005 926.1 4290 6.5 1 0.019 1.26 1.26 1611
2006 949.2 4398 6.4 2 0.040 2.54 3.80 3303
2007 972.9 4507 6.3 3 0.061 3.85 7.65 5079
2008 997.3 4620 6.3 5 0.104 6.57 14.22 8677
2009 1022 4736 6.3 7 0.150 9.43 23.66 12448
2010 1048 4854 6.3 10 0.219 13.81 37.47 18235
2011 1074 4975 6.3 15 0.337 21.23 58.70 28031
2012 1101 5100 6.3 22 0.507 31.93 90.63 42146
2013 1128 5227 6.3 31 0.732 46.11 136.74 60844
2014 1157 5358 6.3 40 0.968 60.99 197.73 80527
2015 1185 5492 6.3 50 1.240 78.14 275.86 103095
2016 1215 5629 6.4 59 1.500 96.00 371.87 124732
2017 1245 5770 6.4 66 1.720 110.08 481.95 142976
2018 1277 5914 6.5 71 1.897 123.28 605.23 157761
2019 1309 6062 6.5 74 2.026 131.70 736.93 168547
2020 1341 6214 6.6 76 2.133 140.78 877.71 177334

151
 κεφάλαιο 4

4.4. ΗΤS µετασχηµατιστής 100 kVA.

Ένας αγωγός ταινίας Bi-2223 µε 55 νηµάτια χρησιµοποιήθηκε γι’ αυτό το µετασχηµατιστή.

Το κάλυµµα των αγωγών είναι από καθαρό άργυρο. Η ορθογώνια διατοµή των ταινιών έχει
0.27 mm πάχος και 3.7 mm πλάτος. Το υπεραγώγιµο µέρος της διατοµής είναι το 25%. Το
κρίσιµο ρεύµα του αγωγού της ταινίας είναι 45 Α για 1 µV /cm στους 77.3 Κ. Η ικανότητα
µεταφοράς ισχύος µιας ταινίας Bi-2223 παρουσιάζει µια ανισοτροπική συµπεριφορά που
οφείλεται στα εξωτερικά µαγνητικά πεδία. Καθώς το κρίσιµο ρεύµα στο παράλληλο πεδίο
µένει σταθερό, τότε πέφτει δραµατικά µε την αύξηση των κάθετων πεδίων. Αυτό έχει ως
αποτέλεσµα το ονοµαστικό ρεύµα του µετασχηµατιστή να εξαρτάται από τις αγώγιµες ταινίες
στα άκρα των τυλιγµάτων που εκτίθενται σε µεγαλύτερες κάθετες συνιστώσες µαγνητικού
πεδίου.[6]

Ο αγωγός του τυλίγµατος υψηλής τάσης αποτελείται από µια µόνο ταινία ενώ τα τυλίγµατα
χαµηλής τάσης αποτελούνται από πέντε παράλληλες ταινίες τοποθετηµένες µε ακτινική
διευθέτηση. Ελάσµατα Kapton χρησιµοποιούνται για να µονώνουν τις παράλληλες ταινίες
µεταξύ τους. Αλληλοµετατίθονται τέσσερις φορές σε κάθε στρώµα, ώστε να πετύχουν την πιο
οµοιογενής διανοµή του ρεύµατος. Συνολικά τοποθετήθηκαν 890 m ταινίας αγωγού. Τα
τυλίγµατα είναι διευθετηµένα σε διπλή οµοαξονική δοµή, µειώνοντας έτσι στο µισό το
µαγνητικό πεδίο στα τυλίγµατα, ώστε να διατηρηθεί το υψηλό κρίσιµο ρεύµα και να
µειωθούν οι απώλειες τυλιγµάτων στο ελάχιστο. Στον πιο κάτω πίνακα 4.2 φαίνονται οι
παράµετροι του HTS µετασχηµατιστή 100 kVA.[6]

Πίνακας 4.2
Παράµετροι σχεδίασης τoυ HTS µετασχηµατιστή 100 kVA

Τύπος Μονοφασικός LN2 µετασχηµατιστής

Ισχύς 100 kVA
Τάση (ΥΤ/ΧΤ) 5555 V/ 1091 V
Ρεύµα (ΥΤ/ΧΤ) 18 Α/ 91.7 Α
Πυκνότητα ρεύµατος (ΥΤ/ΧΤ) 19.23 A/mm2 /19.59 A/mm2
Θερµοκρασία λειτουργίας 77.4, 1atm
Ψυκτικό Υγρό άζωτο (LN2)
Υγρό άζωτο όγκος /µάζα 320 λίτρα/ 258 kg
Τύπος ψύξης Ξαναγέµισµα, εξάτµιση, φυσική µετατροπή
Λόγος κενού φορτίου 540/106 =5.09
Σύνθετη αντίσταση 0.86%
Πυρήνας – Έλασµα Hi-B 1.00 W /κg , 0.23 mm
Πυρήνας – Προσανατολισµός Κάθετος
Πυρήνας – ∆ιαστάσεις h x w x t 705 mm x 540 mm x 187 mm
Πυρήνας – Aποδοτική διατοµή 271.9 cm2 / 168 cm2
Πυρήνας – Πυκνότητα µαγνητικής ροής 1.70 Τ /1.37 Τ
Πυρήνας – Μάζα 374 kg
Τυλίγµατα - ∆ιευθέτηση ∆ιπλή οµοαξονική δοµή (Lvi/HV/Lvo)
Τυλίγµατα - Εσωτερική διάµετρος 227 mm / 258 mm /299 mm
Τυλίγµατα - Ύψος 295 mm
Τυλίγµατα-Αξονονική διαρροή επαγωγής 30 mT
Συνδέσεις Lvi - LVo Σειράς
Υπεραγωγός ταινίας Bi-2223
Καλούπι ταινίας Καθαρός άργυρος
Κάλυµµα ταινίας Καθαρός άργυρος
Αριθµός νηµατίων ταινίας 55
Πλάτος x Πάχος ταινίας 3.6 mm x 0.26 mm

152
 κεφάλαιο 4

Λόγος υπεραγωγού στην ταινία 0.25

Κρίσιµο ρεύµα ταινίας 77.3 Κ 45 Α, 1µV /cm , ίδιον πεδίο
Ολικό µήκος ταινίας 889 m
Μάζα ταινίας 7.1 kg
Tύπος τυλίγµατος ΥΤ. ∆ισκοειδές τύλιγµα
Ένωση πηνίων ΥΤ Κορυφή µε κορυφή και πάτος µε πάτο
Αριθµός δισκίων ΥΤ 30
Αριθµός περιελίξεων ΥΤ 540
Αριθµός περιελίξεων ΥΤ ανά δίσκο 18
Αριθµός παράλληλων ταινιών στην ΥΤ 1
Τύλιγµα χαµηλής τάσης Lvi, Lvo-Τύπος Τύλιγµα στρώµατος
Αριθµός στρωµάτων ΧΤ 1
Αριθµός περιελίξεων ανά στρώµα ΧΤ 53
Αριθµός παραλλήλων ταινιών ΧΤ 5
∆ιαστάσεις πυρήνα - τυλιγµάτων 740 mm x 580 mm x 360 mm
Μάζα πυρήνα - τυλιγµάτων 445 kg
Εσωτερικές διαστάσεις κρυοστάτη 700 mm x 1300 mm (∆ιάµετρος x Ύψος)
Εξωτερικές διαστάσεις κρυοστάτη 760 mm x 1520 mm (∆ιάµετρος x Ύψος)
Μάζα κρυοστάτη 200 kg
Απώλειες φορτίου Μ/Σ 20.8 W
Aντίδραση Μ/Σ 0.86%
Απώλειες κενού φορτίου 406 W
Ρεύµα διέγερσης σε κενό φορτίο 0.379 Α

Η εικόνα 4.2 δείχνει τη συναρµολόγηση πυρήνα και πηνίων του ΗΤS. Mπορείς εύκολα να

να παρατηρήσεις τα διάφορα µέρη του, όπως τα εξωτερικά τυλίγµατα ΧΤ, τα περιφράγµατα

πίεσης, τη βάση του πυρήνα κ.α. Η εικόνα 4.3 δείχνει την εγκάρσια διατοµή ολόκληρου του
µετασχηµατιστή.[6]

153
 κεφάλαιο 4

Η συναρµολόγηση πυρήνα τυλιγµάτων του Μ/Σ εκλείνεται µέσα σ’ ένα κυλινδρικό FRP
κρυοστάτη. Εύκολα µπορούµε να παρατηρήσουµε τη διπλή δοµή του τοιχώµατος στην εικόνα
4.3. Στην εξωτερική πλευρά υπάρχει ένα ζεστό τοίχωµα στη θερµοκρασία δωµατίου, ενώ
στην εξωτερική πλευρά υπάρχει ένα κρύο τοίχωµα στη θερµοκρασία του υγρού αζώτου. Ο
χώρος µεταξύ των τοιχωµάτων εκκενώνεται και γεµίζεται µερικώς µε ένα πολυστρωµατικό
λεπτό έλασµα που λέγεται σούπερ µόνωση (super insulation) η οποία αποτρέπει τη µεταφορά
θερµότητας µε ακτινοβολία. Η συναρµολόγηση του πυρήνα και πηνίων εµβαπτίζεται µέσα σε
κορεσµένο άζωτο σε θερµοκρασία περιβάλλοντος και µε θερµοκρασία βρασµού 77.3 Κ. Η
ενέργεια η οποία µεταδίδεται στο ψυκτικό µε τη µεταφορά θερµότητας οδηγεί σε εξάτµιση
του υγρού αζώτου. Κατά τη διάρκεια της φυσικής µεταγωγής θερµότητας φουσκάλες
ανυψώνονται στο επίπεδο της επιφάνειας του υγρού αζώτου και το περιττό αέριο µπορεί να
φύγει δια µέσου του αεραγωγού. Το χαµένο άζωτο πρέπει να συµπληρωθεί από µια
εξωτερική δεξαµενή αζώτου που δε φαίνεται στην εικόνα 4.3[6].

4.4.1. Αποτελέσµατα µετρήσεων για τον HTS µετασχηµατιστή 100 kVA.

Πρώτα έγιναν πειράµατα βραχυκυκλώµατος στο τύλιγµα υψηλής τάσης µε

βραχυκυκλωµένο το τύλιγµα χαµηλής τάσης. Οι απώλειες τυλιγµάτων µετρήθηκαν να είναι
20.8 W. Αν υποθέσουµε ακόµη ότι η απόδοση ψύξης είναι 13 W ανά W που αποµακρύνεται,
πράγµα που αντιστοιχεί στο 23 % της απόδοσης Carnot σε θερµοκρασία 77 Κ, τότε οι
συνολικές απώλειες τυλιγµάτων του HTS Μ/Σ 100 kVA θα είναι έξι φορές µικρότερες από
τις απώλειες τυλιγµάτων ενός ισοδύναµου συµβατικού µετασχηµατιστή µε τυλίγµατα από
χαλκό.

Ακολούθως, πειράµατα κενού φορτίου έγιναν στο τύλιγµα χαµηλής τάσης µε το τύλιγµα
υψηλής τάσης ανοικτό. Οι απώλειες κενού φορτίου φθάνουν τα 406 W και µετρήθηκε ρεύµα
379 mA για τάση 5.5 kV µε αναφορά στην υψηλή τάση.
154
 κεφάλαιο 4

∆ιαδοχικά πειράµατα βραχυκυκλώµατος έγιναν µε υπερρεύµατα ως και δύο φορές το

ονοµαστικό καθώς και πειράµατα κενού φορτίου έγιναν µε υπερτάσεις µέχρι και δύο φορές
την ονοµαστική τάση και µε συχνότητα f= fN x U/UN. Γενικά δεν υπήρξαν σηµάδια
οποιασδήποτε ζηµιάς ή κάποιας υποβάθµισης. Πειράµατα κενού έγιναν µε τον πυρήνα και
στην κρυογονική θερµοκρασία, ώστε να προσδιοριστούν οι επιδράσεις της θερµοκρασίας
πάνω στο υλικό του πυρήνα του µετασχηµατιστή. Στους 77 Κ, 50 Ηz και µε πεδίο 1.7 Τ οι
απώλειες κενού αυξήθηκαν 10% σε σύγκριση µε αυτές που µετρήθηκαν στη θερµοκρασία
δωµατίου.[6]

4.5. HTS µετασχηµατιστής 500 kVA.

Στο συνέδριο στο CEC/ICMC που έγινε το Μάη του 1996 στη Kitakyushu της Ιαπωνίας ο
Kazuo Funaki (1996) του πανεπιστηµίου Kyushu παρουσίασε λεπτοµέρειες γι’ ένα
πρόγραµµα 500 kVA HTS µετασχηµατιστή που υποστηρίχθηκε από κοινές προσπάθειες της
Fuji Electric και της Sumitomo Electric Corporation (SEC). Στον πίνακα 4.3 φαίνονται τα
χαρακτηριστικά των HTS ταινιών και της ακολουθίας τυλιγµάτων. Ας σηµειωθεί ότι το
καλούπι των ταινιών είναι από καθαρό άργυρο και όχι από κράµα αργύρου –χρυσού που
προτάθηκε από την Iwakuma, και ότι τα νηµάτια δεν είναι διαστρεβλωµένα.[7]

Πίνακας 4.3
Χαρακτηριστικά των ταινιών και της ακολουθίας τυλιγµάτων για τον HTS µετασχηµατιστή 500 kVA

Ταινία (Χωρίς µόνωση)

Υπεραγωγός Bi – 2223
Kαλούπι Καθαρός άργυρος
Εγκάρσια διατοµή 0.22 mm x 3.5 mm
Αριθµός νηµατίων 61
Αναλογία αργύρου 2.5
Βαθµός διαστρέβλωσης Όχι διαστρέβλωση
Κρίσιµο ρεύµα 35 Α µε ίδιο πεδίο (κριτήριο 10-13 Ωm)
Πρωτεύον τύλιγµα
Τύπος 3 – Παράλληλα
Αριθµός στρωµάτων 2
Αριθµός περιελίξεων 50/στρώµα
Αριθµός µεταθέσεων 5/στρώµα
∆ευτερεύον τύλιγµα
Τύπος 6 - Παράλληλα
Αριθµός στρωµάτων 2
Αριθµός περιελίξεων 50/στρώµα
Αριθµός µεταθέσεων 5/στρώµα

Οι παράµετροι σχεδίασης για τον HTS µετασχηµατιστή 500 kVA (εικόνα 4.4)
παρουσιάζονται στον πίνακα 4.4 όπου οι δύο τιµές για τις διαµέτρους των τυλιγµάτων

155
 κεφάλαιο 4

αναφέρονται στα συµπιεσµένα στρώµατα που δηµιουργήθηκαν για να µειώσουν το

φαινόµενο του ίδιου πεδίου.[7]

Πίνακας 4.4
Παράµετροι για τον HTS µετασχηµατιστή 500 kVA

Παράµετρος Τιµή
Ισχύς 500 kVA
Συχνότητα 60 Ηz
Tάση (πρωτεύον/δευτερεύον) 6600 V/ 3300 V
Ρεύµα (πρωτεύον/δευτερεύον) 76 Α/ 152 Α
Υλικό πυρήνα ∆ίσκοι από χάλυβα και πυρίτιο
Ύψος / πλάτος πυρήνα 1580 mm /1110 mm
∆ιατοµή πυρήνα 986 cm2
Μαγνητική επαγωγή πυρήνα 1.7 Τ
Τύπος κρυοστάτη GFRP
Ύψος κρυοστάτη 1210 mm
∆ιάµετρος κρυοστάτη 785 mm / 337 mm
∆ιάµετρος τυλιγµάτων 465,553 / 509,597 mm
(πρωτεύον/δευτερεύον)
Ύψος τυλιγµάτων 748 mm
Iσχύς δευτερεύοντος 500 kVA

Αποτελέσµατα από τα πειράµατα σ’ αυτόν το µετασχηµατιστή φαίνονται στον πίνακα 4.5.

Στην εικόνα 4.5 µπορούµε να δούµε τη διάταξη του εργαστηρίου όπου έγιναν τα πειράµατα.
Οι απώλειες υπολογίστηκαν θερµιδοµετρικά και είναι περίπου 115 W, λαµβάνοντας υπόψη
τις AC απώλειες στα τυλίγµατα και τη διαρροή θερµότητας από τον κρυοστάτη και τους
οδηγούς ρεύµατος. Τα µελλοντικά σχέδια της οµάδας Fuji/SEC/Kyushu περιλαµβάνουν
αλλαγή της µεθόδου ψύξης από την εµβάπτιση των τυλιγµάτων σε υγρό άζωτο, µε τη συνεχή
ροή αζώτου στα τυλίγµατα µαζί µε την προϋπόθεση να βελτιωθεί η ικανότητα µεταφοράς
ισχύος των τυλιγµάτων καθώς και η διηλεκτρική αντοχή τους.[7]
156
 κεφάλαιο 4

Πίνακας 4.5
Χαρακτηριστικά του HTS µετασχηµατιστή 500 kVA

Πείραµα κενού φορτίου

Τάση (πρωτεύον) 3300 V
Ρεύµα διέγερσης 2.60 Α
Απώλειες κενού φορτίου 2289 W
Πείραµα βραχυκυκλώµατος
Τάση (πρωτεύον) 44 V
Ρεύµα (πρωτεύον) 75.8 A
Σύνθετη αντίσταση (%) 0.67 %
Πείραµα υπό φορτίο
Μέγιστο επίπεδο διέγερσης 376 kVA
Τάση (πρωτεύον) 5700 V
Ρεύµα (πρωτεύον) 66 A
Απόδοση 99.1%
Απώλειες πυρήνα 2289 W
AC απώλειες στα τυλίγµατα 64 W x 20
∆ιαρροή θερµότητας 51 W x 20

4.6. HTS µετασχηµατιστής 1 MVA.

Όπως και στους δύο προηγούµενους µετασχηµατιστές που περιγράψαµε έτσι και αυτός έχει
ταινίες µε αγωγό από Bi-2223. H διαφορά µε τους προηγούµενους είναι ότι το περίβληµα
είναι από κράµα αργύρου-µαγνησίου. Το πλεονέκτηµα αυτού του υλικού είναι ότι έχει
καλύτερες µηχανικές ιδιότητες από τον καθαρό άργυρο, πράγµα το οποίο ευκολύνει τη
διαδικασία κατασκευής των τυλιγµάτων και αυξάνει τη αντοχή του µετασχηµατιστή στο
ρεύµα εκκίνησης του και στα βραχυκυκλώµατα. Ο µετασχηµατιστής αυτός έχει ονοµαστική
157
 κεφάλαιο 4

ισχύ εξόδου 1000 kVA. Είναι µονοφασικός και έχει δύο σκέλη τυλιγµάτων τα οποία έχουν
πανοµοιότυπα τυλίγµατα τα οποία είναι διευθετηµένα σε διπλή οµοαξονική δοµή. Το τύλιγµα
υψηλής τάσης του αριστερού σκέλους συνδέεται παράλληλα µε το αντίστοιχο µέρος του
δεξιού σκέλους. Υπάρχει ένα τύλιγµα χαµηλής τάσης εξωτερικά σε κάθε σκέλος, πράγµα το
οποίο σηµαίνει ότι ο µετασχηµατιστής πρακτικά έχει δύο τυλίγµατα χαµηλής τάσης. Η
διευθέτηση των τυλιγµάτων ενσωµατώνει 140 kg ελάσµατος χάλυβα µε σύνθετη αντίσταση
25% υπό ονοµαστικό φορτίο. Οι παράµετροι σχεδίασης αυτού του µετασχηµατιστή φαίνονται
στον πίνακα 4.6.[6]

Πίνακας 4.6
Παράµετροι σχεδίασης για τον HTS µετασχηµατιστή 1 MVA

Τύπος Μονοφασικός LN2 µετασχηµατιστής

Ισχύς 1 MVA
Συχνότητα 50 Hz
Αριθµός τυλιγµάτων ΧΤ 2 (ταυτόσηµα)
Τάση (ΥΤ/ΧΤ) 25000 V / 2 x 1389 V
Ρεύµα (ΥΤ/ΧΤ) 40 Α / 2 x 360 A
Πυκνότητα ρεύµατος (ΥΤ/ΧΤ) 21.46 Α/mm2 / 29.33 Α/mm2
Θερµοκρασία λειτουργίας 66 Κ
Ψυκτικό Υγρό άζωτο
Άζωτο στη δεξαµενή όγκος /βάρος 250 λίτρα / 200 kg
Τύπος ψύξης Κλειστός
Ψυκτικό σύστηµα 4 – κύλινδροι, 4 kW στους 77 Κ
Λόγος κενού φορτίου 2 x 18
Σύνθετη αντίσταση σε ονοµαστικό ρεύµα 24.94 %
Σύνθετη αντίσταση σε κορεσµό 4.235 %
Πυρήνας - έλασµα Hi-B 0.85 W/ Kg, 0.23 mm
Πυρήνας-Μορφή ∆ύο σκέλη
Πυρήνας-Προσανατολισµός Οριζόντιος
Πυρήνας-∆ιαστάσεις h x w x t 1080 mm x 622 mm x 198 mm
Πυρήνας-∆ραστική εγκάρσια διατοµή 334.0 cm2
Πυρήνας-Πυκνότητα µαγνητικής ροής 1.671 Τ
Πυρήνας - Μάζα 655 kg
Τυλίγµατα - ∆ιευθέτηση πρώτου σκέλους ∆ιπλή οµοαξονική LV1i-HV1-LV1o
Τυλίγµατα-∆ιευθέτηση δεύτερου σκέλους ∆ιπλή οµοαξονική LV2i-HV2-LV2o
Εσωτερική διάµετρος τυλιγµάτων 231 mm-304 mm–382 mm
Ύψος τυλιγµάτων 495 mm
Αξονική διαρροή επαγωγής τυλιγµάτων 72 mT
Σύνδεση HV1 - HV2 Παράλληλα
Σύνδεση LV1i – LV1o Σειράς
Σύνδεση LV2i – LV2o Σειράς
Υπεραγωγός ταινίας Bi-2223
Καλούπι ταινίας Καθαρός άργυρος
Θωράκιση ταινίας Άργυρος-Μαγνήσιο
Βαθµός διαστρέβλωσης ταινίας Καµία διαστρέβλωση
Αριθµός νηµατίων ταινίας 55
158
 κεφάλαιο 4

Πλάτος x πάχος ταινίας 3.7 mm

Λόγος υπεραγωγού στην ταινία 0.25
Κρίσιµο ρεύµα ταινίας 36 Α –56 Α, 1µV/cm, 77.3 K, ίδιον πεδίο
Ολικό µήκος ταινίας 6783 m
Μάζα ταινίας 54.30 kg
Τύλιγµα υψηλής τάσης (HV) HV1,HV2
Τύπος τυλίγµατος ΗV ∆ισκοειδές τύλιγµα
Εσωτερική σύνδεση πηνίων HV Κορυφή µε κορυφή, Πάτος µε πάτο
Αριθµός δισκίων HV 9
Αριθµός περιελίξεων ΗV 2016
Τύπος αγωγού ΗV Μια ταινία, µονωµένη
Τύλιγµα χαµηλής τάσης (LV) LV1i, LV1o, LV2i, LV2o
Τύπος τυλίγµατος LV Τύλιγµα µε στρώµατα
Αριθµός στρωµάτων LV 1
Αριθµός περιελίξεων ανά στρώµα LV 56
Tύπος αγωγού LV Πολλές ταινίες, µονωµένες
Αριθµός παράλληλων ταινιών LV 13
Συναρµολόγηση πυρήνα–πηνίων, 406 mm x 818 mm x 1080 mm
∆ιαστάσεις
Μάζα πυρήνα-τυλιγµάτων 1010 kg
∆εξαµενή Αζώτου-Εσωτερικές 420 mm x 832 mm x 1200 mm
διαστάσεις
∆εξαµενή Αζώτου-Εξωτερικές διαστάσεις 430 mm x 842 mm x 1245 mm
∆εξαµενή Αζώτου-Μάζα 272 kg
Συµβατικό δοχείο µετασχηµατιστή Στεγανοποιηµένο κενό
Εσωτερικές διαστάσεις δοχείου 461 mm x 980 mm x 2950 mm

Στην εικόνα 4.6 φαίνεται η φωτογραφία της συναρµολόγησης πυρήνα–πηνίων. Η εικόνα

4.7 δείχνει ένα τρισδιάστατο σκίτσο ολόκληρου του µετασχηµατιστή.

159
 κεφάλαιο 4

Η συναρµολόγηση του πυρήνα–πηνίων είναι µέσα σ’ ένα δοχείο από ανοξείδωτο χάλυβα το
οποίο περικλείεται µέσα σ’ ένα συµβατικό δοχείο µαζικής παραγωγής. Μπορούµε να δούµε
την ηλεκτρική σύνδεση καθώς και τις γραµµές µεταφοράς του υγρού αζώτου ανάµεσα στα
µπροστινά πλαίσια των δύο δοχείων όπως φαίνεται στην εικόνα 4.7. Στην εικόνα 4.8 φαίνεται
η ολοκληρωµένη εγκατάσταση του µετασχηµατιστή µε τον πειραµατικό εξοπλισµό της
υψηλής τάσης να φαίνεται στα δεξιά της φωτογραφίας. ∆εξιά του δοχείου του
µετασχηµατιστή φαίνεται η αντλία κενού που χρησιµοποιείται για να εκκενώνει το συµβατικό

δοχείο του µετασχηµατιστή. Το συµβατικό δοχείο, ο κρυοστάτης µε αντλία και η

κρυογεννήτρια συνδέονται σε σειρά µε τις γραµµές µεταφοράς του αζώτου. Ο κρυοστάτης µε
αντλία αποτελείται από µία κρυοαντλία, ένα σύστηµα ρύθµισης της πίεσης και ένα
προσωρινό δοχείο αποθήκευσης του υγρού αζώτου. Ο κρυοστάτης µε αντλία ελέγχει τη ροή
του κρύου αζώτου από και προς τον µετασχηµατιστή και την κρυογεννήτρια. Η
κρυογεννήτρια έχει ισχύ 2–4 kW και θερµοκρασία λειτουργίας 65–77 Κ. Κατά τη διάρκεια

160
 κεφάλαιο 4

λειτουργίας το κρύο υγρό άζωτο τροφοδοτείται από τις γραµµές µεταφοράς του στο δοχείο
του µετασχηµατιστή. Το άζωτο θα θερµανθεί από τη θερµότητα που παράγεται µέσα στο
µετασχηµατιστή, αλλά το άζωτο είναι κρύο αρκετά, ώστε να µη φθάσουµε τη θερµοκρασία
βρασµού του. Η τελική θερµοκρασία των 65 Κ εξαρτάται από τη ροή του αζώτου και από το
θερµικό φορτίο. Το θερµό άζωτο ξαναµπαίνει στον κρυοστάτη µε αντλία όπου το άζωτο
σπρώχνεται προς την κρυογεννήτρια µέσα στην οποία το άζωτο θα ξαναψυχθεί στους 65 Κ.[6]

4.7. Αποτίµηση της απόδοσης ενός ΗΤS µετασχηµατιστή χρησιµοποιώντας τη µέθοδο

πεπερασµένων στοιχείων.[8]

Εδώ θα παρουσιάσουµε την αποτίµηση της απόδοσης ενός HTS µετασχηµατιστή. Το

σχέδιο του µετασχηµατιστή βασίστηκε πάνω σε ΒSCCO-2223 ΗΤS ταινίες και σε διπλά
pancake τυλίγµατα. Συνολικά χρησιµοποιήθηκαν τέσσερα διπλά pancake τυλίγµατα. ∆ύο από
τα τυλίγµατα συνδέθηκαν σε σειρά για το τύλιγµα υψηλής τάσης και δύο τυλίγµατα
συνδέθηκαν παράλληλα για το τύλιγµα χαµηλής τάσης. Έγινε πείραµα µε το οποίο
εξετάστηκε η συµπεριφορά του µετασχηµατιστή σε µεταβατικό φαινόµενο µε προσοµοίωση
ενός γρήγορου βραχυκυκλώµατος.

4.7.1. Προδιαγραφές του HTS µετασχηµατιστή.

4.7.1.1. HTS αγωγός ταινίας και ο πυρήνας.

Χρησιµοποιήθηκε BSCCO-2223 αγωγός ταινίας µε κάλυµµα από άργυρο για το πρωτεύον

και το δευτερεύον τύλιγµα του µετασχηµατιστή. Το εµβαδόν της εγκάρσιας διατοµής του
αγωγού ταινίας και το εµβαδόν της πολυνηµατοειδής διατοµής είναι 3.54 x 0.25 mm2 και
2.615 x 0.175 mm2 αντίστοιχα. Το κρίσιµο ρεύµα είναι 40 Α και η κρίσιµη πυκνότητα
ρεύµατος 4.52 x 103 A/cm2. Για τον πυρήνα χρησιµοποιήθηκαν ελάσµατα πυριτίου-χάλυβα
µε πάχος 0.3 mm. To εµβαδόν της εγκάρσιας διατοµής του πυρήνα είναι 85 x 86 mm2.

4.7.1.2. Τυλίγµατα.

Το πρωτεύον τύλιγµα έχει 120 περιελίξεις ενώ το δευτερεύον 60. ∆ιπλά pancake πηνία τα
οποία χρησιµοποιούνται ευρέως στους µετασχηµατιστές υψηλής τάσης χρησιµοποιούνται και
σ’ αυτό το µοντέλο. Κάθε ένα από τα επίπεδα διπλά τυλίγµατα έχει 60 περιελίξεις. Τέσσερα
τυλίγµατα pancake χρησιµοποιούνται για να διαµορφωθούν το πρωτεύον και το δευτερεύον
τύλιγµα. Από τα τέσσερα pancake διπλά τυλίγµατα, τα δύο συνδέονται σε σειρά για να
σχηµατίσουν το πρωτεύον τύλιγµα ενώ τα άλλα δύο συνδέονται παράλληλα για να
σχηµατίσουν το τύλιγµα χαµηλής τάσης και να αποτρέψουν την υποβάθµιση του HTS
τυλίγµατος κατά τη διάρκεια ενός µεγάλου ρεύµατος σφάλµατος.

Το ολικό µήκος του αγωγού ταινίας είναι 120 m. Το µήκος του τυλίγµατος του
πρωτεύοντος και του δευτερεύοντος είναι το ίδιο. Στον πίνακα 4.7 φαίνονται οι κύριες
προδιαγραφές του HTS µετασχηµατιστή που χρησιµοποιήθηκε στους υπολογισµούς µε τη
µέθοδο πεπερασµένων στοιχείων.

Η εικόνα 4.9 δείχνει την εγκάρσια διατοµή του HTS µετασχηµατιστή. Και τα δύο HTS
τυλίγµατα καθώς και ο πυρήνας υποτίθεται ότι βρίσκονται εµβαπτισµένα µέσα λουτρό υγρού
αζώτου για να απλοποιηθεί η δοµή του µετασχηµατιστή.

161
 κεφάλαιο 4

Πίνακας 4.7
Προδιαγραφές του HTS µετασχηµατιστή που χρησιµοποιείται στους υπολογισµούς µε τη µέθοδο των
πεπερασµένων στοιχείων.

Tύπος Μονοφασικός HTS µε ψυκτικό άζωτο

Ισχύς 3 kVA
Τάση (HV/LV) 220 / 110 V
Ρεύµα (HV/LV) 13.6 / 27.3 A
Τύπος πυρήνα Κυψέλη
Εµβαδόν πυρήνα 85 x 86 mm2
Μάζα πυρήνα 34.6 kg
Τύπος τυλιγµάτων ∆ιπλά pancake
Αριθµός διπλών pancake τυλιγµάτων 4
Αριθµός περιελίξεων (ΗV/LV) 120 / 60
Μήκος ταινιών (HV/LV) 60 / 60 m
Υλικό HTS ταινιών BSCCO-2223
Εµβαδόν HTS ταινιών 3.54 x 0.25 mm2
Πυκνότητα ρεύµατος HTS ταινιών 4.52 x103 A /cm2

162
 κεφάλαιο 4

4.7.2. ∆ιευθέτηση των HTS τυλιγµάτων.

4.7.2.1. Μαγνητική επαγωγική αντίσταση και επαγωγική αντίσταση διαρροής.[8]

Σ’ ένα πρακτικό υπεραγώγιµο µετασχηµατιστή ο κρυοστάτης τοποθετείται µεταξύ του

πυρήνα και των HTS τυλιγµάτων. Αυτή η δοµή αυξάνει το κενό αέρος και την επαγωγική
αντίσταση διαρροής µεταξύ του πυρήνα και των τυλιγµάτων. Το πρωτεύον και το δευτερεύον
τύλιγµα διαστρωµατώνονται έτσι, ώστε να ελαχιστοποιούν την επαγωγική αντίσταση
διαρροής.

Θεωρώντας ότι δύο τυλίγµατα συνδέονται σε σειρά για το τύλιγµα υψηλής τάσης και άλλα
δύο παράλληλα για το τύλιγµα χαµηλής τάσης, τότε τέσσερις πιθανές διευθετήσεις είναι
δυνατές. Αυτές είναι: L-H-H-L, H-L-L-H, H-L-H-L, H-H-L-L, όπου Η συµβολίζει την υψηλή
τάση και L την χαµηλή. Για να αποφασίσουµε ποία είναι η καλύτερη διευθέτηση τυλιγµάτων
υπολογίζουµε τη µαγνητική επαγωγική σύνθετη αντίσταση Xm και την επαγωγική αντίσταση
διαρροής XL και στις τέσσερις περιπτώσεις χρησιµοποιώντας τη µέθοδο πεπερασµένων
στοιχείων. Ακόµη πρέπει να αναφέρουµε ότι τα χαρακτηριστικά των περιπτώσεων H-H-L-L
και L-L-H-H είναι τα ίδια.

Η εικόνα 4.10 δείχνει κανονικοποιηµένες τις τιµές της µαγνητικής επαγωγικής αντίστασης
και της επαγωγικής αντίστασης διαρροής γι’ όλες τις διευθετήσεις των τυλιγµάτων. Σαν
ποσότητα αναφοράς τίθεται η Xm και η ΧL στην περίπτωση L-H-H-L.

Παρόλο που η διάταξη H-L-H-L δείχνει να έχει τη µικρότερη Xm, η διαφορά σε σχέση µε
τις άλλες διατάξεις είναι πολύ µικρή. Αντίθετα η XL έχει κάποια πιο σηµαντική διαφορά
ανάµεσα στις διάφορες περιπτώσεις. Η διάταξη H-H-L-L έχει τη µεγαλύτερη XL και η
διαφορά µεταξύ της µεγαλύτερης XL και της µικρότερης είναι περίπου 9%.

163
 κεφάλαιο 4

4.7.2.2. Ρεύµα κυκλοφορίας.

Αν οι επαγωγικές αντιστάσεις διαρροής των δύο πηνίων που συνδέονται παράλληλα δεν
είναι οι ίδιες τότε ένα ρεύµα κυκλοφορίας θα επαχθεί στα δύο πηνία του δευτερεύοντος
τυλίγµατoς. Στην περίπτωση H-L-H-L τα δύο πηνία του δευτερεύοντος τυλίγµατος εκτίθενται
σε διαφορετική µαγνητική ροή. Λαµβάνοντας υπόψη τις Xm, XL, το ρεύµα κυκλοφορίας και
την ηλεκτρική µόνωση µεταξύ του πυρήνα και των τυλιγµάτων επιλέγουµε ως τελική διάταξη
τυλιγµάτων την L-H-H-L.

Η διανοµή της µαγνητικής ροής της διάταξης L-H-H-L σε πλήρες φορτίο παρουσιάζεται
στην εικόνα 4.11. Τα τυλίγµατα της κορυφής και του πάτου συνδέονται παράλληλα ενώ τα
άλλα δύο τυλίγµατα συνδέονται εν σειρά. Το µεγαλύτερο µέρος της µαγνητικής ροής
περιορίζεται στον πυρήνα, αλλά και κάποια ροή διαρροής υπάρχει και στην περιοχή των
πηνίων. Σ’ αυτή την περίπτωση η µέγιστη πυκνότητα ροής στα τυλίγµατα φθάνει τα 65 mT.[8]

4.7.2.3. AC απώλειες.

Οι AC απώλειες είναι ένας σηµαντικός παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη, επειδή όχι
µόνο µειώνουν τη συνολική απόδοση αλλά ελαττώνουν και τα περιθώρια κρυογονικής
σταθερότητας του HTS τυλίγµατος. Στις HTS ταινίες, ένα εξωτερικό µαγνητικό πεδίο
δηµιουργεί τις απώλειες µαγνητισµού και µειώνει την κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος. Οι
απώλειες µαγνητισµού καθώς και η µείωση της κρίσιµης πυκνότητας ρεύµατος εξαρτώνται
πολύ από τη διεύθυνση του AC µαγνητικού πεδίου. Το κάθετο µαγνητικό πεδίο που
εφαρµόζεται στην πλατύτερη επιφάνεια της HTS ταινίας παρουσιάζει το µεγαλύτερο
ενδιαφέρον.

Αν υποθέσουµε πλήρη διείσδυση του πεδίου στην ταινία, τότε οι απώλειες µαγνητισµού
που παράγονται µέσα στην HTS ταινία µπορούν να υπολογιστούν ως εξής:

164
 κεφάλαιο 4

Όπου β =Βm/Bp, Bp= µο Jc α, Βm είναι το πλάτος του εξωτερικού πεδίου και 2α είναι το
πάχος του υπεραγωγού. Η εικόνα 4.12 δείχνει τη διανοµή της πυκνότητας µαγνητικών
απωλειών στο HTS τύλιγµα στην L-H-H-L περίπτωση. Οι απώλειες συγκεντρώνονται στις
επιφάνειες όπου το πρωτεύον και το δευτερεύον βλέπει το ένα το άλλο, επειδή στην περιοχή
αυτή η µαγνητική πυκνότητα ροής είναι µέγιστη.

Μια σύγκριση της µέγιστης πυκνότητας µαγνητικής ροής και των απωλειών µαγνητισµού
παρουσιάζεται στην εικόνα 4.13.

4.7.3. Ανάλυση του HTS µετασχηµατιστή σε µεταβατικό φαινόµενο.

Εδώ θα θεωρήσουµε ένα βραχυκύκλωµα κατά µήκος του τερµατισµού στην πλευρά
φορτίου του µετασχηµατιστή, το οποίο θεωρείται και το πιο σοβαρό. Καθώς συµβαίνει το

165
 κεφάλαιο 4

βραχυκύκλωµα, υπερβολικά µεγάλα ρεύµατα ρέουν δια µέσου των HTS τυλιγµάτων. Κατόπιν
αυτού η αντίσταση του καλύµµατος των HTS τυλιγµάτων αυξάνει. Ο υπολογισµός του
ρεύµατος που διαρρέει το τύλιγµα γίνεται περιοδικά µε την πιο κάτω ακολουθία:

• Υπολογισµός του ρεύµατος του δευτερεύοντος χρησιµοποιώντας την αρχική εξίσωση

τάσης.

• Υπολογισµός της ανύψωσης τάσης χρησιµοποιώντας την εξίσωση θερµικής ισορροπίας.

• Υπολογισµός της αύξησης της αντίστασης χρησιµοποιώντας τη σχέση αντίσταση –

θερµοκρασίας.

• Ξαναϋπολογισµός του ρεύµατος που διαρρέει το δευτερεύον τύλιγµα µε τη νέα

αντίσταση.

Όλοι οι υπολογισµοί έχουν γίνει χρησιµοποιώντας τη δύο διαστάσεων πεπερασµένων

στοιχείων µέθοδο µε προς τα πίσω αντικατάσταση σε κάθε επανάληψη της διαδικασίας.

4.7.3.1. Υπολογισµός ρεύµατος τυλίγµατος.

Το ρεύµα σ’ ένα τύλιγµα του µετασχηµατιστή µπορεί να υπολογιστεί µε την ακόλουθη

αρχική εξίσωση τάσης.

R.i(t) +dΦ/dt = Vmcosωt

Όπου Φ είναι η µαγνητική ροή που διαρρέει το τύλιγµα και Vm είναι το πλάτος της
ονοµαστικής τάσης στο τύλιγµα.

4.7.3.2. Υπολογισµός της θερµοκρασίας και της αντίστασης.

Μετά το σφάλµα, η θερµοκρασία στην HTS ταινία αρχίζει να αυξάνει λόγω της θερµότητας
που µεταφέρεται από το κάλυµµα της. Αυτή η ανύψωση της θερµοκρασίας υπολογίζεται µε
τις πιο κάτω σχέσεις:

Όπου C είναι η ειδική θερµότητα, k η ειδική θερµική αγωγιµότητα και p η ειδική αντίσταση
της HTS ταινίας. Υποθέτοντας ότι έχουµε ικανοποιητική ψύξη σε κάθε στρώµα του
τυλίγµατος τότε η θερµοκρασία στα HTS τυλίγµατα θεωρείται να είναι οµοιογενής. Η εικόνα
4.14 δείχνει την εξάρτηση της ειδικής θερµικής αγωγιµότητας από τη θερµοκρασία.

Χρησιµοποιώντας το νέο υπολογισµό της θερµοκρασίας, η αντίσταση που αντιστοιχεί σ’

αυτή τη νέα θερµοκρασία βρίσκεται από τη σχέση:

R(T) = p(T) λ/Am

166
 κεφάλαιο 4

Όπου λ και Am είναι το µήκος και το εµβαδόν του καλύµµατος του HTS τυλίγµατος
αντίστοιχα.[8]

4.7.3.3. Αποτελέσµατα ανάλυσης.

Ένα τριφασικό βραχυκύκλωµα στην πλευρά φορτίου κατά τη διάρκεια λειτουργίας σε

πλήρες φορτίο θεωρείται να αποτελεί το σφάλµα στη περίπτωση που περιγράφουµε. Το
ρεύµα σφάλµατος αυξάνει απότοµα αµέσως µετά το σφάλµα, όπως φαίνεται στην εικόνα
4.15.

Η καταστολή που προκαλεί το ρεύµα σφάλµατος κάνει το ρεύµα να εκτραπεί από τα HTS
νηµάτια προς το αργυρό κάλυµµα τους. Το ρεύµα καθώς διαρρέει το κάλυµµα παράγει
θερµότητα και αυξάνει την αντίσταση των HTS ταινιών.

Το ρεύµα σφάλµατος το οποίο αρχικά είναι µέχρι και δεκαπλάσιο από το ονοµαστικό
ρεύµα, περιορίζεται σε έξι φορές µεγαλύτερο από το ονοµαστικό µέσα σ’ ένα δευτερόλεπτο.
Μετά από τέσσερα δευτερόλεπτα γίνεται τέσσερις φορές µεγαλύτερο από το ονοµαστικό
167
 κεφάλαιο 4

ρεύµα. Η ταχύτητα µείωσης του ρεύµατος στο δευτερεύον τύλιγµα είναι πολύ µικρή για να
προστατεύσει το HTS τύλιγµα από τα αποτελέσµατα του ρεύµατος σφάλµατος.[8]

Η αλλαγή της θερµοκρασίας στο HTS τύλιγµα φαίνεται στην εικόνα 4.16. Τέσσερα
δευτερόλεπτα µετά το σφάλµα η θερµοκρασία φθάνει στους 267 Κ, ενώ µετά αναµένεται
µόνο µια µικρή αύξηση της θερµοκρασίας.

Η αύξηση της αντίστασης κατά τη διάρκεια του µεταβατικού φαινοµένου φαίνεται στην
εικόνα 4.17. Όταν το ρεύµα σφάλµατος υπερβεί το κρίσιµο ρεύµα του HTS τυλίγµατος, τότε
θεωρείται ότι όλο το ρεύµα εκτοπίζεται προς το αργυρό κάλυµµα. Αυτός είναι ο λόγος για
την απότοµη αύξηση της αντίστασης στα 0.5 sec της διάρκειας του σφάλµατος. Σε τέσσερα
δευτερόλεπτα από τη στιγµή του σφάλµατος η αντίσταση των τυλιγµάτων φθάνει τα 1.45 Ω.

168
 κεφάλαιο 4

4.8. Σύγκριση των HTS µετασχηµατιστών µε τους συµβατικούς.[9]

Πρώτα θα µιλήσουµε για τη βασική µας ανάλυση και τους περιορισµούς της και µετά θα
παρουσιάσουµε τη σύγκριση απωλειών και κόστους κύκλου ζωής για τους συµβατικούς και
HTS µετασχηµατιστές.

4.8.1. Περιγραφή και περιορισµοί της ανάλυσης.

Η σύγκριση των µετασχηµατιστών βασίζεται σε υπάρχοντα δεδοµένα µηχανικά και

οικονοµικά όσο αφορά τους συµβατικούς µετασχηµατιστές και σε δεδοµένα που βασίζονται
σε προηγούµενη πείρα και σε συστήµατα υπό πειραµατικό στάδιο για τους HTS
µετασχηµατιστές. Στη σύγκριση δε συµπεριλαµβάνεται το κόστος τοποθέτησης και
εγκατάστασης των µετασχηµατιστών.

4.8.2. Σύγκριση της ενέργειας απωλειών για τους HTS και τους συµβατικούς
µετασχηµατιστές.

Οι ηλεκτρικές απώλειες στους υπάρχοντες συµβατικούς µετασχηµατιστές είναι πολύ

µικρές. Η απόδοση τους φθάνει τα 99.7%. Παρόλα αυτά οι µετασχηµατιστές έχουν διεισδύσει
τόσο πολύ στο ηλεκτρικό δίκτυο διανοµής και µεταφοράς, ώστε το άθροισµα αυτών των
απωλειών να είναι σηµαντικό και υπολογίζεται να είναι στις ΗΠΑ πάνω από $1
δισεκατοµµύριο ετησίως για κόστος ηλεκτρισµού 5c/kWh. Oι HTS µετασχηµατιστές
αναµένεται να προσφέρουν µεγαλύτερες αποδόσεις από τους συµβατικούς, αλλά η ενέργεια
που χρησιµοποιείται για την ψύξη τους µειώνει την αναµενόµενη εξοικονόµηση. Σ’ αυτή την
ανάλυση θεωρούµε ένα 5 MVA ΗΤS µετασχηµατιστή.

Στους HTS και συµβατικούς µετασχηµατιστές υπάρχουν δύο τύποι απωλειών: Οι απώλειες
αγωγής και οι απώλειες πυρήνα. Οι απώλειες αγωγής λέγονται και απώλειες φορτίου, ενώ οι
απώλειες πυρήνα λέγονται και απώλειες κενού φορτίου. Επιπρόσθετα σ’ αυτές τις απώλειες
οι HTS µετασχηµατιστές έχουν και θερµικές απώλειες επειδή λειτουργούν σε κρυογονικές
θερµοκρασίες και υπάρχει διαρροή θερµότητας δια µέσου της ηλεκτρικής και θερµικής τους
µόνωσης από το εξωτερικό περιβάλλον. Ο πυρήνας του HTS µετασχηµατιστή συνήθως δεν
ψύχεται σε κρυογονική θερµοκρασία έτσι οι απώλειες του δε συµπεριλαµβάνονται στη
θερµότητα που πρέπει να αφαιρέσει cryocooler.

Υπολογίζουµε τις απώλειες πυρήνα µε βάση υπάρχοντα σχέδια και δεδοµένα για τους HTS
και τους συµβατικούς µετασχηµατιστές. Οι απώλειες πυρήνα για των 500 kVA ΗΤS
µετασχηµατιστή ήταν περίπου 2300 W ή 0.46 % της ισχύος του µετασχηµατιστή. Αυτό το
νούµερο είναι από τα µεγαλύτερα που συναντάµε σε απώλειες πυρήνα για συµβατικούς
µετασχηµατιστές υψηλής απόδοσης όπου οι τυπικές απώλειες αυτού του είδους είναι 0.2-
0.5% της ονοµαστικής ισχύος του µετασχηµατιστή. Για παράδειγµα ένας υπάρχων
συµβατικός µετασχηµατιστής 500 kVA έχει 1100 W απώλειες πυρήνα. Οι απώλειες πυρήνα
γι’ ένα 1 MVA συµβατικό µετασχηµατιστή κυµαίνονται από 1100-1700 W, ενώ γι’ ένα HTS
1MVA µετασχηµατιστή οι απώλειες πυρήνα είναι 2300 W. Έτσι χρησιµοποιώντας
υφιστάµενα σχέδια σαν βάση, οι HTS µετασχηµατιστές φαίνεται να έχουν απώλειες πυρήνα
λίγο µεγαλύτερες από τους συµβατικούς της ισοδύναµου ισχύος. Βάση τα πιο πάνω οι
απώλειες πυρήνα ενός 5 MVA HTS µετασχηµατιστή αναµένονται να είναι µεταξύ 7000 W
και 14000 W.[9]

169
 κεφάλαιο 4

Υπολογίζουµε τις απώλειες φορτίου από δεδοµένα των απωλειών σε σύρµατα που
χρησιµοποιούνται για την τύλιξη των πηνίων του µετασχηµατιστή. Για τα καλώδια χαλκού
που χρησιµοποιούνται για µεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας οι απώλειες κυµαίνονται από
15W/kAm ως 40 W/kAm. Άλλοι υπολογίζουν τις ίδιες απώλειες των χάλκινων καλωδίων να
φθάνουν τα 80 W/kAm. Οι AC απώλειες στο BSCCO σύρµα που χρησιµοποιείται για το
τύλιγµα των πηνίων των HTS µετασχηµατιστών υπολογίστηκαν να είναι 0.25 W/kAm. Αυτό
είναι σύµφωνο µε τις 1 W/m ΑC απώλειες ανά φάση για HTS καλώδια ισχύος 3000 Α που
αναφέραµε στο κεφάλαιο 2. Παρόλα αυτά ο στόχος αυτός δεν έχει επιτευχθεί για τα πολλών
χιλιοµέτρων σύρµατα που απαιτούνται για το σχεδιασµό ενός HTS µετασχηµατιστή.

To σχέδιο του HTS µετασχηµατιστή 5 MVA της Waukesha Electric απαιτεί 10-20 km
σύρµατος ανά φάση. Αν το ρεύµα που µεταφέρεται είναι περίπου 100 Α, και οι απώλειες του
σύρµατος έχουν φθάσει το στόχο που περιγράφτηκε στην προηγούµενη παράγραφο για µήκος
όµως 10–20 km, τότε οι απώλειες στα σύρµατα θα είναι 250–500 W. Αυτός ο αριθµός είναι
σύµφωνος µε ένα ανεξάρτητο υπολογισµό που δείχνει ότι ένας 10 MVA HTS
µετασχηµατιστής θα έχει απώλειες φορτίου ~900W.[9]

Οι υπολογισµοί για τις θερµικές απώλειες βασίζονται σε δεδοµένα που αφορούν τη θερµική
διαρροή δια µέσου των µονώσεων και των τερµατισµών από παρουσιάσεις HTS
µετασχηµατιστών. Οι απώλειες από διαρροή θερµότητας στη παρουσίαση του 500 kVA HTS
µετασχηµατιστή που κατασκευάστηκε στην Ιαπωνία, µετρήθηκαν να είναι 51 W,
συµπεριλαµβανοµένου των απωλειών των οδηγών ρεύµατος. Έτσι θεωρούµε 500 W θερµικές
απώλειες διαρροής σαν ένα συντηρητικό υπολογισµό για τον 5 MVA HTS µετασχηµατιστή.

Η ενέργεια που χρησιµοποιείται από τον cryocooler εξαρτάται από τη θερµοκρασία και την
απόδοση του cryocooler. H αναµενόµενη θερµοκρασία λειτουργίας γι’ ένα HTS
µετασχηµατιστή ποικίλει ανάλογα από το σχέδιο του. Η Waukesha Electric έχει δοκιµάσει
ένα 1 MVA HTS µετασχηµατιστή που λειτουργούσε γύρω στους 25Κ. Η ΑΒΒ σχεδίασε ένα
10 MVA HTS µετασχηµατιστή µε θερµοκρασία λειτουργίας 68Κ. Η διαφορά στη
θερµοκρασία λειτουργίας των δύο µετασχηµατιστών οδηγεί σε µία σηµαντική διαφορά στο
υπολογισµό της ενέργειας που καταναλώνει ο cryocooler. Για παράδειγµα, υποθέτοντας ότι ο
cryocooler δουλεύει στο 20% του κύκλου Carnot, τότε ο cryocooler για να ψύχει τον 68 Κ
µετασχηµατιστή απαιτεί 16.9 W ισχύ εισόδου για τη µετακίνηση ενός W φορτίου θερµότητας
στη θερµοκρασία αυτή. Για τον 25Κ µετασχηµατιστή ένας cryocooler που λειτουργεί στο
20% του κύκλου Carnot απαιτεί 54.6 W ισχύ εισόδου για κάθε W φορτίου θερµότητας που
αποµακρύνει.

Εποµένως, οι ολικές απώλειες του 5 MVA HTS µετασχηµατιστή κυµαίνονται από 20 kW-
69 kW ή 0.4% - 1.4% της ονοµαστικής του ισχύος αντίστοιχα. Αντίθετα οι ολικές απώλειες
ενός 5 MVA συµβατικού µετασχηµατιστή είναι περίπου 40 kW ή 0.8% της ονοµαστικής του
ισχύος. Έτσι η θερµοκρασία λειτουργίας του HTS µετασχηµατιστή επηρεάζει πολύ τη
σύγκριση της ενέργειας που καταναλώνει σε σχέση µε τους συµβατικούς.[9]

Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, οι απώλειες του HTS µετασχηµατιστή εξαρτώνται ακόµη
και από την ποσότητα των συρµάτων που χρησιµοποιούνται στα τυλίγµατα του επειδή οι
απώλειες στα σύρµατα δίδονται σε W/m. Στην παράγραφο 4.9 εκφράζεται µία σχέση για τις
απώλειες των HTS και των συµβατικών µετασχηµατιστών που βασίζεται στους όρους
απωλειών που περιγράψαµε νωρίτερα. Η εικόνα 4.18 δείχνει την εξάρτηση των ολικών
απωλειών γι’ ένα 5 MVA HTS µετασχηµατιστή από τις θερµοκρασίες λειτουργίας για δύο
διαφορετικά µήκη συρµάτων, χρησιµοποιώντας τις παραµέτρους που υπολογίστηκαν
νωρίτερα και για απόδοση του cryocooler 20% του κύκλου Carnot.

170
 κεφάλαιο 4

Η εικόνα 4.18 δείχνει ότι ένας 5 MVA HTS µετασχηµατιστής µε 20 km µήκος συρµάτων
για τα τυλίγµατα του που λειτουργεί στους 33 Κ ή ένας µε 10 km µήκος συρµάτων που
λειτουργεί στους 26 Κ έχει τις ίδιες απώλειες µε ένα συµβατικό 5 MVA µετασχηµατιστή.
Έτσι για θερµοκρασίες λειτουργίας πάνω από 33 Κ ή 26 Κ (εξαρτάται από το µήκος των
συρµάτων) ο ΗΤS 5 MVA µετασχηµατιστής µε cryocooler µε απόδοση 20% του κύκλου
Carnot θα έχει µικρότερες απώλειες λειτουργίας απ’ ένα συµβατικό µετασχηµατιστή της ίδιας
ισχύος. Ο HTS 5 /10 MVA µετασχηµατιστής της Waukesha Electric έχει κλειστού κύκλου
σύστηµα ψύξης µε θερµοκρασία λειτουργίας στα τυλίγµατα 43 Κ.[9]

Στην παράγραφο 4.9 φαίνεται µια παραµετρική σχέση µεταξύ της απόδοσης του cryocooler
και της χρησιµοποίησης του µετασχηµατιστή, ώστε ο HTS µετασχηµατιστής να έχει
µικρότερες απώλειες από τον αντίστοιχο συµβατικό. Εδώ η χρησιµοποίηση ορίζεται όπως
στο κεφάλαιο 2 δηλαδή ως το κλάσµα της ονοµαστικής ισχύς στην οποία λειτουργεί ο
µετασχηµατιστής. Η ίδια διαδικασία προσέγγισης χρησιµοποιείται και στην καµπύλη φορτίου
µε αποτέλεσµα να έχουµε µια γραµµική σχέση µεταξύ της χρησιµοποίησης και των απωλειών
φορτίου. Όπως και στην περίπτωση σύγκρισης για καλώδια και αγωγούς, έτσι και εδώ η
διαδικασία προσέγγισης θα είναι καλύτερη για υψηλές τιµές χρησιµοποίησης (π.χ u>0.6). H
εικόνα 4.19 δείχνει καµπύλες οι οποίες ικανοποιούν αυτή την παραµετρική σχέση και έτσι
καθορίζουν τα όρια µεταξύ των τιµών της απόδοσης του cryocooler και της χρησιµοποίησης
για τις οποίες ο HTS µετασχηµατιστής χρησιµοποιεί λιγότερη ενέργεια από ένα συµβατικό
(περιοχή από πάνω των καµπύλων στην εικόνα 4.19.) και για τις οποίες ο HTS
µετασχηµατιστής χρησιµοποιεί περισσότερη ενέργεια από το συµβατικό (περιοχή κάτω από
τις καµπύλες της εικόνας 4.19).[9]

Η εικόνα 4.19 χρησιµοποιεί τις παραµέτρους απωλειών γι’ ένα 5 MVA HTS
µετασχηµατιστή µε µήκος σύρµατος 10 km και 20 km, και µε θερµοκρασίες λειτουργίας 43 Κ
και 68 Κ που αντιστοιχούν στους µετασχηµατιστές που αναφέραµε νωρίτερα. Και στις δύο
περιπτώσεις απαιτούνται υψηλές τιµές χρησιµοποίησης και απόδοση του cryocooler γύρω
στα 20% του κύκλου Carnot, ώστε ο HTS µετασχηµατιστής να έχει λιγότερες απώλειες από
το συµβατικό. Παρόλα αυτά πρέπει να υπενθυµίσουµε ότι η εξοικονόµηση ενέργειας δεν
είναι το µόνο ή το πιο σηµαντικό πλεονέκτηµα των HTS µετασχηµατιστών έναντι των
συµβατικών.

171
 κεφάλαιο 4

Όρια που δείχνουν ότι ένας 5 MVA HTS µετασχηµατιστής µε τιµές χρησιµοποίησης και απόδοσης
cryocooler πάνω από τις καµπύλες χρησιµοποιεί λιγότερη ενέργεια από τον αντίστοιχο συµβατικό
µετασχηµατιστή.

4.8.3. Υπολογισµοί κόστους κύκλου ζωής για τους HTS και τους συµβατικούς
µετασχηµατιστές.

Τώρα θα συγκρίνουµε το κόστος κύκλου ζωής για τα δύο είδη µετασχηµατιστών. Όπως και
στην ανάλυση για τα HTS καλώδια έτσι και εδώ υποθέτουµε προεξοφλητικό επιτόκιο 7%.
Αναµένεται ότι ο HTS µετασχηµατιστής θα έχει µεγαλύτερο κόστος απόκτησης απ’ ένα
συµβατικό, επειδή απαιτεί και cryocooler επιπρόσθετα µε τα άλλα τυπικά µέρη που έχει ένας
µετασχηµατιστής. Έτσι ο HTS µετασχηµατιστής για να παρέχει όφελος στο κόστος κύκλου
ζωής, πρέπει η εξοικονόµηση (η οποία θα εξαρτηθεί και από το κόστος του ηλεκτρισµού) που
προκύπτει από τη µεγαλύτερη απόδοση του έναντι του συµβατικού, να επαρκεί ώστε να
καλυφθεί το µεγαλύτερο κόστος απόκτησης του από το συµβατικό. Στην παράγραφο 4.9
παρουσιάζεται µία σχέση για το κόστος κύκλου ζωής των HTS και συµβατικών
µετασχηµατιστών σε σχέση µε το κόστος απόκτησης τους και το ετήσιο κόστος λειτουργίας
τους από την οποία προκύπτει µία παραµετρική σχέση µεταξύ του κόστους απόκτησης του
HTS µετασχηµατιστή και της απόδοσης του cryocooler, ώστε ο HTS µετασχηµατιστής να
έχει µικρότερο κόστος κύκλου ζωής από το συµβατικό.

Oι εικόνες 4.20 και 4.21 δείχνουν την προεξοφλητική αποπληρωµή για τους HTS
µετασχηµατιστές που χρησιµοποιούν 10 km σύρµα και θερµοκρασία λειτουργίας 68 Κ µε
κόστος cryocooler $100 ανά W φορτίου θερµότητας και µε το κόστος του HTS σύρµατος να
χρησιµοποιείται ως προσέγγιση για τον υπολογισµό του κόστους απόκτησης του ΗΤS
µετασχηµατιστή. Το κόστος απόκτησης γι’ ένα συµβατικό 5 MVA µετασχηµατιστή
κυµαίνεται από $50 000 ως $75 000 (οι εικόνες 4.20 και 4.21 χρησιµοποιούν το µέσο όρο
αυτών, ήτοι $65 000). Όπως και στα HTS καλώδια έτσι και εδώ θεωρούµε το κόστος του
ηλεκτρισµού να κυµαίνεται από 5 c-10 c/kWh.[9]

172
 κεφάλαιο 4

Οι εικόνες 4.20 και 4.21 δείχνουν ακόµη ότι για τις παραµέτρους που υποθέσαµε ($100/W
κόστος cryocooler και 10 km σύρµα) οι ΗΤS µετασχηµατιστές δεν µπορούν να
συναγωνιστούν ικανοποιητικά µε τους συµβατικούς για την παρούσα τιµή του HTS σύρµατος
($200 / kAm). Παρόλα αυτά το κόστος του HTS σύρµατος αναµένεται να φθάσει τα $50
/kAm το 2004. Με αυτό το κόστος HTS σύρµατος και απόδοση cryocooler σαν αυτές που
υπάρχουν σήµερα, οι εικόνες 4.20, 4.21 δείχνουν ότι µια αποπληρωµή σε 5-10 έτη θα είναι
εφικτή. Σηµειώνουµε ακόµη ότι το 10 km HTS σύρµα πρέπει να φθάσει το στόχο των
0.25W/kAm απωλειών αγωγής για να πετύχουµε το πιο πάνω αποτέλεσµα.[9]

Προεξοφλητικός χρόνος αποπληρωµής για έναν 5 MVA HTS µετασχηµατιστή σε σύγκριση µε ένα
συµβατικό, συνάρτηση του κόστους του HTS σύρµατος και της απόδοσης του cryocooler για κόστος
ηλεκτρισµού 5 c/kWh

Προεξοφλητικός χρόνος αποπληρωµής για έναν 5 MVA HTS µετασχηµατιστή σε σύγκριση µε ένα
συµβατικό, συνάρτηση του κόστους του HTS σύρµατος και της απόδοσης του cryocooler για κόστος
ηλεκτρισµού 10 c/kWh

173
 κεφάλαιο 4

4.9. Παραµετρικές σχέσεις για τη σύγκριση της χρήσης ενέργειας και του κόστους
κύκλου ζωής για τους HTS και του συµβατικούς µετασχηµατιστές.[10]

Οι απώλειες σ’ ένα συµβατικό µετασχηµατιστή µπορούν να εκφραστούν όπως στην πιο

κάτω σχέση:
P = c + ω (4.1)

Όπου P είναι η ισχύς απωλειών, c οι απώλειες πυρήνα και ω είναι οι απώλειες

αγωγιµότητας. Ο πυρήνας του HTS µετασχηµατιστή συνήθως λειτουργεί σε θερµοκρασία
περιβάλλοντος ενώ τα τυλίγµατα του διατηρούνται σε κρυογονική θερµοκρασία. Έτσι το
φορτίο θερµότητας που πρέπει να αποµακρύνει ο cryocooler περιλαµβάνει τις απώλειες
αγωγής των πηνίων και τη θερµότητα διαρροής δια µέσου της µόνωσης και των τερµατισµών
αλλά όχι και τις απώλειες πυρήνα. Γι’ αυτό η ισχύς που καταναλώνεται από τον HTS
µετασχηµατιστή µπορεί να εκφραστεί ως:

P = c + ρ (θ + ω) (4.2)

Όπου οι µεταβλητές P, c, ω έχουν την ίδια σηµασία µε τις αντίστοιχες µεταβλητές της
εξίσωσης 4.1 και επιπρόσθετα το ρ είναι ο συντελεστής απόδοσης του cryocooler και θ είναι
οι θερµικές απώλειες. Η µεταβλητή ρ εξαρτάται από τη θερµοκρασία λειτουργίας και την
απόδοση του cryocooler. Oι εξισώσεις 4.1 και 4.2 υποθέτουν ότι ο µετασχηµατιστής δουλεύει
στο µέγιστο της ισχύος του συνεχώς. Παρόλα αυτά η ηλεκτρική ζήτηση ποικίλει κατά τη
διάρκεια της ηµέρας έτσι είναι απαραίτητο να τροποποιήσουµε τις εξισώσεις απωλειών
λαµβάνοντας υπόψη και τη χρησιµοποίηση των µετασχηµατιστών. Κάνοντας το αυτό τότε οι
ολικές απώλειες του HTS µετασχηµατιστή µπορούν να γραφτούν ως εξής:

P = c + ρ (θ + uω) (4.3)

Όπου όλες οι µεταβλητές έχουν την ίδια σηµασία µε τις αντίστοιχες µεταβλητές της
εξίσωσης 4.2 και επιπρόσθετα η µεταβλητή u είναι η χρησιµοποίηση. Παρόµοια η εξίσωση
4.1 για το συµβατικό µετασχηµατιστή µετατρέπεται:

P = c + uω (4.4)

Aν θέσουµε την εξίσωση 4.4 ίση µε την εξίσωση 4.3 παίρνουµε την ακόλουθη παραµετρική
σχέση (4,5) µεταξύ της χρησιµοποίησης και της απόδοσης του cryocooler που καθορίζει πότε
ο HTS µετασχηµατιστής θα καταναλώνει το ίδιο ποσό ισχύος µε το συµβατικό
µετασχηµατιστή:

cc + uωc = cs + (θs + uωs) ρ (4.5)

Όπου όλες οι µεταβλητές έχουν την ίδια σηµασία όπως τις αντίστοιχες των εξισώσεων 4.3
και 4.4 µε το δείκτη c να δηλώνει συµβατικό και το δείκτη s να δηλώνει υπεραγώγιµο
µετασχηµατιστή. Το κόστος κύκλου ζωής ενός µετασχηµατιστή είναι το άθροισµα του
κόστους απόκτησης του και του κόστους ετήσιας λειτουργίας του πολλαπλασιασµένο µε τον
παράγοντα προεξόφλησης που λαµβάνει υπόψη το προεξοφλητικό επιτόκιο και το χρονικό
διάστηµα τοκισµού. Το κόστος κύκλου ζωής του µετασχηµατιστή µπορεί να παρουσιαστεί ως
εξής:
LCC = r + At + 0.0876ε dP (4.6)

Όπου LCC είναι το κόστος κύκλου ζωής, r είναι το κόστος απόκτησης του cryocooler, At
είναι το κόστος απόκτησης του µετασχηµατιστή, το 0.0876 µετατρέπει το κόστος του

174
 κεφάλαιο 4

ηλεκτρισµού από c/ kWh σε κόστος ηλεκτρισµού $/ έτος, το ε είναι το κόστος του

ηλεκτρισµού σε c/ kWh, d είναι ο παράγοντας προεξόφλησης, και Ρ είναι το ποσό της ισχύος
σε kW που δίνεται από την εξίσωση 4.3 ή 4.3. Η εξίσωση 4.6 µπορεί να χρησιµοποιηθεί για
να προκύψει µια παραµετρική σχέση µεταξύ του κόστους απόκτησης του HTS
µετασχηµατιστή, του κόστους και της απόδοσης του cryocooler, και του κόστους του
ηλεκτρισµού, ώστε το κόστος κύκλου ζωής του HTS µετασχηµατιστή να είναι ίσο µε του
συµβατικού. Όταν υπολογίζουµε το κόστος κύκλου ζωής για το συµβατικό µετασχηµατιστή
θέτουµε r = 0 στην εξίσωση 4.6.[10]

Κλείνοντας το κεφάλαιο αυτό, σηµειώνουµε ότι, όπως και στα HTS καλώδια, η
εξοικονόµηση ενέργειας και η µείωση του κόστους κύκλου ζωής δεν είναι οι πιο πιθανοί
παράγοντες που θα οδηγήσουν στη χρησιµοποίηση των HTS µετασχηµατιστών. Η µείωση
του βάρους και του µεγέθους για την ίδια µέγιστη ισχύ καθώς και τα περιβαλλοντικά και
ασφάλειας οφέλη που προσφέρει η λειτουργία σε κρυογονικές θερµοκρασίες µε υγρό άζωτο
(παρά µε εύφλεκτο λάδι) σαν ψυκτικό, µε την ευελιξία εγκατάστασης που προσφέρουν όλα
αυτά, µπορούν κάλλιστα να θεωρηθούν σαν πιο σηµαντικοί παράγοντες από την
εξοικονόµηση ενέργειας και τη µείωση του κόστους ζωής, στην απόφαση να
χρησιµοποιήσουµε ένα HTS µετασχηµατιστή αντί ενός συµβατικού.

4.10 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 4 ου

[1] Chapter 3: Superconducting Transformers –Overview.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/03_05.htm

[2] MR 1531 appa[1] - HTS Transformers.

http://www.rand.org/publications/MR/MR1531/MR1531.appa.pdf

[3] Chapter 3: HTS transformers – Overview.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/03_06.htm

[4] AMSC – HTS transformers.

http://www.amsuper.com/pdf/Trans.pdf

[5] Market penetration - Products & Benefits 2002 Final [1].

http://www.ornl.gov/HTSC/pdf/Products&Benefits2002AdvCpy.pdf

[6] 1-MVA high-temperature Superconducting (HTS) Transformer.

http://www.supraleiternet.de/datenbank/detail/docs/HTS-Transformer.pdf

[7] Chapter 3: HTS Transformer Development in Japan.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/03_07.htm

[8] Performance Evaluation of an HTS Transformer using Finite Element Method.

http://super-em.snu.ac.kr/paper/076_00_01.pdf

[9] MR 1531 Chapter 5.

http://www.rand.org/publications/MR/MR1531/MR1531.ch5.pdf

[10] D. Parametric relationships for comparison of Energy use and Life Cycle Cost of HTS
and conventional transformers.
http://www.rand.org/publications/MR/MR1531/MR1531.appd.pdf

175
 κεφάλαιο 5

5.1. Βελτίωση της ποιότητας ισχύος στο ηλεκτρικό δίκτυο.

Οι υπηρεσίες παροχής ηλεκτρικής ισχύος σήµερα αντιµετωπίζουν νέες πιέσεις που

οφείλονται στο συνδυασµό της αύξησης της ζήτησης φορτίου, στο συναγωνισµό και στις
επίµονες απαιτήσεις των καταναλωτών για βελτίωση της ποιότητας ισχύος και της
αξιοπιστίας.[1]

Από τη φύση τους, τα ηλεκτρικά συστήµατα παροχής ενέργειας σκορπίζονται σε µεγάλες

εκτάσεις και έχουν πολλές συνιστώσες, αφήνοντας έτσι το ηλεκτρικό σύστηµα στον κίνδυνο
των συχνών καταστροφικών προβληµάτων. Τα σφάλµατα µπορεί να είναι φάση µε γη, φάση
µε φάση, τριφασικά ή ένας συνδυασµός των πιο πάνω. Τα µεγάλα ποσά ρεύµατος που ρέουν
από το σφάλµα αντλούνται από τις διάφορες πηγές του συστήµατος και δηµιουργούν µια
πτώση τάσης κατά µήκος της διαδροµής του σφάλµατος µειώνοντας έτσι την τάση του
συστήµατος στην περιοχή του σφάλµατος. Ακόµη και τα σφάλµατα που δε δηµιουργούν
ολική διακοπή ρεύµατος σ’ ένα βιοµηχανικό φορτίο, αλλά µόνο βύθιση της τάσης, µπορούν
να επηρεάσουν σε µια µεγάλη περιοχή του ηλεκτρικού δικτύου διάφορα εργοστάσια και
βιοµηχανίες.

Γενικά το ηλεκτρικό δίκτυο υπόκειται στα πιο κάτω είδη προβληµάτων:[1]

• Αστάθεια τάσης – Ανεξέλεγκτη γρήγορη ή αργή κατάρρευση της τάσης του συστήµατος.
Προβλήµατα σταθερότητας της τάσης µπορεί να προκληθούν από ξαφνική απώλεια της
παραγωγής ή της µεταφοράς ισχύος και µπορεί να έχει ως αποτέλεσµα την κατάρρευση
της τάσης, την απώλεια φορτίου και τελικά blackout.

• Χαµηλή τάση δικτύου - Η τάση στάσιµης κατάστασης ισορροπίας είναι κάτω από τα
καθιερωµένα αποδεκτά κριτήρια.

• Περιορισµοί στη µεταφορά ισχύος – Περιορισµένη ικανότητα για αξιόπιστη εισαγωγή,

εξαγωγή και µεταφορά ισχύος.

• Σύστηµα διαστρωµάτωσης πυκνωτών – Η ξαφνική αλλαγή της στάθµης των πυκνωτών

αυξάνει ή µειώνει την τάσης του συστήµατος. Με το να προσθέτουµε ή να αφαιρούµε
πυκνωτές στο ηλεκτρικό δίκτυο προκαλούµε στιγµιαίες µεταβολές στην τάση του
συστήµατος που µπορούν να προκαλέσουν βλάβες στα συστήµατα ελέγχου των
καταναλωτών.

Για να διατηρήσουν τα εργοστάσια τους σε λειτουργία κατά τη διάρκεια σφαλµάτων οι

κατασκευαστές έχουν εγκαταστήσει ακριβά εφεδρικά συστήµατα ισχύος. Αλλά αυτά τα
συστήµατα από µόνα τους δεν µπορούν να τους προστατεύσουν από τα ποικίλα προβλήµατα
στην ποιότητα ισχύος τα οποία συµβαίνουν συχνά λόγω διάφορων ανωµαλιών στο δίκτυο
που δηµιουργούνται από εσωτερικούς παράγοντες (χειρισµούς) ή εξωτερικούς (π.χ.
κεραυνούς).

Πολλές βιοµηχανίες για να αυξήσουν την παραγωγή τους ώστε να γίνουν πιο
ανταγωνιστικές έχουν αγοράσει καινούριο και υπερσύγχρονο εξοπλισµό. ∆υστυχώς όµως ο
εξοπλισµός αυτός είναι πολύ ευαίσθητος ακόµη και σε πολύ µικρές διακυµάνσεις της τάσης
(οι σηµερινές συσκευές που ελέγχονται από υπολογιστές µπορεί να αποτύχουν ακόµη και για
διαταραχή της ισχύος για µερικά ms). Σύµφωνα µε τα Sandia National Laboratories οι
διαταραχές τις ισχύος κοστίζουν στη βιοµηχανία των ΗΠΑ $150 δισεκατοµµύρια ετησίως µε
τα $114 δισεκατοµµύρια να οφείλονται στις διακυµάνσεις της τάσης.[2]

177
 κεφάλαιο 5

Τα συµπτώµατα της φτωχής ποιότητας ισχύος είναι:

• Σταµατούν οι ρυθµιστές ισχύος.

• Καίγονται οι ασφάλειες.
• Τρεµοπαίξιµο των φώτων.
• Επιβράδυνση των κινητήρων.
• Σταµατούν τα συστήµατα ελέγχου.

Για τη βελτίωση της ποιότητας της ισχύος του ηλεκτρικού δικτύου µε υπεραγώγιµα
στοιχεία έχουν αναπτυχθεί οι πιο κάτω συσκευές:

• Μηχανές SuperVAR που είναι ειδικά σχεδιασµένες για συνεχή στάσιµης κατάστασης
υποστήριξη τάσης καθώς και για εφεδρική υποστήριξη σε µεταβατικά προβλήµατα (για
τις µηχανές αυτές έχουµε αναφερθεί στο κεφάλαιο 3).

• Συσκευές αποθήκευσης ενέργειας Flywheel. Οι συσκευές αυτές µετατρέπουν την

ηλεκτρική ενέργεια σε κινητική και την αποθηκεύουν µέχρι την επαναφορά της σαν
ηλεκτρική ενέργεια.

• Συστήµατα SMES (Superconductor Magnetic Energy Storage) και D-SMES (Distributed

SMES). Είναι συσκευές που αποθηκεύουν ηλεκτρική ενέργεια σ’ ένα υπεραγώγιµο
µαγνήτη και να την δίνουν στο δίκτυο όποτε χρειαστεί. Τα D-SMES µπορούν να
παράγουν και άεργη ισχύ µε µετατροπείς ισχύος PowerModule.

• ΗΤS Fault Current Limiter/Controler (Περιοριστής ρεύµατος σφάλµατος). Έχουν

στόχο να µειώσουν τα σφάλµατα ρεύµατος που δηµιουργούνται στο ηλεκτρικό δίκτυο.

5.2 Συσκευές αποθήκευσης ενέργειας Flywheel.

H ζήτηση ηλεκτρικής ισχύος αυξάνει σταθερά και καθώς αυξάνει, το χάσµα µεταξύ της
ζήτησης ισχύος τη µέρα και τη νύκτα µεγαλώνει. Αφού η ισχύς παραγωγής πρέπει να αυξηθεί
για να φτάσει τη ζήτηση, τότε πρέπει να κατασκευαστούν νέοι σταθµοί παραγωγής
ηλεκτρικής ισχύος και νέα υποδοµή µεταφοράς και διανοµής ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι
λόγω της διαφοράς στη ζήτηση ηµέρας και νύκτας το µεγαλύτερο µέρος της υποδοµής αυτής
υπολειτουργεί κατά το µεγαλύτερο διάστηµα του εικοσιτετραώρου. Η πιο επιθυµητή λύση
είναι η ισοστάθµιση του ηµερήσιου φορτίου, ώστε όλο το εικοσιτετράωρο να έχουµε την ίδια
ισχύ ζήτησης. Αυτό µπορεί να γίνει µ’ ένα µηχανισµό που αποθηκεύει ενέργεια κατά την
περίοδο της νύκτας και που θα την επιστρέφει στο δίκτυο την ηµέρα. Αυτή η ιδέα
παρουσιάζεται στην εικόνα 5.1.[3]

Σε µερικές χώρες του κόσµου η ισοστάθµιση φορτίου πετυχαίνεται µε υδροαντλητικούς

σταθµούς ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτοί οι σταθµοί έχουν δύο δεξαµενές ή λίµνες που είναι σε
διαφορετικό υψοµετρικό επίπεδο και συνδέονται µε µια µηχανή που µπορεί να λειτουργεί
σαν αντλία και σαν γεννήτρια. Κατά την διάρκεια της νύκτας, νερό αντλείται από τη
χαµηλότερη λίµνη στην υψηλότερη. Αντίθετα την ηµέρα το νερό κατεβαίνει από την
υψηλότερη λίµνη στη χαµηλότερη και µέσο της γεννήτριας παράγει ηλεκτρική ισχύ. Η ολική
απόδοση αυτών των συστηµάτων φθάνει τα 80%, αλλά η εφαρµογή τους εξαρτάται από τη
γεωγραφία της περιοχής και από την αφθονία νερού πράγµα που κάνει την εφαρµογή τους
αδύνατη σε πολλές χώρες. Έτσι για να αντιµετωπιστεί το πρόβληµα αυτό πρέπει να βρεθεί
µια άλλη ικανοποιητική λύση.[3]

178
 κεφάλαιο 5

Για να επιλυθεί το πρόβληµα αυτό έχουν προωθηθεί δύο κύριοι τρόποι. Ο ένας είναι µε τη
χρησιµοποίηση των SMES (θα µιλήσουµε γι’ αυτό σ’ άλλη παράγραφο) και ο άλλος είναι µε
το HTS Flywheel.

Tα ΗΤS Flywheel συστήµατα µπορούν να αυξήσουν την απόδοση του ηλεκτρικού δικτύου.
Το Flywheel σαν συσκευή αποθήκευσης ενέργειας µπορεί να µετατρέπει την ηλεκτρική
ενέργεια σε κινητική δια µέσου ενός κινητήρα, να αποθηκεύει την ενέργεια αυτή µε την
περιστροφή του σφονδύλου (flywheel) και να επαναµετατρέπει την κινητική ενέργεια σε
ηλεκτρική µέσο µιας γεννήτριας όταν χρειάζεται. Στην εικόνα 5.2 φαίνεται η βασική ιδέα
λειτουργίας του συστήµατος Flywheel.

Η κινητική ενέργεια που αποθηκεύει το σύστηµα Flywheel δίνεται από την πιο κάτω σχέση:

Εkinetic = 1/2*I*w2

Όπου το Εkinetic είναι η κινητική ενέργεια, Ι η ροπή αδράνειας του σφονδύλου και w η
κυκλική του ταχύτητα (rpm). H ροπή αδράνειας του σφονδύλου ισούται µε I = k*M*R2
(M=µάζα, R=ακτίνα), k = σταθερά αδράνειας (εξαρτάται από το σχήµα του σφονδύλου).

Η πρωταρχική εφαρµογή της τεχνολογίας Flywheel είναι η ισοστάθµιση του φορτίου. Τα

Flywheel µπορούν ακόµη να αποτρέψουν τις στιγµιαίες αλλαγές της τάσης και της
συχνότητας καθώς και παρενοχλήσεις ισχύος µεγάλης χρονικής διάρκειας. Τα Flywheel
µπορούν επίσης για να εξοµαλύνουν τις διακυµάνσεις λόγω της µεταβολής της ισχύος,

179
 κεφάλαιο 5

πράγµα που επιτρέπει στους σταθµούς παραγωγής ενέργειας να λειτουργούν πιο οικονοµικά.
Γι’ αυτό το είδος εφαρµογών έχουν γίνει διάφορες εργασίες για την ανάπτυξη ενός Flywheel
µε 3 kW κινητήρα /γεννήτρια και HTS έδρανα βελτιωµένα για χαµηλή κατανάλωση ισχύος.[4]

Η δεύτερη χρήση των HTS Flywheel συστηµάτων εστιάζεται σε εφαρµογές UPS, που
παρέχουν για µικρό χρονικό διάστηµα ισχύ στο δίκτυο σε περίπτωση αποτυχίας του
τελευταίου. Εργασίες γι’ αυτού του τύπου εφαρµογές περιλαµβάνουν την κατασκευή πιο
ανθεκτικών HTS εδράνων σε σχέση µε την πρωταρχική εφαρµογή των Flywheel και µία
µηχανή κινητήρα / γεννήτρια µεγάλης ισχύος (~100 kW), για να έχει τη δυνατότητα να
παρέχει την αποθηκευµένη ενέργεια για χρονικό διάστηµα 5 ως 10 λεπτά.[4]

Οι UPS εφαρµογές των συστηµάτων Flywheel έχουν τη δυνατότητα να σώσουν τις

υπηρεσίες ηλεκτρισµού και τους καταναλωτές από ζηµιές εκατοµµυρίων δολαρίων. Μία
έρευνα από την Pacific Gas & Electric έδειξε ότι 2% των µεγάλων βιοµηχανικών
καταναλωτών έχουν απώλειες πέραν του $1,000,000 σε κάθε διαταραχή της ισχύος. Τα
συστήµατα Flywheel µπορούν να µειώσουν δραστικά ή και εξολοκλήρου αυτού του είδους
προβλήµατα µε το να παρέχουν σταθερή και υψηλής ποιότητας ισχύ στους καταναλωτές.[4]

Τα Flywheel συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας δεν είναι µια καινούρια τεχνολογία. Κατά
ακρίβεια χρησιµοποιείται πολύ στη βιοµηχανία σαν πρέσα µε κοπτικό εργαλείο και σαν
υψηλού πεδίου µαγνήτες παλµών. Η πυκνότητα αποθηκευµένης ενέργειας του εκφράζεται
συνήθως σε Wh/kg και ήταν σχετικά µικρή. Επιπρόσθετα η πρακτική εφαρµογή του
περιορίστηκε σε εφαρµογές όπου ο χρόνος κατακράτησης της ενέργειας είναι µικρός, λόγω
των υπερβολικών απωλειών περιστροφής που προκαλούνται από τα έδρανα και από την
τριβή µε τον αέρα.[3]

Οι περισσότεροι σφόνδυλοι (flywheel) που βρίσκονται στο εµπόριο φτιάχνονται από

µέταλλο και περιστρέφονται σε σχετικά χαµηλές ταχύτητες για να διατηρήσουν τις µηχανικές
ροπές στον τροχό σε λογικά όρια. Αφού η αποθηκευµένη ενέργεια είναι ανάλογη µε τη µάζα
του σφονδύλου αλλά και ανάλογη µε το τετράγωνο της περιστροφικής του ταχύτητας, τότε µε
την αύξηση της περιστροφικής του ταχύτητας έχουµε µεγάλη αύξηση στην πυκνότητα
ενέργειας που µπορεί να αποθηκεύει. Έτσι οι σφόνδυλοι τελευταίας τεχνολογίας φτιάχνονται
από ενισχυµένα πλαστικά (fiber – reinforced plastics, FRP) αντί από µέταλλο. Στον πίνακα
5.1 φαίνονται τα χαρακτηριστικά διαφόρων υλικών που µπορεί να κατασκευαστεί ο
σφόνδυλος.

Πίνακας 5.1
Υλικό Πυκνότητα, ρ [kg/m3] Ειδική αντοχή σ [MNm/kg]
Χάλυβας 7800 0.22
Κράµα αλουµινίου 2700 0.22
Τιτάνιο 4500 0.27
Πολυµερές ενισχυµένο µε 2000 0.80
υαλοϊνες
Πολυµερές ενισχυµένο µε 1500 1.60
ανθρακοϊνες

Τα FRP µπορούν να κατασκευαστούν, ώστε να έχουν µεγάλη µηχανική αντοχή κατά την
ακτινική διεύθυνση πράγµα που επιτρέπει τη λειτουργία σε πολύ υψηλές ταχύτητες.
Επιπρόσθετα µπορούν να σχεδιαστούν, ώστε να σπάζουν σε πολύ µικρά κοµµάτια στην
περίπτωση αποτυχίας τους. Αυτό µειώνει το µέγεθος του δοχείου που περιβάλλει όλο το
σύστηµα Flywheel και ακόµη του επιτρέπει να τοποθετηθεί πάνω από το έδαφος (για λόγους
ασφάλειας τα συστήµατα Flywheel από µέταλλο τοποθετούσαν τον σφόνδυλο υπόγεια). Ένα
επιπλέον πλεονέκτηµα της χρησιµοποίησης των FRP είναι, ότι ο σφόνδυλος γίνεται
180
 κεφάλαιο 5

ελαφρύτερος απ’ ότι αν ήταν κατασκευασµένος από µέταλλο, πράγµα το οποίο ευκολύνει το
σχεδιασµό των HTS εδράνων.[3]

O κύριος παράγοντας ο οποίος εµποδίζει την εφαρµογή των Flywheel για αποθήκευση
ενέργειας για µεγάλο χρονικό διάστηµα είναι οι απώλειες στα έδρανα. Οποιοδήποτε µηχανικό
έδρανο θα έρχεται σε επαφή µεταξύ των σταθερών και περιστρεφόµενων µερών και θα έχει
αρκετές απώλειες, ώστε να κάνει το εν λόγω σύστηµα αντιοικονοµικό (Higasa 1994). Μια
λύση στο πρόβληµα αυτό είναι να χρησιµοποιήσουµε ενεργά µαγνητικά έδρανα τα οποία δεν
έρχονται σε µηχανική επαφή µε το περιστρεφόµενο µέρος και αποτελούνται από συµβατικούς
ηλεκτροµαγνήτες χαλκού. Οι απώλειες περιστροφής ενός τέτοιου εδράνου είναι το 1-10 %
των απωλειών του µηχανικού εδράνου κάτω από τις ίδιες συνθήκες λειτουργίας. Παρόλα
αυτά το πρόβληµα είναι ότι το µαγνητικό έδρανο από µόνο του καταναλώνει ισχύ, που
µετατρέπεται σαν θερµότητα στους ηλεκτροµαγνήτες χαλκού, έτσι η κατανάλωση ισχύος στα
έδρανα και στο σύστηµα ψύξης τους πρέπει να συµπεριληφθούν στον υπολογισµό για την
ολική απόδοση του συστήµατος. Ένα συνήθη µαγνητικό συµβατικό έδρανο καταναλώνει
µερικά Watts για κάθε κιλό του βάρους του σφονδύλου και εξαρτάται επιπλέον από τη δοµή
του εδράνου και το σύστηµα ελέγχου. Οι απώλειες αυτές είναι αρκετές για να κάνουν το
σύστηµα που χρησιµοποιεί ηλεκτροµαγνήτες χαλκού αντιοικονοµικό. Αντίθετα έδρανα µε
υπεραγώγιµους µαγνήτες έχουν παρουσιάσει απώλειες 10-2 ως 10-3 W/kg για ρότορα 2000
rpm. Αυτό µεταφράζεται µε το να έχει ολική απόδοση 84 % για το διάστηµα µιας ηµέρας
συµπεριλαµβανοµένου της φόρτισης και της εκφόρτισης, πράγµα το οποίο είναι αποδεκτό.[3]

Οι εικόνες 5.3 και 5.6 δείχνουν τη βασική λειτουργία του Flywheel και του HTS εδράνου.
Στην εικόνα 5.4 βλέπουµε τη δοµή του δακτυλίου YBCO ενώ στην 5.5 το δακτύλιο του
µόνιµου µαγνήτη. Ο σφόνδυλος είναι σε θερµοκρασία δωµατίου και έχει στη χαµηλότερη του
επιφάνεια ένα δακτύλιο από µόνιµο µαγνήτη ο οποίος στηρίζεται πάνω από το υπεραγώγιµο
τµήµα του εδράνου που αποτελείται από σβόλους YBCO. To YBCO διατηρείται στους 77 Κ
µε εξωτερική τροφοδοσία από υγρό άζωτο. Το YBCO παγιδεύει τη µαγνητική ροή που
παράγει ο µόνιµος µαγνήτης και καθώς δεν υπερβαίνουµε τη δύναµη του YBCO που
παγιδεύει το µαγνητικό πεδίο, τότε τα έδρανα παράγουν δυνάµεις επαναφοράς για να
εκµηδενίσουν οποιαδήποτε σχετική κίνηση του µόνιµου µαγνήτη και του υπεραγωγού. Έτσι
τα έδρανα είναι απολύτως παθητικά και δεν απαιτούν την πολύπλοκη ανάδραση και τα
συστήµατα ελέγχου που χρειάζονται τα συµβατικά µαγνητικά έδρανα.

181
 κεφάλαιο 5

Τα σηµεία όπου εστιάζεται η ανάπτυξη των υπεραγώγιµων εδράνων είναι:[3]

• Στην αύξηση της δύναµης του YBCO που παγιδεύει το µαγνητικό πεδίου, ώστε να
αυξηθεί η µάζα του σφονδύλου που µπορεί να στηριχθεί.

• Βελτίωση του σχεδίου του µαγνητικού εδράνου για να µειωθούν οι διαταραχές του
µαγνητικού πεδίου που βλέπει ο υπεραγωγός όταν ο σφόνδυλος περιστρέφεται (τέτοιες
διαταραχές οδηγούν σε απώλειες στον υπεραγωγό και σε τριβές στο έδρανο).

Το κλειδί για να έχουµε ένα σταθερό υπεραγώγιµο έδρανο είναι µια ισχυρή ανταπόκριση
του ψυχρού υπεραγωγού στις αλλαγές της µορφής του πεδίου του περιστρεφόµενου µόνιµου
µαγνήτη που τοποθετείται πάνω από τον υπεραγωγό. Η περιστροφική κίνηση του σφονδύλου
επιτρέπεται και έχει πολύ µικρή τριβή επειδή η όλη συναρµολόγηση του µαγνητικού
κυκλώµατος παρέχει µια περιφερειακή και συµµετρική µορφή µαγνητικού πεδίου. Μόνο όταν
ο σφόνδυλος φύγει από το κέντρο περιστροφής του θα παραχθούν δυνάµεις επαναφοράς από
τα ρεύµατα που ρέουν στον ΗΤS δακτύλιο.[3]

Το σύστηµα Flywheel τοποθετείται σ’ ένα θάλαµο κενού που άλλοτε περιλαµβάνει αντλία
κενού ή είναι ερµητικά σφραγισµένο, ώστε να µειώνει τις απώλειες τριβής. Στην εικόνα 5.7
φαίνεται ένας τέτοιος θάλαµος που χρησιµοποιείται για δοκιµή σφονδύλου για Flywheel
10kWh.

182
 κεφάλαιο 5

5.2.1. Τεχνικά χαρακτηριστικά του Flywheel.

Στον πυρήνα του το Flywheel σύστηµα αποθήκευσης ενέργειας αποτελείται απ’ ένα
περιστρεφόµενο σφόνδυλο και µία µηχανή κινητήρα / γεννήτριας. Ο περιστρεφόµενος
σφόνδυλος συνδέεται µε το ρότορα του κινητήρα / γεννήτριας για να επιτρέπει τη µετατροπή
της ηλεκτρικής ενέργειας σε µηχανική και το αντίστροφο. Στην εικόνα 5.8 φαίνεται η τοµή
ενός HTS συστήµατος Flywheel 10 kWh.

O κινητήρας / γεννήτρια λειτουργεί σαν κινητήρας όταν αποθηκεύει την ηλεκτρική

ενέργεια υπό τη µορφή κινητικής ενέργειας στο σφόνδυλο και σαν γεννήτρια όταν µετατρέπει
την κινητική ενέργεια του σφονδύλου σε ηλεκτρική. Όταν λειτουργεί ο κινητήρας τότε το
σύστηµα Flywheel τραβά ρεύµα από το δίκτυο. Το ρεύµα αυτό πρέπει να είναι Ac και η
συχνότητα του εξαρτάται από την ταχύτητα του σφονδύλου. Αντίθετα όταν λειτουργεί η
183
 κεφάλαιο 5

γεννήτρια ρέει ρεύµα από το σύστηµα Flywheel προς το δίκτυο. Το ρεύµα αυτό είναι Ac µε
συχνότητα που εξαρτάται από την ταχύτητα περιστροφής του σφονδύλου.[6]

Έτσι λοιπόν η συχνότητα του ρεύµατος που ρέει προς ή από το σύστηµα Flywheel ποικίλει
ανάλογα µε την ταχύτητα περιστροφής του σφονδύλου. Αυτό σηµαίνει, ότι γενικά η
συχνότητα του ρεύµατος που ρέει στο Flywheel θα είναι διαφορετική από τη συχνότητα που
µπορεί να παρέχει ή χρειάζεται ο εξοπλισµός ισχύος του χρήστη. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα
να χρειάζονται ηλεκτρονικά ισχύος, για να αλλάζουν τη συχνότητα του ρεύµατος σε µια
επιθυµητή τιµή.[6]

Μια εναλλακτική λύση αντί των ηλεκτρονικών ισχύος είναι η τοποθέτηση µηχανών µε
πολλαπλούς πόλους (written-pole–motor) στις οποίες ο αριθµός των πόλων µπορεί να αλλάζει
πολλές φορές το δευτερόλεπτο, και όταν φθάσει τις στροφές που επιθυµούµε λειτουργεί σαν
σύγχρονη µηχανή. Έτσι µπορεί να παρέχει συχνότητα ανεξάρτητη από την ταχύτητα
περιστροφής του σφονδύλου. Παρόλα αυτά η µέγιστη ταχύτητα λειτουργίας των µηχανών
αυτών στα 60 Hz είναι 3600 rpm, έτσι για συστήµατα Flywheel που έχουν ταχύτητες πολύ
µεγάλες (π.χ >10,000 rpm) η χρήση των ηλεκτρονικών ισχύος είναι απαραίτητη.[6]

Τα ΗΤS Flywheel συστήµατα χρησιµοποιούν HTS µαγνητικά έδρανα για να µειώσουν τις
απώλειες τριβών. Η αστάθεια στα µαγνητικά έδρανα είναι αποτέλεσµα των δυνάµεων
περιστροφής που ασκούνται σ’ αυτά. Στην κατάσταση ισορροπίας οι δυνάµεις που ασκούνται
σ’ ένα αντικείµενο είναι µηδενικές. Επιπρόσθετα, στην κατάσταση ισορροπίας το αντικείµενο
έχει την ελάχιστη του ενέργεια. Επειδή λοιπόν η ενέργεια σε οποιαδήποτε θέση γύρω από τη
θέση ισορροπίας είναι µεγαλύτερη απ’ αυτή, αν µεταθέσουµε ένα αντικείµενο από τη θέση
ισορροπίας του, τότε αυτό θα ασκήσει µια δύναµη για επαναφορά του στην αρχική του θέση.
Αυτό φαίνεται στην εικόνα 5.9 η οποία δείχνει τη δυναµική ενέργεια κατά µήκος της
κατακόρυφης διεύθυνσης σαν συνάρτηση της θέσης στην οριζόντια διεύθυνση µέσα σ’ ένα
πεδίο όπου µπορεί να υπάρξει θέση σταθερής ισορροπίας. Ένα αντικείµενο µέσα σ’ αυτό το
πεδίο θα πέσει στο βυθό αυτού του χωνιού και θα µείνει εκεί.

Σύµφωνα µε το θεώρηµα του Earnshaw µία κατάσταση σταθερής ισορροπίας δεν µπορεί να
επιτευχθεί σ’ ένα στατικό µαγνητικό πεδίο. Αυτό είναι επακόλουθο µίας θεµελιώδους
ιδιότητας του µαγνητισµού, ότι δηλαδή οι µαγνήτες πάντα αποτελούνται από αντίθετους
πόλους (δεν υπάρχουν µαγνήτες µε ένα πόλο). Η δυναµική ενέργεια ενός τέτοιου σχεδιασµού
στατικού µαγνητικού πεδίου περιγράφεται µε τη µορφή «σέλας», η οποία δείχνει ότι δεν
184
 κεφάλαιο 5

υπάρχει τοπικό ελάχιστο της ενέργειας. Η κατάσταση αυτή παρουσιάζεται στην εικόνα 5.10.
Ένα αντικείµενο δε θα βρίσκεται σε κατάσταση ισορροπίας σε κανένα σηµείο του δυναµικού
πεδίου ενέργειας της εικόνας 5.10.[6]

Σαν συνέπεια του θεωρήµατος του Earnshaw, οποιαδήποτε συσκευή που χρησιµοποιείται
για να σταθεροποιήσει σ’ ένα χώρο ένα σχηµατισµό από µαγνήτες (µε εξαίρεση τα
διαµαγνητικά υλικά) απαιτεί ενέργεια. Σήµερα υπάρχουν δύο τύποι µαγνητικών εδράνων: τα
ενεργητικά και τα παθητικά.

Τα ενεργητικά µαγνητικά έδρανα βασίζονται πάνω σε αισθητήρες για να προσδιορίσουν τη

θέση του ρότορα. Ακολούθως αυτή η πληροφορία χρησιµοποιείται για να τροφοδοτηθούν µε
ρεύµα οι µηχανισµοί κίνησης για να µετακινήσουν το ρότορα αν χρειάζεται. Αντίθετα τα
παθητικά µαγνητικά έδρανα δεν απαιτούν τη χρήση αισθητήρων. Αντί αυτού ο
περιστρεφόµενος ρότορας επάγει ρεύµατα στα επαγωγικά στοιχεία που τον περιτριγυρίζουν.
Αυτά τα ρεύµατα χρησιµοποιούνται για να ρυθµίσουν τη θέση του ρότορα δηµιουργώντας
ένα εξωτερικό µαγνητικό πεδίο. Τα συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας Flywheel που είναι
σήµερα στο εµπόριο βασίζονται πάνω σε ενεργά µαγνητικά έδρανα. Τα Flywheel που
βασίζονται πάνω σε παθητικά µαγνητικά έδρανα είναι ακόµη υπό ανάπτυξη.[6]

Όµως το θεώρηµα του Earnshaw δεν εφαρµόζεται στα διαµαγνητικά υλικά. Στην παρουσία
ενός εξωτερικού µαγνητικού πεδίου, το διαµαγνητικό υλικό δηµιουργεί µαγνητικά δίπολα
που αντικρούουν το πεδίο αυτό και αυτό έχει ως συνέπεια το διαµαγνητικό υλικό να
απωθείται από το εξωτερικό µαγνητικό πεδίο. Η δύναµη που απωθεί το διαµαγνητικό υλικό
εξαρτάται από τη δύναµη του εξωτερικού πεδίου που εφαρµόζεται. Αυτή η ιδιότητα έχει
χρησιµοποιηθεί για να κάνει τα αντικείµενα να αιωρούνται αλλά συνήθως αυτό απαιτεί
µεγάλα πεδία για να µας είναι χρήσιµο.

Οι υπεραγωγοί είναι τέλεια διαµαγνητικά υλικά τα οποία απωθούν το µαγνητικό πεδίο που
εφαρµόζεται σ’ αυτά λόγω του φαινοµένου Μeisser. Έτσι ένα Flywheel που χρησιµοποιεί
HTS έδρανα δε χρειάζεται τη σταθεροποίηση του ρότορα από εξωτερικά κυκλώµατα. Τα
HTS έδρανα διατηρούν τη θέση του ρότορα σε σχέση µε ένα εξωτερικό πεδίο. Επειδή λοιπόν
το σύστηµα ανάδρασης δεν απαιτείται πια για να σταθεροποιεί το ρότορα ο σχεδιασµός ενός
HTS µαγνητικού εδράνου είναι σχετικά απλός σε σχέση µε τα ενεργά µαγνητικά έδρανα.[6]

185
 κεφάλαιο 5

5.2.2. Στοιχεία για ΗΤS Flywheel 300 Wh/10 kW.

Εδώ θα παρουσιάσουµε την εργασία που έγινε πάνω σ’ ένα σύστηµα Flywheel µε HTS
µαγνητικά έδρανα, το οποίο κατασκευάστηκε, και δοκιµάστηκε σ’ ένα ειδικά
κατασκευασµένο περιβάλλον.

5.2.2.1. Σχέδιο σύλληψης του συστήµατος Flywheel.

Με βάση την πείρα που έχουµε µέχρι τώρα για τα υπεραγώγιµα έδρανα, έχει
κατασκευαστεί ένα ολοκληρωµένο σύστηµα Flywheel, το οποίο είναι ειδικά κατασκευασµένο
για τη σταθερή αποθήκευση ενέργειας για σχετικά µεγάλα χρονικά διαστήµατα. Το σύστηµα
αυτό αποτελείται από δύο µονάδες ΗΤS εδράνων, δύο σφονδύλους και τη µονάδα κινητήρα /
γεννήτριας συµπεριλαµβανοµένου και ενός µετατροπέα ισχύος. Τα κύρια δεδοµένα αυτής της
συσκευής είναι:

• Μέγιστη ικανότητα αποθήκευσης ισχύος, Ε = 300 Wh στις n =50,000 rpm.

• Μέγιστη ισχύς, P = 10 kW.

• Ολικό βάρος ρότορα (2 σφόνδυλοι και ο ρότορας του κινητήρα / γεννήτριας), m = 10 kg

O κύριος στόχος αυτού του συστήµατος Flywheel είναι να µειωθούν οι απώλειες σε

αναµονή (standby), βελτιώνοντας έτσι την ολική απόδοση, ειδικά όταν πρόκειται να
αποθηκεύσουµε την ενέργεια για µεγάλα χρονικά διαστήµατα. Το σχέδιο του συστήµατος
Flywheel φαίνεται στην εικόνα 5.12. Για να µειωθούν οι απώλειες τριβής λόγω αέρα καθώς
και οι θερµικές απώλειες το σύστηµα τοποθετείται µέσα σε θάλαµο κενού. Η πίεση στο
θάλαµο αυτό είναι τυπικά < 10-5 mbar. Η µονάδα του κινητήρα / γεννήτριας και οι σφόνδυλοι
βρίσκονται µεταξύ των HTS µαγνητικών εδράνων. Επιπρόσθετα όργανα µέτρησης
περιλαµβάνουν θερµιδόµετρα και αισθητήρες, τα οποία µετρούν την ακτινική και την
αξονική µετατόπιση και τα οποία επιτρέπουν την παρακολούθηση της δυναµικής
συµπεριφοράς του ρότορα όταν είναι σε λειτουργία. Η τοπογραφία του πειράµατος φαίνεται
στην εικόνα 5.11.[7]

186
 κεφάλαιο 5

Τοµή του συστήµατος HTS Flywheel 300 Wh

187
 κεφάλαιο 5

5.2.2.1.1 Υλικό ασφαλείας.

Ανάµεσα στις πρώτες σκέψεις που αφορούν τις απαιτήσεις ασφάλειας για τη δοκιµή του
εργαστηρίου αλλά και την εµπορευµατοποίηση είναι η ελέγξιµη έκρηξη του συστήµατος. Για
την ανάπτυξη ενός ικανοποιητικού υλικού ασφαλείας για το σύστηµα µας, θεωρούµε δύο
διαφορετικούς κινδύνους έκρηξης:[7]

• Ένα µικρό κοµµάτι από το περιστρεφόµενο µεταλλικό µέρος που έχει τη µεγαλύτερη
ταχύτητα στη διάµετρο, κτυπά το υλικό ασφαλείας. Σε µια πολύ γρήγορη διαδικασία η
κύρια ενέργεια τέτοιων κοµµατιών του ρότορα θα µετατραπεί σε ενέργεια
παραµόρφωσης. Λαµβάνοντας υπόψη τη µηχανική δύναµη θραύσεως και την επιµήκυνση
του υλικού ασφαλείας, είναι δυνατό να υπολογίσουµε τη µέγιστη δύναµη αναπήδησης
διαφόρων εκτοξεύσιµων κοµµατιών.

• Το προσεκτικά σχεδιασµένο κάλυµµα του ρότορα το οποίο κατασκευάζεται από

συνθέσεις ανθρακοϊνών, σπάζει σε τεµάχια πολύ µακριάς περιφέρειας και µικρής ακτίνας.
Αυτά τα τεµάχια µεταφέρουν κυρίως ενέργεια περιστροφής, η οποία µε την τριβή θα
µετατραπεί σε θερµότητα.

Αυτές οι θεωρήσεις οδήγησαν στο σχεδιασµό και την κατασκευή ενός υλικού προστασίας
το οποίο αποτελείται από δύο λεπτές πλάκες 4 mm από χάλυβα και ένα διάστηµα 5 mm
µεταξύ αυτών. Το υλικό προστασίας εναγκαλίζεται το θάλαµο κενού, ο οποίος είναι
φτιαγµένος από χάλυβα πάχους 8 mm.[7]

5.2.2.1.2 H ηλεκτρική µηχανή κινητήρα / γεννήτρια του συστήµατος Flywheel.

Όπως έχουµε πει ο κύριος στόχος αυτής της σχεδίασης είναι να µειωθούν οι απώλειες του
συστήµατος όταν για ένα µεγάλο διάστηµα ο σφόνδυλος περιστρέφεται µε πολύ µεγάλη
ταχύτητα και είναι σε αναµονή για να δώσει την ενέργεια του. Αυτό είναι βασικό όταν το
σύστηµα Flywheel θα χρησιµοποιηθεί για να αποθηκεύσει ενέργεια για µεγάλο χρονικό
διάστηµα. Αντίθετα όταν ο χρόνος αποθήκευσης είναι µικρός πρέπει να δώσουµε ιδιαίτερη
βαρύτητα στην απόδοση του κινητήρα / γεννήτριας που κάνει τη µετατροπή της ηλεκτρικής
ενέργειας σε κινητηκή και το αντίστροφο. Η τοµή της οµοιοπολικής σύγχρονης µηχανής που
αναπτύχθηκε γι’ αυτό το σκοπό για το σύστηµα Flywheel 300 Wh/10 kW φαίνεται στην
εικόνα 5.13.

188
 κεφάλαιο 5

Οµοιοπολική µηχανή σηµαίνει, ότι η µαγνητική ροή µπαίνει στο ρότορα µε αξονική
διεύθυνση σ’ ένα ζευγάρι πόλων και µετά αλλάζει διεύθυνση 90ο και πηγαίνει στο άλλο
ζευγάρι πόλων. Έτσι κάθε ζευγάρι πόλων έχει την ίδια πολικότητα. Αυτό το είδος µηχανής
επιλέγηκε σαν κινητήρας / γεννήτρια για το σύστηµα Flywheel που µελετούµε για τους εξής
λόγους:[7]

• Το ρεύµα διέγερσης µπορεί να διακοπεί και τα διννορεύµατα που οφείλονται στην

παραµένουσα µαγνήτιση του ρότορα είναι πολύ µικρά. Αυτό µειώνει µέγεθος της αυτό –
εκφόρτισης κατά τη διάρκεια µεγάλου χρόνου αποθήκευσης.

• Το τύλιγµα που παράγει το πεδίο διέγερσης στο ρότορα βρίσκεται στο στάτη και έτσι
τοποθετείται σε µη περιστρεφόµενα µέρη.

• Η θερµότητα που παράγεται από ωµικές απώλειες κατά τη διέγερση του ρότορα, µπορεί
εύκολα να αποµακρυνθεί ψύχοντας το στάτη.

• Ο ρότορα είναι φτιαγµένος από µονοκόµµατο τεµάχιο χάλυβα µε πολύ υψηλή αντοχή που
µας επιτρέπει να λειτουργούµε το ρότορα σε πολύ υψηλές ταχύτητες.

5.2.2.1.3 ΗΤS µαγνητικά έδρανα.

Μία συνιστώσα η οποία έχει ιδιαίτερη σηµασία για την απόδοση, το χρόνο ζωής και την
ασφάλεια του συστήµατος Flywheel είναι τα έδρανα του. Το σύστηµα που µελετούµε
χρησιµοποιεί υπεραγώγιµα υψηλής θερµοκρασίας µαγνητικά έδρανα που έχουν τα εξής
χαρακτηριστικά:

• Σαν µαγνητικά έδρανα λειτουργούν χωρίς να έχουν επαφή µε άλλα µέρη, και έτσι έχουν
πολύ µικρές απώλειες τριβής, πολύ υψηλές ταχύτητες περιστροφής και µεγάλη διάρκεια
ζωής. Η απόδοση και η διάρκεια ζωής των ΗΤS µαγνητικών εδράνων περιορίζεται από
τον cryοcooler, o οποίος χρειάζεται για να αποµακρύνει τις απώλειες από τον υπεραγωγό.

• Τα HTS µαγνητικά έδρανα είναι απολύτως παθητικές συσκευές µε αποτέλεσµα να µην

απαιτείται ο ηλεκτρονικός έλεγχος για καθορισµό της θέσης του ρότορα που απαιτείται
στα ενεργά µαγνητικά έδρανα, έτσι έχουµε επιπρόσθετα περιθώρια ασφάλειας (Στις
17.1.1995 αυτό το σύστηµα κτυπήθηκε από σεισµό 4 της Ιαπωνικής κλίµακας και το όλο
σύστηµα συνέχισε να λειτουργεί κανονικότατα).

Η επίδραση µεταξύ ενός ΗΤS και ενός µόνιµου µαγνήτη περιλαµβάνει δύο ασυνήθιστα
χαρακτηριστικά: Ο υπεραγωγός µπορεί να µεταφέρει ρεύµατα (ρεύµατα θωράκισης µε
πρακτικά µηδενικές απώλειες) και µπορεί να ακινητοποιηθεί µέσα στο µαγνητικό πεδίο. Τα
υπεραγώγιµα µαγνητικά έδρανα µπορούν να χρησιµοποιούν µε επιτυχία αυτές τις ιδιότητες
των HTS υλικών. Έτσι όταν η µαγνητική ροή του µόνιµου µαγνήτη κτυπά το ΗΤS υλικό οι
σταθεροποιητικές δυνάµεις στο HTS υλικό προσπαθούν να συγκρατήσουν τις µαγνητικές
γραµµές και έτσι ο µόνιµος µαγνήτης σταθεροποιείται σε µία θέση. Αυτή η επίδραση
χρησιµοποιείται για την ανύψωση του σφονδύλου που έχει το δακτύλιο µε το µόνιµο
µαγνήτη. Στην εικόνα 5.14 φαίνεται ένα σκίτσο του ΗΤS µαγνητικού εδράνου που
χρησιµοποιήθηκε για το σύστηµα Flywheel 300 Wh /10 kW.[7]

189
 κεφάλαιο 5

To υπεραγώγιµο δακτυλίδι (εξωτ.διαµ. 104 mm, εσωτ.διαµ. 45 mm, 8 mm πάχος, ολική

µάζα 408 g) που χρησιµοποιείται στο έδρανο απαρτίζεται από οκτώ σβόλους µε στάνταρτ
εξωτερική διάµετρο 43 mm που κατασκευάζονται µε ακρίβεια µηχανής σε τµήµατα
δακτυλιδιού. Το περιστρεφόµενο µέρος του εδράνου περιλαµβάνει δύο δακτυλιοειδή
µαγνήτες σε σχηµατισµό διπλού διπόλου. Στην περίπτωση µας το διάκενο αέρα ανάµεσα στο
δακτύλιο του µόνιµου και του υπεραγώγιµου µαγνήτη είναι περίπου 1 mm. O υπεραγωγός
ψύχεται µε αγωγή από το πίσω µέρος του ψυχρού δίσκου χαλκού, ο οποίος βρίσκεται σε
θερµική επαφή µε την ψυχρή κεφαλή ενός ψυγείου Gifford – McMahon απλής κατάστασης.[7]

5.2.2.2 Αποτελέσµατα πειραµάτων για το ΗΤS σύστηµα Flywheel 300 Wh/10 kW.

Μία τεχνοοικονοµική αποτίµηση της χρήσης ΗΤS µαγνητικών εδράνων για υψηλής
ταχύτητας Flywheel συστηµάτων αποθήκευσης ενέργειας, θα πρέπει πρώτα να προσδιορίσει
την απόδοση που µπορούν να πετύχουν τα HTS έδρανα και την επίδραση τους στην ολική
απόδοση και σταθερότητα του συστήµατος. Προς το παρόν το κόστος για τους cryocooler και
τα HTS υλικά είναι λίγο µεγάλο αλλά αναµένεται να µειωθεί σηµαντικά όταν µπούνε τα
συστήµατα αυτά σε µαζική παραγωγή.

5.2.2.2.1. Απώλειες του συστήµατος Flywheel.

Ένα σύνολο των απωλειών µπορεί να περιγραφεί περιληπτικά ως απώλειες του στάτη.
Αυτές είναι: Ωµικές απώλειες στα τυλίγµατα του στάτη, απώλειες διννορευµάτων στο στάτη
και απώλειες στα τυλίγµατα διέγερσης. Έρευνες που στοχεύουν στην αποτίµηση των
µαγνητικών εδράνων πρέπει πρώτα να καθορίσουν µερικές από τις λιγότερο γνωστές
παραµέτρους τους καθώς και τις απώλειες του ρότορα που γενικά είναι πολύ λίγο γνωστές.
Αυτές οι απώλειες του ρότορα κατά τη διάρκεια λειτουργίας αποτελούνται από τρις
συνιστώσες:[7]

• Απώλειες υστέρησης στους µόνιµους µαγνήτες και στους υπεραγωγούς λόγω των
εναλλασσόµενων µαγνητικών πεδίων.

190
 κεφάλαιο 5

• Απώλειες δινορευµάτων σ’ ένα αγώγιµο υλικό λόγω επαγωγής από τα εναλλασσόµενα

µαγνητικά πεδία.

• Απώλειες λόγω αντίστασης του αέρα κατά την περιστροφή του ρότορα (εδώ µπορούν να
αµεληθούν λόγω της πολύ χαµηλής πίεσης στο θάλαµο κενού).

Μέχρι τώρα τα πειράµατα για το σύστηµα αυτό έχουν γίνει ως 15,000 rpm. Ένα τυπικό
αποτέλεσµα γι’ ένα πείραµα µέτρησης των απωλειών σε σχέση µε την ταχύτητα περιστροφής
για το σύστηµα Flywheel 300 Wh /10kW φαίνεται στην εικόνα 5.15. Αυτοί οι υπολογισµοί
βασίζονται πάνω στις πιο κάτω ρεαλιστικές υποθέσεις:

• nκινητήρα = 0.95.

• nµετατροπέα = 0.97.

• ncryocooler = 0.05 (δηλ. για 1W ψυκτικής ισχύος απαιτούνται 20 W ηλεκτρικής ενέργειας).

• Η ηλεκτρική ισχύς για την αντλία κενού θεωρείται αµελητέα.

Τυπικό πείραµα µέτρησης απωλειών του Flywheel συνάρτηση της ταχύτητας περιστροφής µε µέγιστη
ταχύτητα 10 000 rpm (ω =1047 rad/s).

Στην εικόνα 5.16 υπολογίζονται οι απώλειες του Flywheel για τις ταχύτητες στην περιοχή
λειτουργίας του.
191
 κεφάλαιο 5

5.2.2.2.2. Ακαµψία των HTS µαγνητικών εδράνων.

Οι δυνάµεις αλληλεπίδρασης µεταξύ του µόνιµου και του υπεραγώγιµου µαγνήτη

εξαρτώνται από πολλές παραµέτρους όπως: από το αν ο υπεραγωγός ψυχθεί στο πεδίο του
µόνιµου µαγνήτη, από το αν ο µαγνήτης έρθει κοντά στον υπεραγωγό αφού ο τελευταίος έχει
ήδη πρώτα ψυχθεί, από τη δύναµη του πεδίου του µόνιµου µαγνήτη, από τη µεταβολή του
πεδίου µέσα στον υπεραγωγό και από την ποιότητα του HTS υλικού που θα χρησιµοποιηθεί.

Μια µεγάλη ποικιλία σχηµατισµών για τα HTS µαγνητικά έδρανα είναι δυνατό να
σχεδιαστεί µε τα προσωπικά χαρακτηριστικά του κάθε σχηµατισµού να διαφέρουν σηµαντικά
από των άλλων σχηµατισµών. Μέχρι τώρα µόνο λίγες συστηµατικές έρευνες για κάθε
χαρακτηριστικό των HTS µαγνητικών εδράνων έχουν αποπερατωθεί. Στην εικόνα 5.17
φαίνονται µερικοί κύριοι σχηµατισµοί µεταξύ των δακτυλιδιών ΗΤS και µόνιµου µαγνήτη.[7]

192
 κεφάλαιο 5

∆υναµικά και ηµιστατικά πειράµατα για διαφορετικούς σχηµατισµούς ΗΤS–PM

εκπληρώθηκαν χρησιµοποιώντας το x-y-z σύστηµα κινητήρα µε τρισδιάστατη µονάδα
αισθητήρα δύναµης. Η εικόνα 5.18 δείχνει την αξονική δύναµη ανύψωσης για το σχηµατισµό
ΡΜ-ΡΜ–HTS. Στην εικόνα 5.18 το αρχικό µήκος του διακένου ήταν 5 mm και κατόπιν
µειώνεται στα 2 mm. Αντίθετα στην εικόνα 5.19 για τον ίδιο σχηµατισµό τυλιγµάτων το
αρχικό διάκενο είναι 2mm και αυξάνεται σε 5 mm.

Η µέγιστη ανυψωτική δύναµη που µετρήθηκε ήταν 150 Ν µε µέγιστη ακαµψία στην
αξονική διεύθυνση 80 Ν/mm, η οποία είναι αρκετή για ανυψώσει το ρότορα του συστήµατος
µας (10.3 kg). Επίσης για να µετρήσουµε την αρνητική ακτινική ακαµψία του κινητήρα /
γεννήτριας, έγιναν επιπρόσθετα πειράµατα στην ακτινική κατεύθυνση για δύο διαφορετικές
θερµοκρασίες (εικόνα 5.20). Η µέγιστη ακτινική ακαµψία των 14 Ν/mm περίπου,
επιτυγχάνεται για το ελάχιστο διάκενο των 2 mm και δεν παρουσιάζει ουσιαστικές διαφορές
στις δύο θερµοκρασίες των 78.4 Κ και 68 Κ. Ο σχηµατισµός ΡΜ- ΡΜ–HTS βρέθηκε να είναι

193
 κεφάλαιο 5

επαρκής για να σταθεροποιήσει µε ασφάλεια το ρότορα µε χαµηλή ισχύ αλλά όχι και για τη
µέγιστη ισχύ του συστήµατος Flywheel.[8]

Για να αυξήσουµε την ακτινική ακαµψία σε σύγκριση µε το σχηµατισµό ΡΜ-ΡΜ–HTS

επιλέγηκε ο σχηµατισµός HTS-ΡΜ-ΡΜ–HTS ο οποίος χρησιµοποιεί και τις δύο επιφάνειες
πόλων του µόνιµου µαγνήτη. Αυτό οδηγεί σε αξονική και ακτινική ακαµψία που είναι
αρκετές φορές µεγαλύτερες απ’ ότι στον προηγούµενο σχηµατισµό των µαγνητών. Η εικόνα
5.21 παρουσιάζει την ακτινική ακαµψία σε σχέση µε το διάκενο µεταξύ ΗΤS και µόνιµου
µαγνήτη η οποία προέκυψε από δυναµικά πειράµατα. Πρώιµα αποτελέσµατα µετά την
ολοκλήρωση του προοδευµένου αυτού σχηµατισµού έδειξαν, ότι η ακαµψία σταθεροποιεί το
ρότορα στην ονοµαστική ισχύ του συστήµατος.

194
 κεφάλαιο 5

5.2.3 Σύγκριση των απωλειών και του κόστους ζωής των UPS συστηµάτων µε ΗΤS
Flywheel και µε µπαταρίες.

Σ’ αυτή την παράγραφο θα συγκρίνουµε τα Flywheel συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας,

συµπεριλαµβανοµένου και αυτών µε HTS µαγνητικά έδρανα µε τα συστήµατα αποθήκευσης
ενέργειας µε µπαταρίες. Πρώτα θα αναφερθούµε στη βασική µας ανάλυση και τους
περιορισµούς της και µετά θα παρουσιάσουµε τη σύγκριση των απωλειών και του κόστους
κύκλου ζωής για τους δύο πιο πάνω διαφορετικών τρόπων αποθήκευσης ενέργειας.

5.2.3.1 Περιγραφή και περιορισµοί της ανάλυσης.

Στις συγκρίσεις απωλειών ενέργειας και κόστους κύκλου ζωής συµπεριλαµβάνουµε το

κόστος απόκτησης των συστηµάτων αποθήκευσης ενέργειας Flywheel και µπαταριών και το
κόστος λόγω της ατελής µετατροπής και αποθήκευσης της ενέργειας. Επίσης λαµβάνουµε
υπόψη το κόστος για αντικατάσταση κοµµατιών των συστηµάτων αυτών σε σχέση µε το
χρόνο και τις συνθήκες λειτουργίας τους. Όµως δε συµπεριλαµβάνουµε το κόστος
εγκατάστασης των συστηµάτων αυτών.

Επειδή τα HTS συστήµατα Flywheel είναι ακόµη υπό ανάπτυξη, χρησιµοποιούµε τις
επιδόσεις συστηµάτων που ήδη υπάρχουν σαν σηµείο αναφοράς µετρήσεων. Όταν
αναφέρουµε τα ελαττώµατα των υφιστάµενων συστηµάτων Flywheel, υποδεικνύουµε πώς τα
HTS συστήµατα Flywheel µπορούν να πετύχουν καλύτερη απόδοση από αυτά, κάνοντας έτσι
τα συστήµατα HTS Flywheel ένα ελκυστικό υποκατάστατο υπό ορισµένες συνθήκες για τα
UPS συστήµατα µε µπαταρίες.[9]

Οι εφαρµογές των συστηµάτων αποθήκευσης ενέργειας εκτός της αντιµετώπισης των

ξαφνικών διαταραχών στο δίκτυο, περιλαµβάνουν και την προσωρινή παροχή ενέργειας για
εκκίνηση του συστήµατος ισχύος καθώς και την ισοστάθµιση του φορτίου ενός δικτύου. Σε
τέτοιες περιπτώσεις η απόφαση αν θα χρησιµοποιήσουµε µπαταρίες ή Flywheel, είναι
δύσκολη και εξαρτάται από τον αναµενόµενο χρόνο λειτουργίας του συστήµατος, το κόστος
απόκτησης και από το κόστος λειτουργίας. Γενικά το κόστος απόκτησης των συστηµάτων
Flywheel είναι µεγαλύτερο από αυτό των συστηµάτων αποθήκευσης µε µπαταρίες. Όµως το
κόστος λειτουργίας ποικίλει επειδή εξαρτάται από την απόδοση κατά τη µετατροπή της
ενέργειας και τον τρόπο χρήσεως του συστήµατος αποθήκευσης ενέργειας. Κάτω από τις
συνθήκες στις οποίες το κόστος λειτουργίας του συστήµατος Flywheel µπορεί να
ισοσταθµίσει το υψηλότερο κόστος απόκτησης του από τα συστήµατα µπαταριών, τα
κριτήρια απόδοσης των δύο αυτών συστηµάτων εισηγούνται ότι, κάτω από ένα όριο και για
µεγάλους χρόνους και πολλούς κύκλους λειτουργίας, είναι προτιµότερη η χρήση των
συστηµάτων Flywheel αντί των µπαταριών.[9]

5.2.3.2. Σύγκριση απωλειών για τα Flywheel και τα συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας

µε µπαταρίες.

Η εικόνα 5.22 περιγράφει τη ροή της ενέργειας για µια συσκευή αποθήκευσης ενέργειας.
Στα αριστερά της εικόνας είναι οι συνδέσεις εισόδου και εξόδου της συσκευής όπου µπορεί
να παραλάβει και να παραδώσει ενέργεια αντίστοιχα. Το µπλοκ µετατροπής ισχύος (ή
ανορθωτή / αντιστροφέα) µεταβάλλει τη σταθερή συχνότητα της ισχύος (π.χ. 50/60 Hz) σε
άλλη συχνότητα ή σε DC ισχύ και αντίστροφα, ώστε η ισχύς να µπορεί να ρέει προς και από
τη συσκευή. Η λειτουργία του µπλοκ µετατροπής ισχύος καθώς και της µονάδας
αποθήκευσης ενέργειας έχουν ως αποτέλεσµα διάφορες απώλειες. Οι απώλειες βραδυπορείας
της συσκευής αποθήκευσης ενέργειας ορίζονται ως οι απώλειες που έχει το σύστηµα όταν
είναι εκτός λειτουργίας (δηλαδή όταν δεν παρέχει ή δεν απορροφά ενέργεια από το δίκτυο).[9]

195
 κεφάλαιο 5

Οι απώλειες βραδυπορείας ενός υφιστάµενου συστήµατος Flywheel που απαιτεί συνεχή

ροή ισχύος εισόδου για να διατηρεί το Flywheel πλήρης φορτισµένο είναι 1-3 % της ισχύος
που µπορεί το Flywheel να παρέχει, ενώ οι απώλειες βραδυπορείας για ένα σύστηµα
µπαταριών είναι πολύ µικρές (π.χ. 0.05 %). Οι απώλειες µετατροπής του ανορθωτή
/αντιστροφέα είναι περίπου οι ίδιες για τα δύο συστήµατα αφού περιλαµβάνουν τα ίδια
στοιχεία και κυκλώµατα ισχύος. Παρόλα αυτά, οι απώλειες µετατροπής ισχύος διαφέρουν για
τα δύο συστήµατα λόγω των διαφορών στην ηλεκτροµηχανική και την ηλεκτροχηµική
µετατροπή της ενέργειας. Οι απώλειες µετατροπής ισχύος γι’ ένα Flywheel είναι περίπου
10% της ισχύος που µετατρέπει ενώ για τα συστήµατα µπαταριών οι αντίστοιχες απώλειες
είναι 30–40 %. Αυτά τα νούµερα υποδεικνύουν ότι ένα σύστηµα Flywheel θα είναι µια πιο
ελκυστική επιλογή από το σύστηµα µπαταριών, για υψηλά επίπεδα χρησιµοποίησης, όπου οι
απώλειες βραδυπορείας είναι λιγότερο σηµαντικές από τις απώλειες µετατροπής ισχύος.[9]

Ο χρόνος που χρειάζεται για να επαναφορτιστεί η συσκευή αποθήκευσης ενέργειας µετά τη

χρήση της είναι ακόµη ένα χαρακτηριστικό κλειδί των συστηµάτων Flywheel και µπαταριών.
Στις συσκευές Flywheel και µπαταριών, ο χρόνος που απαιτείται για να επιστραφεί ένα ποσό
ενέργειας στη µονάδα αποθήκευση ενέργειας, τυπικά υπερβαίνει το χρόνο που χρειάζεται για
να αποφορτιστεί το ίδιο ποσό ενέργειας. ∆εδοµένα από υπάρχοντα συστήµατα Flywheel
έδειξαν ότι χρειάζεται 2.5–96 φορές περισσότερος χρόνος να φορτιστούν παρά να
αποφορτιστούν, ενώ τα συστήµατα που χρησιµοποιούν µπαταρίες απαιτούν 15–50 φορές
περισσότερο χρόνο να φορτιστούν παρά να αποφορτιστούν. Επειδή κάθε σύστηµα Flywheel
και µπαταριών έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά φόρτισης, η λεπτοµερές σύγκριση απαιτεί
συγκεκριµένες πληροφορίες για τα δύο συστήµατα. Αργότερα θα αναφέρουµε µερικές
γενικές συγκρίσεις βασισµένες σε παραµετρική ανάλυση των χαρακτηριστικών των δύο
συστηµάτων. Για να κανονικοποιήσουµε τις συγκρίσεις, αναλύουµε τα συστήµατα Flywheel
και µπαταριών µε βάση την ίδια µέγιστη αποθήκευση ενέργειας και ισχύ εξόδου.

Στην παράγραφο 5.2.3.4. παρουσιάζουµε την παραµετρική σχέση µεταξύ της

χρησιµοποίησης του συστήµατος αποθήκευσης ενέργειας και των απωλειών (pu) για τα
συστήµατα Flywheel και µπαταριών ώστε να χρησιµοποιούν την ίδια ενέργεια. Οι καµπύλες
στην εικόνα 5.23 παρουσιάζουν τη σχέση αυτή και έτσι καθορίζουν τα όρια µεταξύ των
τιµών χρησιµοποίησης του συστήµατος και της απόδοσης της µετατροπής ισχύος του
συστήµατος Flywheel (λόγος της εξόδου της µονάδας αποθήκευσης ενέργειας προς την ισχύ
196
 κεφάλαιο 5

εισόδου) έτσι ώστε το σύστηµα Flywheel να χρησιµοποιεί λιγότερη ενέργεια από το σύστηµα
µπαταριών για την ίδια µέγιστη ενέργεια αποθήκευσης και ισχύ εξόδου. Κάθε καµπύλη στην
εικόνα 5.23 αντιπροσωπεύει ένα σύστηµα Flywheel, το καθένα µε διαφορετικές απώλειες
βραδυπορείας που κυµαίνονται από 1–10 % της ισχύος εξόδου. Ένα σύστηµα Flywheel µε
τιµές πάνω από τις καµπύλες της εικόνας 5.23 θα χρησιµοποιεί λιγότερη ενέργεια απ’ ένα
ισοδύναµο σύστηµα µε µπαταρίες. Για τη σχεδίαση των καµπυλών της εικόνας 5.23 οι
απώλειες µετατροπής ισχύος για το σύστηµα µπαταριών θεωρήθηκαν να είναι 30 % της
ισχύος εξόδου και οι απώλειες µετατροπής του ανορθωτή / αντιστροφέα θεωρήθηκαν να είναι
10 % της ισχύος εξόδου και για τα δύο συστήµατα. Πρέπει να σηµειώσουµε ότι η σηµασία
της χρησιµοποίησης έχει διαφορετική σηµασία από αυτή που είχε στο κεφάλαιο 2 για τα
καλώδια και τους αγωγούς. Εδώ η χρησιµοποίηση ορίζεται σαν το κλάσµα του χρόνου στον
οποίον η ενέργεια αντλείται από το σύστηµα αποθήκευσης ενέργειας. Έτσι, οποιοδήποτε
σύστηµα θα έχει µέγιστη χρησιµοποίηση που θα εξαρτάται από το λόγο του χρόνου
εκφόρτισης προς το χρόνο φόρτισης του.[9]

Όπως φαίνεται στην εικόνα 5.23 η απόδοση µετατροπής που χρειάζεται ένα σύστηµα
Flywheel για να συναγωνιστεί το σύστηµα αποθήκευσης µπαταριών αυξάνει µε την αύξηση
των απωλειών βραδυπορείας. Επιπρόσθετα, για οποιαδήποτε δεδοµένη τιµή απόδοσης
µετατροπής ενέργειας, το σύστηµα Flywheel µπορεί να έχει ελάχιστη τιµή χρησιµοποίησης
που αν την υπερβεί δεν µπορεί να ανταγωνιστεί το σύστηµα µπαταριών. Για παράδειγµα,
όταν οι απώλειες βραδυπορείας είναι 10%, η χρησιµοποίηση του Flywheel πρέπει να είναι
τουλάχιστο 25% αν η απόδοση µετατροπής ενέργειας είναι 94%, για να µπορέσει να
συναγωνιστεί το σύστηµα µπαταριών. Κατά ακρίβεια, αν ακόµη η απόδοση µετατροπής
ενέργειας για το σύστηµα Flywheel είναι 100%, η χρησιµοποίηση πρέπει να είναι τουλάχιστο
21% για να αντισταθµίσει τις απώλειες βραδυπορείας, ώστε να υπερέχει του συστήµατος
µπαταριών. Όπως αναφέραµε και νωρίτερα τα συστήµατα Flywheel είναι η πιο ελκυστική
επιλογή για εφαρµογές στις οποίες θα έχουµε υψηλή χρησιµοποίηση. Επίσης, οποιαδήποτε

197
 κεφάλαιο 5

µείωση των απωλειών βραδυπορείας θα µεταφραστεί σε ανάλογη βελτίωση στην απόδοση

του συστήµατος Flywheel.[9]

Σε σύγκριση µε το σύστηµα αποθήκευσης ενέργειας µε µπαταρίες, το σύστηµα Flywheel

µπορεί να παρέχει µερικά πλεονεκτήµατα όταν µπορεί να φορτίζεται γρήγορα, επειδή αυτό το
χαρακτηριστικό θα αυξήσει τη µέγιστη του χρησιµοποίηση. Ένα εµπορικό Flywheel το οποίο
κατασκευάστηκε από τη Beacon Power, µπορεί να φορτιστεί αρκετά γρήγορα ώστε να
ικανοποιεί τις απαιτήσεις για να µπορεί να συναγωνιστεί το σύστηµα µπαταριών. Αυτό το
σύστηµα Flywheel µπορεί να λειτουργεί για δύο ώρες και απαιτεί δύο ή λιγότερες ώρες για
να φορτιστεί, φθάνοντας να έχει κύκλου λειτουργίας µεγαλύτερο από 50%. Με βάση τα
χαρακτηριστικά απωλειών αυτού του Flywheel, το ποσοστό 50% του κύκλου λειτουργίας
υπερβαίνει το 15% χαµηλότερο όριο χρησιµοποίησης για να έχει µεγαλύτερη απόδοση
ενέργειας από το σύστηµα µπαταριών. Επιπρόσθετα το συγκεκριµένο σύστηµα Flywheel
φορτίζει γρηγορότερα από το αντίστοιχο σύστηµα µπαταριών έτσι µπορεί να λειτουργεί σε
εφαρµογές όπου το τελευταίο δεν µπορεί. Φυσικά, η εφαρµογή πρέπει να απαιτεί υψηλό
επίπεδο χρησιµοποίησης για να επιτευχθούν τα πιο πάνω οφέλη του Flywheel. Μια τέτοια
εφαρµογή είναι η ισοστάθµιση του ηµερήσιου φορτίου του δικτύου όπου το Flywheel
φορτίζει όταν το κόστος του ηλεκτρισµού είναι µικρό και εκφορτίζει όταν το κόστος του
ηλεκτρισµού αυξάνεται. (Η λειτουργία αυτή γίνεται περιοδικά, π.χ καθηµερινά).

Ο λόγος χρόνου φόρτισης προς χρόνου εκφόρτισης των εµπορικών συστηµάτων Flywheel
κυµαίνεται από 2.5 ως 96, παρέχοντας κύκλους λειτουργίας από 1 ως 50 %. Οι συσκευές µε
µικρό κύκλο λειτουργίας µπορούν να χρησιµοποιηθούν για βελτίωση της ποιότητας ισχύος
του δικτύου, αλλά λόγω των µεγάλων απωλειών βραδυπορείας (ως και 10% της ισχύος
εξόδου) που έχουν, αυτές οι συσκευές δεν µπορούν να συναγωνιστούν τις αντίστοιχες µε
µπαταρίες. Βασιζόµενοι στις απώλειες βραδυπορείας, στο χρόνο φόρτισης και εκφόρτισης, το
µόνο υφιστάµενο σύστηµα Flywheel το οποίο µπορεί σήµερα να συναγωνιστεί ένα σύστηµα
µε µπαταρίες είναι αυτό του Beancon Power.

Πληροφορίες για την ισχύ, τον αναµενόµενο χρόνο λειτουργίας και τη µάζα των
συστηµάτων Flywheel θα προσδιορίσουν τη συγκεκριµένη εφαρµογή τους. Χρησιµοποιώντας
την ισχύ και τη διάρκεια λειτουργίας, εκτιµούµε την ικανότητα αποθήκευσης ενέργειας για
κάθε Flywheel και µετά υπολογίζουµε τις πυκνότητες ισχύος και ενέργειας σε W/kg και
Wh/kg, αντίστοιχα. Tα δεδοµένα αυτά δίδονται στον πίνακα 5.1. Τα δεδοµένα για το Boeing
το οποίο χρησιµοποιεί ΗΤS έδρανα βασίζεται σε συσκευές υπό ανάπτυξη που δεν είναι
ακόµη εµπορικά διαθέσιµες. Οι παράµετροι για τις µπαταρίες µολύβδου είναι
αντιπροσωπευτικές και δεν αναφέρονται σε συγκεκριµένο προϊόν.[9]

Πίνακας 5.1
Κατασκευαστής Ισχύς ∆ιάρκεια Ενέργεια Πυκνότητα Πυκνότητα
(kW) (seconds) (kWh) ισχύος ενέργειας
(W/kg) (Wh/kg)
Beacon Power 1 7200 2 2.8 5.5
Acumentrics 140 10 0.4 340 1
Active Power 240 12.5 0.8 190 0.7
Trinity 100 15 0.04 730 3
Flywheel
Boeing 100 300 8.3 670 56
Lead Acid - - - 150 35
Battery

198
 κεφάλαιο 5

Ο πίνακας 5.1 δείχνει καθαρά ότι τα περισσότερα συστήµατα Flywheel είναι σχεδιασµένα
για βελτίωση της ποιότητας ισχύος του δικτύου παρά για ισοστάθµιση του φορτίου. Η
διάρκεια τους επιτρέπει να εξουδετερώνουν ξαφνικές µειώσεις στην ισχύ του δικτύου. Εκτός
από το σύστηµα Flywheel το οποίο κατασκευάστηκε από τη Beacon Power, τα υπόλοιπα
συστήµατα σχεδιάστηκαν για λειτουργία διάρκειας κλασµάτων του λεπτού. Αυτό ανακλάται
στις σχετικά µεγάλες πυκνότητες ισχύος και τις χαµηλές πυκνότητες ενέργειας των
περισσοτέρων Flywheel σε σχέση µε τις πυκνότητες ισχύος και ενέργειας των µπαταριών
µολύβδου. Επίσης ο πίνακας 5.1 τονίζει τη σηµασία αντιπαράταξης των επιδόσεων ενέργειας
και ισχύος όταν συγκρίνουµε τα συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας Flywheel και
µπαταριών.[9]

Το σχέδιο που προτείνεται από τη Boeing για σύστηµα Flywheel, το οποίο χρησιµοποιεί
υπεραγώγιµα µαγνητικά έδρανα προσδοκά µεγαλύτερες πυκνότητες ισχύος και ενέργειας από
αυτές που έχουν τα συστήµατα µε µπαταρίες µολύβδου. Η χρήση των HTS εδράνων και
γεννητριών χαµηλών απωλειών αναµένεται να βελτιώσουν την απόδοση του συστήµατος
Flywheel της Boeing, ώστε να πετύχει τις προσδοκίες της.

Το σύστηµα Flywheel της Boeing είναι ακόµη υπό ανάπτυξη. Ακόµη και έτσι, η απόδοση
του µπορεί να υπολογιστεί µε βάση τεχνικές αναφορές για τις απώλειες. Οι απώλειες των
HTS εδράνων αναµένονται να είναι της τάξης των 10 ως 20 W για ένα σύστηµα Flywheel 10
kWh, το οποίο θα παρέχει είτε 3 kW είτε 100 kW, ανάλογα από τον τρόπο χρήσης του.
Λαµβάνοντας υπόψη απώλειες στο ηλεκτρικό µέρος του συστήµατος, µπορούµε να
εκτιµήσουµε τις απώλειες βραδυπορείας µε µια τιµή µικρότερη από 30 W για ένα σύστηµα
Flywheel το οποίο παρέχει είτε 3 kW είτε 100 kW, που είναι το 1% και 0.03% της ισχύος
εξόδου αντίστοιχα. Η µεγαλύτερη συµβολή στις ηλεκτρικές απώλειες προέρχεται από τα
δινορεύµατα, η τιµή των οποίων εξαρτάται από το µέγεθος της γεννήτριας του συστήµατος,
έτσι το 1% είναι µια υπερεκτίµηση. Χρησιµοποιώντας λοιπόν το 1% σαν ανώτατο όριο
απωλειών βραδυπορείας, το σύστηµα Flywheel µπορεί κάλλιστα να συναγωνιστεί το
σύστηµα µπαταριών, σύµφωνα πάντοτε µε τις καµπύλες της εικόνας 5.23. Υποθέτοντας
απόδοση µετατροπής γύρω στα 90% (σύµφωνα µε υφιστάµενο σύστηµα Flywheel), τότε αυτό
σηµαίνει ότι το σύστηµα Flywheel της Boeing θα είναι µια ελκυστική επιλογή ακόµη και για
ποσοστό χρησιµοποίησης χαµηλό ως και 5%. Επειδή ο χρόνος φόρτισης του είναι σχεδόν µε
το χρόνο εκφόρτισης του, το σύστηµα Flywheel της Boeing θα είναι ικανό να λειτουργεί µε
χρησιµοποίηση υψηλή ως και 50%. Αυτή η τιµή υπερβαίνει την εκτίµηση ελάχιστης
χρησιµοποίησης που απαιτείται για το σύστηµα Flywheel για να µπορεί να συναγωνιστεί το
σύστηµα µπαταριών κατά µία τάξη µεγέθους (βλέπε εικόνα 5.23).[9]

5.2.3.3. Εκτίµηση κόστους κύκλου ζωής για τα συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας

Flywheel και µπαταριών.

Έχοντας ως δεδοµένο ότι ένα σύστηµα Flywheel µπορεί να συναγωνιστεί ένα ισοδύναµο
σύστηµα µπαταριών στη χρήση ενέργειας, συγκρίνουµε τις εκτιµήσεις για το κόστος κύκλου
ζωής των δύο συστηµάτων. Τα Flywheel είναι σχεδιασµένα για διάρκεια ζωής 25 χρόνια.
Αντίθετα, οι µπαταρίες χρειάζονται να αντικαθιστούνται σε σχετικά συχνά χρονικά
διαστήµατα. Το χρονικό διάστηµα αντικατάστασης των µπαταριών θεωρείται από τους
κατασκευαστές να είναι πέντε έτη και αυτό θα χρησιµοποιηθεί για την αρχική µας εκτίµηση.
Για τους σκοπούς αυτής της σύγκρισης χρησιµοποιούµε κόστος απόκτησης ενός υφιστάµενου
συστήµατος Flywheel κατασκευασµένο από τη Beacon Power το οποίο είναι σύµφωνο µε το
κόστος του ρότορα του Flywheel και των αντιστροφέων. Το κόστος των µπαταριών
τιµολογείται $500 από τη Beacon, πράγµα το οποίο είναι σύµφωνο µε το κόστος των
εµπορικών συστηµάτων αυτού του είδους. Το κόστος του αντιστροφέα τιµολογείται $1300

199
 κεφάλαιο 5

από τη Beacon, η οποία είναι µια από τις χαµηλότερες τιµές που συναντούµε στο εµπόριο. Το
εµπορικό κόστος των µπαταριών κυµαίνεται από 23 c/Wh ως 33 c/Wh, ενώ το κόστος του
αντιστροφέα κυµαίνεται από $1.47/W ως $2.77/W µε βάση το κόστος ενός εφεδρικού
συστήµατος µπαταριών. Παρόλα αυτά, όταν συγκρίνουµε τα κόστη των συστηµάτων
Flywheeel και µπαταριών, το κόστος του αντιστροφέα δεν παίζει κανένα ρόλο, αφού
υποθέτουµε ότι τα δύο συστήµατα έχουν τον ίδιο τύπο αντιστροφέα µε αποτέλεσµα το κόστος
του να αναιρείται.[9]

Χρησιµοποιούµε το ίδιο προεξοφλητικό επιτόκιο µε τα προηγούµενα κεφάλαια δηλαδή 7%

και χαµηλότερο κόστος ηλεκτρισµού 5 c/kWh. Τα κόστη λειτουργίας υπολογίζονται για
απώλειες βραδυπορείας 3% και απώλειες µετατροπής ισχύος 10 % για το σύστηµα Flywheel
και 30 % για το σύστηµα µπαταριών. Οι απώλειες µετατροπής του ανορθωτή / αντιστροφέα
είναι 10%. Όλες οι τιµές είναι σε ποσοστό της ισχύος εξόδου. Ο πίνακας 5.2 παραθέτει τα
αυτά τα κόστη.

Πίνακας 5.2
Κόστος απόκτησης και κύκλου ζωής για τα συστήµατα Flywheel και µπαταριών

Τύπος κόστους Σύστηµα Flywheel Σύστηµα µπαταριών

Κόστος απόκτησης $ 3 650 $ 1 800

Κόστος για κύκλο ζωής $3 860 $ 2 090

5 έτη
Κόστος για κύκλο ζωής $ 4 010 $ 3 580
10 έτη
Κόστος για κύκλο ζωής $ 4 120 $ 4640
15 έτη

Η τιµή χρησιµοποίησης στο παράδειγµα µας είναι 25 %. Ακόµη δε λαµβάνουµε υπόψη το

κόστος εγκατάστασης και συντήρησης επειδή ποικίλουν ανάλογα µε τη χρήση και την
τοποθεσία του συστήµατος. Ο πίνακας 5.2 δείχνει ότι για χρόνο αντικατάστασης των
µπαταριών 5 έτη θα χρειαστούν 10-15 έτη, για τη χαµηλότερη τιµή ηλεκτρισµού για να γίνει
αποπληρωµή του κόστους απόκτησης του συγκεκριµένου συστήµατος Flywheel.

To χρονικό διάστηµα που απαιτείται για να καλύψει το υψηλότερο κόστος απόκτησης το

σύστηµα Flywheel έναντι του συστήµατος µπαταριών εξαρτάται από το χρόνο
αντικατάστασης των µπαταριών. Έτσι µια πιο συχνή αντικατάσταση των µπαταριών θα
συµβάλλει στη µείωση του χρόνου αποπληρωµής. Η εικόνα 5.24 παρουσιάζει τα κόστη
κύκλου ζωής για σύστηµα Flywheel µε διάρκεια ζωής 30 έτη και χρόνο αντικατάστασης των
µπαταριών που ποικίλει. Το επιτόκιο αποπληρωµής λαµβάνεται σαν 7%. Το κόστος κύκλου
ζωής δίνεται ως συνάρτηση του χρόνου. Όπου οι γραµµές των συστηµάτων µπαταρίας
τέµνουν τις γραµµές των συστηµάτων Flywheel, τότε από αυτό το σηµείο και µετά το
σύστηµα Flywheel είναι πιο οικονοµικό.

Επειδή το κόστος απόκτησης και λειτουργίας δεν είναι προς το παρόν διαθέσιµα για το
HTS σύστηµα Flywheel της Boeing, δεν είναι δυνατό αυτή τη στιγµή να υπολογίσουµε το
κόστος ζωής του και να το συγκρίνουµε αυτό των συστηµάτων µπαταριών. Παρόλα αυτά οι
αναµενόµενες χαµηλές απώλειες του συστήµατος αυτού, υποδεικνύουν ότι θα µπορεί να
συναγωνιστεί τα συστήµατα µπαταριών.[9]

200
 κεφάλαιο 5

5.2.3.4. Παραµετρικές σχέσεις για τη σύγκριση απωλειών για τα συστήµατα

αποθήκευσης ενέργειας Flywheel και µπαταριών.

Η ισχύς που ρέει σε µια συσκευή αποθήκευσης ενέργειας, που απεικονίζεται στην εικόνα
5.22 µπορεί να παρουσιαστεί µαθηµατικά ως:[10]

(5.1)

Όπου PL είναι η ολική ισχύς που χρησιµοποιεί το σύστηµα, ΙL είναι οι απώλειες

βραδυπορείας, u είναι η χρησιµοποίηση που ορίζεται ως το κλάσµα του χρόνου κατά το οποίο
η ενέργεια αντλείται από το σύστηµα αποθήκευσης ενέργειας, Ρ είναι η ισχύς εξόδου, Cr/I
είναι η απόδοση µετατροπής του ανορθωτή / αντιστροφέα και Cs είναι η απόδοση της
µετατροπής ενέργειας από τη µονάδα αποθήκευσης ενέργειας.

Όταν συγκρίνουµε δύο συσκευές αποθήκευσης ενέργειας, η απλούστερη κατάσταση είναι

αυτή στην οποία και οι δύο συσκευές έχουν την ίδια αποθήκευση ενέργειας και ισχύ εξόδου.
Αυτή είναι η πιο απλή κατάσταση επειδή µερικές απώλειες αυξάνονται µε την αύξηση της
ισχύος εξόδου του συστήµατος αποθήκευσης ενέργειας ενώ άλλες αυξάνονται µε την αύξηση
της ενέργειας που αποθηκεύεται. Για δύο συστήµατα µε την ίδια αποθήκευση ενέργειας και
ισχύ εξόδου, οι απώλειες µπορούν να συγκριθούν απευθείας και µια παραµετρική σχέση
µπορεί να οριστεί για τους διάφορους τύπους απωλειών και χρησιµοποίησης του συστήµατος.

201
 κεφάλαιο 5

Ακολούθως, η ανάλυση αυτή της σχέσης επιτρέπει τον καθορισµό της πιο επιθυµητής
επιλογής µεταξύ των συστηµάτων αποθήκευσης ενέργειας Flywheel και µπαταριών από την
άποψη των λιγότερων απωλειών.

Αν η ισχύς εξόδου και της αποθήκευσης ενέργειας δεν είναι οι ίδιες για τα συστήµατα που
πρόκειται να συγκριθούν, τότε οι συσκευές πρέπει να συνδυαστούν, ώστε οι ιδιότητες τους να
ταιριάξουν. Για παράδειγµα αν ένα σύστηµα Α έχει τριπλάσια ισχύ εξόδου και την ίδια
ικανότητα αποθήκευσης ενέργειας µε το σύστηµα Β, τότε τρις συσκευές από το σύστηµα Β
πρέπει να συνδυαστούν παράλληλα, ώστε να έχουν την ίδια έξοδο µε το σύστηµα Α.
Παρόµοια, αν το σύστηµα Α έχει τριπλάσια ικανότητα αποθήκευσης ενέργειας και την ίδια
ισχύ εξόδου µε το σύστηµα Β, τότε πρέπει να συνδυαστούν εν σειρά τρις συσκευές του
συστήµατος Β, ώστε να έχουµε την ίδια έξοδο µε το σύστηµα Α. Οι απώλειες του
συστήµατος Β πρέπει να αυξηθούν σύµφωνα µε των αριθµών των συσκευών που
χρησιµοποιεί.[10]

Μετά που θα καταστήσουµε τα δύο συστήµατα που µας ενδιαφέρουν, ώστε να έχουν τα
ίδια χαρακτηριστικά ισχύος εξόδου και ικανότητας αποθήκευσης ενέργειας, η εξίσωση 5.1
µπορεί να γραφτεί για το κάθε σύστηµα ξεχωριστά. Οι δύο εξισώσεις µπορούν να εξισωθούν
και η εξίσωση που θα προκύψει πρέπει να λυθεί ως προς την χρησιµοποίηση. Το αποτέλεσµα
είναι η εξίσωση 5.2, η οποία παρέχει µια παραµετρική σχέση µεταξύ της χρησιµοποίησης και
των απωλειών του συστήµατος για χρήση ενέργειας ίση για τα δύο συστήµατα.

(5.2)

Όπου ΙF είναι οι απώλειες βραδυπορείας του συστήµατος Flywheel σαν ποσοστό της ισχύς
εξόδου του (οι απώλειες βραδυπορείας του συστήµατος µπαταριών αµελούνται), το σύµβολο
B αναφέρεται στο σύστηµα µπαταριών, το σύµβολο F αναφέρεται στο σύστηµα Flywheel ενώ
τα υπόλοιπα σύµβολα είναι τα ίδια όπως της εξίσωσης 5.1. Η εξίσωση 5.2 για να έχει
σηµασία πρέπει η απόδοση µετατροπής ενέργειας για το σύστηµα Flywheel (Cs)F να είναι
µεγαλύτερη από την αντίστοιχη τιµή για το σύστηµα µπαταριών (Cs)B.[10]

5.3 ΗΤS Υπεραγώγιµα συστήµατα αποθήκευσης µαγνητικής ενέργειας (SMES).

H ιδέα να χρησιµοποιηθούν µεγάλοι υπεραγώγιµοι µαγνήτες για αποθήκευση ενέργειας

προκύπτει από τη σχέση που περιγράφει την αποθήκευση ενέργειας σ’ ένα επαγωγό η οποία
είναι:
Ε (J) = ½ LI2

Όπου L είναι η αυτεπαγωγή του επαγωγού σε henrys (H) και Ι το ρεύµα σε Ampere.
Αµέσως µετά την παρουσίαση του µεγάλου πεδίου των υπεραγώγιµων µαγνητών τη δεκαετία
του 1960, η αποθήκευση µαγνητικής ενέργειας πέρασε αµέσως στη σκέψη των επιστηµόνων,
αλλά πρώτα έπρεπε να γίνουν βελτιώσεις στην κατασκευή των αγωγών µεγάλης πυκνότητας
ρεύµατος, πριν να γίνουν σοβαρές µελέτες για τα συστήµατα αυτά. Τα κύρια προγράµµατα
πάνω σε υπεραγώγιµα συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας (Superconducting magnetic energy
storage, SMES) άρχισαν από την αρχή της δεκαετίας του 1970. Το κύριο ενδιαφέρον για
αυτούς τους µαγνήτες κατευθύνθηκε προς την ηµερήσια αποθήκευση ενέργειας για την

202
 κεφάλαιο 5

ισοστάθµιση του φορτίου καθώς και προς την κατασκευή πηγών παραγωγής µεγάλων
παλµών ισχύος για συσκευές πλάσµατος.[11]

5.3.1. Προσπάθειες αποθήκευσης µαγνητικής ενέργειας στις Ηνωµένες Πολιτείες

Αµερικής.

Το πιο σηµαντικό πρόγραµµα για την αποθήκευση ενέργειας σ’ ολόκληρο τον κόσµο
γίνεται στις H.Π.Α από τις Βabcock και Wilcon (B&W). Αυτό το πρόγραµµα στοιχίζει
περίπου $50 εκατοµµύρια από τα οποία το 70% το δίνει η βιοµηχανία και το 30% η
οµοσπονδιακή κυβέρνηση µέσο της DARPA. Οι Β&W πρώτα θα κατασκευάσουν και θα
εγκαταστήσουν ένα 500 kWh SMES, για να παρέχει περιστρεφόµενη εφεδρεία στο δίκτυο
Anchorage Municipal Light and Power (AML&P) το οποίο είναι µέρος του Αlaskan Railbelt
System, ενός από τα πιο αποµονωµένα δίκτυα των Η.Π.Α.

∆ιάφορες εταιρίες στις HΠΑ κατασκευάζουν µικρά συστήµατα SMES, τα οποία λέγονται
micro – SMES, µε κύριο στόχο να παράσχουν βελτίωση στην ποιότητα παροχής ισχύος για
ορισµένους καταναλωτές ή για την επίλυση διαφόρων προβληµάτων στο δίκτυο. Αυτά τα
SMES έχουν ισχύ εξόδου 1 MW και αποθήκευση ενέργειας µερικά ΜJ και είναι εµπορικά
διαθέσιµα. Παράγονται από τη Superconducting, Inc. (SI) των Madison, Wisconsin και την
IGC. Οι SI και IGC έχουν τροφοδοτήσει µε συστήµατα micro – SMES την United States Air
Force (USAF), στα πλαίσια ενός προγράµµατος παροχής συνεχής ισχύος (UPS) για τη
σταθεροποίηση της τάσης σε επιλεγµένα κέντρα ελέγχου της USAF.[13]

Τα τελευταία χρόνια γίνονται ιδιαίτερες προσπάθειες ανάπτυξης των D-SMES συστηµάτων

από την AMSC. Αυτά τα συστήµατα έχουν στόχο την άµεση αναγνώριση και διόρθωση των
διαταραχών ισχύος στο ηλεκτρικό δίκτυο.

5.3.2. Προσπάθειες αποθήκευσης µαγνητικής ενέργειας στην Ιαπωνία.

To International Superconductivity Technology Center (ISTEC) της Ιαπωνίας κάνει

διάφορες µελέτες από το 1988, για διάφορες ηλεκτρικές συσκευές συµπεριλαµβανοµένου και
των SMES, οι οποίες επιχορηγούνται από το Agency of Natural Resources and Energy του
ΜΙΤΙ. Σαν µέρος αυτής της µελέτης το 1989 έγινε ένα σχέδιο για την κατασκευή της
κατάλληλης τεχνολογίας για τη δηµιουργία µικρών συστηµάτων SMES τα οποία θα
αποτελούσαν τις µελλοντικές προσπάθειες έρευνας και ανάπτυξης των συστηµάτων SMES.
To πρόγραµµα αυτό χρησιµοποιεί ως πρώτη επιλογή LTS υλικά. H παρουσίαση των SMES
µικρής κλίµακας, των οποίων το µέγεθος είναι αυτό που απαιτείται για τη σταθεροποίηση της
ισχύος στο δίκτυο, θα βοηθήσουν στην αντιµετώπιση διαφόρων προβληµάτων που
αντιµετωπίζουν τα SMES ηµερήσιας αποθήκευσης ενέργειας, όπως είναι οι Ac απώλειες και
το ψυκτικό σύστηµα. H αρχική προσπάθεια της ISTEC για το σχεδιασµό συστηµάτων SMES
έγινε µε µία προσπάθεια έξι ετών αρχίζοντας από το 1991 για να υλοποιήσει την κατασκευή
και τη δοκιµή ενός µικρού συστήµατος SMES 100 kWh/20 MW. Αυτό το πρόγραµµα που
επιχορηγήθηκε επίσης από το Agency of Natural Resources and Energy του ΜΙΤΙ, έχει την
Toshiba σαν κύρια κατασκευάστρια του υπεραγώγιµου µαγνήτη.[12]

Η προσέγγιση του συστήµατος SMES 100 kWh/20 MW φαίνεται στην εικόνα 5.25.
Υπάρχει ένας δακτυλιοειδές µαγνήτης µε εξωτερική διάµετρο του κρυοστάτη ~12 m. Ένα
πρωτότυπο πηνίο µε µισό µέγεθος από αυτό κατασκευάστηκε από την Toshiba και
δοκιµάστηκε επιτυχώς. Το πηνίο αυτό χρησιµοποιεί ενισχυµένα καλώδια µε αγωγό Nb-Ti και
δοκιµάστηκε στα 20 kA (µε 2.8 Τ) το οποίο είναι το ονοµαστικό ρεύµα για το αρχικό σχέδιο.

203
 κεφάλαιο 5

Ένα άλλο πρόγραµµα που επισκοπεί στη χρήση συστηµάτων SMES για τη σταθεροποίηση
του συστήµατος ισχύος γίνεται από την Kansai Electric Power Company (KEPCO). Ένα
SMES µε τρία πηνία (400 kJ) φαίνεται στην εικόνα 5.26 συναρµολογήθηκε και δοκιµάστηκε
από το σύστηµα ισχύος της KEPCO. ∆ύο από τα πηνία κατασκευάστηκαν ξεχωριστά από τη
Sumitono Electric και τη Mitsubishi χρησιµοποιώντας αγωγούς Nb-Ti. Το τρίτο πηνίο

κατασκευάστηκε από τη Mitsubishi Electric χρησιµοποιώντας Νb3Sn. Σ’ αυτό το πρόγραµµα

συµµετείχε και το πανεπιστήµιο Osaka, το οποίο µαζί µε την KEPCO παρατηρούσαν πώς το
σύστηµα SMES µπορεί να χρησιµοποιηθεί στον έλεγχο και τη σταθεροποίηση του
συστήµατος ισχύος (Tada, Mitani, and Tsuji 1995, 250)

204
 κεφάλαιο 5

5.3.3. Προσπάθειες αποθήκευσης µαγνητικής ενέργειας στη Γερµανία.

Η πιο ενεργητική προσπάθεια όσο αφορά τα SMES στη Γερµανία, έγινε στο
Forschungszentrum Karlsruhe laboratory (FzK). To FzK κατασκεύασε ένα 250 kJ SMES µε
σχέδιο δακτυλιοειδές πεδίου για να αντιµετωπίσει ένα πρόβληµα ποιότητας ισχύος, που
οφείλεται στη συχνή εκκίνηση µεγάλων κινητήρων σ’ ένα µύλο. Μία ανάλυση έδειξε, ότι ένα
σύστηµα SMES θα είναι ιδανικό για την αντιµετώπιση αυτού του προβλήµατος, λόγω της
ικανότητας του για γρήγορη ανταπόκριση. Επίσης το FzK έκανε έρευνα για τη χρήση του
συστήµατος SMES ως πηγή παλµών για να παρέχει παλµούς των ~10 GW µε διάρκεια 1 ms
και µε συχνότητα 10 Hz για να τροφοδοτεί λυχνίες rf klystrons (Jungst 1995).[14]

Στη Siemens, το ενδιαφέρον για τα SMES έχει περιοριστεί κυρίως στο σχεδιασµό και σε
µελέτες αποτίµησης των συσκευών αυτών, χωρίς προς το παρόν σχέδια κατασκευής ή
ανάπτυξης των SMES. Οι Siemens, RWE (η µεγαλύτερη εταιρία ηλεκτρισµού στη Γερµανία)
και Preussen Electra έχουν ολοκληρώσει ένα θεµελιώδη σχέδιο και την αποτίµηση γι’ ένα
2MWh /50 MW σύστηµα SMES για χρήση µε σκοπό τη σταθεροποίηση της συχνότητας του
ηλεκτρικού δικτύου. Η Siemens εξακολουθεί να έχει ενδιαφέρον για τα συστήµατα αυτά,
αλλά πρόσφατες µελέτες έδειξαν ότι προς το παρόν τα SMES είναι πολύ πιο ακριβή λύση από
άλλες τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας (Prescher et al. 1995).

To Technical University του Munich, επίσης διεξάγει έρευνες πάνω στα SMES και
κατασκεύασε ένα 1.4 MJ σύστηµα δακτυλιοειδές πεδίου χρησιµοποιώντας LTS αγωγούς
(Lorenzen et al. 1995).[14]

5.3.4. LTS SMES.

Τα µέσα υπεραγώγιµης ηλεκτροµαγνητικής αποθήκευσης ενέργειας, χρησιµοποιούν την

ιδιότητα που έχουν µερικά υλικά να χάνουν την αντίσταση τους κάτω από µια θερµοκρασία.
Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να µην έχουµε απώλειες στο τύλιγµα του πηνίου που αποθηκεύει
την ενέργεια. Στο πηνίο ρέει συνεχές ρεύµα και αποθηκεύει ενέργειας ίση µε το µαγνητικό
του πεδίο (E = ½ L I2). Η υπεραγωγιµότητα επιτρέπει στο πηνίο να έχει πολύ συµπαγές
τύλιγµα, έτσι να είναι δυνατό να έχει πολύ υψηλή πυκνότητα µαγνητικής ροής (~ 20 Τ) και
συνεπώς να έχει µεγάλη ειδική πυκνότητα ενέργειας.[15]

Η στιγµιαία αποθήκευση ενέργειας του πηνίου, εξαρτάται από το τετράγωνο του ρεύµατος
και µπορεί να υπολογιστεί µε µεγάλη ακρίβεια, αφού το ρεύµα µπορεί να µετρηθεί µε
διάφορα όργανα ακριβείας.

Στα LTS SMES η θερµοκρασία λειτουργίας είναι γύρω στους 4 Κ (-269 Co). Αυτή η
θερµοκρασία µπορεί να επιτευχθεί µε ψύξη µε υγρό ήλιο. Η τεχνολογία αυτή άρχισε εδώ και
πολλά χρόνια και θεωρείται ότι έχει τελειοποιηθεί. Παρόλα αυτά δεν παύει να είναι
περίπλοκη και δαπανηρή λόγω των συστηµάτων ψύξης του υγρού ηλίου.

Το υλικό που χρησιµοποιείται για την κατασκευή του LTS πηνίου είναι συνήθως NbTi. Η
µέγιστη επιτρεπόµενη επαγωγή και πυκνότητα ρεύµατος θα εξαρτηθούν από τη γεωµετρία
του πηνίου και την εγκάρσια διατοµή του αγωγού. Οι µέγιστες πυκνότητες ρεύµατος στα
πηνία των LTS SMES φθάνουν τα 1000 A/mm2.

Στην εικόνα 5.27 µπορούµε να δούµε τη γενική κατασκευή ενός LTS SMES µε
σωληνοειδές πηνίο ενώ στην εικόνα 5.28 βλέπουµε τη συνδεσµολογία του SMES σε σύστηµα
UPS.[15]

205
 κεφάλαιο 5

Τα πλεονεκτήµατα του συστήµατος SMES βασίζονται στους απεριόριστους κύκλους

λειτουργίας του και την ικανότητα του να εκφορτίζεται εντελώς όσο συχνά απαιτείται.
Επίσης έχει µεγάλη απόδοση για µικρούς χρόνους αποθήκευσης. Το όλο σύστηµα έχει
µεγάλη περίοδο λειτουργίας και είναι φιλικό προς το περιβάλλον.

Παρόλο που δεν υπάρχουν απώλειες στο υπεραγώγιµο πηνίο, απώλειες επιδρούν στα
σηµεία σύνδεσης του κυκλώµατος αποθήκευσης, αφού δεν µπορούν να τοποθετηθούν µέσα
στο δοχείο αποθήκευσης λόγω των διακοπτών µε ηµιαγωγούς που χρησιµοποιούνται. Οι
απώλειες αυτές είναι πραγµατικά µια ενόχληση για την εφαρµογή του SMES σαν µονάδα
UPS, η οποία απαιτεί χαµηλές απώλειες βραδυπορείας. Όµως πιο πρόσφατες έρευνες έχουν
δείξει ότι τα IGBTs µπορούν να λειτουργήσουν σε θερµοκρασίες ως και 5 Κ, πράγµα το
206
 κεφάλαιο 5

οποίο αποτελεί ένα σηµαντικό βήµα στην αποθήκευση ενέργειας µε τη χρήση συστηµάτων
SMES.

Επίσης στα συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας απαιτείται και υψηλή αξιοπιστία. Στα
συστήµατα SMES τα κρίσιµα σηµεία είναι οι δρόµοι που επικοινωνούν µε το δοχείο
αποθήκευσης ενέργειας και οι διακόπτες ηµιαγωγών. Με την απώλεια της υπεραγωγιµότητας,
υπάρχει ο κίνδυνος υπερθέρµανσης λόγω των απωλειών που θα εµφανιστούν στο πηνίο.
Επείγοντα χαρακτηριστικά λειτουργίας µε τη µορφή της γρήγορης εκφόρτισης του πηνίου
µέσο µιας αντίστασης είναι απαραίτητα για την ασφάλεια του συστήµατος.

Επίσης πρέπει να πούµε ότι ο µέσος χρόνος µεταξύ δύο βλαβών (MTBF) του συστήµατος
SMES είναι σχεδόν διπλάσιος απ’ αυτόν του συστήµατος µπαταριών µολύβδου. Ακόµη,
εκτός των πιο πάνω προβληµάτων υπάρχουν και οι µακροπρόθεσµες επιδράσεις στη
σταθερότητα των συνιστωσών του πηνίου στις πολύ χαµηλές θερµοκρασίες σε συνδυασµό µε
τις ισχυρές ηλεκτροδυναµικές δυνάµεις, οι οποίες δεν έχουν προς το παρόν ερευνηθεί
πλήρως.[15]

Λόγω της ψυκτικής εγκατάστασης, τα συστήµατα SMES απαιτούν πολύ περισσότερο χώρο
από άλλα συγκρίσιµα συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας. Για τον ίδιο λόγο η τιµή του
συστήµατος SMES είναι µεγαλύτερη από τα άλλα συστήµατα. Επίσης τα SMES απαιτούν πιο
συχνή συντήρηση από τα άλλα συστήµατα αποθήκευσης ενέργειας.[15]

5.3.5. HTS συστήµατα SMES.

Τα HTS SMES λειτουργούν µε την ίδια αρχή, όπως και τα LTS SMES και απαιτούν έτσι
παρόµοια κατασκευή. Η διαφορά των δύο αυτών συστηµάτων βρίσκεται στο υλικό που
χρησιµοποιεί το πηνίο. Στα HTS το πηνίο φτιάχνεται από ΗΤS υλικά µε αποτέλεσµα να έχει
κρίσιµη θερµοκρασία 77 Κ, πράγµα που επιτρέπει την ψύξη µε το σχετικά φθηνό υγρό άζωτο.
Επίσης η ψυκτική εγκατάσταση είναι λιγότερο περίπλοκη απ’ αυτή των LTS SMES. Παρόλα
αυτά το HTS υλικό των τυλιγµάτων, το οποίο έχει ανακαλυφθεί εδώ και µερικά χρόνια, έχει
περίπλοκη δοµή από κεραµικά εµπεδωµένα µε άργυρο. Το κρίσιµο ρεύµα των υλικών αυτών
είναι 10 φορές µικρότερο από αυτό των LTS υλικών. Επιπρόσθετα τα επιτρεπόµενα επίπεδα
επαγωγής των HTS SMES είναι επίσης µικρότερα απ’ αυτά των LTS, µε αποτέλεσµα το
πλεονέκτηµα λόγο του λιγότερου πολύπλοκου συστήµατος ψύξης έναντι των LTS SMES, να
αναιρείται από τα µεγαλύτερα και πιο ακριβά πηνία που πρέπει να έχουν ώστε να έχουν την
ίδια επαγωγή µε τα LTS πηνία.

Λόγο της προχωρηµένης κρυογονικής τεχνολογίας και της ανάπτυξης των HTS συρµάτων,
τα HTS υλικά γίνονται πιο ανταγωνιστικά στις εφαρµογές των SMES. Αντί της ψύξης µε
υγρό άζωτο, µπορούν να εφαρµοστούν συστήµατα µε ψύξη µε αγωγή χρησιµοποιώντας
cryocooler, στα οποία η θερµοκρασία λειτουργίας µπορεί να ρυθµιστεί πιο εύκολα από ότι µε
ψύξη µε υγρό άζωτο. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι σηµαντικό αφού η θερµοκρασία στο
HTS πηνίο θα κυµαίνεται από 20-30 Κ, ώστε να µπορεί να αυξήσει το κρίσιµο ρεύµα του
πηνίου.[16]

5.3.5.1. Σχηµατισµοί HTS πηνίων για εφαρµογή στα συστήµατα SMES.

Η απόδοση του συστήµατος SMES εξαρτάται πολύ από τον ακριβή σχηµατισµό των πηνίων
που χρησιµοποιεί. ∆ιάφοροι σχηµατισµοί αναφέρονται πιο κάτω προς σύγκριση.

207
 κεφάλαιο 5

5.3.5.1.1. ∆ακτυλιοειδή πηνία (Toroidal Coils).

Το κύριο πλεονέκτηµα της χρησιµοποίησης δακτυλιοειδή πηνίων, είναι ότι το µαγνητικό

πεδίο περιορίζεται εξολοκλήρου µέσα στο πηνίο, έτσι δεν υπάρχουν προβλήµατα µε τα πεδία
σκέδασης άρα δεν απαιτούνται εξοπλισµοί θωράκισης. Τα δακτυλιοειδή πηνία µπορούν να
γίνουν µε δύο τρόπους–µε συνεχής ελικοειδές τύλιγµα ή µε ένα αριθµό κοντών σωληνοειδών
ενωµένων εν σειρά.[17]

5.3.5.1.2. Ελικοειδή δακτυλιοειδή πηνία (Helical Toroids).

Μία ιαπωνική οµάδα επιστηµόνων έχει αναπτύξει δύο είδη ελικοειδή δακτυλιοειδή πηνίων.
Αυτά είναι το πηνίο στρεπτικής αντιστάθµισης (Force – Balance coil, FBC) και το πηνίο
αντιστάθµισης παραµόρφωσης (Stress – Balance Coil, SBC). To FBC προτάθηκε αρχικά από
το Miura et al, και εφαρµόστηκε σε SMES από το Sato et al. Το SBC αποτελεί µια βελτίωση
του FBC και σχεδιάστηκε για να βελτιστοποιήσει το µεγάλο λόγο των δύο διαστάσεων των
υπεραγώγιµων πηνίων.

Τα πηνία αυτά είναι σχεδιασµένα για να αντισταθµίζουν τις µεγάλες ηλεκτροµαγνητικές

δυνάµεις που παράγονται από τα υψηλά µαγνητικά πεδία και ρεύµατα που χρησιµοποιούνται
στα συστήµατα SMES. H τάση εφελκυσµού που προκαλείται απ’ αυτές τις δυνάµεις µπορεί
να προκαλέσει ζηµιές στους εύθραυστους υπεραγωγούς. Ακόµη ο Nomura et al βρήκε ότι µε
µια βελτιστοποίηση του ελικοειδές πηνίου µπορούσε να µειωθεί ολόκληρη η δοµή του SMES
µέχρι και 75% σε σχέση µε το δακτυλιοειδές πηνίο, ενώ θα αποθήκευαν περίπου το ίδιο ποσό
ενέργειας. Ακόµη προσδοκάται ότι το SBC θα πετύχει το σχεδιασµό του SMES µε το
ελάχιστο µήκος υπεραγωγού, περίπου 17% των αµπεροµέτρων του δακτυλιοειδές πηνίου, για
την ίδια ενέργεια αποθήκευσης.[17]

5.3.5.1.3. ∆οµοστοιχειωτά δακτυλιοειδή πηνία (Modular Toroids).

Τα περισσότερα δακτυλιοειδή σχέδια χρησιµοποιούν πηνία που σχηµατίζονται απ’ ένα

αριθµό από κοντά σωληνοειδή τοποθετηµένα συµµετρικά στην περιφέρεια ενός κύκλου και
συνδέονται εν σειρά.

Ο βέλτιστος αριθµός µονάδων σ’ ένα δακτυλιοειδές πηνίο είναι από τις πιο βασικές
προδιαγραφές του σχεδιασµού του πηνίου. Ο αριθµός και το µέγεθος των µονάδων θα
επηρεάσει το µέγεθος του συστήµατος SMES, καθώς και την ευκολία κατασκευής του. Ο
Borghi et al έχει χρησιµοποιήσει δύο µεθόδους για να βελτιστοποιήσει το σχέδιο του SMES
για δεδοµένη µαγνητική ενέργεια, µε ελάχιστη ποσότητα υπεραγωγού και ελάχιστο ολικό
µέγεθος της συσκευής (ΩD). Σαν περιορισµοί της ανάλυσης έχουν ληφθεί το πεδίο σκέδασης
και τα παράλληλα και κάθετα κρίσιµα ρεύµατα. Ο σχηµατισµός του δοµοστοιχειωτού
δακτυλιοειδές πηνίου φαίνεται στις εικόνες 5.29 και 5.30. Η µέθοδος βελτιστοποίησης βρήκε
δύο ελάχιστα, ένα που αντιστοιχεί σε σύστηµα µε έξι πηνία και ένα άλλο µε 97 πηνία. Και οι
δύο από αυτούς σχηµατισµούς χρησιµοποιούν περίπου το µισό της ποσότητας του
υπεραγωγού από οποιοδήποτε σύστηµα µε πολύ–σωληνοειδή πηνία.

Μια άλλη βασική παράµετρος του δοµοστοιχειωτού πηνίου, είναι το σχήµα των µονάδων.
Αν δηλαδή ένα πηνίο µε µονάδες ενός σχήµατος είναι πιο αποδοτικό απ’ ένα άλλο µε
διαφορετικού σχήµατος µονάδες, για δεδοµένο µήκος υπεραγωγού, για σταθερό ρεύµα και
µαγνητικό πεδίο. Αυτό έχει ερευνηθεί από το Birkner, o οποίος σύγκρινε απευθείας τα
αποτελέσµατα από τη χρήση κυκλικών πηνίων και πηνίων µε σχήµα ‘Princeton D’.

208
 κεφάλαιο 5

Ανακάλυψε ότι η επαγωγή ενός πηνίου δεν εξαρτάται από το σχήµα του και ότι ένα πηνίο του
SMES βελτιστοποιείται για δεδοµένο µήκος αγωγού µε µικρή επαγωγή και υψηλό ρεύµα. Ο
Birkner, παρόλο που το σχήµα Princeton D έχει µεγαλύτερη απόδοση (18 % υψηλότερη) από
το κυκλικό σχήµα, αποφάνθηκε ότι αυτή η διαφορά δεν µπορεί να δικαιολογήσει τα
επιπρόσθετα έξοδα από την κατασκευή των πολύπλοκων D πηνίων.[17]

Όπως είπαµε ένα δακτυλιοειδές πηνίο έχει το πλεονέκτηµα να περικλείει µέσα του
εξολοκλήρου το µαγνητικό πεδίο και αυτό µπορεί να εφαρµοστεί αυστηρώς και σ’ ένα
ελικοειδές πηνίο. Αντίθετα ένα δοµοστοιχειωτό πηνίο θα έχει ‘διαρροές’ του µαγνητικού
πεδίου έξω από τη δοµή του. Για να υπερβούµε αυτό το πρόβληµα οι Vincent – Vity et al
έχουν εισηγηθεί δύο νέους σχηµατισµούς για τα πηνία του SMES. Ο πρώτος σχηµατισµός
είναι µια οµάδα από n πολύγωνα. Αυτός ο σχηµατισµός αποτελείται από n πηνία µε εγκάρσια
διατοµή σχήµατος D. Ο δεύτερος σχηµατισµός είναι µια δακτυλιοειδές µορφή που
αποτελείται από εναλλάξ από κυκλικά και D σχήµατος κοντά σωληνοειδή, µε τα πηνία
σχήµατος D να γεµίζουν τα κενά µεταξύ των κυκλικών πηνίων όπως φαίνεται στην εικόνα
5.31.

209
 κεφάλαιο 5

Και τα δύο σχέδια είχαν καλά αποτελέσµατα στην αριθµητική προσοµοίωση. Συγκεκριµένα
για n = 4 ( εικόνα 5.32) το σύστηµα πολυγώνων έδειξε πολύ καλές αποδόσεις, όσο αφορά την
αποθήκευση ενέργειας και τη σκέδαση του µαγνητικού πεδίου.

5.3.5.1.4. Σωληνοειδή πηνία.

Μια οµάδα από τη Σλοβακία έχει κάνει εκτεταµένη έρευνα για τα HTS SMES, ιδιαίτερα
όσο αφορά τη βελτιστοποίηση των απλών σωληνοειδή πηνίων. Σε µια µελέτη, ο Pitel et al.
έκανε µια θεωρητική εργασία για την επίδραση του αριθµού των πηνίων pancake ενός
µαγνήτη, στο κρίσιµο ρεύµα. Βρέθηκε λοιπόν, ότι µε τη χρησιµοποίηση άνω των 10 πηνίων
pancake το κρίσιµο ρεύµα του συστήµατος µένει σταθερό. Ακόµη η µελέτη αυτή έδειξε, ότι
αν µειώσουµε τη θερµοκρασία λειτουργίας από 77 Κ σε 4.2 Κ, τότε θα έχουµε αύξηση του
κρίσιµου ρεύµατος κατά µία τάξη µεγέθους.[17]

Μια άλλη µελέτη ερεύνησε την περίπτωση στην οποία το µήκος της ταινίας ήταν σταθερό
κατά τον καθορισµό της επίδρασης της θερµοκρασίας λειτουργίας στη γεωµετρία του
τυλίγµατος. Στη µελέτη αυτή ανακαλύφθηκε, ότι η βέλτιστη γεωµετρία του τυλίγµατος ήταν

210
 κεφάλαιο 5

διαφορετική σε διαφορετικές θερµοκρασίες. Στις υψηλότερες θερµοκρασίες το καλύτερο σχήµα

ήταν ένα διπλό πηνίο pancake. Για δεδοµένο µήκος ταινίας, η αλλαγή της εσωτερικής
διαµέτρου του πηνίου αυξάνει λίγο την αποθηκευµένη ενέργεια, ενώ η αύξηση των πηνίων
pancake την µειώνει. ∆ηλαδή στις υψηλές θερµοκρασίες η ενέργεια συµπεριφέρεται όπως το
κρίσιµο ρεύµα. Αντίθετα σε χαµηλές θερµοκρασίες (υγρού ηλίου), η εξάρτηση της ενέργειας
από τον αριθµό των πηνίων pancake και την εσωτερική διάµετρο του πηνίου είναι
διαφορετική απ’ ότι στις υψηλές θερµοκρασίες και η ενέργεια συµπεριφέρεται περισσότερο
όπως η αυτεπαγωγή παρά όπως το κρίσιµο ρεύµα.[17]

Ενώ το παραδοσιακό σχήµα της εγκάρσιας διατοµής ενός σωληνοειδές πηνίου είναι το
ορθογώνιο, ο Noguchi et al, εισηγήθηκε τη χρησιµοποίηση ενός πηνίου του οποίου η
εγκάρσια διατοµή του θα έχει βηµατική µορφή και το πηνίο θα αποτελείται από οµοαξονικά
πηνία µε διαφορετικά µήκη. Αυτός ο σχηµατισµός φαίνεται στην εικόνα 5.33. Το σχέδιο αυτό
θα µειώσει το µέγεθος του τυλίγµατος στο 67 % του ορθογώνιου πηνίου, ενώ ταυτόχρονα θα
παράγει το µαγνητικό πεδίο των 12 Τ που απαιτείται. Επίσης ο σχηµατισµός της βηµατικής
µορφής µειώνει τη επίδραση του µαγνητικού πεδίου στα άκρα του πηνίου, αυξάνοντας έτσι
το κρίσιµο ρεύµα.[17]

5.3.5.2. Σχεδιασµός των ΗΤS πηνίων.

Ο σχεδιασµός του πηνίου αποτελείται από δύο µέρη, την επιλογή του σχήµατος και τη
βελτιστοποίηση του πηνίου. Για την επιλογή του σχήµατος του HTS πηνίου, θα θεωρήσουµε
τα είδη των πηνίων που έχουµε αναφέρει πιο πάνω. To πιο κατάλληλο απ’ αυτά τα πηνία θα
επιλεγεί και θα βελτιστοποιηθεί.

Για τη βελτιστοποίηση του πηνίου που θα επιλέξουµε, θα χρησιµοποιηθεί η στρατηγική

1+1 µαζί µε τη γραµµική µέθοδο στοιχείων, ενώ η µέθοδος πεπερασµένων στοιχείων θα
χρησιµοποιηθεί για έλεγχο της επιθυµητής ικανότητας ενέργειας και της διανοµής του
µαγνητικού πεδίου για να επιβεβαιωθεί η εγκυρότητα της βελτιστοποίησης.

211
 κεφάλαιο 5

5.3.5.2.1. Επιλογή του σχήµατος του τυλίγµατος.

Υπάρχουν δύο πράγµατα να σκεφτούµε, όταν θέλουµε να επιλέξουµε το σχήµα ενός

πηνίου. Αυτά είναι το πεδίο σκέδασης του και το διαθέσιµο µήκος του αγωγού για το τύλιγµα
του πηνίου.[16]

Επειδή το SMES χρησιµοποιεί µαγνητικό πεδίο για να αποθηκεύει ενέργεια, είναι

αναπόφευκτο για το περιβάλλον που το περιτριγυρίζει να µην υποφέρει από µαγνητικά πεδία,
εκτός βέβαια αν ληφθεί ο αναγκαίος προστατευτικός εξοπλισµός. Το µαγνητικό πεδίο
σκέδασης που παράγεται από το SMES µπορεί να είναι επικίνδυνο για τους βηµατοδότες, για
ηλεκτρονικό εξοπλισµό κ.τ.λ.

Αφού λοιπόν η τεχνολογία κατασκευής των HTS συρµάτων είναι σχετικά καινούρια και όχι
πλήρες ολοκληρωµένη, η τιµή των HTS συρµάτων είναι σχετικά ακριβή. Έτσι λοιπόν όταν
κατασκευάζουµε ένα SMES µε τύλιγµα πηνίου µε HTS σύρµατα, το κόστος του σύρµατος
έχει ένα σηµαντικό µερίδιο στο ολικό κόστος του συστήµατος. Γι’ αυτό είναι αναγκαίο να
ελαχιστοποιήσουµε το µήκος του ΗΤS αγωγού του τυλίγµατος του πηνίου.

Κάθε είδος πηνίου έχει τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα του. Από πλευράς
κατασκευής, το απλό σωληνοειδές πηνίο φτιάχνεται εύκολα, αλλά δεν περιορίζει τα πεδία
σκέδασης. Τα τροποποιηµένα σωληνοειδή πηνία µε πηνία αντιστάθµισης, µειώνουν τα πεδία
σκέδασης αλλά αυξάνουν το µήκος του σύρµατος άρα και το ολικό κόστος. Τα πολύ-
σωληνοειδή πηνία έχουν µεν χαµηλές εκποµπές πεδίων σκέδασης, αλλά παρουσιάζουν και
πολύ µικρή πυκνότητα ενέργειας. Τα ιδανικά δακτυλιοειδή πηνία δεν έχουν καθόλου πεδία
σκέδασης. Το πεδίο περιορίζεται µέσα στο πηνίο, αλλά είναι πολύ δύσκολο να
πραγµατοποιήσεις τέτοιου είδους πηνία. Παρόµοια πηνία σε σχηµατισµό pancake µπορεί να
πετύχουν τα ίδια χαρακτηριστικά λειτουργίας µε τα ιδανικά δακτυλιοειδή. Τα δακτυλιοειδή
πηνία απαιτούν περισσότερο σύρµα από τα σωληνοειδές πηνία, αλλά λιγότερο από τα πολύ–
σωληνοειδή πηνία.[16]

Για την επιλογή του πηνίου για ένα HTS 200 kJ SMES έγιναν πολλοί υπολογισµοί για κάθε
είδος πηνίου. Στον πίνακα 5.3 φαίνεται το απαιτούµενο µήκος αγωγού για τρία είδη πηνίων.
Λαµβάνοντας, λοιπόν υπόψη και το απαιτούµενο µήκος του HTS αγωγού διαλέγουµε το
δοµοστοιχειωτό δακτυλιοειδές πηνίο για την κατασκευή του 200 kJ SMES. (Βλέπε εικόνα
5.34).

Πίνακας 5.3
Απαιτούµενο µήκος ΗΤS αγωγού για κάθε τύπο πηνίου για το ΗΤS 200 kJ SMES

Τύπος πηνίου Μήκος

Σωληνοειδές 8 km

∆οµοστοιχειωτό δακτυλιοειδές 10 km

Πολύ - σωληνοειδές 12 km

Πρέπει επίσης να αναφέρουµε ότι το προτεινόµενο ΗΤS 200 kJ SMES, σχεδιάστηκε για να
αντιµετωπίσει µια πιθανή προσωρινή διακοπή της τάσης σ’ ένα κτίριο. Για τη βέλτιστη
212
 κεφάλαιο 5

λειτουργία του συστήµατος SMES, πρέπει να τοποθετηθεί κοντά στο κτίριο στο οποίο
απαιτείται η βελτιωµένη ποιότητα ισχύος. Αν η εγκατάσταση θα γίνει σε πυκνοκατοικηµένο
µέρος τότε υπάρχουν αυστηροί περιορισµοί για το µαγνητικό πεδίο σκέδασης.

5.3.5.2.2. Βελτιστοποίηση του επιλεγµένου πηνίου.

Η βελτιστοποίηση του πηνίου έγινε µε τη στρατηγική εξέλιξης 1+1 µαζί µε τη γραµµική

µέθοδο στοιχείων. Επειδή η διαδικασία βελτιστοποίησης εµπεριέχει την τροποποίηση του
µοντέλου χρησιµοποιώντας την τρισδιάστατη µέθοδο πεπερασµένων στοιχείων θα πάρει πολύ
χρόνο, έτσι αντί αυτού χρησιµοποιήθηκε ένα ισοδύναµο τρισδιάστατο γραµµικό µοντέλο και
το µαγνητικό πεδίο υπολογίστηκε µε το νόµο των Biot–Savart. Στην εικόνα 5.35 µπορούµε να
δούµε ένα παράδειγµα για το δοµοστοιχειωτό δακτυλιοειδές πηνίο το οποίο έγινε µε το
γραµµικό µοντέλο.

213
 κεφάλαιο 5

Υπάρχουν δύο τρόποι για να προσεγγίσουµε την τεχνική βελτιστοποίησης, µε µια

ντετερµινιστική µέθοδο και µια µη ντετερµινιστική. Η ντετερµινιστική µέθοδος γενικά
συγκλίνει γρήγορα, αλλά πάντα υπάρχει ο κίνδυνος, ότι µπορεί να συγκλίνει σ’ ένα τοπικό
ελάχιστο. Επίσης, όταν χρησιµοποιούµε το νόµο των Biot–Savart, η συνάρτηση
βελτιστοποίησης εµπεριέχει παραγώγους, οι οποίες µπορεί να επιµηκύνουν το χρόνο των
υπολογισµών. Έτσι µε τέτοιου είδους συναρτήσεις, η ντετερµινιστική µέθοδος µπορεί να
απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο για να συγκλίνει από ότι η µη ντετερµινιστική. Γι’ αυτό το
λόγο η µη ντετερµινιστική µέθοδος χρησιµοποιήθηκε για να βελτιστοποιήσει το πηνίο του
SMES. Οι συναρτήσεις της βελτιστοποίησης του πηνίου του SMES, ήταν το µήκος του HTS
αγωγού και η αποθήκευση ενέργειας. Ένας από τους περιορισµούς της βελτιστοποίησης ήταν
η τιµή του πεδίου σκέδασης στα 5 m από τον άξονα περιστροφής του πηνίου.[16]

Οι προδιαγραφές του πηνίου που επιλέγηκε για το 200 kJ HTS SMES φαίνονται στον
πίνακα 5.4.

Πίνακας 5.4
Προδιαγραφές του HTS πηνίου του 200 kJ SMES

Προδιαγραφές πηνίου Τιµή

Σχήµα ∆οµοστοιχειοτό δακτυλιοειδές
Σχήµα µονάδων πηνίου Ωοειδή
Αριθµός πηνίων pancake ανά µονάδα 3
Αριθµός µονάδων πηνίου 16
∆ιαστάσεις του HTS σύρµατος 4.1mm x 0.2mm
Ολική αποθήκευση ενέργειας 200 kJ
∆ιαθέσιµη ενέργεια 150 kJ
Περίοδος εκφόρτισης 1.5 s
Ρεύµα λειτουργίας 100 – 200 Α
Μέγιστη τάση 1000 V

Μαζί µε τις προδιαγραφές του πηνίου πρέπει να λάβουµε υπόψη και τα µαγνητικά
χαρακτηριστικά των HTS συρµάτων, αφού ο σχεδιασµός µας γίνεται σε HTS πηνίο. Η εικόνα

214
 κεφάλαιο 5

5.36 δείχνει τη µείωση του κρίσιµου ρεύµατος µε την αύξηση του κάθετου µαγνητικού
πεδίου στη µεγαλύτερη πλευρά της HTS ταινίας. Αφού το πηνίου του 200 kJ SMES που
µελετάµε έχει ρεύµα λειτουργίας 200 Α, από την εικόνα 5.36 φαίνεται ότι πρέπει να
διατηρήσουµε το κάθετο πεδίο κάτω από το επίπεδο των ~0.8 Τ σε ολόκληρο το πηνίο.

Ο σχηµατισµός του πηνίου pancake είναι πολύ υποβοηθητικός στην περίπτωση του
δοµοστοιχειωτού δακτυλιοειδές πηνίου, επειδή το µαγνητικό πεδίο περιορίζεται στο σχήµα
του δακτυλιοειδές πηνίου και το µεγαλύτερο µέρος του πεδίου διαπερνά το πηνίο µε
διεύθυνση παράλληλη στη µεγάλη πλευρά του HTS σύρµατος, µε αποτέλεσµα η µείωση του
κρίσιµου ρεύµατος του HTS σύρµατος λόγω του µαγνητικού πεδίου να ελαχιστοποιείται.

Πρέπει να αναφέρουµε ότι αν χρησιµοποιήσουµε τη µέθοδο πεπερασµένων στοιχείων

(FEM) για την επιβεβαίωση της βελτιστοποίησης του πηνίου, πάλι πρέπει να γίνει έλεγχος για
να επιβεβαιωθεί η µαγνητική σταθερότητα του πηνίου. Στην εικόνα 5.37 φαίνεται η
επιβεβαίωση µε τη µέθοδο των πεπερασµένων στοιχείων. Όπως φαίνεται το µεγαλύτερο
µέρος του µαγνητικού πεδίου παραµένει µέσα στο δακτυλιοειδές πηνίο και είναι
ευθυγραµµισµένο µε το HTS σύρµα. Το µέγιστο κάθετο πεδίο ελέγχθηκε και βρέθηκε κάτω
από το επιτρεπόµενο όριο.

Το ωοειδές σχήµατος πηνίο επιλέγηκε σαν αρχικό σχήµα. Το σκίτσο του φαίνεται στην
εικόνα 5.38.

215
 κεφάλαιο 5

Οι βελτιστοποιηµένες διαστάσεις και το σκίτσο της τελικής µονάδας του πηνίου φαίνεται
στις εικόνες 5.39 και 5.40 αντίστοιχα.

Στον πίνακα 5.5 φαίνονται οι µεταβλητές βελτιστοποίησης του πηνίου και οι τιµές τους στο
αρχικό στάδιο, οι µικρότερες και οι µέγιστες τιµές, καθώς και οι τιµές βελτιστοποίησης.[16]

Πίνακας 5.5
Μεταβλητές βελτιστοποίησης του πηνίου και οι τιµές τους

Μεταβλητή Αρχικές Ελάχιστες Μέγιστες Βέλτιστες

τιµές τιµές τιµές τιµές
Απόσταση µεταξύ του πηνίου και 0.25 0.05 0.5 0.08
του άξονα περιστροφής
r [m]
Μήκος του γραµµικού µέρους του 0.005 0.0005 0.01 0.002
πηνίου
h [m]
Ακτίνα της εσωτερικής καµπύλης 0.25 0.05 0.5 0.05
του πηνίου
d [m]
Αριθµός περιελίξεων 250 200 300 205
Ν

5.3.5.2.3. Συµπεράσµατα βελτιστοποίησης του 200 kJ HTS SMES.

Καταφέραµε να σχεδιάσουµε και να βελτιστοποιήσουµε ένα 200 kJ SMES

χρησιµοποιώντας HTS σύρµατα. Έγινε η επιλογή του σχήµατος των πηνίων, και επιλέγηκε το
δοµοστοιχειωτό δακτυλιοειδές µε 16 µονάδες πηνίων. Κάθε µονάδα αποτελείται από τρία
διπλά πηνία pancake. Για τη βελτιστοποίηση του πηνίου χρησιµοποιήθηκαν η στρατηγική
εξέλιξης 1+1, µαζί µε τη γραµµική µέθοδο στοιχείων. Μετά τη βελτιστοποίηση βρέθηκε, ότι
το βέλτιστο σχήµα του πηνίου ήταν δισκοειδές και όχι ωοειδές, αλλά βέβαια το δισκοειδές
πηνίο µπορεί να θεωρηθεί υποπερίπτωση του ωοειδούς.

216
 κεφάλαιο 5

Για να ικανοποιηθούν οι δεδοµένες προδιαγραφές για τα 200 kJ, απαιτήθηκαν περίπου 10

km HTS σύρµατος. Στον πίνακα 5.6 φαίνονται οι τελικές αντικειµενικές λειτουργίες και
περιορισµοί του 200 kJ SMES. Η µέθοδος πεπερασµένων στοιχείων χρησιµοποιήθηκε για να
επιβεβαιωθεί η χωρητικότητα ενέργειας.

Πίνακας 5.6
Τελικές αντικειµενικές λειτουργίες και περιορισµοί του 200 kJ SMES

Αντικειµενικές λειτουργίες και Τιµές

περιορισµοί
Μήκος HTS αγωγού 9.6 km
Αποθήκευση ενέργειας 200 kJ
Πεδίο σκέδασης στα 5 m 2.84 x 10-9 T

Το ολοκληρωµένο πηνίο θα ψυχθεί µε GM cryocooler. To σύστηµα αναµένεται να

δοκιµαστεί το 2004.[16]

5.3.6. Συστήµατα D – SMES (Distribute – SMES).

Τα συστήµατα D–SMES αντιπροσωπεύουν µια νέα καινοτοµική εφαρµογή της τεχνολογίας

SMES, που επιτρέπει στις ηλεκτρικές εταιρίες να βελτιώσουν το επίπεδο αξιοπιστίας και την
ικανότητα µεταφοράς τους. Στην εικόνα 5.41 βλέπουµε µία πτώση τάσης και το D–SMES να
επεµβαίνει σε ms και να διορθώνει την τάση.

Τα συστήµατα D–SMES συνδέονται στα δίκτυα και τους υποσταθµούς. Τα συστήµατα

αυτά αυξάνουν την ικανότητα µεταφοράς του δικτύου και προστατεύουν τα δίκτυα από
φαινόµενα αστάθειας λόγω στιγµιαίων σφαλµάτων, όπως είναι οι βυθίσεις της τάσης λόγω
πτώσης κεραυνού ή λόγω πτώσης γεννήτριας ή λόγω των µεταβολών στο επίπεδο ζήτησης
των καταναλωτών ή λόγω χειρισµών στο δίκτυο. Σε πολλές περιπτώσεις, τα D–SMES
συστήµατα αποτελούν ένα φθηνό τρόπο για την ενίσχυση του συστήµατος µεταφοράς ισχύος,
217
 κεφάλαιο 5

χωρίς να είναι αναγκαίο να κατασκευαστούν νέες γραµµές µεταφοράς οι οποίες είναι

δαπανηρές και µολύνουν το περιβάλλον.

Τα συστήµατα D–SMES αντί να προστατεύουν κάθε καταναλωτή ξεχωριστά, µπορούν αντί

αυτού να τοποθετηθούν σε στρατηγικές θέσεις στο δίκτυο, ώστε µε οικονοµικό τρόπο να
αυξάνουν την ικανότητα ισχύος, να βελτιώνουν τη σταθερότητα και την ποιότητα της
ηλεκτρικής παροχής σε χιλιάδες καταναλωτές ταυτόχρονα.

Το σύστηµα D–SMES είναι µια ευέλικτη συσκευή µεταφοράς Ac (Flexible AC

Transmission system, FACTS) που τοποθετείται σε εκτροπή του δικτύου. Αντίθετα µε άλλες
συσκευές FACTS το D–SMES εγχέει ενεργό και άεργο ισχύ, ώστε να µπορεί να
αντισταθµίσει τις διαταραχές στο δίκτυο πολύ γρήγορα. Η γρήγορη ανταπόκριση στα
σφάλµατα εµποδίζει το µπλοκάρισµα των κινητήρων το οποίο είναι η κύρια αιτία
κατάρρευσης της τάσης.

Τα χαρακτηριστικά του D–SMES της AMSC είναι τα ακόλουθα:[18]

• Τα D–SMES παρέχουν ενεργό και άεργο ισχύ µε χρόνο ανταπόκρισης την ηµιπερίοδο του
δικτύου. Συνδέονται µε εκτροπή του δικτύου.

• Έχουν στιγµιαία πραγµατική ισχύ 3 MW (προαιρετική), η οποία εµποδίζει την

κατάρρευση της τάσης και αυξάνει τη σταθερότητα της. Επίσης αυξάνει την ικανότητα
µεταφοράς ισχύος.

• Μεταβλητή δυναµική έγχυση άεργου ισχύος στο δίκτυο. Υποστηρίζει τη ροή ισχύος και
επανακτεί την τάση στα συστήµατα µεταφοράς.

• Είναι ανεξάρτητο του φορτίου. Το D–SMES µπορεί να προστατεύει φορτία ανεξαρτήτου

ισχύος.

• Η εγκατάσταση του γίνεται σε ρυµουλκούµενο κοντέηνερ, έτσι η τοποθέτηση του είναι

εύκολη και µπορεί να µεταφερθεί γρήγορα όπου το απαιτεί το δίκτυο.

• Έχει µεγάλη απόδοση. Η απώλειες του είναι πολύ µικρές.

• Έχει σύστηµα παρακολούθησης και συναγερµού.

• Είναι φιλικό προς το περιβάλλον.

Το κάθε ρυµουλκούµενο κοντέηνερ του D-SMES περιέχει µετατροπείς ισχύος IGBT

τεσσάρων τεταρτηµορίων, 250 kW ο καθένας. Οι µετατροπείς αυτοί µπορούν να δώσουν
στιγµιαία 2.3 φορές το ονοµαστικό τους ρεύµα αλλά µπορούν να παρέχουν και συνεχώς
άεργη ισχύ στο δίκτυο. Η κάθε µονάδα µετατροπέα λειτουργεί ανεξάρτητα από τις υπόλοιπες,
παρέχοντας έτσι υψηλή αξιοπιστία.

Τα D–SMES συνδυάζουν δύο τεχνολογίες, την υπεραγώγιµη µαγνητική αποθήκευση

ενέργειας και τα ηλεκτρονικά ισχύος. Κάθε µονάδα D –SMES της ΑMSC µπορεί να
αποθηκεύει 3 MJ και έχει πρακτικά απεριόριστους κύκλους φόρτισης / εκφόρτισης. Η αρχή
λειτουργίας του D–SMES φαίνεται στην εικόνα 5.42.

218
 κεφάλαιο 5

Στην εικόνα 5.43 φαίνεται το ρυµουλκούµενο κοντέηνερ που περιέχει το D–SMES.

∆ιακρίνονται τα διάφορα µέρη του.

219
 κεφάλαιο 5

Οι προδιαγραφές του D–SMES της AMSC στο ρυµουλκούµενο κοντέηνερ φαίνονται στον
πίνακα 5.7.[18]

Πίνακας 5.7
Προδιαγραφές του D – SMES της AMSC

Τάση λειτουργίας Τάση µεταφοράς δικτύου 69 – 500 kV

Συχνότητα 50 ή 60 Hz
Άεργη ισχύς Ως και 8 MVAR σε συνεχή λειτουργία
και ως 18.4 MVAR στιγµιαία.
Χρόνος ανταπόκρισης Ηµιπερίοδος του δικτύου
Αντιστροφείς IGBT, 4 -τεταρτηµορίων
Τάση εξόδου αντιστροφέων 480 V
Ισχύς εκφόρτωσης υπεραγώγιµου µαγνήτη 3 MW
Ενέργεια αποθήκευσης υπεραγώγιµου 3 MJ
µαγνήτη
Χρόνος φόρτισης υπεραγώγιµου µαγνήτη < 90 sec
Απώλειες κρυοστάτη ~ 1W
Βάρος του κοντέηνερ 29.5 τόνους
Ένταση του µαγνητικού πεδίο 5 Gauss σε απόσταση 5 m από το
µαγνήτη

5.3.7. Σύγκριση των συστηµάτων SMES, Flywheel και µπαταριών µολύβδου.

Η ενέργεια που αποθηκεύεται σ’ ένα SMES είναι συγκρίσιµη µε αυτή των περισσοτέρων
εµπορικά διαθέσιµων Flywheel. H ενέργεια που αποθηκεύουν τα µικρά SMES που
προσφέρονται από την AMSC είναι της τάξης των 3 MJ, δηλαδή 0.83 kWh.[19] Παρόλα αυτά,
η µέγιστη διαφορά µεταξύ των SMES και Flywheel είναι στην ισχύ που προσφέρουν στο
δίκτυο. Αν εξαιρέσουµε το Flywheel του Beacon Power System, τα συστήµατα Flywheel
χρησιµοποιούνται για να αποδίδουν ισχύ πολλών kW. Αντίθετα, τα SMES αποδίδουν ισχύ
της τάξης των MW. Επιπρόσθετα τα συστήµατα SMES πλεονεκτούν έναντι των Flywheel και
των µπαταριών, στο ότι έχουν πολύ µικρότερο χρόνο ανταπόκρισης στα σφάλµατα από ότι
αυτά.

H διαφορά στην απόδοση µεταξύ των SMES και των Flywheel βρίσκεται αρχικά στις
µονάδες των ηλεκτρονικών ισχύος τους, οι οποίες αποτελούν τον αντιστροφέα. Ο
αντιστροφέας σ’ ένα SMES είναι σχεδιασµένος για να χειρίζεται περίπου δέκα φορές
περισσότερη ισχύ απ’ ότι ο αντιστροφέας σ’ ένα Flywheel, και µπορεί να χρησιµοποιηθεί για
να αλλάξει τη φάση µεταξύ της τάσης εισόδου και εξόδου. Με αυτό τον τρόπο ο
αντιστροφέας του SMES µπορεί να παράγει τάση που έπεται ή προηγείται της τάσης του
δικτύου. Αν αυτό γίνει χωρίς να παίρνουµε ή να δίνουµε ισχύ στο δίκτυο, τότε θα έχουµε ως
αποτέλεσµα την αλλαγή της φάσης µεταξύ ρεύµατος και τάσης, πράγµα το οποίο επιτρέπει
στα SMES να παρέχουν άεργο ισχύ στο δίκτυο. Αυτό δεν µπορούν να το κάνουν τα
συστήµατα Flywheel και µπαταριών, τα οποία προσφέρουν µόνο ενεργό ισχύ στο δίκτυο.

∆εδοµένου του σταδίου ανάπτυξης των ΗΤS Flywheel και των SMES, αναµένεται ότι και
το κόστος και των δύο θα µειωθεί µε την περαιτέρω τεχνολογική ανάπτυξη. Αντίθετα οι
ηλεκτροχηµικές µπαταρίες, µε κύριο αντιπρόσωπο τις µπαταρίες µολύβδου, έχουν µειώσει

220
 κεφάλαιο 5

την τιµή τους και έχουν φθάσει σε σηµείο κορεσµού. Στον πίνακα 5.8. φαίνεται η σύγκριση
των τριών αυτών τρόπων αποθήκευσης ενέργειας.[20]

Πίνακας 5.8
Σύγκριση των συστηµάτων αποθήκευσης ενέργειας SMES, Flywheel και µπαταριών µολύβδου.

Παράµετρος Μπαταρίες Flywheel SMES

µολύβδου
Μηχανισµός Χηµικός Μηχανικός Ηλεκτρικός
αποθήκευσης
ενέργειας
Χρόνος ζωής 3-5 > 20 ~20
λειτουργίας
Τεχνολογία Πεπειραµένη Αναπτυσσόµενη Αναπτυσσόµενη
Αριθµός ~ 700 ~ 10 ~1
κατασκευαστών
Όρια θερµοκρασίας Περιορισµένα Όχι πολύ Ελεγχόµενα
περιορισµένα
Σχετικό µέγεθος Μεγαλύτερο Μικρότερο Μέτριο
(ισχύ / ενέργεια)
Πρακτικός χρόνος Χρόνια Ώρες Μέρες
φύλαξης ενέργειας
Τιµή ανά kW $50 - $100 $400 - $800 > $300
Ετήσιες πωλήσεις ~ 7000 ~2 Μερικά
σε US $ εκατοµ.
Επίδραση στο Χρειάζονται πολύ Φιλικά Φιλικά
περιβάλλον προσοχή

5.4. Περιοριστές ρεύµατος σφάλµατος (Fault Current Limiters, FCLs ή Current

Controlers).

Οι περιοριστές ρεύµατος σφάλµατος (FCLs) που χρησιµοποιούν υπεραγωγούς υψηλής

θερµοκρασίας, προσφέρουν µια πολύ ικανοποιητική λύση για τον έλεγχο του επιπέδου του
ρεύµατος σφάλµατος στα ηλεκτρικά δίκτυα διανοµής και µεταφοράς. Η ανάπτυξη των
υπεραγωγών υψηλής θερµοκρασίας επιτρέπει την οικονοµική ανάπτυξη των FCLs. Αυτοί οι
HTS FCLs, αντίθετα από τους επαγωγούς και τους µετασχηµατιστές µεγάλης σύνθετης
αντίστασης, θα περιορίζουν τα ρεύµατα σφάλµατος, χωρίς να προσθέτουν σύνθετη αντίσταση
στο δίκτυο κατά τη διάρκεια της οµαλής λειτουργίας. Η ανάπτυξη των HTS FCLs
επιδιώκεται από πολλούς κατασκευαστές και ηλεκτρικές εταιρίες σ’ όλο τον κόσµο και
αναµένεται η ευρεία παραγωγής τους τα επόµενα χρόνια.

5.4.1 Το πρόβληµα από τα ρεύµατα σφάλµατος.

Οι σχεδιαστές των ηλεκτρικών συστηµάτων ισχύος, συχνά αντιµετωπίζουν προβλήµατα µε

τα ρεύµατα σφάλµατος, όταν επεκτείνουν του υφιστάµενους ζυγούς στο δίκτυο για να
αυξήσουν την ισχύ που παρέχουν στους καταναλωτές. Η τοποθέτηση µεγαλύτερων
µετασχηµατιστών αυξάνει το επίπεδο του σφάλµατος ρεύµατος, πράγµα το οποίο µας
αναγκάζει να αλλάξουµε τα µέσα προστασίας του δικτύου, ώστε να ανταποκρίνονται στις
221
 κεφάλαιο 5

νέες ανάγκες µας. Πιο κάτω αναφέρουµε τις πιο σηµαντικές αλλαγές στο ηλεκτρικό σύστηµα
που µπορούν να αποτελέσουν πρόβληµα στον έλεγχο του ρεύµατος σφάλµατος:[21]

• Η επιπρόσθετη παραγωγή ενέργειας από ανεξάρτητους παραγωγούς, αυξάνει το επίπεδο

του ρεύµατος σφάλµατος του δικτύου.

• Ο παλαιός αλλά ακόµη εν λειτουργία εξοπλισµός στο δίκτυο, σταδιακά γίνεται

ακατάλληλος λόγω της διεύρυνσης του δικτύου και αποτελεί ένα αδύναµο σηµείο του
δικτύου. Τέτοιος εξοπλισµός είναι συνήθως µετασχηµατιστές και καλώδια, που είναι
πολύ δαπανηρή η αντικατάσταση τους.

• Οι καταναλωτές απαιτούν παράλληλη εξυπηρέτηση για να εξασφαλίσουν αξιοπιστία

στην παροχής τους, αλλά αυτό ταυτόχρονα αυξάνει το επίπεδο του ρεύµατος σφάλµατος
του συστήµατος.

5.4.2. Τρόπος λειτουργίας των υπεραγώγιµων FCL.

Οι υπεραγωγοί προσφέρουν ένα τρόπο διείσδυσης στους περιορισµούς σχεδίασης του

ηλεκτρικού συστήµατος, µε το να προβάλουν µία σύνθετη αντίσταση στο σύστηµα η οποία
ποικίλει ανάλογα µε τις συνθήκες λειτουργίας τους. Οι υπεραγώγιµοι περιοριστές ρεύµατος
σφάλµατος σε κανονική λειτουργία έχουν χαµηλή σύνθετη αντίσταση και αποτελούν µια
‘αόρατη’ συνιστώσα για το ηλεκτρικό σύστηµα. Αντίθετα στην περίπτωση ενός σφάλµατος ο
FCL εισάγει µια σύνθετη αντίδραση στο κύκλωµα η οποία θα περιορίσει το ρεύµα
σφάλµατος. Στην εικόνα 5.44 βλέπουµε πως επεµβαίνει ο HTS FCL και µειώνει το ρεύµα.

Έτσι οι HTS FCLs µπορούν να µειώνουν το ρεύµα σφάλµατος χωρίς να επιβαρύνουν το

δίκτυο µε επιπρόσθετη αντίσταση στην κανονική λειτουργία. Αυτό φαίνεται στην εικόνα 5.45
όπου ένας µεγάλος µετασχηµατιστής µε χαµηλή σύνθετη αντίσταση χρησιµοποιείται για να
τροφοδοτεί το ζυγό. Αρχικά φαίνεται ότι ο FCL δεν επηρεάζει το κύκλωµα. Αντίθετα όταν
συµβεί το σφάλµα ο FCL αναπτύσσει µία σύνθετη αντίσταση 0.2 pu (z = 20 %) και το ρεύµα
222
 κεφάλαιο 5

σφάλµατος µειώνεται στα 7400 Α. Χωρίς το FCL το ρεύµα σφάλµατος θα ήταν 37000 Α σ’
αυτή την περίπτωση.[21]

5.4.3. Εφαρµογές των FCL.

Οι FCL µπορούν να εφαρµοστούν σε πολλές περιοχές µεταφοράς και διανοµής του

δικτύου. Τρις κύριες περιοχές εφαρµογής τους φαίνονται στις εικόνες 5.46, 5.47 και 5.48
αντίστοιχα.[21]

5.4.3.1. Ο FCL στην κύρια θέση του ζυγού.

Η εικόνα 5.46 δείχνει την πιο άµεση εφαρµογή του FCL που είναι στην κύρια θέση του
ζυγού. Τα πλεονεκτήµατα που έχει η τοποθέτηση του σ’ αυτή τη θέση είναι:

223
 κεφάλαιο 5

• Μεγαλύτερος µετασχηµατιστής (απ’ αυτό χωρίς το FCL) µπορεί να χρησιµοποιηθεί για

να αυξήσει την ισχύ του ζυγού, χωρίς να απαιτείται αναβάθµιση του διακόπτη ισχύος.

• Ένας µεγάλος µετασχηµατιστής µε χαµηλή σύνθετη αντίσταση µπορεί να χρησιµοποιηθεί

για να ρυθµίσει την τάση στο νέο επίπεδο ισχύος.

• Περιορίζεται η ζηµιά Ι2t στο µετασχηµατιστή.

• Μειώνεται το ρεύµα σφάλµατος που ρέει στο κύκλωµα υψηλής τάσης το οποίο
τροφοδοτεί το µετασχηµατιστή, πράγµα το οποίο ελαχιστοποιεί την πτώση τάσης στο
ζυγό υψηλής τάσης κατά τη διάρκεια ενός σφάλµατος στη µέση τάση.

5.4.3.2. Ο FCL στη θέση τροφοδοσίας.

Ο FCL µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να προστατεύει ξεχωριστά φορτία πάνω στο ζυγό. Η
επιλεκτική εφαρµογή µικρών και σχετικά φθηνών FCL µπορεί να χρησιµοποιηθεί για
προστασία καταπονηµένου εξοπλισµού που είναι δύσκολο να αντικατασταθεί.

5.4.3.3. Ο FCL στη σύνδεση δύο ζυγών.

Ο FCL µπορεί να τοποθετηθεί στη σύνδεση δύο ζυγών. Ένας τέτοιος FCL θα έχει µικρό
ρεύµα ονοµαστικού φορτίου και θα παρέχει τα πιο κάτω πλεονεκτήµατα:

• Ξεχωριστοί ζυγοί µπορούν να ενωθούν χωρίς να έχουµε µεγάλη αύξηση του ρεύµατος
σφάλµατος στο κάθε ζυγό.

• Κατά τη διάρκεια ενός σφάλµατος σ’ ένα ζυγό, η µεγάλη πτώση τάσης κατά µήκος του
FCL, διατηρεί το επιθυµητό επίπεδο τάσης στο ζυγό χωρίς σφάλµα.

224
 κεφάλαιο 5

• Οι παράλληλοι µετασχηµατιστές των δύο ζυγών, έχουν ως αποτέλεσµα χαµηλή σύνθετη

αντίσταση και καλή ρύθµιση της τάσης, µε συνέπεια να µπορούµε να αποφύγουµε τη
χρήση µετασχηµατιστών µε µεταγωγό.

5.4.4. Τύποι λειτουργίας των υπεραγώγιµων FCL.

5.4.4.1. Υπεραγώγιµος FCL αντίστασης σειράς.

Ο FCL αντίστασης σειράς είναι ο απλούστερος τύπος υπεραγώγιµου περιοριστή ρεύµατος

σφάλµατος. Ο τύπος αυτός εκµεταλλεύεται την µη γραµµική αντίσταση του υπεραγωγού
συνδέοντας το FCL εν σειρά µε το φορτίο και τη γραµµή τροφοδοσίας. Για το πλήρες ρεύµα
φορτίου (ΙFC) ο υπεραγωγός είναι σχεδιασµένος να έχει κρίσιµο ρεύµα 2 ΙFC ή 3 ΙFC. Κατά τη
διάρκεια ενός σφάλµατος, το ρεύµα σφάλµατος είναι µεγαλύτερο από το κρίσιµο του
υπεραγωγού, µε αποτέλεσµα να σπρώχνει τον τελευταίο σε ωµική κατάσταση, η οποία
εµφανίζεται σαν αντίσταση εν σειρά στο κύκλωµα.

Ο υπεραγωγός στην ωµική του κατάσταση µπορεί να χρησιµοποιηθεί και ως πηνίο

σκανδαλισµού, σπρώχνοντας έτσι το µεγαλύτερο µέρος του ρεύµατος σφάλµατος δια µέσου
µιας αντίστασης ή µιας επαγωγής. Το πλεονέκτηµα αυτού του σχηµατισµού, που φαίνεται
στην εικόνα 5.49, είναι ότι περιορίζει την ενέργεια που πρέπει να απορροφηθεί από τον
υπεραγωγό.

225
 κεφάλαιο 5

Στο σχηµατισµό αυτό σε κανονική λειτουργία ο FCL βραχυκυκλώνει τη σύνθετη αντίσταση

Ζ, ενώ κατά τη στιγµή του σφάλµατος η αντίσταση που αναπτύσσεται στον υπεραγωγό
εκτρέπει το µεγαλύτερο µέρος του ρεύµατος προς τη σύνθετη αντίσταση Ζ (οποιασδήποτε
γωνίας), η οποία απορροφά και την περισσότερη ενέργεια του σφάλµατος.

Η προσέγγιση του πηνίου σκανδαλισµού είναι κατάλληλη για εφαρµογές στις γραµµές
µεταφοράς, όπου δεκάδες MW ανά δευτερόλεπτο θα πρέπει να απορροφηθούν, απ’ ένα
ωµικό FCL σειράς κατά τη διάρκεια του σφάλµατος.[21]

5.4.4.2. Επαγωγικός HTS FCL (Inductive Limiter).

Ένας άλλος τύπος FCL χρησιµοποιεί ένα FCL αντίστασης σειράς στο δευτερεύον ενός
µετασχηµατιστή µε το πρωτεύον σε σειρά µε το κύκλωµα. Αυτή η σκέψη, που απεικονίζεται
στην εικόνα 5.50, δηµιουργεί ένα FCL κατάλληλο για κυκλώµατα µε πολύ υψηλά ρεύµατα
(ΙL >1000 Α). Στην εικόνα 5.50 φαίνεται µόνο η µία φάση του FCL.

Ένα τύλιγµα από χαλκό WCu εισέρχεται στο κύκλωµα και συνδέεται µαγνητικά µε ένα HTS
τύλιγµα WHTS. Κατά τη διάρκεια της οµαλής λειτουργίας, στο πρωτεύον ανακλάται µια
µηδενική σύνθετη αντίσταση. Αντίθετα κατά τη διάρκεια του σφάλµατος η αντίσταση που
αναπτύσσεται στο HTS τύλιγµα ανακλάται στο πρωτεύον και περιορίζει το σφάλµα. Ο
επαγωγικός HTS FCL µπορεί να µοντελοποιηθεί όπως το µετασχηµατιστή. Η σύνθετη
αντίσταση αυτού του FCL, στην κατάσταση µόνιµης λειτουργίας είναι σχεδόν µηδέν, αφού η
µηδενική αντίσταση του δευτερεύοντος HTS τυλίγµατος ανακλάται στο πρωτεύον. Στην
περίπτωση σφάλµατος, το µεγάλο ρεύµα που προκαλείται επάγει µεγάλο ρεύµα στο
δευτερεύον (µεγαλύτερο από το κρίσιµο ρεύµα του υπεραγωγού) µε αποτέλεσµα αυτό να
χάνει την υπεραγωγιµότητα του και να αποκτά αντίσταση η οποία ανακλάται στο πρωτεύον
τύλιγµα και περιορίζει το ρεύµα σφάλµατος.[21]

5.4.4.3. ΗΤS FCL τύπος γέφυρας.

Ο τύπος αυτός είναι ο πιο σύγχρονος από όλους τους προηγούµενους. Είναι ο πιο
ευµετάβλητος και χρησιµοποιεί ηλεκτρονικά ισχύος για τη ρύθµιση του. Ο τύπος αυτός
συγκρίνει την κορυφή του ρεύµατος του δικτύου µε DC τάση. Το κύκλωµα του φαίνεται στην
εικόνα 5.51.

226
 κεφάλαιο 5

Χαρακτηριστικά του FCL γέφυρας:[23]

• Το ρεύµα σφάλµατος στάσιµης λειτουργίας µπορεί να ρυθµιστεί από το µηδέν ως τη

µέγιστη τιµή.

• Μειώνει το ρεύµα βραχυκυκλώµατος την πρώτη ηµιπερίοδο.

• Μπορεί να λειτουργήσει ως ηµιαγωγικός διακόπτης σε λιγότερο από µια περίοδο.

• Επιστρέφει αυτόµατα στην ονοµαστική του λειτουργία µετά από την πάροδο του
σφάλµατος.

• Κατάλληλος για πολλούς κύκλους επαναφοράς.

• Κατάλληλος για εφαρµογές µεγάλης ισχύος.

5.4.4.4. Κορεσµένος DC επαγωγικός ΗΤS FCL.

Ο τύπος αυτός είναι παρόµοιος µε το HTS FCL γέφυρας µε κύρια διαφορά ότι χρησιµοποιεί
πυρήνα από σίδηρο αντί από αέρα. Το κύκλωµα του φαίνεται στην εικόνα 5.52:[24]

227
 κεφάλαιο 5

Η κορεσµένη επαγωγή αποτελείται από δύο τυλίγµατα, το κύριο τύλιγµα και το τύλιγµα
ελέγχου και είναι συνδεδεµένα ώστε η πολικότητα τους να προστίθεται. Και τα δύο αυτά
τυλίγµατα µπορούν να κατασκευαστούνε από υπεραγωγό για να µειωθεί το µέγεθος και οι
απώλειες τους. Το κύριο τύλιγµα µεταφέρει το ανορθωµένο ρεύµα γραµµής, ενώ το τύλιγµα
ελέγχου µεταφέρει DC ρεύµα από µια αποµονωµένη πηγή ρεύµατος. Στην κανονική
κατάσταση ο πυρήνας οδηγείται σε κορεσµό επειδή το τύλιγµα ελέγχου τροφοδοτείται από
DC ρεύµα.

Η τιµή της αυτεπαγωγής εξαρτάται από την κατάσταση κορεσµού του πυρήνα και είναι
µεγάλη σε µη κορεσµό και µικρή σε κορεσµό του πυρήνα. Η µεταβολή της κατάστασης
κορεσµού του πυρήνα σε σχέση µε το ρεύµα που διαρρέει το πηνίο, φαίνεται στην εικόνα
5.53 η οποία παρουσιάζει την αρχή λειτουργίας του FCL του τύπου αυτού.

Στην εικόνα 5.53 µε κόκκινο χρώµα φαίνεται η ιδανική καµπύλη µαγνήτισης ενός πυρήνα
σιδήρου. Το ΑΟΒ κοµµάτι της καµπύλης δείχνει την κατάσταση µη κορεσµού του πυρήνα.
Το πλάτος της περιοχής µη κορεσµού σηµειώνεται στον οριζόντιο άξονα από το κοµµάτι
ΜΝ. Το DC ρεύµα στο υπεραγώγιµο τύλιγµα ελέγχου σηµειώνει το σηµείο Ρ, όπου όταν το
περάσουµε έχουµε κορεσµό του πυρήνα. Στην κατάσταση κορεσµού το πηνίο αντίδρασης
έχει µικρή επαγωγή, πράγµα που είναι απαραίτητο στην κανονική λειτουργία Αντίθετα όταν
συµβεί ένα σφάλµα το ρεύµα σφάλµατος οδηγεί τον πυρήνα σε κατάσταση µη κορεσµού, µε
αποτέλεσµα το πηνίο αντίδρασης να αναπτύσσει µεγάλη επαγωγή και να περιορίζει το ρεύµα
σφάλµατος.[24]

5.4.5. Πλεονεκτήµατα των ΗΤS FCL.

Τα κύρια πλεονεκτήµατα των HTS FCL είναι τα ακόλουθα:[22]

228
 κεφάλαιο 5

• Αυξάνουν την ασφάλεια, την αξιοπιστία και την ποιότητα της ισχύος.

• Αυξάνουν την ικανότητα µεταφοράς ισχύος του δικτύου.

• Είναι συµβατά µε τις υφιστάµενες συσκευές προστασίας.

• Μεγάλη ευελιξία του συστήµατος, επειδή το µέγιστο επιτρεπόµενο ρεύµα µπορεί να

ρυθµιστεί.

• Αναβάλλει την αναβάθµιση των συστηµάτων µεταφοράς και διανοµής, µειώνοντας έτσι
το κεφάλαιο επένδυσης των επιχειρήσεων ηλεκτρισµού.

• Μπορούν να ανταποκρίνονται και να αποσβένουν το ρεύµα σφάλµατος µέσα σε ms.

• ∆εν επιβαρύνουν το ηλεκτρικό σύστηµα µε αντίσταση στην κανονική λειτουργία.

5.4.6. Οι HTS FCLs στην αγορά.

Οι προσπάθειες για ανάπτυξη των HTS FCL είναι παγκόσµιες. Οι µεγαλύτερες προσπάθειες
γίνονται από την ΑΒΒ (Ελβετία), το SPI και General Atomics (Η.Π.Α.), τη GEC–Alsthom
(Γαλλία), την Tokyo Electric (Ιαπωνία), τις Rolls Royce και Merck ( Ηνωµένο Βασίλειο) και
τη Siemens (Γερµανία). Ακόµη πρέπει να σηµειωθεί ότι η επιθυµία για τους HTS FCLs είναι
µεγαλύτερη στην Ευρώπη παρά στις H.Π.Α.

Στην πιο πρόσφατη προσπάθεια έχει κατασκευαστεί ένας HTS FCL 15.5 kV από τη General
Atomics, για το δίκτυο της Νότιας Καλιφόρνιας και Έντισον. Αυτός ο FCL φαίνεται στην
εικόνα 5.54.

Οι FCLs αντιπροσωπεύουν µια νέα τάξη ηλεκτρικού εξοπλισµού, που αναµένεται να

δηµιουργήσει µία καινούρια αγορά. Προς το παρόν δεν υπάρχει καθιερωµένη αγορά για τους
HTS FCLs, παρόλα αυτά αν µπορέσει να αποδειχτεί, ότι το κόστος απόκτησης, εγκατάστασης
και συντήρησης των FCL, µπορεί να αντισταθµιστεί από την εξοικονόµηση λόγω της
αύξησης του χρόνου ζωής των άλλων υφιστάµενων ηλεκτρικών εξοπλισµών, τότε θα
αναπτυχθεί µια σηµαντική αγορά για τους HTS FCLs.[25]

229
 κεφάλαιο 5

H αποδοχή των FCL φαίνεται ακόµη να υποβοηθείται από το γεγονός ότι είναι πιο
προχωρηµένοι από τις άλλες HTS τεχνολογίες, όσο αφορά την τεχνολογική ανάπτυξη και την
ετοιµότητα της αγοράς. Επιπλέον, οι ΗΤS FCL καλύπτουν µια ανάγκη η οποία δεν µπορεί να
ικανοποιηθεί ικανοποιητικά από τις συσκευές µε συµβατική τεχνολογία.

Η παρούσα κατάσταση των HTS FCLs είναι η τελειοποίηση της κατασκευής τους και η
δοκιµή τους σε πραγµατικές συνθήκες στο ηλεκτρικό δίκτυο. Σύµφωνα µε αυτό το σενάριο, η
διείσδυση τους στην αγορά θα είναι 10% κατά το 2008, και αναµένεται να φθάσει το 50% το
2013.

Τα οφέλη από τη χρήση των FCL δεν µπορούν να µετρηθούν µε βάση την εξοικονόµηση
ενέργειας σε χρήµατα, αφού τα πλεονεκτήµατα τους είναι λειτουργικά και δεν αφορούν την
απόδοση. Η αγορά τους θα αυξηθεί όταν οι ηλεκτρικές εταιρίες δούνε ότι τα λειτουργικά τους
πλεονεκτήµατα θα αντισταθµίσουν τα έξοδα απόκτησης και συντήρησης τους. Μερικοί
ειδικοί στα θέµατα υπεραγωγιµότητας υψηλής θερµοκρασίας, εισηγούνται ότι οι ΗΤS
µετασχηµατιστές και οι HTS FCLs µπορεί να πωλούνται µαζί ή σ’ ένα ενοποιηµένο σχέδιο,
λόγω των έµφυτων πλεονεκτηµάτων αυτού του σχηµατισµού.[25]

5.5. ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 5 ου

[1] Utility - AMSC.

http://www.amsuper.com/html/products/applications/utilities/

[2] AMSC-Solution for Improving Industrial Power Quality.

http://www.amsuper.com/html/products/applications/industrial/

[3] Chapter 4: Flywheels.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/04_02.htm

[4] SPI – Flywheel Electrical System.

http://www.eere.energy.gov/superconductivity/pdfs/flywheel_2.pdf

[5] Flywheel Energy Storage Test Apparatuses.

http://www.et.anl.gov/sections/te/facilities/flywheel.html

[6] Flywheel Energy Storage System.

http://www.rand.org/publications/MR/MR1531/MR1531.appa.pdf

[7] Superconducting Magnetic Bearing for 300 Wh / 10 kW Flywheel Energy Storage

System.
http://hikwww4.fzk.de/itp/magnetkomponenten/kryo-
permanentmagnete/papers/Flysafe99.pdf

[8] EUCA 99. Development and Test of a 300Wh/10kW Flywheel Energy Storage System.
http://hikwww4.fzk.de/itp/magnetkomponenten/kryo-
permanentmagnete/papers/EUCAS99_flywheel.pdf

[9] Engineering Comparisons Between HTS and conventional Energy Storage.

http://www.rand.org/publications/MR/MR1531/MR1531.ch5.pdf

230
 κεφάλαιο 5

[10] Parametric Relationships for Comparison of the Energy Use of Flywheel Energy Storage
Systems and Battery Storage Systems.
http://www.rand.org/publications/MR/MR1531/MR1531.appc.pdf

[11] Chapter 2: Early High Field Magnets and Energy Storage.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/02_02.htm

[12] Chapter 2: Magnetic Energy Storage efforts in Japan.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/02_06.htm

[13] Chapter 2: Magnetic Energy Storage in United Stades.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/02_08.htm

[14] Chapter 2: Magnetic Energy Storage efforts in Germany.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/02_07.htm

[15] Electrical Storage Media.

http://www.piller.com/us/pq97.htm

[16] Design of a 200 kJ – HTS SMES System.

http://elecmech.snu.ac.kr/project/compelec/mt2001.pdf

[17] Design of a High Temperature Superconductor Magnetic Energy Storage System.

http://www.itee.uq.edu.au/~aupec/aupec01/122_CAUSLEY_AUPEC01paper.pdf

[18] GE Industrial Systems – D-SMES – AMSC.

http: //www.amsuper.com/html/products/library/001-PQIVRds.pdf

[19] Comparing SMES and FESS performance.

http://www.rand.org/publications/MR/MR1531/MR1531.ch5.pdf

[20] Flywheel Batteries come around Again.

http://www.spectrum.ieee.org/WEBONLY/pressrelease/0402/0402fly.pdf

[21] Chapter 4: Fault – Current Limiters.

http://www.wtec.org/loyola/scpa/04_03.htm

[22] Energy Technology / IGC – Superpower – HTS Fault Current Controller.

http://www.igc.com/superpower/products/hts_components/15kV.htm

[23] HTS Fault Current Controller (FCC) Restoration Project.

http://www.lanl.gov/superconductivity/docs/newnam01.pdf

[24] Preliminary Experiments on Saturated DC Reactor Type Fault Current Limiter.

http://www.asl.kuee.kyoto-u.ac.jp/asl/paper/mt17/tupo1b3-07.pdf

[25] Fault Current Limiters – The Market.

http://www.ornl.gov/HTSC/pdf/Products&Benefits2002AdvCpy.pdf

231
 Γενικό Γλωσσολογικό

Γενικό Γλωσσολογικό υπεραγωγιµότητας και εφαρµογών ισχύος.

• ΑC: Εναλλασσόµενο ρεύµα. Ρεύµα το οποίο αλλάζει πολικότητα συνήθως µε συχνότητα

50 Hz ή 60 Hz (φορές ανά δευτερόλεπτο).[1]

• Amp (A): Αµπέρ. Η βασική µονάδα µέτρησης της δυναµικότητας ενός ηλεκτρικού
ρεύµατος.[1]

• Ακάθαρτη ισχύς (Dirty Power): ∆ιακυµάνσεις στην τάση ή το ρεύµα ενός συστήµατος
οι οποίες µπορούν να επηρεάσουν την απόδοση και τη λειτουργία του ηλεκτρικού
εξοπλισµού είναι χαρακτηριστικά της ακάθαρτης ισχύος.[1]

• Αντίσταση (resistance): Το εµπόδιο στην ελεύθερη ροή των ηλεκτρονίων σ’ ένα υλικό.
Η αντίσταση είναι η αιτία που έχει το ηλεκτρικό ρεύµα απώλειες, υπό τη µορφή
θερµότητας, κατά τη ροή του απ’ ένα υλικό.[1]

• Αντιστροφέας (Inverter): Ένας τύπος µετατροπέα ισχύος ο οποίος µετατρέπει το

συνεχές ρεύµα σε εναλλασσόµενο.[1]

• Αποθήκευση ενέργειας (Energy storage): Η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας για

µετέπειτα χρήση για να αποφύγουµε διακοπές ή διακυµάνσεις της ισχύος. Οι µέθοδοι
αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας περιλαµβάνουν µπαταρίες, flywheel,
αντλιοϋδροηλεκτρικά, πυκνωτές και SMES.[1]

• Γεννήτρια (Generator): Ηλεκτρική µηχανή η οποία µετατρέπει την περιστρεφόµενη

µηχανική ισχύ εισόδου, όπως είναι αυτή που δίνει ένας ατµοστρόβιλος, σε ηλεκτρική ισχύ
χρησιµοποιώντας ηλεκτροµαγνητικές δυνάµεις.[1]

• ∆ιηλεκτρικό (Dielectric): Μια µονωτική ουσία, όπως είναι π.χ το λάδι, το υγρό άζωτο,
το χαρτί κ.α..[1]

• ΕΜF (Electric and Magnetic Fields): Ηλεκτρικά και µαγνητικά πεδία τα οποία
περιβάλλουν ένα σύρµα το οποίο διαρρέετε από ηλεκτρικό ρεύµα.[1]

• EPRI (Electric Power Research Institute): Ινστιτούτο έρευνας για την ηλεκτρική ισχύ,
το οποίο ιδρύθηκε το 1972. Το EPRI επιδιώκει προηγµένη τεχνολογία για την ηλεκτρική
βιοµηχανία των Η.Π.Α. µε σκοπό τη βελτίωση της παραγωγής, διανοµής και χρήσης της
ηλεκτρικής ενέργειας.[1]

• Επαγωγός (Inductor): Συσκευή η οποία αποθηκεύει ενέργεια σε µαγνητικό πεδίο.[1]

• Επιχρισµένοι αγωγοί (Coated Conductors): Σύρµατα µε µορφή ταινίας τα οποία

υπόσχονται, ότι θα αποτελούν την επόµενη γενεά στην τεχνολογία HTS συρµάτων.
Κατασκευάζονται µε την εναπόθεση λεπτών φιλµ από HTS υλικό µέσα σε ελαστικές
µεταλλικές ουσίες.[1]

• Ηλεκτρικό δίκτυο (Grid): Η βιοµηχανία ηλεκτρικής ενέργειας δοµείται από

διασυνδεδεµένα ηλεκτρικά συστήµατα και υπηρεσίες τα οποία παρέχουν ηλεκτρική ισχύ
σ’ όλους τους χρήστες.[1]

233
 Γενικό Γλωσσολογικό

• Ηλεκτρικός κινητήρας (Electric motor): Μηχανή η οποία µετατρέπει την ηλεκτρική

ισχύ σε χρήσιµη µηχανική ισχύ.[1]

• Ηµιαγωγοί ισχύος (Power semiconductors): Σταθερές συσκευές, όπως είναι τα

τραντζίστορς, που χρησιµοποιούνται στη µετατροπή και τον έλεγχο της ηλεκτρικής
ενέργειας.

• Ion – Beam Steering Magnets: Συσκευές οι οποίες χρησιµοποιούνται για να καθοδηγούν

δέσµες σωµατιδίων, όπως επιταχυντές σωµατιδίων για έρευνες στη φυσική ή για
εξοπλισµό εµφύτευσης ιόντων για κατασκευή ηµιαγωγών.[1]

• Ιπποδύναµη (Horsepower, hp): Μονάδα µέτρησης της ισχύος που χρησιµοποιείται για
να προσδιορίσει την ισχύ των κινητήρων. Η τεχνολογία HTS θα είναι πρώτα
αποτελεσµατική για κινητήρες µε ισχύ που κυµαίνεται από 1000 hp και άνω.

• kVA: Κιλοβόλτ – Αµπέρ, µονάδα µέτρησης της φαινόµενης ισχύος.

• Κρίσιµη Θερµοκρασία (Critical Temperature, Tc): Σε υψηλές θερµοκρασίες η

αντίσταση του υπεραγωγού µειώνεται αργά καθώς η θερµοκρασία µικραίνει (βλέπε
εικόνα Γ.Γ.1). Μετά ξαφνικά, σε µια θερµοκρασία που λέγεται κρίσιµη θερµοκρασία
(Tc), η αντίσταση πέφτει ακαριαία σχεδόν στο µηδέν. Κάτω από την Tc το υπεραγώγιµο
υλικό έχει την ιδιότητα της υπεραγωγιµότητας και το ρεύµα µπορεί να περάσει απ’ αυτό
χωρίς αντίσταση.[3]

• Κρυογονική (Cryogenics): Ο κλάδος της µηχανολογίας ο οποίος αναφέρεται σε υλικά

και εξοπλισµό τα οποία χρησιµοποιούνται σε πολύ χαµηλές θερµοκρασίες.[1]

• LTS: Χαµηλής θερµοκρασίας υπεραγωγιµότητα.

• Μετασχηµατιστής (Transformer): Συσκευή η οποία µετατρέπει ισχύ απ’ ένα επίπεδο

τάσης και ρεύµατος σε άλλο. Η µεταφορά ενέργειας σε υψηλές τάσεις είναι πιο
αποτελεσµατική, όµως οι πελάτες χρειάζονται πιο χαµηλή τάση απ’ αυτή της µεταφοράς,

234
 Γενικό Γλωσσολογικό

έτσι µέχρι τον τελικό καταναλωτή ο ηλεκτρισµός µπορεί να περνά από διάφορα επίπεδα
τάσης.[1]

• Μετατροπέας Ισχύος (Power Inverter): Συσκευές οι οποίες χρησιµοποιούνται για τη

µετατροπή ισχύος από συνεχές ρεύµα σε εναλλασσόµενο και το αντίστροφο.
Χρησιµοποιούνται στον έλεγχο κινητήρων, σε χηµικές διαδικασίες, στην αποθήκευση
ενέργειας και σε µεγάλες βιοµηχανικές διαδικασίες.[1]

• Μηδενική αντίσταση (Zero resistance): Οι υπεραγωγοί χάνουν όλη την αντίσταση τους
(µηδενική αντίσταση) στη ροή ηλεκτρονίων σε συνεχές ρεύµα και σχεδόν όλη την
αντίσταση τους στη ροή εναλλασσόµενου ρεύµατος, αν πρώτα ψυχθούν κάτω από µια
κρίσιµη θερµοκρασία η οποία είναι διαφορετική για κάθε υπεραγώγιµο υλικό.[4]

• Josephson Junction:[6] Αποτελείται από δύο υπεραγωγούς οι οποίοι χωρίζονται µεταξύ

τους µε ένα πολύ λεπτό (10 ως 20 Angstroms) µονωτικό φράγµα. Ζευγάρια από
ηλεκτρόνια µπορούν να περάσουν το φράγµα χωρίς καµία αντίσταση αν το ρεύµα είναι
κάτω από το κρίσιµο για τη σύνδεση και έτσι δε θα έχουµε πτώση δυναµικού κατά το
µήκος της σύνδεσης. Αν η σύνδεση Josephson τοποθετηθεί δίπλα σ’ ένα σύρµα το οποίο
µεταφέρει ρεύµα τότε το µαγνητικό πεδίο που παράγει το σύρµα αυτό µειώνει το κρίσιµο
ρεύµα της σύνδεσης. ∆ηλαδή το πραγµατικό ρεύµα που περνά µέσα από τη σύνδεση δε
θα αλλάξει αλλά θα γίνει µεγαλύτερο από το κρίσιµο ρεύµα, διότι λόγω της αλλαγής του
µαγνητικού πεδίου έχει γίνει µικρότερο απ’ ότι ήταν αρχικά. Όταν γίνει αυτό η ένωση θα
αναπτύξει µια αντίσταση η οποία προκαλεί τη διακοπή του ρεύµατος. Η εικόνα Γ.Γ.2
είναι η χαρακτηριστική ρεύµατος - τάσης µιας σύνδεσης Josephson.

Η σύνδεση Josephson είναι µια σούπερ – γρήγορη διακοπτική συσκευή. Οι Josephson

Junctions µπορούν να εκτελούν διακοπτικές λειτουργίες δέκα φορές πιο γρήγορα από τα
συνήθη ηµιαγωγικά κυκλώµατα. Αυτό είναι ένα σαφές πλεονέκτηµα γι’ ένα κοµπιούτερ που
βασίζεται σε ηλεκτρικούς παλµούς on – off. Αφού λοιπόν, η ταχύτητα του κοµπιούτερ
εξαρτάται από το χρόνο που απαιτείται για να µεταδώσει παλµούς σήµατος, οι συνδέσεις
Josephson είναι ιδανικές για χρήση σε σούπερ γρήγορα και µικρά κοµπιούτερ.

• Joule (J) : Μονάδα µέτρησης της ενέργειας. Μία kWh αντιστοιχεί σε 3.6 x 106 J

235
 Γενικό Γλωσσολογικό

• Οδηγοί CryoSaver Current (CryoSaver Current leads): HTS αγωγοί της AMSC οι
οποίοι µεταφέρουν µεγάλα ποσά ηλεκτρικής ισχύος µε ελάχιστες απώλειες σε θερµότητα
και βρίσκονται µέσα σε κρυογονικό περιβάλλον. Γενικά οι οδηγοί ρεύµατος
κατασκευάζονται για το κρίσιµο πρόβληµα της διαρροής θερµότητας κατά τη σύνδεση
του κρυογονικού και φυσικού περιβάλλοντος.[1]

• Οι τρις κρίσιµοι παράγοντες (The three critical parameters): Είναι οι τρις συνθήκες
που απαιτούνται γι’ ένα υπεραγώγιµο υλικό, ώστε να αποκτήσει υπεραγώγιµη
συµπεριφορά (βλέπε εικόνα Γ.Γ.3). ∆ηλαδή η υπεραγωγιµότητα υπάρχει µόνο κάτω από:
1) Την κρίσιµη θερµοκρασία (Tc), 2) Το κρίσιµο ρεύµα (Ic), και 3) Το κρίσιµο µαγνητικό
πεδίο (Hc).[3] Με λίγα λόγια ένα υπεραγώγιµο υλικό, δεν αρκεί να ψυχθεί κάτω από την
κρίσιµη θερµοκρασία του, για να χάσει όλη την ηλεκτρική του αντίσταση, αλλά πρέπει
επίσης η ποσότητα του ρεύµατος που ρέει µέσο µιας δεδοµένης επιφάνειας του
υπεραγώγιµου σύρµατος να µην υπερβαίνει µια κρίσιµη τιµή (κρίσιµη πυκνότητα
ρεύµατος, Jc) και ακόµη το µαγνητικό πεδίο στο οποίο εκτίθεται ο υπεραγωγός δεν πρέπει
να υπερβαίνει το κρίσιµο µαγνητικό πεδίο. Αυτοί οι τρις παράγοντες θεωρούνται
ανεξάρτητοι µεταξύ τους[4] και προσδιορίζονται από τις περιβαλλοντικές συνθήκες
λειτουργίας του υπεραγωγού. Επίσης πρέπει να σηµειωθεί ότι το Hc είναι συνάρτηση της
θερµοκρασίας ενώ το Ιc είναι συνάρτηση της θερµοκρασίας και του µαγνητικού πεδίου.[3]

• Περιοριστής ρεύµατος σφάλµατος (Fault Current Limiter): Συσκευή η οποία

χρησιµοποιείται για να περιορίζει ακαριαία την υπερβολική ροή ηλεκτρικού ρεύµατος
(ρεύµα σφάλµατος) σ’ ένα κύκλωµα. Γι’ αυτό το λόγο προστατεύουν ακριβό εξοπλισµό,
όπως π.χ µετασχηµατιστές και υπόγεια καλώδια. Τα ρεύµατα σφάλµατος συνήθως
προκαλούνται από βραχυκυκλώµατα, πτώση κεραυνών και από συνηθισµένους
χειρισµούς στο δίκτυο.[1]

• Πηνίο (Coil): Σύρµα το οποίο είναι τυλιγµένο µε σπειροειδές τρόπο και ενεργεί ως
ηλεκτροµαγνήτης όταν διαρρέετε από ρεύµα. Συνήθως µερικά πηνία παίρνουν την
ονοµασία τους από το γεωµετρικό τους σχήµα.[1]

236
 Γενικό Γλωσσολογικό

• Ποιότητα ηλεκτρικής ισχύος (Power Quality): Είναι η οµαλή ροή του ηλεκτρικού
ρεύµατος απαλλαγµένη από διακυµάνσεις της τάσης, του ρεύµατος και της συχνότητας, η
οποία παρέχει ένα τεράστιο όφελος στις εταιρίες ηλεκτρισµού και τους καταναλωτές αν
την εξασφαλίσουν, λόγω του ότι οι διαταραχές στην ισχύ προκαλούν µεγάλες οικονοµικές
ζηµίες.

• SMES (Superconducting Magnetic Energy Storage): Υπεραγώγιµη µαγνητική

αποθήκευση ενέργειας. Είναι συσκευές βασισµένες στην αρχή, ότι αν το ηλεκτρικό ρεύµα
εισαχθεί σ’ ένα πηνίο µε µηδενικές ωµικές απώλειες (υπεραγώγιµο) τότε αυτό θα
διαρκέσει για πάντα χωρίς να έχει ποτέ απώλειες ενέργειας. Το SMES παρέχει εφεδρεία
σε µια διακοπή του ηλεκτρικού ρεύµατος αφού είναι πάντα φορτισµένο και έτοιµο να
ανταποκριθεί σε ελάχιστο χρόνο σε κάθε διαταραχή της ισχύος. Χρησιµοποιούνται εκεί
όπου οι στιγµιαίες µεταβολές της ισχύος µπορεί να προκαλέσουν µεγάλα προβλήµατα σε
ηλεκτρονικό εξοπλισµό ή στην οικονοµία.[1]

• Tesla (T): Μονάδα µέτρησης της πυκνότητας του µαγνητικού πεδίου. Η ΑΜSC έχει
κατασκευάσει ηλεκτροµαγνήτες από υπεραγώγιµα πηνία που ξεπερνούν τα 2 Τ.[1]

• Τέλειος αγωγός του ηλεκτρισµού (Perfect conductor of electricity):[5] Ένας

υπεραγωγός είναι τέλειος αγωγός του ηλεκτρισµού. Μεταφέρει συνεχές ρεύµα µε 100 %
αποτελεσµατικότητα επειδή κανένα µέρος της ενέργειας που µεταφέρει δεν
καταναλώνεται πάνω του ως θερµότητα. Αν συνεχές ρεύµα οδηγηθεί σε υπεραγώγιµο
βρόχο τότε µπορεί να ρέει αµείωτα για πάντα. Οι υπεραγωγοί άγουν ακόµη και σε
εναλλασσόµενο ρεύµα, όµως µε κάποια ελάχιστη απώλεια ενέργειας.[4]

• Υγρό άζωτο (Liquid Nitrogen): Ένα ευγενή, µη τοξικό, κρυογονικό υγρό. Είναι πολύ
φθηνότερο από υγρό ήλιο. Σχηµατίζεται µε ψύξη του αερίου αζώτου στους 77 Κ (-320
Fo). To υγρό άζωτο χρησιµοποιείται για να ψύχει HTS σύρµατα, ώστε να παρουσιάζουν
την ιδιότητα της υπεραγωγιµότητας.[1]

• Υπεραγωγιµότητα (Superconductivity, SC): Είναι η βασική ιδιότητα ορισµένων

υλικών, να χάνουν την αντίσταση τους[2] στη ροή ηλεκτρονίων κάτω από ορισµένες
συνθήκες (βλέπε ‘Οι τρις κρίσιµοι παράγοντες’). Ακόµη η ιδιότητα αυτή δίνει τη
δυνατότητα στο υλικό που την έχει να εκτοπίζει το µαγνητικό πεδίο. Η υπεραγωγιµότητα
ανακαλύφθηκε το 1911 από το ∆ανό φυσικό H. Κamerlingh Onnes, όταν παρατήρησε, ότι
η ηλεκτρική αντίσταση του υδραργύρου εξαφανίζεται όταν ψυχθεί στους 4 K.[3]

• Φαινόµενο Josephson (Josephson Effect): [6] Το 1962 ο Brian Josephson ανακάλυψε ότι
αν δύο υπεραγώγιµα µέταλλα χωριστούν µε ένα λεπτό µονωτικό φράγµα, όπως είναι ένα
στρώµα από οξείδιο πάχους 10–20 Angstroms, τότε είναι δυνατό για τα ζευγάρια των
ηλεκτρονίων να περάσουν µέσα από το φράγµα χωρίς αντίσταση. Το φαινόµενο αυτό
είναι γνωστό σαν DC Josephson Effect και είναι αντίθετο από αυτό που συµβαίνει στα
συνηθισµένα υλικά, όπου για να υπάρχει ροή ρεύµατος πρέπει να υπάρχει διαφορά
δυναµικού. Η εικόνα Γ.Γ.4 απεικονίζει το φαινόµενο Josephson. Πρέπει ακόµη
αναφέρουµε, ότι το ρεύµα το οποίο περνά από µια σύνδεση Josephson έχει µια κρίσιµη
πυκνότητα ρεύµατος η οποία είναι χαρακτηριστική για το υλικό της ένωσης και τη
γεωµετρία της.
237
 Γενικό Γλωσσολογικό

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΟΥ

[1] AMSC – Superconductivity Glossary.

http://www.amsuper.com/html/aboutUs/super_glossary.html

[2] AMSC – FAQ

http://ir.thomsonfn.com/InvestorRelations/PubInvestorFAQ.aspx?product=MzgwU1ZJPVAk
WQEQUALSTOEQUALSTO&partner=Mzg0TkRrMk13PT1QJFkEQUALSTO

[3] PIRELLI. What is Superconductivity?

http://www.pirelli.com/en_42/cables_systems/energy/innovation/about_superconduttivity.jht
ml

[4] AMSC – Superconductivity Factsheet.

http://www.amsuper.com/html/aboutUs/super_fact.html

[5] physics4u – Ποίο φαινόµενο είναι η υπεραγωγιµότητα.

http://physics4u.gr/faq/supercontuct.html

[6] Fundamentals of Superconductors.

http://www.ornl.gov/reports/m/ornlm3063r1/pt3.html

238
 Γενικό Γλωσσολογικό για HTS - σύρµατα

Γλωσσολογικό για ΗΤS – σύρµατα

Αυτό το γλωσσολογικό παρέχει ορισµούς για πολλούς τεχνικούς όρους σχετικά µε τα

χαρακτηριστικά και τις ικανότητες των HTS – συρµάτων.

• Back Tension: Η Back tension είναι η ποσότητα της δύναµης που ασκείται στο
σύρµα κατά µήκος του διαµήκη άξονα κατά τη διάρκεια µιας διαδικασίας (όπως
είναι η µεταφορά του καλωδίου, το τύλιγµα του κτλ).[1] Έτσι µια x ποσότητα Back
tension είναι x ποσότητα δύναµης κατά µήκος της διαµήκης διεύθυνσης του
σύρµατος.

• Ballooning: Ballooning είναι µια ζηµιά που γίνεται στο σύρµα λόγω της γρήγορης
εξάπλωσης των κρυογονικών αερίων µέσα στο σύρµα όταν θερµαίνεται στη
θερµοκρασία δωµατίου από µια κρυογονική θερµοκρασία. Όταν το σύρµα εκτεθεί
σ’ ένα περιβάλλον µε συµπιεσµένο κρυογονικό υγρό, τότε το κρυογονικό υγρό
µπορεί να διαχυθεί µέσα στο σύρµα, εκτός αν το σύρµα είναι ερµητικά
σφραγισµένο. Καθώς θερµαίνουµε στη θερµοκρασία δωµατίου, το κρυογονικό
υγρό µετατρέπετε σε αέριο µέσα στο σύρµα κάνοντας το να φουσκώσει. Αυτή η
διαδικασία φουσκώµατος θα συνθλίψει το υλικό µαζί µε τις υπεραγώγιµες
ιδιότητες του σύρµατος. Έτσι λοιπόν αν σκοπεύουµε να χρησιµοποιήσουµε σύρµα
σε περιβάλλον µε συµπιεσµένο κρυογονικό υγρό, όπως είναι το υγρό άζωτο, τότε
πρέπει να χρησιµοποιήσουµε ερµητικά σύρµατα που είναι ειδικά κατασκευασµένα
για να αντέχουν σε τέτοιες συνθήκες.[1]

• BSCCO 2223: Το BSCCO 2223 είναι η κοινή ονοµασία για το ΗΤS υλικό
Bi(2-x)PbxSr2Ca2Cu3O10. Αυτό το υλικό χρησιµοποιείται για την κατασκευή πολύ –
νηµατοειδών HTS – συρµάτων από την ΑΜSC καθώς και από άλλες εταιρίες. Το
υλικό αυτό έχει τυπική υπεραγώγιµη θερµοκρασία µετάβασης γύρω στους 110 K.[1]

• ∆ιάµετρος περιέλιξης (Bend Diameter): Η διάµετρος περιέλιξης είναι η

εσωτερική διάµετρος ενός σύρµατος όταν αυτό τυλιχθεί γύρω απ’ ένα κυκλικό
αντικείµενο, όπως ένα καρούλι ή πηνίο. Η κρίσιµη διάµετρος περιέλιξης είναι η
µικρότερη διάµετρος περιέλιξης στην οποία το σύρµα µπορεί να περιτυλιχθεί χωρίς
να πάθει ζηµιά Γι’ ένα µη κυκλικό τύλιγµα πρέπει να µην υπάρχει κανένα µέρος
όπου το τόξο κάµψης του σύρµατος να είναι πιο κυρτό από το τόξο που αντιστοιχεί
στον κύκλο της κρίσιµης περιέλιξης.[1]

• ∆ιαµήκης διεύθυνση (Longitudinal direction): Για τα HTS σύρµατα η διαµήκης

διεύθυνση, είναι η διεύθυνση κατά µήκος του µήκους του σύρµατος. Για
παράδειγµα η διαµήκης τάση εφελκυσµού δηµιουργείται από µια δύναµη που
επιµηκύνει το σύρµα κατά µήκος του µήκους του. Επίσης ο διαµήκης άξονας
αναφέρεται σαν η αξονική κατεύθυνση περιέλιξης για το HTS σύρµα.[1]

• Εγκάρσια διεύθυνση (Transverse direction): Για τα HTS σύρµατα η εγκάρσια

διεύθυνση είναι συνήθως σχεδιασµένη ώστε να είναι κάθετη µε την κατά µήκος
διεύθυνση του σύρµατος. Οι δύο κύριοι εγκάρσιοι άξονες είναι ο κατά µήκος του
πλάτους του σύρµατος (επίσης γνωστός ως µακριά εγκάρσια διεύθυνση) και ο
κάθετος στην πρόσοψη του σύρµατος (επίσης γνωστός ως άξονας – c ή βραχεία
εγκάρσία διεύθυνση).[1]

• Επαγωγικό τύλιγµα (Inductive Winding): Όταν ένα σύρµα περιτυλιχθεί σε

σχηµατισµό πηνίου, τότε το ρεύµα που ρέει στο σύρµα του πηνίου παράγει ένα
240
 Γενικό Γλωσσολογικό για HTS - σύρµατα

µαγνητικό πεδίο γύρω από το πηνίο, έτσι το πηνίο µπορεί να χαρακτηριστεί από µια
αυτεπαγωγή η οποία καθορίζεται από την αποθηκευµένη ενέργεια του µαγνητικού
του πεδίου. Ένα τέτοιο πηνίο λέγεται επαγωγικό σε αντίθεση µε άλλα ειδικά
τυλίγµατα τα οποία διώχνουν το µαγνητικό πεδίο και λέγονται µη επαγωγικά. Ένα
επίπεδο επαγωγικό pancake πηνίο είναι µια βολική διαµόρφωση για τον υπολογισµό
των τιµών – η των µηκών ενός µακριού σύρµατος σε πολύ χαµηλά επίπεδα τάσης.
Τα επαγωγικά τυλίγµατα αποτελούν επίσης την τεχνική που χρησιµοποιείται για την
κατασκευή υπεραγώγιµων µαγνητών µε HTS σύρµατα.[1]

• Ερµητική σφράγιση (Hermetic Seal): Τα HTS σύρµατα µπορούν να σφραγιστούν

ερµητικά για να εµποδίσουν τα αποτελέσµατα του φαινοµένου Balloning. Για να
εφαρµοστεί η ερµητική σφράγιση η AMSC έχει δηµιουργήσει µια ειδική τεχνική
ελασµατοποίησης. Αυτά είναι τα HTS Hermetic Wire, τα οποία εµποδίζουν το υγρό
άζωτο να εισέλθει µέσα τους ακόµη και σε περιβάλλον υπό πίεση.[1]

• Ίδιον πεδίο (Self field): Το ίδιον πεδίο είναι το µαγνητικό πεδίο το οποίο επάγεται
όταν το σύρµα διαρρέετε από το ονοµαστικό του ρεύµα. Στην περίπτωση των
µετρήσεων του κρίσιµου ρεύµατος, το ίδιον πεδίο είναι το µαγνητικό πεδίο το οποίο
επάγεται στο ευθύ κοµµάτι του σύρµατος στο οποίο γίνεται η µέτρηση του
ρεύµατος.[1]

• Kelvin(Κ): Kelvin είναι µονάδα µέτρησης της θερµοκρασίας που αρχίζει από το
απόλυτο µηδέν και έχει την ίδια κλίµακα όπως σε βαθµούς Κελσίου. Έτσι οι µηδέν
βαθµοί Κελσίου είναι 273.15 Κ. Παρόµοια οι –489.67 Fo είναι το απόλυτο µηδέν
στην κλίµακα Kelvin. Σε πίεση 1 atm το ήλιο υγροποιείται περίπου στους 4.2 Κ και
το άζωτο υγροποιείται στους 77Κ, ενώ το νερό παγώνει στους 273.15 Κ.[1]

• Καµπύλη I –V (I-V curve): Η καµπύλη I-V ή χαρακτηριστική εφαρµοζόµενου

ρεύµατος και πτώσης τάσης, είναι µια καµπύλη υπολογισµένη για να
παρατηρήσουµε την υπεραγωγιµότητα και το κρίσιµο ρεύµα ενός υλικού. Η πτώση
τάσης εγκαρσίως του υπεραγώγιµου υλικού είναι υπολογισµένη σαν συνάρτηση του
εφαρµοζόµενου ρεύµατος. Η καµπύλη Ι-V χρησιµοποιείται για να καθορίσει
φυσικές παραµέτρους, όπως είναι το υπεραγώγιµο κρίσιµο ρεύµα, η κρίσιµη
πυκνότητα ρεύµατος και η τιµή – n, ενός υλικού.[1]

• Κρίσιµη κατακράτηση ρεύµατος (Critical current retention): Η κρίσιµη

κατακράτηση ρεύµατος είναι ο σχετικός λόγος του κρίσιµου ρεύµατος πριν και µετά
µια συγκεκριµένη διαδικασία ή πείραµα. Για παράδειγµα ας υποθέσουµε ότι το
αρχικό κρίσιµο ρεύµα ενός σύρµατος Ιco είναι 100 Α. Μετά που το σύρµα
υπόκειται σ’ ένα συγκεκριµένο πείραµα, το νέο κρίσιµο ρεύµα, Ιc υπολογίστηκε να
είναι 95 Α. Άρα η κρίσιµη κατακράτηση ρεύµατος Ic/Ico είναι 95/100 =0.95 ή 95%
για το συγκεκριµένο σύρµα και πείραµα.[1]

• Κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος (Critical Current Density): Η κρίσιµη πυκνότητα

ρεύµατος, Jc, είναι το κρίσιµο ρεύµα ενός υπεραγωγού διαιρούµενο µε το εµβαδόν
της εγκάρσιας διατοµής του υπεραγώγιµου υλικού. Η κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος
είναι χρήσιµη όταν χαρακτηρίζουµε την ποιότητα ενός υπεραγώγιµου υλικού. Η
κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος δεν πρέπει να συγχέεται µε τη µηχανική κρίσιµη
πυκνότητα ρεύµατος, Je (βλέπε Μηχανική κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος).[1]

• Κρίσιµο ρεύµα (Critical Current): Ο ιδανικός φυσικός ορισµός για το κρίσιµο

ρεύµα είναι το ρεύµα όπου το υλικό παρουσιάζει µια κατάσταση µετάβασης από
241
 Γενικό Γλωσσολογικό για HTS - σύρµατα

µια υπεραγώγιµη φάση σε µια µη υπεραγώγιµη. Για πρακτικά υπεραγώγιµα

σύρµατα η µετάβαση δεν είναι ακαριαία αλλά βαθµιαία. Σ’ αυτή την περίπτωση το
κρίσιµο ρεύµα ορίζεται σαν το ρεύµα όπου η πτώση δυναµικού εγκαρσίως του
σύρµατος γίνεται µεγαλύτερη από ένα συγκεκριµένο ηλεκτρικό πεδίο, συνήθως
1mV/cm. Μερικές φορές για µαγνήτες σε εφαρµογές χαµηλών απωλειών
χρησιµοποιείται χαµηλότερο κριτήριο ηλεκτρικού πεδίου. Το κρίσιµο ρεύµα
παρουσιάζεται µε τη µεταβλητή Ic.[1]

• Μέτρηση ειδικής αντίστασης µε τέσσερις αισθητήρες (Four Probe Resistance):

Είναι µια τεχνική για τη µέτρηση της ωµικής αντίστασης ενός υλικού µε πολύ µικρή
αντίσταση. Για µέτρηση µικρών αντιστάσεων όπως είναι αυτή στα µέταλλα υψηλής
αγωγιµότητας αλλά κυρίως όπως είναι αυτή στους υπεραγωγούς είναι απαραίτητη η
εφαρµογή της µεθόδου αυτής.[1]

• Μηχανική κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος (Engineering Critical Current

Density): Η µηχανική κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος, Je, είναι το κρίσιµο ρεύµα
ενός σύρµατος διαιρούµενο µε το εµβαδόν της εγκάρσιας διατοµής ολοκλήρου του
σύρµατος, συµπεριλαµβάνοντας τον υπεραγωγό και τα συνήθη µεταλλικά υλικά
που αποτελούν το σύρµα. Αυτή είναι διαφορετική από την κρίσιµη πυκνότητα
ρεύµατος, Jc, η οποία είναι το κρίσιµο ρεύµα δια το εµβαδόν της εγκάρσιας
διατοµής µόνο του υπεραγώγιµου υλικού του σύρµατος. Η µηχανική κρίσιµη
πυκνότητα ρεύµατος είναι µια σηµαντική παράµετρος που χρησιµοποιείται στο
σχεδιασµό εφαρµογών που βασίζονται σε HTS σύρµατα.[1]

• Παραµόρφωση εφελκυσµού (Tensile Strain): Η παραµόρφωση εφελκυσµού είναι

η εκατοστιαία αλλαγή που προκύπτει από την τάση εφελκυσµού πάνω σ’ ένα υλικό.
Η κρίσιµη παραµόρφωση εφελκυσµού γι’ ένα HTS σύρµα είναι το ποσό της
παραµόρφωσης εφελκυσµού το οποίο λαµβάνει χώρα πριν το κρίσιµο ρεύµα
µειωθεί κάτω από µια συγκεκριµένη τιµή (όπως 95% Ιc, κατακράτηση).[1]

• Παραµόρφωση µε θλίψη (Compressive Strain): Η παραµόρφωση µε θλίψη είναι

η εκατοστιαία µεταβολή στη διάσταση ενός υλικού που βρίσκεται κάτω από
συµπίεση. Η κρίσιµη παραµόρφωση µε θλίψη είναι το ποσό της παραµόρφωσης µε
θλίψη το οποίο συµβαίνει πριν το κρίσιµο ρεύµα µειωθεί κάτω απ’ ένα
συγκεκριµένο επίπεδο (όπως 95% Ιc, κατακράτηση).[1]

• Συγκόλληση (Splice) Συγκόλληση είναι η ένωση µεταξύ των τοµέων δύο

συρµάτων. Τα High Strength HTS σύρµατα της AMSC µπορούν να συνδεθούν
µεταξύ τους χρησιµοποιώντας µια ειδική τεχνική συγκόλλησης. Τυπικές
συγκολλήσεις έχουν ηλεκτρική αντίσταση µικρότερη από 200 nOhm στους 77 Κ.[1]

• Τάση εφελκυσµού (Tensile Stress): Η τάση εφελκυσµού προκύπτει από µια

δύναµη που τείνει να επιµηκύνει το υλικό. Η κρίσιµη τάση εφελκυσµού για τα HTS
σύρµατα είναι η ποσότητα της τάσης εφελκυσµού που µπορεί να εφαρµοστεί στο
σύρµα πριν το κρίσιµο ρεύµα µειωθεί κάτω απ’ ένα συγκεκριµένο επίπεδο (όπως
95% Ιc, κατακράτηση).[1]

• Τάση συµπίεσης (Compressive stress): Η τάση συµπίεσης προκύπτει από

δυνάµεις που προσπαθούν να συµπυκνώσουν ή να συµπτύξουν το υλικό ή το
σύρµα. Η κρίσιµη τάση συµπίεσης γι’ ένα HTS – σύρµα είναι η ποσότητα της
τάσης συµπίεσης που µπορεί να εφαρµοστεί στο σύρµα πριν το κρίσιµο ρεύµα
µειωθεί κάτω απ’ ένα συγκεκριµένο επίπεδο (όπως 95% Ιc, κατακράτηση).[1]
242
 Γενικό Γλωσσολογικό για HTS - σύρµατα

• Τιµή –n (n –value): Η τιµή –n περιγράφει τη σχέση της πτώσης δυναµικού κατά

µήκος του σύρµατος σε σχέση µε το εφαρµοζόµενο ρεύµα. Για τη µετάβαση από τη
µηδενική αντίσταση (µηδενική πτώση τάσης) σε µια τελική αντίσταση (τελική
πτώση τάσης) η καµπύλη I-V για τα HTS σύρµατα σχεδόν πάντοτε µπορεί να
περιγραφεί από τη σχέση:
Ε(j) = Ec (j/jc)n

Όπου το Ε(j) είναι η διαµήκης πτώση τάσης εγκαρσίως του υπεραγωγού, Ec είναι το
κριτήριο του ηλεκτρικού πεδίου (βλέπε κρίσιµο ρεύµα), j είναι η εφαρµοζόµενη
πυκνότητα ρεύµατος, jc είναι η κρίσιµη πυκνότητα ρεύµατος και ‘n’ είναι ο εκθέτης.
Για µια πιο απότοµη µετάβαση η καµπύλη Ι-V έχει µεγαλύτερη τιµή -n. Η τιµή –n
συχνά χρησιµοποιείται για να καθορίσει την ποιότητα ενός υπεραγώγιµου υλικού.[1]

• Υπεραγώγιµη θερµοκρασία µετάβασης (Superconducting Transition

Temperature): Η υπεραγώγιµη θερµοκρασία µετάβασης, Tc είναι η θερµοκρασία
κατά την οποία το υλικό υφίσταται µια θερµοδυναµική φάση µετάβασης από µια
υπεραγώγιµη κατάσταση σε µια µη υπεραγώγιµη κατάσταση. Η Τc µειώνεται µε
την αύξηση του εφαρµοζόµενου ρεύµατος και του µαγνητικού πεδίου στον
υπεραγωγό.[1]

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΟΥ ΓΙΑ HTS – ΣΥΡΜΑΤΑ

[1] AMSC – HTS wire Glossary.

http://www.amsuper.com/html/products/htsWire/103885178451.html

243
 παράρτηµα Ι

Υπεραγωγοί Υψηλής Θερµοκρασίας

(High Temperature Superconductors, HTS)

Οι µεταλλικοί υπεραγωγοί ανακαλύφθηκαν στις αρχές του 20 ου αιώνα, αλλά δεν

εφαρµόστηκαν σε χρήσεις συρµάτων παρά ως το 1950 και 1960. Παλιά τα πιο ευρείας
χρήσης υπεραγώγιµα σύρµατα κατασκευάζονταν από NbTi ή Nb3Sn µε περίβληµα από
χαλκό. Αυτά τα υλικά λέγονται υπεραγωγοί χαµηλής θερµοκρασίας (Low Temperature
Superconductors, LTS) επειδή η κρίσιµη τους θερµοκρασία είναι κάτω από 25 Κ (-248 Co).
To 1986 µια κεραµική σύνθεση του χαλκού βρέθηκε αναπάντεχα να έχει υπεραγώγιµες
ιδιότητες µε κρίσιµη θερµοκρασία γύρω στους 30 Κ. Στα επόµενα χρόνια και άλλα
περισσότερα τέτοια υλικά ανακαλύφθηκαν, τα οποία είχαν επίσης κρίσιµη θερµοκρασία (Τc)
σχετικά υψηλή που έφθανε τους 150 Κ. Αυτά τα υλικά καλούνται υπεραγωγοί υψηλής
θερµοκρασίας (HTS). Στην εικόνα Π.Ι.1 φαίνονται τα σηµαντικότερα υπεραγώγιµα υλικά µε
τη σταδιακή αύξηση της κρίσιµης θερµοκρασίας.[1]

Ο λόγος ο οποίος κάνει την ανακάλυψη των HTS υλικών να είναι τόσο συναρπαστική είναι,
ότι µπορούν να ψυχθούν µε υγρό άζωτο (σε θερµοκρασία 77 Κ / -196 Co) αντί του υγρού
ηλίου (σε θερµοκρασία 4.2 Κ / -269 Co) που χρειάζονται τα LTS υλικά. Προηγουµένως
πολλές εφαρµογές ισχύος της υπεραγωγιµότητας ήταν πολύ δαπανηρές και ογκώδης λόγω της
ανάγκης χρησιµοποίησης υγρού ηλίου ως ψυκτικού. Αντίθετα η ψύξη µε υγρό άζωτο είναι
πολύ πιο φθηνή από την ψύξη µε υγρό ήλιο και τα κρυογονικά συστήµατα τους είναι πιο
συµπαγή από αυτά που χρησιµοποιούνται για να ψύχουν το ήλιο. (Το σύστηµα ψύξης µε υγρό
ήλιο είναι 15 φορές ακριβότερο από αυτό µε υγρό άζωτο).[1]

Με τους HTS η προοπτική των υπεραγώγιµων συσκευών ισχύος προσφέρει µεγάλη

οικονοµία ενέργειας και αυξάνει την πυκνότητα ρεύµατος των αγωγών σε σχέση µε τις
συµβατικές συσκευές και αγωγούς χαλκού.

Σ’ όλα τα HTS υλικά η δοµή του πλέγµατος αποτελείται από επίπεδα ιόντων Cu –O τα
οποία συµπιέζονται ανάµεσα σε µπλοκ από µονωτικά ιόντα (βλέπε εικόνα Π.Ι.2). Αυτό
σηµαίνει ότι το υπεραγώγιµο ρεύµα περιορίζεται σε ροή δύο κατευθύνσεων (2 D flow)
καθέτως της διεύθυνσης του c – άξονα. Συνεπώς οι ηλεκτρικές και µαγνητικές ιδιότητες των
HTS υλικών µπορούν να εξαρτηθούν σε µεγάλο βαθµό από τον προσανατολισµό τους σε
σχέση µε το µαγνητικό και το ηλεκτρικό πεδίο.

245
 παράρτηµα Ι

• HTS και LTS – Κρίσιµες θερµοκρασίες.

Το πιο κάτω γράφηµα Π.Ι.3[2] απεικονίζει την απώλεια της αντίστασης στη ροή του
ηλεκτρικού ρεύµατος δια µέσου των συρµάτων: α) Ενός LTS υλικού (κράµα νιοβίου
τιτανίου) και β) ενός HTS υλικού (κεραµικό οξείδιο του χαλκού µε βασικό στοιχείο το
βισµούθιο), στην κρίσιµη θερµοκρασία Τc, η οποία είναι διαφορετική για κάθε υπεραγώγιµο
υλικό. Το συγκεκριµένο HTS υλικό σ’ αυτό το διάγραµµα έχει µηδενική ηλεκτρική
αντίσταση κάτω από τους 108 Κ, αντίθετα από το συγκεκριµένο LTS υλικό το οποίο έχει
µηδενική αντίσταση κάτω από 10 Κ.

• Εξέλιξη των HTS υλικών.

Όπως αναφέρθηκε τον Απρίλιο του 1986 µια επαναστατική αλλαγή έλάβε χώρα µε την
ανακάλυψη της υπεραγωγιµότητας υψηλής θερµοκρασίας µε το ρεκόρ των 27 Κ σ’ ένα
σύµπλεγµα οξειδίου του χαλκού, λανθανίου και βαρίου. Επίσης στις αρχές του 1987 το
οξείδιο χαλκού υττρίου - βαρίου YbaCu3O7 ή YbaCuO ή YBCO ή 123, αναγνωρίστηκε ως το
υλικό µε την µέχρι τότε υψηλότερη κρίσιµη θερµοκρασία (Tc = 92 Κ)

246
 παράρτηµα Ι

Ερευνητές από το Superconductivity Technology Center (STC) του Los Alamos National
Laboratory βρήκαν αµέσως πως οι νέοι HTS πολύ – κρυσταλλικοί υπεραγωγοί θα µπορούσαν
να µεταφέρουν µόνο χαµηλές πυκνότητες ρευµάτων στη θερµοκρασία του υγρού αζώτου.
Αυτό το γεγονός είναι αποτέλεσµα του µεγάλου βαθµού της κακής ευθυγράµµισης µεταξύ
των ατοµικών κρυστάλλων στους υπεραγωγούς αυτούς. Περαιτέρω µελέτες υπέδειξαν ότι η
ελάττωση του οξυγόνου στις περιφερειακές περιοχές του υπεραγωγό έχει ως αποτέλεσµα την
απώλεια φορέων του ρεύµατος, που οδηγεί στη µείωση του ρεύµατος που µπορεί να
µεταφέρει ο υπεραγωγός. Αυτό παρακίνησε το G.Hammerl και τους συναδέλφους του, στην
ανάπτυξη της δυνατότητας του ντοπαρίσµατος των οριακών περιοχών του υπεραγωγού µε
φορτισµένους φορείς ώστε να αυξηθεί η πυκνότητα ρεύµατος.

Η ίδια οµάδα παρέµβαλε στρώσεις του υπεραγώγιµου υττρίου βαρίου οξειδίου του χαλκού
(YBCO) µε στρώσεις του ασβεστίου, πάχους 25 nm το καθένα. Τα ιόντα του ασβεστίου είναι
παρόµοια σε µέγεθος µε τα ιόντα υττρίου αλλά έχουν µικρότερο θετικό φορτίο. Όταν αυτά τα
ιόντα ασβεστίου πάρουν τη θέση των ιόντων του υττρίου στο YBCO, τότε επιδρούνε ως
θετικές οπές, που φέρουν φορτία αντίθετα σε πολικότητα από τα ηλεκτρόνια. Η οµάδα βρήκε
πως οι οπές διαχέονταν κατά προτίµηση προς τις κοκκώδης περιοχές γειτονικών άδειων
στρώσεων, αυξάνοντας έτσι την ενδόκοκκη ροή του ρεύµατος τρις ως έξι φορές.

Σε γενικές γραµµές, η δοµή των υπεραγωγών υψηλής θερµοκρασίας-Tc είναι παρόµοια µε

ένα γιγαντιαίο σάντουιτς. Στρώσεις ατόµων χαλκού και οξυγόνου (το κρέας, το βασικό µέρος
για την υπεραγωγιµότητα) εναλλακτικά µε στρώσεις των άλλων µετάλλων (το ψωµί). Η δοµή
του υπεραγωγού 123 δείχνεται πιο κάτω. Στην πραγµατικότητα υπάρχουν δύο δοµές: η µία
φαίνεται στην εικόνα Π.Ι.4 και αντιστοιχεί στο οξείδιο (YBa2Cu3O6) που έχει µικρή
περιεκτικότητα οξυγόνου και έτσι δεν είναι υπεραγωγός.

Στην εικόνα Π.Ι.5, έχουµε την ίδια δοµή απλώς µε µερικά άτοµα οξυγόνου ακόµη που
οδηγεί στο υπεραγώγιµο YBa2Cu3O7. Στην περίπτωση αυτή το ΄κρέας' στο σάντουιτς είναι τα
επίπεδα του Cu-O που σχηµατίζουν τις βάσεις των µπλε πυραµίδων και το 'ψωµί'
σχηµατίζεται από άτοµα του χαλκού (µικρές µπλε µπάλες µε κυανούς δεσµούς).

Προοπτικές όψεις της δοµής του YBa2Cu3O6 (µονωτής) και του YBa2Cu3O7 (υπεραγωγός). Οι µικρές κίτρινες
µπάλες είναι ιόντα Y3+, οι µεγαλύτερες πορτοκαλί µπάλες είναι ιόντα Ba2+.Οι µικρές µπλε µπάλες είναι άτοµα
2-
Χαλκού και οι µικρές κόκκινες µπάλες είναι ιόντα O . Τα ενωµένα κελιά (κύτταρα) έχουν περίγραµµα κίτρινο. Οι
µπλε πυραµίδες αναπαριστούν τα ενεργά ιόντα χαλκού που συνοδεύονται από ιόντα οξυγόνου. Οι κυανές παύλες
παριστάνουν δεσµούς µεταξύ ιόντων χαλκού (στις στρώσεις του "ψωµιού") και ιόντα οξυγόνου.

247
 παράρτηµα Ι

Μετά το YbaCuO, νέα και περισσότερο σύνθετα οξείδια του χαλκού ανακαλύφθηκαν και
έχουν επιτευχθεί υψηλότερες κρίσιµες θερµοκρασίες Tc. Μπορούµε να µνηµονεύσουµε µια
ολόκληρη οικογένεια του Βισµουθίου, που περιέχει οξείδια του χαλκού, µετά το Θάλλιο σε
βάση οξειδίων του χαλκού και τελικά τη σειρά των οξειδίων υδραργύρου του χαλκού. Το
τελευταίο διάστηµα το ρεκόρ σε υψηλή θερµοκρασία υπεραγωγιµότητας Tc (130K, -143C)
κατέχεται από το οξείδιο Ca2Ba2Cu3HgO8, η δοµή του οποίου φαίνεται πιο κάτω. Για
σύγκριση επίσης συµπεριλαµβάνεται η δοµή του CaBa2Cu2HgO6, το οποίο µπορεί να
συγκριθεί εύκολα µε αυτό του YBa2Cu3O6.

Προοπτικές όψεις των δοµών του CaBa2Cu2HgO6 and Ca2Ba2Cu3HgO8 (µε Tc =130K). Οι
µικρές άσπρες µπάλες είναι ιόντα Ca2+, οι µεγαλύτερες πορτοκαλί µπάλες είναι ιόντα Ba2+.
Οι µικρές µπλε µπάλες είναι άτοµα Χαλκού και οι µικρές ιώδεις µπάλες είναι άτοµα Υδραργύρου
και οι µικρές κόκκινες µπάλες είναι ιόντα O2-. Τα ενωµένα κελιά (κύτταρα) έχουν περίγραµµα
κίτρινο. Οι µπλε πυραµίδες αναπαριστούν τα ενεργά ιόντα χαλκού που συνοδεύονται από πέντε
ιόντα O2 οξυγόνου. Οι πράσινες παύλες παριστάνουν δεσµούς µεταξύ ιόντων Υδραργύρου Hg
(στις στρώσεις του "ψωµιού") και ιόντα οξυγόνου.

Το ρεκόρ των 130 K έφθασε το 1993 και από τότε τα πράγµατα κυλάνε πιο αργά. Σηµαίνει
µήπως πως έφτασε στο τέλος η έρευνα των υπεραγωγών υψηλής θερµοκρασίας-Tc; Με
κανένα τρόπο όχι! Υπάρχουν άλλες όψεις των υλικών αυτών (HTSC) που χρειάζεται να
βελτιωθούν και να εφαρµοστούν. Για παράδειγµα η επίτευξη υψηλών πυκνοτήτων ρευµάτων
και η κατασκευή πρακτικών συσκευών είναι δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

Επικεντρώνοντας την έρευνα για νέα υλικά ποτέ δεν πρέπει να αρνούµαστε τη δυνατότητα
για ακόµη πιο υψηλές θερµοκρασίες ή άλλες βελτιώσεις στις ιδιότητες τους. Η σχετικά
πρόσφατη ιστορία των υλικών HTSC δείχνει µια προτίµηση για επικίνδυνα µέταλλα (Bi, Tl,
Hg) που είναι ιδιαίτερα τοξικά µέταλλα. Θα ήταν χρήσιµο να αλλάξουν αυτά τα βαρέα
µέταλλα προς νέα υπεραγώγιµα οξείδια για να συντροφεύουν το έτσι χαλκό.[3]

248
 παράρτηµα Ι

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ Ι

[1] Pirelli. HTS Materials.

http://www.pirelli.com/en_42/cables_systems/energy/innovation/hts_material.jhtml;jsessionid
=FZSNAYOKXQVBFFYKJOPCFEY

[2] AMSC – Superconductivity Factsheet.

http://www.amsuper.com/html/aboutUs/super_fact.html

[3] Ψυχρά Υλικά: Υψηλής Θερµοκρασίας Υπεραγωγοί – physics Web.

http://www.physics4u.gr/articles/supercontuctor.html

249
 παράρτηµα ΙΙ

Θεωρητική Εξήγηση Του Φαινοµένου Της Υπεραγωγιµότητας

Η θεωρητική κατανόηση της υπεραγωγιµότητας είναι υπερβολικά περίπλοκη και

µπερδεµένη. Εδώ δε θα αναλύσουµε τους κβαντικούς µηχανισµούς των υπεραγωγών αλλά θα
περιγράψουµε την υπεραγωγιµότητα χοντρικά και µε απλά λόγια.

Οι υπεραγωγοί έχουν την ικανότητα να άγουν στο ηλεκτρικό ρεύµα χωρίς απώλεια
ενέργειας. Αντίθετα όταν το ρεύµα περνά µέσα απ’ ένα συνηθισµένο αγωγό, για παράδειγµα
ένα σύρµα χαλκού, έχουµε κάποια απώλεια ενέργειας. Έτσι σε µια ηλεκτρική λάµπα
πυρακτώσεως ή µια ηλεκτρική θερµάστρα, η ηλεκτρική αντίσταση δηµιουργεί φως και
θερµότητα. Σε µέταλλα όπως ο χαλκός και το αλουµίνιο, ο ηλεκτρισµός ρέει καθώς τα
ηλεκτρόνια της εξωτερικής στιβάδας των ατόµων µεταναστεύουν σαν ανεξάρτητα στοιχεία
από το ένα άτοµο στο άλλο. Τα άτοµα αυτά σχηµατίζουν ένα δονούµενο πλέγµα µέσα στον
αγωγό. Όσο πιο ζεστός είναι ο αγωγός τόσο πιο πολύ δονείται το πλέγµα. Καθώς τα
ηλεκτρόνια κινούνται µέσα σ’ αυτό το λαβύρινθο, συγκρούονται µε µικροσκοπικές
ακαθαρσίες και ατέλειες στο πλέγµα. Όταν λοιπόν τα ηλεκτρόνια κτυπούν πάνω σ’ αυτά τα
εµπόδια διασκορπίζονται και χάνουν ενέργεια υπό τη µορφή θερµότητας. Η εικόνα Π.ΙΙ.1
δείχνει άτοµα τα οποία είναι διευθετηµένα σ’ ένα κρυσταλλικό πλέγµα και τα ηλεκτρόνια που
κτυπούν στα άτοµα αυτά.[1]

Μέσα σ’ ένα υπεραγωγό η συµπεριφορά των ηλεκτρονίων είναι πολύ διαφορετική απ’ ότι
στους κοινούς αγωγούς. Οι ακαθαρσίες και το πλέγµα φυσικά εξακολουθούν να υπάρχουν,
αλλά η κίνηση των υπεραγώγιµων ηλεκτρονίων ανάµεσα στα εµπόδια είναι διαφορετική σε
σχέση µε τους κοινούς αγωγούς, αφού τα υπεραγώγιµα ηλεκτρόνια ταξιδεύουν δια µέσου του
αγωγού και περνούν ανενόχλητα µέσα από το πολύπλοκο πλέγµα. Επειδή ακριβώς τα
υπεραγώγιµα ηλεκτρόνια δε συγκρούονται µε τίποτα και δε δηµιουργούν καµιά τριβή
µπορούν να µεταδίδουν ηλεκτρισµό χωρίς καµιά απώλεια ρεύµατος ή ενέργειας.[1]

Η ικανότητα των ηλεκτρονίων να περνούν δια µέσου του υπεραγώγιµου υλικού ανενόχλητα
είχε παιδεύσει πολύ τους επιστήµονες τα τελευταία χρόνια. Όπως είπαµε όσο πιο ζεστή είναι
µια ουσία τόσο πιο πολύ δονείται το πλέγµα της, συνεπώς όσο πιο κρύα είναι τόσο πιο λίγο
θα δονείται το πλέγµα. Νεότεροι ερευνητές εισηγήθηκαν ότι οι πιο λίγες ατοµικές δονήσεις
επιτρέπουν στα ηλεκτρόνια να περνούν δια µέσου του υλικού πιο εύκολα. Όµως αυτό
προβλέπει λίγη µείωση της αντίστασης µε τη µείωση της θερµοκρασίας, έτσι έγινε γρήγορα
προφανές ότι αυτές οι απλές ιδέες δεν µπορούσαν να εξηγήσουν την υπεραγωγιµότητα.[1]
251
 παράρτηµα ΙΙ

Η κατανόηση του φαινοµένου της υπεραγωγιµότητας έγινε το 1957 από τρις αµερικανούς
φυσικούς τους John Badeen, Leon Cooper και John Schrieffer δια της θεωρίας τους για την
υπεραγωγιµότητα, που είναι γνωστή ως θεωρία BCS. H θεωρία αυτή εξηγά το φαινόµενο της
υπεραγωγιµότητας για θερµοκρασίες κοντά στο απόλυτο µηδέν. Ο Cooper και η παρέα του
αντιλήφθηκαν ότι οι δονήσεις του ατοµικού πλέγµατος ήταν άµεσα υπεύθυνες για τη συνοχή
του ρεύµατος µέσα στον υπεραγωγό. Αυτές ωθούνε τα ηλεκτρόνια να σχηµατίσουνε οµάδες
οι οποίες µπορούνε να ξεπεράσουν όλα τα εµπόδια τα οποία προκαλούν την αντίσταση στον
αγωγό. Αυτές οι οµάδες ηλεκτρονίων είναι γνωστές ως ζευγάρια Cooper. Ο Cooper και η
συντροφιά του ήξεραν ότι τα ηλεκτρόνια κανονικά απωθούν το ένα το άλλο, έτσι κατάλαβαν
ότι µέσα στον υπεραγωγό υπάρχει µια ακαταµάχητη έλξη µεταξύ των ηλεκτρονίων. Η
απάντηση στο πρόβληµα αυτό βρέθηκε να είναι στα φωνόνια, πακέτα από κύµατα ήχου που
δηµιουργούνται από τη δόνηση του πλέγµατος. Παρόλο που αυτή η δόνηση του πλέγµατος
δεν µπορεί να ακουστεί ο ρόλος της στο φαινόµενο της υπεραγωγιµότητας είναι
απαραίτητος.[1]

Σύµφωνα µε τη θεωρεία BSC, καθώς ένα ερµητικά φορτισµένο ηλεκτρόνιο περνά δίπλα απ’
ένα θετικά φορτισµένο ιόν του υπεραγώγιµου πλέγµατος, τότε το πλέγµα παραµορφώνεται.
Αυτό γίνεται αιτία εκποµπής φωνονίων και σχηµατίζει µια τάφρο από θετικά φορτία γύρω
από το ηλεκτρόνιο. Η πιο κάτω εικόνα Π.ΙΙ.2 απεικονίζει ένα κύµα παραµόρφωσης του
πλέγµατος λόγω της έλξης µ’ ένα κινούµενο ηλεκτρόνιο.[1]

Πριν το ηλεκτρόνιο περάσει από το σηµείο κρούσης και πριν το πλέγµα επανέλθει στη
φυσική του θέση ένα δεύτερο ηλεκτρόνιο πέφτει µέσα στην τάφρο. Είναι δια αυτής της
διαδικασίας κατά την οποία ενώ θα έπρεπε τα δύο ηλεκτρόνια να απωθούνται αντιθέτως,
συνδέονται µεταξύ τους. Οι δυνάµεις που ασκούνται από τα φωνόνια υπερνικούν τη φυσική
απώθηση των ηλεκτρονίων, έτσι τα ηλεκτρόνια είναι συνδεδεµένα µεταξύ τους καθώς
περνούν οµοφώνα δια µέσου του υπεραγωγού. Ακολούθως τα ηλεκτρόνια φιλτράρονται από
τα φωνόνια και χωρίζονται σε κάποια απόσταση.[1]

Όταν ένα ηλεκτρόνιο του ζεύγους Cooper περάσει δίπλα από ένα θετικό ιόν του
κρυσταλλικού πλέγµατος, η έλξη µεταξύ του αρνητικού ηλεκτρονίου και του θετικού ιόντος
κάνει τη δόνηση του να µεταδοθεί από άτοµο σε άτοµο, µέχρι το άλλο ηλεκτρόνιο του
ζευγαριού να απορροφήσει τη δόνηση. Το καθαρό αποτέλεσµα είναι ότι ένα ηλεκτρόνιο έχει
εκπέµψει ένα φωνόνιο και ένα άλλο ηλεκτρόνιο απορρόφησε ένα φωνόνιο. Ακριβώς αυτή η
εναλλαγή φωνονίων µεταξύ των ηλεκτρονίων είναι αυτό που κρατά το ζεύγος Cooper
ενωµένο. Επίσης είναι σηµαντικό να καταλάβουµε ότι τα ζευγάρια Cooper στιγµιαία σπάζουν
και ξανασχηµατίζονται.[1]

252
 παράρτηµα ΙΙ

Επειδή τα ηλεκτρόνια είναι δυσδιάκριτα σωµατίδια είναι ευκολότερο να τα θεωρήσουµε

στην περίπτωση µας σαν ζευγάρι. Η εικόνα Π.ΙΙ.3 απεικονίζει πώς δύο ηλεκτρόνια που
αποτελούν ζευγάρι Cooper ενώνονται µεταξύ τους.

Με το να έχουµε ζευγάρια δυο–δυο ηλεκτρονίων τότε η κίνηση τους δια µέσου του αγωγού
γίνεται πιο οµαλή και χωρίς ηλεκτρική αντίσταση. Το ηλεκτρόνιο µπορεί να θεωρηθεί σαν
ένα αυτοκίνητο το οποίο τρέχει σ’ ένα αυτοκινητόδροµο. Καθώς τρέχει σχίζει τον αέρα
µπροστά του, έτσι πίσω από το αυτοκίνητο δηµιουργείται ένα κενό αέρος το οποίο γεµίζει
γρήγορα µε εισχώρηση του αέρα. Ένα άλλο όχηµα από πίσω από το πρώτο αυτοκίνητο θα
µπορούσε να συρθεί από τον επανερχόµενο αέρα στο κενό. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα το
οπίσω όχηµα να έλκεται από το µπροστινό. Με παρόµοιο µηχανισµό καθώς τα αρνητικά
φορτισµένα ηλεκτρόνια περνούν δια µέσου ενός κρυσταλλικού πλέγµατος ενός υλικού
σύρουν πίσω τους, τους γειτονικούς θετικούς πυρήνες των ιόντων προς το µέρος τους.
Καθώς, λοιπόν το παραµορφωµένο πλέγµα επανέρχεται στην αρχική του θέση, άλλο
ηλεκτρόνιο που περνά από εκεί θα το ελκύσει το θετικό πλέγµα, µε τον ίδιο τρόπο περίπου
όπως το προπορευόµενο όχηµα ελκύει το από πίσω.[1]

Τα ηλεκτρόνια στην υπεραγώγιµη κατάσταση είναι σαν µια σειρά από ταχέως κινούµενα
οχήµατα. Οι περιοχές κενού µεταξύ των αυτοκινήτων τα ‘κλειδώνουν’ όλα σε µια
ταξινοµηµένη σειρά, όπως γίνεται η συµπύκνωσης των ηλεκτρονίων σε µια µικροσκοπική
κβαντική κατάσταση. Τυχαία ρεύµατα αέρος κατά µήκος του αυτοκινητόδροµου µπορεί να
προκαλέσουν συγκρούσεις, όπως τα υπάρχοντα θερµικά φωνόνια σπάζουν τα ζευγάρια
Cooper. Με τη σύγκρουση αυτοκινήτων ένας ή δύο πάροδοι κλείνουν για την κυκλοφορία,
έτσι παρόµοια ένας αριθµός από τις κβαντικές καταστάσεις µ’ ένα σωµατίδιο απαλείφονται
από τη µακροσκοπική κβαντική κατάσταση πολλών σωµατιδίων.

Η θεωρία BCS δείχνει επιτυχώς, ότι τα ηλεκτρόνια µπορούν να ελκύσουν το ένα το άλλο
µέσο των αλληλοεπιδράσεων µε το κρυσταλλικό πλέγµα. Αυτό γίνεται παρόλο του γεγονότος
ότι τα ηλεκτρόνια έχουν το ίδιο φορτίο. Όταν τα άτοµα του πλέγµατος ταλαντεύονται σε
θετικές και αρνητικές περιοχές, το ζεύγος Cooper εναλλακτικά ενώνεται και διασπάται χωρίς
να συγκρούεται µε εµπόδια. Το ζευγάρωµα των ηλεκτρονίων είναι κάτι το ευνοϊκό επειδή
έχει ως αποτέλεσµα βάζει το υλικό σε µια χαµηλότερη ενεργειακή κατάσταση από τη φυσική
του.

253
 παράρτηµα ΙΙ

Όσο ο υπεραγωγός είναι παγωµένος σε πολύ χαµηλές θερµοκρασίες, τα ζευγάρια Cooper

µένουν απείρακτα λόγω της µειωµένης µοριακής κίνησης. Καθώς ο υπεραγωγός αυξάνει τη
θερµοκρασία του, τότε οι δονήσεις στο πλέγµα γίνονται πιο βίαιες µε αποτέλεσµα να σπάζουν
τα ζευγάρια. Όµως µε το σπάσιµο των ζευγαριών Cooper αυτοµάτως εξαφανίζεται και η
υπεραγωγιµότητα του υλικού.[1]

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΙΙ

[1] Fundamentals of Superconductors.

http://www.ornl.gov/reports/m/ornlm3063r1/pt3.html

254
 παράρτηµα ΙΙΙ

Σηµεία – Σταθµοί για την υπεραγωγιµότητα

Χρονολογία Γεγονός

• 1911 Ανακάλυψη της φυσικής ιδιότητας που ονοµάστηκε υπεραγωγιµότητα

από το ∆ανό H. Kamerlingh Onnes (Βραβείο Nobel 1913)[1]

• 1933 Ανακάλυψη του τέλειου διαµαγνητισµού στους υπεραγωγούς από τους

W.Meissner και R.Ochsenfeld.[1]

• 1941 Επιστήµονες αναφέρουν ότι το νιτρίδιο του Νιοβίου γίνεται

υπεραγώγιµο στους 16 Κ.[3]

• 1953 Το πυριτιούχο βανάδιο 3 βρέθηκε υπεραγώγιµο στους 17.5 Κ

• 1957 Ανάπτυξη της πρώτης φαινοµενολογικά ‘συνταγής’ της

υπεραγωγιµότητας από τους J.Bardeen, L.N.Cooper και Schrieffer
(Βραβείο Nobel το 1972).[1]

• 1962 Επιστήµονες του Westinghouse ανάπτυξαν το πρώτο εµπορικό

υπεραγώγιµο σύρµα νιοβίου - τιτανίου

Εισαγωγή στην υπεραγωγιµότητα υψηλής θερµοκρασίας µε την

• 1986
ανακάλυψη του οξειδίου υττρίου – βαρίου του χαλκού από τους
K.A.Muller και I.G.Bednorz (Βραβείο Nobel το 1987).[2]

Ανακαλύφθηκε από τους P.Chu και M.Kuer Wu µια νέα κεραµική

• 1987
σύνθεση YBs2Cu3O7 µε Τc = 93 Κ.[2]

Οξείδιο του χαλκού µε βισµούθιο – στρόντιο – ασβέστιο µε Τc =110 Κ

• 1988
Έχουµε την κατασκευή της πρώτης HTS ταινίας.[2]

Οξείδιο του χαλκού µε θάλλιο – βάριο – ασβέστιο µε Tc = 125 K

• 1989 Κατασκευή του πρώτου BSCCO / HTS αργυρού σύρµατος. [2]

256
 παράρτηµα ΙΙΙ

• 1990 ∆ηµιουργούνται τα αρχικά ΗΤS πηνία.

Κατασκευάζεται 10 m µήκος ΒSCCO/ αργυρό σύρµα.
Παρουσιάζεται ο πρώτος HTS DC κινητήρας. [2]

• 1991 HTS DC κινητήρας µε ισχύ εξόδου 0,03 hp. [2]

• 1992 Παρουσιάζεται ΗΤS καλώδιο µήκους ενός µέτρου.

Κατασκευάζονται HTS οδηγοί ρεύµατος 2 kA. [2]

• 1993 Κατασκευάζεται 100 m µήκος από BSCCO/αργυρό HTS σύρµα.

Παρουσιάζεται HTS πηνίο µε 2.5 Tesla.
O πρώτος HTS AC σύγχρονος κινητήρας µε ισχύ εξόδου 2 hp. [2]

• 1994 Κατασκευάζεται 1 km από BSCCO/ άργυρο σύρµα που µεταφέρει

20kA/cm2
Κατασκευάζεται HTS σύγχρονος κινητήρας 5 hp µε περιστρεφόµενα
πηνία πεδίου µε ψύξη στους 77 K.
Πειραµατικό ΤBCCO σύρµα υπερβαίνει τα 300 kA/cm2
Παρουσιάζεται HTS καλώδιο 1.1 kA ενός µέτρου. [2]

• 1995
Κατασκευάζεται εύκαµπτη επιχρισµένη ταινία YBCO/IBAD –PLD η
οποία άγει 200 Α/cm-πλάτος για 1 εκατοµµύριο Α/cm2
Παρουσιάζεται HTS καλώδιο µε 2.3 kA
Παρουσιάζεται HTS πηνίο µε µαγνητικό πεδίο 3 Τ
Παρουσιάζεται HTS µαγνήτης 2Τ [2]
• 1996
Παρουσιάζεται HTS AC κινητήρας 200 hp και ξεπερνά τους στόχους
σχεδιασµού κατά 60 %.
Παρουσιάζεται 2.4 kV HTS FCL και ξεπερνά τους στόχους σχεδιασµού
κατά 37 %.
Κατασκευάζεται HTS υπόγειο καλώδιο µεταφοράς 50 m. [2]

• 1997
H πρώτη εξέλιξη των YBCO/ IBAD –PLD ταινιών στην Αµερική.
Παρουσιάζεται ταινία ΥBCO 100 A/cm που κατασκευάστηκε µε τη
µέθοδο RABiTS-PLD.
Παρουσιάζεται HTS µονοφασικός µετασχηµατιστής 1 MVA.
Παγκόσµιο ρεκόρ µε HTS πηνίου 4T στους 4.2 Κ [2]

• 1998
Επιτεύχθηκε Jc =1.8 MA/cm2 µε τη µέθοδο BaF2 και Jc =3 MA/cm2 σε
ταινία YBCO µε τη µέθοδο RABiTS.
ΗΤS καλώδιο δοκιµάζεται επιτυχώς στα 115 kV. Στα 69 kV µπορεί να
µεταφέρει 3.3 kA DC και 2 kA AC.
H παραγωγή HTS συρµάτων στις Η.Π.Α φθάνει τα 350 km.
Επιτεύχθηκε Jc > 1 εκατοµ. Α/cm2 [2]

257
 παράρτηµα ΙΙΙ

• 1999 Βιοµηχανία πέτυχε Jc = 1MA/cm2 µε τη µέθοδο MOD (χωρίς κενό) σε

φιλµ YBCO πάνω σε RABiTS.
Κατασκευάζεται YBCO ταινία (IBAD – PLD) µε µήκος 1 m που µπορεί
να µεταφέρει 122 A/cm – πλάτους, πετυχαίνοντας παγκόσµιο ρεκόρ µε
Je = 42 kA/cm2
∆οκιµάζεται 15 kV ΗΤS FCL σε υποσταθµό του δικτύου και µπορούν
να µεταφέρουν 9 kA σε κατάσταση σφάλµατος.
Η πρώτη παγκόσµια βιοµηχανική δοκιµή τριφασικού 12.5 kV 1250 A
HTS καλωδίου µεταφοράς ψυχρού διηλεκτρικού. [2]

• 2000 Επιτεύχθηκε Jc> 1 MA/cm2 (Ic > 200 A/cm – πλάτος) µε εύκαµπτες
ταινίες που περιέχουν χαµηλού κόστους IBAD MgO και PLD YBCO
φιλµ.
Αναπτύχθηκε διαδικασία ISD για RABiTS
Σχεδιάστηκε και δοκιµάστηκε 3 kW σύστηµα Flywheel µε HTS έδρανα
που αποτελεί πρωτότυπο για την κατασκευή ενός HTS Flywheel
100kW/ 10 kWh.
Κατασκευή και δοκιµή ενός 1000 hp HTS κινητήρα. [2]

• 2001 Εγκατάσταση τριών 400 ποδών HTS WD καλωδίων στο Ντητρόϊτ.

• 2002 Παρουσιάστηκαν τα αποτελέσµατα ενός HTS σύγχρονου κινητήρα 5000

hp από την AMSC.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΙΙΙ

[1] Pirelli What is Superconductivity?

http://www.pirelli.com/en_42/cables_systems/energy/innovation/about_superconduttivity.jht
ml

[2] Superconductivity for electric systems- High temperature superconductivity milestones.

http://www.eere.energy.gov/superconductivity/about_hts_milestones.html

[3] Appendix A- Superconductivity milestones.

http://www.ornl.gov/reports/m/ornlm3063r1/app_a.html

258