Professional Documents
Culture Documents
9
moswavlis wigni
nawili II
2021
biologia
9
moswavlis wigni nawili II
_ modelis Seqmna
moufrTxildi wigns!
Tema
5 saxeoba da populacia
identuri tyupebi
saxeoba da populacia
9
saxeoba da populacia
mendeli Sesajvareblad wminda jiSebs arCevda. wminda iseT jiSs hqvia, romelic
TviTdamtverviT gamravlebisas Taobebis manZilze mxolod Tavis msgavs STamo-
mavlebs iZleva. magaliTad, wiTelyvaviliani bardis TviTdamtverviT miRebuli
Teslebidan mxolod wiTelyvaviliani bardebi aRmocendeba.
10
saxeoba da populacia
11
saxeoba da populacia
homologiuri homologiuri
qromosomebi qromosomebi
12
saxeoba da populacia
P: X
G:
F1 yvela
penetis crili
P: X
G:
F2 :
3 1
13
saxeoba da populacia
50 16
14
saxeoba da populacia
A a
B C
D D
4 ipove Secdoma ilustraciaze. R r
S S
homologiuri qromosomebi
15
saxeoba da populacia
imetyvele, rogorc
razea damokidebuli momavali orga-
mecnierma
nizmis sqesi? ratom ibadebian erT SemT-
autosomebi, sasqeso qromosomebi xvevaSi gogonebi, xolo meoreSi _ vaJebi?
identuri da araidenturi tyupebi rogori TanafardobiT Cndebian isini?
siamis tyupebi
22 wyvili 22 wyvili
autosoma + XX autosoma + XY
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12 6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 X X
23
19 20 21 22 X y
23
adamianis qromosomaTa kompleqti
16
saxeoba da populacia
gogona vaJi
identuri tyupebi
identuri tyupebi
17
saxeoba da populacia
18
saxeoba da populacia
1980
1984
1990
1994
2000
2004
2010
2016
asTan?
A B C
19
saxeoba da populacia
Sen SeZleb:
• daasaxelo dominanturi da recesiuli genebiT ganpirobebuli adamianis
zogierTi niSan-Tviseba;
• aRwero dominanturi genebiT gamowveuli adamianis zogierTi daavadeba
da ivaraudo misi gamovlenis sixSireebi yovel konkretul SemTxvevaSi;
• daasaxelo da aRwero recesiuli genebiT ganpirobebuli zogierTi daa-
vadeba da ivaraudo misi gamovlenis sixSire yovel konkretul SemTxve-
vaSi.
muqi, Ria,
xveuli, swori,
Tmebi
sxeulis sxeulze cota
WarbTmianoba. Tma.
20
saxeoba da populacia
P:
F1
G:
ese igi, am ojaxSi gaCenili bavSvebis naxevars cisferi Tvalebi eqneba, naxe-
vars ki _ Taflisferi.
kiTxvebi axalSobilis garSemo gansakuTrebiT aqtualuria maSin, rodesac
saqme exeba ara mxolod mis garegnobas, aramed janmrTelobasac.
zog ojaxs „Tavisi“ daavadeba aqvs _ erTi ojaxis wevrebi msgavsi daavadebebiT
avaddebian. daavadebebs, romelTa gamomwvevi genebi STamomavlobas mSoblebis an
Soreuli winaprebisgan gadaecema, memkvidruli daavadebebi hqvia.
dominanturi daavadebebi
aqondroplazia autosomaSi lokalize-
buli dominanturi geniT gamowveuli daa-
vadebaa. daavadebulebs Tavis, kisrisa da
tanis Zvlebi normalurad uviTardebaT,
kidurebis Zvlebi ki zrdaSi CamorCeba.zo-
gadad aqondroplazia, gonebriv ganviTare-
baze ar zemoqmedebs. yvela daavadebuli
heterozigoturia mocemuli alelis mixed-
viT. homozigoturi Canasaxi iRupeba. gen-
ebs, romlebic homologiur mdgomareobaSi
organizmis sikvdils iwveven, letaluri
genebi ewodeba. aseTi genebi, rogorc wesi,
organizmis yvelaze mniSvnelovan sasicocx-
lo funqciebs akontroleben.
aqondroplazia
21
saxeoba da populacia
marfanis sindromi
3 ra Sedegi SeiZleba mohyves amas?
am adamianebs aqvT gulsisxlZarRvTa sistemis sxvadasxvagvari paTologiebi.
polidaqtilia
recesiuli daavadebebi
adamianis memkvidruli daavadebebis umravlesoba recesiuli genebiT aris
ganpirobebuli. zogi maTgani safrTxes ar uqmnis adamianis sicocxles, zogi ki
ukiduresad saSiSia.
Tandayolili smenadaqveiTeba recesiuli geniT gamowveuli autosomuri daa-
vadebaa. smenadaqveiTebuol bavSvebs zogjer fenotipurad janmrTeli mSoblebi
hyavT, Tumca isini am genis faruli mtareblebi arian.
P: X
G:
22
saxeoba da populacia
23
saxeoba da populacia
24
saxeoba da populacia
25
saxeoba da populacia
Sen SeZleb:
mutacia
26
saxeoba da populacia
P: 46 46 23 23
22 45 45
G: 22 24 23 23
24 47 47
27
saxeoba da populacia
mutaciebi drozofilaSi
28
saxeoba da populacia
poliploidia
29
saxeoba da populacia
P:
44 44
autosoma autosoma
XX XY
22 22 22 22
autosoma autosoma autosoma autosoma
G: XX X Y
30
saxeoba da populacia
daunis sindromi
genuri mutacia
marfanis sindromi
qromosomuli mutacia
aqondroplazia
genomuri mutacia
angelmanis sindromi
31
saxeoba da populacia
Sen SeZleb:
• imsjelo, ratom ar SeiZleba kvlevis mendeliseuli meTodebis gamoyeneba
adamianis genetikaSi;
• daasaxelo da aRwero samedicino genetikis Tanamedrove meTodebi;
• moiyvano argumentebi ama Tu im meTodis upiratesobis Sesaxeb konkretu-
li genetikuri daavadebis kvlevisas;
• martivi sqemis saxiT warmoadgino amniocentezi.
32
saxeoba da populacia
}
I
individebi
gluvi nikapiT
II
}
individebi
fosoiani
nikapiT
III
33
saxeoba da populacia
siTxe
bioqimiuri analizi
citogenetikuri
ujre Seswavla
d eb i
bioqimiuri analizi
siTxe
ujredebi
citogenetikuri Seswavla
amniocentezi
kvleva Canasaxis ganviTarebis ufro adreul etapzecaa (8 kvira) SesaZlebeli.
am dros specialuri miliT placentidan frTxilad amotumbaven ujredebs da
maT citogenetikuri da bioqimiuri meTodiT ikvleven. orive meTodi garkveul
risks Seicavs rogorc dedisTvis, aseve nayofisTvis. amitom maT mxolod im
SemTxvevaSi mimarTaven, rodesac amas ukiduresi aucilebloba moiTxovs. orive
proceduris dros Spricisa da milis zust mdebareobas ultrabgeriTi apara-
tiT akvirdebian.
ukanasknel wlebSi mecnierebma SeZles Canasaxis ujredebis gamoyofa dedis
sisxlidan. isini Zalian mcire raodenobiT arian sisxlSi, amitom maT winaswar
amravleben da Semdeg ikvleven citogenetikuri da bioqimiuri meTodebiT.
34
saxeoba da populacia
1
sangvinikuri tipis, optimistma mamakacma colad SeirTo melanqoli-
uri temperamentis pesimisti qali. am qorwinebidan daibada sami gogona:
taso, manana da qeTevani. dedis xasiaTi mxolod tasos hqonda. mamis xasiaTis
qeTevani colad gahyva aseTive xasiaTis mamakacs, giorgis. maT eyolaT ori
vaJi, gela da nika. gela bebias gavda.
gansazRvreT xasiaTis damemkvidrebis tipi da sagvartomo nusxis yvela
wevris genotipi.
I mama deda
II
taso manana qeTevani giorgi
} melanqoliuri
temperamentis
individebi
III
gela nika
35
saxeoba da populacia
36
saxeoba da populacia
37
saxeoba da populacia
zustad ase icvlebian garemos zemoqmedebiT da Tavs icaven misgan sxva coc-
xali organizmebic. magaliTad, wylis mcenares, isaras, romelic mTlianad wyal-
Sia Cayursuli, Tasmis msgavsi foTlebi aqvs, riTac is kargad STanTqavs nax-
SirorJangs da uZlebs wylis dinebas. xmeleTze isaras swormdgomi foTlebi
isars hgavs. Tu mcenaris nawili wyalSia, nawili ki _ xmeleTze, maSin mas orive
formis foToli uviTardeba.
38
saxeoba da populacia
A B
39
saxeoba da populacia
a. kombinaciuri cvalebadobis;
b. aramemkvidruli cvalebadobis;
g. mutaciis.
a. genotipis cvlilebas
b. genebis axal kombinacias
g. sxvadasxva garemo pirobebisadmi Seguebas
40
saxeoba da populacia
a. mutaciuri cvalebadobiT;
b. modifikaciuri cvalebadobiT;
g. kombinaciuri cvalebadobiT.
41
5.2 cocxali samyaros ganviTareba
43
saxeoba da populacia
44
saxeoba da populacia
45
saxeoba da populacia
gemi „bigli“
galapagosi
46
saxeoba da populacia
galapagosis iguana
1 2 3
galapagosis mTiulebi
kontinentis
mTiula
47
saxeoba da populacia
48
saxeoba da populacia
49
saxeoba da populacia
temperaturisadmi
daavadebebisadmi
mosavlianoba
Saqrianoba
gamZleoba
gamZleoba
aromati
feri
yurZnis
jiSi
rqawiTeli
saferavi
mwvane
colikauri
cicqa
ojaleSi
50
saxeoba da populacia
51
saxeoba da populacia
52
saxeoba da populacia
53
saxeoba da populacia
54
saxeoba da populacia
55
saxeoba da populacia
populaciebi saxeoba
56
saxeoba da populacia
57
saxeoba da populacia
gadarCeva
bunebrivi xelovnuri
gadamrCevi
faqtori
romeli niSnebiT
gadairCevian
raSi gamoixateba
gadarCevis Sedegebi
58
saxeoba da populacia
garemos
erTi saxeobis sxvadasxva saxeobis
araxelsayrel
individebs Soris individebs Soris
faqtorebTan
1848 99 1
1898 1 99
59
saxeoba da populacia
mecnierebi am faqts ase xsnian: es peplebi RamiT frenen da mTeli dRe xis
totebze isveneben. XIX saukunis Sua periodamde manCesteris midamoebSi xis
totebze TeTri feris liqenebi iyvnen dasaxlebuli. am fonze TeTri peple-
bi ar Candnen, amitom maT frinvelebi ver anadgurebdnen. XIX saukunis meore
naxevarSi manCesterSi mravali qarxana aSenda. am periodSi liqenebi ganad-
gurdnen. TeTri peplebi xis muq fonze mkveTrad gamoCndnen da mtaceblebs
ver gadaurCnen.
60
saxeoba da populacia
61
saxeoba da populacia
morfologiuri fiziologiuri
Seguebuloba Seguebuloba
62
saxeoba da populacia
a. Seguebuloba absoluturia;
b. Seguebuloba SefardebiTia;
g. garemos Secvlisas Seguebuloba SeiZleba damRupveli aRmoCndes;
d. Seguebuloba mxolod im garemoSi icavs organizms, romelSic Camoya-
libda.
63
saxeoba da populacia
Sen SeZleb:
• daasaxelo mecnierebebi, romelTa monacemebiT SesaZloa evoluciuri Te-
oriis marTebulobaze msjeloba;
• daasaxelo namarxebi, romlebic mniSvnelovan informacias gvawvdian sa-
qarTvelos preistoriuli bunebis Sesaxeb;
• ganasxvao erTmaneTisgan homologiuri da analogiuri organoebi da ims-
jelo maTi warmoqmnis meqanizmze;
• ganasxvao erTmaneTisgan rudimentebi da atavizmebi da ganmarto, ratom
iTvlebian isini evoluciis damadasturebel sabuTebad.
64
saxeoba da populacia
1 2 3 4 5
1. adamiani; 2. bayayi; 3. Ramura; 4. delfini; 5. cxeni.
65
saxeoba da populacia
Txunelas rudimentuli
Tvalebi
adamianis organizmSi bevr rudiments iTvlian.
sibrZnis kbilebi adamianis Soreul winaprebs uxeSi
sakvebis daqucmacebisTvis sWirdeboda. mas Semdeg,
rac adamianis kvebis racionSi uxeSi sakvebi Termu-
lad damuSavebulma xorcma da bostneulma Secvala,
am kbilebma funqcia dakarga. saWmlis monelebaSi isi-
ni naklebad monawileoben da arcTu iSviaTad mxo-
lod problemebs uqmnian adamians. saqme isaa, rom xSi-
rad isini arasworad arian moTavsebuli ybis ZvalSi
da mezobel kbilebs azianeben. rudimentuli sibrZnis
kbilebi
66
saxeoba da populacia
67
saxeoba da populacia
cocxalma bunebam gardaqmnebis didi gza gaiara, vidre Tanamedrove saxes mii-
Rebda. samyaros evoluciur ganviTarebaze paleontologiis, SedarebiTi anatomi-
isa da embriologiis monacemebi metyvelebs. namarxi organizmebi „myari sabuTia“
sicocxlis adrindeli formebis Sesaxeb. analogiuri da homologiuri organoebi,
atavizmebi da rudimentebi, xerxemliani cxovelebis Canasaxebis msgavseba ganvi-
Tarebis adreul stadiebze naTlad miuTiebs organizmTa naTesaobaze.
68
saxeoba da populacia
69
saxeoba da populacia
4
5
3
1
xavsis gamravleba:
ar aqvs niskarti
aqvs kbilebi
qvewarmavali
aqvs kudis mravali mala
ar aqvs tropi
aqvs brWyalebi
frinveli
aqvs muclis neknebi
bumbuliTaa dafaruli
70
saxeoba da populacia
71
5.3 biomravalferovneba da
garemos dacva
ukanaskneli 300 wlis ganmavlobaSi adamianma 6 000 000 km2 tye gaCexa, rac
mcirediT Camouvardeba evropis farTobs.
saxeoba da populacia
5.3.1 ekosistema.
ekologiuri faqtorebi, abioturi
faqtorebi _ sinaTle
Sen SeZleb:
73
saxeoba da populacia
optimumi
120
110
100
90
80
simaRle (sm.)
70
60
50
40
maqsimumi
30
minimumi
20
10
74
saxeoba da populacia
sinaTle
75
saxeoba da populacia
frinvelebis migracia
76
saxeoba da populacia
aRmonaceni
qoTnis zrdis
nomeri pirobebi ylortis foTlebis foTlebis
simaRle raodenoba Seferiloba
1
Seavse cxrili:
abioturi faqtorebi
77
saxeoba da populacia
A B
78
saxeoba da populacia
foTolcvena
79
saxeoba da populacia
80
saxeoba da populacia
wyali
81
saxeoba da populacia
xis bayayis kani cximovan nivTierebas gamoyofs, romelic mis organizms wylis
dakargvisgan icavs.
• amaSi rom darwmunde, aseTi cda Caatare. dadgi Wiqebi Tbil adgilas da
daakvirdi siTxeebis donis cvlilebas ramdenime dRis ganmavlobaSi. ra
komentars gaakeTeb?
zeTi
wyali wyali
82
saxeoba da populacia
A B C D
83
saxeoba da populacia
1 Seavse cxrili:
mcenareTa da cxovelTa
Seguebulobani wylisa da
temperaturis mimarT
84
saxeoba da populacia
a. Tevzis kani;
b. ZuZumwovris kani;
g. qvewarmavlis kani;
d. mweris qitinovani safarveli.
a. gvimranairebisTvis;
b. SiSvelTeslovnebisTvis;
g. farulTeslovnebisTvis; a b g d
d. xavsebisTvis.
85
saxeoba da populacia
Sen SeZleb:
• daasaxelo niadagis mTavari komponentebi;
• imsjelo niadagis nayofierebaze;
• Seadaro, ra moTxovnebi aqvs sxvadasxva mcenares niadagis nayofierebis
mimarT;
• ganmarto, rogor niadagebs aniWeben upiratesobas sxvadasxva saxeobis
cxovelebi sabinadrod.
meqanikuri nawilakebis
elementebi diametri (mm) 4
qvebi >3
niadagis Wrili
qviSa 1 - 0,05
1. organuli nivTierebebi;
lami 0,05 - 0,002 2. organuli da araorganuli niv-
Tierebebis narevi; 3. qviSis, Tixisa
Tixa < 0,002 da lamis narevi; 4. dedaqani.
86
saxeoba da populacia
nazi.
nawilakebis zoma < 0,002 mm.
nestian mdgomareobaSi
uxeSi.
struqtura warmoqmnis webvad masas,
nawilakebis zoma >0,06 mm.
romelic gamoSrobis
Semdeg Zlier magrdeba
da skdeba.
wylis Sekavebis
cudad ikavebs wyals. kargad ikavebs wyals.
unari
87
saxeoba da populacia
sasunTqi fesvebi
88
saxeoba da populacia
xanZari
rac unda gasaocrad ismodes, xan-
Zari sxvadasxva ekosistemisTvis mniSvne-
lovani abioturi faqtoria, romelsac
didi mniSvneloba aqvs am sistemis regu-
laciaSi.
zogjer xanZari aucilebeli faqto-
ria ama Tu im mcenaris sasicocxlo
ciklisTvis. magaliTad, aSS-is samxreT-
Si fiWvis tyeebi perioduli xanZris meS-
veobiTaa SenarCunebuli. am tyeebSi fiW-
vis zogierTi saxeoba girCebs mxolod
xanZrisas, maRal temperaturaze xsnis.
xanZris Semdeg maTi Teslebi ukeT aRmo-
cendeba da viTardeba, radgan konkuren-
ti saxeobis mcenareebi da maTi Teslebi xanZars ver uZleben da iRupebian.
aRmonacenis sigrZe,
aRmocenebis dakvirvebis
niadagi foTlebis raodenoba,
TariRi TariRi
zoma, feri
qviSnari
Tixnari
neSompaliani
89
saxeoba da populacia
3
gvalvis dros, qarTveli glexi ase iimedebda Tavs: erTxel morwyvas
erTxel gaToxna sjobso. eTanxmebi Tu ara mis optimizms? daasabuTe Seni
mosazreba.
90
saxeoba da populacia
termitebi
91
saxeoba da populacia
92
saxeoba da populacia
93
saxeoba da populacia
SeniRbva
Tavis dacvas mcenareebic axerxeben. isini versad gaeqcevian balaxismWamel
cxovelebs. cxovelebis winaaRmdeg brZolis maTi mTavari arsenali eklebi da
Sxamiani nivTierebebia. magaliTad, tropikuli vazi, Zlier Sxams, striqnins gamo-
yofs, romelic krunCxvebs iwvevs. xaSxaSi _ opiums, Tambaqo neirotoqsin niko-
tins. zogierTi mcenare mwerebis hormonebis msgavs nivTierebebs gamoimuSavebs,
romlebic mwerebis aranormalur ganviTarebas iwveven.
Tanasazogadoebis wevrebs Soris urTierTobis formebia: neitralizmi, sim-
biozi, parazitizmi, konkurencia, mtacebloba. TanasazogadoebaSi xangrZlivi
urTierTobebis Sedegad organizmebs mravalgvari Seguebulobani gamoumuSavdaT.
94
saxeoba da populacia
95
saxeoba da populacia
7 virusebi arian:
a. ujredSida parazitebi;
b. ujredgare parazitebi;
g. heterotrofebi;
d. saprofitebi.
96
saxeoba da populacia
a. adamiani _koRo;
b. oboba _ buzi;
g. yanCa _ bayayi;
d. hidra _ qalamana.
97
saxeoba da populacia
Sen SeZleb:
• Camoayalibo, romel mTavar sasicocxlo process eyrdnoba ekosistemaSi
Tanasazogadoebis wevrebs Soris urTierTobebi;
• ganmarto, ras ewodeba kvebiTi jaWvi da daasaxelo misi mTavari rgolebi;
• ganasxvao erTmaneTisgan kvebiTi jaWvi da kvebiTi qseli;
• Seajamo, romeli rigis konsumenti xar mTeli dRis ganmavlobaSi sxva-
dasxva saxis sakvebis miRebisas;
• daakvirde Sen garSemo organizmebs da kvebiTi jaWvis saxiT sqematurad
warmoadgino maTi urTierTobebi;
• Seajamo, ra mniSvneloba aqvs saxeobaTa mravalferovnebas ekosistemis
mdgradobisaTvis.
kvebiTi jaWvi
rogorc xedav, Seikra erTgvari jaWvi, romelsac kvebiT jaWvs uwodeben. cxa-
dia, sxvadasxva ekosistemaSi jaWvis rgolebi sxvadasxva saxeobebiTaa warmodge-
nili, magram is yvela SemTxvevaSi sam aucilebel rgols _ producents, konsu-
mentsa da reducents Seicavs.
kvebiTi jaWvi
98
saxeoba da populacia
producentebi
1 2 2
konsumentebi
reducenti
99
saxeoba da populacia
qori
SaSvi bu
Camocvenili cocxali
balaxi Teslebi
foTlebi foTlebi
meore rigis
producenti
konsumenti
100
saxeoba da populacia
900
800
700
600
foTlebis
500 raodenoba
400 muxluxoebis
raodenoba
300
200
100
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
dReebi
101
saxeoba da populacia
a. ikvebebian balaxismWamelebiT;
b. arian mtaceblebi;
g. arian nairmWamelebi;
d. aqvT didi zomebi.
7
a. romel kvebiT dones ikavebs gveli mocemul kvebiT qselSi?
b. romeli rigis konsumentia is?
g. romeli rigis konsumentia Zera?
102
saxeoba da populacia
a. qlorela;
b. qalamana;
g. torfis xavsi;
d. zRvis wiTeli wyalmcenare;
e. hidra;
v. planaria;
a b g d e v z T
z. qlamidomonada;
T. Zafnairi wyalmcenare.
103
saxeoba da populacia
A xorcismWameli 3
xorcismWameli 2 xorcismWameli 2
balaxismWameli 1 balaxismWameli 1
producenti
B xorcismWameli 3
xorcismWameli 2 xorcismWameli 2
balaxismWameli 1 balaxismWameli 1
producenti
C xorcismWameli 3
xorcismWameli 2 xorcismWameli 2
balaxismWameli 1 balaxismWameli 1
producenti
104
saxeoba da populacia
1 -2 % 5-10 % 20 %
reducenti
qimiur bmebSi akumulirebuli mzis energia;
sunTqvisas siTbos saxiT gamosxivebuli energia.
105
saxeoba da populacia
3 1 kg
500 10 kg
70.000 100 kg
0
0 00 1000
kg
9. 00
106
saxeoba da populacia
107
saxeoba da populacia
A B
1
miakuTvne mocemuli cifrebi Sesabamis
kvebiT doneebs.
A B
108
saxeoba da populacia
2
didi zomis mtaceblebi ekosistemaSi mcirericxovanni arian. axseni,
ratom?
a. mwvane wyalmcenareebidan;
b. mzidan;
g. cxovelidan;
d. producentidan;
e. sokodan.
109
saxeoba da populacia
110
saxeoba da populacia
nitrati
nitratebiT wyalsatevis
reducentebi dabinZurebis Sedegi
111
saxeoba da populacia
H2SO4
HNO3
SO2
NO2
Pb
Hg
Ni
mJava wvimebi
112
saxeoba da populacia
2 aRwere sxva gza, romliTac mZime metalebma SesaZloa Sens organizmSi SeaR-
wios.
saTburis efeqti
113
saxeoba da populacia
madagaskaris buneba
mas Semdeg, rac adamiani am kunZulze dasaxlda, misi tyeebis 90% gaiCexa. aman
niadagis masobrivi erozia da mdinareebis daSroba gamoiwvia.
114
saxeoba da populacia
115
saxeoba da populacia
ddt
indikatori saxeobebi
flagmani saxeobebi
problemuri saxeobebi
116
saxeoba da populacia
sacxovrebeli
Warbi introducirebuli gadaSenebis
garemos
mopoveba saxeobebi jaWvebi
ganadgureba
117
saxeoba da populacia
118
saxeoba da populacia
119
saxeoba da populacia
saxeoba da populacia
a b g d e
120
saxeoba da populacia
121
saxeoba da populacia
A B C D
122
saxeoba da populacia
a b g d
a b g d
123
saxeoba da populacia
A B
124
saxeoba da populacia
kombinaciuri
progeria
125
saxeoba da populacia
126
saxeoba da populacia
24 sT
1 sT
5 wT 5 wT
niadagis feri
Tvisebebi muqi saSualod muqi baci
organul
nivTierebaTa maRali saSualo dabali
Semcveloba
axseni:
a. ratom aris dakavSirebuli organuli nivTierebebis maRali Semcve-
loba niadagis nayofierebasTan, mcenareebi xom organuli nivTierebebiT ar
ikvebebian?
b. rogor zrdis aeracia niadagis nayofierebas?
g. ratom aris aucilebeli, rom niadagis fers sinaTleze daakvirde?
127
saxeoba da populacia
proeqti
`brtyelterfianoba moswavleebSi~
128
saxeoba da populacia
Sexvedra
Sexvedra
Sexvedra
Sexvedra
Sexvedra
Sexvedra
1
7
aqtivoba 1
aqtivoba 2
aqtivoba 3
aqtivoba 4
aqtivoba 5
aqtivoba 6
aqtivoba 7
https://bit.ly/3nlu08d
https://bit.ly/3oj57vj
https://bit.ly/3rVeBPs
129
saxeoba da populacia
proeqti
`lurji mocvi~
130
saxeoba da populacia
aqtivoba 2
aqtivoba 3
aqtivoba 4
aqtivoba 5
https://bit.ly/3ofh84K
https://bit.ly/3s06Tni
https://bit.ly/2XgKMuI
https://bit.ly/2XdL5qb
https://bit.ly/3pUDXeo
https://bit.ly/2Xivllq
https://bit.ly/2JOYRwh
https://bit.ly/3hLtSgY
131
leqsikoni
a
aleluri genebi _ erTi niSnis ganmsazRvreli genis sxvadasxva varianti.
autosomebi _ calsqesiani cxovelebis, mcenareebisa da sokoebis yvela qromo-
soma, sasqeso qromosomebis garda.
araidenturi tyupebi _ sxvadasxva kvercxujredidan warmoqmnili tyupebi.
analogiuri organoebi _ organoebi, romlebic garegnulad hgvanan erTmaneTs
msgavsi funqciebis gamo, Tumca warmoSoba gansxvavebuli aqvT.
abioturi faqtorebi _ aracocxali garemos faqtorebi, romlebic gavlenas ax-
denen organizmebis arsebobaze.
adrenalini _ Tirkmelzeda jirkvlis hormoni, romelic stresul situaciebSi
gamoiyofa, mravalmxriv moqmedebs da zrdis organizmis Tavdacvisunarianobas.
aqsoni _ neironis erT-erTi morCi.
androgenebi _ mamakacis sasqeso hormonebi.
astigmatizmi _ Tvalis daavadeba, romelic gamowveulia rqovanasa da brolis
araTanabari simrudiT.
b
bunebrivi gadarCeva _ procesi, romlis dros arsebobisTvis brZolaSi imarjve-
ben, sicocxles agrZeleben da mravldebian individebi, romlebsac konkretul
garemoSi arsebobisTvis Sesaferisi memkvidruli niSnebi aqvT.
bioturi faqtorebi _ mravalferovani urTierTobebi organizmebs Soris eko-
sistemaSi.
g
genotipi _ organizmis genebis erToblioba.
genuri mutacia _ erTi konkretuli genis struqturis cvlileba.
genomuri mutacia _ ujredSi qromosomebis ricxvis cvlileba.
glukagoni _ kuWqveSa jirkvlis hormoni, romelic zrdis glukozis raodenobas
sisxlSi.
d
diploiduri kompleqti _ somaturi ujredebisTvis damaxasiaTebeli qromosome-
bis krebuli.
dendritebi _ neironis morCebi.
e
ekosistema _ mcenareebis, cxovelebisa da mikroorganizmebis TanasazogadoebaTa
da maTi aracocxali garemos kompleqsi, romelic erToblivad funqcionirebs.
132
ekologia _ mecniereba, romelic Seiswavlis urTierTobebs organizmebsa da
maT saarsebo garemos Soris.
epifitebi _ mcenareebi, romlebic saxldebian sxva mcenareTa Reroze, sakvebs
garemodan iReben da ara maspinZeli mcenarisgan, parazitebis msgavsad.
estrogenebi _ qalis sasqeso hormonebi.
T
Tanasazogadoeba _ organizmebis erToblioba ekosistemaSi.
i
interfaza _ ujredis sasicocxlo ciklis nawili, periodi or mitozs Soris.
identuri tyupebi _ erTi kvercxujredidan warmoqmnili tyupebi.
inseqticidebi _ nivTierebebi, romlebsac adamiani mavnebeli da paraziti mwere-
bis sawinaaRmdegod iyenebs.
insulini _ kuWqveSa jirkvlis hormoni, romelic amcirebs glukozis raodeno-
bas sisxlSi.
k
kataraqta _ Tvalis daavadeba, brolis SemRvreva.
krosingoveri _ homologiuri qromosomebis ubnebis gacvlis procesi pirveli
meiozuri gayofis profazaSi.
konkurencia _ urTierToba Tanasazogadeoebis wevrebs Soris, rodesac isini
saarsebo garemosTvis, sakvebisTvis, sqesobrivi partniorisTvis erTmaneTs upi-
rispirdebian.
kalcitonini _ farisebri jirkvlis hormoni, romelic amcirebs kalciumis ra-
odenobas sisxlSi.
m
mitozi _ eukariotuli ujredebis gayofis mTavari xerxi, ujredis arapirda-
piri dayofa.
meiozi _ ujredebis gayofis erT-erTi xerxi, romlis dros xdeba ujredebis
qromosomaTa ricxvis ganaxevreba, diploiduri mdgomareobidan haploidurSi
gadasvla.
mutacia _ genebis, qromosomebis struqturis an qromosomebis raodenobis
ucabedi da SemTxveviTi cvlileba.
memkvidreobiToba _ yvela cocxalis Tviseba gadasces STamomavlobas winaprebis-
gan miRebuli niSan-Tvisebebi.
modifikaciuri cvalebadoba _ garemos zemoqmedebiT organizmis niSan-Tvise-
bebis cvlileba garkveul farglebSi, genebis cvlilebis gareSe.
mtacebloba _ individebs Soris urTierTobis iseTi forma, rodesac erTi maT-
gani nadirobiT moipovebs meores, klavs da sakvebad iyenebs.
133
mielini _ nivTiereba, romelic faravs nervul boWkos.
refleqsi _ organizmebis reaqcia garegani da Sinagani gaRizianebis sapasuxod,
romelic nervuli sistemis saSualebiT xorcieldeba.
n
namarxebi _ im organizmebis naSTebi, romlebic odesRac cxovrobdnen dedami-
waze.
neitralizmi _ urTierToba ekosistemaSi, rodesac sxvadasxva saxeobis indi-
videbi erTmaneTze uSualod ar zemoqmedeben.
neiromediatorebi _ nervuli sistemis mesenjerebi, nivTierebebi, romlebsac
neironebi gamoyofen agznebisas.
o
ovulacia _ momwifebuli kvercxujredebis gadmosvla sakvercxidan sxeulis
RruSi.
p
paleontologia _ mecniereba, romelic namarx formebs swavlobs.
parazitizmi _ urTierTobis iseTi forma ekosistemaSi, rodesac erTi individi
_ paraziti sabinadrod da sakvebad meore individs _ maspinZels irCevs da mis
xarjze didxans arsebobs.
parathormoni _ farisebraxlo jirkvlis hormoni, romelic zrdis kalciumis
raodenobas sisxlSi.
placenta _ organo, romliTac Canasaxi dedis organizms ukavSirdeba da misgan
sakveb nivTierebebsa da Jangbads iRebs.
r
receptorebi _ specializebuli warmonaqmnebi, romlebic mgrZnobiareni arian
sxvadasxva tipis gamRizianeblis mimarT.
s
siamis tyupebi _ tyupebi, romlebic erTmaneTTan fizikurad dakavSirebulebi
ibadebian.
samedicino genetika _ swavlobs memkvidruli daavadebebis warmoSobas, maTi
mkurnalobisa da profilaqtikis SesaZleblobebs.
simbiozi _ sxvadasxva saxeobis individebis xangrZlivi Tanacxovreba ekosiste-
maSi, rodesac urTierToba orivesTvis sasargebloa, an erTisTvisaa sasargeb-
lo da meorisTvis ara.
134
u
ujredis sasicocxlo cikli _ periodi ujredis warmoqmnidan mis Svileul
ujredebad dayofamde.
f
fenotipi _ genebis garegnuli, xiluli gamovlena.
feromonebi _ nivTierebebi, romlebsac erTi saxeobis individebi erTmaneTTan
komunikaciisTvis specialuri jirkvlebiT gamoyofen.
fototaqsizi _ mikroorganizmebis unari gadaadgildnen sinaTlis mimarTule-
biT an mis sawinaaRmdegod.
fotoperiodizmi _ dRis xangrZlivobaze organizmebis reaqcia, romelic gamoi-
xateba dRis xangrZlivobis cvlilebasTan erTad zrda-ganviTarebis cvlilebaSi.
fungicidi _ qimiuri nivTiereba, romelsac adamiani parazituli sokoebis wi-
naaRmdeg iyenebs.
q
qromosomuli mutacia _ qromosomebis struqturis cvlileba.
c
cvalebadoba _ organizmebis Tviseba individualuri ganviTarebis procesSi
SeiZinos axali niSan-Tvisebebi.
h
homologiuri qromosomebi _ wyvili, msgavsi qromosomebi, romlebic Seicaven
erTnairi genebis nakrebs.
homozigoturi organizmi _ individi, romelsac gansazRvruli niSnis ori erT-
nairi aleli aqvs da am alelis Semcvelobis mixedviT erTi tipis gametebs war-
moqmnis.
homologiuri organoebi _ organoebi, romlebic msgavsni arian warmoSobiTa da
agebulebis saerTo gegmiT, Tumca gansxvavebuli funqciebis gamo, garegnulad
erTmaneTisgan gansxvavdebian.
hormonebi _ biologiurad aqtiuri nivTierebebi, romlebic gamomuSavdebian
Sinagani sekreciis jirkvlebsa da zogierT specializebul ujredebSi da gavle-
nas axdenen sxva qsovilebisa da organoebis muSaobaze.
135
samecniero terminTa warmoeba
biologiaSi bevr axal termins Sexvdebi. tabula giCvenebs rogor iqmneba sa-
mecniero terminologia. vfiqrobT cxrili dagexmareba advilad daimaxsovro
SenTvis sruliad axali, ucnobi termini da amoxsna kidec misi Sinaarsi.
samecniero terminTa
magaliTi
warmoeba
136
cidi mokvla inseqticidi
sakvanZo sityvebi
memkvidreobiToba Heredity
ujredis sasicocxlo cikli Life cycle of a cell
interfaza Interphase
qromatidi Chromatid
profaza Phrophase
metafaza Metaphase
anafaza Anaphase
telofaza Telophase
meiozi Meiosis
geni Gene
genotipi Genotype
fenotipi Phenotype
alelebi Alleles
dominireba Dominance
monohibriduli Sejvareba Monohybrid crossing
memkvidruli daavadebebi Hereditary diseases
memkvidruli cvalebadoba Hereditary variability
genuri mutaciebi Gene mutations
qromosomuli mutaciebi Chromosome mutations
evolucia Evolution
xelovnuri gadarCeva Artificial selection
bunebrivi gadarCeva Natural selection
paleontologia Paleontology
rudimenti Rudiment
atavizmi Atavism
137
ekologia Ecology
Tanasazogadoeba Community
niadagi Soil
Segueba Adaptation
producenti Food producer
reducenti Decomposer
konsumenti Food consumer
kvebiTi jaWvi Food chain
kvebiTi qseli Food web
fotosinTezi Photosynthesis
ekologiuri piramida Ecological pyramid
ricxvTa piramida Pyramide of number
biomasis piramida Pyramide of biomass
energiis piramida Pyramide of energy
138