








 

ARHEOLO[KI INSTITUT, BEOGRAD


SLAVI[A PERI]


IVANA POPOVI]
VUJADIN IVANI[EVI]


MILENA BOGDANOVI]


IVAN DELA^


ALEKSANDAR STAMENKOVI]


DANIJELA PARACKI & D_SIGN, BEOGRAD


ALTANOVA, Beograd


500 primeraka



                             





  











 

 
   
 

 

 
 
 
       
   
      
           
    
          
           
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

 
 


na samom po~etku 1. veka. Iako je tada, u okviru Dardanije, i zvani~no postala deo rimske dr`ave, odnosno
provincije Mezije, u istorijskim izvorima nisu navedene okolnosti pod kojima se odvijao proces romaniza-
cije na ovom prostoru. Ne{to kasnije, u 2, a posebno u 3. veku, kada je Dardanija ve} bila bogata rudni~ka
oblast, ova teritorija je postala va`na za privredu Carstva. U tom periodu jo{ uvek je zna~ajnu ulogu imalo
autohtono stanovni{tvo. Nije poznato koliko je ono stradalo tokom najezde varvarskih plemena, ali je sva-
kako prodorom Huna 441. godine ova oblast bila ugro`ena. U tom periodu je i granica Carstva pomerena
sa Dunava na jug, na liniju koja se protezala preko Naisa. Podaci koje je zabele`io istori~ar Prisk omogu-
}avaju pretpostavku da su neki krajevi ju`no od Naisa ostali po{te|eni. Vi{e informacija poti~e iz 6. veka, i
to zahvaljuju}i Prokopiju, hroni~aru iz Justinijanovog vremena, koji je sastavio spisak obnovljenih i novo-
podignutih utvr|enja na nekada{njoj teritoriji Rimskog carstva, i opisao Justinijanu Primu,
jedini ranovizantijski grad u Leskova~koj kotlini.

Oskudni istorijski izvori o rimskoj dominaciji, o kasnoanti~kom i ranovizantijskom periodu ukazali su na

neophodnost sveobuhvatne analize i objavljivanja arheolo{ke gra|e. Takav projekat zami{ljen je jo{ 1977.
godine kada je, povodom obele`avanja stogodi{njice oslobo|enja Leskovca od Turaka, a u okviru izdava~-
ke delatnosti Narodnog muzeja u Leskovcu, planirano publikovanje monografije Milutina Gara{anina, Lju-
bice Zotovi} i Jovana Kova~evi}a, pod nazivom Istorija Leskovca i okoline. Na`alost, do njenog ostvare-
nja nikada nije do{lo, ali je tokom pripreme rukopisa prikupljena zna~ajna dokumentacija, koja se danas
~uva u Arheolo{kom institutu u Beogradu. Dragoceni podaci sa rekognosciranja u Leskova~koj kotlini, kao
i bele{ke iz starog inventara Narodnog muzeja u Leskovcu, koji su rezultat dugogodi{njeg rada M. Gara{a-
nina, Lj. Zotovi} i V. Ivanovi}a, kori{}eni su prilikom izrade ove knjige. Za njen nastanak bile su va`ne i
zabele{ke i fotografije iz dokumentacije Narodnog muzeja u Leskovcu, kao i rezultati istra`ivanja u okviru
projekta Sistematsko rekognosciranje op{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spomenika
kulture u Ni{u. Sadr`aj monografije upotpunjen je i arheolo{kim materijalom iz Zavi~ajnog muzeja u Vlaso-
tincu, koji do sada nije publikovan. Na predusretljivosti i pomo}i pri sakupljanju gra|e zahvaljujem Julijani
Pe{i}, vi{em kustosu Narodnog muzeja u Leskovcu, Toniju ^er{kovu, arheologu u Zavodu za za{titu
spomenika kulture u Ni{u, i Novici Tri~kovi}u, kustosu Zavi~ajnog muzeja u Vlasotincu.
 

Ovom prilikom `elim da izrazim zahvalnost dr Vujadinu Ivani{evi}u na podsticaju, trudu i nesebi~noj po-
mo}i tokom izrade publikacije, dr Vesni Biki} na dragocenim sugestijama, dr Ivani Popovi} i dr Miroslavu
Vujovi}u na korisnim savetima. Za moj rad zna~ajne su bile i smernice dragog profesora Aleksandra
Jovanovi}a. Posebno sam zahvalna svojoj porodici na iskrenoj i postojanoj podr{ci.

I pored velike neujedna~enosti gra|e, oskudnih podataka, a posebno ~injenice da su samo na malom broju
lokaliteta sprovedena arheolo{ka iskopavanja, cilj autora knjige Rimsko nasle|e u Leskova~koj kotlini je da
~itaocu pru`i osnovnu sliku o rimskom naseljavanju i materijalnoj kulturi na ovom prostoru, ali i da pod-
stakne budu}a istra`ivanja kako bi se rasvetlili proces romanizacije, uloga autohtonog stanovni{tva i razvoj
rudarstva i poljoprivrede u sredi{njim delovima provincije Gornje Mezije,
kasnije Dardanije i Sredozemne Dakije.





isani tragovi o anti~koj pro{losti Leskova~ke
kotline poti~u iz druge polovine 19. veka, ka-
da su M. Mili}evi}1 i M. Raki}2 zabele`ili po-
datke o ostacima materijalne kulture. U isto vreme,
ove krajeve je obi{ao i F. Kanic, jedan od prvih istra-
`iva~a na Balkanu, ~ije delo Das Königreich Serbien
und das Serbenvolk von der Römerzeit bis zur Ge-
genvart, Land und Bevölkerung I–II, iz 1904. i 1909.
godine,3 jo{ uvek ~ini osnovu za arheolo{ka prou~a-
vanja mnogih oblasti u Srbiji. Oko ve}ih pritoka Ju-
`ne Morave, „od Leskovca uz Veternicu ka Vranju,
preko Masuri~kog polja u oblast Vlasine“ i „od Kur-
{umlije kroz Kosanicu, Pustu reku i Jablani~ki arna-
utski srez do Leskovca“,4 Kanic je uo~io, a zatim i
opisao ostatke utvr|enja, naselja i kultnih objekata iz
anti~kog, vizantijskog i srednjovekovnog perioda.
Prva arheolo{ka istra`ivanja preduzeta su po~et-
kom 20. veka, u vidu rekognosciranja koja je izvr{io
M. M. Vasi}, nakon ~ega je, 1909. godine, zapo~eo i
iskopavanja na nalazi{tu Gradac kod Zloku}ana.5 Tri
godine kasnije, arheolo{ka iskopavanja prvi put su
organizovana i na ranovizantijskom lokalitetu Cari-
~in grad kod Lebana, pod rukovodstvom V. Petkovi-
}a.6 Prou~avanje praistorijskog i anti~kog nasle|a u
leskova~kom kraju naglo je prekinuo Prvi svetski rat,7
a od 1936. do 1940. godine nastavljeno je jedino na
Cari~inom gradu.8 Osim toga, nau~na ekspedicija Har-
vardskog univerziteta, pod rukovodstvom V. Fjuksa,
izme|u dva svetska rata preduzela je rekognosciranja
u leskova~kom Pomoravlju.9

Me|utim, arheolo{ki materijal sa podru~ja Les-
kova~ke kotline je i u tom periodu prikupljan i ~uvan.
Najve}a zasluga za to pripada Dru{tvu „Vulovi}“,
osnovanom 1929. godine, koje je nazvano po S. Vu-
lovi}u, istaknutom istori~aru knji`evnosti i profesoru
na Velikoj {koli u Beogradu. Osniva~ dru{tva bio je A.
Krasovski, profesor Gimnazije u Leskovcu. Numiz-
mati~ka zbirka, kao i zbirke oru`ja i keramike bile su
sme{tene u zgradi Gimnazije, a ~inili su ih nalazi sa
Cari~inog grada, Skobalji} grada kod Vu~ja, Crkvi{ta
i Gluve padine u Razgojni i drugih lokacija.9 Na`a-
lost, uni{tene su prilikom bombardovanja Leskovca
1944. godine, kada je sru{ena i Gimnazija.11
Do Drugog svetskog rata publikovani su radovi
M. M. Vasi}a (Izve{taj s arheolo{ke ekskurzije po ju`-
noj, isto~noj i severoisto~noj Srbiji),12 A. Krasovskog
1 Mili}evi} 1884.
2 Raki} 1987.
3 Kanitz 1904; Kanitz 1909.
4 Kanic 1985, 237–282, 318–347.
5 Vasi} 1911, 97–135.
6 Petkovi} 1913, 285–291.
7 Gara{anin, Ivanovi} 1958, 8.
8 Kondi}, Popovi} 1977, 8.
9 Gara{anin, Ivanovi} 1958, 9; Bulatovi}, Jovi} 2010, 10.
10 Bulatovi}, Jovi} 2010, 9.
11 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 8, 9.
12 Vasi}, Jovanovi} 1909, 1–37.
  


(Starine leskova~ke okoline),13 kao i S. Dimitrijevi}a,14
koji je dao kratak opis Hisara tokom rimske vlasti.
Godine 1948. osnovan je Gradski muzej u Les-
kovcu, ~ime je ozna~en nov po~etak arheolo{kih is-
tra`ivanja. Prvu postavku uredili su M. Gara{anin i
D. Milojevi}. Za stvaranje arheolo{ke zbirke presud-
na je bila uloga S. Dimitrijevi}a, kolekcionara, koji je
materijal sakupljao uglavnom na podru~ju Leskova~ke
kotline, a najve}i deo svoje bogate zbirke poklonio je
novoosnovanom Muzeju.15
Zatim se pristupilo sistematskom rekognosciranju
u {iroj okolini Leskovca, kao i manjim arheolo{kim
iskopavanjima, najvi{e zahvaljuju}i M. Gara{aninu,
J. Kova~evi}u, potom V. Ivanovi}u, tada{njem direk-
toru Gradskog muzeja u Leskovcu, i F. Feldhameru,
u~itelju u Stubli i dugogodi{njem saradniku Muze-
ja.16 Godine 1949, M. i D. Gara{anin su zapo~eli re-
kognosciranja u dolini Puste reke,17 koja su nastav-
ljena 1951, 1953. i 1959. godine, kada je organizovan i
obilazak terena na trasi auto-puta Bratstvo-jedinstvo.18
Isti autori su 1951. godine objavili monografiju Arhe-
olo{ka nalazi{ta u Srbiji, u kojoj su, osim pregleda
nalazi{ta po periodima i okruzima (srezovima), dali
zna~ajne podatke o anti~kim lokalitetima u Vlasoti-
na~kom, Jablani~kom i Leskova~kom srezu.19 Treba
pomenuti i manja iskopavanja sprovedena 1952. go-
dine u Donjoj Slatini, na lokalitetu Gumni{te, i u Me-
dve|i, zatim 1953. u Maloj Grabovnici, na lokalitetu
Progon ili ^uka, 1959. na trasi auto-puta, u Bratmi-
lovcu i Velikoj Grabovnici, i 1960. u Maloj Kopa{ni-
ci.20 Od vi{e zna~ajnih nalazi{ta iz rimskog perioda
izdvaja se upravo Mala Kopa{nica, gde su 1960, 1962.
i 1964. godine obavljena sistematska iskopavanja ne-
kropole, kojima su rukovodili M. Gara{anin i Lj. Zo-
tovi}. Rezultate ovih istra`ivanja publikovali su M.
Gara{anin, Lj. Zotovi} i J. Pe{i}.21
Dve godine nakon podizanja zgrade Narodnog
muzeja u Leskovcu,22 u koju su preseljene muzejske
zbirke iz Gradskog muzeja, 1976. su nastavljena si-
stematska rekognosciranja u Leskova~koj kotlini, i to
zahvaljuju}i saradnji novoosnovanog leskova~kog
muzeja i Arheolo{kog instituta u Beogradu.23 Obu-
hva}ene su doline Ju`ne Morave, Vlasine, Veternice,
Puste reke, Jablanice, kao i oblast Pore~ja, Zaplanja,
zatim krajevi oko Medve|e (sl. 1), Vlasotinca, Leba-
na, Grdelice i Vu~ja. Sprovedena su i na obroncima
okolnih visova: Babi~ke i Petrove gore i Kukavice.
Na pojedinim nalazi{tima (Kale u Gornjem Brijanju,

Trap u Konopnici, Crkvina ili Crkvene livade u Mrve-
{u i dr.) obavljena su i sondiranja.24 Rezultat ovih si-
stematskih radova, kao i onih ranijih, delimi~no obja-
vljenih 1958. godine u knjizi Praistorija leskova~kog
kraja M. Gara{anina i V. Ivanovi}a, bio je katalog
Arheolo{ki spomenici i nalazi{ta leskova~kog kraja
S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti}, u kome su svi lo-
kaliteti iz {ire okoline Leskovca kartirani i razvrstani
po periodima.25 Autorke su navele 43 anti~ka nalazi-
{ta, {to je bio zna~ajan doprinos daljim istra`ivanjima
u okviru arheologije rimskog perioda na podru~ju
Leskova~ke kotline.
Saradnjom Narodnog muzeja u Leskovcu i Filo-
zofskog fakulteta u Beogradu, pod rukovodstvom \.
Jankovi}a, 1984. su zapo~eta sonda`na iskopavanja
na lokalitetu Skobalji} grad, koja su trajala do 1990.
godine. Njihov rezultat bio je otkri}e srednjovekovnog
kulturnog sloja, ali i ostataka utvr|enja iz rimskog i
ranovizantijskog perioda.26
Po{to je pomenuta publikacija S. Ercegovi}-Pa-
vlovi} i D. Kosti} znatno upotpunila sliku o anti~kom
13
Krasovski 1930, 202, 203.
14 Dimitrijevi} 1933, 311–313.
15 Gara{anin, Ivanovi} 1958, 9; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 9.
16 Bulatovi}, Jovi} 2010, 11.
17 Joci} 1991, 45.
18 Kosti} 1961, 136.
19 Gara{anin M. i D. 1951, 42, 134–135, 143, 144, 160, 161.
20 Kosti} 1961, 136; Joci} 1991, 45.
21 Zotovi} 1960, 123–127; Gara{anin 1968, 5–34; Zotovi}
1968, 19–30; Zotovi} 1984, 165–169; Pe{i} 1995,
25–44; Pe{i} 2010, 45–58.
22 Narodni muzej u Leskovcu, nekada{nji Gradski muzej, od
svog osnivanja 1948. godine, kao zvani~na ustanova za za{ti-
tu pokretnih kulturnih dobara, nadle`na je na teritoriji op{ti-
na Leskovac, Lebane, Medve|a, Bojnik, Vlasotince i Crna
Trava. Godine 1994, osnivanjem Zavi~ajnog muzeja u Vla-
sotincu, briga o pokretnim nalazima sa teritorije op{tina
Vlasotince i Crna Trava pripala je toj ustanovi (Bulatovi},
Jovi} 2010, 10).
23 Bulatovi}, Jovi} 2010, 10.
24 Pavlovi}, Kosti} 1979, 349; Pavlovi}, Kosti} 1980,
359; Pavlovi}, Kosti} 1984, 513; \or|evi} 1991, 241.
25 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988.
26 Joci}, Jankovi} 1987, 61; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti}
1988, 86, 87; Joci} 1989, 400; Joci} 1991, 45–47; Bulato-
vi}, Jovi} 2010, 12.
  


 Pusto [ilovo, Crkva Sv. Prokopija, 1962. (dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu)
nasle|u u Leskova~koj kotlini, nastavljena su arheo-
lo{ka istra`ivanja. Godine 1994. su zapo~eta prva
manja sonda`na iskopavanja na Hisaru u Leskov-
cu.27 Istovremeno je rekognosciran teren u Donjem
Brijanju, Crcavcu, Slavujevcu, Miro{evcu, Grada{ni-
ci, Vlasotincu, Darkovcu, Konopnici,28 a 1998. i u
slivu Gornje Jablanice.29 Godine 1999. Arheolo{ki
institut u Beogradu i Narodni muzej u Leskovcu or-
ganizovali su sistematska arheolo{ka iskopavanja na
Hisaru, pod rukovodstvom M. Stoji}a,30 kojima su
ostvareni zna~ajni rezultati.31 Svakako treba pome-
nuti i za{titna istra`ivanja na lokalitetu Kale u Grde-
lici, sprovedena 2000. godine pod okriljem Narod-
nog muzeja u Leskovcu.32 Za prou~avanje anti~kog
perioda u Leskova~koj kotlini va`na su i iskopavanja
obavljena na deonici auto-puta E-75 od Ni{a do gra-
nice sa Republikom Makedonijom, i to u dve etape:
2002. godine, kada je teren sistematski rekognosci-
ran u okviru projekta Rekognosciranje podru~ja in-
frastrukturnog koridora autoputa Ni{ – makedonska
granica,33 i 2003, kada su preduzeta za{titna arheo-
lo{ka iskopavanja na lokalitetima ugro`enim izgrad-
njom auto-puta ju`no od Leskovca, u okolini Vladi-
~inog Hana i od Bujanovca do granice sa Republikom

Makedonijom.34 Tada su sprovedena i istra`ivanja u
ataru Male Kopa{nice, na lokalitetu iz rimskog perio-
da Kamenitica–Moravi{te.35
Godine 2004–2005, zahvaljuju}i saradnji Narod-
nog muzeja u Leskovcu i Narodnog muzeja u Beo-
27
Bogdanovi}, Joci}, Popovi} 1995, 13.
28 Rajkovi} 1996, 273.
29
Joci} 1999, 47.
30 Prokopovi} 2001, 390.
31 Joci}, Peri}, Stoji} 1999, 27–40; Peri}, Joci}, Stoji}
2000, 281–302; Stoji} 2002, 5–10.
32 Pe{i}, Peri} 2001, 271–285.
33 Fidanovski 2003, 154; Om~ikus 2005, 1.
34 Iskopavanja su izvr{ena u saradnji Republi~kog zavoda za
za{titu spomenika kulture, Arheolo{kog instituta u Beogradu,
Centra za arheolo{ka istra`ivanja i Arheolo{ke zbirke Filo-
zofskog fakulteta u Beogradu i Narodnog muzeja u Beogra-
du, a bili su uklju~eni i Narodni muzej u Leskovcu i Narodni
muzej u Vranju (Om~ikus 2005, 1; Fidanovski, Cvjeti}a-
nin 2005, 61).
35 Istra`ivanjima su rukovodili S. Fidanovski (Narodni muzej
u Beogradu) i M. Miljkovi} (Republi~ki zavod za za{titu
spomenika kulture u Beogradu).
  


gradu obavljeno je rekognosciranje u oblasti Pore~ja,
u kome su u~estvovali S. Fidanovski i E. Ze~evi}, iz
Narodnog muzeja u Beogradu, i Julijana Pe{i} i Smi-
lja Jovi}, iz Narodnog muzeja u Leskovcu.36
U okviru projekta Sistematsko rekognosciranje
op{tina Bujanovac, Medve|a i Pre{evo 2005–2006.
godine, u organizaciji Zavoda za za{titu spomenika
kulture u Ni{u i u saradnji sa Arheolo{kim institutom
u Beogradu, Narodnim muzejom u Beogradu i Narod-
nim muzejom u Leskovcu, sprovedena su i rekogno-
sciranja na teritoriji op{tine Medve|a. Njihov rukovo-
dilac bio je T. ^er{kov (Zavod za za{titu spomenika
kulture u Ni{u), a u~estvovali su A. Bulatovi} (Arhe-
olo{ki institut u Beogradu), A. \or|evi} (Narodni mu-
zej u Beogradu), S. Jovi} (Narodni muzej u Leskovcu)
i P. Teodorski iz Ni{a.37
Godine 2007. obavljena su za{titna arheolo{ka
iskopavanja na lokalitetu Ja{unjski manastiri – Crkva

Sv. Jovana Prete~e, i to saradnjom Narodnog muzeja
u Leskovcu i Arheolo{kog instituta u Beogradu, pod
rukovodstvom V. Ivani{evi}a (Arheolo{ki institut u
Beogradu).
Na prostoru Leskova~ke kotline danas se siste-
matski istra`uje samo ranovizantijski lokalitet Cari-
~in grad (Iustiniana Prima). Sa prekidima usled ratova
i ekonomskih te{ko}a, iskopavanja se ovde sprovode
~itav jedan vek, od 1912. godine, kada je V. Petkovi}
na najvi{oj ta~ki otkrio monumentalnu trobrodnu ba-
ziliku. Radovima su kasnije rukovodili A. Deroko, S.
Radoj~i}, \. Mano-Zisi, zatim N. Dival, V. Popovi},
@. M. Spizer i V. Kondi}, koji su 1978. godine, kako
bi pospe{ili dalja istra`ivanja, pokrenuli me|unarod-
ni nau~ni projekat, u kome su u~estvovali francuski i
srpski stru~njaci.38 U okviru te saradnje, arheolo{ki
radovi se na Cari~inom gradu izvode i danas, pod ru-
kovodstvom B. Bavana i V. Ivani{evi}a.39
36 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
37 Bulatovi}, Jovi} 2010, 13.
38 Petkovi} 1913, 285–291; Kondi}, Popovi} 1977, 3, 8;
Ivani{evi} 2008a, 14.
39 Bavant, Ivani{evi} 2003, 9–16; Ivani{evi} 2011, 53, 60.




Leskova~ka kotlina se nalazi u ju`noj Srbiji, odnosno
u ju`nom Pomoravlju. Zajedno sa Kurvingradskom
suteskom, Ni{kom kotlinom, Supova~kim tesnacem,
Aleksina~kom kotlinom i Stala}kom klisurom, ~ini
severni deo ju`nog Pomoravlja.40
U oligomiocenu se na ovom podru~ju nalazila
prostrana erozivna povr{ina. Kada je ona razlomlje-
na i kada su pojedini njeni delovi ulegli, u njoj su for-
mirane potoline: Leskova~ka potolina, Zaplanje i Po-
ljanica. Leskova~ka potolina je pretvorena u jezero,
koje je sa drugim jezerima (Zaplanjsko, Ni{ko-alek-
sina~ko) ~inilo samo krajnji ogranak pliocenskog Pa-
nonskog jezera. Dostigav{i najvi{i nivo, oko 850 me-
tara apsolutne visine, Leskova~ko jezero je po~elo da
se sukcesivno povla~i. Crte jezerskog reljefa, kao i
masa jezerskih sedimenata, natalo`enih najvi{e na cen-
tralnoj jezerskoj ravni, dobro se uo~avaju u Lesko-
va~koj kotlini.41 Najvi{i o~uvani sloj neogenih sedi-
menata na dnu Kotline, na 430 m nadmorske visine,
nalazi se iznad puta Tulovo–^ukljenik.42 Nakon po-
vla~enja jezera, lakustri~ni reljef je izmenjen i Lesko-
va~ka kotlina je ra{~lanjena hidrografskom mre`om.
Presudni uticaj na promenu jezerskog reljefa imale
su, pre svega, reke: Veternica, Vlasina i Jablanica. Kao
pritoke jezera, one su formirale svoje tokove najpre
na napu{tenim jezerskim podovima, nastalim du`im
zadr`avanjem vode na jednom nivou prilikom povla-
~enja, a zatim su, kada se jezero potpuno povuklo,

po~ele da se usecaju u doline na centralnoj jezerskoj
ravni.43 Tako su reke razbile jezersku ravan, a poje-
dine njene delove su potpuno uni{tile, formiraju}i
pro{irenje nazvano Leskova~ko polje.
U geomorfolo{kom razvoju, Leskova~ka kotlina
je, dakle, pro{la kroz tri faze: tektonsko spu{tanje u
erozivnu povr{, pretvaranje kotline u jezero i, kona~-
no, etapno povla~enje jezera i po~etak fluvijalne faze.
Prema S. M. Milojevi}u, njen reljef je rezultat „ispre-
pletanog dejstva tektonskog, lakustrijskog i fluvija-
tilnog rada“.44

Zbog morfolo{ko-hidrografskih odlika, Leskova~ka
kotlina se svrstava u najve}e kotline u Srbiji. Me|u-
tim, u geografskom smislu, ona to nije, ali je svaka-
ko najve}a ju`nomoravska ravnica. Njena du`ina u
pravcu sever–jug iznosi oko 50 km, a najve}a {irina
u pravcu istok–zapad oko 45 km. Zauzima povr{inu
40 Kosti} 1969, 195, 196.
41 Milojevi} 1924, 43, 44.
42 Stojanovi} 1992, 153.
43 Sa teorijom S. M. Milojevi}a da pomenuta ravan predstavlja
najni`i pod nekada{njeg Leskova~kog jezera ne sla`e se S.
Stojanovi} (Stojanovi} 1990, 221–224).
44
Milojevi} 1924, 45.
  


od 2.250 km², a njena apsolutna visina je 400 m. Na
severu je otvorena prema Ni{koj kotlini, ka basenu
Dobri~a, a na ju`noj strani je ome|ena ograncima Go-
ljaka i Kukavice. Na istoku je uokviruju Bukovik, Kru-
{evica, Babi~ka gora sa Garinom i Seli~evica. Isto~no
od njih di`e se Suva planina, koja pripada mladim ve-
na~nim planinama. Tercijerna Grkinjska presedlina je
granica izme|u Babi~ke gore i Seli~evice i Leskova~-
ku kotlinu spaja sa Zaplanjskim basenom. Zapadnu
granicu Kotline ~ine planine Radan i Pasja~a.45

Geolo{ki sastav Kotline je veoma jednoli~an. Planine
koje ~ine njen obod sastoje se od kristalastih {krilja-
ca, sa neznatnim u~e{}em eruptivnih stena. U slivu
Ju`ne Morave, od kristalastih {kriljaca najvi{e su za-
stupljeni gnajsovi, mika{isti i filiti. Oni su ~esto pro-
bijeni intruzijama granita, gabra, dijabaza andezita i
dacita.46 @ice eruptivnih stena javljaju se kod Konop-
nice, sela nedaleko od Vlasotinca, i kod Kopa{nice,
blizu Grdelice. O eruptivnim terenima i vulkanskim
tvorevinama sa desne strane Ju`ne Morave, severno
od Vlasotinca, pisao je K. V. Petkovi},47 a o eruptiv-
nim stenama na Radanu i u njegovoj {iroj okolini G.
Gagarin i P. Risti}.48 Nizijske delove kotlina ju`nog
Pomoravlja ~ine aluvijalni i neogeni sedimenti. Le-
skova~ka kotlina je ispunjena prete`no neogenim se-
dimentima, kao {to su peskovi, {ljunkovi, gline i la-
porci,49 koji su Jablanicom i Veternicom ra{~lanjeni
na duge zaravnjene kose, stvaraju}i {iroke i plodne
aluvijalne doline.50 Planine rodopske mase u ju`nom
i centralnom delu ju`nomoravskog sliva izgra|ene su
uglavnom od kristalastih {kriljaca arhajske i paleo-
zojske starosti, a mla|e vena~ne planine u isto~noj
zoni od karbonskih pe{~ara i mezozojskih kre~njaka
i laporaca. Zna~ajno je da je na kre~nja~kom tlu re~-
na mre`a veoma retka, dok su na terenima sastavlje-
nim od kristalastih {kriljaca i eruptivnih stena vode-
ni tokovi ~esti.51
Posebno se izdvaja oblast bogata rudom, u litera-
turi poznata kao sli{anski andezitski masiv. D. Pe{ut
ovaj kompleks tercijarnih efuziva tretira kao lecki
andezitski masiv i bele`i da zahvata povr{inu ve}u od
700 km².52 To je izolovana geolo{ko-tektonska i me-
talogenetska jedinica, a isto~no i jugoisto~no od nje
prostire se kompleks kristalastih stena Jablanice, dok

se na jugu i zapadu nalazi vardarska zona.53 Na kraj-
njem isto~nom obodu leckog masiva sme{teno je Lece,
rudnik zlata, olova i cinka. Masiv se sastoji od mag-
matskih i sedimentnih stena. Od magmatskih su za-
stupljeni andeziti, propiliti, daciti, trahiti, piroklasti~ne
stene i kvarcno-bre~aste zone. Sedimentne stene su
zna~ajne za precizno utvr|ivanje starosti andezita i ma-
siva u celini, ali je njihovo prisustvo veoma ograni~e-
no. To su konglomerati, pe{~ari, laporci i kre~njaci.54
D. Pe{ut bele`i da je u Lecu bilo rudarske delat-
nosti i u anti~kom periodu, na {ta ukazuju tragovi
rimskog rudarenja, na koje se i danas odnosi naziv
„rimski cirk“. Dalje navodi da je rimsko rudarstvo bi-
lo inicirano prisustvom samorodnog zlata u povr{in-
skim delovima kvarcno-bre~aste zone na Rasovici
(Rasova~a), kao i koncentracijom ametista, opala i
ahata, koja je najve}a upravo na mestima na kojima
su konstatovani tragovi rimske rudarske aktivnosti.55

Leskova~ka kotlina se nalazi u umerenokontinental-
nom podru~ju ju`ne Srbije, sa slabo nagla{enom kom-
ponentom mediteranske klime. U slivu Ju`ne Morave
prisutna su dva tipa pluviometrijskog re`ima. Prvi,
kontinentalni tip odlikuje se maksimumom padavina
u maju ili junu, a drugi, mediteranski tip, u oktobru.
U Leskova~koj, Ni{koj i Vranjskoj kotlini se tokom
godine izlu~i oko 500 mm padavina. One su prili~no
45 Milojevi} 1924, 18; Kosti} 1969, 195; \or|evi} 1996, 51.
46 Mikin~i} 1953; Dimitrijevi} 1960; Raki}evi} 1969, 207;
Kosti} 1969, 197, 198.
47 Petkovi} 1932, 39–66.
48 Gagarin 1937, 219–252; Risti} 1955, 163–187.
49 Kosti} 1969, 197, 198; Raki}evi} 1969, 207.
50 Stojanovi} 1990, 221; \or|evi} 1996, 51.
51 Raki}evi} 1969, 207.
52 Naziv sli{anski andezitski masiv poti~e jo{ iz vremena pre
Drugog svetskog rata. Tada se, po selu Sli{anu, rudnik Lece
zvao „Sli{ane“ A. D. Me|utim, kako selo ne le`i na andezit-
sko-dacitskim stenama, ve} na rodopskoj masi od kristala-
stih {kriljaca, D. Pe{ut za ovaj kompleks dalje koristi naziv
lecki andezitski masiv (Pe{ut 1976, 5).
53 Pe{ut 1976, 6.
54 Pe{ut 1976, 5, 8.
55 Pe{ut 1976, 32, 33.
  


neravnomerno raspodeljene po mesecima, a ravno-
mernije po godi{njim dobima. Osnovna karakteristi-
ka klime u ve}em delu sliva Ju`ne Morave su suva i
veoma topla leta. Maksimalne mese~ne temperature
su u julu, sa prose~nim vrednostima od 22,5º do 23ºC,
a najni`e su u januaru i iznose od -0,3º do -0,6ºC.
Mo`e se zaklju~iti da su leta vrlo topla, dok zime ni-
su isuvi{e hladne. U vi{im planinskim krajevima leta
su sve`a, a zime o{tre. Apsolutne maksimalne tempe-
rature u dolini Ju`ne Morave iznose oko 40ºC. Zbog
toga je isparavanje veoma veliko, pa vodeni tokovi
~esto presu{uju. To se de{ava i sa ve}im rekama, kao
{to su Jablanica, Veternica i Pusta reka. Apsolutne
minimalne temperature, zabele`ene uglavnom u fe-
bruaru, spu{taju se ispod -20ºC.56

Kotlina ima bogatu mre`u re~nih tokova. Kao {to je
pomenuto, nastala je posle kona~nog povla~enja neo-
genog Leskova~kog jezera, a ~ine je Ju`na Morava i
njene pritoke.
Ju`na Morava nastaje na krajnjem jugu Vranjske
kotline, ju`no od Bujanovca, spajanjem Bina~ke Mo-
rave i Pre{evske Moravice. Njena dolina je kompozit-
na i sastoji se od kotlina i klisura koje ih odvajaju.57
Na dnu Leskova~ke kotline Ju`na Morava {iri svoju
aluvijalnu ravan i blago skre}e ka severu, do u{}a
Vlasine, a zatim nastavlja tok u pravcu jugoistok–seve-
rozapad do Kurvingradske suteske, koja odvaja Le-
skova~ku od Ni{ke kotline. Dalje te~e ka severu do
Stala}a, gde se spaja sa Zapadnom Moravom, sa ko-
jom formira Veliku Moravu.58
Ve}e pritoke Ju`ne Morave (Vlasina, Veternica i
Jablanica) nekada su se ulivale u Leskova~ko jezero.
Najve}a je bila Vlasina, otoka nekada{njeg Vlasin-
skog jezera, koja danas izvire neposredno ispod ve-
{ta~ke brane u Vlasotincu. Proti~e kroz Vlasotince i
Crnu Travu, a u Ju`nu Moravu se kao njena desna
pritoka uliva kod sela Donjeg Krajinca.
Od levih pritoka Ju`ne Morave zna~ajne su Jab-
lanica, Veternica i Pusta reka. Najdetaljnije je prou~e-
na dolina Jablanice. Ona nastaje od Banjske i Tularske
reke, koje se sastaju kod sela Ma}edonca, na nadmor-
skoj visini od 375 m.59 S. M. Milojevi} je zabele`io
da izvire ispod ogranaka Goljaka i da se njen izvorni
krak zove Tularska reka. Jablanica te~e u pravcu za-

pad–istok do sela Vrapca, gde se spaja sa Banjskom
rekom, a dalje, do u{}a u Ju`nu Moravu, meridijan-
skim pravcem. Zna~ajan je i Milojevi}ev podatak da
su je od mesta gde se povija u meridijanski pravac do
blizine sela [ilova me{tani nazivali Medve|a, a oda-
tle do u{}a – Jablanica. Dolina ove reke je klisurasta
i kompozitna.60 U Medve|i se u nju uliva Lepa{tica,
a ispred sela Negosavlja – Gajtanska reka. Od Nego-
savlja Jablanica skre}e ka severoistoku i ovaj pravac
zadr`ava do Lebana. Tu se u nju uliva njena najve}a
pritoka, [umanska reka. Dalje, do sela Gornjeg Sto-
panja te~e ka severoistoku, a zatim ka severu, do u{}a
u Ju`nu Moravu, 3 km nizvodno od Pe~enjevca.61
Veternica je nastala spajanjem Jezerskog i Mana-
stirskog potoka, na nadmorskoj visini od 673 m. Te-
~e u pravcu sever–jug. Do sela Dobrejanovca probija
se kroz usku dolinu, dok su u Poljani~koj kotlini stra-
ne njene doline ne{to bla`e. Od Golemog Sela do Vi-
ne, gde ulazi u Leskova~ku kotlinu, te~e klisurastom
dolinom. Izme|u Vine i Strojkovca, u Veternicu se sa
desne strane uliva njena najve}a pritoka, Vu~anska
reka. Kod sela Bogojevca, 2 km nizvodno, Veternica
se uliva u Ju`nu Moravu.62
Po S. M. Milojevi}u, Pusta reka je najstarija reka
u Leskova~koj kotlini. Njen tok i dolina formirani su
nakon povla~enja neogenog Leskova~kog jezera.63
Nastala je spajanjem vi{e potoka kod sela Donjeg Sta-
tovca. Izvire ispod vrha Vijegora (1.172 m), na visini
od 1.050 m. Do sela Slavnika te~e brdovito-planin-
skim predelom, a njena dolina je use~ena u kristala-
ste {kriljce. Nizvodno od Slavnika, dolina Puste reke
postepeno postaje {iroka, sa nejasno izra`enim stra-
nama, kako navodi R. Ili}. U Bojniku se u nju uliva
Kameni~ka reka, kao njena desna i najve}a pritoka.
Kod sela \in|u{e skre}e ka severu. Dalje uglavnom
ima isti pravac, sve do u{}a u Ju`nu Moravu. Njena
najva`nija leva pritoka je Konjuva~ka reka.64
56 Raki}evi} 1969, 202–206.
57 Raki}evi} 1969, 202.
58 Jovanovi} i dr. 1969, 6–9.
59 Ili} 1978, 16; \or|evi} 1996, 68.
60 Milojevi} 1924, 29.
61 Ili} 1978, 16.
62 Ili} 1978, 20, 21.
63 Milojevi} 1924, 38, 39.
64 Ili} 1978, 22, 23.




nti~ki pisci su ostavili samo posredne i op{te
podatke o zbivanjima u sredi{njim delovima
Balkanskog poluostrva. Pisani izvori koji se
odnose na teritoriju Leskova~ke kotline su veoma os-
kudni, {to je razumljivo budu}i da je ova oblast kasno
romanizovana i urbanizovana, tek u periodu kasne an-
tike. Jedini grad na ovom podru~ju, Cari~in grad
(Iustiniana Prima), podignut je tridesetih godina 6.
veka. Epigrafski spomenici, kao va`no svedo~anstvo
o rimskoj kolonizaciji, tako|e su retki. Zabele`eni su
prevashodno na podru~ju Leca, Pustog [ilova, Ga-
zdara i Male Kopa{nice.
Rimljani su oblasti ju`no od Dunava osvojili i pri-
pojili svojoj dr`avi najkasnije 9. godine n.e. Premda
su Dardanci i Skordisci65 pokoreni ne{to ranije, teri-
torija na kojoj su `iveli Mezi,66 Tribali67 i Dardanci68
sve do Avgustovog vremena nije organizovana kao pro-
vincija. Me|utim, Dardanci su ve} sredinom 1. veka
p.n.e. regrutovani u rimske pomo}ne odrede. U~estvo-
vali su u bitki kod Farsale, i to u sastavu Pompejeve
vojske. Pre formiranja provincije, u doba Avgusta je
uspostavljana vojna komanda u Dardaniji, legije su iz
Makedonije preme{tane na sever i stvarane su prve
predstra`e na Dunavu.69
Kao {to je re~eno, Dardanci su se odr`ali i nakon
{to su Rimljani zaposeli njihovu teritoriju. U to vreme
su naseljavali prostor od Drine do Timoka, gornji tok
Vardara na jugu i dolinu Ibra na severozapadu,70 a
kasnije ~itav ju`ni deo Gornje Mezije. Severno od njih
`iveli su Trikornjani, a na Timoku Mezi.71

65 Pobeda Marka Minucija Rufa nad Keltima 106. godine
p.n.e. oslabila je njihovu mo}. Protiv Skordiska je 85. godine
p.n.e. ratovao i Sula i odneo pobedu, kao i Scipion Azijagen,
osamdesetih godina 1. veka p.n.e. Nakon Panonskog rata, Ti-
berije je teritoriju Skordiska pripojio rimskoj dr`avi (Mirko-
vi} 1994b, 70, 71). Prema F. Papazoglu, njihova teritorija
potpala je pod rimsku vlast „11. godine, kada je obrazovana
provincija Ilirik, ili 10, prilikom borbi s Da~anima“ (Papa-
zoglu 1969, 264; Papazoglou 1978, 344).
66 Plinije bele`i da su u provinciji Meziji, koja se prostirala od
Panonije do Ponta du` Dunava, a po~injala od u{}a Save, `i-
veli Dardanci, Celegeri, Tribali, Timahi, Mezi, Tra~ani i Ski-
ti (Plin. III, 149, preuzeto iz: Papazoglu 1969, 52, 418, T. 51;
Papazoglou 1978, 64). F. Papazoglu navodi da je Tribale i
Meze u carskom dobu bilo te{ko identifikovati i lokalizova-
ti (Papazoglu 1969, 101; Papazoglou 1978, 131).
67 Dion Kasije, istori~ar iz vremena Severa, pru`a jasan dokaz
o opstajanju i odr`avanju Tribala na istom mestu sve do vre-
mena rimskog osvajanja. Ove podatke on daje u prikazu me-
zijskog pohoda Marka Krasa (Papazoglu 1969, 50; Papazoglou
1978, 55). Ptolomej navodi da su Tribali `iveli u zapadnom
delu provincije Donje Mezije. F. Papazoglu smatra da su Tri-
bali u Ptolomejevo vreme zauzimali prostor izme|u Cibrice
i Iskera (Papazoglu 1969, 53; Papazoglou 1978, 65) i navodi
da se ime Tribala mo`e pratiti tokom ~itavog carskog perio-
da u oblasti oko u{}a Iskera. U prilog ove teze pominje nad-
grobni natpis Gaja Bebija Atika iz vremena cara Klaudija
(41–54. godine n.e.), koji je bio praefectus civitatium Moe-
siae et Treballiae, kao i jedan kasniji dokument, supskripci-
ju konstitucije Dioklecijana i Maksimijana iz 291. godine
n.e. (Papazoglou 1978, 66; Papazoglu 1969, 53).
68 Kod F. Papazoglu se nailazi i na podatak da je prvu vest o
rimsko-dardanskim sukobima zabele`io Julije Opsekvens,
navode}i da su za vreme konzulovanja Gneja Kornelija Len-
tula i Publija Licinija pokoreni Keltiberi, Medi i Dardanci
(Papazoglu 1969, 134; Papazoglou 1978, 175, 176). Posle
  


Za vreme Tiberijeve vladavine, verovatno 15. go-
dine n.e., zemlja Dardanaca, Tribala i Meza uklju~e-
na je u novoosnovanu provinciju Meziju, koja je ka-
snije, u doba cara Domicijana, podeljena na dve
provincije zbog pobolj{anja vojne odbrane. Tako je
Gornjoj Meziji pripao najve}i deo dana{nje Srbije,
zapadna Bugarska do reke Cibrice i severna Makedo-
nija do linije koja se pru`ala ju`no od Skoplja (karta
1).72 Rimljani su u provincijama podizali gradove
kako bi naselili gra|ane ili islu`ene vojnike. Me|u-
tim, na teritoriji srednjeg Balkana urbanizacija je tekla
sporo, tako da u Gornjoj Meziji nije postojao nijedan
grad do vremena Flavijevaca.73 Proces romanizacije
odvijao se neravnomerno, zahvativ{i najpre strate{ki
istaknuta mesta na granici, kao {to su Singidunum i
Viminacijum, ili va`na raskr{}a, kao {to je Nais. U
unutra{njosti je zna~ajnu ulogu imalo autohtono sta-


Granice provincije
Gornje Mezije
obavezivanja Dardanaca na isplatu odre|ene sume Rimu, na
koju ih je prinudio Apije Klaudije, namesnik Makedonije,
77–76. godine p.n.e., 75. godine izbija ozbiljan sukob izme-
|u Rimljana i Dardanaca, poznat kao bellum Dardanicum,
poveden pod izgovorom da ta suma nije ispla}ena. U tom ra-
tu pobedu nad Dardancima izvojevao je Gaj Skribonije Ku-
rion, namesnik u Makedoniji i naslednik Apija Klaudija. Rat
je trajao od 75. do 72. godine p.n.e. (Mirkovi} 1994b, 70).
Posle bellum Dardanicum-a, Dardanija je pot~injena rimskoj
vlasti (Papazoglu 1969, 139; Papazoglou 1978, 179, 180). U
svom izve{taju o mezijskom ratu Marka Krasa, koji se do-
godio 29. godine p.n.e, Dion Kasije pru`a zna~ajan podatak
iz koga se zaklju~uje da dobar deo Dardanije, kako je zabe-
le`ila F. Papazoglu, do Avgustvog vremena nije bio nepo-
sredno pot~injen Rimljanima (Papazoglu 1969, 142; Papa-
zoglou 1978, 186).
69 Mirkovi} 1994b, 72.
70 Papazoglu 1969, 156.
71 Mirkovi} 1994, 83.
  


novni{tvo. Postupno se razvijala putna mre`a, sa glav-
nom komunikacijom koja je iz severne Italije i{la do-
linom Save ka srednjem Podunavlju, a zatim se kod
Viminacijuma ra~vala u dva pravca, od kojih je jedan
vodio na jug, preko Naisa i Skupija do Soluna, a dru-
gi na istok, prema Trakiji. Va`an je bio i put koji je
preko Kosova i{ao ka jadranskoj obali.
Nova situacija je nastala usled upada varvara kra-
jem 3. veka, kao {to je bio prodor Gota 270. godine
n.e. na teritoriju Gornje Mezije. Klju~ni doga|aj bio
je napu{tanje provincije Dakije od strane cara Aure-
lijana, {to je dovelo do velikih promena, posebno u
balkanskim provincijama Carstva.
Car Dioklecijan (284–305) je tokom svoje vlada-
vine izvr{io podelu starih provincija, odnosno nasta-
vio je politiku upravnog sistema zapo~etu jo{ za vre-
me Aurelijana (270–275).


Polo`aj rimskih
provincija na centralnom
Balkanu u 3–4. veku
Na desnoj obali Dunava, u isto~nom delu Gornje i
zapadnom delu Donje Mezije, i u Trakiji formirane su
provincije Dacia Ripensis (Priobalna Dakija) i Dacia
Mediterranea (Sredozemna Dakija). One su postojale
i u vreme Kara, Dioklecijanovog prethodnika, dok su
Dardania, na jugu Gornje Mezije, i Moesia Prima, na
njenom severu, verovatno formirane tokom Diokleci-
janove vladavine. Zajedno sa dvema da~kim provin-
cijama i Prevalitanom, koja je obuhvatala jug Dalma-
cije, one su ~inile mezijsku dijecezu (karta 2).74
Zna~ajne promene su se dogodile krajem 4. veka,
kada su Goti i njihovi saveznici ponovo prodrli na
72 Mirkovi} 1994b, 72–75.
73 Mirkovi} 1994a, 96, 97.
74 Mirkovi} 1994a, 92.
  


centralni Balkan. Pobedu nad njima izvojevao je Te-
odosije, ali bez trajnih rezultata. Godine 380, grupa
Ostrogota, Huna i Alana izvr{ila je napad na Prvu
Meziju i Panoniju.75 Od svih pohoda varvara koji su
ugrozili teritoriju Prve Mezije, treba izdvojiti prodor
Huna u petoj deceniji 5. veka. Osim Marguma, Singi-
dunuma, Viminacijuma, Racijarije i Sirmijuma, zau-
zeli su Nais na jugu i 447. godine stigli su do Termo-
pila u Gr~koj. Time je granica Carstva pomerena sa
Dunava na jug, na liniju koja se pru`ala preko Naisa.
O razorenom i opustelom Naisu nakon hunske naje-
zde pisao je istori~ar Prisk, koji je ovuda prolazio pri-
likom odlaska na Atilin dvor.76
Sasvim je izvesno da su se ovi doga|aji odrazili
i na zbivanja na prostoru Leskova~ke kotline, o ~emu
svedo~i izgradnja i obnova velikog broja fortifikaci-
ja, posvedo~enih na pobr|ima i planinskim vencima.
Tridesetih godina 6. veka, u ovoj oblasti je podignut
novi grad, Iustiniana Prima (Cari~in grad ?), o kojem
je Prokopije, istori~ar iz Justinijanovog vremena, zabe-

le`io slede}e: „Negde u pokrajini evropskih Dardana-
ca koji `ive iza granice Dra~ana, u neposrednoj blizini
kastela zvanog Bederiana, be{e selo po imenu Tauri-
sium. Tu je ro|en car Justinijan, osniva~ svetskog car-
stva. Opasav{i na brzu ruku ovo selo zidom u obliku
~etvorougla i podigav{i na svakom uglu po jednu kulu,
na~ini kastel sa ~etiri kule (Tetrapurg/an), pa ga tako
i nazva. A pored samog tog mesta sagradi divnu varo{
i nazva je Iustiniana Prima“.77 U Noveli XI iz 535.
godine zabele`eno je da je Justinijana Prima postala i
sedi{te arhiepiskopije, kojoj su bili pot~injeni episko-
pi slede}ih provincija: Sredozemne Dakije, Priobalne
Dakije, Dardanije, Prevalitane, Makedonije Sekunde,
kao i oblasti grada Basijane. Car Justinijan je „na sa-
mom zalasku antike“ otvorio novu epohu i zna~ajno
unapredio vojnu, upravnu i crkvenu organizaciju.78 Iz-
gradio je i obnovio, kao {to je navedeno, mnoge tvr|a-
ve, koje je u provincijama popisao Prokopije u svom
delu O gra|evinama. Takve fortifikacije na prostoru
Leskova~ke kotline nisu, na`alost, identifikovane.79
75 Mirkovi} 1994a, 95, 96.
76 Mirkovi} 1994a, 96, 97.
77 Vizantiski izvori I, 1955, 54–58.
78 Mirkovi} 1994a, 104.
79 Vizantiski izvori I, 1955, 53–72.




Istra`enost arheolo{kih lokaliteta na prostoru Lesko-
va~ke kotline je na samom za~etku. Naj~e{}e su samo
evidentirani, bez podrobnijeg opisa i sakupljene gra|e,
{to ote`ava njihovu analizu, a naro~ito nau~nu interpre-
taciju. Zna~ajni podaci dobijeni su sa rekognosciranja
terena, a manji broj sa sonda`nih i sistematskih isko-
pavanja. Pojedini lokaliteti su opredeljeni samo na
osnovu pokretnih arheolo{kih nalaza koji su u Na-
rodni muzej u Leskovcu dospeli kao poklon ili putem
otkupa. Njihov karakter, me|utim, nije dovoljan za
precizno tuma~enje nalazi{ta sa kojih poti~u.
Sistematsko rekognosciranje terena su jo{ 1949.
godine zapo~eli M. i D. Gara{anin u dolini Puste re-
ke. Tokom 50-ih,80 a zatim 70-ih i 80-ih godina pro-
{log veka, rekognosciranjima kojima su rukovodile
D. Kosti} i S. Ercegovi}-Pavlovi}81 obuhva}ene su
doline Ju`ne Morave, Vlasine, Veternice, Jablanice,
zatim oblast Pore~ja, Zaplanja, krajevi oko Vlasotin-
ca, Lebana, Grdelice i Vu~ja (sl. 2, 3), kao i obronci
okolnih visova: Babi~ke i Petrove gore i Kukavice.
Godine 2004. i 2005. vr{ena su u Pore~ju, i to u sa-
radnji Narodnog muzeja u Leskovcu i Narodnog mu-
zeja u Beogradu,82 a 2006. godine na teritoriji op{tine
Medve|a, u saradnji Arheolo{kog instituta u Beogra-
du, Zavoda za za{titu spomenika kulture u Ni{u i Na-
rodnog muzeja u Leskovcu.83
Ve}i broj lokaliteta istra`en je samo otvaranjem
malih sondi, {to nije omogu}ilo dobijanje preciznije

slike o njihovoj stratigrafiji. U njih se ubrajaju: Direk-
torovo u Bojniku (kat. 1), Jergovan u Stubli (kat. 27),
Desna obala Veternice u Crcavcu (kat. 65), Ja{unjski
manastiri – Sv. Jovan Krstitelj u Ja{unji (kat. 91),
Gradac (kat. 231) i Trap (kat. 234) u Konopnici.
S druge strane, pojedini lokaliteti su podrobnije
istra`eni, pa su jasnije sagledani i hronolo{ki odre|e-
ni. Treba pomenuti slede}a nalazi{ta: Crkva Sv. Pan-
telejmona u Gazdaru (kat. 172), nepoznati lokalitet u
ataru Sijarinske Banje (kat. 212), Crkva Sv. Ilije u
[tulcu (kat. 56), Crkvina ili Crkvene livade u Mrve{u
(kat. 22), Skobalji} grad u Zbe`i{tu (kat. 164) i Kale
u Grdelici (kat. 85). Sonda`na ispitivanja doprinela
su utvr|ivanju njihove stratigrafije.
Sistematska iskopavanja su obavljana na Cari~i-
nom gradu (kat. 55), u Maloj Kopa{nici (kat. 112) i
na Hisaru u Leskovcu (kat. 98). Cari~in grad, lokali-
tet na kome su istra`ivanja zapo~eta jo{ 1912. godi-
ne, a izvode se i danas, je jedini ranovizantijski grad
na prostoru Leskova~ke kotline. Stepen njegove istra-
`enosti omogu}ava sagledavanje mnogih segmenata
80 U rekognosciranjima su, osim M. i D. Gara{anin, u~estvo-
vali J. Kova~evi}, V. Ivanovi}, F. Feldhamer, R. Vasi} i R.
Galovi}.
81 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988.
82 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
83 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{tina
Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spomenika
kulture u Ni{u.
  


 Barje, pitos (dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu)
`ivota u jednoj urbanoj aglomeraciji iz 6. veka.84 S
druge strane, prilikom izgradnje auto-puta Bratstvo-
jedinstvo i omladinskog naselja, u Maloj Kopa{nici
je otkriveno nekoliko rimskih grobova, pa su 1960.
godine preduzeta za{titna, a 1962. i 1964. i sistemat-
ska iskopavanja. Posle duge pauze, za{titna istra`iva-
nja su na ovom lokalitetu sprovedena 2002. i 2003.
godine, i to u okviru projekta rekognosciranja podru~-
ja infrastrukturnog koridora auto-puta Ni{ – granica
Republike Makedonije, i 2012. godine, u sklopu ra-
dova na budu}oj trasi auto-puta E–75, na Koridoru
10. Zahvaljuju}i njima dobijeni su zna~ajni podaci o
rimskom naselju i nekropoli u Maloj Kopa{nici, iz
vremena od 2. do 4. veka.85 Sonda`na istra`ivanja na
lokalitetu Hisar u Leskovcu izvedena su 1994. godi-
ne, a sistematska iskopavanja, zapo~eta 1999, trajala
su sve do 2008. godine. Ona su, izme|u ostalog, pru-
`ila va`ne informacije o manjem utvr|enju iz rimskog
perioda, koje je obnovljeno ili ponovo podignuto to-
kom vladavine Justinijana I, ali su od njega sa~uvani
samo ostaci bedema.86
Nedostupna dokumentacija sa pojedinih lokaliteta,
~injenica da ponekad nedostaju dnevnici istra`ivanja,
planovi, crte`i osnova, fotografije, kao i nedovoljna do-
kumentovanost podataka, naro~ito za naselja i utvr|e-
nja, arheolo{ku sliku ovog prostora ~ine nepotpunom,
{to sigurno ote`ava dono{enje ozbiljnijih zaklju~aka.
Treba ista}i i da je detekcija pomo}u aerofotografije
potpuno izostala. Ona bi svakako pru`ila zna~ajne in-
formacije o raznim segmentima, kao {to je proces na-
seljavanja u oblasti Leskova~ke kotline, naro~ito u
dolinama reka, pre svega Ju`ne Morave, Puste reke,

Jablanice, Veternice i Vlasine. Svi navedeni nedosta-
ci upu}uju na glavni problem prilikom tuma~enja {i-
renja i stepena rimske urbanizacije na ovom podru~-
ju, a to je neujedna~en nivo podataka o lokalitetima,
zbog ~ega uglavnom ne mogu da se bli`e tipolo{ki
odrede. Od 249 registrovanih nalazi{ta, ~ak 105 je ne-
opredeljenih, {to ~ini 42,17% (karta 5).
Me|u lokalitetima neodre|enog tipa naj~e{}i su
oni koji se jedino na osnovu slu~ajnih nalaza mogu
datovati u rimski, odnosno ranovizantijski period. To
su: Strana u Ma}edoncu (kat. 187), Imanje Andrije
Vu~kovi}a u Sijarinskoj Banji (kat. 213), Banjska
mahala ili Banjske njive u Ravnoj Banji (kat. 195),
Stra{ni potok u Bu~umetu (kat. 167), Crkvi{te u Mi-
jajlici (kat. 20), Crkvena livada u Rafuni (kat. 45),
Potok u Me|i (kat. 119), Crkvi{te ili Dunj~iki u Gor-
njem Brijanju (kat. 10), ]opino lojze u Stubli (kat.
26), Hisarski kanal (kat. 99), Podrum (kat. 102), Po-
dvorce (kat. 103), Ulica industrijska br. 15 (kat. 104),
Ulica Veselina Masle{e br. 36 (kat. 105) i Vinograd
Gorge (kat. 106) u Leskovcu, \orgov rid u Babi~-
kom (kat. 59), Gornje Crni~e (kat. 128), Lusarije
(kat. 130) i Padina (kat. 131) u Ora{cu, Musin grob u
Grada{nici (kat. 79), Porta crkve Ro|enja Sv. Jovana
84 Kondi}, Popovi} 1977, 3, 8; Bavant, Ivani{evi} 2003, 9–16;
Ivani{evi} 2011, 53, 60.
85 Zotovi} 1960, 123–127; Gara{anin 1968, 5–34; Zotovi}
1968, 19–30; Zotovi} 1984, 165–169; Pe{i} 1995, 25–44;
Pe{i} 2010, 45–58.
86 Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007, 29–41.
  


Krstitelja u Grdelici (kat. 87), Mitrov grob u Oraovi-
ci (kat. 126) i drugi.
U lokalitete neodre|enog tipa spadaju crkvene
gra|evine u kojima je, u vidu spolija, ili nedaleko od
njih nala`ena ranovizantijska kamena plastika: Crkva
Sv. Pantelejmona u Gazdaru (kat. 172), Seoska crkva
u Ivanju (kat. 13), Crkvina ili Crkvene livade u Mr-
ve{u (kat. 22), Seli{te u Bo{njacu (kat. 33), Crkva Sv.
Ilije u Leskovcu (kat. 97), Crkva Sv. Petke ili Rudar-
ska crkva u Rudaru (kat. 145), Latinska crkva u Veli-
kom Trnjanu (kat. 157), Crkvi{te u Velikoj Grabovnici
(kat. 154), kao i mesta na kojima su ostaci gra|evina
vidljivi ili na njih ukazuje konfiguracija terena ili su
registrovani prema kazivanju me{tana. Tu se ubraja-
ju i nalazi{ta sa kojih poti~e gra|evinski materijal iz
rimskog, odnosno ranovizantijskog perioda. Izme|u
ostalih, to su lokaliteti: Drmecki potok u Dobroj Vodi
(kat. 5), Crkvina u Gazdaru (kat. 173), Smr~je u Do-
njem Vranovcu (kat. 34), Karauli{te u Stubli (kat. 28),
Crkvi{te (kat. 38) i Seli{te (kat. 39) u Pertatu, Mana-
stiri{te ili Brzansko crkvi{te u Brzi (kat. 63), Prkljiv-
ka–Seli{te (kat. 74) i Rosulje ili Cigansko groblje
(kat. 75) u Gornjoj Slatini, Imanje Du{ana Miti}a u
Golemoj Njivi (kat. 71), Talambas u Stupnici (kat.
150), Golema njiva ili Latinska crkva u Konopnici
(kat. 230), Njiva Slavka Mand`i}a u Batulovcu (kat.
220), Njiva Bosiljke Ran~i} u Grdelici (kat. 86), Bre-
sje u Boljaru (kat. 222).
Pojedini lokaliteti se vezuju za atar ili okolinu ne-
kog sela, ve}eg mesta ili grada, budu}i da nije poznato
precizno mesto nalaza pokretnog arheolo{kog mate-
rijala ili gra|evinskih ostataka na osnovu kojih su evi-
dentirani. Radi se o lokalitetima u ataru Re~ice (kat. 24),
Orana (kat. 23), Turjana (kat. 29), Sekicola (kat. 47),
[tulca (kat. 54), Poro{tice (kat. 41), Kosan~i}a (kat.
16), Me|e (kat. 115), Stuble (kat. 25), Barja (kat. 60),
Strojkovca (kat. 148), Vu~ja (kat. 158), Grdanice (kat.
84), Ora{ca (kat. 127), Skrape`a (kat. 239), Dobrovi-
{a (kat. 225), zatim o polo`ajima u okolini Mijajlice
(kat. 21), Miro{evca (kat. 120), Leskovca (kat. 101),
Bistrice (kat. 61) i drugim.

Prema geografsko-topografskim odlikama, arheolo{ki
lokaliteti u Leskova~koj kotlini mogu se razvrstati u
tri visinske zone:

– pobr|a planina iznad re~nih tokova;
– podno`ja brda i planina na manjim nadmorskim
visinama, iznad reka i potoka, i
– ravnice u dolinama ve}ih reka.
U ovim zonama se mogu izdvojiti geografske mi-
kroceline sa ve}om koncentracijom lokaliteta. Uo~e-
no je 17 takvih podru~ja: pobr|e Radana, slivovi Le-
pa{tice, Lecke i Gazdarske reke, pobr|e Goljaka sa
podru~jem oko Tularske i Buniske reke, kompleks
oko Cari~inog grada, kompleks oko Rujkovca i Radi-
novca, dolina [umanske reke, dolina Puste reke, donji
tok Jablanice, srednji tok Jablanice, dolina Veternice,
pobr|e Kukavice, kompleks oko Male Kopa{nice, do-
lina Ju`ne Morave, kompleks oko Kozara~ke, odno-
sno Rupske reke, donji tok Vlasine (kompleks oko
Vlasotinca), pobr|e Babi~ke gore i Kru{evice i u{}e
Lu`nice u Vlasinu. Poseban problem predstavlja teri-
torija uz srednji tok Jablanice, na kojoj je broj regi-
strovanih nalazi{ta sa ostacima materijalne kulture iz
rimskog, odnosno ranovizantijskog perioda veoma
mali (karta 5).
Prvoj visinskoj zoni, koja obuhvata planinski i
brdoviti obod Leskova~ke kotline, pripada sedam mi-
krocelina: pobr|e Radana, slivovi Lepa{tice, Lecke i
Gazdarske reke, pobr|e Goljaka sa podru~jem oko
Tularske i Buniske reke, pobr|e Kukavice, kompleks
oko Kozara~ke, odnosno Rupske reke, u{}e Lu`nice
u Vlasinu i pobr|e Babi~ke gore i Kru{evice.
Drugi pojas se odlikuje ne{to manjim nadmor-
skim visinama. U njemu su arheolo{ki lokaliteti sme-
{teni u podno`jima brda ili planina, iznad reka i po-
toka. Izdvojene su tri mikroceline: kompleks oko
Cari~inog grada, kompleks oko Rujkovca i Radinov-
ca i dolina [umanske reke.
Tre}oj, najni`oj visinskoj zoni pripadaju lokaliteti
u ravni~arskim krajevima, odnosno u dolinama ve}ih
reka. Izdvojeno je sedam geografskih mikrocelina sa
ve}om koncentracijom nalazi{ta: dolina Puste reke,
donji tok Jablanice, srednji tok Jablanice, dolina Ve-
ternice, kompleks oko Male Kopa{nice, dolina Ju`ne
Morave i donji tok Vlasine (kompleks oko Vlasotinca).

Obuhvata isto~ne i severoisto~ne padine planine Ra-
dan, slivove Maga{ke i Vujanova~ke reke, kao i ma-
njih potoka. U geolo{kom pogledu, pripada leckom
  


andezitskom masivu, koji je sa~injen od dve osnovne
grupe stena: magmatskih (andeziti, propiliti, daciti,
trahiti, piroklasti~ne stene i kvarcno-bre~aste zone) i
sedimentnih (konglomerati, pe{~ari, laporci i kre~nja-
ci). U oblasti Radana su konstatovani amfibolski ande-
ziti efuzivnog postanka, koji se na terenu naj~e{}e ma-
nifestuju kao masa nepravilnog oblika, i hornblenda
andeziti, koji se javljaju u blokovima raznih dimen-
zija, kao i njihova varijanta u vidu hornblenda pirok-
sen andezita. Treba pomenuti i prisustvo piroklasti~nih
stena (bre~e i tufova), dok su na ne{to u`oj lokaciji
(atar sela Ivanja) konstatovane dacitske stene.87
U pobr|u Radana izdvaja se grupa od 11 arheo-
lo{kih lokaliteta: Deli Voda (kat. 4), Drmecki potok
(kat. 5), Izvor (kat. 6), Kalkad`ije (kat. 7), Mali ka-
men (kat. 8) i @upa (kat. 9) u Dobroj Vodi, Gornje ili
Velike livade (kat. 12), Seoska crkva (kat. 13) i Struga-
ra (kat. 14, sl. 4) u Ivanju, nepoznati lokalitet u ataru
Vujanova (kat. 30) i Ibri{ u Statovcu (kat. 50b).
Na nalazi{tima iz ove grupe uglavnom su posve-
do~eni ostaci ranovizantijskog akvedukta (kat. 4, 12,
 Ivanje, Strugara

14, 50b) i tragovi rudarske delatnosti (kat. 6, 7). To se,
pre svega, odnosi na lokalitete sme{tene na nadmor-
skoj visini od 500 do 1.000 m. Na ne{to vi{oj koti
(1.047 m) nalazi se Mali kamen (kat. 8), gde su regi-
strovani ostaci manjeg utvr|enja.
Ovoj celini pripada jo{ pet arheolo{kih lokaliteta.
Na polo`aju @upa u ataru Dobre Vode otkriveni su
delovi ciglarske pe}i (kat. 9). U istom selu, na lokali-
tetu Drmecki potok (kat. 5), zabele`eni su ostaci gra-
|evina neodre|ene namene. U seoskoj crkvi u Ivanju
(kat. 13) nalaze se ranovizantijske spolije, ~ije pore-
klo nije utvr|eno, dok je u selu Vujanovu otkrivena
rimska grobnica zidana opekama (kat. 30).
 
 
Ovu mikroregiju ~ine isto~ne i jugoisto~ne padine
Majdan planine i slivovi Lepa{tice, Lecke i Gazdar-
ske reke. Prostire se zapadno i ju`no od pobr|a Ra-
  


 Gornji Gajtan, Sokolov vis (foto: Toni ^er{kov)
 Lece, Rasova~a
dana. Njen severozapadni i centralni deo pripada lec-
kom andezitskom masivu, na ~ijem se krajnjem is-
to~nom obodu nalazi Lece. Podru~je oko Medve|e
na jugoistoku i istoku geolo{ki se vezuje za kristali-
nikum Jablanice, odnosno Srpsko-makedonsku masu.
Osim andezitskih stena, andezita bazalta, propilita,
dacita, trahita i piroklasti~nih stena, u ovoj oblasti su
zna~ajne kvarcno-bre~aste zone, koje predstavljaju i
najva`niju karakteristiku tektonskog sklopa leckog
masiva jer se upravo u njima nalaze rude olova i cin-
ka. Pored samorodnog zlata u povr{inskim delovima
kvarcno-bre~aste zone na Rasova~i, treba ista}i i le-
`i{ta poludragog kamenja (ametist, opal i ahat),88 koja
su, osim u pomenutoj zoni, registrovana i severno od
Gazdara, izme|u Gajtanske i Lecke reke.89
Na ovom prostoru registrovano je 14 arheolo{kih
lokaliteta: Mujovi}a dolina (kat. 171) i Braj{or (kat.
170) u Drencu, Crkvina (kat. 180), Kod rudnika (kat.
181), Kuline (kat. 182), Livada Stevana Petrovi}a
(kat. 183) i Rasova~a (kat. 184) u Lecu, Brdo Kopran
– Crkva Sv. Prokopija u Pustom [ilovu (kat. 193),
Crkva Sv. Pantelejmona (kat. 172), Crkvina (kat. 173),
Crkvina – Imanje Ivanovi}a (kat. 174) i Ku}a Coki-
}a (kat. 175) u Gazdaru i nepoznati lokalitet u ataru
Medve|e (kat. 189). Premda se nalazi na ve}oj udalje-
nosti, na krajnjem zapadu Leskova~ke kotline (karta
5), ovoj grupi treba dodati i fortifikaciju u selu Gor-
njem Gajtanu, na Sokolovom visu (kat. 177, sl. 5).
Navedeni lokaliteti su razli~itog tipa. Izuzev naj-
vi{e fortifikacije na Sokolovom visu (1.370 m), na ve-

}oj nadmorskoj visini (700–1.000 m) su utvr|enje na
Braj{oru (kat. 170), rudnik na Rasova~i (kat. 184) i
polo`aj Mujovi}a dolina u Drencu (kat. 171), verovat-
no naseobinskog karaktera. Na Rasova~i su otkriveni
ostaci rimskog rudarenja, odnosno rudarsko okno tra-
pezoidnog oblika i jalovina (sl. 6). Budu}i da je re~ o
oblasti bogatoj rudom, utvr|enja na Braj{oru (kat.
170) i Kulinama (kat. 182) mo`da su imala ulogu za-
{tite rudnika.
O rudarskoj delatnosti na ovom podru~ju govore
i lokaliteti na ne{to manjim nadmorskim visinama
(400–700 m). Zna~ajna je sekira-kramp s natpisom …
Benenatus (kat. 183.1), na|ena nedaleko od stene sa
vidljivim tragovima povr{inskih kopova, kao i grob
otkriven u blizini nekog okna, bez preciznog podatka
o mestu nalaza.90
Osim dokaza o rimskom rudarenju na {irem pro-
storu Leca i fortifikacijama koje su verovatno bile
povezane sa ovom delatno{}u, o rimskim naseljima u
ovoj oblasti tako|e ima direktnih svedo~anstava. Je-
dan od njih je natpis na votivnoj plo~i posve}enoj Li-
beru, na|enoj u Pustom [ilovu (kat. 193.3), u kojem
se pominje neimenovani vicus. Pretpostavlja se da su
87 Pe{ut 1976, 8–11, 19–22.
88 Pe{ut 1976, 16–23, 33.
89 \or|evi} 1996, 64.
90 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
  


naselja tipa vici metallorum, osim u Pustom [ilovu
(sl. 7), postojala u Lecu, Gazdaru, uz samu Gazdar-
sku reku, gde je konstatovana ve}a grupa neoprede-
ljenih lokaliteta (kat. 172–175), kao i u Medve|i (kat.
189). Epigrafski spomenici sa ovog prostora, posve-
}eni Herkulu i Liberu, bo`anstvima koja su, izme|u
ostalog, {titila rudnike i rudarsku delatnost, ukazuju
na svetili{te koje je slu`ilo rudarima. Mogu}i polo`aj
jednog svetili{ta vezuje se za lokalitet Crkvina u Le-
cu (kat. 180).

  
Ova mikrocelina obuhvata pobr|e Goljaka i oblast
oko Tularske i Buniske reke, od kojih ovde nastaje
Jablanica. Rejon Tulara izdvaja se kao posebna jedi-
nica u ju`nom delu leckog masiva. Zapadno od ovog
 Pusto [ilovo, Crkva Sv. Prokopija (foto: Toni ^er{kov)

sela utvr|eno je postojanje propilita, koji izgra|uju
Brajinsku ~uku, Trlicu i teren oko gornjeg toka Gu-
bava~ke i Brajinske reke. Piroklasti~ne stene i bre~a
registrovani su na Maloj Brajini i Goljaku. U naju`em
podru~ju Tulara nalaze se sedimentne stene, od kojih
su u gornjem toku Tularske reke zastupljeni laporci,
pe{~ari, kre~njaci i konglomerati. Treba ista}i da se u
rejonu Tulara nalazi znatna koncentracija kvarcno-
bre~astih zona, kao i da je zabele`ena ~esta pojava
olova i cinka. Olovo-cinkove rudne `ice sa bakrom
vrlo su karakteristi~an tip orudnjenja u podru~ju Tu-
lara.91 Le`i{ta olova, cinka, zlata i srebra pored Leca
vezana su i za hidrotermalno promenjene andezite u
Svira~kim potocima.92
Isto~ni deo ovog podru~ja, prostorno ograni~enog
i tretiranog kao „oblast oko Tularske reke“, pripada
kristalinikumu Jablanice, gde svakako dominiraju kri-
stalasti {kriljci.93 Treba, me|utim, pomenuti da se u
Sijarinskoj Banji, na prostoru od oko 600 km², nalazi
  


 Mrkonje, Mrkonjski vis (foto: Toni ^er{kov)
 Retkocer, Ravna njiva (foto: Toni ^er{kov)
ve}a masa mermernog oniksa, i to neposredno uz an-
dezite i kristalaste {kriljce. @. \or|evi} smatra da je
oniks ovde nastao u jednom od termalnih izvora. Sa
andezitima su povezani mnogobrojni termalni izvori
u Sijarinskoj Banji, ~iji se najve}i broj javlja na levoj
obali Banjske reke. Pripadaju tipu alkalno-karbonat-
nih voda, koje se dele na kisele hiperterme i sumpo-
rovite hipoterme. Va`an je i podatak da kod Sijarin-
ske Banje postoji niz manjih kamenoloma lokalnog
zna~aja.94
U ovoj mikrocelini nalazi se 26 arheolo{kih loka-
liteta, svrstanih u dve grupe. Na krajnjem jugozapa-
du Leskova~ke kotline (karta 5), u pobr|ima Goljaka
i rejonu Tulara, grupisano je sedam nalazi{ta: Brain-
ski vis u Velikoj Braini (kat. 218), Jugozapadno od
mosta u Tularu (kat. 217), Gradina u Gubavcu (kat.
178), Mrkonjski vis (kat. 190, sl. 8), Ravan (kat. 191)
i Tomovina (kat. 192) u Mrkonju, i Ravna njiva u
Retkoceru (kat. 199).
Isto~no od njih, kao posebna celina izdvajaju se
nalazi{ta na prostoru gde se sastaju Tularska i Buni-
ska reka i dalje ka jugu, uz Bunisku reku. Njihov ve-
liki broj vezuje se za Sijarinsku Banju i Sijarinu, kao
i ju`nije, za atar Ravne Banje. Ovu grupu ~ini 19 na-
lazi{ta: Crkvi{te (kat. 185), Pod ku}u (kat. 186) i
Strana (kat. 187) u Ma}edoncu, Na obali Tularske re-
ke u Vrapcu (kat. 219), nepoznati lokalitet u ataru Si-
jarinske Banje (kat. 212), Imanje Andrije Vu~kovi}a
(kat. 213), Izvor Spas (kat. 214) i Velikina njiva (kat.
215), tako|e u Sijarinskoj Banji, Gradina I (kat. 208),

Gradina II (kat. 209), Imanje Ilije \oki}a (kat. 210) i
Kod ba{te (kat. 211) u Sijarini, nepoznati lokalitet u
ataru Svirca (kat. 216), Ani{te (kat. 194), Banjska
mahala ili Banjske njive (kat. 195), Gajine rupe ili
[eo potoke (kat. 196), Njiva Dragutina Cvetkovi}a
(kat. 197) i Njiva Limana Selimanovi}a (kat. 198) u
Ravnoj Banji, kao i Samokov u Marovcu (kat. 188).
Prema nadmorskoj visini i polo`aju, mogu se raz-
vrstati u dve zone. U pobr|u Goljaka (karta 5) su utvr-
|enja na nadmorskoj visini izme|u 700 i 1.000 m
(kat. 178, 190, 218). S obzirom na ~injenicu da je ju-
gozapadni deo Leskova~ke kotline bogat rudom, for-
tifikacije su mo`da imale ulogu za{tite, prevashodno
rudarskih revira. Me|utim, kako za to nema dokaza,
ne treba isklju~iti ni mogu}nost da su neka utvr|enja,
naro~ito manjeg obima, bila i pribe`i{ta. Ovoj visin-
skoj zoni pripadaju i tri lokaliteta za koja se mo`e
pretpostaviti da su imala funkciju naselja. To su Ra-
van (kat. 191) i Tomovina (kat. 192) u ataru Mrkonja,
kao i Ravna njiva u Retkoceru (kat. 199, sl. 9).
Na ne{to manjoj nadmorskoj visini, oko 500 do
700 m, u blizini mesta gde se sastaju Tularska i Bu-
niska reka zabele`ena su tri lokaliteta u ataru sela
91 Pe{ut 1976, 23–25.
92 \or|evi} 1996, 63.
93 Pe{ut 1976, 28.
94 \or|evi} 1996, 66.
  


 Ravna Banja, Ani{te
 Sli{ane, Pavlov grob
Ma}edonca (kat. 185–187). Re~ je o utvr|enju na Cr-
kvi{tu (kat. 185), zatim o nalazi{tu Pod ku}u, vezanom
za rudarsku delatnost (kat. 186), i lokalitetu neoprede-
ljenog tipa (kat. 187), odakle poti~e ostava novca da-
tovana u 4. vek. Kompleks oko Ma}edonca je tako|e
mogao imati odre|enu ulogu u anti~kom rudarstvu.
Ne{to ju`nije, ve}a koncentracija lokaliteta regi-
strovana je na podru~ju Sijarinske Banje i u ataru Si-
jarine, i to pet utvr|enja (kat. 208, 209, 212, 216,
219), mo`da rimski kapta`ni objekat (kat. 214), jedan
potes koji se vezuje za rudarstvo (kat. 215) i tri nala-
zi{ta neopredeljenog karaktera, sa kojih poti~u frag-
menti pitosa (kat. 210, 211) i primerak rimskog nov-
ca (kat. 213).
Ju`no od Sijarinske Banje, uz Bunisku reku, grupa
nalazi{ta izme|u Ravne Banje i Marovca vezana je,
pre svega, za rudarstvo. Tu su evidentirani: rudna okna
(kat. 196), topioni~arski kompleks (kat. 194, sl. 10),
ve}a koli~ina zgure i fragmenti zape~ene zemlje, vero-
vatno ostaci pe}i (kat. 188), ali i tri lokaliteta na ko-
jima se mo`da prostiralo naselje (kat. 195, 197, 198).

Nalazi se u podno`ju Radana, du` tokova Kameni~-
ke i Sli{anske reke, kao i Svinjari~kog i Cari~inskog
potoka. U geolo{kom pogledu, na istoku i jugoistoku
ulazi u sastav leckog andezitskog masiva, koji se rani-
je zvao sli{anski, a ostali deo pripada Srpsko-make-

donskoj masi, tj. njenom jablani~kom bloku, sa~inje-
nom od kristalastih {kriljaca. Kod Lebana postoji niz
manjih kamenoloma lokalnog zna~aja.95
Ovu celinu ~ine 23 nalazi{ta: Pavlov grob (kat.
49), Petrova gora (kat. 50) i Potresulje (kat. 50a) u
Sli{anu, nepoznato nalazi{te u ataru Orana (kat. 23),
nepoznati lokalitet u Turjanu (kat. 29), Crkvi{te (kat.
20) i nepoznati polo`aj u okolini Mijajlice (kat. 21),
nepoznati lokalitet (kat. 47) i Gradi{te (kat. 48) u Se-
kicolu, Crkvina ili Crkvene livade u Mrve{u (kat. 22),
nepoznati lokalitet (kat. 57) i Imanje Pe{i}a (kat. 58)
u Vrbovcu, nepoznati lokalitet (kat. 51), Desna obala
Svinjari~ke reke (kat. 52) i Gornje gradi{te (kat. 53) u
Svinjarici, nepoznati lokalitet (kat. 54), Cari~in grad
(kat. 55) i Crkva Sv. Ilije (kat. 56) u [tulcu, Jezero ili
Kuli{te u Prekop~elici (kat. 42), Crkvi{te, Drenjak ili
Reka (kat. 31) i Crnovski breg (kat. 32) u Ba~evini,
Stra{ni potok u Bu~umetu (kat. 167) i Crkvica u Do-
njem Bu~umetu (kat. 169). Prema karti rasprostranje-
nosti (karta 5), i ovde se mogu izdvojiti dve grupe.
Na ve}oj nadmorskoj visini (500–700 m), iznad
Svinjari~kog i Cari~inskog potoka sme{ten je lokali-
tet Crkvi{te, Drenjak ili Reka u Ba~evini (kat. 31). Tu
se verovatno nalazilo rimsko naselje koje je, prema
polo`aju, mo`da imalo poljoprivredni karakter. Na
nalazi{tima Pavlov grob (kat. 49, sl. 11) i Potresulje
95 Pe{ut 1976, 28–31.
  


(kat. 50a) u Sli{anu i Crnovski breg u Ba~evini (kat.
32) otkriveni su ostaci ranovizantijskog akvedukta. U
ataru istog sela evidentirani su neodre|eni ostaci arhi-
tekture (kat. 50), dok su na polo`aju Crkvica u Donjem
Bu~umetu (kat. 169) na|ene ranovizantijske opeke.
U ne{to ni`oj zoni, na nadmorskoj visini od 397 m,
nalazi se Cari~in grad (sl. 12). Ka njemu gravitiraju
arheolo{ki lokaliteti u neposrednoj blizini, sme{teni u
zoni od 300 do 500 m nadmorske visine. To su utvr-
|enja u Svinjarici (kat. 53), [tulcu (kat. 56), Prekop-
~elici (kat. 42) i Sekicolu (kat. 48), zatim dve ranovi-
zantijske bazilike, od kojih se jedna nalazi unutar
fortifikacije (kat. 48), a druga u podgra|u, van bede-
ma (kat. 51), vila u Vrbovcu (kat. 57, 58) i ciglarska
pe} (kat. 52) u podno`ju Gradi{ta u Svinjarici, pored
istoimenog potoka. Sa nepoznatog nalazi{ta u okoli-
ni Mijajlice (kat. 21) i iz crkve u Mrve{u (kat. 22) po-
ti~e sekundarno upotrebljena ranovizantijska kamena
plastika koja, na`alost, kao i nalazi iz Sli{ana (kat.
50), Orana (kat. 23), Turjana (kat. 29), Sekicola (kat.
 Cari~in grad – Iustiniana Prima ?
(dokumentacija Centra za razvoj Jablani~kog i P~injskog okruga)

47), [tulca (kat. 54), ne mo`e doprineti preciznijem
utvr|ivanju karaktera ovih lokaliteta.

Arheolo{ki lokaliteti iz ovog kompleksa vezuju se za
oblast severoisto~no i isto~no od Medve|e, zatim za
krajeve ju`no od reke Jablanice, odnosno za njen tok
od Medve|e do Lebana. Ovaj prostor je ome|en Ja-
blanicom na zapadu i severu, [umanskom rekom na
istoku i Klaji}kom, Buvskom i \ulekarskom rekom
na jugu.
Registrovano je 16 arheolo{kih lokaliteta: Crkvi-
na u Crnom Vrhu (kat. 168), Vaskina porta (kat. 207),
Bander ili Rid (kat. 200), Crkvi{te Sv. Jovana (kat.
201), Kaljaja (kat. 202), Nagranjci (kat. 205), Kalja-
ja – Crkvi{te Sv. Pantelejmona (kat. 203), Porta Sto-
janovi}a (kat. 206) i Mitrin potok (kat. 204) u Ruj-
kovcu, Severna padina brda Kaljaje u Radinovcu
  


 Rujkovac, Crkvi{te Sv. Jovana
(foto: Toni ^er{kov)
(kat. 43), U{}e Zabr|skog potoka u Lapa{tici (kat.
179), Pu{kanova crkva u Gornjoj Lapa{tici (kat. 176),
Buckina vodenica (kat. 44), Crkvena livada (kat. 45)
i Mahala Stambolovi (kat. 46) u Rafuni i nepoznati
lokalitet u Poro{tici (kat. 41). Podeljeni su u dve vi-
sinske zone.
U vi{oj zoni, na nadmorskoj visini od 500 do 700
m, nalaze se lokaliteti u Lapa{tici (kat. 179), Gornjoj
Lapa{tici (kat. 176), Rafuni (kat. 44–46) i Poro{tici
(kat. 41). Za pet od njih tip se ne mo`e precizno odre-
diti. Na u{}u Zabr|skog potoka zabele`eni su ostaci
utvr|enja (kat. 179), ali je njegovo postojanje neizve-
sno jer novim rekognosciranjima tragovi fortifikacije
na ovom mestu nisu potvr|eni.
 Rujkovac, Mitrin potok (foto: Toni ^er{kov)

Posebno se izdvaja lokalitet Pu{kanova crkva
(kat. 176) sa ostacima gra|evine zidane od anti~kih
opeka, sa dve odvojene zasvedene prostorije, najvero-
vatnije kripte (sl. 66–68), mada ne treba isklju~iti ni
mogu}nost da se radi o grobnicama. Kako se ne mo-
`e sigurno ustanoviti namena ovog objekta, ubraja se
u lokalitete neodre|enog tipa.
Isto~no odavde, u selu Rafuni ubicirana su tri
neopredeljena lokaliteta (kat. 44–46). Na osnovu slu-
~ajnih nalaza novca, kerami~kih posuda i tegova,
fragmenata tegula i imbreksa, kao i ~injenice da su
sme{tena na uskom prostoru, pretpostavlja se da se tu
nalazilo rimsko, odnosno ranovizantijsko naselje.
Ni`oj zoni, na nadmorskoj visini od 300 do 500 m,
u slivu reke Jablanice i du` manjih potoka, pripadaju
nalazi{ta u ataru Crnog Vrha (kat. 168), Radinovca
(kat. 43) i Rujkovca (kat. 200–207). U ovoj grupi je
jo{ 10 arheolo{kih lokaliteta: utvr|enje na Kaljaji u
Rujkovcu (kat. 202), naselja u ataru Rujkovca (kat.
200, 204, 206, 207), tri bazilike u Rujkovcu (kat. 201,
203, 205) i jedna u ataru Crnog Vrha (kat. 168), i ter-
me u Radinovcu (kat. 43).
Utvr|enje na brdu Kaljaji podignuto je na nad-
morskoj visini od 460 m. U blizini, mo`da u njego-
vom donjem gradu ili podgra|u, nalaze se dve bazi-
like (kat. 203, 205). Jugoisto~no se pru`a kompleks
oko Crkvi{ta Sv. Jovana (kat. 201, sl. 13), a na sever-
noj padini brda otkrivene su terme (kat. 43). Na po-
jedinim lokalitetima zabele`eni su ostaci zidova i
gra|evinskog materijala (kat. 200, 204, 206, 207), {to
pokazuje da su tu mo`da postojala naselja. Nalazi{ta
  


 Me|a, Kuli{te
Bander ili Rid i Vaskina porta (kat. 200, 207), kao i
Mitrin potok (kat. 204, sl. 14) i Porta Stojanovi}a
(kat. 206), su na malim me|usobnim razdaljinama.
Ostaci ve}e gra|evine na lokalitetu Porta Stojanovi}a
u Rujkovcu (kat. 206) verovatno pripadaju komplek-
su koji se vezuje za Crkvi{te Sv. Jovana (kat. 201),
odnosno za ranovizantijsku baziliku.
Jugozapadno od Rujkovca, u ataru Crnog Vrha
nalazi se lokalitet Crkvina (kat. 168), gde je, kako se
pretpostavlja, postojala ranovizantijska bazilika.
^itava zona sa pomenutim nalazi{tima oko Radi-
novca i Rujkovca gravitira ka severu i zapadu, tj. ka
slivu Jablanice, prostoru oko Cari~inog grada i Med-
ve|i, odnosno tokovima Lepa{tice i Gazdarske reke.

Ova mikrocelina obuhvata dolinu [umanske reke i
prostor oko njenog u{}a u Jablanicu. [umanska reka
nastaje na jugu Leskova~ke kotline, spajanjem Kla-
ji}ke i Lipovi~ke reke. Zapadno je kompleks nalazi-
{ta oko Rujkovca i Radinovca, severozapadno grupa
lokaliteta oko Cari~inog grada, na istoku su srednji
tok Jablanice i reka Su{ica, dok se na severoistoku
otvara aluvijalna ravan Leskova~ke kotline.
Registrovano je pet arheolo{kih lokaliteta: Korito
reke Jablanice u Lebanu (kat. 37), Gradi{te u Popovcu
(kat. 40), Usavske vodenice (kat. 35) i Vlajkova utri-
na (kat. 36) u Klaji}u i Ravnjak u Gagincu (kat. 69).

Na Gradi{tu (kat. 40) su zabele`eni ostaci utvr|e-
nja, dok na postojanje naselja u Gagincu (kat. 69)
upu}uju nalazi fragmentovanih opeka, keramike i ve-
likih pitosa. U Klaji}u (kat. 35, 36) su konstatovani
tragovi rudarskog okna i {ljaki{te, a iz Lebana (kat.
37) poti~e slu~ajni nalaz gvozdene alatke, zbog ~ega
se taj polo`aj svrstava u lokalitete neodre|enog tipa.

Lokaliteti su sme{teni u dolinama Puste reke i njenih
levih pritoka, Konjuva~ke reke i Drenova~kog poto-
ka. Tlo ~ine neogeni sedimenti, koji ispunjavaju le-
skova~ku potolinu, i to dve serije: glinovito-peskovi-
ti i {ljunkovito-peskoviti. Prva serija le`i ispod
druge, u dnu padina blago zaobljenih grebena, koji se
prostiru kroz Leskova~ko polje. Sastoji se od alevri-
ta, peskovito-glinovitih alevrita i alevritskih peskova.
Druga serija se javlja u vi{im delovima i predstavlje-
na je peskovitim {ljunkovima, {ljunkovitim peskovi-
ma i alevritskim peskovima. Kvartarne tvorevine su
veoma zastupljene u Leskova~kom polju, pa se osim
aluvijalnih i proluvijalnih tvorevina javljaju i gomila-
nja brdskih padina u vidu deluvijalnih i proluvijalnih
naslaga.96
96 \or|evi} 1996, 58, 59.
  


U ovom podru~ju je registrovano 25 arheolo{kih
lokaliteta: nepoznati lokalitet u Re~ici (kat. 24), Di-
rektorovo (kat. 1) i Seli{te (kat. 2) u Bojniku, Jugo-
isto~no od sela (kat. 17), Marjanovo jezero ili Vrta~e
(kat. 18) i U blizini {kole (kat. 19) u Lapotincu, Kru-
{kar u ]ukovcu (kat. 3), Seli{te u Kacaba}u (kat. 15),
nepoznati lokalitet (kat. 25), ]opino lojze (kat. 26),
Jergovan (kat. 27) i Karauli{te (kat. 28) u Stubli, ne-
poznati lokalitet u Kosan~i}u (kat. 16), Crkvi{te ili
Dunj~iki (kat. 10) i Kale ili Grgec (kat. 11) u Gor-
njem Brijanju, nepoznati lokalitet (kat. 115), Gradi-
{te (kat. 116), Kuli{te (kat. 117, sl. 15), Manastiri{te
(kat. 118) i Potok (kat. 119) u Me|i, Strana u Dra-
{kovcu (kat. 68), [iljegarnik u Kutle{u (kat. 96), Be-
lije (kat. 138) i Ogra|e (kat. 139) u Podrimcu i Pod
nasip u Kara|or|evcu (kat. 94). Na osnovu polo`aja,
mogu se podeliti u dve grupe.
Prva grupa se nalazi u srednjem toku Puste reke,
na nadmorskoj visini do 400 m (karta 5). ^ine je tri
lokaliteta, dva u Bojniku (kat. 1, 2) i jedan u ataru
Re~ice (kat. 24). Ostaci kastela koje F. Kanic pomi-
nje kod Bojnika (kat. 2) kasnije nisu potvr|eni, pa se
mo`e pretpostaviti da je mislio na neko drugo utvr|e-
nje u blizini.
U donjem toku Puste reke, severoisto~no od Boj-
nika, je druga grupa lokaliteta, odnosno pet utvr|enja
(kat. 11, 17, 96, 116, 117) na uzvi{icama iznad reke,
od kojih se, nalazima ranovizantijskih folisa i polufo-
lisa, mo`e datovati jedino fortifikacija u Gornjem
Brijanju (kat. 11). U ostalim utvr|enjima konstatova-
ni su samo ostaci gra|evinskog {uta, opeka i kame-
nja. Ovoj skupini pripada i vila (?) u selu Podrimcu
(kat. 138, 139), sme{tena u pojasu izme|u 350 i 400
m nadmorske visine, kao i Kru{kar u ]ukovcu (kat.
3), odakle poti~u kerami~ke vodovodne cevi. One su
nala`ene i na lokalitetu Seli{te u Kacaba}u (kat. 15)
i na {irem prostoru u dolini Puste reke, ali se zbog ne-
dovoljne istra`enosti ne mogu datovati. Me|utim, lo-
kaliteti iz ove celine uglavnom su tipolo{ki neopre-
deljeni i poznati jedino zahvaljuju}i slu~ajnim
nalazima (kat. 16, 18, 19, 25–28, 68, 115, 118, 119).
Njihov polo`aj upu}uje na zemljoradni~ka naselja,
ali se za sada ne mogu doneti precizniji zaklju~ci.
Ovoj grupi je uslovno priklju~eno i nalazi{te u
selu Re~ici (kat. 24), na trome|i pobr|a Radana, kom-
pleksa oko Cari~inog grada i doline Puste reke, na
300 do 400 m nadmorske visine, sa koga poti~e pri-
merak novca Justina I.


Osim donjeg toka Jablanice, ova celina obuhvata pro-
stor oko njenog u{}a u Ju`nu Moravu. Od Lebana,
Jablanica kroz Leskova~ku kotlinu te~e {irokom i
plitkom dolinom, ima mali pad i mnoge meandre. U
geolo{kom pogledu, sliv Jablanice le`i u sredi{njem
delu Srpsko-makedonske mase, koja se prostire iz-
me|u Tupalske dislokacije i zone Vrvi kobile i kao
centralni oblik ima oranski antiklinorijum. Tlo je
uglavnom izgra|eno od kristalastih {kriljaca i grani-
toida. [kriljci pripadaju donjem kompleksu Srpsko-
makedonske mase, seriji bez mermera.97
Na ovom prostoru registrovano je devet arheolo-
{kih lokaliteta: nepoznati lokalitet (kat. 107) i Kuli{te
(kat. 108) u Lipovici, Imanje @ivkovi}a (kat. 135),
Ov~arnik (kat. 136) i Seli{te (kat. 137) u Pe~enjevcu,
Crkvi{te u Ka{tavaru (kat. 95), Gradi{te u Priboju (kat.
140), Seli{te (kat. 161) i Seosko groblje (kat. 162) u
Zalu`nju.
Sme{teni su na kotama do 300 m nadmorske visi-
ne. U blizini u{}a Jablanice, u ataru sela Pe~enjevca
(kat. 135–137) grupisana su tri lokaliteta protuma~e-
na kao naselja. Jo{ jedan lokalitet (kat. 161) je identi-
fikovan kao naselje, i to na osnovu ostataka gra|evin-
skog i raznovrsnog pokretnog arheolo{kog materijala.
Ovoj celini pripadaju i dva utvr|enja, jedno u ata-
ru Lipovice (kat. 108), dok se drugo vezuje za topo-
nim Gradi{te u Priboju (kat. 140), kao i ranovizantij-
ska bazilika ~iji su ostaci konstatovani na lokalitetu
Crkvi{te u Ka{tavaru (kat. 95). Treba dodati i dva na-
lazi{ta neodre|enog tipa. To su nepoznati lokalitet u
ataru Lipovice, sa koga poti~e tremisis cara Justinija-
na I (kat. 107.1), i polo`aj Seosko groblje u Zalu`nju
(kat. 162), ubiciran na osnovu rimskih opeka sekun-
darno upotrebljenih za konstrukcije grobova na dana-
{njem seoskom groblju.

Na {irem prostoru srednjeg toka Jablanice zabele`ena
su samo ~etiri rimska, odnosno ranovizantijska loka-
liteta, mo`da zbog buji~avog karaktera reke i ~estih
97 \or|evi} 1996, 57.
  


 Leskovac, Hisar
plavljenja obradivih povr{ina u pro{losti, ali i zbog
izostanka rekognosciranja ove oblasti. Treba ipak
pretpostaviti postojanje manjih i ve}ih poljoprivred-
nih dobara, ~ijim je proizvodima mo`da snabdevan
veliki urbani centar Nais, prema kome su geografski
i privredno gravitirala i sa kojim su verovatno bila i
administrativno povezana.
Ovu celinu ~ine ~etiri lokaliteta: Smr~je u Donjem
Vranovcu (kat. 34), Seli{te u Bo{njacu (kat. 33), Cr-
kvi{te (kat. 38) i Seli{te (kat. 39) u Pertatu. Izuzev
Smr~ja (kat. 34), sme{teni su na levoj obali Jablanice,
na nadmorskoj visini do 300 m. To su nalazi{ta neo-
dre|enog tipa, sa kojih poti~u samo ostaci gra|evin-
skog {uta u vidu kamena, fragmentovanih opeka (kat.
34, 39) i tegula (kat. 38), kao i stope dva stuba (kat.
33), {to onemogu}ava njihovo preciznije tipolo{ko
odre|enje.

Dolina reke Veternice pripada jezgru Srpsko-makedon-
ske mase, odnosno dislokacionom pojasu Veternice.
Neogeni sedimenti javljaju se u vidu glinovito-pesko-
vite serije, na dnu leskova~kog visa sa Hisarom, i kao
{ljunkovito-peskovita serija, u njegovim vi{im delo-
vima. Prva serija je zastupljena i na dnu padine Pu-
storudarske ~uke, a druga izgra|uje njene vi{e delo-

ve, kao i terene oko sela Miro{evca. Osobenost ovog
prostora je ve}a koli~ina {ljunkova heterogenog sa-
stava kod sela Rudara, sa neznatnim sadr`ajem gline
i peskova sive boje.98 Kvartarne tvorevine su najve-
}im delom akumulirane radom Jablanice i Veternice.
Grebene nastale njihovim usecanjem kroz centralnu
jezersku povr{, na padinama karakteri{u deluvijalne
naslage gotovo pra{inskog sastava. Ve}a masa aluvi-
jalnih tvorevina zastupljena je uz tokove Jablanice i
Veternice, i javlja se u tri facije: re~na korita, povod-
nje i mrtvaje.99
Ovoj celini pripadaju 24 lokaliteta: Sastanci u
Bobi{tu (kat. 62), Crkva Sv. Ilije (kat. 97), Hisar (kat.
98), Hisarski kanal (kat. 99), Mala Dubo~ica (kat.
100), Okolina Leskovca (kat. 101), Podrum (kat. 102),
Podvorce (kat. 103), Ulica industrijska br. 15 (kat.
104), Ulica Veselina Masle{e br. 36 (kat. 105) i Vino-
grad Gorge (kat. 106) u Leskovcu, Dolina u [i{incu
(kat. 151), Crkva Sv. Petke ili Rudarska crkva (kat.
145) i Rudarska ~uka (kat. 146) u Rudaru, Latinska
crkva u Velikom Trnjanu (kat. 157), Crkvi{te u Rado-
njici (kat. 141), nepoznati lokalitet u Strojkovcu (kat.
148), nepoznati lokalitet u Bunu{kom ^ifluku (kat.
98 \or|evi} 1996, 59, 66.
99 \or|evi} 1996, 60.
  


64), Okolina Miro{evca (kat. 120), Seli{te–Sala~ina
(kat. 121) i Seli{te I (kat. 122) u Miro{evcu, Manasti-
ri{te ili Brzansko crkvi{te u Brzi (kat. 63), nepoznati
polo`aj u Barju (kat. 60) i Desna obala Veternice u
Crcavcu (kat. 65).
Njihova ve}a koncentracija zabele`ena je u Le-
skovcu i njegovoj okolini (kat. 97–106, karta 5). Izu-
zev utvr|enja na Hisaru (kat. 98, sl. 16) i lokaliteta
Mala Dubo~ica (kat. 100), koji je na osnovu nalaza
dve nedovr{ene statue (kat. 100.1, 2) protuma~en kao
radionica, ne mogu bli`e da se odrede. Treba ista}i da
sa nepoznatih lokacija iz okoline Leskovca poti~e veli-
ki broj slu~ajnih nalaza novca careva od Gracijana do
Justinijana I (kat. 101.4–10), kao i tri imitacije folisa
Konstantina II (kat. 101.1–3). Vrlo je verovatno da su
u pitanju nalazi sa {ireg prostora Leskova~ke kotline.
Ve}ina nalazi{ta je sme{tena na manjim nadmor-
skim visinama, do pribli`no 300 m, osim Barja (kat.
60) i Crcavca (kat. 65), koji le`e na vi{im kotama.
Rimsko naselje mo`e se pretpostaviti u Bobi{tu,
na lokalitetu Sastanci (kat. 62), kao i na polo`ajima
 Zbe`i{te, Skobalji} grad

Seli{te–Sala~ina (kat. 121) i Seli{te I (kat. 122) u Mi-
ro{evcu.
S druge strane, u seoskim crkvama u Rudaru
(kat. 145) i Velikom Trnjanu (kat. 157) na|ena je ra-
novizantijska kamena plastika u sekundarnoj upotre-
bi. Ovi lokaliteti, me|utim, kao i polo`aj u Crcavcu,
na desnoj obali Veternice (kat. 65), i nepoznata nala-
zi{ta u ataru Bunu{kog ^ifluka (kat. 64) i Strojkovca
(kat. 148), sa koga poti~u 34 primerka rimskog nov-
ca, zbog neistra`enosti i nedostatka podataka jo{
uvek nisu opredeljeni. Neodre|enog tipa je i lokalitet
Manastiri{te ili Brzansko crkvi{te (kat. 63) u Brzi,
gde je na prostoru od oko 55 x 50 m uo~ena velika
povr{ina sa fragmentovanim opekama i kamenjem,
kao i masivni zid od opeka vezanih malterom.

^ine ga severne i isto~ne padine ili, preciznije, rub
planine Kukavice, kao i prostor u dolinama Veterni-
  
 


ce, Vu~janske reke i Ju`ne Morave. Planina Kukavi-

ca predstavlja deo ju`nog oboda Leskova~ke kotline.
Srpsko-makedonska masa se po {irini mo`e podeliti
na jablani~ki blok, dislokacioni pojas Veternice i do-
mu Vlajne, a pobr|e Kukavice geolo{ki se vezuje za
poslednju navedenu zonu, koja gradi isto~ni obod jez-
gra ove mase. Kristalasti {kriljci koji ~ine domu Vlaj-
ne sastoje se prete`no od sitnozrnih biotitskih gnajso-
va, leptinslita, amfibolskih stena i biotit-amfibolskih
gnajsova.100 Na severnim padinama Kukavice zabe-
le`ene su pegmatitske `ice i so~iva, koji su nosioci
korisnih feldspata. Naj~e{}e se javljaju u biotitskim
gnajsovima, a re|e u okcastim i okcasto-amigdaloid-
nim migmatitima. Od kvartarnih tvorevina prisutne
su deluvijalne naslage koje sadr`e krupnije komade
stena (od Vu~ja prema ^ukljeniku i, ne{to manje,
prema Tulovu).101
Na ovom prostoru nalazi se {est lokaliteta: Kopri-
va (kat. 163), Skobalji} grad (kat. 164) i Vlaj~ina nji-
va (kat. 165) u Zbe`i{tu, nepoznato nalazi{te u Vu~ju
(kat. 158), Seli{te u Nakrivnju (kat. 123) i nepoznati
lokalitet u okolini Pade`a (kat. 134). Prema polo`aju
se mogu podeliti u dve visinske zone (karta 5).
U vi{oj zoni, na nadmorskoj visini od 700 do
1.000 m, nalaze se dva utvr|enja: na lokalitetu Kopri-  Mala Kopa{nica, Kamenitica
va u Zbe`i{tu (kat. 163) i kod sela Pade`a (kat. 134).
Kula-osmatra~nica na Koprivi podignuta je na 764 m
nadmorske visine, na zna~ajnom strate{kom polo`aju. 
Pretpostavlja se da je {titila put koji je dolinom Gor-
nje Veternice vodio ka Vranju. Drugo utvr|enje, ju- Nalazi se na rubu Leskova~ke kotline, gde se kompo-
gozapadno od Pade`a, iznad Vojini}ke reke, na osno- zitna dolina Ju`ne Morave menja i prelazi iz kotline
vu polo`aja je tako|e moglo imati funkciju za{tite ili u klisuru. Lokaliteti le`e nedaleko od njenog toka i
je slu`ilo kao pribe`i{te u nemirnim vremenima. oko u{}a njene leve pritoke, Kopa{ni~ke, odnosno
U ni`oj zoni, na oko 300 do 700 m nadmorske vi- Slatinske reke. U geolo{kom smislu, osobenost ove
sine, nalaze se tri lokaliteta, odnosno jedno utvr|enje oblasti predstavljaju vulkanske tvorevine, odnosno `i-
(kat. 164) i dva naselja (kat. 123, 165). ce eruptivnih stena na prostoru oko Kopa{nice.102
Utvr|enje Skobalji} grad (kat. 164) je podignuto U ovoj regiji evidentirano je 18 arheolo{kih nala-
na 550 m nadmorske visine, iznad kanjona Vu~janske zi{ta: Donji drum ili Mutina (kat. 109) i Leva obala
reke, na izvanrednom strate{kom polo`aju (sl. 17). Tulovske reke (kat. 110) u Maloj Grabovnici, nepo-
Verovatno je imalo odbrambenu funkciju i mo`da je znati lokalitet (kat. 153), Crkvi{te (kat. 154), Gradi{te
{titilo put koji je, preko Kukavice, izlazio na podru~- (kat. 155) i Moravi{te (kat. 156) u Velikoj Grabovni-
je dana{njeg Vranja. Ne treba, me|utim, isklju~iti ni ci, Bostani{te (kat. 159) i Pod jablanom (kat. 160) u
mogu}nost da je slu`ilo kao pribe`i{te.
Naselje se mo`e pretpostaviti u selu Nakrivnju,
na lokalitetu Seli{te (kat. 123), i u Zbe`i{tu, na polo-
`aju Vlaj~ina njiva (kat. 165). 100 \or|evi} 1996, 57.
Lokaliteti na pobr|u gravitiraju ka severoistoku i 101 \or|evi} 1996, 59, 65.
okrenuti su prema dolini Veternice. 102 Petkovi} 1932, 42, 59.
  


Zagu`anu, Beli Breg (kat. 110a), Crkvi{te–Branik
(kat. 111), Kamenitica (kat. 112), Lug (kat. 113), Mo-
ravi{te (kat. 113a), Pazari{te (kat. 113b) i @irova pa-
dina (kat. 114) u Maloj Kopa{nici, Dvorinje ili Dvo-
ri{te (kat. 125) i Mitrov grob (kat. 126) u Oraovici i
Slani{te ili Tursko groblje u Tulovu (kat. 152).
Veoma je zna~ajan lokalitet Kamenitica u Maloj
Kopa{nici (kat. 112, sl. 18), sa naseljem i nekropolom
iz 2–4. veka, ~ija su istra`ivanja ukazala na va`nu ulo-
gu ovog prostora tokom ranog perioda romanizacije i
omogu}ila izu~avanje `ivota autohtonog stanovni{tva.
To je ujedno i usamljen primer ispitanog naselja i ne-
kropole u Leskova~koj kotlini, koji su se protezali i
na drugim lokalitetima u Maloj Kopa{nici (Beli Breg,
kat. 110a, Crkvi{te–Branik, kat. 111, Lug, kat. 113,
Moravi{te, kat. 113a, i Pazari{te, kat. 113b). Osim to-
ga, na lokalitetu @irova padina (kat. 114), nedaleko
odavde, otkriven je vodovod od kerami~kih cevi.
Naselja se mogu pretpostaviti u Zagu`anu, na po-
lo`aju Pod jablanom (kat. 160), i u Maloj Grabovni-
ci, na lokalitetima Donji drum ili Mutina (kat. 109) i
Leva obala Tulovske reke (kat. 110). Grobovi tipa
Mala Kopa{nica – Sase IV i V otkriveni su i u Veli-
koj Grabovnici (kat. 153).
Ostali lokaliteti se ne mogu tipolo{ki opredeliti. To
su Bostani{te u Zagu`anu (kat. 159), Crkvi{te (kat. 154),
Gradi{te (kat. 155) i Moravi{te (kat. 156) u Velikoj Gra-
bovnici, Lug u Maloj Kopa{nici (kat. 113), Dvorinje
ili Dvori{te (kat. 125) i Mitrov grob (kat. 126) u Ora-
ovici i Slani{te ili Tursko groblje u Tulovu (kat. 152).

Ova mikrocelina obuhvata deo toka Ju`ne Morave,
odnosno lokalitete sme{tene na njenoj desnoj obali.
Re~ je o nizijskom delu Kotline u ju`nom Pomoravlju,
koji se u geolo{kom smislu sastoji od aluvijalnih i
neogenih sedimenata, sa~injenih od peskova, {ljun-
kova, glina i laporaca.103
Tu je registrovano 12 arheolo{kih lokaliteta: nepo-
znati lokalitet u Grdanici (kat. 84), Crkvi{te (kat. 142),
Gluva padina (kat. 143) i Seli{te (kat. 144) u Razgoj-
ni, Gradac u Zloku}anu (kat. 166), nepoznati lokali-
tet (kat. 81), Dvori{te Milorada Trajkovi}a (kat. 82) i
Seli{te (kat. 83) u Grajevcu, Seli{te (kat. 92) i [irine
(kat. 93) u Jela{nici, Prkljivka–Seli{te (kat. 74) i Ro-
sulje ili Cigansko groblje (kat. 75) u Gornjoj Slatini.

Izdvajaju se dve grupe nalazi{ta: jedna, sa ve}om
koncentracijom na severu, oko u{}a Jablanice u Ju-
`nu Moravu, i druga, na jugu, oko u{}a Veternice
(karta 5). Sme{tene su u dolini, na nadmorskoj visini
do 300 metara.
Prvoj grupi pripadaju ~etiri nalazi{ta: nepoznati
lokalitet u Grdanici (kat. 84), Crkvi{te (kat. 142), Glu-
va padina (kat. 143) i Seli{te (kat. 144) u Razgojni, a
drugoj osam: Gradac u Zloku}anu (kat. 166), nepo-
znati lokalitet (kat. 81), Dvori{te Milorada Trajkovi-
}a (kat. 82) i Seli{te (kat. 83) u Grajevcu, Seli{te (kat.
92) i [irine (kat. 93) u Jela{nici, Prkljivka–Seli{te
(kat. 74) i Rosulje ili Cigansko groblje (kat. 75) u
Gornjoj Slatini.
^itav ovaj prostor uz reku odlikuje ve}a koncen-
tracija lokaliteta za koje se pretpostavlja da su imali
funkciju naselja: u Razgojni (kat. 142–144), Grajevcu
(kat. 81–83) i Jela{nici (kat. 92, 93). U selu Grajevcu
su poznata dva nalazi{ta ovog tipa, jedno pored drugog,
pa se naslu}uje da je re~ o jednom ve}em rimskom
naselju. Isti slu~aj zabele`en je i u ataru Jela{nice.
U obe grupe postoje i nalazi{ta neodre|enog tipa.
To su nepoznati lokaliteti u ataru sela Grdanice (kat.
84), dva u Gornjoj Slatini, koja su mo`da imala karak-
ter naselja (kat. 74, 75). Severozapadno od ovog kom-
pleksa nalazi se utvr|enje u Zloku}anu (kat. 166), gde
je potvr|en zna~ajan praistorijski horizont, ali i trago-
vi iz rimskog perioda. Polo`aj ove fortifikacije pokazu-
je da je verovatno {titila neku anti~ku saobra}ajnicu.

 
Obuhvata pobr|a i padine ^emernika i Ostrozuba, kao
i slivove Kozara~ke i Rupske reke i Ju`ne Morave.
Ova oblast ~ini jugozapadni i zapadni obod Leskova~-
ke kotline. U geolo{kom pogledu, predstavlja deo Srp-
sko-makedonske mase, a najstarije stene su kristala-
sti {kriljci, koji izgra|uju i najve}i deo ovog terena. U
pojasu {irokom nekoliko kilometara uz pluton Vlaj-
ne, stene vlasinskog kompleksa su preobra`ene do
amfibolitske facije.104
103 Kosti} 1969, 197, 198.
104 \or|evi} 1996, 61, 62.
  


 Samarnica, Gradi{te – Visoki Mori~
Na ovom prostoru zabele`eno je 11 lokaliteta:
Kale (kat. 85), Njiva Bosiljke Ran~i} (kat. 86) i Por-
ta crkve Ro|enja Sv. Jovana Krstitelja (kat. 87) u Grde-
lici, Gradac u Gradi{tu (kat. 228), Gradi{te – Visoki
Mori~ u Samarnici (kat. 238), nepoznati lokalitet u
ataru Ostrca (kat. 237), Cajin breg u Gornjoj Lopu-
{nji (kat. 226), Okolina Bistrice (kat. 61), Leskova
padina u Novom Selu (kat. 124), Ornice ili Orni~je u
Sejanici (kat. 147) i nepoznati lokalitet u ataru Dedi-
ne Bare (kat. 67).
Sme{teni su u ~etiri visinske zone (karta 5). Naj-
vi{oj pripadaju dva nalazi{ta neodre|enog tipa, na
kotama izme|u 1.000 i 1.500 m. To su Cajin breg u
Gornjoj Lopu{nji (kat. 226) i nepoznati lokalitet iz-
me|u sela Bistrice i Orlovice (kat. 61).
U drugoj grupi su nalazi{ta pozicionirana na nad-
morskoj visini od oko 700 do 1.000 m. To su dva
utvr|enja (kat. 124, 238) i jedan neopredeljeni loka-
litet (kat. 237).
Severnije od njih je utvr|enje na polo`aju Gradi-
{te – Visoki Mori~ u Samarnici (kat. 238). Nalazi se
na 868 m nadmorske visine, na strate{ki dominantnom
mestu (sl. 19). O njegovoj funkciji za sada se, me|u-
tim, ne mogu izneti precizni zaklju~ci. Mo`da je {ti-
tilo put ili je slu`ilo kao pribe`i{te, ali ne treba isklju-

~iti ni mogu}nost za{tite rudarskih revira. Drugo
utvr|enje u ovoj visinskoj zoni potvr|eno je na loka-
litetu Leskova padina u Novom Selu (kat. 124). Nje-
gov polo`aj ukazuje da je verovatno {titilo rudnike
kod Ruplja. Treba pomenuti i Ostrc (kat. 237), loka-
litet na sli~nom polo`aju kao i utvr|enja u Novom
Selu i Samarnici (kat. 124, 238). Njegova precizna
lokacija nije poznata, ali bi se mogao povezati sa
Gradi{tem nedaleko od Ostrca. Zbog nedostatka po-
dataka, lokalitet je svrstan u neopredeljene, premda
se mo`e pretpostaviti da je re~ o utvr|enju koje je, sa
fortifikacijama na Leskovoj padini (kat. 124) i Viso-
kom Mori~u (kat. 238), imalo zna~ajnu ulogu u za{ti-
ti obli`njih rudnika.
Tre}u grupu ~ine lokaliteti na manjoj nadmorskoj
visini, pribli`no od 500 do 700 m. ^ine je dva utvr-
|enja (kat. 67, 228) i jedan neopredeljeni lokalitet
(kat. 147). Utvr|enje kod Dedine Bare (kat. 67) nalazi
se na ogranku ^emernika, iznad polo`aja Kale i Crkve
Ro|enja Sv. Jovana Krstitelja u Grdelici. Severoisto-
~no od njega, na desnoj obali Rupske reke je utvr|enje
na lokalitetu Gradac u selu Gradi{tu (kat. 228). Me-
|utim, o funkciji ovih fortifikacija za sada se ne mo`e
ni{ta detaljnije re}i. Na osnovu karte rasprostranjeno-
sti arheolo{kih lokaliteta, mo`e se pretpostaviti anti~ka
  


komunikacija koja je preko Babi~ke gore, Vlasotin-
ca, du` Kozara~ke reke, zatim Grdeli~kom klisurom
vodila na jug. Na`alost, usled nedostatka podataka i
nedovoljne istra`enosti, to ne mo`e da se potvrdi. Ovoj
visinskoj zoni pripada i lokalitet Ornice ili Orni~je u
selu Sejanici (kat. 147), koji je tipolo{ki neopredeljen,
a sa koga poti~u dva nalaza, novac Antonina Pija (kat.
147.1) i votivna ara posve}ena Jupiteru (kat. 147.2).
Nekropola i naselje u Maloj Kopa{nici (kat. 110b,
111, 112, 113a, 113b), utvr|enje u Grdelici (kat. 85)
i lokalitet Ornice u Sejanici (kat. 147) svakako ukazu-
ju na zna~aj ove oblasti u prvim vekovima Rimskog
carstva, ali mogu dati i va`ne podatke o procesu i ste-
penu romanizacije. Da bi se do{lo do preciznih zak-
lju~aka, neophodna su detaljnija sonda`na i sistemat-
ska istra`ivanja ovih lokaliteta, kao i {ireg prostora.
U ~etvrtu grupu mogu se uvrstiti nalazi{ta sme-
{tena na 300 do 500 m nadmorske visine (kat. 85, 86,
87). Me|u njima treba ista}i dominantan polo`aj
utvr|enja na lokalitetu Kale u Grdelici (kat. 85).
Sme{teno je na brdu iznad u{}a Kozara~ke reke u Ju-
`nu Moravu. Svakako je imalo funkciju za{tite glav-
ne saobra}ajnice, odnosno njene deonice Naissus–
Scupi, koja je, kako se pretpostavlja, i{la preko Grde-
li~ke klisure. Sonda`nim istra`ivanjima potvr|en je
rimski horizont iz 2–4. veka, {to ukazuje na to da je
utvr|enje bilo istovremeno sa kompleksom lokaliteta
oko Male Kopa{nice, udaljenom 2 km ka severoza-
padu. Osim toga, na njivi Bosiljke Ran~i} (kat. 86)
evidentirani su temelji gra|evine od kamena, nala`e-
na je rimska opeka, kao i rimski novac, dok iz Porte
crkve Ro|enja Sv. Jovana Krstitelja u Grdelici (kat.
87), na levoj strani Kozara~ke reke, nedaleko od nje-
nog u{}a u Ju`nu Moravu, poti~e bronzani pe~at ko-
ji je na|en slu~ajno pored temelja crkve, pa ne mo`e
doprineti preciznom odre|ivanju tipa ovog lokaliteta.
Treba nazna~iti da je ve}i broj arheolo{kih nalazi-
{ta iz ovog kompleksa sme{ten na visokim bregovi-
ma iznad Kozara~ke, odnosno Rupske reke, sa njiho-
ve desne strane, i da raspored utvr|enja prati njihove
tokove.

 
U geolo{kom pogledu, predeo oko donjeg toka reke
Vlasine predstavlja isto~ni deo Srpsko-makedonske

mase. Kao i na prostoru oko Male Kopa{nice, kod
Konopnice se javljaju vulkanske tvorevine u vidu `i-
ca eruptivnih stena.105
Ovde je registrovano 13 arheolo{kih lokaliteta:
nepoznati lokalitet (kat. 229), Golema njiva ili Latin-
ska crkva (kat. 230), Gradac (kat. 231), Latinsko (Ci-
gansko) groblje ili Ciganski ~ukar (kat. 232), Severo-
isto~no od Trapa (kat. 233), Trap (kat. 234) i Tr{evine
(kat. 235) u Konopnici, Njiva Slavka Mand`i}a u Ba-
tulovcu (kat. 220), Latinsko groblje (kat. 241) i Pla-
vi{te (kat. 242) u [i{avi, ]eramid`inica u Vlasotincu
(kat. 243), Begova livada (kat. 221) i Bresje (kat.
222) u Boljaru.
Sme{teni su na desnoj obali Vlasine, osim lokali-
teta na njivi Slavka Mand`i}a u selu Batulovcu (kat.
220). Njihova ve}a koncentracija zabele`ena je u ata-
ru Konopnice. Re~ je o utvr|enju (kat. 231), osma-
tra~nici (kat. 232), dva naselja (kat. 234, 235), zatim
lokalnom vodovodu severoisto~no od Trapa (kat. 233),
kao i o jednom lokalitetu neodre|enog tipa (kat. 230).
Utvr|enje na lokalitetu Gradac u Konopnici (kat. 231)
obiluje arheolo{kim materijalom u vidu kerami~kih
lampi i posuda. Njegova uloga mo`da je bila odbram-
bena. Pretpostavlja se da je u nemirnim vremenima
imalo i funkciju pribe`i{ta ili je {titilo neku rimsku
komunikaciju u blizini. U donjem toku Vlasine, u se-
lu [i{avi, zabele`eno je jo{ jedno naselje (kat. 242),
kao i nekropola (kat. 241).
Iznad samog u{}a Boljarske reke u Vlasinu ubi-
ciran je lokalitet Begova livada (kat. 221), koji se jedi-
no na osnovu polo`aja i horizonta sa anti~kom kera-
mikom mo`e protuma~iti kao naselje. Me|utim, kao
i Bresje (kat. 222), tako|e u Boljaru, i dalje je tipolo-
{ki neopredeljen.
Iz Vlasotinca, sa lokaliteta ]eramid`inica (kat.
243), poti~u bogati nalazi iz grobova. Tu su, na seve-
roisto~noj strani Vlasotinca, na putu prema [i{avi,
slu~ajno otkrivena tri rimska groba, koja su pomenu-
tim materijalom datovana u kraj 3. – po~etak 4. veka.
Treba ista}i da to nisu jedini grobovi poznati sa ovog
prostora. Naime, na lokalitetu Latinsko groblje u [i-
{avi (kat. 241) nala`eni su ozidani rimski grobovi,
dok iz Konopnice (kat. 229) poti~e de~ji sarkofag,
bez preciznijih podataka o mestu nalaza.
105 Petkovi} 1932, 42, 59.
  


 Ja{unja, Crkva Sv. Jovana Krstitelja (dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu)
 Gornja Loko{nica, Gradi{te

Nalazi se na severoisto~nom obodu Leskova~ke ko-
tline. Gravitira ka zapadu i jugozapadu, odnosno ka
slivovima Ju`ne Morave i Vlasine. Lokaliteti le`e u
pobr|ima i na padinama Babi~ke gore i Kru{evice,
koje ~ine jedinstven planinski masiv, ograni~en rase-
dima prema Berbe{koj, Zaplanjskoj i Leskova~koj
kotlini. U geolo{kom pogledu, teren je sastavljen
uglavnom od prekambrijskih zelenih {kriljaca.
Ovako definisana, celina sadr`i 28 arheolo{kih
lokaliteta (karta 5): \orgov rid u Babi~kom (kat. 59),
Gradi{te u Gornjoj Loko{nici (kat. 73), Piramida u
Crkovnici (kat. 66), Gradi{te (kat. 70), Imanje Du{a-
na Miti}a (kat. 71) i Le{je (kat. 72) u Golemoj Njivi,
nepoznati lokalitet (kat. 90) i Ja{unjski manastiri –
Sv. Jovan Krstitelj (kat. 91) u Ja{unji, Sastanci (kat.
88) i Staro lojze (kat. 89) u Jarsenovu, ^ukar (kat.
149) i Talambas (kat. 150) u Stupnici, nepoznati lo-
kalitet (kat. 127), Gornje Crni~e (kat. 128), Kaldrme
(kat. 129), Lusarije (kat. 130), Padina (kat. 131), Ru-
dinje ili Sasi (kat. 132) i Seli{te (kat. 133) u Ora{cu,
Gradac ili Gradi{te (kat. 76), Gradin~e ili Kovnica
(kat. 77), Latinska vodenica (kat. 78), Musin grob
(kat. 79) i Skrvena (kat. 80) u Grada{nici, Crkvi{te ili
Latinska crkva u Lipovici (kat. 236), Gradac ili Rsa
(kat. 223) i Seli{te (kat. 224) u Crnoj Bari i nepozna-
ti lokalitet u Skrape`u (kat. 239).
Prema visinskim zonama, mogu se izdvojiti tri
grupe nalazi{ta. Iznad 700 m nalazi se samo utvr|e-

nje na polo`aju Gradi{te u Golemoj Njivi (kat. 70).
Druga grupa je sme{tena u zoni izme|u 500 i 700 m
nadmorske visine (kat. 66, 91, 149, 150, 223, 224,
236), a tre}u ~ini ve}i broj lokaliteta u ni`em visin-
skom pojasu, na kotama od 300 do 500 m (kat. 59,
73, 76–80, 88–90, 127–133, 239).
Utvr|enje u Golemoj Njivi (kat. 70) je od crkve
Vavedenja Sv. Bogorodice udaljeno pribli`no 500 m
ka istoku. Severno i severoisto~no od njega konstato-
van je „rimski put“, kako se nazivaju ostaci starog pu-
ta od nabijenog kamena. Svakako se mo`e pretposta-
viti da je ovde postojala anti~ka komunikacija koja je
preko Babi~ke gore, pobr|ima Kru{evice, Ostrozuba
i ^emernika, vodila do Grdelice i dalje na jug, Grde-
li~kom klisurom do Vranja. Stoga je utvr|enje u Go-
lemoj Njivi mo`da imalo funkciju njene za{tite. Za
dva lokaliteta u Golemoj Njivi, budu}i da nedostaju
precizniji podaci o njihovom polo`aju, ne mo`e se
ustanoviti kojoj visinskoj zoni pripadaju (kat. 71, 72).
Drugu grupu ~ine lokaliteti u ataru Crkovnice,
Ja{unje, Stupnice, Lipovice i Crne Bare. Na polo`aju
Piramida u Crkovnici (kat. 66) otkriveni su ostaci an-
ti~ke pe}i za topljenje gvo`|a i komadi zgure, {to
svakako upu}uje na metalur{ku aktivnost. Jugoisto~-
no, na ^ukaru u Stupnici (kat. 149), na 575 m nad-
morske visine, ubicirano je utvr|enje, a zabele`ena je
i velika koli~ina zgure. Prema re~ima me{tana, ve}a
koncentracija ovog materijala uo~ena je i pored Stup-
ni~ke reke, na mestu koje se naziva Rimska fabrika.
Na osnovu nalaza zgure mo`e se pretpostaviti da je
  


utvr|enje svakako bilo u direktnoj vezi sa rudar-
stvom. Ovoj grupi pripada i utvr|enje na lokalitetu
Gradac ili Rsa u Crnoj Bari (kat. 223), koje zauzima
dominantan polo`aj, ali se zbog neistra`enosti pro-
stora ne mo`e odrediti njegova funkcija. U Crnoj Ba-
ri je registrovan i lokalitet Seli{te (kat. 224), na kome
se, prema kazivanju me{tana, nalaze ostaci pe}i za iz-
radu opeke.
Tri nalazi{ta iz ove grupe i dalje su tipolo{ki neo-
predeljena (kat. 91, 150, 236). Na lokalitetu Ja{unjski
manastiri – Crkva Sv. Jovana Krstitelja (kat. 91, sl.
20) mo`e se samo pretpostaviti starija sakralna gra-
|evina, odnosno ranovizantijska bazilika, dok su na
polo`aju Talambas u Stupnici (kat. 150) zabele`eni
ostaci rimskih opeka i zidova. Sa lokaliteta Crkvi{te
ili Latinska crkva u Lipovici (kat. 236) poti~e ostava
rimskog novca. Najve}i broj primeraka iz nje pripada
vremenu careva Konstantina I i Konstancija II. Prili-
kom oranja ovde se nailazilo na kamen i fragmento-
vanu opeku, ali je zbog nedovoljnog broja podataka i
neistra`enosti struktura lokaliteta jo{ uvek nejasna.
U najni`em pojasu, izme|u 300 i 500 m nadmor-
ske visine, sme{tena su dva utvr|enja (kat. 73, 76),
dva naselja (?) (kat. 88, 133), jedna nekropola (kat.
90), ostaci vodovoda (kat. 89) i rudarske delatnosti
(kat. 78, 132), rimskog puta (?) (kat. 129), kao i devet
neopredeljenih lokaliteta (kat. 59, 77, 79, 80, 127, 128,
130, 131, 239).
Ostaci utvr|enja evidentirani su na lokalitetu Gra-
di{te u Gornjoj Loko{nici (kat. 73, sl. 21) i u ataru sela
Grada{nice, na polo`aju Gradac ili Gradi{te (kat. 76),
gde je na|en rimski novac iz 2. ili 3. veka, kao i pri-
merak Justinijana I.
Postojanje naselja mo`e se pretpostaviti na pote-
su Seli{te u Ora{cu (kat. 133). U Ja{unji (kat. 90) su
zabele`eni grobovi tipa Mala Kopa{nica – Sase III, a
na lokalitetu Staro lojze u Jarsenovu (kat. 89) ostaci
rimskih vodovodnih kerami~kih cevi. Rudarska delat-
nost je potvr|ena u Ora{cu, na lokalitetu Rudinje ili
Sasi (kat. 132), i u Grada{nici, na mestu zvanom La-
tinska vodenica (kat. 78). U Ora{cu su uo~eni i ostaci
puta (kat. 129), verovatno rimskog, koji je mo`da bio
povezan sa putem (?) u Golemoj Njivi (kat. 70).

U neopredeljene lokalitete spadaju uglavnom po-
lo`aji za koje se vezuju slu~ajni nalazi novca. Treba
izdvojiti Lusarije u Ora{cu (kat. 130), odakle poti~e
zlatan nakit sa novcem Filipa i Aleksandra Makedon-
skog, zatim Gornje Crni~e (kat. 128), gde je otkriven
novac Eudoksije, i lokalitet Padinu (kat. 131), tako|e u
Ora{cu, sa slu~ajnim nalazom novca Justinijana I. Na
lokalitetu Gradin~e ili Kovnica na|eni su rimski no-
vac i komadi zgure (kat. 77), a u ataru Skrape`a (kat.
239) primerak novca kovanog za vreme vladavine Va-
lentinijana I (364–375) ili Valentinijana II (375–392).
U nalazi{ta neopredeljenog karaktera svrstan je i po-
lo`aj Sastanci u Jarsenovu (kat. 88).

Ova oblast obuhvata pobr|e, odnosno rubove planine
Ostrozuba, kao i tokove Lu`nice, Vlasine, Bistrice i
Zlati}eva~kog potoka. Nalazi se na isto~nom obodu
Leskova~ke kotline i u geolo{kom pogledu mo`e se ve-
zati za kompleks oko Rupske, odnosno Kozara~ke reke.
Registrovana su tri utvr|enja i jedno nalazi{te ne-
odre|enog tipa: nepoznati lokalitet u Gornjem Prisja-
nu (kat. 227), U{}e Lu`nice u Vlasinu u ataru Svo|a
(kat. 240), Prokop – Rimski grad u Zlati}evu (kat. 244)
i nepoznati lokalitet u Dobrovi{u (kat. 225).
Iako ne{to udaljen, lokalitet u ataru Gornjeg Pri-
sjana (kat. 227) gravitira ka grupi nalazi{ta na u{}u
Lu`nice u Vlasinu. Premda je re~ o fortifikaciji na kraj-
njem severoistoku Leskova~ke kotline, severno od
ove grupe, ona je, zajedno sa utvr|enjima u Svo|u
(kat. 240) i Zlati}evu (kat. 244), koja su zauzimala
dominantan polo`aj iznad u{}a Lu`nice u Vlasinu
(kat. 240), odnosno izme|u Zlati}eva~kog potoka i
Bistrice (kat. 244), mo`da {titila rimski put koji se od
Ju`ne Morave spu{tao ka reci Vlasini.
Na krajnjem istoku Leskova~ke kotline, na potesu
izme|u Crne Trave i Svo|a, nalazi se nepoznati loka-
litet u ataru Dobrovi{a, odakle poti~e primerak velike
bronze Karakale, provincijalnog kovanja (kat. 225.1).
Lokalitet je neopredeljen budu}i da nema podataka
za njegovo preciznije tipolo{ko odre|enje.




rheolo{ki lokaliteti u Leskova~koj kotlini su,
prema tipu, razvrstani u vi{e grupa: gradovi,
utvr|enja, naselja, vile, nekropole, akveduk-
ti i lokalni vodovod, lokaliteti vezani za rudarsku de-
latnost, radionice, sakralni objekti, terme, putevi i ne-
opredeljeni (karta 5).106 Kod svih grupa, pri poku{aju
njihovog tuma~enja i dono{enja preciznijih zaklju~a-
ka, osnovni problem je nedovoljna istra`enost, ali i
nedostatak dokumentacije, {to se pre svega odnosi na
planove, skice, opise, kao i na objavljenu gra|u.

U ovoj oblasti nisu zabele`ene urbane (municipium)
ili pseudourbane (civitas) aglomeracije. Jedini potvr-
|en grad je Cari~in grad. Arheolo{ka iskopavanja na
ovom lokalitetu zapo~eta su jo{ 1912. godine. U iz-
ve{taju objavljenom u Godi{njaku Srpske kraljevske
akademije, Vladimir Petkovi} je godinu dana kasnije
izneo pretpostavku o identifikaciji Cari~inog grada sa
Justinijanom Primom,107 koju je podigao vizantijski
car Justinijan I (527–565) u blizini mesta svog ro|e-
nja. O tom graditeljskom poduhvatu pisao je Proko-
pije u ~etvrtoj knjizi O gra|evinama (De aedificiis).
Nestanak Justinijane Prime sa istorijske pozornice ve-
zuje se za vreme Iraklijeve vladavine (610–641) i na-
jezde Slovena.108 Va`an istorijski izvor je i Justinija-
nova XI Novela, u kojoj je zabele`ena careva `elja da
sedi{te prefekta pretorije Ilirika iz Soluna preseli u

Justinijanu Primu, grad koji je sagradio u Sredozem-
noj Dakiji, u blizini svog rodnog sela Taurisiona. Ta-
da je car (oko 535. godine) novu prestonicu podigao
u rang arhiepiskopije, sa jurisdikcijom nad Da~kom
dijecezom i Makedonijom II.109
Iako je Cari~in grad hipoteti~ki poistove}en sa
Justinijanom Primom, budu}i da ne postoji „epigraf-
ski svedok koji bi nedvosmisleno potvr|ivao predlo-
`enu identifikaciju“,110 ve}ina stru~njaka za ranovi-
zantijski period prihvatila ga je kao velelepan grad,
~iji opis daje Prokopije.111
Sagra|en je na izdu`enoj gredi, izme|u Cari~in-
ske i Svinjari~ke reke, ex nihilo, izvan glavnih putnih
pravaca, ali na osnovu jasnog plana (sl. 22). Urbano
jezgro razvilo se u okviru fortifikacije, a ~inile su ga
tri celine, Akropolj, Gornji i Donji grad, na koje se na-
dovezuje {ire podgra|e. Podru~ju grada pripadao je i
zanatski centar u samom podno`ju, na obalama reka.
U`i prostor utvr|enog grada zauzimao je povr{inu od
106 Ve}inu neopredeljenih nalazi{ta ~ine polo`aji sa kojih poti~u
slu~ajni pojedina~ni nalazi, spolije, ili na kojima su konsta-
tovani ostaci arhitekture koji se ne mogu bli`e protuma~iti.
107 Petkovi} 1913, 285; Popovi} 1990a, 53.
108 Bavant, Ivani{evi} 2003, 9.
109 Bavant, Ivani{evi} 2003, 45.
110 Popovi} 1990a, 53.
111 O problemu ubikacije Justinijane Prime videti: Bari{i}
1963, 129; Mikul~i› 1982, 106; Milinkovi} 2009,
239–246.
  


pribli`no 8 hektara i bio je branjen mo}nim bedemi-
ma od kamena i opeke, dok su odbranu podgra|a
obezbe|ivali veliki rov i zemljana fortifikacija, koji
su najverovatnije bili oja~ani palisadom. Postojala je
i {ira mre`a odbrane (karta 6), koju su ~inili osma-
tra~nica na lokalitetu Jezero–Kuli{te (kat. 42), utvr-
|enje na polo`aju Gradi{te kod Sekicola (kat. 48) i
fortifikacija na Gornjem gradi{tu u Svinjarici (kat.
53). Treba pomenuti i kvadriburgijum na lokalitetu
Crkva Sv. Ilije (kat. 56), iznad brane-mosta na Cari-
~inskoj reci.112
Organizacija prostora je va`an element svakog
grada. Na urbanisti~ku strukturu Cari~inog grada znat-
no su uticali pad terena i terasasta re{enja povr{ina,
na {ta ukazuje i podizanje objekata u vi{e nivoa oko
kru`nog trga.

 Plan Cari~inog grada
Kao najrazvijenija celina Cari~inog grada izdva-
ja se Gornji grad. Njegov najvi{i, poseban deo ~ini
Akropolj, koji je bio i religiozno sredi{te (sl. 24, 25).
Jasan urbanisti~ki sklop nagla{en je javnim sredi{tem,
odnosno centralnim trgom na kome se seku glavne uli-
ce, cardo i decumanus, oivi~ene porticima. Takav urba-
nisti~ki plan trebalo je da bude istaknut formiranjem
trga ispred arhiepiskopskog sredi{ta – bazilike, ali je,
kako su pokazala istra`ivanja ^. Vasi}a, promenjen
tokom podizanja grada.113 Portici du` ulica odaju he-
lenisti~ki uticaj. Episkopska bazilika, baptisterijum,
konsignatorijum i episkopska palata na Akropolju
112 Kondi}, Popovi}1977, 148–150.
113 Vasi} 1990, 313–315.
  
 


potvr|uju zna~ajnu ulogu Cari~inog grada kao epi-
skopskog sedi{ta.
Oko centralnog kru`nog trga, kao i du` ulica sa
pokrivenim tremovima, nalazio se niz gra|evina kult-
nog, upravnog, trgova~kog i javnog karaktera. Seve-
roisto~no od njega, podignuta na terasama, le`ala je
bazilika sa kriptom.
Du` ju`ne ulice Gornjeg grada, ka njegovoj ju-
`noj kapiji nizali su se slede}i objekti: krstoobrazna
crkva, manja trobrodna bazilika, villa urbana i prin-
cipia – sedi{te komandanta garnizona.
Gornji grad je ju`nom kapijom razdvojen od Do-
njeg grada, gde su otkrivene dvojna crkva i bazilika
sa transeptom, zatim terme koje su, prema \. Mano-
Zisiju, kasnije pretvorene u crkvu, cisterna, kao i kvart
sa nizom privatnih objekata.
Tokom novijih iskopavanja potpuno je istra`eno
naselje koje se razvijalo izme|u zapadnog bedema i

 Cari~in grad, Donji grad, naselje

 Cari~in grad, Akropolj, episkopska bazilika

 Cari~in grad, Akropolj, krstionica
  


glavne ulice Donjeg grada, na jednoj, i ju`nog bede-
ma, na drugoj strani (sl. 23). Njegova severna grani-
ca nije utvr|ena, ali se mo`e pretpostaviti da je bila
odre|ena polo`ajem cisterne.
Ugaona kula u jugozapadnom uglu Donjeg grada
bila je va`an objekat jer je kroz nju prolazio akve-
dukt, koji je u grad dolazio sa ju`ne strane i nastav-
ljao dalje ispod {etne staze zapadnog bedema. Upra-
vo je ta ~injenica opovrgla pretpostavke o kasnijoj
izgradnji Donjeg grada, koji je verovatno sa bedemi-
ma i cisternom pripadao jedinstvenom arhitekton-
skom sklopu.114
Veoma je bio va`an razvijeni sistem vodosnabde-
vanja Cari~inog grada – akvedukt, velika cisterna, vo-
dotoranj, dovod vode do kupatila i vodovodna mre`a.
Tu su i dodatne akumulacije: u atrijumu episkopske
bazilike, piscina za sakupljanje ki{nice i brana na Svi-
njari~koj reci, koja je slu`ila za snabdevanje radioni-
ca sme{tenih pored ove i Cari~inske reke (pe}i za pe-
~enje opeka i topioni~arske pe}i).
Grad je imao i razvijenu kanalizacionu mre`u.
Voda je odvo|ena pomo}u oluka, a postojale su i re-
vizije i kanalizacione re{etke.
Izvan utvr|enog gradskog jezgra formirano je na-
selje, koje se prostiralo ju`no od grada, kao i na blagim
padinama sa njegove isto~ne i zapadne strane. Kao {to
je ve} pomenuto, u podno`ju grada, na obalama reka,
nalazio se zanatski centar. U podgra|u je bilo i nekoli-
ko sakralnih i javnih objekata. To su trikonhalna crkva
i jednobrodna bazilika, kao i terme, znatno ve}ih di-
menzija od onih u Donjem gradu.115
Cari~in grad je `iveo pribli`no 80 godina, okvirno
izme|u 535. i 615, na {ta ukazuje i bogata zbirka arhe-
olo{kih predmeta sa ovog lokaliteta, kao i nalazi novca.
Od anti~kih gradova u neposrednoj blizini Le-
skova~ke kotline svakako treba pomenuti Nais, ~iji je
ager, kako se pretpostavlja, zadirao u ovu oblast. Na-
ime, teritorija rimskog Naisa nalazila se u centralnim
delovima Gornje Mezije. Spomenik iz @ukovca, po-
sve}en Herkulu (Herculi Naisati), omogu}io je odre-
|ivanje njenih granica samo na severu. Iz natpisa se
saznaje da je podru~je ju`no od Knja`evca bilo pod
municipalnom upravom Naisa. Pretpostavlja se da se
na zapadu ager Naisa prostirao do mansio Ad Fines
(Kur{umlija) i planinskog prevoja kod Prepolca, a na
istoku do granice izme|u Gornje Mezije i Trakije.
Prema P. Petrovi}u, na jugu je bio odre|en ulazom u
Grdeli~ku klisuru, kod dana{nje Grdelice.116

Kao {to je ve} re~eno, na prostoru Leskova~ke ko-
tline nisu zabele`ene druge urbane aglomeracije iz
rimskog i ranovizantijskog perioda. Podizanje Cari-
~inog grada tek u 6. veku ukazuje na kasnu urbaniza-
ciju, a nedostatak gradova najbolje odslikava organi-
zaciju `ivota u ovoj oblasti, koja je verovatno bila u
skladu sa tradicijom autohtonog stanovni{tva.

Najve}i broj tipolo{ki opredeljenih lokaliteta sa pro-
stora Leskova~ke kotline svrstan je u utvr|enja (48).
Ona su naj~e{}a u obodnim pobr|ima, a re|a na ma-
lim nadmorskim visinama (karta 6). Tretirana su u
okviru ve} izdvojenih geografskih celina, od oboda
Kotline ka njenoj unutra{njosti.
Prvu grupu ~ine fortifikacije na najvi{im kotama,
u planinskim i brdskim podru~jima na rubu Lesko-
va~ke kotline (pobr|a Radana, Goljaka sa krajevima
oko Tularske i Buniske reke, Kukavice, sliv Kozara~-
ke, odnosno Rupske reke, u{}e Lu`nice u Vlasinu i
pobr|a Kru{evice i Babi~ke gore).
Na krajnjem zapadu Leskova~ke kotline nalaze se
dve fortifikacije. Izuzetan strate{ki polo`aj i najvi{u
kotu (1.370 m) zauzima utvr|enje na Sokolovom visu
u Gornjem Gajtanu (kat. 177, sl. 5). Kako je plato na
kome se nalazi male povr{ine, oko 30 x 40 m, verovat-
no se pru`alo stepenasto, a prilazilo mu se sa istoka.117
Drugo, manje utvr|enje sme{teno je na Malom ka-
menu (kat. 8), na 1.047 m nadmorske visine.118 Na
osnovu ulomaka kerami~kih posuda na njemu je
potvr|en ranovizantijski horizont.
Jugozapadnom obodu Kotline pripadaju utvr|e-
nja u pobr|u Goljaka i u oblasti oko Tularske i Buni-
ske reke. Podignuta su na nadmorskim visinama ve-
}im od 700 m, osim utvr|enja na lokalitetu Crkvi{te
u Ma}edoncu (kat. 185). Ova fortifikacija ima rov –
114 Bavant, Ivani{evi} 2003, 31.
115 Kondi}, Popovi} 1977, 130–146; Bavant, Ivani{evi} 2003,
17–38.
116 Petrovi}1999, 95.
117 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spo-
menika kulture u Ni{u.
118 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


 Velika Braina, Brainski vis (foto: Toni ^er{kov)
 Velika Braina, Brainski vis, ostaci arhitekture (foto: Toni ^er{kov)
protehizmu, a ka jugu se su`ava i zavr{ava u obliku
{pica.119 Zapadno od Ma}edonca, na zaravnjenom
platou Brainskog visa, povr{ine od jednog hektara,
evidentirano je jo{ jedno utvr|enje (kat. 218, sl. 26,
27), sa ostacima bedema na ju`noj strani, gra|evina
od lomljenog pritesanog kamena, kao i delovima
podgra|a. Tu su zabele`eni i ulomci praistorijskih
kerami~kih posuda, pa se mo`e pretpostaviti da je
ovaj polo`aj bio kontinuirano nastanjen od praistorij-
skog do anti~kog doba.120
Ka jugoistoku, nedaleko od fortifikacije na Brain-
skom visu, nalazi se utvr|enje u Gubavcu, na Gradi-
ni (kat. 178), koje zauzima dominantan strate{ki po-
lo`aj. U njegovoj strukturi jasno su izdvojene dve
celine, gornji i donji grad. Neovla{}enim iskopava-
njima otkriven je severni bedem, {irok 2 m, od ve}ih
komada lomljenog kamena (sl. 28). Severno od nje-
ga nalaze se ostaci donjeg grada, a u krajnjem sever-
nom delu utvr|enja gra|evina ve}ih dimenzija, sa
dve prostorije, kao i zid koji se pru`a paralelno sa be-
demom, u pravcu sever–jug. Objekat na samom vrhu
mo`e se definisati kao kula. Osim fragmenata lepa,
komada zgure i srebrnog prstena, koji je izgubljen, u
ovom utvr|enju nije registrovan arheolo{ki materijal
koji bi omogu}io njegovo precizno datovanje.121
Ne{to druga~ija situacija je na Mrkonjskom visu
(kat. 190, sl. 8), odakle poti~u slede}i nalazi: folis Ju-
stinijana I (kat. 190.1), gvozdena trobrida strelica
(kat. 190.2), kameni mortarijum (kat. 190.3), `rvanj
(kat. 190.4), veliki broj fragmentovanih kerami~kih
posuda (kat. 190.5, 6), opeka i crepova. Na lokalitetu

su vidljivi delovi ju`nog bedema, debljine oko 2 m,
od lomljenog, delimi~no pritesanog kamena vezanog
kre~nim malterom (sl. 29). Utvr|enje se najverovat-
nije pru`alo u pravcu zapad–istok, u du`ini od oko
100 metara.122
Dalje ka istoku, F. Kanic pominje fortifikaciju na
obali Tularske reke, kod sela Vrapca (kat. 219).123 Is-
to~no od nje, u dolini Buniske reke i na uzvi{enjima
iznad nje, registrovana su jo{ ~etiri utvr|enja, jedno
kasnoanti~ko, u Sijarinskoj Banji (kat. 212, sl. 30),124
jedno u Svircu (kat. 216),125 a dva u Sijarini, kru`ne
osnove (Gradina I, kat. 208, sl. 31, i Gradina II, kat.
209, sl. 32).126 Zna~ajan je podatak da je u Sijarini
119 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
120 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
121 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
122 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
123 Kanic 1985, 340.
124 Vasi}, Simi} 1989, 39–45.
125 Kanic 1985, 340.
126 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
  


 Gubavce, Gradina, bedem (foto: Toni ^er{kov)
 Mrkonje, Mrkonjski vis, bedem (foto: Toni ^er{kov)
na|en folis Justinijana I, iako nije izvesno sa kog po-
lo`aja poti~e.127
Na ju`nom obodu Leskova~ke kotline sme{tena
su utvr|enja u pobr|u Kukavice (Kopriva, kat. 163,
Skobalji} grad, kat. 164, i Pade`, kat. 134). O fortifika-
cijama na Koprivi128 i Pade`u129 nema podataka, dok
je polo`aj na Skobalji} gradu, 550 m iznad kanjona
Vu~janske reke (sl. 17), kontinuirano utvr|ivan od pra-
istorije do srednjeg veka. Predrimsko utvr|enje iz 3–1.
veka p.n.e. kori{}eno je i u rimskom dobu, a obnovlje-
no je u drugoj polovini 4, kao i u 6. veku, za vreme
vladavine Justinijana I. Iz 6. veka poti~e gra|evina od
kamena i maltera, sa pregradnim zidovima u tehnici
suhozida.130
Isto~nom i severoisto~nom obodu Leskova~ke ko-
tline pripadaju utvr|enja u oblasti Kozara~ke, odno-
sno Rupske reke, zatim oko u{}a Lu`nice u Vlasinu i
u pobr|u Kru{evice i Babi~ke gore (karta 6).
Utvr|enja iz prve celine le`e na ve}im nadmor-
skim visinama, osim fortifikacije na polo`aju Kale u
Grdelici (kat. 85), koja je podignuta na strate{ki va-
`nom polo`aju iznad u{}a Kozara~ke reke u Ju`nu
Moravu. Tu je arheolo{kim istra`ivanjima otkriveno
gradinsko naselje iz 11–10. veka p.n.e., zatim rimsko
utvr|enje iz 2–4. veka i ranovizantijsko iz 6. veka.
Rimski horizont je datovan u isto vreme kao i naselje
i nekropola u Maloj Kopa{nici (kat. 112), nedaleko
odavde (karta 5). Bedemi iz rimskog perioda zidani
su od tesanog kamena vezanog malterom, a njihova
unutra{njost bila je ispunjena trpancem od re~nih oblu-

taka zalivenih malterom. Sa ovog polo`aja poti~e no-
vac Gordijana III, Konstancija II, Justina I, zatim
bronzana alka (kat. 85.1), predmeti od gvo`|a (kat.
85.2–8), kerami~ki `i`ak (kat. 85.9) i veliki broj po-
suda od keramike.131
Treba pomenuti i utvr|enje u Gradi{tu, na domi-
nantnom Gradcu (kat. 228), gde se u konfiguraciji te-
rena uo~avaju bedem i odbrambeni rov na prilaznoj,
severnoj strani.132 Ne{to isto~nije, na polo`aju Viso-
ki Mori~ u Samarnici (kat. 238, sl. 19),133 na nad-
morskoj visini od 868 m, evidentirano je utvr|enje
ovalne osnove. U njegovom zapadnom delu konsta-
tovan je bedem od kamena. U rupama nastalim neo-
vla{}enim iskopavanjima uo~avaju se fragmenti ke-
rami~kih posuda (kat. 238.2–8) i lepa, a prona|en je
i ingot gvo`|a (kat. 238.1), koji ukazuje na zna~aj ru-
darstva u oblastima ju`no od Vlasotinca. F. Kanic je
127
Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
128
Kanic 1985, 250; Gara{anin M. i D. 1951, 160; Ercego-
vi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 38, br. 95.
129 Kanic 1985, 552.
130 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 86, 87, br. 268; Jo-
ci} 1989, 400; Joci} 1991, 49, 50.
131 Pe{i}, Peri} 2001, 271–285.
132 Gara{anin M. i D. 1951, 134; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 91, br. 71.
133 Kanic 1985, 279; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 36,
br. 218.
  


zabele`io i ostatke utvr|enja kod Dedine bare (kat.
67), o kojem nema bli`ih podataka.134
Na krajnjem isto~nom rubu Leskova~ke kotline
(karta 6) nalaze se utvr|enja u blizini u{}a reke Lu`-
nice u Vlasinu, u Svo|u (kat. 240), Zlati}evu (kat.
244), kao i ne{to severnije, u selu Gornjem Prisjanu
(kat. 227). Utvr|enje na polo`aju Prokop – Rimski
grad u Zlati}evu podignuto je na dominantnom polo-
`aju izme|u Zlati}eva~kog potoka i reke Bistrice.135
Na osnovu velikog broja ulomaka kerami~kih i sta-
klenih posuda, protuma~eno je kao ranovizantijsko.
Fortifikacije u Svo|u136 i Gornjem Prisjanu137 pomi-
nje F. Kanic, ali bez detaljnijeg opisa.
Dalje ka severoistoku ni`u se utvr|enja u pobr|i-
ma Kru{evice i Babi~ke gore (Gornja Loko{nica, kat.
73, Golema njiva, kat. 70, 72, Stupnica, kat. 149, Crna
Bara, kat. 223 i Grada{nica, kat. 76).

 Sijarinska Banja,
plan utvr|enja (Vasi},
Simi} 1989, 40, sl. 1)
Na polo`aju Gradi{te u Gornjoj Loko{nici (kat. 73,
sl. 21),138 usled o{te}enja nastalih nelegalnim isko-
pavanjima, konstatovani su ostaci zidina, verovatno
bedema, koji mo`e da se prati u konfiguraciji terena.
Od pokretnih arheolo{kih nalaza uo~eni su fragmen-
ti keramike (kat. 73.1–7) i komadi zgure. Preliminar-
ni rezultati analize zgure sa nekoliko mesta u Lesko-
va~koj kotlini ukazali su na posebne odlike primerka
134 Kanic 1985, 552; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 28,
br. 34.
135 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 48, br. 273.
136 Kanic 1985, 277.
137 Kanic 1985, 191.
138 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 90, br. 123; doku-
mentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


 Sijarina, Gradina I (foto: Toni ^er{kov)
iz Gornje Loko{nice.139 Zgura sa ovog lokaliteta je
sekundarno obra|ivana, {to zna~i da je ovde postoja-
la radionica u kojoj je pripremana ruda, odnosno me-
tal za finalnu fazu obrade – kovanje.
Isto~no odavde, u Golemoj Njivi, na lokalitetu
Gradi{te (kat. 70),140 nalazi se utvr|enje ovalne osno-
ve. Na ovom polo`aju je divljim kopanjem otkrivena
apsida od pritesanog kamena vezanog malterom, po-
lukru`ne spolja{nje strane, kao i ostaci zida od kame-
na, verovatno bedema. Fragmentima keramike (kat.
70.1–3) potvr|en je ranovizantijski horizont.141 Jugo-
isto~no od polo`aja u Golemoj Njivi registrovano je
utvr|enje na lokalitetu ^ukar u Stupnici. Osim frag-
mentovanih kerami~kih posuda (kat. 149.1–9), odav-
de poti~e i veliki broj komada zgure, na|enih unutar
fortifikacije i pored Stupni~ke reke.142 Ju`no, odno-
sno jugoisto~no od Stupnice, u pobr|u Kru{evice,
nalazi se utvr|enje na Gradcu u Crnoj Bari (kat. 223),
koje le`i na zaravnjenom platou na vrhu brega, du-
ga~kom 50–60 metara. Na njegovoj jugozapadnoj
strani konstatovani su ostaci zida od lomljenog ka-
mena vezanog malterom, a na istoku kru`no uzvi{e-

nje, u kome se mogu prepoznati obrisi jedne od kula.
Posude od keramike, opeke i crep doprinose datova-
nju utvr|enja u ranovizantijski period.143
Svakako treba pomenuti i fortifikaciju u ataru se-
la Grada{nice, na lokalitetu Gradac ili Gradi{te (kat.
76). A. Krasovski iznosi podatak o ostacima utvr|e-
nja kod Grada{nice, ali ne daje bli`e obja{njenje to-
ponima koji bi odredio njegovu lokaciju. Va`ne su
njegove informacije o nalazu rimskog novca iz 2. ili
139 Analize je radila M. Radivojevi} (Univerzitetski koled` u
Londonu), kojoj ovom prilikom zahvaljujem. Kori{}ena li-
teratura: Bachmann 1982; McDonnell 1983, 81–83; Sperl
1980.
140
Kanic 1985, 193; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 90.
141 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
142 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, br. 235; doku-
mentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
143 Pavlovi}, Kosti} 1979, 352; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 52, br. 26; dokumentacija Narodnog muzeja u
Leskovcu (bele{ke V. Ivanovi}a o starinama u okolini Le-
skovca).
  


 Sijarina, Gradina II, bedem (foto: Toni ^er{kov)
3. veka, kao i o primerku Justinijana I.144 Me|utim,
nije sigurno da li govori o utvr|enju na Gradcu ili mo-
`da o lokalitetu Gradin~e ili Kovnica (kat. 77), ~iji
karakter nije odre|en. S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Ko-
sti} bele`e da na polo`aju Gradi{te ili Gradac nema
vidljivih zidanih objekata, ali da se u konfiguraciji te-
rena mo`e ispratiti bedem. Od pokretnih arheolo{kih
nalaza navode samo srednjovekovnu keramiku, dok
sa polo`aja Gradin~e poti~e novac za koji autorke
pretpostavljaju da je rimski.145
U prvu grupu su, dakle, izdvojena utvr|enja na
rubu Leskova~ke kotline (karta 5). Ve}ina ima domi-
nantan strate{ki polo`aj, pa su verovatno {titila puteve
ili ekonomske resurse, poput rudnika. Ne treba isklju-
~iti ni njihovu ulogu pribe`i{ta prilikom povla~enja
stanovni{tva iz ni`ih, neutvr|enih naselja u vi{e, bez-
bednije fortifikacije. U ve}ini je potvr|en ranovizantij-
ski horizont, dok su ostaci iz rimskog perioda evidenti-
rani uglavnom na ju`nom, isto~nom i severoisto~nom
obodu Kotline (Skobalji} grad, kat. 164, Kale u Grde-
lici, kat. 85, Grada{nica, kat. 76 i drugi). U jugoza-
padnom delu Leskova~ke kotline, u pobr|u Goljaka i

na podru~ju oko Tularske i Buniske reke, utvr|enja su
mo`da {titila rudnike kao najve}e bogatstvo ove obla-
sti. U ve}ini fortifikacija iz ove celine zabele`en je
horizont iz 6. veka (Gubavce, kat. 178, Mrkonje, kat.
190, Ma}edonce, kat. 185, Sijarina, kat. 208, 209), ali
su verovatno podignute ranije. Utvr|enje u Sijarin-
skoj Banji (kat. 212) je protuma~eno kao kasnoanti~-
ko, dok je na Brainskom visu (kat. 218) konstatovan
praistorijski horizont. F. Kanic je zabele`io podatak o
planinskom putu koji je „na svojoj anti~koj trasi me-
stimi~no jo{ o~uvan i koji je od Pirota (Turres) preko
Leskovca i Lebana, izme|u kastela kod Radinovca i
Popovca na [umanskoj reci, vodio od kastela kod se-
la Vrapce na Tularskoj reci, pod za{titom utvr|enja
na 750 m visokom Brainskom visu i na Mrkonju
(1045 m), na zapad ka Pri{tini (Vicianum)…“.146
144 Krasovski 1930, 205, 206.
145 Pavlovi}, Kosti} 1984, 514; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 29, br. 69.
146 Kanic 1985, 340.
  


 Lece, Kuline, bedem (foto: Toni ^er{kov)
Drugi prsten ~ine utvr|enja oko Lepa{tice, Lecke
i Gazdarske reke, kao i fortifikacije iz kompleksa oko
Cari~inog grada, Rujkovca i Radinovca, kao i ona u
dolini [umanske reke (karta 6).
U zapadnom delu Leskova~ke kotline, prvoj celi-
ni pripadaju dva utvr|enja, jedno na Braj{orskom vi-
su (kat. 170), a drugo na lokalitetu Kuline ili Jerinin
grad u Lecu (kat. 182). Za fortifikaciju na Braj{or-
skom visu147 nedostaje bli`i opis. Vi{e podataka ima
za utvr|enje na brdu ispod kojeg se spajaju Lecka i
Rudni~ka reka, severozapadno od Leca (kat. 182). Tu
se mo`e ispratiti kontinuitet utvr|ivanja od praistorije
do srednjeg veka. Ova fortifikacija je nepravilne osno-
ve, pribli`ne povr{ine 80 x 45 m, okru`ena odbrambe-
nim rovom. Vidljivi ostaci bedema, debljine oko 3 m,
gra|eni su od lomljenog kamena vezanog kre~nim
malterom (sl. 33). Odavde poti~u nalazi iz eneolit-
skog perioda, zatim novac Konstantina I, fragmenti ke-
rami~kih posuda, ali i ostaci pe}i za topljenje rude.148
Eneolitska bakarna sekira na|ena u blizini okna uka-
zuje na zna~aj rudarstva na ovom prostoru od praisto-
rije do danas. Utvr|enje u Lecu, na lokalitetu Kuline,

sigurno se mo`e dovesti u vezu sa rudarstvom i sva-
kako je bilo va`no u za{titi rudarskih revira.
Ka severoistoku, u prelaznoj visinskoj zoni, iz-
me|u pobr|a i ravni~arskih delova Leskova~ke kotli-
ne, izdvojena su utvr|enja oko Cari~inog grada (kat.
55), koja su ~inila {iru mre`u njegove odbrane. Locira-
na su u [tulcu (kat. 56), Prekop~elici (kat. 42), Seki-
colu (kat. 48) i Svinjarici (kat. 53).
Cari~inom gradu najbli`e je utvr|enje nepravilne
~etvorougaone osnove, kod Crkve Sv. Ilije u [tulcu
(kat. 56), pribli`ne povr{ine 60 x 50 m, sa najvero-
vatnije kru`nim ugaonim kulama (sl. 34). Otvaranje
kontrolne sonde sa unutra{nje strane severnog bede-
ma potvrdilo je pretpostavku da je re~ o ranovizantij-
skom kastelu, koji nije podignut na mestu neke stari-
je rimske aglomeracije (sl. 35).149
Isto~no odavde, kod Prekop~elice (kat. 42) se na-
laze ostaci osmatra~nice,150 dok je na Gradi{tu u Se-
kicolu (kat. 48) registrovano utvr|enje nepravilne vi-
{eugaone osnove (sl. 36). Njegova najdu`a, severna
strana iznosi oko 60–70 m, a na isto~noj strani je is-
turena poligonalna kula, ispred koje se pru`aju dva
odbrambena rova. U unutra{njosti su vidljivi ostaci
jednobrodne crkve i drugih gra|evina.151 Pribli`no
1,5 km jugozapadno od Cari~inog grada, iznad Svi-
njarice je locirano jo{ jedno utvr|enje, pravilne {esto-
ugaone osnove (kat. 53).152 Na terenu su vidljivi osta-
ci bedema i odbrambenog rova ukopanog u stenu.
Ju`no od kompleksa lokaliteta kod Cari~inog gra-
da, na desnoj obali Jablanice, izdvojena su dva utvr-
|enja, koja pripadaju grupi nalazi{ta oko Rujkovca i
Radinovca: Kaljaja u Rujkovcu (kat. 202) i fortifika-
cija u Lapa{tici (kat. 179).
Utvr|enje u Rujkovcu (kat. 202) podignuto je na
nadmorskoj visini od 460 m. Konfiguracija terena
pokazuje da ima izdu`enu osnovu i da je naju`e u za-
147 Joci} 1999, 53.
148 Pavlovi}, Kosti} 1979, 349, 350; Pavlovi}, Kosti}
1988, 66, 67, br. 117; Joci} 1999, 49, 50; dokumentacija
Arheolo{kog instituta u Beogradu; dokumentacija projekta
Sistematsko rekognosciranje op{tina Bujanovac, Pre{evo i
Medve|a Zavoda za za{titu spomenika kulture u Ni{u.
149 Kondi}, Popovi} 1977, 148, 149, sl. 108, 109; dokumen-
tacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
150 Kondi}, Popovi} 1977, 150.
151 Kondi}, Popovi} 1977, 149, 150, sl. 110, 111.
152 Kondi}, Popovi} 1977, 152; Ivani{evi} 2012, 24.
  


 [tulac, Crkva Sv. Ilije, plan utvr|enja
(Hoddinott 1963, 197, Fig. 112, 113)
 [tulac, Crkva Sv. Ilije, bedem
padnom delu. Na terenu su vidljivi ostaci ~etvrtaste
kule i niza gra|evina, kao i deo bedema sa pilastrom
(sl. 37).153 Unutar fortifikacije na|en je novac dato-
van u vreme od 3. do 6. veka (Valerijan I, kat. 202.1,
Klaudije II (?), kat. 202.2, Maksimijan, kat. 202.3,
Jovijan, kat. 202.4, Valentinijan II, kat. 202.5, Hono-
rije, kat. 202.6, Teodosije II, kat. 202.8, Anastasije I,
kat. 202.40, Justin I, kat. 202.41, i Justinijan I, kat.
202.42, 43), ali i drugi predmeti (kat. 202.44–51), me-
|u kojima se izdvajaju: bronzani teg za merenje novca
– solida (kat. 202.49), gvozdeno koplje (kat. 202.50)
i kerami~ki teg (kat. 202.51). Grupa utvr|enja oko
Rujkovca i Radinovca, gde je registrovan i veliki broj
ranovizantijskih crkava, kao i druga nalazi{ta, sigurno
je ~inila va`an kompleks koji gravitira ka Cari~inom
gradu i slivovima Lepa{tice i Gazdarske reke.
O utvr|enju u Lapa{tici, na u{}u Zabr|skog (Za-
br|anskog) potoka, obave{tava nas F. Kanic, koji po-
minje anti~ki kastel sa zidovima od lomljenog kamena
i velikih opeka, kao i ostatke kule za koju smatra da
je verovatno bila njegov istureni objekat. Prema vero-
vanju me{tana, sru{ena crkva u susednom selu Ruj-
kovcu pripadala je ovom „gradu“.154
Grupama utvr|enja oko Cari~inog grada, Rujkov-
ca i Radinovca treba dodati i fortifikaciju na desnoj
obali [umanske reke, na polo`aju Gradi{te u Popovcu
(kat. 40),155 o kojoj nema bli`ih podataka.

Mo`e se zaklju~iti da su utvr|enja u prelaznoj vi-
sinskoj zoni imala, pre svega, lokalni zna~aj, iako su
mo`da {titila komunikaciju koja je dolinom Puste reke
povezivala Turres i Vicianum.156
Preostale su jo{ fortifikacije podignute na obalama
ve}ih reka (Ju`na Morava, Pusta reka, Jablanica, Ve-
ternica i Vlasina), koje se spu{taju ka centralnom delu
Leskova~ke kotline (karta 6). Upravo bi se u njima
mogao sagledati za~etak procesa utvr|ivanja na va`-
nim putevima uz re~ne tokove. Nedostatak podataka
i nedovoljna istra`enost ote`avaju precizniju analizu.
U dolini Puste reke zabele`eno je nekoliko utvr|e-
nja (Lapotince, kat. 17, Gornje Brijanje, kat. 11, Me|a,
kat. 116, 117, Kutle{, kat. 96). O kastelu jugoisto~no
od Lapotinca (kat. 17) pi{e D. Trajkovi},157 {to na te-
renu nije provereno. Isti autor bele`i da se i u blizini
153 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 41, br. 197; doku-
mentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{tina
Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spomeni-
ka kulture u Ni{u.
154 Kanic 1985, 336; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
29, br. 107.
155 Gara{anin M. i D. 1951, 144; Kanic 1985, 340; Ercego-
vi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 190.
156 Kanic 1985, 340.
157 Trajkovi} 1961, 10.
  


 Sekicol, Gradi{te, plan utvr|enja
(Hoddinott 1963, 197, Fig. 114, 115)
{kole u Lapotincu (kat. 19) nalaze ostaci rimskog ka-
struma.158 Budu}i da nema bli`ih podataka o njegovoj
lokaciji i da se mo`e posumnjati u postojanje rimske
fortifikacije na ovom polo`aju, nalazi{te je svrstano u
grupu neopredeljenih. Severno odavde, uz Pustu reku,
na brdu Kale u Gornjem Brijanju (kat. 11) zabele`eni
su ostaci ve}eg utvr|enja. Osim novca, tu je na|eno
ranovizantijsko oru`je (trobride, romboidne i listoli-
ke strelice, vrh koplja listolikog oblika, sa tulcem),
oru|e (sekira, kramp, dleto, probojci), zatim delovi
kova~kog alata (ka{ika za izlivanje metala), kao i fibu-
le, kop~e, prsten, gvozdeni no`evi, deo brave, `i`ak,
pr{ljenci i stopa staklenog pehara. Me|u ovim pred-
metima posebno se izdvaja krstoobrazna fibula iz
4–5. veka.159 Tu su i ranovizantijski folisi i polufoli-
si datovani u 6–7. vek.160
U ataru sela Me|e ubicirane su dve fortifikacije,
na Gradi{tu (kat. 116) i Kuli{tu (kat. 117). Na Gradi-
{tu je konstatovan jedino gra|evinski {ut od kamena i
opeke,161 dok se za utvr|enje na polo`aju Kuli{te (sl.
15), ~iji su bedemi zidani od kamena vezanog malte-
rom (sl. 38), pretpostavlja da je imalo ovalnu osnovu,
pribli`ne orijentacije u pravcu sever–jug.162 Podig-
nuto je na nadmorskoj visini od 312 m, a sa njegove
najvi{e ta~ke mo`e se sagledati {irok prostor ka zapa-
du, odnosno Pustore~kom polju, i severu, prema Ju`-
noj Moravi. Odavde poti~u fragmentovane kerami~ke
posude, a u Narodnom muzeju u Leskovcu ~uvaju se
dve opeke, od kojih je jedna ozna~ena motivom izve-
denim prstima pre pe~enja.163
Jo{ jedno utvr|enje poznato je isklju~ivo zaslu-
gom F. Kanica, koji je na brdu [iljegarniku (kat. 96), u

neposrednoj blizini Kutle{a, uo~io tragove tvrde ispu-
ne zidova i anti~kih krovnih plo~a, na osnovu kojih je
ovde locirao utvr|enje.164
Dalje ka istoku, oko donjeg toka Jablanice regi-
strovana su dva utvr|enja, na polo`aju Kuli{te u Li-
povici (kat. 108) i na Gradi{tu kod Priboja (kat. 140),
koje D. Sabovljevi} vezuje za rimski period, ne izno-
se}i detalje.165 Na lokalitetu Kuli{te u Lipovici, prema
re~ima me{tana, nekada su bili vidljivi ostaci ~etvoro-
ugaone kule.166 Iz ovog sela, sa nepoznatog lokalite-
ta, poti~e nalaz tremisisa Justinijana I (kat. 107.1).167
Na levoj obali Veternice, na Hisaru u Leskovcu
(kat. 98, sl. 16), arheolo{kim iskopavanjima su potvr-
|eni ostaci manjeg rimskog utvr|enja iz 4. veka, koje
je obnovljeno ili ponovo podignuto za vreme vladavine
Justinijana I. Na padinama Hisara otkriveno je rano-
vizantijsko naselje. Kao {to je ve} pomenuto, veliki broj
158 Trajkovi} 1961, 10.
159 \or|evi} (Georgiadis-Mustakidis) 2009, 9, 17, sl. 3–5.
160 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 39, br. 303.
161 Jovanovi} 1978a, 16; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
93, br. 153.
162 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
163 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
164 Kanic 1985, 286.
165 Sabovqevi} 1886, 28.
166 Pavlovi}, Kosti} 1984, 515; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 92, br. 120.
167 Arheolo{ko blago Ni{a 2004, 268, br. 304; Crnoglavac
2005, 90, br. 83.
  


 Rujkovac, Kaljaja, bedem (foto: Toni ^er{kov)
 Me|a, Kuli{te, bedem
istra`enih jama sa gvozdenom zgurom, gvozdenim
slitkom, amorfnim gvo`|em i fragmentima posuda
za livenje metala, ukazuje na topljenje rude i preradu
gvo`|a u ovoj fortifikaciji. Stradala je krajem 6. ili
po~etkom 7. veka. Va`an je nalaz ostave novca pohra-
njene 573/4. godine, koju ~ine folisi i polufolisi (kat.
98.1–6) kovani u rasponu od Justina I do Justina II.168
Fortifikacija (?) na Gradcu kod Zloku}ana (kat.
166) podignuta je na desnoj obali Ju`ne Morave, ne-
daleko od u{}a Veternice. U arheolo{koj literaturi je
poznata kao praistorijski lokalitet. Me|utim, slu~ajni
nalaz bronzane statuete Junone ili Cerere (kat. 166.1),
datovane u 2–3. vek, ukazuje na kontinuitet naselja-
vanja, a mo`da i fortificiranja ovog polo`aja. Drugo
utvr|enje ubicirano je na desnoj obali Vlasine, na
Gradcu u Konopnici (kat. 231). Ima izdu`enu pravo-
ugaonu osnovu, povr{ine 135 x 15 metara. Tu su potvr-
|eni ostaci fortifikacije iz rimskog, ranovizantijskog
i srednjovekovnog perioda. Osim nje, na lokalitetu
Latinsko (Cigansko) groblje ili Ciganski ~ukar u Ko-
nopnici (kat. 232) evidentirana je osmatra~nica (?).
O kontinuitetu utvr|ivanja na prostoru Leskova-
~ke kotline govore fortifikacije koje su, kako se pret-
postavlja, nastale na temeljima starijih, gvozdenodob-
nih opiduma (Brainski vis, kat. 218, Lece (?), kat. 182,
Hisar kod Leskovca, kat. 98, Kale u Grdelici, kat. 85).
Na osnovu raspolo`ivih podataka, taj proces je zapo-
~eo na va`nim komunikacijama pored Ju`ne Morave,
Vlasine, Jablanice i Puste reke. To donekle potvr|u-
ju numizmati~ki nalazi sa slede}ih polo`aja: Kaljaja
u Rujkovcu (antoninijan cara Valerijana, kat. 202.1),

Kale u Grdelici (bronzani novac Gordijana III)169 i
Gradac ili Gradi{te kod Grada{nice (primerak iz 2. ili
3. veka).170 U tom kontekstu je va`an i lokalitet Sko-
balji} grad (kat. 164), sa horizontom iz prvih vekova
Rimskog carstva, zatim Hisar kod Leskovca (kat. 98),
gde je potvr|eno rimsko utvr|enje iz 2–3. veka, kao
i Gradac kod Zloku}ana, sa slu~ajnim nalazom bron-
zane statuete iz istog perioda (kat. 166.1).
Podizanje fortifikacija u ovoj oblasti najverovatni-
je je bilo u funkciji, pre svega, za{tite puteva i ekonom-
skih resursa, poput rudnika. Me|utim, izvesno je da
su postojale i vojne postaje. Na`alost, njihova identi-
fikacija je gotovo nemogu}a zbog nedostatka pouzda-
nih hronolo{kih repera: natpisa, numizmati~kih nala-
za i drugog pokretnog arheolo{kog materijala. Neka
utvr|enja su svakako imala i ulogu pribe`i{ta, ali po-
stoje}a i dostupna dokumentacija ne omogu}ava nji-
hovo preciznije tuma~enje.

Nedovoljna arheolo{ka istra`enost Leskova~ke kotline
ote`ava odre|ivanje karaktera lokaliteta, naro~ito ka-
da je re~ o naseljima, vilama ili po{tanskim, odnosno
168 Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007, 33, 34.
169 Pe{i}, Peri} 2001, 275, 276.
170 Krasovski 1930, 205, 206.
  


putnim stanicama. Sigurno se mo`e govoriti samo o
dva rimska naselja, od kojih se jedno prostiralo na vi{e
polo`aja u Maloj Kopa{nici (Crkvi{te–Branik, kat. 111,
Kamenitica, kat. 112, Moravi{te, kat. 113a, i Pazari{te,
kat. 113b) i verovatno u Belom Bregu (kat. 110a),
dok je drugo potvr|eno epigrafskim spomenikom iz
Pustog [ilova (kat. 193.3, sl. 40). U ovoj oblasti su,
me|utim, svakako postojala i druga naselja, pa }e bi-
ti pomenuta i nalazi{ta ~iji se naseobinski karakter
mo`e samo pretpostaviti (karta 7).
Najve}u pa`nju svakako privla~i rimsko naselje
u Maloj Kopa{nici, sme{teno na levoj obali Ju`ne
Morave, na samom ulazu u Grdeli~ku klisuru. Prostira-
lo se na nekoliko lokaliteta: na omanjem uzvi{enju na
nalazi{tu Crkvi{te–Branik i na terasi Ju`ne Morave
ispod njega, gde su pozicionirani Kamenitica, Pazari-
{te i Moravi{te (sl. 39). Arheolo{ka istra`ivanja spro-
vedena su na Kamenitici (kat. 112) i Pazari{tu (kat.
113b), dok je naseobinski karakter na ostalim polo`a-
jima potvr|en isklju~ivo slu~ajno otkrivenim pokret-
nim nalazima i arhitektonskim ostacima. Registrovani
tragovi materijalne kulture pokazuju da je povr{ina
rimskog naselja mogla da iznosi pribli`no 20 hekta-
ra. Na lokalitetu Kamenitica je ustanovljen deo kom-
pleksa sa objektima, dvori{nim prostorom i odvodnim
kanalima, kao i gra|evine izvan njega,171 dok je na
Pazari{tu istra`ena jugoisto~na periferija naselja, sa
tragovima arhitekture i velikim brojem otpadnih ja-
 Mala Kopa{nica, polo`aj lokaliteta (Ortofoto snimak: Geosrbija)

ma.172 Duboki slojevi naplavina (pesak, {ljunak, mulj)
potvrdili su ~esta izlivanja Ju`ne Morave, koja su
svakako odre|ivala granice naselja. Naselje u Maloj
Kopa{nici imalo je razvijenu vodovodnu mre`u, po-
tvr|enu ostacima kerami~kih cevi na lokalitetu @irova
padina (kat. 114), kao i veliku nekropolu (kat. 112),
na kojoj su ~esti bogati grobni prilozi od zlata i sre-
bra, koji ukazuju na vi{i socijalni i materijalni polo-
`aj autohtonog stanovni{tva. Blizina rudnika zlata,
olova i srebra u oblasti Ruplja173 navodi na pretpo-
stavku da je ovakav socijalni status ste~en upravo za-
hvaljuju}i rudnom bogatstvu ovog podru~ja. Primerci-
ma rimskog novca i ulomcima kerami~kih posuda,
istra`eni deo naselja na Pazari{tu datovan je u 4. vek,
dok je na osnovu pokretnih arheolo{kih nalaza sa Ka-
menitice ustanovljeno da je gra|evinski kompleks
podignut tokom 3, da je bio u funkciji i u 4. veku, a da
je stradao u po`aru krajem 4. ili na samom po~etku 5.
veka, nakon ~ega nije obnovljen.174
Jedan vikus evidentiran je zahvaljuju}i natpisu na
votivnoj plo~i iz Pustog [ilova, posve}enoj Liberu
(kat. 193.3, sl. 40). Dedikanti, otac i sin, pripadali su ro-
manizovanom stanovni{tvu i verovatno su, u svojstvu
poglavara vikusa, podigli spomenik za zdravlje svojih
seljana.175 Mo`da je u pitanju bilo rudarsko naselje, {to
potvr|uje posveta Liberu, koji je u Iliriku bio po{to-
van vi{e kao za{titnik rudara nego kao agrarno bo`an-
stvo.176 Lokacija vikusa, me|utim, nije izvesna (sl. 7).
  


 Pusto [ilovo, Crkva Sv. Prokopija,
epigrafski spomenik (Petrovi} 1979, 121, no. 109)
Rudarska naselja mogu se pretpostaviti na jo{ ne-
kim lokalitetima. S. Du{ani} izdvaja rudni~ku oblast
isto~ni Kopaonik – Kur{umlija – Veliki Jastrebac –
Lece,177 i to u okviru carskog domena na teritoriji cen-
tralnog Ilirika. Upravo se na podru~ju Leca, pored
Lecke, Gazdarske reke i Lepa{tice, kao i oko Tular-
ske reke u pobr|ima, na ve}im nadmorskim visinama,
uz izvesnu rezervu mogu identifikovati vici metallo-
rum. To su nalazi{ta u Drencu (kat. 171), Mrkonju
(kat. 191, 192), Retkoceru (kat. 199) i Medve|i (kat.
189) (karta 7).
Na polo`aju Mujovi}a dolina u Drencu (kat. 171)
otkriveni su ostaci gra|evine kvadratne osnove i ja-
ma zape~enih ivica, koja je mo`da slu`ila kao neka
vrsta silosa ili pe}i, dok se na ~itavoj povr{ini naila-
zilo na fragmente kerami~kih posuda.178 Ju`no odav-
de, u Mrkonju, registrovani su lokaliteti Ravan (kat.
191) i Tomovina (kat. 192). Osim masivnih zidova,
gra|evinskog {uta i ulomaka kerami~kih posuda,179
sa Tomovine poti~e zlatnik Anastasija I,180 koji poka-
zuje da je na ovom prostoru krajem 5. i po~etkom 6. ve-
ka postojalo naselje. Va`an lokalitet protuma~en kao
naselje je i Ravna njiva u Retkoceru (kat. 199, sl. 9),
gde su evidentirani ostaci gra|evina od lomljenog ka-
mena (sl. 41), praistorijska i rimska keramika, zgura,
kao i rimski novac kovan krajem 3. i tokom 4. ve-
ka.181 Treba ista}i da se pretpostavljena naselja u
Drencu i Mrkonju nalaze nedaleko od utvr|enja u ata-
ru istoimenih sela (kat. 170, 190), kao deo ovih ve}ih
fortifikacija, koje su mo`da bile vojne postaje ili su
{titile rudarske revire.

Osim rudarskih naselja, u dolinama ve}ih reka
(Ju`ne Morave, Puste reke, Jablanice, Veternice i Vla-
sine) mogu se pretpostaviti i poljoprivredna naselja.
Nizinske naseobine verovatno su bile zemljorad-
ni~kog karaktera. Nalaze se u donjem toku Jablanice
(kat. 135–137, 161), na desnoj obali Ju`ne Morave
(kat. 142–144, 81–83, 92, 93), u dolini Veternice (kat.
62, 121, 122) i donjem toku Vlasine (kat. 231, 234,
235, 242). Uglavnom su sme{tene u ni`im predelima,
do 300, odnosno 500 m nadmorske visine (karta 7).
Izdvaja se grupa naselja u donjem toku Jablanice,
u blizini njenog u{}a u Ju`nu Moravu, u ataru Pe~e-
njevca, i ne{to ju`nije, na levoj obali Jablanice, u selu
Zalu`nju (kat. 161). Na prostoru Pe~enjevca eviden-
tirana su tri lokaliteta, Imanje @ivkovi}a (kat. 135),
Ov~arnik (kat. 136) i Seli{te (kat. 137), na kojima je,
osim gra|evinskog {uta i rimske keramike, otkriven
hipokaust, zatim vodovodne cevi, arhitektonska kame-
na plastika i novac.182 Tu se mo`e locirati ve}e rim-
sko naselje.
Tri nalazi{ta registrovana su i u ataru Razgojne, na
desnoj obali Ju`ne Morave, gde su konstatovani osta-
ci zidova, rimskih opeka, tegula, kao i fragmenti sta-
kla i delovi ljudskih kostiju.183 To su Crkvi{te (kat.
171 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 67–73, 75–77.
172 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
173 Du{ani} 2010, 548.
174 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 77–83.
175 Petrovi}1966, 246; Pilipovi} 2006, 90, 95.
176 Du{ani} 1999, 131.
177 Du{ani} 2010, 549.
178 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
179 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
180 Crnoglavac 2005, 72, br. 3.
181 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
182
Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
183 Gara{anin, Ivanovi} 1958, 45; Ercegovi}-Pavlovi},
Kosti} 1988, 23, br. 202; dokumentacija Arheolo{kog insti-
tuta u Beogradu (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{ani-
na iz 1951. godine; gra|a pripremana za monografiju Isto-
rija Leskovca i okoline).
  


 Retkocer, Ravna njiva, ostaci gra|evine (foto: Toni ^er{kov)
142), Gluva padina (kat. 143) i Seli{te (kat. 144), na
kojima je, kao i u Pe~enjevcu, verovatno postojalo
ve}e rimsko naselje. Ne{to ju`nije, oko u{}a Veterni-
ce, ostaci naselja pretpostavljaju se u Grajevcu (kat.
81–83) i Jela{nici (kat. 92, 93). Osim fragmenata ke-
rami~kih posuda sa polo`aja Seli{te u Grajevcu (kat.
82), u dvori{tu M. Trajkovi}a (kat. 83) na|en je ma-
sivni zid od ve}ih kamenih blokova, kao i veliki broj
fragmentovanih tegula.184 Na lokalitetu Seli{te u Je-
la{nici (kat. 92) evidentirana je fragmentovana rano-
vizantijska opeka, zatim gra|evinski materijal i ve}a
kamena posuda, verovatno mortarijum,185 a na polo`a-
ju [irine (kat. 93) ulomci kerami~kih posuda i tegula
iz rimskog perioda.186
Na obalama Veternice, od severoistoka ka jugo-
zapadu, rimska naselja se mogu pretpostaviti u Bobi-
{tu, na lokalitetu Sastanci (kat. 62), u Miro{evcu, gde
su na polo`aju Seli{te–Sala~ina (kat. 121) registrovani
ostaci rimskih opeka i tegula,187 ali i drugi arheolo{ki
materijal, dok su na lokalitetu Seli{te I (kat. 122) uo~e-

ni obrisi gra|evina, masivni zidovi od kamena, opeke
i maltera, fragmentovana keramika i bakarni novac.188
Severno od Vlasotinca izdvajaju se nalazi{ta u
[i{avi (kat. 242) i Konopnici (kat. 231, 234, 235).
Plavi{te (kat. 242) se nalazi na desnoj obali [i{av-
ske reke, na potesu duga~kom oko 400 m pored puta
koji iz Konopnice vodi u [i{avu. Na povr{ini su kon-
statovani ostaci zidova i fragmentovanih opeka iz rim-
184 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 29, br. 225.
185 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 40, br. 101; doku-
mentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a pripre-
mana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
186 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 16, br. 103.
187 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
188 Pavlovi}, Kosti} 1980, 360; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 33, br. 156; dokumentacija Arheolo{kog insti-
tuta u Beogradu (gra|a pripremana za monografiju Istorija
Leskovca i okoline).
  


skog perioda.189 Tragovi naselja se uo~avaju i na
Gradcu (kat. 231), na ju`noj padini bre`uljka na kome
je podignuta fortifikacija, kao i na njegovoj severnoj
strani, gde je ubiciran polo`aj Trap (kat. 234). Tu je,
na povr{ini od oko 100 x 120 m, otkriven masivni zid
sa ispustima, gra|en od opeke i maltera, koji se, sa
izvesnom rezervom, mo`e protuma~iti kao deo hore-
uma.190 Ne treba isklju~iti ni mogu}nost da je re~ o
vili u kojoj je sabirano i distribuirano `ito. Ostataka
naselja ima i na polo`aju Tr{evine (kat. 235), koji se
du` reke Vlasine prostire u du`ini od oko 200 m, gde
se nailazilo na fragmente kerami~kih posuda i rim-
skih opeka.191
Dalje ka jugu, u okviru kompleksa oko Male Ko-
pa{nice, osim potvr|enog naselja u ovom selu, mogu
se pretpostaviti jo{ tri nizinske naseobine, i to na po-
lo`ajima Pod jablanom u Zagu`anu (kat. 160), Donji
drum ili Mutina (kat. 109) i Leva obala Tulovske reke
(kat. 110) u Maloj Grabovnici. O polo`aju Pod jabla-
nom jedino je zabele`en podatak da je tu postojalo
rimsko naselje, kao i za lokalitet Donji drum ili Mu-
tina u ataru Male Grabovnice,192 dok su u ravnici du`
leve obale Tulovske reke, na povr{ini od pribli`no 250
x 250 m, nala`eni fragmenti kerami~kih posuda i veli-
ka koli~ina gra|evinskog {uta iz rimskog perioda.193
Naselja na ne{to vi{em polo`aju okarakterisana su
kao sto~arska. Sme{tena su u kompleksima oko Cari-
~inog grada (kat. 31), Rujkovca i Radinovca (kat.
200, 204, 206, 207), zatim u dolini [umanske reke
(kat. 69) i u pobr|ima Babi~ke gore (kat. 133) i Ku-
kavice (kat. 123, 165) (karta 7).
Na potesu Crkvi{te–Drenjak ili Reka u Ba~evini
(kat. 31) verovatno je od 4. do 6. veka postojalo nase-
lje. Vidljivi su zidovi od kamena i opeke, a na osnovu
nalaza folisa Konstantina II, lokalitet se mo`e datova-
ti u prvu polovinu 4. veka.194 U ovom selu su otkri-
veni i ostaci akvedukta (kat. 32), koji je bio izgra|en
za potrebe Cari~inog grada.195 Kontinuitet naseljava-
nja na ovom prostoru je o~igledan. Ne{to ju`nije, u
selu Rujkovcu su zabele`ena ~etiri lokaliteta. Sa po-
lo`aja Vaskina porta (kat. 207) poti~u ostaci zidova i
gra|evinskog materijala (opeke, imbreksi i tegule oz-
na~ene kru`nim motivima), kao i dva primerka nov-
ca iz 6. veka, na osnovu kojih se lokalitet mo`e dato-
vati.196 Pretpostavlja se da je re~ o manjem naselju iz
ranovizantijskog perioda. Gra|evinski materijal (ka-
men, opeka, tegule) je na mestu zvanom Bander ili
Rid (kat. 200) nala`en prilikom oranja, na povr{ini

od oko 40 x 50 m.197 U Porti Stojanovi}a (kat. 206),
ju`no od Crkvi{ta Sv. Jovana (kat. 201), uo~en je ve}i
objekat od lomljenog kamena i opeke. Ova gra|evi-
na je najverovatnije pripadala kompleksu oko Crkvi-
{ta Sv. Jovana. Sa ovog lokaliteta poti~e i fragment
crepa sa oznakom u vidu talasastih linija izvedenih
prstima pre pe~enja.198 Zidovi od kamena su konsta-
tovani i na polo`aju Mitrin potok (kat. 204, sl. 14),
gde su vidljivi fragmenti opeka, crepova i kerami~kih
posuda.199 Na ovim mestima sigurno je postojalo ra-
novizantijsko naselje ili podgra|e koje je ~inilo kom-
pleks sa utvr|enjem na Kaljaji (kat. 202).
U dolini [umanske reke i pobr|u Kukavice izdva-
jaju se lokaliteti Ravnjak u Gagincu (kat. 69), na bla-
goj padini brega, odakle poti~u rimske opeke, ulomci
kerami~kih posuda i veliki pitosi200 (kat. 69.1), Vlaj-
~ina njiva (kat. 165), gde su na|ena dva pitosa, tegu-
la i `rvanj,201 i Seli{te u Nakrivnju (kat. 123), sa ma-
sivnim zidom od opeka, gra|evinskim {utom (opeka,
malter) i nalazom ranovizantijskog folisa.202
U severoisto~nom delu Leskova~ke kotline, u
pobr|u Babi~ke gore i Kru{evice, jedan lokalitet je
189 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
190 Prema usmenom kazivanju profesora A. Jovanovi}a.
191 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
192 Trajkovi} 1961, 11.
193 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
194 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
195 Ivani{evi} 2012, 22–24.
196 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
197 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
198 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
199 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
200 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 28, br. 59; doku-
mentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
201 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
202 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 41, br. 164.
  


a b
 Vrbovac, Imanje Pe{i}a, kamene prese
protuma~en kao naselje, mada se i za druga, tipolo{ki
neopredeljena nalazi{ta mo`e pretpostaviti naseobin-
ski karakter. Lokalitet Seli{te u Ora{cu (kat. 133) svr-
stan je u naselja budu}i da je na ovom prostoru, koji se
u du`ini od oko 200 m pru`a uz reku, zabele`en ru-
{evinski {ut, kao i tragovi zida od rimskih opeka.203
Odavde poti~e koplje u obliku {irokog lista blago na-
gla{enog rebra, sa perforacijom za klin na kratkom
koni~nom usadniku,204 datovano u {iri vremenski
raspon od 2. do 6. veka.205 Severoisto~no od Seli{ta
uzdi`u se blaga kosa i brdo ^ukar, na kome su potvr-
|eni ostaci rimskog utvr|enja (kat. 149).

Identifikacija rimskih vila, odnosno ekonomskih doba-
ra na prostoru Leskova~ke kotline predstavlja pose-
ban problem. Aglomeracije ovog tipa mogu samo da
se pretpostave budu}i da nijedan lokalitet protuma-
~en kao vila nije podrobno istra`en (Vrbovac, Imanje
Pe{i}a, kat. 58, nepoznati lokalitet, kat. 57, Bojnik,
Direktorovo, kat. 1, Podrimce, Belije, kat. 138, Ogra-
|e, kat. 139), pa se ne mo`e odbaciti ni tuma~enje da
su u pitanju rimska naselja ili stanice. Nalazi{ta su
sme{tena u blizini reka (karta 7), na nadmorskim visi-
nama do 300 m, kao {to je slu~aj u Vrbovcu i Podrim-
cu, ili na samoj obali, o ~emu govori primer iz Bojni-
ka. Samo se posredno, na osnovu arhitekture i drugih
arheolo{kih nalaza, mogu identifikovati sa vilama.
Iz Vrbovca, sa lokaliteta Imanje Pe{i}a, poti~u dve
kamene prese za muljanje gro`|a (kat. 58.1, 2), koje
potvr|uju zna~aj vinogradarstva na ovim prostorima

(sl. 42). Sli~na presa, ali kru`ne osnove, na|ena je
pored termi na Medijani.206 Podizanje vila na Medi-
jani zapo~eto je verovatno krajem 3, a ve}im intenzi-
tetom nastavljeno je u 4. veku,207 {to mo`e da poslu`i
za datovanje presa iz Vrbovca. Na Imanju Pe{i}a na-
|eno je i stablo stuba od kre~njaka (kat. 58.5), kao i
impost kapitel (kat. 58.3) i fragmentovani stub (kat.
58.4), koji danas ~ine ~asnu trpezu u crkvi na seoskom
groblju. Sa nepoznate lokacije u Vrbovcu poti~u dva
zna~ajna nalaza, odnosno dve kamene skulpture, od
kojih je jedna zmijolikog oblika (kat. 57.1), dok dru-
ga (kat. 57.2), sekundarno iskori{}ena za nadgrobni
spomenik, podse}a na kruni{te sa figurama dva lava.
Ostaci vile pretpostavljeni su i na lokalitetu Di-
rektorovo u Bojniku (kat. 1), gde je slu~ajno na|ena
glava mu{karca od mermera (kat. 1.1), datovana u
drugu polovinu 3. i po~etak 4. veka. Sonda`nim istra-
`ivanjem na tom mestu otkrivena su dva paralelna zi-
da, od kojih je jedan blago povijen (sl. 43), {to prema
M. Joci} ukazuje na prostoriju sa apsidom, odnosno
na postojanje vile rustike.208 Takav zaklju~ak, me|u-
tim, treba prihvatiti sa rezervom budu}i da jo{ uvek
nije arheolo{ki potvr|en.
203 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine; gra|a pri-
premana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
204 Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011, 144, br. 105.
205 Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011, 35.
206 Petrovi} 1999, 137.
207 Petrovi} 1999, 66.
208 Joci} 1989a, 289–295.
  


 Bojnik, Direktorovo, osnova sonde
sa ostacima zidova (Joci} 1989, 290)
Tre}a vila nalazi se na lokalitetima Belije (kat.
138) i Ogra|e (kat. 139) u Podrimcu, gde su uo~eni
masivni zidovi od kamena, stope dva stuba,209 tri ka-
pitela i bronzana {aka statue u prirodnoj veli~ini (kat.
138.2). Odavde poti~e i slu~ajni nalaz ostave rimskog
srebrnog novca (kat. 138.1) iz perioda od sredine 2.
do sredine 3. veka. Kao terminus post quem njenog
pohranjivanja odre|ena je 244. godina.210 Zakopava-
nje ostave za vreme vladavine vojni~kih careva pred-
stavlja va`an podatak.
Rudni~ke i poljoprivredne oblasti daleko od Itali-
je, kao {to je centralni Ilirik, nisu privla~ile rimske ve-
leposednike pre 3. veka. Velika imanja javljaju se tek u
vreme vojni~kih careva, mada su i tada carska dobra
bila dominantna.211 Na podru~ju Vrbovca, Bojnika i
Podrimca verovatno su postojala velika ekonomska
dobra, mo`da tipa peaetorium fundi ili praesidium.
O stvaranju vila, njihovom prerastanju u aglome-
racije poput vikusa ili fortifikacija, a mo`da i u ve}a
utvr|ena sela (bourgades), osobena za 5. i 6. vek, na{i
primeri, me|utim, ne mogu dati preciznije podatke.

Ima mi{ljenja da vizantijska sela nisu nastala od ka-
snoanti~kih vila, koje su bile veoma retke, ali su se
svakako razvila iz neke starije aglomeracije.212 Nazi-
vi utvr|enja koja je u Dardaniji zabele`io Prokopije
~esto su izvedeni od imena velikih zemlji{nih poseda
– vila, odnosno njihovih rimskih vlasnika. Me|utim,
u Prokopijevoj listi novopodignutih ili obnovljenih
utvr|enja nema ~ak ni stare deduktivne kolonije Scupi
na jugu, ni Municipium-a Dardanorum-a u rudni~koj
oblasti centralne Dardanije. Ne treba isklju~iti mogu}-
nost da je ovaj spisak obuhvatao samo utvr|enja po-
dignuta na carskom ili crkvenom dobru.213

Na prostoru Leskova~ke kotline registrovano je devet
nekropola (karta 5), koje se mogu svrstati u tri tipa:
gradske (Cari~in grad, kat. 55), naseobinske (Vujano-
vo, kat. 30, Mala Kopa{nica, kat. 112, Velika Gra-
bovnica, kat. 153, Ja{unja, kat. 90, Konopnica, kat.
229, [i{ava, kat. 241, Vlasotince, kat. 243) i nekro-
pole u blizini rudarskih revira (Lece, kat. 181). Stari-
je su naseobinske i rudarske nekropole, a najmla|a je
jedina gradska nekropola u ovoj oblasti, istra`ena na
ranovizantijskom lokalitetu Cari~in grad.
Najranije su nekropole sa spaljenim pokojnicima,
formirane u Maloj Kopa{nici (kat. 112), Velikoj Gra-
bovnici (kat. 153) i Ja{unji (kat. 90). Zajedni~ki su
im grobovi tipa Mala Kopa{nica – Sase.
Zahvaljuju}i za{titnim arheolo{kim iskopavanji-
ma na lokalitetu Kamenitica u Maloj Kopa{nici (kat.
112, sl. 18), sprovedenim tokom radova na izgradnji
auto-puta 60-ih godina pro{log veka,214 2003.215 i
2012. godine,216 istra`en je ve}i deo rimske nekropole
iz 2–4. veka, sa spaljenim i inhumiranim pokojnici-
ma (sl. 44). Do sada je registrovano 526 grobova, od
209 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (stara knjiga
inventara, br. 988, 989).
210 Stamenkovi} 2005, 150, 151.
211 Mirkovi} 1996, 57.
212 Laiou 2005, 31–54.
213 Mirkovi} 1996, 68–71.
214 Zotovi} 1962, 221–223; Zotovi} 1964, 106.
215 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 61.
216 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


 Mala Kopa{nica, Kamenitica, nekropola, memorija II
kojih 488 sa kremacijom. Ustanovljeno je da se ne-
kropola protezala na ~itavoj povr{ini Kamenitice,
pribli`ne veli~ine 300 x 100 m. Okru`ena je nizom
lokaliteta (sl. 39), a na nekima od njih se tako|e mo-
gu pretpostaviti ostaci nekropole. Na jugoistoku se
grani~i sa Pazari{tem, gde je ustanovljena periferija
naselja iz 4. veka.217 Na zapadu je ome|ena delom
rimskog naselja, sa ostacima gra|evinskog komplek-
sa, a na jugu manjim uzvi{enjem, gde su slu~ajno na-
|ene vodovodne kerami~ke cevi, na kome se mogu
o~ekivati i delovi naselja i nekropole. Isti je slu~aj i
sa potesom Beli Breg jugozapadno od Kamenitice.
Du` nekropole na Kamenitici otkriven je rimski put,
sa~uvan u segmentima. Njegovi ostaci se nalaze iz-
me|u nekropole i dana{njih ku}a u Maloj Kopa{nici.
Prema podacima dobijenim od me{tana, nekropola se
verovatno pru`ala i severno od ove komunikacije, na
potesu Moravi{te, gde su slu~ajno otkriveni ostaci

grobova sa inhumacijom. Zna~ajno otkri}e na nekro-
poli su tri zidane memorije. Od dve (memorije I i III),
jednostavnih kvadratnih osnova, ostali su samo teme-
lji. U memoriji II (sl. 44), ~iji su zidovi o~uvani znat-
no vi{e, izdvojene su centralna odaja i naknadno pri-
zidana severna prostorija.218
Na osnovu rezultata istra`ivanja nekropole u Ma-
loj Kopa{nici 1962. i 1964. godine, M. Gara{anin je
izdvojio tri tipa grobova (I–III) karakteristi~nih za
ve}inu nekropola sa spaljenim pokojnicima. Grobovi
tipa Mala Kopa{nica – Sase I imaju pravougaonu, oval-
nu ili kru`nu osnovu, i nagorele bo~ne strane i dno
(sl. 45a), dok su grobovi tipa Mala Kopa{nica – Sase II
217 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
218 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


eta`ni, uglavnom pravougaonog oblika (sl. 45b) i naj-
prisutniji na Kamenitici. Tre}i tip grobova odlikuje
plitka raka kru`nog ili ovalnog oblika, bez tragova
vatre na zidovima i dnu, a M. Gara{anin ga je okarak-
terisao kao prate}i jer je malobrojan.219 Ovu podelu
je usvojio A. Jovanovi}, ukazuju}i na autohtono po-
reklo grobova tipa Mala Kopa{nica – Sase i slabiji in-
tenzitet romanizacije na ovom prostoru.220
[iru podelu je ustanovila Lj. Zotovi}, koja je gro-
bove na lokalitetu Kamenitica u Maloj Kopa{nici svr-
stala u III, IV, V, VI i VII tip svoje klasifikacije gro-
bova sa spaljenim pokojnicima na teritoriji Gornje
Mezije. Naime, radi se o pohranjivanju ostataka kre-
miranih pokojnika u kerami~ke urne (tip III, sl. 45c), u
pravougaone i ovalne rake sa opaljenim dnom i bo~-
nim stranama, naj~e{}e orijentisane u pravcu severo-
istok–jugozapad (tip IV), u eta`ne grobove oblikom
sli~ne tipu IV, ali sa manjom rakom (tip V), u plitke
koritaste rake ovalne ili kru`ne osnove, sa opaljenim
dnom i bo~nim stranama (tip VI), i u grobove sa kon-
strukcijom od opeka (tip VII, sl. 45d).221 Na ovoj ne-
kropoli treba ispratiti internu hronologiju. Naime,
naj~e{}i su grobovi tipa IV i V, ~iji je broj ravnoprav-
no zastupljen. Znatno re|i je tip VI. Me|utim, va`no
je ista}i da su grobovi sva tri tipa raspore|eni u pra-
vilne i guste redove. Kao obavezni prilozi, u njima su
se nalazili bronzani novac, `i{ci, kerami~ke i staklene
posude. U grobovima `ena bio je prisutan i nakit od
zlata, bronze i staklene paste, a u grobovima mu{ka-
raca koplja, strele, no`evi i poneka alatka. Svi grobo-
vi tipa IV, V i VI iz Male Kopa{nice poti~u s kraja 2.
ili iz prve decenije 3. veka. D. Srejovi} ih vezuje za
ilirski etni~ki element.222 M. Gara{anin prihvata takvu
atribuciju,223 dok Lj. Zotovi}, budu}i da se nekropo-
la u Maloj Kopa{nici nalazila na teritoriji Dardanaca,
koji se pouzdano mogu smatrati Ilirima, i ostale grobo-
ve ovog tipa u Gornjoj Meziji vezuje za ilirski etnos.224
Ne{to su re|i i mla|i grobovi tipa III i VII. Grobovi
tipa III su na nekropoli u Maloj Kopa{nici ukopava-
ni bez ikakvog reda, sa rakama nepravilnog oblika, a
datovani su u 4. vek.225 Grobovi tipa VII, konstruisani
od opeka slo`enih tako da podra`avaju oblik kov~e-
ga, veoma su retki. Njihovo dno i bo~ne strane napra-
vljeni su od opeka, a pokriva~ je ravan, sa dva niza
opeka, ili poluobli~ast, sa dva niza tegula. Orijentaci-
ja grobova je razli~ita. U jednom je na|ena jabuka u
koju su bili zabodeni primerci novca iz Konstantino-
ve epohe. Osim nesumnjivo kasnoanti~kih priloga, i

grobna arhitektura ukazuje na 4. vek kao na vreme
pre kojeg grobovi tipa VII nisu mogli nastati.226
Na ~itavom istra`enom prostoru Kamenitice na-
laze se i pojedina~ni grobovi sa inhumiranim pokoj-
nicima. Najgu{}e su raspore|eni oko memorije II,
naro~ito isto~no od nje (sl. 44). Uglavnom su ukopa-
vani bez reda, a orijentisani su u pravcu sever–jug i
severoistok–jugozapad. Re~ je o jednostavnim raka-
ma, a re|e grobnim konstrukcijama od kamena, opeka,
tegula i imbreksa. Na osnovu priloga (novac, kera-
mi~ke posude, fibule, kop~e, i dr.), datovani su u prvu
i donekle u drugu polovinu 4. veka. U jednom grobu,
ispod lobanje pokojnika nalazilo se 175 primeraka
bronzanog novca iz druge polovine 4. veka.227
Grobovi sa spaljenim i skeletno sahranjenim po-
kojnicima na jednom mestu, uz bogat i pouzdano dato-
van pokretni materijal, omogu}avaju tuma~enje pre-
laska sa jednog na~ina sahranjivanja (incineracija) na
drugi (inhumacija). Ta promena, s obzirom na kasnu
pojavu inhumacije u rimskim provincijama na cen-
tralnom Balkanu, najverovatnije se odigrala pod uti-
cajem hri{}anstva i mo`e se datovati u kraj 3. i po~e-
tak 4. veka.
Severno od Male Kopa{nice, u Velikoj Grabovnici
(kat. 153) je tako|e postojala nekropola sa grobovi-
ma tipa Mala Kopa{nica – Sase. Lj. Zotovi} ih svrsta-
va u IV i V tip i datuje u drugu polovinu 2. i prve de-
cenije 3. veka.228
Dalje uz Ju`nu Moravu, A. Jovanovi} je u Ja{unji
zabele`io grobove tipa Mala Kopa{nica – Sase III.229
Nekropole sa spaljenim pokojnicima, u koje Lj.
Zotovi} ubraja i najranije, sa grobovima u obliku bu-
nara i kru`nim opaljenim jamama u vidu dubljih zde-
la tipa urni, bez izuzetka prate tok Dunava i Velike
219 Gara{anin 1968, 5–28.
220 Jovanovi} 1984, 143.
221 Zotovi} 1968, 19–21.
222 Srejovi} 1965, 81.
223 Gara{anin 1968, 5–28.
224 Zotovi} 1968, 25–27.
225 Zotovi} 1968, 23, 24.
226 Zotovi} 1968, 27, 28.
227 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
228 Zotovi} 1968, 19, 24, 29.
229 Jovanovi} 1984, 111.
  
 


c b

d f

 Mala Kopa{nica, Kamenitica: a) grob tipa Mala Kopa{nica–Sase I;

b) grob tipa Mala Kopa{nica–Sase II; c) urna; d) zidani grob od opeka sa spaljenim pokojnikom;
e) grob sa slobodno ukopanim pokojnikom; f) zidani grob od tegula sa inhumacijom
  


 Konopnica, sarkofag
Morave sa pritokama. Vezuju se isklju~ivo za naselja
i vojne logore formirane jo{ u najranijem periodu ro-
manizacije.230
Od takozvanih naseobinskih nekropola, treba po-
menuti i rimsku grobnicu u Vujanovu (kat. 30), zidanu
od opeka, dimenzija osnove 2,80 x 0,52 m,231 zatim
selo Konopnicu (kat. 229), iz kojeg poti~e de~ji sarko-
fag od kre~njaka, u vidu sanduka sa blago nagla{enim
dnom, dimenzija 0,34 x 1,02 x 0,50 m (kat. 229.1, sl.
46),232 kao i ozidane grobove na rimskoj nekropoli u
[i{avi (kat. 241).233 Osim njih, na lokalitetu ]erami-
d`inica u Vlasotincu (kat. 243) otkrivena su dva rim-
ska groba zidana od opeka. Na osnovu priloga (kat.
243.1–10), datuju se u kraj 3. i po~etak 4. veka.234 Zna-
~ajno je da su sve pomenute nekropole protuma~ene
kao naseobinske sme{tene na obalama reka.
Rudarska nekropola mo`e se pretpostaviti na lo-
kalitetu Kod rudnika u Lecu (kat. 181), gde je u bli-
zini rudnog okna na|en grob iz kojeg poti~u ~etiri
perle razli~itog oblika, od staklene paste tamnoplave
boje (kat. 181.3–6), zatim bronzana fibula (kat. 181.2),
bronzani prsten (kat. 181.1) i tri kerami~ke posude
(kat. 181.7–9). Nekropole u Domaviji i Guberevcu,
sa ukopanim grobovima nagorelih bo~nih strana, bez
urni, D. Srejovi} tuma~i kao rudarske, smatraju}i da
su sve srodne nekropole u Gornjoj Meziji i Donjoj
Panoniji mo`da bile povezane sa rudarskim naselji-
ma ili sa privrednim posedima ~iju je osnovnu radnu
snagu ~inilo autohtono stanovni{tvo organizovano u
stare plemenske zajednice.235 Na`alost, bli`i podaci

o grobu iz Leca ne postoje, pa se o njegovoj struktu-
ri ne mo`e govoriti.
Najmla|a je nekropola otkrivena na Cari~inom
gradu (kat. 55), nedaleko od pretpostavljene trase pu-
ta koji je sa ju`ne strane dopirao do Donjeg grada, u
blizini akvedukta. Na njoj su sahranjivani stanovnici
Cari~inog grada. Sistemom sondi istra`eno je svega
10 grobova odraslih osoba i dece, koji su ranije otva-
rani, osim mo`da de~jeg groba 4 i potpuno uni{tenih
grobova 8 i 10. Razlikuju se tri na~ina sahranjivanja:
bez grobne konstrukcije (6 i 7), u drvenom kov~egu
(5) i u grobovima sa konstrukcijom od opeka. Uzani
grobovi (30–40 cm) bili su pokriveni horizontalno
polo`enim opekama, a u nekim slu~ajevima krovnim
crepom. Skeleti su orijentisani u pravcu zapad–istok,
sa devijacijom od zapada ka jugu. Areal prostiranja
nekropole jo{ uvek nije ustanovljen.236
230
Zotovi} 1968, 19.
231
Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a pri-
premana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
232 Jovi} 2002, 37.
233 Trifunoski 1974, 6; dokumentacija Arheolo{kog instituta
u Beogradu (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina iz
1951. godine).
234 Joci} 2003, 53.
235 Srejovi} 1965, 83, 84.
236 Kondi}, Popovi} 1977, 146; Jeremi} 1995, 187–195; Ba-
vant, Ivani{evi} 2003, 34.
  



Osim Cari~inog grada, koji predstavlja izuzetan primer
razvijenog sistema vodosnabdevanja u ranovizantij-
skom periodu (akvedukt, velika cisterna, vodotoranj,
vodovodna i kanalizaciona mre`a), sa drugih lokali-
teta u Leskova~koj kotlini poti~u samo slu~ajni nala-
zi vodovodnih kerami~kih cevi, koji ukazuju na po-
stojanje lokalnih vodovoda (karta 5).
Saznanje o akveduktu Cari~inog grada dopunje-
no je tokom poslednjih decenija, kada su prikupljeni
novi podaci o kanalu i zidovima u njegovoj bli`oj i
daljoj okolini. Novi rezultati istra`ivanja njegove tra-
se dobijeni su rekognosciranjem terena i kori{}enjem
savremenih metoda detekcije. Trasa akvedukta danas
mo`e da se prati od Petrove gore, gde se na {irokim pa-
dinama prirodnog amfiteatra nalazila kapta`a, na ko-
ti od pribli`no 1.120 m. Odavde ka Cari~inom gradu
potvr|ena je na vi{e mesta (karta 3), na polo`ajima
 Trasa akvedukta Cari~inog grada (Ivani{evi} 2012, 19, sl. 4)

Deli Voda u Dobroj Vodi (kat. 4), Strugara (kat. 14,
sl. 4) i Gornje ili Velike livade (kat. 12) u Ivanju, Ibri{
u Statovcu (kat. 50b), Potresulje (kat. 50a, sl. 47) i
Pavlov grob (kat. 49, sl. 11) u Sli{anu, a otkriven je i
veliki most u Ba~evini (Crnovski breg, kat. 32, sl. 48),
pribli`ne du`ine 70–80 m i visine 20–30 metara. Od
Ba~evine, trasa se nastavlja padinama ispod Borovca,
spu{taju}i se u blagom nagibu ka Cari~inom gradu.
Njena otkrivena du`ina na ovom potesu iznosi 600 m.
Dalje ka jugoistoku se gubi, verovatno usled intenziv-
ne obrade zemlje i duga~kog dubokog useka. Zatim
prolazi uz ju`ni bedem i preko odbrambenog rova svi-
njari~kog Gradi{ta. Na terenu se jasno uo~ava zemlja-
ni propust, koji odbrambeni rov deli na dva dela. Ispod
zaseoka Stojanovci, trasa je ponovo vidljiva i prati se
sve do Cari~inog grada, gde njena du`ina iznosi pri-
bli`no 1.270 m. Trasa akvedukta do grada, duga~ka
280 m, bila je poznata i ranije na osnovu tragova na
terenu i aerofotografije iz 1947. godine. Akvedukt je
  
 


 Sli{ane, Potresulje, osnova kanala

 Ba~evina, Crnovski breg, pilon mosta (Ivani{evi} 2012, 23, sl. 9)

 Cari~in grad, olovne vodovodne cevi

 Mala Kopa{nica, Kamenitica, kerami~ka vodovodna cev

u grad ulazio sa ju`ne strane. Do velikog valuma, ko-
ji je branio prilaz gradu, i{ao je pod zemljom, a dalje
je trasa bila nadzemna. Sa ju`ne spoljne strane zidina
otkrivena su dva stupca kvadratne osnove, sa tranze-
mama na isto~noj i zapadnoj strani. Severni stubac je
sa jugozapadnom kulom Donjeg grada bio povezan
redovima opeke i kamena vezanih malterom. Razmak
izme|u stubaca iznosio je oko 3 metra.237 Unutar gra-
da, akvedukt je prolazio kroz kulu i nastavljao ispod
{etne staze zapadnog bedema, do cisterne u Donjem
gradu i jugozapadne kule, odnosno rezervoara u Gor-
njem gradu.238
Osim akvedukta, sa Cari~inog grada i ve} pome-
nutih lokaliteta u njegovoj bli`oj okolini poti~u i na-
lazi olovnih i kerami~kih vodovodnih cevi (Cari~in
grad, kat. 55, sl. 49, Sli{ane, kat. 49, Statovac, kat.
50b). Kako je zabele`eno, du`ina cevi na|enih u Sli-
{anu iznosi 50–60 cm, a pre~nik 10 cm.239 Mogu}e je
da su ~inile deo lokalnog sistema razvoda, kojim je
voda dopremana u neko naselje ili vilu.
Na ostatke vodovoda nailazilo se i u dolini Puste
reke (]ukovac, kat. 3, Kacaba}, kat. 15), Ju`ne Mora-
ve (Pe~enjevce, kat. 135, Jarsenovo, kat. 89) i Vlasine
237 Ivani{evi} 2012, 13–31.
238 Kondi}, Popovi} 1977, 130; Bavant, Ivani{evi} 2003, 31.
239 Stefanovi} 2006, 53.
  
 


(Konopnica, kat. 233). Vodovodne kerami~ke cevi

uo~ene su i prilikom postavljanja stuba za dalekovod,
na desnoj strani puta koji vodi iz Male u Veliku Kopa-
{nicu, na lokalitetu @irova padina (kat. 114). Njihov
pre~nik iznosi 10 cm.240 Re~ je o lokalnom vodovo-
du, za snabdevanje naselja registrovanog na nizu loka-
liteta u ataru Male Kopa{nice, od Crkvi{ta (kat. 111),
preko Pazari{ta (kat. 113b), Kamenitice (kat. 112, sl.
50) i Moravi{ta (kat. 113a), do Belog Brega (kat. 110a).




Nalazi{ta usko povezana sa rudarskom delatno{}u su

okna, ostaci topioni~arskih kompleksa, {ljaki{ta i polo-
`aji sa kojih poti~u komadi zgure. Ne treba izostavi-
ti ni lokalitete nekog drugog tipa, ali sa materijalom
koji potvr|uje obradu metala, odnosno gvo`|a, me|u
kojima su najzastupljenija utvr|enja.
Arheolo{ki lokaliteti sa tragovima rudarstva na-
laze se u zapadnom delu Leskova~ke kotline (pobr|e
Radana, sliv Gazdarske i Lecke reke i oblast oko Tu-
larske reke), kao i na krajnjem istoku, odnosno severo-
istoku (pobr|e Babi~ke gore i Kru{evice) (karta 5).
Na Radanu, u Dobroj vodi, ubicirana su dva nala-
zi{ta, Izvor (kat. 6) i Kalkad`ije (kat. 7), odakle poti-
~u komadi zgure i delovi kova~kog alata. Na polo`aju  Lece, Rasova~a, rudarsko okno
Izvor na|en je i pritesan kamen, a na lokalitetu Kal-
kad`ije osnove manjih gra|evina.241 Na putu ispod
planinarskog doma na Radanu konstatovana su {lja- starog topioni~kog pogona; on se nalazio na severnoj
ki{ta.242 M. Joci} bele`i da se na ovoj planini, na nje- padini rudonosnog brda, ~iji greben ~ini granicu iz-
noj zapadnoj i isto~noj strani, nailazi na obilje tragova me|u dana{nje Kraljevine i Stare Srbije“.246 Ovaj
starih rudarskih radova, naro~ito u Majkovcu, Ivanju, podatak dopunjuju re~i me{tanina Radeta Maksimo-
Bu~umetu i Borovcu, gde je uo~eno desetak potkopa, vi}a, o dva zatrpana rimska okna u Ravnoj Banji, na
koje narod naziva rimskim.243 lokalitetu Gajine rupe ili [eo potoke (kat. 196). U
U Lecu, u blizini stene na kojoj su vidljivi povr- istom selu, na lokalitetu Ani{te (kat. 194), nalaze se
{inski tragovi rimskog rudarenja, na|ena je sekira-
kramp (kat. 183.1, sl. 85), a osim nje i srpovi, kosiri,
raonik, motika, budak, dvozuba motika, koplje i `r- 240 Pavlovi}, Kosti} 1984, 514.
vanj.244 Poseban zna~aj ima potes Rasova~a (kat. 241 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 54, br. 50, 51; doku-
184, sl. 6), gde su otkriveni ostaci rimskog okna tra- mentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
pezoidnog oblika (sl. 51, 52).245 242 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
Dalje ka jugu, oko Tularske i Buniske reke, trag 243 Joci} 1999, 52.
rudarskog kopa i ve}a koli~ina zgure uo~eni su na lo- 244 Joci} 1999, 51.
kalitetu Velikina njiva u Sijarinskoj Banji (kat. 215), 245 Joci} 1999, 51; dokumentacija Arheolo{kog instituta u
dok je u Ravnoj Banji Kanic zabele`io „tri napu{tena Beogradu.
rudarska okna i hrpi{ta jalovine, kao ostatke nekog 246 Kanic 1985, 343
  
 


ostaci rimskog topioni~arskog kompleksa. Usled

neovla{}enih iskopavanja, danas se tu vide ostaci
objekata od kamena, fragmenti opeka i ve}i ulomci
rimskih tegula (sl. 53), a ni`e, na obali Banjske reke,
na dnu padine, zabele`eni su ostaci {ljaki{ta (sl. 10,
54), kao i crvenkasta zemlja koja ukazuje na pe}.247
Ova {ljaki{ta se mogu povezati sa topioni~arskim
kompleksom na uzvi{enju. Treba naglasiti da su u
okolini Ravne Banje, na prostoru definisanom kao
pobr|e Goljaka i oblast oko Tularske i Buniske reke,
izdvojena i ~etiri polo`aja sa nalazima zgure. To su
Samokov u Marovcu (kat. 188), naselje u Retkoceru
(kat. 199), sa kojeg poti~e rimski novac kovan kra-
jem 3. i tokom 4. veka (sl. 77), zatim lokalitet Pod ku-
}u u selu Ma}edoncu (kat. 186) i utvr|enje u Gubav-
cu (kat. 178).
Ju`nom delu Leskova~ke kotline pripadaju dva
lokaliteta povezana sa rudarstvom, i to u selu Klaji-
}u, na polo`ajima Usavske vodenice (kat. 35) i Vlaj-
kova utrina (kat. 36). Na mestu zvanom Usavske vo-
denice, na desnoj obali [umanske reke, na povr{ini
od pribli`no 10 x 5 m, zabele`eni su brojni ostaci
gvozdene zgure (sl. 73). Prema kazivanju me{tana,
na uzvi{enju iznad leve obale reke nalazila se „flota-
cija“, koja se mo`e dovesti u vezu sa polo`ajem Vlaj-
kova utrina, gde se u ve}em ulegnu}u na padini brda,
du`ine oko 20 m i {irine 5 m, kako se pretpostavlja,
nalaze ostaci rudnika.248  Ravna Banja, Ani{te, topioni~arski kompleks
Na istoku Leskova~ke kotline, u pobr|u Babi~ke  Ravna Banja, Ani{te, {ljaki{te
gore i Kru{evice registrovana su tri lokaliteta vezana
za rudarsku delatnost. Re~ je o polo`aju Piramida, iz-
me|u sela Babi~kog i Crkovnice (kat. 66), sa ostacima rudnicima. Metallum (ili metalla) ozna~ava prostor
anti~ke pe}i za topljenje gvo`|a i komadima zgure, na kojem su se nalazili putei i metalur{ke officinae, a
zatim o mestu zvanom Rudinje ili Sasi u selu Ora{cu territorium metalli je rudni~ka oblast.249 Na`alost, ne
(kat. 132), ~ija oba naziva upu}uju na rudarenje, kao mo`e se sigurno utvrditi kojoj jedinici pripadaju na{i
i o polo`aju Latinska vodenica (kat. 78), na sastavu lokaliteti. Svakako treba pomenuti vicus u Pustom
Grada{ni~ke i Ora{a~ke reke, gde je zabele`ena veli- [ilovu, potvr|en votivnom arom (kat. 193.3) na|enom
ka koli~ina zgure. Ve}i broj komada zgure je konsta- u ovom selu, koji je mo`da bio povezan sa rudar-
tovan u utvr|enju u Gornjoj Loko{nici (kat. 73). stvom. Zna~ajni epigrafski spomenici iz zapadnog
Treba dodati i ingot gvo`|a (kat. 238.1) na|en na dela Leskova~ke kotline, posve}eni bo`anstvima ko-
lokalitetu ju`no od reke Vlasine, na Visokom Mori~u ja su {titila rudare i njihovu delatnost (Herkul, kat.
u Samarnici (kat. 238). 175.1, kat. 193.1, 2, Liber, kat. 193.3), idu u prilog
U rimskoj administraciji, jedan rudni~ki okrug je ovakvom tuma~enju.
obuhvatao tri razli~ite jedinice: vicus/vici metalli,
metallum (ili metalla) i territorium metalli. Vicus je
bio administrativni rudni~ki, industrijski ili ekonom- 247 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
ski centar, garnizon ili naselje peregrina (vici pere- 248 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
grinorum), odnosno rudara koji su radili u obli`njim 249 Du{ani} 2010, 535, 536.
  



Osim Cari~inog grada, gde obilje raznovrsnog mate-
rijala upu}uje na postojanje vi{e vrsta radionica, na
ostalim nalazi{tima u oblasti Leskova~ke kotline ot-
kriveni su ostaci ciglarskih pe}i, a pretpostavljena je
i jedna klesarska radionica.
Ve}a koncentracija epigrafskih spomenika, deko-
rativne arhitektonske plastike i skulpture iz rimskog
perioda, zabele`ena u oblasti oko Lepa{tice i Gazdarske
reke (Lece, kat. 180.1, 2, Pusto [ilovo, kat. 193.1–7,
Gazdare, kat. 175.1), u Maloj Kopa{nici (kat. 112.1),
Sejanici (kat. 147.1), Leskovcu (kat. 100.1, 2), Vrbov-
cu (kat. 57.1, 2) i Bojniku (kat. 1.1), svakako ukazuje
na postojanje klesarskih radionica na ovom prostoru.
Izdvaja se lokalitet Mala Dubo~ica u Leskovcu,
gde su na|ene dve nedovr{ene kamene skulpture (kat.
100.1, 2). Sonda`nim radovima na ovom polo`aju
zabele`eno je samo nekoliko fragmenata rimskih ke-
rami~kih posuda. Budu}i da u okolini nema registro-
vanih le`i{ta mermera, skulpture su mo`da, iz nekih
 Cari~in grad, ciglarska pe}: osnova sa izgledom i presecima (Duval, Jeremi}, Popovi} 2010, 77, fig. I, 36)

nepoznatih razloga, ostavljene i zaboravljene prili-
kom transporta do skulptorskog ateljea, gde je treba-
lo da budu zavr{ene.250 Bile su samo grubo oklesane
u okviru kamenoloma, a zatim su preno{ene u neki
gornjomezijski skulptorski centar, {to bi mogao biti
Nais, pa se izrada skulptura na mestu dana{nje Male
Dubo~ice mo`e samo pretpostaviti.
Na najve}em broju lokaliteta iz ove grupe evi-
dentirane su pe}i za izradu opeke (karta 5), i to na po-
lo`ajima @upa u Dobroj Vodi (kat. 9) i Seli{te u Cr-
noj Bari (kat. 224), na isto~noj obali Svinjari~ke reke
(kat. 52), kao i u podno`ju brega na kojem le`i Cari-
~in grad, odnosno na zapadnoj obali Svinjari~ke i du`
Cari~inske reke, u blizini brane, koje su svakako ~i-
nile deo zanatskog centra Cari~inog grada. Me|utim,
vi{e podataka ima jedino za pe} istra`enu na zapad-
noj obali Svinjari~ke reke (sl. 55). Pravougaone je
osnove, dimenzija 5,50 x 4,60 m, sa dva zasvedena
lo`i{ta na isto~noj strani, izme|u kojih se pru`ao zid
debljine od 0,85 m. Severno, bolje o~uvano lo`i{te
bilo je visoko 0,63 m, a {iroko 1,04 m. Zidovi pe}i,
  
 


 Cari~in grad,

sirovina stakla

debljine od 1,02 do 1,04 m, gra|eni su od lomljenog pri ~emu je jedna (ili nekoliko njih) bila sme{tena
kamena i blata. U podu su se nalazila 33 otvora, pre~- oko ju`ne kapije Gornjeg grada. To su bile kolibe od
nika od 0,04 do 0,07 m.251 Pe}i u neposrednoj blizini lakog materijala, koje nisu bile gradske radionice u
Cari~inog grada mo`da su slu`ile i za izradu kera- pravom smislu, a potvr|ene su nalazima nakovnja, te-
mi~kih posuda, budu}i da je grn~arija za potrebe nje- razija, tegova i kalupa.256
govog stanovni{tva najve}im delom bila lokalno pro- Ne treba izostaviti ni arhitektonsku plastiku sa
izvo|ena, od gline eksploatisane u okru`enju.252 ovog lokaliteta. Klesana je od lokalnog kamena lo{eg
Osim izrade opeka i kerami~kih posuda, na Cari- kvaliteta, veoma podlo`nog raspadanju, na {ta uka-
~inom gradu, u jugoisto~nom uglu Donjeg grada, ot- zuju dodaci {tuka.257 Za izradu najve}eg dela arhi-
kriveni su ostaci rasturenih pe}i, koje su mo`da bile tektonske plastike u Cari~inom gradu kori{}en je lo-
kori{}ene za proizvodnju stakla. Nalazi gorelih opeka kalni andezit, va|en u kamenolomima ispod masiva
sa o~uvanom staklastom masom i posuda za topljenje Radana.258 O kamenoreza~kom zanatu govore i nala-
stakla (?) sa ovog prostora, kao i velike koli~ine sirovi- zi oru|a i opreme sa Cari~inog grada, u koje spadaju
ne stakla (sl. 56), potvr|uju njegovu proizvodnju.253 klinovi, dleta, kramp-sekire i }uskije, i delovi sistema
Me|u zanatima koji nisu zahtevali veliki prostor za preno{enje manjih komada kamena.259
i koji su mogli da se obavljaju u naseljima, na Cari-
~inom gradu se izdvajaju: izrada tekstila (~e{ljanje,
predenje i tkanje lana, konoplje, vune i kozje dlake), 250 Tomovi} 1993, 21.
obrada ko`e i drugih materijala za {ivenje ode}e i 251 Kondi}, Popovi} 1977, 145, 146; Duval, Jeremi}, Popovi}
obu}e, kosti za pravljenje raznih predmeta (uglav- 2010, 75–80.
nom dr{ki, ~e{ljeva ili kutija) i zlatarstvo, odnosno 252 Bjelajac 1990, 184.
izrada nakita.254 Sa ovog lokaliteta poti~u i mnogo- 253 Ivani{evi}, Stamenkovi} 2010a, 39–52.
brojni nalazi drvodeljskog alata. Dleta, svrdla, keseri, 254 Bavant, Ivani{evi} 2003, 57.
struga~i i se~iva potvr|uju intenzivnu obradu drveta 255 Popovi} 1988, 209.
u poslednjoj fazi `ivota u Cari~inom gradu. Brojni 256 Popovi}1988, 223.
no`evi, na|eni na prostoru izme|u dvojne bazilike i 257 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 55.
bazilike sa transeptom, ukazuju na radionice za pre- 258 Duval, Jeremi}, Popovi} 2010, 65.
radu ko`e.255 Bilo je i zlatarsko-toreutskih radionica, 259 [pehar 2008, 96–100.
  



Sakralni objekti autohtonog stanovni{tva i Rimljana
(svetili{ta, hramovi) predstavljaju veliku nepoznanicu
na prostoru Leskova~ke kotline. Druga~ija je situaci-
ja u pogledu hristijanizacije ove oblasti, koja je, su-
de}i prema raspolo`ivim podacima, nastupila kasno.
^injenice izlo`ene hronolo{kim redom upu}uju na
razvoj kultova, odnosno religije na ovoj teritoriji, u
rimskom i ranovizantijskom periodu.
S obzirom na kasnu romanizaciju i dugo zadr`a-
vanje autohtonog supstrata u centralnim delovima
Gornje Mezije, ovde se svakako mogu o~ekivati tra-
govi svetili{ta i hramova lokalnih i sinkreti~kih bo-
`anstava. Od doma}ih izdvaja se kult Dardanije, uz
pretpostavku da je na skulpturi sa lokaliteta Mala Du-
bo~ica u Leskovcu (kat. 100.1) prikazana personifi-
kacija ove provincije (Dea Dardanica). Prema A. Jo-
vanovi}u, to potvr|uju atributi u njenim rukama –
gove~e, koje ukazuje na sto~arstvo, veoma razvijenu
privrednu granu u Dardaniji, i kesa, kao oznaka finan-
sijske mo}i ove provincije, izra`ene plemenitim mate-
rijalima, naj~e{}e zlatom.260 Isti autor analogiju nalazi
na statui sa Medijane, koju tuma~i kao personifikaci-
ju Dardanije, a na osnovu uslova nalaza i predstave
ode}e datuje je u kraj 3. i po~etak 4. veka.261
Iz rimskog panteona, u oblasti Leskova~ke kotline
zabele`eno je prisustvo slede}ih bo`anstava: Libera,
Herkula, Jupitera i Demetre. Ve}i broj epigrafskih
spomenika iz oblasti oko slivova Lepa{tice, Lecke i
Gazdarske reke (Pusto [ilovo, Lece, Gazdare) dato-
van je u drugu polovinu 2. i prvu polovinu 3. veka.
Negde na ovom prostoru mo`e se pretpostaviti i po-
stojanje svetili{ta,262 verovatno na polo`aju Crkvina
u Lecu (kat. 180, karta 5), mada ne treba isklju~iti ni
lokalitet Brdo Kopran – Crkva Sv. Prokopija u ataru
Pustog [ilova (kat. 193), gde su na|ene dve are posve-
}ene Herkulu (kat. 193.1, 2) i votivna plo~a sa dedi-
kacijom Liberu (kat. 193.3). O zna~aju Herkulovog
kulta svedo~e i drugi nalazi iz ove rudarske oblasti.
To je, pre svega, votivna ara iz Gazdara, sa lokaliteta
Ku}a Coki}a (kat. 175.1), kao i ona sa Crkvine u Le-
cu (kat. 180.2), posve}ena Omfali.
Neki autori bele`e da su pojedina bo`anstva {titi-
la rudnike i rudarsku delatnost. S. Du{ani} izdvaja tri
podgrupe u okviru heterogenog rudarskog panteona.
U prvu svrstava Silvana, Dijanu, Cereru, Libera i Libe-
ru, za{titnike prirode, pa samim tim i rudnog blaga,

odnosno rudnika.263 Isti autor navodi da je kult Libe-
ra u Iliriku imao vi{e rudarski nego agrarni karakter.
Natpis iz Pustog [ilova, posve}en Liberu, potvr|uje
i kolektivni zna~aj njegovog kulta.264 Flavius Lucius i
Flaus Lucillus, koji su podigli ovaj spomenik, verovat-
no su bili otac i sin. Poticali su iz redova romanizova-
nog stanovni{tva, a kao poglavari vicus-a posvetili su
ga zdravlju svojih seljana.265 U Gornjoj Meziji, naj-
ve}i broj natpisa sa dedikacijama Liberu datovan je u
2. i 3. vek.266 Treba pomenuti i tuma~enja drugih auto-
ra, po kojima je Liber bio omiljeno bo`anstvo vojne
populacije, naro~ito u Panoniji i Dalmaciji.267
S druge strane, na spomenicima iz Leskova~ke ko-
tline najprisutniji je Herkul, koji spada u drugu Du{ani-
}evu podgrupu, kao i Vulkan i Neptun. Praktikovanje
njegovog kulta obezbe|uje kori{}enje darova priro-
de, ~ini ga mogu}im i delotvornim. Kao bog fizi~ke
snage, Herkul je bio omiljen me|u rudarima i radni-
cima u kamenolomima. Njegov kult na territoria me-
tallorum ponekad je bio i oficijelnog karaktera. Ovo
kompleksno bo`anstvo imalo je mnogo epiteta, koji
su izgleda uticali na njegovu ulogu u rudarskom pan-
teonu.268 Neki istra`iva~i smatraju da je Herkul bio i
za{titnik trgovaca, putnika i saobra}aja uop{te, kome
su podizani hramovi na usputnim stanicama (mutati-
ones, mansiones).269
Omfala je polubo`anstvo, u mitu tesno povezano
sa Heraklom. Nastanak njenog kulta vezuje se za Epir
i ju`nu Tesaliju. Na prostoru Leskova~ke kotline po-
tvr|en je epigrafskim spomenikom iz Leca (kat. 180.2),
koji ukazuje i na uticaj Helade i helenskog mita o He-
raklu. Dedikant Aelius Saturninus je verovatno bio do-
morodac, {to pokazuje njegovo carsko gentilno ime.270
260 Jovi} 2002, 45, 46.
261 Jovanovi} 1980, 57.
262 Budu}i da je Herkul najprisutnije bo`anstvo na spomenicima
sa prostora Leskova~ke kotline, postoji mogu}nost da je
svetili{te bilo namenjeno njegovom kultu (Jovi} 2002, 41).
263 Du{ani} 1999, 130, 131; Petkovi} 2002, 219.
264 Pilipovi} 2006, 90, 95.
265 Petrovi} 1966, 246.
266 Pilipovi} 2006, 92.
267 Bruhl 1953, 190; Popescu C. i M. 1995, 228.
268 Du{ani} 1999, 133–135.
269 Petrovi} 1968, 54.
270 Petrovi} 1969, 225, 226.
  


 Rujkovac, Crkvi{te Sv. Pantelejmona, osnova bazilike (Hoddinott 1963, 194, Fig. 103)
 Rujkovac, Crkvi{te Sv. Jovana, osnova bazilike (Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 42)
Na prostoru Leskova~ke kotline posvedo~en je i
kult Jupitera. Votivna ara posve}ena vrhovnom bogu
rimskog panteona na|ena je u Sejanici, na lokalitetu
Ornice ili Orni~je (kat. 147.2). Sa polo`aja Podrum u
Leskovcu poti~e bronzana aplikacija sa likom Jupite-
ra Dolihena (kat. 102.1). Predstavljeno je poprsje
ovog orijentalnog bo`anstva, sa frigijskom kapom na
glavi, bujnom kovrd`avom kosom i bradom. Aplika-
cija je ~inila ukrasni deo dr{ke kr~aga i datovana je u
po~etak 3. veka.271
Sude}i prema nalazu bronzane statuete iz Zloku-
}ana (kat. 166.1), datovane u 2–3. vek, u ovoj oblasti
je bio prisutan i kult Cerere. Pretpostavlja se da je
prikazana Cerera u nabranom hitonu, sa pojasom i
velom na glavi. Desna ruka boginje je ispru`ena, a le-
va, ~ija {aka nije sa~uvana, je podignuta.
Poseban i veoma zna~ajan problem predstavlja
hristijanizacija ovog prostora, koji je ~inio deo cen-
tralne oblasti severnog Ilirika. Poznato je da je hri{-
}anstvo najpre prodrlo u ve}e gradove, a kasnije se
ra{irilo i u ruralne sredine. Iako je Leskova~ka kotli-
na nedovoljno istra`ena, pojedini nalazi ukazuju na
ovaj proces. Do sada su registrovana dva hri{}anska
centra, i to u zapadnom delu kotline, jedan oko Ruj-
kovca i utvr|enja na Kaljaji (kat. 202), a drugi na Ca-
ri~inom gradu (kat. 55) i u njegovoj {iroj okolini
(karta 5).
Utvr|enje na Kaljaji u Rujkovcu, prema arheolo-
{kom materijalu, podignuto je u 3, ali je evidentiran
novac i iz 4, 5. i 6. veka. Unutar i oko fortifikacije na-
lazile su se bazilike. Na centralnom platou utvr|enja

uo~eni su ostaci ve}e trobrodne ranovizantijske crkve,
od lomljenog kamena i opeke, du`ine 25 i {irine 13 m.
Naos je sa dva niza od po ~etiri stupca podeljen na
brodove; apsida je sa unutra{nje strane polukru`na, a
sa spoljne trostrana (sl. 57). Oko gra|evine je konsta-
tovan niz drugih objekata, koji su bili u sastavu bazi-
like. T. ^er{kov je, prilikom rekognosciranja, baziliku
izdvojio kao zaseban lokalitet u okviru utvr|enja, kao
Kaljaja – Crkvi{te Sv. Pantelejmona (kat. 203).272
Jugozapadno od Kaljaje, bazilika je zabele`ena na
lokalitetu Crkvi{te Sv. Jovana (kat. 201, sl. 13, 58).
Zidana je od {kriljca i opeke, du`ine 21 m i {irine
16,15 m. Njena apsida je spolja trostrana, a unutra je
potkovi~asta. Na zapadnoj strani bazilike je narteks sa
pravougaonim aneksima. Severni aneks na isto~noj
strani ima polukru`nu apsidu. U zidovima narteksa
konstatovano je nekoliko ni{a, dok su se sa spoljne
strane bazilike, na podu`nim zidovima, nalazila ~etiri
masivna pilastra.273
Crkva, duga~ka 18 i {iroka 8 m, nalazila se na
dominantnom polo`aju na lokalitetu Nagranjci (kat.
205). U njenoj neposrednoj blizini i u profilima seo-
skog puta nailazilo se na opeke, kamen i malter. Prema
271 Joci} 2000, 308, T. IV, sl. 11.
272 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
273 Kondi}, Popovi} 1977, 115, sl. 118; Ercegovi}-Pavlo-
vi}, Kosti} 1988, 42, br. 210.
  


 Cari~in grad, Akropolj, osnova episkopske bazilike (Duval, Popovi}, Jeremi} 2010, 125)
 Svinjarica, osnova bazilike (Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 42)
T. ^er{kovu, potes je verovatno predstavljao deo do-
njeg grada ili podgra|a utvr|enja na Kaljaji.274
Zna~ajan udeo u hristijanizaciji ove oblasti imao
je Cari~in grad (kat. 55), gde je prihvatanje hri{}anstva
svakako bilo podstaknuto osnivanjem arhiepiskopije.
Naime, 535. godine Justinijan I je objavio svoju XI
Novelu, u kojoj je izrazio `elju da sedi{te prefekta
pretorije Ilirika preseli iz Soluna u Justinijanu Primu
i istim zakonom je ovom gradu dodelio rang arhiepi-
skopije sa jurisdikcijom nad celom Da~kom dijecezom
i Makedonijom II. Me|utim, u tim nemirnim vreme-
nima, preme{tanje prefekture u Justinijanu Primu ni-
je ostvareno, {to potvr|uju i izvori. U Noveli CXXXI
iz 545. godine razmatra se osnivanje nove crkvene me-
tropole i potvr|uju prerogative arhiepiskopa Justini-
jane Prime, sa nadle`no{}u samo u Da~koj dijecezi.
Tako je Justinijana Prima ostala prvenstveno crkveni
administrativni centar.275
Unutar bedema Cari~inog grada zabele`eno je
{est bazilika, a izvan njih dve.
Treba najpre pomenuti episkopsku baziliku na
Akropolju. To je trobrodna i troapsidalna gra|evina,
duga~ka 64 m i {iroka 22 m, sa narteksom i atriju-
mom u kome se nalazi velika piscina (sl. 59). Na kra-
ju bo~nih brodova sme{teni su |akonikon i protezis,
dok se sa ju`ne strane na baziliku portikom nadove-
zuje baptisterijum, koji je imao kvadratnu osnovu, sa
stranama du`ine 17,50 m.276
U Gornjem gradu, severoisto~no od kru`nog trga,
podignuta je bazilika sa kriptom, dimenzija osnove

35 x 15,50 m, koja se sastoji od tri dela: centralnog i
dva bo~na broda, zatim od kripte ispod brodova i atri-
juma.277 Ju`no od nje, uz ju`nu ulicu u isto~noj polo-
vini Gornjeg grada, nalazi se krstoobrazna crkva, du-
`ine 29,5 m i {irine 17,5 m, ~iji je centralni prostor
izveden u obliku gr~kog krsta, sa polukru`nom apsi-
dom i atrijumom.278 Bazilika u Gornjem gradu, u
podno`ju Akropolja, ju`no od njegovih zidina, je tro-
brodna crkva sa narteksom i otvorenim portikom, du-
ga~ka 24,8 m.279
Ju`no od pomenutih gra|evina, sa severne i ju`ne
strane isto~ne ulice Donjeg grada, podignute su jo{
dve bazilike. Dvojna bazilika je izgra|ena na osnovu
jednostavnog plana, sa dve prostorije nejednakih du-
`ina, 19 i 18 m, i {irina, 5,70 i 5 m, koje se zavr{ava-
ju polukru`nim apsidama i pravougaonim predvorjem
povr{ine 12 x 5,40 m.280 Ju`no od nje je bazilika sa
274
Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
275 Bavant, Ivani{evi} 2003, 45, 46.
276 Kondi}, Popovi} 1977, 25, sl. 8; Duval, Popovi}, Jeremi}
2010, 101–199.
277 Kondi}, Popovi} 1977, 74, sl. 52.
278 Kondi}, Popovi} 1977, 25, sl. 60; Guyon, Cardi 1984,
1–90.
279 Kondi}, Popovi} 1977, 86, sl. 65.
280 Kondi}, Popovi} 1977, 104, sl. 78.
  


transeptom, trobrodna gra|evina sa narteksom i atri-
jumom, ukupne du`ine oko 45 i {irine 18,50 m. Njen
centralni brod se zavr{ava polukru`nom apsidom sa
unutra{nje strane i tro~lanom sa spoljne. Bazilika je
poznata po dobro o~uvanim podnim mozaicima.281
Izvan grada nalaze se dve crkvene gra|evine. Ne-
daleko od jugoisto~ne kule Donjeg grada je trikon-
halna bazilika, sa dimenzijama osnove 39 x 16,50 m,
jednobrodnim naosom, narteksom sa aneksima i atri-
jumom. Unutra{nja strana apside je polukru`na, a
spolja{nja je tro~lana.282 Na ju`nom platou, van pro-
stora branjenog zemljano-palisadnom fortifikacijom,
nalazila se i druga bazilika, nepravilne osnove di-
menzija 34 x 16,50 m, sa jednobrodnim naosom, nar-
teksom i atrijumom. Njena apsida je polukru`na na
unutra{njoj i tro~lana na spoljnoj strani.283
U neposrednoj okolini Cari~inog grada zabele`e-
ni su ostaci dve ranovizantijske bazilike, u Svinjarici
(kat. 51) i Sekicolu (kat. 48). Prva je sme{tena u pod-
no`ju bregova na kojima le`e Cari~in grad i Gornje
gradi{te, nedaleko od zapadne obale Svinjari~ke re-
ke. To je trobrodna bazilika (sl. 60), unutra{njih di-
menzija 24 x 15 m (zajedno sa narteksom i apsidom).
Perimetralni zidovi su od lomljenog kamena, sa dva
reda opeka u donjim delovima. Po{to je istra`ena sa-
mo unutra{njost crkve, nije poznato da li je spoljna
strana apside polukru`na ili trostrana. Druga bazilika
se nalazi 4 km severno od Cari~inog grada, iznad Ca-
ri~inske reke, u selu Sekicolu. Unutar utvr|enja na
lokalitetu Gradi{te konstatovani su ostaci temelja
jednobrodne crkve sa zidovima od {kriljca. Gra|evi-
na je podeljena na naos i narteks. Unutra{nje dimen-
zije osnove naosa su 11,50 x 5,30 m, a narteksa 5,40
x 3,76 metara.284
Treba pomenuti i ostatke zidova u Ka{tavaru, na
polo`aju Crkvi{te (kat. 95), koje je zabele`io V. Iva-
novi}. J. Jovanovi} smatra da je re~ o ranovizantij-
skoj crkvi.285
Osim arhitekture, na proces hristijanizacije uka-
zuju i drugi arheolo{ki nalazi. Sa nepoznatog lokali-
teta u selu Miro{evcu poti~e opeka s natpisom Deus
adiuvet vobis et nobis (kat. 120.1). Pored temelja crkve
Ro|enja Sv. Jovana Krstitelja u Grdelici na|en je pra-
vougaoni bronzani pe~at (kat. 87.1), na kome je ure-
zan tekst, odnosno aklamacija Vivas in deo ei. Ova
zavetna formula se javlja jo{ u paganskom dobu, na
rimskom nakitu, ali je naj~e{}a na hri{}anskim spo-
menicima.286 Iz Leca, sa imanja Stevana Petrovi}a

poti~e sekira-kramp od gvo`|a (kat. 183.1), s natpi-
som Benenatus, ispred koga je urezan krst. P. Petro-
vi} smatra da je u pitanju li~no ime ra{ireno u kasnoj
antici, koje je nosio i episkop Justinijane Prime. Ovoj
grupi nalaza treba dodati i bronzani krst-privezak sa
lokaliteta Kaljaja u Rujkovcu (kat. 202.47). Krst ima
pro{irene krake ornamentisane koncentri~nim krugo-
vima. Na Cari~inom gradu su na|eni brojni predmeti
hri{}anskog karaktera. Posebno se isti~e scena dobrog
pastira na mozaiku u naosu bazilike sa transeptom.287
Krst se ~esto javlja na kamenoj plastici.

Terme su poznate iz atara Radinovca (kat. 43) i sa
Cari~inog grada (kat. 55, karta 5). F. Mesesnel je zabe-
le`io podatak o razru{enim anti~kim termama u Ra-
dinovcu (kat. 43), na severnoj padini Kaljaje, pored
jednog izvora. Delimi~no su otkrivene 1932. godine,
a u narodu su poznate kao Crkvica. Isti autor navodi
da se ovde mogu raspoznati predvorje, pe} i tepidari-
jum (sl. 61).288
U Cari~inom gradu (kat. 55) terme su se nalazile
unutar bedema, ali i extra muros. U gradu su podig-
nute neposredno uz spoljni zid zapadne kule ju`ne
kapije Gornjeg grada. Gra|evina nije istra`ena u ce-
lini i jednim delom, u vidu trikonhalne prostorije
(svla~ionica – apodyterium), le`i preko zapadnog
portika ju`ne ulice. Iz apoditerijuma se ulazilo u iz-
du`enu pravougaonu prostoriju sa kadama, najpre za
hladnu vodu (frigidarium), a zatim u dve odaje za to-
plu vodu (caldarium). U jednoj je otkriven hipoka-
ust, a ispod druge lo`i{te (praefurnium). Prema \.
Mano-Zisiju, terme su kasnije pretvorene u crkvu. Tu
tvrdnju je bazirao na ~injenici da je isto~na konha
281 Kondi}, Popovi} 1977, 110, sl. 82.
282 Kondi}, Popovi} 1977, 136, sl. 97.
283 Kondi}, Popovi} 1977, 140, sl. 101; Duval, Jeremi} 1984,
91–146.
284 Kondi}, Popovi} 1977, 74, sl. 52.
285 Jovanovi} 1978, 16.
286 Joci} 2000, 311.
287 Kondi}, Popovi} 1977, 114.
288 Mesesnel 1938, 195, 197, 198; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 36, br. 323.
  


 Radinovac, osnova termi (Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 36)
 Cari~in grad, osnova termi (Petrovi} 1961, 12, sl. 1)
apoditerijuma naknadno dozidana, kao i na nalazu
groba u okviru termi.289
Terme izvan gradskih bedema znatno su ve}ih di-
menzija (sl. 62). Podignute su na blagoj padini koja
se spu{ta prema Cari~inskoj reci, nedaleko od isto~ne
kapije Donjeg grada. To je gra|evina zidana od ka-
mena i opeke, dimenzija osnove pribli`no 36 x 20 m,
sa velikom svla~ionicom i manjim pravougaonim te-
pidarijumom. Terme se zavr{avaju velikom salom, sa
pravougaonim pro{irenjima sa hipokaustom, pode-
ljenom na dve prostorije, zapadnu, za preznojavanje
(laconicum), i isto~nu, kaldarijum, ispod koje je bilo
sme{teno lo`i{te. Blagi pad terena na kome se gra|e-
vina nalazila omogu}avao je sme{taj sistema za zagre-
vanje i lo`i{ta. Atrijum je imao natkrivene tremove
uokvirene stubovima sa jednostavnim jonskim kapite-
lima, a na podnom mozaiku u njegovom centralnom
prostoru, u kvadratima oivi~enim pletenicama, prika-
zane su `ivotinje – paun, noj, ovca, srna i panter. Mo-
zaici na tremovima imali su geometrijske motive.290

U rimskom periodu, kroz Leskova~ku kotlinu prola-
zila je deonica saobra}ajnice Naissus–Scupi. Zbog
nedostatka epigrafskih spomenika, odnosno miljoka-
za, pitanje njenog pru`anja za sada ostaje otvoreno.
Naime, izvori daju precizne podatke o rasporedu sta-
nica na ovoj deonici, ali se te{ko mogu protuma~iti i
potvrditi s obzirom na nedovoljnu istra`enost prosto-
ra i potpuno odsustvo epigrafskog materijala.

O pomenutoj komunikaciji Naissus–Scupi, Tabula
Peutingeriana, nastala oko 340. godine, ne daje pre-
cizne podatke. Naime, zabunom autora ili, verovatni-
je, gre{kom prepisiva~a, neke stanice sa dela rimskog
puta Nais–Skupi, zajedno sa brojevima koji ozna~ava-
ju milje, upisane su na slede}u relaciju, Skupi–Stobi.
To je uzrok neslaganja stvarnih rastojanja izme|u
gradskih centara, koja se danas pouzdano mogu loka-
lizovati, sa onima na Tabuli.291
Tu gre{ku su poku{avali da isprave Han, Toma{ek
i Kipert, preme{taju}i suvi{ne stanice s jedne deonice
(Skupi–Stobi) na drugu (Nais–Skupi), i to redosledom
kojim su navedene u Tabuli. Tako Han stanicu Scunis,
koja prema op{teprihva}enom mi{ljenju predstavlja
Scupis, sme{ta kod dana{njeg Leskovca, pa se stani-
ca Anausaro poklapa sa dana{njim Vranjem. Me|u-
tim, skra}uje deonicu Naissus–Scupi za 26 milja. I
Toma{ek je na sli~an na~in poku{ao da re{i problem
sa Tabule.292
Zna~ajan napredak ostvario je tek K. Miler, koji
identifikuje Ad Herculem (XIIII milia passuum, ju`no
od Naisa) sa istoimenom stanicom na putu Skupi–
Stobi, a prekobrojne stanice koje slede prebacuje na
deonicu Scupi–Naissus. Po Mileru, put Naissus–Scupi
289 Kondi}, Popovi} 1977, 101–104; Bavant, Ivani{evi} 2003,
34.
290 Kondi}, Popovi} 1977, 130–135; Bavant, Ivani{evi} 2003,
36, 37.
291 Mirkovi} 1960, 249.
292 Mirkovi} 1960, 249, 250.
  


izgledao bi ovako: Naissus – XIIII – Ad Herculem
(Brestovac) – VIII – nepoznata stanica – XXX – Ad
Fines (Lepenica ili D`ep u Grdeli~koj klisuri) –
XXXV – Anausaro (Vladi~in Han) – XII – (Banja kod
Kumanova) – XXI – Scupi.293
Polaze}i od op{teg uverenja da je rimski put od
Naisa prema Skupiju, koji je zabele`en na Tabuli, i{ao
direktno na jug dolinom Ju`ne Morave, N. Vuli} je
izneo svoju ispravku rasporeda stanica izme|u Naisa,
Skupija i Stobija. On se sla`e sa Milerom da Ad Her-
culem i Ad Hercule treba izjedna~iti i da je od Ni{a
raspored stanica bio slede}i: Naissus – XIIII – Ad
Herculem – VIII – Ad Fines – XXXII – Anausaro –
XII – Banja. To ~ini 66 milja ili 100 km, a tolika je i
udaljenost izme|u Ni{a i Vranjske Banje (96 km).
Stoga Vuli} stanicu kod Vranjske Banje povezuje s
vinjetom kupatila.294
U novije vreme izra`eno je mi{ljenje da je sastav-
lja~ Tabule imao u vidu samo jedan pravac od Naisa
ka jugu i da se tek od Vicijana (Vu~itrn) ra~vao pre-
ma Skupima, odnosno Lje{u (Lissus) na Jadranskom
moru. Takav stav zastupa M. Mirkovi}, navode}i sle-
de}e stanice izme|u Naisa i Vicijana: Naisso (Ni{) –
XIIII – Ad Hercule (@itora|a) – VI – Hammeo (Pro-
kuplje) – XX – Ad Fines (Kur{umlija) – XIX – Vindeni
– XX – Viciano (Vu~itrn). F. Papazoglu na relaciji
Stobi–Skupi prepoznaje stanice: Scupis – XXI – Prae-
sidio – VIIII – Ad Cephalon – XIII – Gurbita – VIII –
Stopis, a preostale preme{ta na relaciju Scupi–Vicia-
no, i to bez promene rastojanja, obrnutim redom, od
Skupija do Vicijana: Scupis – VIIII – Ad Hercule –
VIII – Ad Fines (Ka~anik) – XXXV – Anausaro – XII
– Viciano, sa ~ime se sla`e i M. Mirkovi}.295
Na Tabuli je mogla biti ozna~ena i cesta koja je
povezivala niz zna~ajnih anti~kih naselja ju`no od
Naisa: @itora|u, Zlatu, Bregovinu, Lece, Medve|u,
Sijarinsku Banju i druga, u dolinama reka Kosaonice
i Jablanice.296
Ne treba isklju~iti ni mogu}nost da je deonica pu-
ta Naissus–Scupi vodila preko Kukavice. F. Kanic iz-
nosi da je u rimskom periodu ovuda prolazio put ko-
ji je preko „Zbe`i{ta i Crnog vrha (1005 m), pa pored
druge kule, na 764 m visokoj Koprivi, dolinom Gornje
Veternice i{ao za Vranje“, ~ime obja{njava i izgradnju
utvr|enja u „ovako surovoj, bezljudnoj okolini“.297
Isti autor pi{e o planinskom putu koji je, kako je
naveo, „na svojoj anti~koj trasi mestimi~no jo{ o~uvan
i koji je od Pirota (Turres) preko Leskovca i Lebana,

izme|u kastela kod Radinovca i Popovca na [uman-
skoj reci, vodio od kastela kod sela Vrapca na Tularskoj
reci, pod za{titom utvr|enja na 750 m visokom Brain-
skom visu i na Mrkonju (1045 m), na zapad ka Pri{ti-
ni (Vicianum)…“. A zatim je na krajnjem jugozapadu
Leskova~ke kotline zabele`io i put koji je preko sela
Svirca vodio ka rudonosnoj oblasti Novog Brda.298
Preko Babi~ke gore je mogla da prelazi neka anti-
~ka saobra}ajnica. Kanic pominje rimsku komunikaci-
ju koja je vodila preko Babi~ke gore, a {titili su je ka-
steli kod ]elija, Velikog Kr~mira, Gornjeg Prisjana
(kat. 227), Gornjeg Vlasa, Dragovlja i Stupnice (kat.
149), a zatim je i{la preko moravske vododelnice ka
Vlasini. Ostaci starog puta od nabijenog kamena, koji
se nazivaju rimskim, zabele`eni su kod utvr|enja na
lokalitetu Gradi{te u Golemoj Njivi (kat. 70). Prema
kazivanju me{tana, njegova trasa mestimi~no se mo-
`e pratiti iz pravca Crkovnice ka selu Stupnici. Osim
toga, prilikom izgradnje puta u selu Ora{cu, na ima-
nju Todora Stojkovi}a i Milana \oki}a, na polo`aju
koji je nazvan Kaldrme (kat. 129, karta 5) otkrivena je
kaldrma od oblutaka, koja mo`da poti~e iz rimskog
perioda.299 Ne{to ju`nije, u podno`ju Kru{evice, na-
laze se ostaci puta, koji seljaci tako|e nazivaju rim-
skim, a koji je prolazio pored starog grada, odnosno
utvr|enja kod sela Grada{nice (kat. 76).300
Na`alost, mala istra`enost i nedostatak raspolo`i-
vih arheolo{kih podataka onemogu}avaju tuma~enje
itinerara ili izno{enje pretpostavki o mre`i rimskih
saobra}ajnica na prostoru Leskova~ke kotline.
Jedini potvr|eni ostaci rimskog puta otkriveni su
2012. godine, u selu Maloj Kopa{nici, na lokalitetu
Kamenitica (kat. 112), prilikom za{titnih arheolo{kih
iskopavanja na trasi ugro`enoj izgradnjom auto-puta
E-75. Sa~uvan je u segmentima, a pru`ao se u pravcu
293 Mirkovi} 1960, 250; Petrovi} 1999, 110–112.
294 Vuli} 1925, 3.
295 Mirkovi} 1960, 252, 253.
296 Petrovi} 1999, 112.
297 Kanic 1985, 250.
298 Kanic 1985, 340.
299 Trajkovi} 1961, 11, 12; dokumentacija Arheolo{kog insti-
tuta u Beogradu (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina
iz 1951. godine; gra|a pripremana za monografiju Istorija
Leskovca i okoline).
300 Krasovski 1930, 205, 206.
  


 Mala Kopa{nica,
Kamenitica, rimski put
jugozapad–severoistok, severno od istra`enog dela ne-
kropole formirane uz pomenutu komunikaciju. Naj-
bolje o~uvani segment puta duga~ak je 13,30 m. Po{to
zalazi ispod dana{njeg lokalnog puta, njegova {irina
nije potpuno ustanovljena. Na ovom delu ona iznosi
2,80 m. Rimski put je izgra|en od sitnijih i krupnijih
re~nih oblutaka, iznad kojh se nalaze ve}i komadi pri-
tesanog kamena, naj~e{}e pravougaonog oblika, di-
menzija oko 50 x 20 cm (sl. 63).301

Najve}i broj rimskih i ranovizantijskih arheolo{kih na-
lazi{ta je tipolo{ki neopredeljen. Re~ je o 105 lokalite-
ta, registrovanih na osnovu slu~ajnih nalaza, spolija
ili arhitekture, koji ne mogu da doprinesu precizni-
jem odre|ivanju njihovog karaktera. Ovde su prika-
zani od zapada ka istoku Leskova~ke kotline, u okvi-
ru ranije izdvojenih geografskih celina, u tri visinske
zone (karta 5).

Najvi{oj zoni pripadaju lokaliteti na obodu Kotline
(pobr|e Radana, slivovi Lepa{tice, Lecke i Gazdar-
ske reke, pobrdje Goljaka sa podru~jem oko Tularske
i Buniske reke, pobr|e Kukavice, sliv Kozara~ke, od-
nosno Rupske reke, oblast oko u{}a Lu`nice u Vlasi-
nu i pobr|e Babi~ke gore i Kru{evice).
Na krajnjem zapadu, u pobr|u Radana se nalaze
tri lokaliteta. Drmecki potok (kat. 5) le`i u trouglu iz-
me|u vrha Malog kamena, Strugarskog kr{a i Velike
loparde, Ivanje (kat. 13) gravitira ka dolini Puste reke
i kompleksu oko Cari~inog grada (kat. 55), dok je Sli-
{ane (kat. 50) okrenuto ka planini Majdanu i tokovima
Lepa{tice, Lecke i Gazdarske reke na jugu. Na lokali-
tetu Drmecki potok (kat. 5) zabele`ene su velike gra-
|evine od kamena, opeke i maltera, zatim fragmenti
pljosnatih opeka, kerami~kih posuda i `i`aka, komadi
ravnog stakla plavi~aste boje i jedan predmet od olo-
301 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


va.302 Sa nalazi{ta Seoska crkva u Ivanju poti~u osta-
ci ranovizantijske arhitektonske plastike (kat. 13.1,
2), koja je sekundarno upotrebljena za ~asnu trpezu u
seoskoj crkvi. Ostaci starijeg utvr|enja ili metalur-
{kog centra uo~eni su na Petrovoj gori, u ataru Sli{a-
na (kat. 50).303
Ju`no od njih su nalazi{ta u oblasti oko Lepa{ti-
ce, Lecke i Gazdarske reke. U Gazdaru su registrova-
na ~etiri neopredeljena lokaliteta (kat. 172–175). Iz
Crkve Sv. Pantelejmona (sl. 64) poti~e sekundarno
upotrebljena kamena plastika (kat. 172.2–4, sl. 65).
Na ulazu u selo, na mestima Crkvina i Crkvina – Ima-
nje Ivanovi}a (kat. 173, 174), prilikom oranja se naila-
zilo na masivne zidove od kamena i opeke, zatim na
fragmentovane kerami~ke lonce sive boje i zemljane
tegove.304 Premda se ovaj lokalitet ubraja u neopre-
deljene, mo`e se pretpostaviti da je tu postojalo nase-
lje. U blizini ku}e Coki}a u Gazdaru na|ena je votiv-
na ara posve}ena Herkulu (kat. 175.1).
U pobr|u Goljaka i oko Tularske i Buniske reke
sme{teno je nekoliko tipolo{ki neopredeljenih lokali-
teta. Jugozapadno od mosta u Tularu (kat. 217) otkri-
veni su ostaci gra|evina i alat, datovani u rimski pe-
riod. Sa lokaliteta Strana u Ma}edoncu poti~e slu~ajni
nalaz ostave rimskog bronzanog novca iz 4. veka
(kat. 187).305 U istom selu nalaze se i utvr|enje (kat.
185) i polo`aj Pod ku}u (kat. 186), na kojem je kon-
statovana ve}a koli~ina zgure. Ova nalazi{ta su vero-
vatno ~inila kompleks koji je, budu}i da je lociran ne-
daleko od Leca, mo`da bio povezan sa rudarstvom.
Dalje ka jugu, dva lokaliteta neodre|enog tipa zabe-
le`ena su u Sijarini, i to na osnovu pitosa slu~ajno na-

 Gazdare, Crkva Sv. Pantelejmona
 Gazdare, Crkva Sv. Pantelejmona,
kapitel
|enih na imanju Ilije \oki}a (kat. 210) i na polo`aju
Kod ba{te (kat. 211). U Sijarinskoj Banji, na imanju
Andrije Vu~kovi}a (kat. 213), na|en je rimski novac,
a kod izvora Spas ostaci arhitekture, mo`da delovi rim-
skog kapta`nog objekta (kat. 214).306
Sa {ireg potesa Vu~ja, u podno`ju Kukavice, po-
znate su dve rimske posude (kat. 158).
Nalazi{ta neodre|enog karaktera grupi{u se i oko
Kozara~ke, odnosno Rupske reke. Porta crkve Ro|e-
nja Sv. Jovana Krstitelja u Grdelici registrovana je kao
lokalitet na osnovu slu~ajnog nalaza bronzanog pe~a-
ta (kat. 87. 1). Na njivi Bosiljke Ran~i} (kat. 86) evi-
dentirani su temelji gra|evine od kamena i opeka, ali
i rimski novac. U selu Sejanici, na polo`aju Ornice ili
Orni~je (kat. 147), na|ena je votivna ara posve}ena Ju-
piteru (kat. 147.2), kao i sestercij Antonina Pija (kat.
147.1), koji pripada emisiji iz 140–144. godine.307
302 Stefanovi} 2006, 35, 36.
303 Kondi}, Popovi} 1977, 151, sl. 113.
304 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 160; Trajko-
vi} 1961, 12; Joci} 1999, 54; dokumentacija Arheolo{kog
instituta u Beogradu (gra|a pripremana za monografiju
Istorija Leskovca i okoline).
305 Jankovi}-Mihalxi} 2005, 54.
306
Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca); dokumentacija
Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke sa rekognosci-
ranja M. Gara{anina iz 1951. godine; gra|a pripremana za
monografiju Istorija Leskovca i okoline).
307 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a pri-
premana za monografiju Istorija Leskovca i okoline)
  


Ovi polo`aji gravitiraju ka dolini Ju`ne Morave, pa
se mogu posmatrati u {irem kontekstu, zajedno sa
utvr|enjem u Grdelici (kat. 85) i kompleksom oko
Male Kopa{nice. Neopredeljen lokalitet u ovoj obla-
sti je i Ostrc (kat. 237). Nije poznato na koji je polo-
`aj mislio F. Kanic prilikom lociranja ovog nalazi{ta.
Me|utim, u blizini Ostrca je polo`aj Gradi{te, za koji
se mo`da mogu vezati ostaci ru{evina o kojima pi{e
Kanic.308 Jo{ dva neopredeljena lokaliteta evidentira-
na su u Gornjoj Lopu{nji (kat. 226) i na nepoznatom
nalazi{tu izme|u sela Bistrice i Orlovice (kat. 61).
U blizini u{}a Lu`nice u Vlasinu, izme|u Crne
Trave i Svo|a, u selu Dobrovi{u (kat. 225) je na|en
primerak velike Karakaline bronze provincijalnog
kovanja.309 Ovaj jedini, i to slu~ajni nalaz, ne omo-
gu}ava da se lokalitet tipolo{ki odredi.
Veliki broj lokaliteta nejasnog karaktera registro-
van je na obroncima Babi~ke gore i Kru{evice. Svi
gravitiraju ka dolini Ju`ne Morave. Iz sela Babi~kog,
sa lokaliteta \orgov rid (kat. 59), poti~u dva primer-
ka rimskog novca, iz perioda vladavine Elagabala i
Aleksandra Severa.310 U Ja{unji, oko manastira Sv.
Jovana Krstitelja (kat. 91, sl. 20), tokom za{titnih ar-
heolo{kih iskopavanja na|eno je nekoliko fragmen-
tovanih tegula, zatim praistorijska, rimska i srednjo-
vekovna keramika i jedan kerami~ki pr{ljenak.311
Otkriveni su i ostaci arhitekture iz kasnoanti~kog pe-
rioda.312 Nedaleko odavde, na imanju Du{ana Miti}a
u Golemoj Njivi (kat. 71), konstatovani su delovi
rimskih opeka.313 Ka jugoistoku, u Stupnici, na me-
stu zvanom Talambas (kat. 150) uo~eni su zidovi i
uru{en gra|evinski materijal sa velikim rimskim ope-
kama, dok su na polo`aju Sastanci u Jarsenovu kon-
statovani ostaci gra|evina iz rimskog perioda (kat.
88). Jugozapadno odavde, u Ora{cu su ubicirana ~e-
tiri neopredeljena lokaliteta: Lusarije (kat. 130), gde
su slu~ajno na|eni zlatan nakit i tri zlatnika Filipa i
Aleksandra Makedonskog, Gornje Crni~e, sa semisi-
som Eudoksije emitovanim izme|u 439. i 455. godi-
ne (kat. 128.1), Padina, odakle poti~e folis Justinijana
I (kat. 131.1), i nepoznato mesto nalaza jednog pri-
merka rimskog bronzanog novca sa ven~i}em na re-
versu (kat. 127). U Grada{nici, na polo`aju zvanom
Musin grob, na|en je gvozdeni prsten sa inkrustova-
nom srebrnom plo~icom (kat. 79.1), a na mestu Skr-
vena (kat. 80) ostava rimskog novca. U istom selu re-
gistrovano je i utvr|enje, sa koga poti~e rimski novac
iz 2–3. veka.314 Ovoj celini pripadaju i Crkvi{te ili

Latinska crkva u Lipovici (kat. 236), sa slu~ajno na-
|enom ostavom rimskog novca iz 4. veka (kat. 236.1),
i nepoznati polo`aj u Skrape`u, sa koga poti~e prime-
rak novca iz istog perioda, kovan za vreme vladavine
cara Valentinijana I ili Valentinijana II (kat. 239).
Drugoj, tj. prelaznoj visinskoj zoni pripadaju lo-
kaliteti u okolini Cari~inog grada, oko Rujkovca i Ra-
dinovca, i u dolini [umanske reke (karta 5).
Na prostoru oko Cari~inog grada potvr|eno je
nekoliko lokaliteta kojima se karakter ne mo`e preci-
zno odrediti. Iz sela Orana (kat. 23) i Sekicola (kat. 47)
poti~e po jedan vizantijski pitos, a u Sekicolu i [tulcu
(kat. 47, 54) je na|en po jedan primerak rimskog
novca. Kod Mijajlice (kat. 21) je zabele`en fragment
dekorativne arhitektonske plastike (kat. 21.1),315 a iz
ovog sela, sa polo`aja Crkvi{te (kat. 20), poznat je
vrh koplja datovan u period od 4. do 6. veka.316 U
Mrve{u, na lokalitetu Crkvina ili Crkvene livade
(kat. 22), tako|e je na|ena ranovizantijska kamena
plastika, i to u sekundarnoj upotrebi (kat. 22.1, 2). U
Turjanu (kat. 29) su potvr|eni ostaci opeka, rimski
zemljani poklopac317 i novac Justinijana I.318 Iz Bu-
~umeta (kat. 167) poti~e slu~ajno na|ena rimska mo-
tika, dok su u Donjem Bu~umetu (kat. 169) nala`eni
fragmenti opeka sli~nih onima sa Cari~inog grada.319
U oblasti oko Rujkovca i Radinovca ubicirano je
par lokaliteta ~iji tip nije odre|en. ^ine}i celinu, sme-
{teni su izme|u reke Jablanice i kompleksa oko Cari-
~inog grada na severu, oblasti oko slivova Lepa{tice
308 Kanic 1985, 279, 280.
309 Dokumentacija Narodnog muzeja u Beogradu.
310 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
311 Deqanin 1987, 47–51; Rajkovi} 1996, 274.
312 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
313 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
314 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 62, br. 67.
315 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 55.
316 Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011, 145.
317 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na prostoru sreza Lesko-
vac I).
318 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
319 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
  


i Gazdarske reke na zapadu i doline [umanske reke
na istoku. Na lokalitetu Pu{kanova crkva u Gornjoj
Lapa{tici (kat. 176) uo~ena je gra|evina sa dve odvo-
jene zasvedene prostorije, zidana od opeka, koja se
pru`a u pravcu severozapad–jugoistok (sl. 66–68).
Pomenute prostorije najverovatnije su predstavljale
kriptu, ali ne treba isklju~iti ni mogu}nost da su u pi-
tanju grobnice. Odavde poti~u fragmenti crepa i ope-
 Gornja Lapa{tica, Pu{kanova crkva, kripta? (foto Toni ^er{kov)

ke ukra{ene motivima izvedenim prstima. Jugoisto~-
no od Gornje Lapa{tice, tri lokaliteta u ataru Rafune
(kat. 44–46) svrstana su u grupu neopredeljenih, ali se
na osnovu tegula, imbreksa, kerami~kih posuda i te-
gova mo`e pretpostaviti da je ovde postojalo naselje,
datovano ranovizantijskim folisom sa polo`aja Crkve-
na livada (kat. 45). Nedaleko od Rafune, u selu Poro-
{tici, na|en je rimski pitos (kat. 41).
  


Isto~no odavde, u dolini [umanske reke je izdvo-
jeno pet neopredeljenih nalazi{ta. U neposrednoj bli-
zini Lebana (kat. 37) na|ena je gvozdena alatka, pro-
tuma~ena kao ranovizantijska.320 Na lokalitetima
Crkvi{te (kat. 38) i Seli{te (kat. 39) u Pertatu evidenti-
rani su ostaci gra|evinskog {uta od kamena, opeka i
tegula, kao i u Donjem Vranovcu (kat. 34), dok iz
Bo{njaca (kat. 33) poti~u stope dva stuba, sli~ne oni-
ma sa Cari~inog grada.321
Tre}oj, najni`oj visinskoj zoni u Leskova~koj ko-
tlini pripadaju slede}e geografske celine, izdvojene
prema ve}oj koncentraciji arheolo{kih lokaliteta
(karta 5): dolina Puste reke, donji i srednji tok Jabla-
nice, dolina Veternice, kompleks oko Male Kopa{ni-
ce, dolina Ju`ne Morave i donji tok Vlasine (kom-
pleks oko Vlasotinca).
U blizini Puste reke, prate}i njen tok, sme{teno je
15 neopredeljenih lokaliteta. Najju`nije su Seli{te u
Bojniku (kat. 2) i Re~ica, odakle poti~e solid Justina
I (kat. 24.1). Ka severoistoku slede dva nalazi{ta u
ataru Lapotinca, Marjanovo jezero (kat. 18) i U blizi-
ni {kole (kat. 19), gde su zabele`eni ostaci rimskog
kastruma,322 {to nije potvr|eno. Jugoisto~no odavde,
na lokalitetu Pod nasip u Kara|or|evcu (kat. 94) na-
|en je primerak rimskog novca. Dalje na severu, u
ataru Stuble, na polo`aju ]opino lojze (kat. 26) na|en
je ve}i pitos, a na mestu Jergovan (kat. 27) manji broj
fragmenata kasnoanti~ke keramike. Sa nepoznatog
polo`aja iz istog sela (kat. 25) poti~u dva primerka
rimskog i tri komada ranovizantijskog novca,323 dok
su na lokalitetu Karauli{te (kat. 28) uo~eni ostaci ru{e-
vina i rimskih opeka. Veoma je zna~ajan slu~ajni na-

 Rudare, Crkva Sv. Petke
 Rudare, Crkva Sv. Petke, baza stuba
laz Domicijanovog denara iz Kosan~i}a (kat. 16.1),
datovan u 77–78. godinu, kao svedo~anstvo rane fa-
ze romanizacije, koja je zahvatila najpre doline ve}ih
reka. Ne{to severnije, u Gornjem Brijanju je lokalitet
Crkvi{te ili Dunj~iki (kat. 10), sa posvedo~enim na-
lazima iz ranovizantijskog perioda, pa je izvesna nje-
gova veza sa utvr|enjem na polo`aju Kale ili Grgec u
istom selu (kat. 11). U Me|i su registrovana tri neo-
predeljena lokaliteta, i to jedan na osnovu slu~ajnih
nalaza bronzanog amuleta (kat. 115.1) i trobridnog
vrha strele romboidnog oblika iz 4–5. veka,324 a drugi
olovnim tegom za kantar, kru{kastog oblika (kat.
119.1). Za tre}i lokalitet, Manastiri{te (kat. 118), po-
stoji jedino podatak o tragovima anti~kog naselja.
Poslednji neopredeljeni lokalitet iz ove celine je Stra-
na u Dra{kovcu (kat. 68), gde su prilikom obrade ze-
mlje nala`eni fragmenti kerami~kih posuda i kamene
plo~e.
U dolini Veternice zabele`en je veliki broj nala-
zi{ta ~iji karakter nije ustanovljen. Njihov polo`aj
pokazuje da gravitiraju ka dolini Ju`ne Morave. Naj-
ve}i broj je ubiciran u Leskovcu i njegovoj okolini, i
320 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 40, br. 115.
321 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na prostoru sreza Lesko-
vac I).
322 Trajkovi} 1961, 10.
323 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (rukopisni
numizmati~ki inventar, br. 51).
324 Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011, 50.
  


to na osnovu slu~ajnih nalaza. Na lokalitetu Hisarski
kanal na|eno je dosta fragmenata rimske keramike,
me|u kojima se izdvajaju tri cele posude (kat. 99.1–3).
Sa polo`aja Vinograd Gorge poti~e rimski dolium
(kat. 106), a sa prostora oko crkve Sv. Ilije u Leskov-
cu dva ranovizantijska kapitela (kat. 97). Iz naselja
Podvorce u Leskovcu poznata je zna~ajna ostava
bronzanog novca (kat. 103.1) kovanog u vreme Kon-
stantina i njegovih naslednika, a sa lokaliteta Po-
drum, tako|e u Leskovcu, bronzana aplikacija Jupi-
tera Dolihena (kat. 102.1), koja se mo`e datovati u
prve decenije 3. veka.325 U Leskovcu, u Ulici Veseli-
na Masle{e br. 36 (kat. 105) na|en je Dioklecijanov
bronzani novac, a u Industrijskoj ulici br. 15 (kat. 104)
koplje od gvo`|a, datovano u 3–4. vek.326 Navedeni
predmeti slu~ajno su na|eni na pojedinim mestima,
ali je za brojne nalaze zabele`eno samo da poti~u iz
okoline Leskovca. To su primerci novca Faustine i
Hanibalijana, zatim careva od Gracijana do Justinija-
na I (kat. 101.4–10), kao i imitacije folisa Konstanti-
na II (kat. 101.1–3). Pojedini komadi zlatnog novca
iz 6. veka mo`da su doneti sa Cari~inog grada. Iz
okoline Leskovca poti~u i tri pitosa (kat. 101.12–14),
koja se ~uvaju u Narodnom muzeju u Leskovcu, kao
i bronzani sve}njak (kat. 101.11, sl. 113). Ovoj celi-
ni pripada i lokalitet Seosko groblje u selu Zalu`nju
(kat. 162), ubiciran na osnovu sekundarno upotre-
bljenih rimskih opeka na dana{njem groblju. Dalje ka
jugu su nalazi{ta koja gravitiraju ka ravni~arskim
oblastima Leskova~ke kotline, bli`e Veternici i reci
Su{ici. Iz [i{inca poti~u fragmentovane rimske tegu-
le (kat. 151). U Rudaru (kat. 145.1, 2, sl. 69, 70, 91b)
i Velikom Trnjanu (kat. 157.1) registrovana su rano-
vizantijskom arhitektonskom plastikom u sekundar-
noj upotrebi, a na polo`aju Rudarska ~uka nalazima
pitosa (kat. 146). Iz Strojkovca (kat. 148) su poznata
34 primerka rimskog novca, iz Radonjice ulomci rim-
ske grn~arije (kat. 141), a iz Bunu{kog ^ifluka opeke
ve}ih dimenzija (kat. 64). Izme|u Miro{evca i Vu~ja
(kat. 120) N. Vuli} je konstatovao zidove, dok je u
okolini na|en rimski novac i, {to je posebno va`no,
opeka s natpisom (kat. 120.1).327 Na lokalitetu Ma-
nastiri{te ili Brzansko crkvi{te (kat. 63) uo~ena je veli-
ka koli~ina gra|evinskog {uta, na povr{ini od pribli`no
55 x 50 m, kao i masivni zid {irok 0,90 m, od velikih
opeka u malteru, dok su na desnoj obali Veternice, u
Crcavcu (kat. 65), na|eni fragmenti kerami~kih po-
suda iz rimskog perioda.

Dalje ka istoku, lokaliteti su sme{teni oko Male
Kopa{nice i gravitiraju ka dolini Ju`ne Morave. Na
osnovu ostataka arhitekture, spolija i drugih slu~ajnih
nalaza, u Velikoj Grabovnici su registrovana tri ne-
opredeljena lokaliteta (kat. 154–156), u Maloj Kopa-
{nici jedan (kat. 113), odakle poti~u epigrafski spo-
menik i dve rimske statue.328 Sa polo`aja Mitrov grob
u Oraovici (kat. 126) poznat je „srebrni novac Kon-
stantinov“,329 dok su na lokalitetu Dvorinje ili Dvo-
ri{te (kat. 127) zabele`eni ostaci rimskih opeka. Tre-
ba pomenuti lokalitet Slani{te ili Tursko groblje u
Tulovu (kat. 152), gde se u konfiguraciji terena uo~a-
vaju obrisi gra|evina, a na|ene su i dve gvozdene
trobride strelice.
Manji broj lokaliteta neodre|enog tipa zabele`en
je u dolini Ju`ne Morave. Re~ je samo o tri nalazi{ta,
od kojih se za dva, sme{tena u Gornjoj Slatini, mo`e
pretpostaviti naseobinski karakter (kat. 74, 75), dok
je lokalitet u Grdanici (kat. 84) registrovan jedino na
osnovu primerka rimskog zlatnog novca, bez bli`ih
podataka.330
U donjem toku Vlasine, oko Vlasotinca su tri lo-
kaliteta ~iji je tip nepoznat. To su Njiva Slavka Man-
d`i}a u Batulovcu (kat. 220), i Begova livada (kat.
221) i Bresje (kat. 222) u selu Boljaru. Na Njivi Slav-
ka Mand`i}a nailazi se na anti~ke opeke i malter, dok
sa polo`aja Bresje poti~e materijal iz ranog gvozdenog
doba i rimskog perioda,331 {to ukazuje na kontinuira-
no naseljavanje ovog prostora.
Za veliki broj nalazi{ta iz ove grupe mo`e se pret-
postaviti naseobinski karakter. Tu, pre svega, treba
pomenuti sela Gazdare (kat. 172–175), Rafunu (kat.
44–46), Stublu (kat. 25–28), Ora{ac (kat. 127, 128,
130, 131), Grada{nicu (kat. 79, 80), Gornju Slatinu
(74, 75), Veliku Grabovnicu (kat. 154–156), Oraovi-
cu (kat. 125–127) i druga. Nije zanemarljiv ni broj
lokaliteta pozicioniranih isklju~ivo na osnovu spolija
325 Joci} 2000, 308.
326 Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011, 144, br. 104
327 Petrovi} 1979, 125, no. 115.
328 Trajkovi} 1961, 11.
329 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
330 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (rukopisni
numizmati~ki inventar, br. 231).
331 Trifunoski 1974, 15.
  


(arhitektonska dekorativna plastika), koje su ugra|e-
ne u zidove dana{njih seoskih crkvi ili su iskori{}ene
za ~asne trpeze, a ponekad su evidentirane i u crkve-
nim dvori{tima (Ivanje, kat. 13, Mrve{, kat. 22, Ru-
dare, kat. 145, Veliko Trnjane, kat. 157, i drugi). Na
nekim od ovih polo`aja verovatno nije bilo rimskih,
kasnoanti~kih i ranovizantijskih aglomeracija. Broj-

na nalazi{ta registrovana su i pojedina~nim i grupnim
nalazima rimskog ili ranovizantijskog novca, zahva-
ljuju}i kojima se mogu {ire ili u`e datovati, ali je nji-
hov karakter ipak ostao nepoznat. To se odnosi na lo-
kalitete u Ma}edoncu, kat. 187, Re~ici, kat. 24,
Babi~kom, kat. 59, Lipovici, kat. 236, Dobrovi{u,
kat. 225, i druge.



Poljoprivreda
Sa prostora Leskova~ke kotline malo je arheolo{kih
podataka za sagledavanje poljoprivredne delatnosti
stanovni{tva u rimskom i ranovizantijskom periodu.
To se posebno odnosi na njen centralni deo, koji ~ine
ravnice uz Pustu reku, Jablanicu, delimi~no Veterni-
cu, ali i Ju`nu Moravu, gde je i ina~e registrovan ma-
li broj lokaliteta (karta 5). Budu}i da se tu nalazi naj-
plodnije zemlji{te, u vidu aluvijalnih ravni, mo`e se
pretpostaviti da su u ovim krajevima formirana ma-
nja i ve}a poljoprivredna dobra, ~ijim je proizvodima
snabdevan i veliki urbani centar Nais, prema kome su
i geografski i ekonomski bila orijentisana, a sa kojim
su verovatno bila i administrativno povezana. Osim
zemljoradnje, zna~ajna je bila i uloga sto~arstva (pro-
izvodnja mesa, sira, ko`e).
Po~etkom 1. veka, kada je ovo podru~je potpalo
pod rimsku vlast, u poljoprivredi Rimskog carstva su
se dogodile izvesne promene, zbog kojih je oslabljen
ekonomski polo`aj seljaka i stvorena su velika imanja
koja su davana u zakup. Najve}i deo dr`avne zemlje
u provincijama dodeljen je doseljenicima iz Italije,
predstavnicima aristokratije, kolonima ili veteranima.
Na teritoriji municipija ili na imanjima veterana javio
se nov tip ruralnog naselja – villa rustica. Takve vile
su podizane izvan grada, u selu (rus, ruris) i, prema
nameni i kvalitetu gradnje, to su mogle biti luksuzne
rezidencije i palate, ali i gra|evine sa prvenstveno
privrednim zna~ajem, kao centri ruralnih ekonomija,

u kojima je rezidencijalni i rekreacioni karakter bio
od sekundarne va`nosti. Razlike u njihovoj veli~ini
ili arhitektonskoj koncepciji rezultat su klimatskih
uslova, reljefa, specifi~ne namene itd. U vilama, na-
ro~ito onima sa izrazito ekonomskom funkcijom, po-
stojala je familia rustica. Tu je bila zaposlena robov-
ska i najamna radna snaga, na ~elu sa upravnikom
(villicus, actor). Villae rusticae su bile slo`ene proiz-
vodne jedinice. Posedovale su sprave za izradu ulja i
vina, skladi{ta za alat, pribor i plodove, prostor za bo-
ravak radne snage (ergastulum), staje za zapre`nu sto-
ku (stabulum), radionice za kovanje gvo`|a i izradu
alata za svakodnevnu upotrebu.332
U Leskova~koj kotlini su poznate tri vile (karta 7).
Osim polo`aja Direktorovo u Bojniku (kat. 1), gde su
izvedena za{titna sonda`na iskopavanja,333 druga na-
lazi{ta ovog tipa (Vrbovac, kat. 57, 58, Podrimce,
kat. 138, 139) nisu arheolo{ki istra`ivana.
Osim vila, pojedini nalazi ukazuju na zemljorad-
nju. Kao i u ve}ini ranovizantijskih gradova, u Cari-
~inom gradu je zemljoradnja bila glavna delatnost
stanovnika. Tu su na|eni slede}i predmeti: motika za
kr~enje zemlji{ta u {umovitoj oblasti, motika sa dva
zupca i motika sa se~icom za obradu polja, kosir za
podrezivanje vo}ki i vinove loze i kosa za sakupljanje
332 Popovi} 1988, 196, 198.
333 Joci} 1989a, 289–295.
  


 Cari~in grad, poljoprivredni alat
cerealija,334 ali i pitosi i `rvnjevi (sl. 71, 72). Iz Leca
(kat. 183) poti~u srp, kosir, raonik, motika, dvozuba
motika, `rvanj i velike kerami~ke posude za ~uvanje
`ita – pitosi (kat. 182).335 Sa utvr|enja u Grdelici
(kat. 85) poznata je gvozdena motika, a pitosi iz Me-
dve|e (kat. 189), Ma}edonca (kat. 186), Sijarine (kat.
210, 211), Ravne Banje (kat. 195, 197, 198), Dobre
Vode (kat. 9), Orana (kat. 23), Sekicola (kat. 47),
Rujkovca (kat. 204), Poro{tice (kat. 41), Klaji}a (kat.
36), Stuble (kat. 26), Gaginca (kat. 69), Rudara (kat.
146), Barja (kat. 60), Zbe`i{ta (kat. 165) i iz okoline
Leskovca (kat. 101). Na Mrkonjskom visu (kat. 190)
i u Retkoceru (kat. 199), osim fragmentovanih pito-
sa, zabele`eni su i nalazi `rvnjeva. U selu Drencu (kat.
171) je uo~ena jama sa zape~enim ivicama, pre~nika
2,5 m i dubine do 0,50 m, koja je mo`da slu`ila kao
neka vrsta silosa ili pe}i.336 Bronzana statueta Cere-
re (?) iz Zloku}ana (kat. 166.1) i kamena statua koja
prikazuje personifikaciju Dardanije iz Male Dubo~i-
ce (kat. 100.1) govore o ra{irenosti kulta plodnosti na
ovom prostoru.
U zemljoradnji su bili zna~ajni posebno gra|eni
magacini za ~uvanje `ita – horrea. To su jednostavne
gra|evine, ali ~vrste i masivne konstrukcije, sa jednim
spratom i dvoslivnim krovom kako bi se obezbedio
suv prostor za ~uvanje `ita. Neke `itnice su bile pode-
ljene popre~nim zidovima, a druge samo nizovima stu-

bova.337 A. Jovanovi} pretpostavlja da su ostaci ma-
sivnog zida od opeka vezanih malterom, sa ispustima
orijentisanim u pravcu sever–jug, na lokalitetu Trap
u Konopnici (kat. 234) predstavljali horreum.338
Privatni ager je sigurno imao ve}i zna~aj u lokal-
noj poljoprivredi, sa druk~ijim imovinsko-pravnim po-
lo`ajem nego dr`avno zemlji{te. Njime je raspolaga-
lo doma}e stanovni{tvo i bio je u vlasni{tvu manjih
zajednica (pagusa i vikusa), kao i pre rimskog osvaja-
nja.339 Po{to su robovlasni~ki odnosi kasno zahvatili
panonsko-balkansku oblast i nisu dostigli svoj puni
razvoj, u 2. i 3. veku mo`e se ra~unati sa postojanjem
imanja sitnih seljaka na ovom prostoru.340
334 Bavant, Ivani{evi} 2003, 57.
335 Joci} 1999, 49, 50; dokumentacija Arheolo{kog instituta u
Beogradu; dokumentacija projekta Sistematsko rekognosci-
ranje op{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za-
{titu spomenika kulture u Ni{u.
336 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na prostoru sreza Lesko-
vac I).
337 Popovi} 1988, 201, 202.
338 Usmeni podatak dobijen od profesora A. Jovanovi}a.
339 Popovi} 1988, 194.
340 Popovi} 1988, 204.
  


 Cari~in grad, Akropolj, ku}a sa pitosima
Posle Dioklecijanovog Edikta o cenama nastale su
ve}e promene, pa je i taksa na zemlju postala osnovni
izvor dr`avnih prihoda. Dr`ava je tada najve}e priho-
de ubirala od zemljoradnje. Zbog toga se u 4. veku
seljaci vi{e vezuju za zemlju, javljaju se kolektivna
poreska odgovornost, prebacivanje obaveza na neo-
bra|enu zemlju raznim zajednicama, kao i sistem za-
{titni{tva, koji je posebno obele`io kasnoanti~ku i ra-
novizantijsku poljoprivredu. Treba naglasiti da se u
isto~nim provincijama veliki posedi nikada nisu raz-
vili u onoj meri kao na zapadu. Osnovni zemlji{ni
posed bio je fundus. ^esto je nosio ime vlasnika i
mogao je da se raspar~ava i deli. Vi{e fundi bilo je
grupisano u massae, pod jedinstvenom upravom.341
Sela se u na~elu mogu podeliti u dve grupe. Prvu
su ~inila ona koja su bila u vlasni{tvu jednog zemljopo-
sednika, a drugu su predstavljala sela u svojini ve}eg
broja slobodnih seljaka. Stanovnici slobodne zajedni-
ce (vicus-a), koji su posedovali zemlju (possessores),
zajedno su bili odgovorni za pla}anje poreza.342

Na ovom stepenu istra`enosti Leskova~ke kotli-
ne ne mo`e se, na`alost, detaljnije govoriti o poljo-
privrednoj delatnosti. Nije poznato da li su se naselja
grupisala po principu podele aktivnosti – poljopri-
vredna proizvodnja, sakupljanje proizvoda, obrada,
razmena i distribucija seoskih proizvoda u bli`oj oko-
lini. Sagledavanjem ovih procesa verovatno bi se mo-
gli ustanoviti regionalni centri.
I vojna uprava je raspolagala odre|enom teritori-
jom, koja je bila odvojena od municipalne. Ovaj ze-
mlji{ni posed je tako|e mogao da se daje u zakup i
imao je va`nu ulogu u snabdevanju vojske. Me|utim,
nema podataka da je u vreme ranog Carstva vojnici-
ma davana zemlja. Svoje posede, patrimonia, imala
je i crkva, na ~elu sa crkvenim licem ni`eg ranga
341 Popovi} 1988, 205.
342 Popovi} 1988, 206.
  


(rector).343 Na`alost, na prostoru Leskova~ke kotline
o ovome se ne mo`e ni{ta zaklju~iti.


Eksploatacija mineralnih resursa podrazumeva va|e-
nje rude, kamena i gline. Rudarstvo je bilo najzna~aj-
nija delatnost fiskalnih imanja, a njegovo te`i{te bilo
je u provincijama. Ova grana privrede u Iliriku bila je
vitalna za ~itavo Rimsko carstvo. Privredno-upravnu
celinu u Iliriku tokom 1–3. veka ~inile su provincije
Norik, Panonija, Dalmacija i Gornja Mezija. Darda-
 Rudnici
u Gornjoj Meziji
(Du{ani} 2010, 476)

nija je predstavljala jednu od dve ve}e rudni~ke obla-
sti Gornje Mezije. Kompleks Metalli Dardanici se
sastojao od najmanje pet distrikta, od kojih je posled-
nji, koji se delom odnosio na prostor Leskova~ke ko-
tline, obuhvatao isto~ni Kopaonik, Kur{umliju, Veliki
Jastrebac i Lece.344
Iz rimskog perioda, na prostoru Leskova~ke ko-
tline eksploatacija rude je potvr|ena u oblasti koja
pripada leckom andezitskom masivu. Rimska rudar-
ska okna registrovana su na Rasova~i (kat. 184, sl. 6,
51, 52), u oblasti Leca, ~uvenoj po le`i{tima samo-
rodnog zlata, sulfida olova, cinka, bakra i srebra, polu-
dragog kamenja (ametista, opala i ahata),345 i u ataru
Ravne Banje (kat. 196). Rudnici na krajnjem zapadu
  


verovatno su kori{}eni i u rimskom periodu, i to u
oblasti Ruplja, gde je va|eno srebro, olovo i zlato, kao
i na podru~ju Crne Trave, poznatom po rudi gvo`|a
(karta 4).346
Nakon va|enja rude, prvi korak u njenoj obradi
je redukcija, odnosno izdvajanje metala, {to se mani-
festuje tragovima metala i zgure, tzv. {ljaki{ta; drugi
je pro~i{}avanje, tj. pravljenje slitaka (zgura bogata
oksidima, sa malim primesama metala), a tre}i je ko-
vanje (izrada predmeta). Naj~e{}i dokaz rimskog ru-
darenja u Leskova~koj kotlini su {ljaki{ta i zgura, re-
gistrovani uglavnom na njenom obodu, sa najve}om
koncentracijom u pobr|ima Radana (Dobra Voda, kat.
6, 7, Sli{ane, kat. 50) i Goljaka, u oblastima oko slivo-
va Tularske i Buniske reke (Ma}edonce, kat. 186,
Ravna Banja, kat. 194, Marovac, kat. 188), u pobr|i-
ma oko Babi~ke gore i Kru{evice (Crkovnica, kat. 66,
Stupnica, kat. 149, Gornja Loko{nica, kat. 73, i Gra-
da{nica, kat. 77, 78), ali i u dolinama [umanske reke
(Klaji}, kat. 35, sl. 73) i Veternice (Leskovac, kat. 98).
Rezultati mikroskopske i makroskopske analize
zgure sa Radana, iz Gornje Loko{nice (kat. 73) i
Stupnice (kat. 149, sl. 74), pokazali su da je re~ o gu-
stoj tamnoj braonsivoj masi amorfnog oblika, sa osta-
cima istopljene gline/keramike, {to je indikativno za
pe}nu zguru. U pitanju je gvozdena ruda prepoznata
kao hematit, najrasprostranjeniji tip u prirodi. Nalaz
pe}ne zgure blizu rudnika ukazuje na radionicu ili na
nekoliko pe}i, u kojima je ruda namenski topljena, a
zatim transportovana na dalju obradu. Me|utim, pe}i
su kori{}ene i za proveru kvaliteta rude, na {ta upu-
}uju nizak nivo kalcijum-oksida i izuzetno visok pro-
cenat gvo`|e-oksida, koji potvr|uju zaklju~ke ma-
kroskopskih analiza da se radi o pe}noj zguri, koja
nije potpuno istopljena.347
Ostaci pe}i za topljenje rude registrovani su u
Gornjoj Loko{nici (kat. 73), ali i u Lecu (kat. 182),
Ravnoj Banji (kat. 194) i Marovcu, na potesu Samo-
kov (kat. 188), dok su na Hisaru u Leskovcu (kat. 98)
i na Visokom Mori~u u Samarnici (kat. 238, sl. 75)
na|eni gvozdeni ingoti. Sa Hisara poti~e i ve}i broj
komada gvozdene zgure, kao i amorfno gvo`|e i frag-
ment posude za livenje metala.348
S. Du{ani} isti~e zna~aj rudarstva kao privredne
grane u Rimskom carstvu, navode}i da je u ilirskim
provincijama uveden niz strukturalnih oblika kako bi
se olak{alo kori{}enje mineralnog bogatstva i kako bi
se ono za{titilo. Centralna vlast je anga`ovala slu`be-

 Klaji}, Usavske vodenice, gvozdena zgura
nike legijskih officia da vode administrativne poslo-
ve rudni~kih distrikta u dolini Timoka. Oko 169. go-
dine poja~ane su i augzilijarne posade u isto~nodal-
matinskim i gornjomezijskim rudnicima radi
smanjivanja opasnosti od varvarskih i razbojni~kih
napada. U Dardaniji je postojala gusta mre`a carin-
skih stanica da bi se, izgleda, spre~io dardanariatus
– spekulisanje cenama `ita, od kojih je u velikoj me-
ri zavisio opstanak lokalnih rudara. Zna~aj rudarstva,
po S. Du{ani}u, ogleda se i u pretpostavci da je ono
uticalo i na raspored naselja, kao i na formiranje gra-
nica provincija i puteva u Iliriku. ^injenica da je dr-
`avna uprava mnoge elemente provincijskog sistema
u Noriku, Panoniji, Dalmaciji i Gornjoj Meziji prila-
go|avala potrebama rei metallicae, govori o zna~aju
rudarstva u Iliriku.349
Osim rude, va`na je bila i eksploatacija kamena i
gline. Za izradu dekorativne arhitektonske plastike
na prostoru Leskova~ke kotline kori{}en je kamen
lo{eg kvaliteta, pa je bila prevashodno namenjena lo-
kalnom tr`i{tu. Tako I. Nikolajevi}-Stojkovi} bele`i
343 Popovi} 1988, 219.
344 Du{ani} 2010, 549.
345 Pe{ut 1976, 33.
346 Simi} 1951, 288; Du{ani} 2010, 548.
347 Analize je radila M. Radivojevi} (Univerzitetski koled` u
Londonu). Kori{}ena literatura: Bachmann 1982; McDonnell
1983, 81–83; Sperl 1980.
348 Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007, 34.
349 Du{ani} 1991, 52.
  
 


 Stupnica, ^ukar, gvozdena zgura

 Samarnica, Visoki Mori~, ingot gvo`|a

da je plastika sa Cari~inog grada klesana od veoma
lo{eg kamena iz okru`enja, podlo`nog raspadanju, na
{ta ukazuju tragovi dodavanja {tuka.350 Radi izgrad-
nje Cari~inog grada obnovljeni su stari kamenolomi
ispod masiva Radana, dvadesetak kilometara zapad-
no od lokaliteta, gde su otkrivene mnogobrojne are i
delovi kamene plastike iz rimskog perioda. P. Petro-
vi} ukazuje na jedan od tih kamenoloma kod dana{-
njeg rudnika Leca,351 dok I. Popovi} konstatuje da je
u arhitekturi Cari~inog grada kori{}en andezit va|en
kod sela Bogojevca na Radanu.352 Na Cari~inom gra-
du je zastupljen i lokalni kristalasti {kriljac, koji formi-
ra obli`nje planine (Radan, Petrovu goru, Gajtan), gde
je prekriven masivima eruptivnog andezita i tufa.353
Na ovom lokalitetu su na|ene i kockice mozaika od
poludragog kamena iz le`i{ta kod dana{njeg rudnika u
Lecu. S druge strane, na istoku Leskova~ke kotline, u
naselju u Maloj Kopa{nici, kao gra|evinski materijal
su u ve}oj meri bili upotrebljeni re~ni obluci (kat. 112).
Obrada gline je potvr|ena pe}ima za izradu opeka.
Otkrivene su u podno`ju brega na kome je podignut
Cari~in grad, u zapadnom profilu Svinjari~ke reke,354
350 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 55.
351 Petrovi} 1979, 120–123.
352 Popovi} 1988, 211.
353 Duval, Jeremi}, Popovi} 2010, 65.
354 Kondi}, Popovi} 1977, 145, 146; Duval, Jeremi}, Popovi}
2010, 78, 80.
  


i u blizini brane na Cari~inskoj reci.355 Pe} je postoja-
la i u Svinjarici, na desnoj obali Svinjari~ke reke (kat.
52),356 u Dobroj Vodi (kat. 9) i Crnoj Bari (kat. 224).
Prema Lj. Bjelajac, pe}i kod Cari~inog grada su slu-
`ile i za izradu kerami~kih posuda. Ona smatra da je
najve}i deo grn~arije za potrebe stanovni{tva Cari~i-
nog grada nastao u lokalnim radionicama i od lokal-
ne gline.357

Blizina grada Naisa, na raskrsnici starih trgova~kih
puteva, prisustvo vojske i relativna bezbednost u po-
zadini limesa, doveli su do stvaranja povoljnih uslova
za razvoj ove delatnosti na prostoru koji danas zauzi-
ma Leskova~ka kotlina. Veliki trgova~ki zna~aj Nais
je imao u svim etapama svog razvoja, pa i u vreme
najja~ih najezda varvara.358
Trgova~ki centar mo`e se samo pretpostaviti u na-
selju u Maloj Kopa{nici, ~iji su autohtoni stanovnici
pokojnike sahranjivali na velikoj i prilozima bogatoj
nekropoli, {to ukazuje na njihov vi{i socijalni i materi-
jalni polo`aj, ste~en mo`da zahvaljuju}i eksploataci-
ji rudnog blaga, po kome je {ira teritorija oko Vlaso-
tinca i Crne Trave bila zna~ajna i u rimskom periodu
(karta 4).359 Ovakvu funkciju svakako je imao i nei-
menovani vikus u okolini Medve|e. I poljoprivredni
proizvodi su nesumnjivo imali veliki udeo u trgovini
sa drugim oblastima Carstva, {to za sada, usled nedo-
statka podataka, nije dovoljno rasvetljeno. O kontak-
tima sa ostalim delovima Carstva posredno svedo~e
nalazi novca iz perioda od 1. do 7. veka, koji ukazuju
na postupnu monetarizaciju i razvoj nov~ane privrede.
Najstariji rimski carski novac na|en je upravo u geo-
grafskim celinama koje su otvorene ka Ni{koj kotlini
(doline Ju`ne Morave, Puste reke, Veternice, Rupske
reke i pobr|e Babi~ke gore i Kr{evice). Tek u 2, a po-
sebno u 3. veku, ovi procesi su ravnomerno zahvatili
sve delove Leskova~ke kotline.
O kasnoj romanizaciji ovog prostora svedo~i go-
tovo potpuni nedostatak novca iz 1. veka, koji je za-
stupljen samo denarom cara Domicijana iz Kosan~i-
}a (kat. 16.1), kovanim 79. godine u Rimu.360 Na
njegovom aversu je poprsje cara sa lovorovim ven-
cem i legendom CAESAR AVG F – DOMITIANVS,
a na reversu je predstava vu~ice koja doji Romula i
Rema, sa ~amcem u ise~ku i legendom COS V.361

Ne{to je vi{e primeraka iz 2. veka, evidentiranih
isklju~ivo u centralnom delu Kotline, u dolinama Ju`ne
Morave i njenih pritoka, kao i u pobr|ima iznad re-
ka. Najraniji komadi novca iz 2. veka su dva primer-
ka Antonina Pija: sestercij iz Sejanice, kovan u Rimu
izme|u 140. i 144. godine (kat. 147.1, sl. 76), i zlat-
nik iz Jela{nice, sa lokaliteta Seli{te (kat. 92). Iz oko-
line Leskovca (kat. 101) poti~e novac Faustine II
(?),362 o kojem nema bli`ih podataka. Rimski novac
iz 2–3. veka zabele`en je i u Grada{nici (kat. 76).
I slu~ajno na|ena ostava iz Podrimca (kat. 138.1),
pohranjena nakon 244. godine,363 sadr`ala je novac iz
2. veka, i to kovan u Rimu, od najstarijeg primerka
Antonina Pija do Filipa I, i Antiohiji, od Julije Meze
do sredine 3. veka. U vreme Filipa I, sna`ne najezde
varvara uslovile su pani~no skrivanje ostava u Gor-
njoj Meziji (Mezul II, Sikirica I, mo`da i Ni{ka Ka-
menica). Ovim procesima bile su zahva}ene i okolne
provincije, Donja Mezija, Trakija i Makedonija, oda-
kle su varvari mogli da pre|u granice Gornje Mezije.
Godine 245. Karpi su se pojavili na donjem Dunavu
i pre{li ovu reku, ali nema podataka da su prodrli u
Gornju Meziju i u njene ju`ne delove. Zbog malog bro-
ja komada i velikog broja denara iz ranijih perioda, mo-
`e se pretpostaviti da su pomenute ostave bile u vlasni-
{tvu privatnih lica, a ne vojnika.364 Sli~nog je sastava
i ostava iz Podrimca, mo`da sakrivena pred dolazak
varvara, a mo`da i zbog potreba njenog vlasnika.365
Cirkulacija novca na ovom prostoru pove}ana je u
3. i 4. veku, kada se prime}uje i u unutra{njosti Lesko-
va~ke kotline, uz tokove reka i potoka. Najstariji po-
svedo~en komad iz 3. veka je Karakalina velika bron-
za provincijalnog kovanja, iz Dobrovi{a (kat. 225.1),
kao i novac Elagabala i Aleksandra Severa, sa lokali-
teta \orgov rid u selu Babi~kom (kat. 59). Primerci
355 Petkovi} 1913, 286.
356 O ovoj pe}i nema bli`ih podataka.
357 Bjelajac 1990, 184.
358 Petrovi} 1999, 146.
359 Du{ani} 2010, 548, 577.
360 Neobjavljeno. Privatna zbirka.
361 RIC II, p. 43, no. 241.
362 Gara{anin M. i D. 1951, 160.
363 Stamenkovi} 2005, 143–191.
364 Vasi} 1972, 61, 62.
365 Stamenkovi} 2005,150, 151.
  


 Sejanica, novac Antonina Pija
datovani u ovaj period registrovani su i na podru~ju
oko Grdelice i Male Kopa{nice. Tokom iskopavanja
sprovedenih 2003. godine na Kamenitici u Maloj Ko-
pa{nici (kat. 112) na|eno je desetak komada bronza-
nog novca, od kojih jedan pripada kovanju Gordijana
III (?),366 kao i primerak sa utvr|enja u Grdelici (kat.
85), nedaleko odavde. Na zapadu Leskova~ke kotli-
ne, novac iz 3. veka evidentiran je u [tulcu (primerak
Etruscile, viminacijumska kovnica, kovan izme|u 249.
i 251. godine) i na Kaljaji u Rujkovcu (antoninijan
Valerijana I367 iz 253–254/5. godine, kovan u rim-
skoj ili viminacijumskoj kovnici, kat. 202.1 (sl. 78a),
zatim Klaudija II (?),368 iz 268–270. godine, kat. 202.2,
i Maksimijana, kovan u Herakleji izme|u 292. i 295.
godine, kat. 202.3, sl. 78b).369 Numizmati~ki nalazi iz
druge polovine 3. veka prisutni su i na lokalitetu Rav-
na njiva u Retkoceru (kat. 199.1–5, sl. 77).370 Najsta-
riji je antoninijan cara Galijena (kat. 199.1, sl. 77a),
emitovan izme|u 260. i 268. godine u Rimu, a na
jednom komadu potvr|ena je i solunska kovnica (kat.
199.2, sl. 77b). Primerak Dioklecijanovog novca za-
bele`en je u Ulici Veselina Masle{e br. 36 u Leskovcu
(kat. 105),371 a u jednom grobu na lokalitetu ]erami-
d`inica u Vlasotincu (kat. 243) otkriveno je 10 bron-
zanih i jedan srebrni komad ovog vladara.372
Nakon Dioklecijanove monetarne reforme, novac
je emitovan u mnogim kovnicama {irom Carstva. To-
kom ve}eg dela 3. i 4. veka, u svakodnevnoj upotrebi
uglavnom je cirkulisao novac od legura metala lo{ijeg
kvaliteta.373 Na prostoru koji danas zauzima Leskova~-
ka kotlina, najintenzivniji opticaj novca u rimskom
periodu vezuje se za vreme vladavine Konstantina i
njegovih sinova. Mo`e da se prati u isto~nom delu
Kotline, u dolinama ve}ih reka (Vlasine, Veternice,
Ju`ne Morave) i u pobr|ima iznad njihovih tokova,
ali i u oblasti oko Cari~inog grada, Rujkovca i Radi-
novca, kao i oko Lepa{tice, Lecke i Gazdarske reke na
zapadu. Novac je registrovan u ostavama, ali i u vidu

pojedina~nih nalaza. Nedaleko od Vlasotinca, u selu
Lipovici (kat. 236) je slu~ajno na|ena ostava sa oko
2.000 komada, najvi{e careva Konstantina I i Kon-
stancija II374 (kat. 236.1). Znatno je manja ostava iz
Podvorca u Leskovcu, sa 46 primeraka Konstantina
I, Konstantina II, Konstansa i Konstancija II (kat.
103.1).375 Sa Hisara u Leskovcu (kat. 98) poti~u pri-
merci Konstancija II i Valentinijana, a iz okoline Le-
skovca imitacije folisa Konstantina II (kat. 101.
1–3),376 novac Hanibalijana377 i folis Gracijana (kat.
101.4).378 Jugoisto~no odavde, u Oraovici je na|en
Konstantinov srebrni novac (kat. 126),379 a na loka-
litetu Kale u Grdelici (kat. 85) primerak Konstancija
II. Ve}i broj komada iz 4. veka otkriven je i na loka-
litetima Kamenitica (kat. 112), Moravi{te (kat. 113a)
i Pazari{te (kat. 113b) u Maloj Kopa{nici.380 Sa po-
lo`aja Kamenitica poti~e zanimljiv grobni prilog u
vidu {est primeraka Konstantinovog novca zabode-
nih u plod jabuke.381 Zapadno odavde, u Ba~evini, na
polo`aju Crkvi{te–Drenjak ili Reka (kat. 31), slu~aj-
no je na|en folis Konstantina II (kat. 31.1),382 emito-
van 335–336. godine u Solunu, kao i folis kovan iz-
me|u 320. i 350. godine, bez opredeljenja vladara i
kovnice (kat. 31.2).383 Iz Leca je poznat bakarni, sre-
brni i zlatni novac Konstantina I (kat. 182), a ju`no
odavde, iz Ma}edonca ostava novca od Konstantina I
366 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 79.
367
Neobjavljeno. Privatna zbirka.
368
Neobjavljeno. Privatna zbirka.
369
Neobjavljeno. Privatna zbirka.
370 Neobjavljeno. Privatna zbirka.
371 Gara{anin M. i D. 1951, 160.
372 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu, stari inv. br.
685.
373 Duncan 1993, 3.
374 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 30, 31, br. 68.
375 Benxarevi} 2005, 562, br. 36.
376 Zbirka Vojislava Mihailovi}a.
377 Cvetkovi} 2006, 518, sl. 1, 2.
378 Knjiga inventara numizmati~ke zbirke Narodnog muzeja u
Ni{u.
379 Pe{i}, Peri} 2001, 275, 276.
380 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
381 Zotovi} 1964, 106.
382 Neobjavljeno. Privatna zbirka.
383 Neobjavljeno. Privatna zbirka.
  


a b
c d
e (foto: Toni ^er{kov)
do Gracijana, koja broji 3.971 komad (kat. 187.1). U
Retkoceru je zabele`eno pet folisa neodre|enih vla-
dara, od kojih je jedan na osnovu aversne i reversne
legende (kat. 199.3, sl. 77c) datovan u vreme izme|u
337. i 341. godine, i dva folisa Konstansa (kat. 199.4,
sl. 77d) i Konstancija II (kat. 199.5, sl. 77e), emito-
vana 348–350. godine. Iz Rujkovca poti~e bronzani
novac careva Jovijana (kat. 202.4) i Valentinijana II
(kat. 202.5), kao i neodre|nih vladara, kovan izme|u
384. i 388. godine (kat. 202.9–11).384 Primerak Va-
lentinijana II posvedo~en je i na lokalitetu Skobalji}
grad (kat. 164),385 dok je u Skrape`u (kat. 239), kako
stoji u dokumentaciji Narodnog muzeja u Leskovcu,
na|en novac Valentinusa. Re~ je verovatno o novcu
Valentinijana I ili II.
Do sada poznati numizmati~ki nalazi, pojedina~-
ni i u sastavu ostava, ukazuju na smanjenje opticaja
bronzanog novca u severnom Iliriku krajem 4, a po-
sebno u prvoj polovini 5. veka,386 {to se dovodi u vezu
sa prvim upadima i pusto{enjima varvara nakon bit-
ke kod Hadrijanopolja 378. godine. I pored eviden-
tne krize, cirkulacija opstaje i u slede}im decenijama,
ali znatno manjeg intenziteta. Njen potpuni prekid

 Retkocer, Ravna njiva,
novac iz 3–4. veka
nastaje 40-ih godina 5. veka, i to kao posledica hun-
skog prodora i razaranja, kada je opusto{en i Nais. O
dubini krize u kojoj se na{lo Carstvo svedo~i Prisk,
koji navodi da je 448. godine Atila zahtevao da se ce-
lokupna rimska populacija od Singidunuma i Nova
povu~e u dubinu od pet dana hoda, sve do Naisa. U
Teofanovoj Hronici zabele`en je jo{ jedan napad Hu-
na, 450. godine, kada je Nais ponovo poru{en. Va`ne
podatke za ovaj period pru`a bronzani novac sa utvr-
|enja u Rujkovcu (kat. 202, sl. 78), kojim je posve-
do~ena cirkulacija u unutra{njosti Ilirika tokom druge
polovine 5. veka.387 Sa ovog lokaliteta poti~e novac
Honorija (kat. 202.6), emitovan od 400. do 408. go-
dine,388 zatim Teodosija II, emitovan u periodima iz-
me|u 395. i 450. (kat. 202.12–38), 426. i 450. (kat.
384 Neobjavljeno. Narodni muzej u Leskovcu.
385 Joci} 1989, 400; Joci} 1991, 49, 50.
386 Kos 1986, 222–224; Duncan 1993, 167.
387 Ivani{evi}, Stamenkovi} 2010, 59, 67–69.
388 Neobjavljeno. Privatna zbirka.
  


a b
c d
f g
 Rujkovac, Kaljaja, novac iz 3–5. veka
202.7, 8) i 426. i 518. godine (kat. 202. 39). Poseb-
nost nalaza iz Rujkovca ~ini veliki broj primeraka se-
~enog novca (sl. 78g). Prikupljeno je 139 komada, od
kojih su se mogla obraditi 67, kao i ~etiri olovne plo-
~ice. To je novac datovan u {irok hronolo{ki raspon
(3–5. vek), a najve}i broj se~enih komada pripada
drugoj polovini 4. veka. Iz Rujkovca poti~u i minime
careva Teodosija II, Markijana, Lava I, Zenona, Ba-
zilika, Anastasija I i Justinijana I, kao i tremisisi Te-
odosija II i Zenona.389 Sude}i po ovim nalazima, ju-
`no od Naisa je tokom druge polovine 5. veka, osim
zlatnog, nastavljena i cirkulacija bronzanog novca,
poja~ana opticajem se~enih primeraka iz ranijih kova-
nja, kao i bronzanih i olovnih plo~ica.390 U 5. veku je
posvedo~ena i semisisom Eudoksije iz Ora{ca (kat.
128.1), kovanim u Konstantinopolju izme|u 439. i
455. godine,391 i solidima Teodosija II (kat. 101.5), iz
422–450. godine, i Zenona (kat. 101.6), iz 476–491.
godine, slu~ajno na|enim u blizini Leskovca. Izme-
|u 492. i 518. godine emitovani su tremisisi Anasta-
sija I iz okoline Leskovca (kat. 101.7)392 i iz Mrkonja
(kat. 192.1).393 Zastupljene kovnice u ovom periodu
su Konstantinopolj i Solun.
Pove}ani protok zlatnog, a naro~ito bronzanog
novca, na po~etku 6. veka bio je direktno povezan sa

e
h
obnovom vizantijske vlasti u dunavskim provincijama
severnog Ilirika i novom monetarnom politikom Car-
stva.394 To se naro~ito ispoljilo za vreme vladavine
Justina I, sa stabilnim folisom, prihvatljivim na tr`i-
{tu. Ovaj period se odlikuje i pojavom imitacija foli-
sa na ~itavoj teritoriji severnog Ilirika. Najintenzivni-
ja cirkulacija novca u ranovizantijskom periodu bila
je pod Justinijanom I i Justinom II. Analiza zlatnika
pokazuje njihov kontinuirani priliv tokom ~itavog 6.
veka, a posebno u vreme Justinijana I, kada su bili
zastupljeni mnogim emisijama solida i tremisisa.395
Ve}i broj polufolisa samo Justina II iz utvr|enja na
lokalitetu Maskare–Bedem kod Stala}a ukazuje da je
program obnove fortifikacija, koju je preduzeo Anasta-
sije I, a dosledno primenjivao Justinijan I, nastavljen
389 Ivani{evi}, Stamenkovi} 2010, 59, 60.
390 Ivani{evi}, Stamenkovi} 2010, 68.
391 Du{ani} 1961, 96, br. 5, sl. 5.
392 Du{ani} 1961, 97, br. 7, 8, sl. 7, 8.
393 Crnoglavac 2005, 72, br. 3.
394 Ivani{evi} 2010, 442.
395 Ivani{evi} 2010, 444, 446, 448.
  


a i dva folisa Justinijana I (kat. 202. 42, 43),402 iz 540/1
b naselja ili na nalazi{tima neodre|enog tipa, koja su
 Cari~in grad, novac Justinijana I i Foke
 Mrkonje, Mrkonjski vis,
novac Justinijana I (foto: Toni ^er{kov)
i za vreme vladavine Justina II. Pod Tiberijem II i
Mavrikijem cirkulacija novca je drasti~no opala zbog
~estih napada varvara i slabljenja sistema odbrane i
privrede u balkanskim provincijama. Takva tendenci-
ja se nastavila i u vreme Foke, kada je protok novca
bio ograni~en samo na centralni deo severnog Ilirika,
odnosno na gradove Nais i Cari~in grad.396
Od ranovizantijskog novca, na Cari~inom gradu
su najbrojniji komadi Justina II, zatim Justinijana I
(sl. 79a), Mavrikija, Foke (sl. 79b), Justina I, Tiberi-
ja II, Anastasija I i Iraklija. Uglavnom su kovani u
Solunu, geografski najbli`em administrativnom cen-
tru. U Konstantinopolju je kovan novac naro~ito u
prvoj polovini 6. veka, tokom vladavine Anastasija I
i Justina I. Treba pomenuti i kovnice u Nikopolju i
Kiziku.397 U slojevima iz 6. i 7. veka zabele`en je i
rimski novac, {to se obja{njava isklju~ivo monetarnim
razlozima, a koji je cirkulisao zahvaljuju}i vrednosti
metala i njegovoj te`ini koja je bila pribli`na te`ini
vizantijskih nominala. To je potvr|eno i njegovim

prisustvom u pojedinim ostavama iz 6. veka (Praho-
vo,398 Veliki Gradac399). Novac iz 6. veka potvr|en
je i nedaleko od Cari~inog grada, na lokalitetu Kalja-
ja u Rujkovcu (kat. 202), i to folis Anastasija I (kat.
202.40),400 emitovan izme|u 512. i 517. godine, po-
lufolis Justina I (kat. 202.41),401 iz 522–527. godine,
i 558/9. godine. U blizini utvr|enja u Rujkovcu, na
lokalitetu Vaskina porta (kat. 207), na|ena su dva pri-
merka iz 6. veka.403 Novac iz ovog perioda ~est je na
prostoru Leskova~ke kotline. Javlja se uglavnom u
utvr|enjima, ali i na polo`ajima okarakterisanim kao
~esto evidentirana jedino na osnovu slu~ajnih numiz-
mati~kih nalaza. U selima Re~ici i Turjanu otkriveni
su solid Justina I (kat. 24.1) i tremisis Justinijana I
(kat. 29.1).404 Prvi je emitovan od 518. do 522, a dru-
gi izme|u 527. i 565. godine. Primerak Justina I na-
|en je i u Grdelici (kat. 85). Nalazi novca iz 6. veka
zabele`eni su i na lokalitetima u pobr|u Babi~ke go-
re i Kru{evice. Sa polo`aja Gradac ili Gradi{te u selu
Grada{nici (kat. 76) i sa lokaliteta Padina u Ora{cu
(kat. 131.1) poti~e po jedan komad Justinijana I,405
od kojih je drugi emitovan 539/540. godine. U ataru
sela Lipovice, u op{tini Leskovac, na|en je tremisis
Justinijana I (kat. 107.1),406 kovan izme|u 527. i 565.
godine. Primerak Justinijana I slu~ajno je na|en i u
Konopnici (kat. 231). Iz Rafune, sa polo`aja Crkvena
livada (kat. 45),407 poznat je ranovizantijski folis. U
zapadnom delu Kotline, folis Justinijana I, emitovan
532/7. godine, otkriven je i u Sijarini, na lokalitetu
396 Ivani{evi} 2010, 450.
397
Ivani{evi} 1990, 259, 260.
398 Popovi} 1984, 58.
399 Mini} 1984, 39.
400 Neobjavljeno. Narodni muzej u Leskovcu.
401 Neobjavljeno. Narodni muzej u Leskovcu.
402 Neobjavljeno. Narodni muzej u Leskovcu.
403 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
404 Zbirka vizanijskog novca Narodnog muzeja u Leskovcu.
405 Krasovski 1930, 205, 206.
406 Arheolo{ko blago Ni{a 2004, 268, br. 30; Crnoglavac
2005, 90, br. 83.
407 Neobjavljeno.
  


Gradina I ili Gradi{te I (kat. 208). Me|utim, po{to je
u zbirci vizantijskog novca Narodnog muzeja u Le-
skovcu navedeno da je na|en u Sijarini, na lokalitetu
Gradina, ne treba isklju~iti mogu}nost da poti~e sa
lokaliteta Gradina II.408 Na Mrkonjskom visu je za-
bele`en folis Justinijana I, kovan u Konstantinopolju
(kat. 190.1, sl. 80).409 Va`na je ostava folisa i polufo-
lisa (6 komada) sa utvr|enja na Hisaru u Leskovcu
(kat. 98), kovanih u rasponu od Justina I do Justina II

(kat. 98.1–6). Ostava je pohranjena 573/4. godine.410
Iz okoline Leskovca su poznata i dva komada Justi-
nijana I (kat. 101.9, 10), i to jedan solid, emitovan u
periodu od 542. do 565. godine, i jedan tremisis, ko-
van od 527. do 565. godine. Treba pomenuti i folis
Anastasija I ili Justinijana I (kat. 101.8).411 U Gor-
njem Brijanju (kat. 11), na utvr|enju Kale ili Grgec,
na|en je veliki broj ranovizantijskih folisa i polufoli-
sa iz 6–7. veka.412
408 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
409 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
410 Bogdanovi}, Joci}, Popovi} 1995, 14, 15, sl. 5.
411 Crnoglavac 2005, 101, br. 132.
412 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 39, br. 303.




Sa prostora Leskova~ke kotline poti~e 14 epigrafskih
spomenika,413 od kojih su najbrojnije (7) votivne are
(kat. 147.2, 172.1, 175.1, 180.1, 2, 193.1, 2). Osim njih,
evidentirane su jedna votivna i jedna nadgrobna plo-
~a (kat. 193.3, 110a.1), zatim plo~ica od slonova~e
(kat. 98.7), sekira-kramp sa urezanim krstom i li~nim
imenom (kat. 183.1), opeka s natpisom (kat. 120.1),
bronzani pe~at sa tekstom aklamacije (kat. 87.1) i
srebrna plo~ica s natpisom (sl. 86).
Najve}i broj nalaza (votivne are, nadgrobni spo-
menici) datovan je u kraj 2. i po~etak 3. veka, dok iz
kasnoanti~kog i ranovizantijskog perioda poti~u uglav-
nom predmeti s natpisom (kat. 55, 87.1, 98.8, 183.1)
i jedna opeka (kat. 120.1).
Epigrafski spomenici iz 2–3. veka koncentrisani
su u oblasti Lepa{tice, Lecke i Gazdarske reke (Lece,
Gazdare, Pusto [ilovo), i u isto~nom delu Kotline
(Sejanica, Mala Kopa{nica).
Tri are su posve}ene Herkulu: dve sa lokaliteta
Brdo Kopran – Crkva Sv. Prokopija u Pustom [ilovu
(kat. 193.1, 2, sl. 81), a jedna sa polo`aja Ku}a Coki-
}a u Gazdaru (kat. 175.1). Epiteti sanctus i invictus su
na ovim spomenicima navedeni kada je posveta upu-
}ena samo Herkulu, i to u okviru oficijelnog rimskog
kulta, koji je krajem 2. i po~etkom 3. veka, u vreme
poslednjih Antonina i dinastije Severa, dobio sna`an
podsticaj.414 U isti period datovane su i are iz Leca,
sa lokaliteta Crkvina, jedna, sa plitko i nemarno klesa-

nim natpisom ITIV IVRO u dva reda (kat. 180.1, sl.
82),415 dok je druga, posve}ena Omfali (kat. 180.2,
sl. 83). Nekoliko stotina metara od Crkve Sv. Proko-
pija na Kopranu na|ena je votivna plo~a posve}ena
Liberu (kat. 193.3, sl. 40). Bila je ugra|ena u temeljni
zid uru{ene crkve na mestu zvanom Gornji Kopran u
Pustom [ilovu. Njen terminus post quem je gentilno
ime Flavius, dok tip slova (pravilna i jednake visine od
5,5 cm, izuzev u poslednjem redu, gde su ne{to ni`a,
3,5 cm) ukazuje na prvu polovinu 3. veka.416
Dva epigrafska spomenika slu~ajno su na|ena i u
isto~nom delu Leskova~ke kotline, u oblasti oko Rup-
ske reke i u Maloj Kopa{nici. Iz Sejanice (kat. 147.2)
je poznata votivna ara sa posvetom Jupiteru, a sa lo-
kaliteta Beli Breg (kat. 110a.1, sl. 84) nadgrobna plo~a
s natpisom Luci(i) Flavii Proculus et Constans patri
b(ene) m(erenti) p(osuerunt).417
U kasnoanti~ki i ranovizantijski period oprede-
ljeni su slede}i nalazi: fragmentovana plo~ica od slo-
nova~e s natpisom REDDETA, iz 4. veka, na|ena na
413 Od are iz Gazdara (kat. 172.1) sa~uvan je samo fragment
bez natpisa (dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beo-
gradu).
414 Petrovi} 1968, 52–54.
415 Petrovi} 1969, 227, br. 2, sl. 2; Petrovi} 1979, 123, no.
112.
416 Petrovi} 1966, 245, br. 1; Petrovi} 1979, 121, no. 109.
417 Gara{anin M. i D. 1951, 134; Petrovi} 1979, 125, no. 117;
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, br. 331.
  
 


 Pusto [ilovo, Crkva Sv. Prokopija, votivna ara

 Lece, Crkvina, votivna ara

 Lece, Crkvina, votivna ara

 Mala Kopa{nica, Beli Breg, nadgrobna plo~a (Petrovi} 1979, 125, no. 117)
  


Hisaru u Leskovcu (kat. 98.7, sl. 107),418 pravougaoni
bronzani pe~at sa urezanim tekstom – aklamacijom
Vivas in deo ei, otkriven pored temelja crkve Ro|enja
Sv. Jovana Krstitelja u Grdelici (kat. 87.1),419 opeka
s natpisom u kurzivu Deus adiuvet vobis et nobis
(Bog poma`e tebi i meni), slu~ajno na|ena na prosto-
ru izme|u Miro{evca i Vu~ja (kat. 120.1), sekira-
kramp iz Leca, sa urezanim krstom i imenom Bene-
natus, datovana u 6. vek (kat. 183.1, sl. 85),420 kao i
srebrna plo~ica sa Cari~inog grada, dimenzija 2,5 x
1,9 cm, sa urezanim gr~kim slovima na obe strane
(sl. 86). Forma plo~ice je tabula ansata, a natpis je,
prema P. Petrovi}u, slede}i:
(a) + ‘Up_r ¡± 6¿ ¤ ’Iw£n ¡nou tou¿ ¤ lam
¡prot£tou¿ ¤
(b) ¡---¿.twn ¤ ¡---¿ Øtwn ¤ ¡---¿ (chrisme).421
Na|ena je u trobrodnoj crkvi s transeptom u Do-
njem gradu, u temelju severne baze tribelona, na me-
stu stuba koji je nosio kapitel sa ugraviranim Justini-
janovim monogramom.422 V. Popovi} navodi da
„~vrsto ustanovljena veza izme|u kapitela sa Justini-
janovim monogramom i zavetne plo~ice sa o~uvanim
imenom dedikanta u temelju baze istog stuba, pru`a
nove mogu}nosti arheolo{koj i istorijskoj interpreta-

 Lece, Livada Stevana Petrovi}a,
sekira-kramp (Petrovi} 1979, 138, no. 137)
 Cari~in grad, Bazilika s transeptom,
srebrna plo~ica (Petrovi} 1979, 123, no. 113)
ciji.” Imala je simboli~no zna~enje prilikom osve}e-
nja temelja crkve.
Isti autor je izneo svoje tuma~enje teksta, koji na-
vodi u integralnom obliku:
“+ ¦gp_r eÙchj ++ ’Iw£nnou tou lamprot£tou,
sledi eventualno funkcija ili komitiva, kai twn AÙg-
oÚstwn ili ’Aeiseb£stwn ¹mwn aÙtwn. ’En ÑnÒma-
ti PatrÕj ka< ¦giou kai ¦Ag/ou PneÚmatoj.”
Tekst u prevodu glasi: „Prema zavetu presvetlog
Jovana (odre|ene ali nama nepoznate funkcije ili ko-
mitive) i Avgusta na{ih li~no, u ime Oca i Sina i sve-
toga Duha.”423
V. Popovi} isti~e da bi, ukoliko se usvoji ovakvo
~itanje, pomen vladara u mno`ini potvr|ivao ve} na-
418 Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007, 33, sl. na str. 38.
419 Joci} 2000, 311.
420 Petrovi} 1979, 138, no. 137; Popovi} 1988, 59, 60.
421 Petrovi} 1979, 123, no. 113.
422 Mano-Zisi 1955, 156, sl. 75; Kondi}, Popovi} 1977,
204, kat. 75, T. XXII; Nikolajevi} 1984, 498, 499, nap. 50;
Popovi} 1990a, 53–108.
423 Popovi} 1990a, 76.
  


gove{tenu pretpostavku po kojoj su temelji crkve po-
stavljeni pre Teodorine smrti, ali da je posve}ena na-
kon toga po{to se na kapitelima tribelona nalazio samo
Justinijanov monogram.424


Osim na Cari~inom gradu, dekorativna kamena pla-
stika otkrivena u Leskova~koj kotlini naj~e{}e je bila
u sekundarnoj upotrebi u dana{njim seoskim crkva-
ma. Gotovo svi evidentirani nalazi opredeljeni su u
ranovizantijski period. Najvi{e su zastupljeni kapiteli i
delovi stubova, ~ije su analogije uo~ene na Cari~i-
nom gradu, a po mi{ljenju pojedinih autora, sa ovog
lokaliteta su i doneti. Tako|e su prisutni stubi}i, ven-
ci i plo~e sa ograde amvona.
U Podrimcu je slu~ajno na|ena ostava novca po-
hranjena u vreme Filipa I,425 na osnovu koje se mo`e
ponuditi datovanje tri kapitela iz istog sela, koja su da-
nas izgubljena, a ~iji detaljniji opis nije publikovan.426
Najve}e bogatstvo ranovizantijske kamene plasti-
ke iz Justinijanove epohe pru`a Cari~in grad (kat. 55),
odakle poti~u kapiteli, baze i stabla stubova, venci,
ostaci kamenog name{taja, pravougaoni mermerni
stubi}i (delovi oltarnih pregrada) i temelji amvona.
Kapiteli sa Cari~inog grada mogu se podeliti u dve
grupe: jonski impost kapiteli i kompozitni kapiteli.
Jonski impost kapiteli jednostavnog tektonskog obli-
ka kori{}eni su za stubove portika, ulica i atrijuma.
Znatno su brojniji kapiteli kakvi se nalaze u episkop-
skoj bazilici, bazilici s kriptom i drugim crkvama, a
jedan je otkriven i na prostoru jo{ uvek neistra`ene
bazilike u jugoisto~nom delu Donjeg grada.427 Na-
stali su spajanjem imposta i jonskog dela, koji ~ini
bitnu karakteristiku kapitela iz Cari~inog grada. Na
prednjoj i zadnjoj strani kapitela su dve sna`ne spo-
jene volute, koje prelaze na impost, dok su bo~ne
strane glatke ili su ukra{ene kopljastim li{}em. Na
prednjoj strani imposta je krst izme|u voluta i akan-
tusovog li{}a, a na zadnjoj su samo volute. Volute su
klesane u vidu traka, ali su ponekad formirane oblim
klesanjem vrata kapitela. Iznad mesta gde se spajaju
nalazi se krst ili rozeta. Treba pomenuti kapitel sa Ju-
stinijanovim monogramom, kao i njegov pandan, na
kome se, umesto cari~inog monograma, nalazi roze-
ta.428 Kompozitni kapiteli sa Cari~inog grada otkri-

 Cari~in grad, Akropolj, kompozitni kapitel
veni su u baptisterijumu i naosu episkopske bazilike
(sl. 87). Njihov ukras je sme{ten u ~etiri pojasa: dva
sa ornamentom u vidu li{}a, zatim ivica ~a{e kapitela
ukra{ena listovima i nizak abakus. Po na~inu klesa-
nja i rasporedu re`njeva, akantus je veoma neobi~an;
~a{u kapitela ukra{avaju koso postavljeni listi}i, dok
abakus nije profilisan.429 Kapiteli ciborijuma su se
nalazili u krstoobraznoj crkvi, u bazilici s transeptom
i u trikonhosu. Korintskog su tipa i izra|eni od belog
krupnozrnog mermera. Kapiteli iz krstoobrazne cr-
kve ukra{eni su akantusovim listovima raspore|enim
u jednom redu, koji se {ire uz stablo stuba.430 Svaka-
ko treba pomenuti i mnogobrojne mermerne frag-
mente otkrivene na Akropolju, koji odgovaraju a`u-
riranim kapitelima justinijanskog tipa. Pretpostavlja
se da su krasili ciborijum.431 Jedan ulomak je na|en
i prilikom iskopavanja jugozapadnog dela Donjeg
grada. V. Ivani{evi} bele`i da je sasvim izvesno da su
ovi kapiteli, kao i mnogi drugi elementi arhitektonske
424 Popovi} 1990a, 76, 77.
425 Stamenkovi} 2005, 149, 150.
426 Ercegovi} Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 188.
427 Ivani{evi} 2008, 82, 83, sl. 3, 4.
428 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 51–53, sl. 90, 91.
429 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 54, sl. 43, 45, 46.
430 Ivani{evi} 2008, 84, kat. 23, 24.
431 Duval 1982, 410.
  


 [tulac, Crkva Sv. Ilije, jonski impost kapitel
 [tulac, Crkva Sv. Ilije, deo kapitela
plastike od mermera, importovani u Cari~in grad.432
U crkvi ispod Akropolja nalazio se kapitel menoa, sa
predstavom krsta u medaljonu.433 Baze stubova sa
Cari~inog grada uglavnom su prstenaste, re|e trohilu-
sne forme, a na|ene su u episkopskoj, krstoobraznoj
i u bazilici u ju`nom delu grada. Stabla stubova sa
ovog lokaliteta imaju oblik uobi~ajen za ranovizan-
tijsku epohu. Odlikuju se jedva primetnim entazisom
i obi~no se zavr{avaju dvojnim astragalom, a pone-
kad su ukra{eni reljefno izvedenim krstom.434 Venci
 [tulac, Crkva Sv. Ilije, delovi stuba

su jednostavne profilacije, a samo neki imaju ravno-
kraki krst u medaljonu. Identi~no je dekorisan frag-
ment venca iz Mijajlice (kat. 21.1).435 Elementi litur-
gijskih instalacija, kao i delovi kamenog name{taja u
profanim gra|evinama, klesani su u andezitu, kre~nja-
ku i mermeru. To su kolonete, baze koloneta, stubi}i
kancela ili parapeta, parapetne pregradne plo~e, oplate
sa zup~astim ornamentom, menze, delovi bema i te-
melji amvona.436 U bazilici s transeptom otkriveni su
temelji amvona koji je imao oblik kru`ne platforme
sa dva prilaza.437
Arhitektonska plastika sa Cari~inog grada klesa-
na je od lokalnog kamena lo{eg kvaliteta, podlo`nog
raspadanju, ~iji su nedostaci nadokna|ivani dodava-
njem {tuka. Stoga o~igledno poti~e iz obli`njih kle-
sarskih radionica, {to omogu}ava upoznavanje pro-
vincijalne umetnosti iz Justinijanovog perioda, kao i
ranohri{}anske arhitektonske skulpture u Iliriku.438
432 Ivani{evi} 2008, 86.
433 Ivani{evi} 2008, 85, sl. 5.
434 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 54, sl. 123–126, 130; Ivani-
{evi} 2008, 86, sl. 6.
435 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 55.
436 Ivani{evi} 2008, 84, 86, 88.
437 Mano-Zisi 1955, 136, sl. 8.
438 Sodini 1984, 233, 254, 255.
  
 


a b

e f

 Dekorativna arhitektonska plastika: a) Ba~evina, Crkvi{te–Drenjak ili Reka, kapitel;

b) Rudare, Crkva Sv. Petke, kapitel; c) Vrbovac, Imanje Pe{i}a, impost kapitel i stablo stuba;
d) Mrve{, Crkvina ili Crkvene livade, kapitel; e) Pusto [ilovo, Crkva Sv. Prokopija, deo ograde amvona (?);
f) Pusto [ilovo, Crkva Sv. Prokopija, kapitel ciborijuma
  
 


a b

 Leskovac, Mala Dubo~ica,

kamene statue

Nije zanemarljiv broj crkava sa ranovizantijskom
kamenom plastikom u sekundarnoj upotrebi, analog-
nom onoj sa Cari~inog grada. Uglavnom je upotre-
bljena za ~asnu trpezu ili je ugra|ena u zidove seo-
skih crkava, a re|e oko njih.
Najprisutniji su jonski impost kapiteli ili samo
imposti, delovi stubova, stubi}i i baze stubova, otkri-
veni na slede}im lokalitetima: Crkva Sv. Ilije u [tulcu
(kat. 56.1, 2, 4, 5, sl. 88–90), Crkvi{te–Drenjak ili Re-
ka u Ba~evini (kat. 31.3, sl. 91a), Crkvina ili Crkve-
ne livade u Mrve{u (kat. 22.1, sl. 91d), Imanje Pe{i-
}a u Vrbovcu (kat. 58.3, 4, sl. 91c), Seoska crkva u
Ivanju (kat. 13), Crkva Sv. Ilije u Leskovcu (kat. 97),
Crkva Sv. Petke u Rudaru (kat. 145.1, 2, sl. 70, 91b),
Latinska crkva u Velikom Trnjanu (kat. 157.1) i Crkva
Sv. Pantelejmona u Gazdaru (kat. 172.2, 3, sl. 65).
Ne{to druga~iji i raznovrsniji primerci dekorativ-
ne arhitektonske plastike poti~u sa lokaliteta Brdo
Kopran – Crkva Sv. Prokopija u Pustom [ilovu (kat.
193). Re~ je o fragmentima plo~e sa ograde amvona
(kat. 193.6, 7, sl. 91e), kapitelu ciborijuma (kat. 193.4,
sl. 91f) i bazi stuba (kat. 193.5).439

Rimska i ranovizantijska skulptura sa prostora Le-
skova~ke kotline izra|ena je od kamena ili bronze.
Datovana je mahom u 3. i prve decenije 4. veka. Mo-
`e se pretpostaviti da su skulpture iz Vrbovca ne{to
starije (2–3. vek), dok je bronzana statua sa Cari~i-
nog grada, od koje su o~uvani delovi draperije, opre-
deljena u 6. vek.
439 Joci} 1999, 53; dokumentacija Arheolo{kog instituta u
Beogradu.
  


 Bojnik, Direktorovo, glava mu{karca
od mermera
Skulptura od kamena poti~e uglavnom sa lokali-
teta koji su svrstani u vile. Nedovr{ene statue iz Ma-
le Dubo~ice u Leskovcu (kat. 100.1, 2),440 mermerna
glava mu{karca iz Bojnika (kat. 1.1) i skulpture iz
 Vrbovac, nepoznati lokalitet, kamene skulpture

Vrbovca (kat. 57.1, 2) ukazuju i na postojanje klesar-
ske radionice.
Na statuama iz Male Dubo~ice (sl. 92) vidljivi su
brojni tragovi se~enja, koji govore o tehnologiji nji-
hove izrade. Obe su nastale u istoj klesarskoj radio-
nici, od iste vrste mermera visokog kvaliteta, koji je
najverovatnije uvezen iz sive~kog kamenoloma u bli-
zini Prilepa. Upotrebljen je za ve}inu skulptura otkri-
venih u Gornjoj Meziji. Komadi ovakvog mermera
zabele`eni su i na Cari~inom gradu.441 Po M. Tomo-
vi}u, `enska statua iz Male Dubo~ice (kat. 100.1, sl.
92a) mo`da spada u tip Herculania.442 Njenu analo-
giju predstavlja nedovr{ena skulptura sa Medijane,
tzv. Dijana. Re~ je o stoje}oj `enskoj figuri pribli`no
prirodne veli~ine, odevenoj u duga~ki hiton sa preba-
~enim himationom. Glava nije sa~uvana, ali je bila
prekrivena velom, na {ta ukazuju njegovi krajevi na
ramenu i le|ima. U desnoj ruci, savijenoj i prislonjenoj
na grudi, dr`i gove~e (bik?), simbol sto~arstva, pri-
vredne grane koja je bila veoma razvijena u Dardani-
ji, a u levoj ruci, spu{tenoj niz telo, kesu (marsupium)
kao simbol blagostanja i bogatstva. Da je Dardanija
bila poznata po proizvodnji zlata manifestuje se izra-
zom aurum Dardanium (dardansko zlato), koji pomi-
nje Plinije. Prisustvo kese mo`da ozna~ava bogatstvo
  
 


 Podrimce, Belije, {aka od bronze

 Cari~in grad, kru`ni trg,
delovi bronzane statue

Dardanije u zlatu. Pored leve noge figure, u dubokom ikonografskim odlikama, M. Joci} je datuje u drugu
reljefu je izra|ena glava divljeg vepra i labris iznad polovinu 3. veka.447 M. Tomovi}, koji predla`e ne{to
nje.443 [. Pikar smatra da je na statui sa Medijane pri- {iri hronolo{ki okvir, odnosno kraj 3. i po~etak 4. veka,
kazana autohtona interpretacija Kibele, vrhovnog ma- bele`i da njene karakteristike, kao i samo modelovanje,
loazijskog bo`anstva, A. Nenadovi} je tuma~i kao jednostavnost oblika, bezizra`ajnost lica, jaka brada,
boginju lova – Dijanu,444 a P. Petrovi} kao za{titnicu {iroka usta sa linijama na krajevima, ukazuju na rad
zemljoradnje i lova, sa funkcijama Kibele i Dijane.445
Prema A. Jovanovi}u, na statui je predstavljena per-
sonifikacija provincije Dardanije (Dea Dardanica)
jer je isti ikonografski koncept poznat sa votivnog re- 440 Tomovi} 1993, 21, 123, cat. 232, 233; Jovi} 2002, 38, 39,
ljefa iz Romule u Olteniji. Boginja Dardanija pripa- br. 11, 12, sl. 11, 12.
da grupi tzv. bo`anstava otad`bine (dea patriae). Sta- 441 Bavant 1990, 213, fig. 151.
tua sa Medijane na|ena je u sloju koji je arheolo{kim 442 Tomovi} 1993, 21.
i numizmati~kim materijalom datovan u po~etak 4. 443 Jovi} 2002, 33–54.
veka i vezuje se za vreme Konstantina I.446 444 Nenadovi} 1961, 169.
Na glavi iz Bojnika (kat. 1.1, sl. 93), koja je pri- 445 Tomovi} 1993, 94, cat. 95; Jovi} 2002, 45.
padala statui ne{to ve}oj od prirodne veli~ine, pred- 446 Tomovi} 1993, 94, cat. 95; Jovi} 2002, 45, 46.
stavljen je portret starijeg mu{karca. Prema stilskim i 447 Joci} 1989a, 291–293, sl. 1–3.
  


provincijskog skulptora, nastao posle tetrarhijskog car-
skog portreta, ali najverovatnije po uzoru na vladarske
portrete iz vremena Prve tetrarhije. Izvesne analogije
u prikazu detalja sre}u se na Konstantinovom novcu iz
Nikomedije i Antiohije, kao i na portretima Maksen-
cija iz Napulja. Me|utim, i pored toga se ne mo`e
utvrditi da li je re~ o carskom portretu iz ranog peri-
oda Prve tetrarhije ili je portret nekog visokog dr`av-
nog ~inovnika ra|en prema carskim portretima iz tog
razdoblja.448 Na osnovu stilskih i ikonografskih ka-
rakteristika, M. Joci} ga vezuje za cara Valerijana.449
Dve kamene skulpture slu~ajno su na|ene u ata-
ru sela Vrbovca, od kojih jedna ima izdu`eno zmijo-
liko telo sa uzdignutom glavom (kat. 57.1, sl. 94a),
dok druga predstavlja deo kruni{ta sa figurama dva
lava, izme|u kojih je loptasto ispup~enje (kat. 57.2,
sl. 94b). G. Tomovi} ih tretira kao kasnoanti~ke, od-
nosno ranovizantijske, i smatra da su donete sa Cari-
~inog grada, mada na ovom lokalitetu sli~ni nalazi
nisu zabele`eni.450
Zbog ~injenice da je glava iz Bojnika (kat. 1.1) iz-
ra|ena od lokalnog kamena,451 da su na lokalitetu Ma-
la Dubo~ica otkrivene dve nedovr{ene kamene statue
(kat. 100.1, 2) i da pojedini autori skulpture iz Vrbovca
(kat. 57.1, 2) tako|e smatraju poluproizvodima, mo-
`e se pretpostaviti da su na ovom prostoru postojale
klesarske radionice.
Nalazi rimske i ranovizantijske bronzane skulp-
ture su retki u Leskova~koj kotlini. Zastupljeni su sa-

 Zloku}ane, Gradac,
bronzana statueta Junone ili Cerere
 Leskovac, Podrum,
bronzana aplikacija Jupitera Dolihena
mo {akom iz Podrimca, koja je pripadala statui u pri-
rodnoj veli~ini (kat. 138.2, sl. 95),452 i fragmentima
sa prikazom draperije sa Cari~inog grada (sl. 96), ve-
rovatno sa monumentalne statue visoke pribli`no
2,20 metara.453

Retki nalazi sitne plastike sa prostora Leskova~ke
kotline opredeljeni su u 2–3. vek. Pripadaju im jedi-
no bronzana statueta Junone ili Cerere, slu~ajno na-
|ena na utvr|enju u Zloku}anu (kat. 166.1, sl. 97),454
i bronzana aplikacija sa likom Jupitera Dolihena, sa
lokaliteta Podrum u Leskovcu (kat. 102.1, sl. 98).455
448 Tomovi} 1993, 54, 80, cat. 28, figs. 10.1, 12.3.
449 Joci} 1989a, 291–293, sl. 1–3.
450
Tomovi} 1985, 459; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
84, br. 265, sl. na str. 265.
451 Tomovi} 1993, 80, cat. 28.
452 Sa istog polo`aja poti~e ostava rimskih denara i antoninija-
na, pohranjena nakon 244. godine (Stamenkovi} 2005, 143,
149–151).
453 Grabar 1948, 49–63; Kondi}, Popovi} 1977, 187, 387,
br. 1, T. I, 2; Bavant, Ivani{evi} 2003, 60, 61, kat. 3, 4.
454 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 38, br. 276.
455 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
  


b c
a (dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu)

Kao deo li~ne opreme, nakit je ~est prilog u grobovi-
ma. U oblasti Leskova~ke kotline, iz vremena rimske
dominacije poznat je upravo sa nekropola, datovanih
u raspon od 2. do 4. veka (Ja{unja, kat. 90, Mala Ko-
pa{nica, kat. 112, Lece, kat. 181, Vlasotince, kat. 243),
ali i sa jednog lokaliteta nejasnog karaktera, iz druge
polovine 3. veka (Ora{ac, kat. 130). Brojno{}u i raz-
novrsno{}u se isti~u primerci od zlata. Podaci o ovoj
vrsti nalaza iz ranovizantijskog perioda poti~u isklju-
~ivo iz naseobinskih slojeva jedine urbane aglomera-
cije (Cari~in grad, kat. 55).
Najreprezentativniji rimski nakit zabele`en je na
lokalitetu Kamenitica u Maloj Kopa{nici (kat. 112,
sl. 99). Datovan je u period od 2. do po~etka 4. veka,
uglavnom u 2–3. vek.456 Nalazi iz prve polovine 4.
veka zastupljeni su krstastim bronzanim fibulama sa
pozlatom,457 sa nekropole i iz naselja. U grobovima su

 Mala Kopa{nica,
Kamenitica, zlatni nakit
najprisutnije min|u{e, koje uglavnom imaju zatvore-
nu kariku i dekoraciju u obliku spirale i navoja. Pri-
padaju autohtonoj tradiciji, kao i one sa filigranom i
granulacijom (sl. 99c), koje hal{tatske elemente sa`i-
maju sa klasi~nim i helenisti~kim uzorima. ^este su
i min|u{e sa otvorenom ili S karikom, za koju je ve-
zan {titasti deo u obliku zarubljene piramide, {koljke,
{tita kvadratnog ili kru`nog oblika, sa le`i{tem za
staklenu pastu (sl. 99b, d). Ovakvi primerci vode po-
reklo od helenisti~kih, rasko{no dekorisanih min|u{a
sa privescima, koje su u rimskom periodu pojedno-
stavljene. Na nekropoli u Maloj Kopa{nici na|ene su
456 O tipologiji zlatnog nakita iz Male Kopa{nice videti: Pe{i}
1995, 25–44.
457 Jovanovi} 1978, kat. 55; Petkovi} 2010, 303, kat. 1652; do-
kumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


i ogrlice sastavljene od zlatnih karika i sitnih perli od
plave staklene paste (sl. 99a), zatim perle od zlatnog
lima u obliku sun~anog sata, prstenje i dijademe. Za-
nimljiva je dijadema u vidu trake od tankog zlatnog
lima, sa urezanim motivom riblje kosti, kao i aplika-
cija za sredi{nji deo dijademe, napravljene od zlatnog
lima, sa otisnutim aversom novca. Lik cara je nejasan,
a legenda je ~itka: AVRELIVS CAESAR AVG.458 Sa
nekropole poti~e i srebrni nakit: narukvica sa krajevi-
ma u obliku zmijskih glava, prstenje, kolenaste fibu-
le, okovi, kop~e, zatim bronzani nakit, par gvozdenih
prstenova sa ukrasnim kamenom, i drugi.459 Nakit je
uglavnom izra|en u lokalnim radionicama, mada se
pretpostavlja da pojedini primerci predstavljaju im-
port, kao {to su min|u{e sa {koljkama. Dijadema i
zlatna aplikacija su lokalna interpretacija helenisti~-
kih uzora. Ipak, isti oblik i na~in ukra{avanja velikog
b c
 Ora{ac, Lusarije, zlatni nakit
(dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu)

broja predmeta od zlata, pre svega min|u{a, ukazuje
da su na ovom prostoru postojale radionice za izradu
nakita.460
Nakit iz 2. veka prisutan je i u Ja{unji (kat. 90.1),
gde je na|en zlatni prsten sa glavom u obliku izdu`e-
nog romba i umetnutim kamenom u sredini.461 Istom
periodu pripada i gvozdeni prsten iz Grada{nice, sa
umetnutom srebrnom plo~icom na kojoj je predsta-
vljen Pan u igri sa jarcem (kat. 79.1).462
Drugoj polovini 3. veka pripada zlatni nakit iz
Ora{ca, sa polo`aja Lusarije (kat. 130, sl. 100), koji
je ~inio ostavu ili prilog u o{te}enom grobu. Odavde
poti~u: ogrlica sastavljena od 31 ~lanka u obliku sti-
lizovanih ptica (pataka) (kat. 130.1, sl. 100a),463 dva
ovalna medaljona, sa kamejom od plavo-belog kame-
na (opal) umetnutom u kasetu, na kojoj je u visokom
reljefu prikazana glava Meduze (kat. 130.2, 3, sl. 100b,
d
g
  
 


a b c d

 Lece, Kod rudnika, staklene perle

a b

 Vlasotince, ]eramid`inica, nakit

c),464 kameja s poprsjem `ene sa dugom kosom i {le-
mom na glavi, najverovatnije boginje Atene (kat.
130.4, sl. 100d), osam perli koni~nog oblika (kat.
130.5, sl. 100e), perla od zlatnog lima sa pro{irenim
krajevima kvadratnog preseka (kat. 130.6, sl. 100f),
kao i ~etiri izdu`ene {uplje perle od istog materijala
(kat. 130.7, sl. 100g).465
U Lecu (kat. 181) su na|ene ~etiri perle od sta-
klene paste tamnoplave boje, i to kao prilog u grobu.
Dve su trougaone, sa zaobljenim krajevima ukra{e-
nim motivom spirale (kat. 181.3, 4, sl. 101a, b), tre-
}a je u obliku cveta (kat. 181.5, sl. 101c), a ~etvrta je
okrugla (kat. 181.6, sl. 101d).466
Nakit s kraja 3. i po~etka 4. veka poznat je iz Vla-
sotinca, sa polo`aja ]eramid`inica (kat. 243, sl. 102),
gde su slu~ajno otkrivena tri rimska groba zidana od
opeka, od kojih dva sa bogatim prilozima (zlatni pri-
vezak u obliku {tita, dekorisan sa ~etiri polukruga,
kat. 243.1, sl. 102b, narukvica od crne staklene paste,
ovalnog preseka, kat. 243.2, sl. 102a, bronzana krsta-
sta fibula sa pozlatom, kat. 243.4, sl. 102c, i perla od
staklene paste plave boje, kat. 243.7).
Srebrna krstasta fibula iz 4. veka na|ena je i na
Hisaru kod Leskovca (kat. 98),467 dok iz kasnoanti~-
kog-ranovizantijskog sloja na Skobalji} gradu (kat.
164) poti~u jednostavna bronzana narukvica i ko{ta-
na igla.468
Na Kaljaji u Rujkovcu (kat. 202) evidentirane su
tri fibule, kao i bronzani privezak u obliku krsta i bron-
zana igla (sl. 103).469 Jedna fibula je izra|ena od bron-
ze sa pozlatom i ima `lebljene lukovice (kat. 202.44,
sl. 103a). Dve fibule su u obliku goluba, pri ~emu je
458 Pe{i} 1995, 32, 35, 36, kat. 23, 24, sl. 23, 24; Pe{i}
2010, 50.
459 Pe{i} 1995, 32, kat. 24, sl. 24; dokumentacija Arheolo-
{kog instituta u Beogradu.
460 Pe{i} 1995, 35, 36.
461 Jovanovi} 1978, 18, kat. 2, sl. 1.
462 Zotovi} 1997, 23, 24.
463 Jovanovi} 1978, 46, kat. 1; Joci} 1993, 120.
464 Joci} 1993, cat. 120; Popovi} 1996, 44.
465 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 168, sl. na
str. 35; dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
466 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 29, 30, br. 116; do-
kumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
467 Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007, 33.
468 Joci} 1989, 400; Joci} 1991, 49, 50.
469 Neobjavljeno. Privatna zbirka.
  


a b
 Rujkovac, Kaljaja, nakit
na jednoj predstavljen golub uskog tela, nagla{enog
vrata i male glave (kat. 202.45), a na drugoj, izra|enoj
od bronzanog lima iskucavanjem, telo ptice je trapeza-
sto, sa nagla{enim repom i malom, blago uzdignutom
glavom, dok su uska krila povijena u vidu polumeseca
(kat. 202.46). Bronzani privezak (kat. 202.47, sl. 103b)
ima oblik krsta sa pro{irenim kracima, dok je igla
kru`nog preseka i trostruko `lebljena pri dnu, sa izdu-
`enim ovalnim zadebljanjem na vrhu (kat. 202.48).
Nakit iz 6. i prvih decenija 7. veka poznat je sa
Cari~inog grada, gde su zabele`eni raznovrsni primer-
ci, od kojih se mogu izdvojiti: pojasna kop~a pravo-
ugaone osnove, sa okvirom u obliku slova U, kvadrat-
nog preseka,470 koja ukazuje na tradiciju iz 5. veka,
plo~asta bronzana kop~a tipa Su~idava,471 bronzana
plo~asta kop~a tipa Salona-Histrija,472 pojasna bron-
zana kop~a ovalnog oblika, sa su`enjem na mestu
oslonca trna i pravougaonim dr`a~em kru`nog prese-
ka. Ove kop~e predstavljaju tipove uobi~ajene za 6. i
prvu polovinu 7. veka. Treba pomenuti bronzanu fi-
bulu sa pseudoposuvra}enom nogom, kakve su pro-
izvo|ene u Cari~inom gradu, zatim bronzanu fibulu
u obliku diska, u ~ijem se sredi{tu nalazi kru`ni fa-
sung za umetanje poludragog kamena ili staklene pa-
ste,473 koja ukazuje na vizantijsku tradiciju, i kona~no,
lu~nu fibulu slovensko-pontskog tipa, sa polukru`nom
glavom ukra{enom okastim krugovima, kratkim i
profilisanim lukom i petougaonom nogom sa oka-
stim krugovima, na ~ijem je donjem kraju {ematski
prikazan izdu`en ljudski lik.474 Ova fibula se uglav-
nom dovodi u vezu sa upadima Slovena, ali nije bila
deo isklju~ivo slovenske no{nje.475 Sa ovog lokalite-
ta poti~e i otvorena srebrna narukvica od jednostav-

ne `ice, ukra{ena urezima, zatim bronzana nau{nica
u vidu slova S, ra|ena od jednog komada, sa prive-
skom u vidu {uplje ko{arice,476 zatvoreni prsten od
bronzane `ice, sa glavom u obliku tri diska, i drugi
primerci nakita.477

Podaci koje pru`aju arheolo{ki nalazi iz ove grupe,
datovani u period 3–6. veka, ukazuju, izme|u osta-
log, na vrste privrednih delatnosti koje su u rimskom,
kasnoanti~kom i ranovizantijskom periodu obavljane
na prostoru koji danas zauzima Leskova~ka kotlina.
Njihov ve}i broj poti~e sa lokaliteta na kojima su vr-
{ena sistematska (Cari~in grad, kat. 55, Hisar, kat.
98) ili kratkotrajna sonda`na istra`ivanja, gde se sa
vi{e primeraka izdvaja utvr|enje na polo`aju Kale u
Grdelici (kat. 85), dok su ostali predmeti uglavnom
na|eni slu~ajno.
Ako se izuzme Cari~in grad, sa razli~itim vrstama
alata i pribora, na ovom podru~ju naj~e{}i nalazi su
kerami~ki tegovi, datovani u {iri vremenski raspon
od 3. do 6. veka (sl. 104). Primerci iz Male Kopa{nice
(kat br. 112)478 i Rujkovca (kat. 202.51, sl. 104a) su
kupastog oblika, iz Retkocera (kat. 199.24, sl. 104b)
i Rafune (kat. 45.1, 2, sl. 104c, d) su piramidalni, dok
za one iz Leca (kat. 182) i Gazdara (kat. 173) nema
bli`ih opisa. Osim njih, za tkanje su kori{}eni i pr{-
ljenci za vreteno, na|eni na nekropoli i u naselju u
Maloj Kopa{nici (kat. 112)479 i na Skobalji} gradu
(kat. 164).480
470
Bavant, Ivani{evi} 2003, 75, kat. 47.
471 Kondi}, Popovi} 1977, 194, 393, br. 27, T. XI, 2.
472 Vinski 1974, 24, T. XVII, 7.
473 Bavant, Ivani{evi} 2003, 58, 76, kat. 50–52.
474 Kondi}, Popovi} 1977, 195, 394, br. 32, T. XII, 2; Bavant,
Ivani{evi} 2003, 76, 77, kat. 53.
475 Bavant, Ivani{evi} 2003, 58.
476 Kondi}, Popovi} 1977, 198, 397, br. 47, 48, T. XVI, 3,
T. XVII, 1.
477 Bavant, Ivani{evi} 2003, 77, kat. 55.
478 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 119, T. XII/3.
479 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 119, T. XII/4; dokumenta-
cija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
480 Joci} 1989, 400; Joci} 1991, 49, 50.
  


a b
 Kerami~ki tegovi: a) Rujkovac, Kaljaja; b) Retkocer, Ravna njiva;
c, d) Rafuna, Crkvena livada
^esti su i `rvnjevi. Kameni `rvanj kru`nog oblika,
sa nagla{enim prstenastim obodom (kat. 199.25), po-
znat je iz Retkocera. Jedan primerak je na|en u kasno-
anti~kom-ranovizantijskom sloju na Skobalji} gradu
(kat. 164), kao i na Mrkonjskom visu (kat. 190.4), za-
jedno sa folisom Justinijana I (kat. 190.1, sl. 80).481
Mortarijum poluloptastog oblika tako|e poti~e sa
Mrkonjskog visa (kat. 190.3), ali i sa polo`aja Seli{te
u Jela{nici (kat. 92).482
Va`no je pomenuti da su u Vrbovcu na|ene dve ka-
mene prese za muljanje gro`|a, koje potvr|uju gajenje
vinove loze na ovom prostoru (kat. 58.1, 2, sl. 42).483
U period 4–6. veka opredeljeno je nekoliko alatki
sa utvr|enja Kale u Grdelici (kat. 85). To su gvozdena
motika (kat. 85.6, sl. 105a), kori{}ena u zemljoradnji,
zatim gvozdena sekira-~eki} (kat. 85.7, sl. 105b) i
gvozdeno dleto (kat. 85.5, sl. 105c) za obradu drveta,
fragmentovan gvozdeni no` (kat. 85.4), kori{}en naj-
~e{}e za pripremanje hrane, kao i alatka nejasne na-
mene (kat. 85.8), izdu`enog ovalnog oblika, {uplja
iznutra i su`ena u vidu trna za nasa|ivanje na jednom
kraju.484 Na Hisaru u Leskovcu (kat. 98) na|ena je
ostava poljoprivrednog alata, datovana u 6. vek. Za
sada u literaturi nema detaljnijeg opisa alatki koje su
u njoj pohranjene.485
Na Livadi Stevana Petrovi}a u Lecu slu~ajno je
na|eno raznovrsno oru|e (kat. 183): srpovi, kosiri,
raonik, motika, budak i dvozuba motika, koje u lite-
raturi tako|e nije opisano. Sekira-kramp sa istog polo-
`aja (kat. 183.1, sl. 85) datovana je u 6. vek.486 Preci-
znijih podataka nema ni za delove kova~kog alata487
iz Dobre Vode, sa lokaliteta Izvor (kat. 6) i Kalkad`ije

c d
(kat. 7), kao ni za rimski alat iz Tulara (kat. 217).488
Iz Grada{nice, sa polo`aja Gradac ili Gradi{te (kat.
76), poti~e gvozdena sekira, iz korita reke Jablanice
(kat. 37) gvozdena alatka sa dva kraka na jednoj i
u{icom na drugoj strani,489 a i iz Ora{ca gvozdeni
no` duga~ak 14,5 cm (kat. 132).490
Sa Cari~inog grada je poznat raznovrstan alat i
pribor. Zna~aj zemljoradnje potvr|uju slede}i nalazi:
motika sa prizmati~nom glavom i trapezoidnim se~i-
vom, motika sa dve o{trice na krajevima, kori{}ena za
kr~enje zemlji{ta, zatim dvozuba motika491 i motika
sa se~icom, za obradu polja. Tu su dalje kosiri za pod-
rezivanje vo}ki i vinove loze, i kose za prikupljanje
481 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
482 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 40, br. 101.
483 Kao njihova analogija, mada kru`ne osnove, mo`e se nave-
sti kamena presa sa Medijane (Petrovi} 1999, 137, sl. 50).
484 Pe{i}, Peri} 2001, 276.
485
Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007, 33.
486
Popovi} 1988, 59, 60.
487
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 54, br. 50, 51.
488 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na prostoru sreza Lesko-
vac I).
489 S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} isti~u sli~nost ovog pri-
merka sa ranovizantijskim alatkama na|enim na Cari~inom
gradu (Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 40, br. 115).
490 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 76, br. 170.
491 Popovi} 1990, 270, 271, figs. 176a, b, 177a, b.
  


a b
 Grdelica, Kale, alat (Pe{i}, Peri} 2001, 284, 285, T. XII/3, T. XIII/1, 3)
cerealija.492 Sto~arstvo je sigurno bilo veoma zna~aj-
no u oblasti oko Cari~inog grada, {to je, me|utim,
potvr|eno samo nalazima zvona-klepetu{a i grebena.
Na|ene su i alatke za graditeljsku delatnost (mistrije,
{estari), zatim oru|e za obradu kamena i drveta (stru-
ga~, dleto, bradva). Da su se stanovnici Cari~inog
grada bavili i ribolovom pokazuju nalazi trozupca i
kerami~kih tegova za ribarske mre`e, a na izradu tek-
stila ukazuju grebeni, tegovi za tkanje i koni~ni ili bi-
koni~ni pr{ljenci. Za obradu ko`e kori{}eni su no`evi
i probojci. Na postojanje radionice za izradu nakita
ukazuje kalup za pravljenje pojasnih garnitura. Na|e-
ni su i `rvnjevi i mortarijumi upotrebljavani u doma-
}instvu, ali i za spravljanje lekova, kao i pribor za
ulep{avanje (~e{ljevi, pincete i palete).493
Na osnovu nalaza iz rimskog i ranovizantijskog
perioda mo`e se stvoriti slika o privrednim delatno-
stima na prostoru Leskova~ke kotline. Najrazvijenija
je svakako bila poljoprivreda, odnosno zemljoradnja,
{to potvr|uju motike, dvozube motike, kosiri, kose,
srpovi, budaci i krampovi. S druge strane, na sto~ar-
stvo upu}uju zvona-klepetu{e i zupci grebena sa Ca-
ri~inog grada. I obrada ko`e (no` za ko`u, probojac) i
vune (grebeni, tegovi za tkanje i koni~ni ili bikoni~ni
pr{ljenci) bila je zna~ajna delatnost stanovnika. Pre-
se iz Vrbovca pokazuju da je pravljeno vino i da je
gajena vinova loza. Za privredu Leskova~ke kotline u
tom vremenu, naro~ito na krajnjem zapadu, u oblasti
Leca, posebno je bilo va`no rudarstvo, potvr|eno i na-
lazom rudarske alatke u ovom selu. O obradi metala
govore delovi kova~kog alata iz Dobre Vode. Treba
pomenuti i opremu za ribolov (tegovi za mre`e), za do-

c
ma}instvo (`rvnjevi, mortarijumi), pravljenje lekova
(mortarijumi, palete). Za pripremanje hrane kori{}eni
su no`evi, koji su imali vi{e namena, a za ulep{ava-
nje ~e{ljevi, pincete i palete. Palete su najverovatnije
upotrebljavale `ene za drobljenje i me{anje {minke, a
mo`da su slu`ile i za spravljanje lekova.

Delovi rimskog, odnosno ranovizantijskog naoru`a-
nja poznati su uglavnom zahvaljuju}i slu~ajnim nala-
zima, kao i sa malog broja sistematski istra`enih lo-
kaliteta. Njihova pojava zabele`ena je u gradovima
(Cari~in grad, kat. 55), utvr|enjima (Mrkonje, kat.
190, Rujkovac, kat. 202, Leskovac, kat. 98, Grada{ni-
ca, kat. 76), naseljima i na nekropolama (Mala Kopa-
{nica, kat. 112), zatim na nalazi{tima koja se vezuju
za rudarsku delatnost (Lece, kat. 183, Ora{ac, kat.
132), kao i na onima neopredeljenog karaktera (Tulo-
vo, kat. 152). Konjska oprema poznata je jedino sa
Cari~inog grada (kat. 55).
Izdvajaju se dve pouzdano datovane celine, loka-
litet Kamenitica u Maloj Kopa{nici (kat. 112), sa pri-
mercima naoru`anja opredeljenim u period 2–4. ve-
ka, i Cari~in grad, sa materijalom datovanim u 6. i
492 Popovi} 1990, 278, figs. 185, 186; Bavant, Ivani{evi} 2003,
57, 66–68.
493 Bavant, Ivani{evi} 2003, 57, 58.
  


b c d e
po~etak 7. veka (sl. 106). Osim toga, evidentirani su
i pojedina~ni nalazi sa drugih lokaliteta, uglavnom iz
ranovizantijskog perioda.
Na nekropoli u Maloj Kopa{nici (kat. 112), u
grobovima su na|eni bojni no`evi i, re|e, ma~evi,494
a u gra|evinskom kompleksu isto~no odavde gvozde-
ni vrh strele listolikog oblika sa trnom, kvadratnog pre-
seka, dimenzija 8 x 1,6 cm.495
Sa Cari~inog grada treba pomenuti: gvozdeni ma~,
namerno savijen na dva mesta, sa uzanim {titnikom i
rukohvatom koji se zavr{ava alkom,496 vrh gvozdenog
koplja romboidnog oblika, sa duga~kim koni~nim tul-
cem (sl. 106e), vrh koplja sa {irokim listom, plasti~nim
zaobljenim rebrom i koni~nim tulcem (sl. 106f), vrh
gvozdenog koplja u obliku romba koji se zavr{ava
duga~kim {iljkom kvadratnog preseka, i ima tulac sa
oja~anim korenom,497 vrhove strelica od gvo`|a, u
vidu romba, trapezastog preseka, sa oja~anom bazom
i trnom kru`nog preseka (sl. 106b), kao i vrhove gvoz-
denih strelica sa tri pera i trnom kru`nog preseka (sl.
106c, d). Sa ovog lokaliteta poti~u i pozla}ene bakar-
ne spone {lemova Baldenhajm tipa, zatim gvozdene
plo~ice oklopa, gvozdeni umbo {tita (sl. 106a) i ko{ta-
na oplata luka. Od konjske opreme, ovde su na|ene
`vale od gvo`|a.498
Na nekoliko lokaliteta su delovi naoru`anja na-
|eni slu~ajno. Iz utvr|enja Kaljaja u Rujkovcu poti~e

 Cari~in grad,
f delovi naoru`anja
gvozdeno koplje sa tulcem (kat. 202.50), du`ine oko
25 cm, sa vrhom u obliku lovorovog lista,499 a sa Li-
vade Stevana Petrovi}a u Lecu (kat. 183) koplje, o
kojem nema bli`ih podataka.500 Isti je slu~aj i sa vrhom
gvozdenog koplja i strelicom iz utvr|enja u Grada{-
nici (kat. 76), gde je slu~ajno na|en rimski (2–3. vek)
i ranovizantijski novac (primerak Justinijana I).501
Gvozdene strelice sa trnom za nasa|ivanje sa Mr-
konjskog visa (kat. 190.2)502 i iz Ora{ca, sa polo`aja
494 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
495 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 107, kat. 55, T. XIII, 6.
Za tipologiju vrhova strela listolikog oblika videti: Vujovi}
1998, 112–116.
496 Deroko, Radoj~i} 1950, 137, sl. 39; Kondi}, Popovi}
1977, 210, 405, br. 90, T. XXVII, 4.
497 Kondi}, Popovi} 1977, 210, 211, 406, br. 95, T. XXVII, 1.
498 Bavant 1990, 229, 233, 234, nos. 237–242, 257; Bavant,
Ivani{evi} 2003, 71–74, kat. 36–40, 42–45.
499 Analogije: Cari~in grad (Kondi}, Popovi} 1977, T. XXVII,
96; Bavant 1990, pl. XL,246); Bregovina (Jeremi}, Milin-
kovi} 1997, 222, Abb. 30/d); Viminacijum (Ivani{evi}, Ka-
zanski, Mastykova 2006, 38, tip 14.3.1, fig. 22. 1–6).
500 Sekira-kramp sa istog lokaliteta, na osnovu natpisa Bene-
natus, opredeljena je u 6. vek (Popovi} 1988, 59, 60).
501 Krasovski 1930, 205, 206.
502 Neobjavljeno.
  


 Leskovac, Hisar, plo~ica od slonova~e
(Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007, 33)
 Cari~in grad, poklopac kutije od slonove kosti
Rudinje ili Sasi (kat. 132),503 pripadaju tipu pljosna-
tih strelica deltoidnog oblika, sa tulcem.504 Dve gvo-
zdene trobride strelice poznate su iz Tulova, sa loka-
liteta Slani{te ili Tursko groblje (kat. 152).505
Na prostoru Leskova~ke kotline uglavnom je na-
la`eno rimsko ofanzivno oru`je (koplja, strelice, ma~,
bojni no`evi), zatim kratki refleksni lukovi (samo na
Cari~inom gradu) i trorepe strelice nomadskog pore-
kla, koje su ~inile deo naoru`anja vizantijske vojske.
Od defanzivnog oru`ja treba pomenuti plo~asti oklop
sa Cari~inog grada, koji su koristili Vizantinci i Sasa-
nidi, zatim {titove sa umbom, upotrebljavane na {iro-
kom prostoru od Istoka do merovin{kih zemalja, i
{lemove sa sponama tipa Baldenhajm. Njihov proto-
tip su sasanidski {lemovi, a nalazi iz Cari~inog gra-
da, Herakleje Linkestis i Nova pokazuju da su bili sa-
stavni deo opreme vizantijskih oficira.506

Zbog nedovoljne istra`enosti, iz oblasti Leskova~ke
kotline poznat je mali broj predmeta od kosti i roga,
i to samo sa lokaliteta na kojima su sprovedena son-
da`na ili sistematska arheolo{ka iskopavanja.
Najstariji su nalazi sa nekropole spaljenih pokoj-
nika iz 2–4. veka u Maloj Kopa{nici (kat. 112). To su

perle od kosti, kockica za igru i ko{tana igla.507 U 4.
vek opredeljena je fragmentovana plo~ica od slonova-
~e, sa natpisom REDDETA (sl. 107),508 na|ena na Hi-
saru u Leskovcu (kat. 98.7). Sa ovog lokaliteta poti-
~u i predmeti od kosti i roga datovani u 6. vek, me|u
kojima se izdvaja pisak ili pi{taljka od vrha roga, sa
kru`nim otvorom na jednoj i koso zase~enim otvorom
na drugoj strani, ukra{en urezanom mre`astom trakom
503 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 76, br. 170.
504 Analogije: Viminacijum (Ivani{evi}, Kazanski, Mastykova
2006, 40, fig. 23.9–23); Invilino Ibligo, 5–7. vek (Bierbrauer
1987, 170, T. 59/8), Cari~in grad ([pehar 2010, 131).
505 Pavlovi}, Kosti} 1980, 359; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 83, br. 249.
506 Bavant, Ivani{evi} 2003, 58.
507 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 83, 85.
508 Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007, 33.
509
Bogdanovi}, Joci}, Popovi} 1995, 15, T. III/5, 6.
510 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 86, 87, br. 268; Jo-
ci} 1989, 400; Joci} 1991, 49, 50.
511 Bavant, Ivani{evi} 2003, 78, 79, kat. 57–60.
512 Kondi}, Popovi} 1977, 187, 387, br. 2, T. II; Bavant,
Ivani{evi} 2003, 59, br. 1.
513 Metzger 1984, 155–158; Bavant, Ivani{evi} 2003, 59, 60,
79, kat. 2, 61.
514 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
 


pri vrhu (kat. 98.8).509 U kasnoanti~kom-ranovizan-
tijskom sloju na Skobalji} gradu (kat. 164) otkriveni
su ko{tani i kerami~ki pr{ljenci za vreteno i o{te}ena
ko{tana igla.510
Ko{tani predmeti iz 6–7. veka naj~e{}i su na Ca-
ri~inom gradu (kat. 55). Izme|u ostalih, to su ko{tane
dr{ke ukra{ene urezanim linijama, zatvara~i za torbi-
ce u vidu izdu`ene plo~ice zaobljenih krajeva, na ko-
jima je izvedena po jedna perforacija, i dvoredi ~e-
{ljevi.511 Svakako treba pomenuti ruku u polo`aju
blagoslova, izra|enu od slonove kosti, du`ine 8,4 cm,
~ija je donja strana neobra|ena, dok je gornja probu-
{ena, pa se mo`e zaklju~iti da je bila pri~vr{}ena za
neki nosa~, odnosno da predstavlja deo statue ili re-
ljefa (?).512 Tu je i poklopac kutije od slonove kosti,
sa reljefnim prikazom jednog od Hristovih ~uda (sl.
108), kao i frula od duga~ke i tanke izdubljene kosti,
sa pet rupa.513 Sa Cari~inog grada poti~u i brojni po-
lufabrikati od ro`ine.514

Nalazi rimskog, kasnoanti~kog i ranovizantijskog sta-
kla u Leskova~koj kotlini posvedo~eni su na malom
broju lokaliteta, {to je posledica nedovoljne istra`e-
b c
 Mala Kopa{nica, Kamenitica, staklene posude
a (dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu)

nosti ove oblasti. Uvid u ve}u koli~inu staklenog ma-
terijala, gde se pre svega misli na posude, omogu}en
je zahvaljuju}i arheolo{kim iskopavanjima tipolo{ki
razli~itih nalazi{ta: rimskog naselja i nekropole u
Maloj Kopa{nici (kat. 112), sa raznovrsnim formama
staklenih posuda koje su datovane u 2–4. vek (sl. 109),
i Cari~inog grada (kat. 55), gde je zabele`en znatan
broj primeraka iz 6–7. veka (sl. 110). Velika koli~ina
ulomaka prozorskog stakla evidentirana je jedino na
Cari~inom gradu. Neuporedivo manji broj na|en je na
nekolicini lokaliteta, tokom kratkotrajnih istra`ivanja
sonda`nog karaktera, zatim rekognosciranjem poje-
dinih polo`aja ili slu~ajno, naj~e{}e u utvr|enjima.
Osim pomenutih nalaza, treba pomenuti i narukvice,
perle, tesere, sirovinu i staklenu zguru.
Najranije posude od stakla iz rimskog perioda po-
ti~u sa nekropole Kamenitica u Maloj Kopa{nici (kat.
112, sl. 109). U do sada publikovanoj gra|i izdvojene
su: boca ravnog oboda, levkastog vrata, niskog zaob-
ljenog recipijenta i prstenastog dna, datovana u 3. i
po~etak 4. veka, pehar prstenasto zaobljenog, ceva-
stog oboda, cilindri~nog recipijenta i prstenaste stope,
od bezbojnog stakla, iz 3–4. veka, kao i vretenasti bal-
samarijum prstenastog oboda, dugog cevastog vrata,
izdu`enog vretenastog recipijenta i zaobljenog ili
udubljenog dna, od stakla maslinastozelene boje, iz


 


 Cari~in grad, nalazi od stakla

  


4. veka.515 Produkcija ovih posuda vezuje se za 3. i 4.
vek i uglavnom se pripisuje italsko-galskim, odnosno
kelnsko-rajnskim radionicama.516 Osim posuda, pri-
lozi u grobovima bile su i narukvice i perle od stakle-
ne paste,517 kao i kristali stakla. Sa ovog lokaliteta,
ali iz naseobinskog dela, poti~u ulomci staklenih po-
suda razli~itog oblika. To su naj~e{}e cilindri~ni, zvo-
nasti, koni~ni, kupasti i poluloptasti pehari ili ~a{e,
ali su zabele`eni i fragmenti cilindri~ne boce sa dve
dr{ke, zatim dna pehara i delovi posuda ukra{enih
bru{enjem.518 U isti period opredeljena je i staklena
boca sa nekropole na ]eramid`inici u Vlasotincu (kat.
243), izra|ena od stakla svetloplave boje, koja ima
levkast obod, cilindri~an vrat, dve dr{ke i blago udu-
bljeno dno (kat. 243.8).519
Upoznavanje sa materijalom iz 6–7. veka omogu-
}ava Cari~in grad (kat. 55), gde su mnogobrojni sta-
kleni nalazi veoma raznovrsni, od posuda, prozorskih
okana, tesera, do sirovine i otpadaka koji direktno
ukazuju na proizvodnju stakla (sl. 56, 110).520 Iz ob-
javljene gra|e se vidi da su najzastupljeniji pehari na
stopi, zatim boce i lampe za polikandila, mahom iz
jednobrodne crkve, kompleksa episkopske bazilike
sa krstionicom na Akropolju i iz gra|evina u jugoza-
padnom delu Gornjeg grada.521 Brojne stope su tipi~-
ne za pehare `u}kastozelene, svetlozelene, plave i tir-
kizne boje. Me|u njima su i primerci sa cilindri~nom,
ponekad tordiranom stopom, fiksiranom za diskoid-
nu, ravnu ili blago koni~nu bazu. Mo`da su bili upo-
trebljavani za pi}e ili kao pehari-lampe. ^esti su i de-
lovi boca sa sferi~nim telom, dugim cilindri~nim
vratom i manje ili vi{e levkasto izvijenim obodom,
ukra{eni apliciranim staklenim nitima na vratu i tra-
kama na telu. Od lampi su uglavnom o~uvani donji
delovi sa konveksnim zavr{etkom, od zelenog, `u}-
kastog, plavi~astog, tirkiznog ili bezbojnog stakla.
Na|ene su male dr{ke posuda koje su slu`ile kao
lampe i bile su zaka~ene za jednostavne nosa~e. Te-
sere, kojih je tako|e veliki broj, ponekad su oblo`e-
ne zlatnom folijom. Sa Cari~inog grada poti~e i znat-
na koli~ina prozorskih okana, prose~ne debljine
izme|u 2 i 5 mm. Posebno su zanimljivi nalazi koji
ukazuju na lokalnu proizvodnju stakla, kao {to su, pre
svega, komadi sirovine, tako|e zelene, `u}kastozele-
ne (sl. 56), tirkizne i plave boje. Materijal sa Cari~i-
nog grada tipolo{ki je veoma sli~an primercima sa
drugih lokaliteta ju`no od Dunava, datovanim u pe-
riod od 4. do 6. veka (Vrsenice,522 teritorija Dalma-

cije, Nikopolj, Novae, Iatrus–Krivina, Golemanovo
kale, Sadovsko kale i dr.).523 Iako su ekonomska i
politi~ka zbivanja od 5. do 7. veka uticala i na pro-
dukciju stakla, hemijske analize uzoraka sirovine sa
Cari~inog grada pokazale su da je njihov sastav sli~an
kao kod rimskog stakla, {to zna~i da je u proizvodnji
nastavljena rimska tradicija.524
Staklo iz ranovizantijskog perioda poznato je i sa
drugih lokaliteta u Leskova~koj kotlini, a pre svega
iz utvr|enja. To su posude sa Hisara u Leskovcu (kat.
98), prozorsko staklo sa Skobalji} grada (kat. 164),
stopa staklenog pehara i delovi prozorskih okana iz
Gornjeg Brijanja (kat. 11), zatim fragmenti iz Gornje
Loko{nice (kat. 73), o kojima nema bli`ih podataka,
kao i ve}i broj ulomaka posuda sa utvr|enja na polo-
`aju Prokop – Rimski grad u Zlati}evu (kat. 244).

Prema materijalu od kojeg su izra|ene, mogu se iz-
dvojiti kerami~ke, bronzane i staklene lampe.525 Naj-
~e{}i su primerci od keramike, sa razli~ito oblikova-
nim recipijentom. U ve}em broju su evidentirani u
Maloj Kopa{nici (2–4. vek) i na Cari~inom gradu
(6–7. vek), ali njihovo prisustvo nije zanemarljivo ni
na lokalitetu Gradac u Konopnici (3/4–6. vek).
Kerami~ke lampe ili `i{ci su gotovo naj~e{}i grob-
ni prilog na nekropoli u Maloj Kopa{nici (kat. 112).
Po{to su veoma lo{e pe~ene i bez tragova kori{}enja,
pretpostavlja se da su izra|ene samo za potrebe po-
515 Ru`i} 1994, 13, 32, 43, kat. 35, 455, 673.
516 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 79.
517 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
518 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 79, 105, T. XII, 5–9, T.
XIII, 1, 2, 4, 7, 8, 10.
519 Ru`i} 1994, 16, br. 80, I/5, b, T. VII/2–4.
520 Drauschke, Greiff 2010, 25.
521 Kondi}, Popovi} 1977, 419, br. 182–187 pl. 35, 1, 2; Du-
val, Jeremi} 1984, 139–142, figs. 145–150; Bavant 1990,
208–212, nos. 90–123, pls. XXXII, XXXIII.
522 Stamenkovi} 2009, 189–195.
523 Drauschke, Greiff 2010, 34, 35; Drauschke, Greiff 2010a,
56–59.
524 Drauschke, Greiff 2010a, 64, 65.
525 Staklene lampe su pomenute u odeljku o staklu.
  


a b
grebnih rituala. Uglavnom su kru`ne forme, sa rav-
nim ili blago udubljenim diskom i malim otvorom za
ulje. Imaju {ire ili u`e rame, kratak kljun i trakastu
dr{ku koja prelazi preko oboda, i nisu ukra{ene.526
Napravljene su od gline sa primesama veoma sitnih
zrnaca liskuna ili peska, a pe~ene su u tonovima cr-
vene, sive i mrke boje. Njihove forme karakteristi~ne
su za lokalnu produkciju u 2, 3. i 4. veku.527 Za raz-
liku od lampi iz grobova, primerak iz naselja je na ra-
menu ornamentisan cikcak linijom.528
Sa utvr|enja Gradac u Konopnici (kat. 231) poti-
~e sedam kerami~kih `i`aka (kat. 231.1–7). ^etiri
(kat. 231.1–4) imaju kru`ni recipijent, veliki ulegnut
disk, usko i neukra{eno rame i mali kljun (kat. 231.1,
sl. 111a). Izra|eni su od gline sa primesama sitnozrnog
peska, sitnih kamen~i}a i liskunskog praha, crvenka-
stomrke i mrkosive boje pe~enja. Analogije za ovaj
tip lampi mogu se na}i u Maloj Kopa{nici.529 Preo-
stale tri lampe (kat. 231.5–7) su ornamentisane, od
gline sa primesama sitnozrnog peska, sitnih kamen-
~i}a i liskunskog praha, sive i svetlocrvene do mrko-
crvene boje pe~enja. Jedan primerak (kat. 231.5) je
prevu~en crvenomrkom prevlakom. Ima rame ukra{e-
no plasti~nim bobi~astim ornamentima (motiv gro`|a);
dr{ka i disk su `lebljeni, a dno je prstenasto profilisa-
no, sa plasti~no izvedenim motivima u vidu kru`i}a i
linija. Kod drugog primerka (kat. 231.6) rame je de-
korisano cikcak linijom i plasti~nim bobi~astim orna-
mentom (motiv vinove loze), a disk je ulegnut i `le-
bljen. Rub oko otvora na disku tako|e ima plasti~ne
bobice. I na tre}em ornamentisanom `i{ku (kat. 231.7,
sl. 111b) rame je ukra{eno plasti~nim bobicama i li-
nijama, disk je ulegnut i `lebljen, a prstenasti rub oko

 Konopnica, Gradac, kerami~ke lampe
otvora na disku ima plasti~ne bobice. Na dnu recipi-
jenta nalazi se okrugli pe~at sa plasti~nim bobicama.
Ornamentisane svetiljke iz Konopnice vezuju se za
maloazijsku produkciju. Lampe ovog oblika naj~e{}e
se opredeljuju u 5. vek, a primerci ne{to lo{ijeg kva-
liteta mogu se sresti i u 6. veku.530 Lj. Bjelajac pred-
la`e ne{to {ire datovanje i smatra da se najpre javljaju
kao import iz Male Azije, a kasnije, od kraja 4. do 7.
veka, i kao lokalne imitacije.531
Sa polo`aja Kale u Grdelici poti~e kerami~ki `i`ak
(kat. 85.9) kru`nog oblika, sa plasti~no izvedenim or-
namentom na ramenu, u vidu niza naizmeni~nih kon-
centri~nih krugova i stilizovane kapljice. Predstavlja
lokalnu interpretaciju severnoafri~kih lampi sa hri-
{}anskim motivima na disku.532
Kerami~ke lampe sa Cari~inog grada klasifiko-
vane su u pet grupa: A – lampe ra|ene u tradiciji ra-
nog Carstva (sl. 112a), B – imitacije lampi od bronze
(sl. 112b), C – lampe iz Male Azije (sl. 112c), D –
lampe iz Afrike i E – veoma velike, ru~no pravljene
lampe (sl. 112d). Prvu grupu ~ine primerci koji su
526 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 83, T. I, 2; 85, T. I, 4; 87,
T. II, 5; 89, T. II, 1; 91, T. III, 5; T. II, 2; 93, T. IV, 7; 95.
527 Pe{i} 2010, 50.
528 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 105, kat. 39, T. XII, 11.
529 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 83, T. I, 2.
530 Jovanovi} 1976, 71, 72.
531 Bjelajac 1990, 187.
532 Jovanovi} 1976, 70, sl. 13; Pe{i}, Peri} 2001, 284, T.
XIII/4; analogije: Cari~in grad (Bjelajac 1990, pl. XXII/9).
  
 


a b

c d

 Cari~in grad, kerami~ke lampe

svojim karakteristikama i na~inom izrade bliski oni-

ma iz 4. veka. Gle|osani `i{ci ovalnog oblika su do-
minantan tip u 4. veku u Sirmijumu, Singidunumu,
Naisu i Romulijani i ukazuju na kontinuitet u regio-
nalnoj proizvodnji od 4. do 6. veka. Drugoj grupi pri-
padaju lampe jednostavne izdu`ene forme, koje gle-
|osanom povr{inom imitiraju metalne primerke iz
istog perioda. Verovatno je re~ o lokalnoj proizvod-
nji. Tre}u, najve}u grupu ~ine `i{ci iz Male Azije, ka-
rakteristi~ni za poznorimski i protovizantijski period.
Veoma su prisutni, i to najpre kao import iz Male
Azije, a zatim, od kraja 4. do 7. veka, u vidu lokalnih
imitacija. Glina od koje su napravljeni primerci sa
Cari~inog grada i uo~ene gre{ke u izradi ukazuju na
lokalnu produkciju. Ve}ina ovih lampi ukra{ena je
malim bobicama, {to se javlja jo{ od 3–4. veka. U 5.
veku, lampe dekorisane na ovaj na~in ~esto izme|u
diska i kljuna imaju ornament u vidu palmete, koju u
drugoj polovini 6. veka zamenjuju jednostavni urezi.
^etvrta grupa obuhvata lampe iz Afrike, sa bogatom
dekoracijom na disku i ramenu. Ove lampe nastale su  Leskovac, okolina, bronzani sve}njak
 
 


u radionicama severne Afrike u 4. veku, a proizvo|e-
ne su do 6, pa ~ak i 7. veka. Pro{irile su se naro~ito
prema Gr~koj i Italiji, gde su izra|ivane i prili~no
verne kopije. Poslednju grupu ~ine velike posude ko-
ri{}ene kao lampe. Ra|ene su rukom, a datuju se u
prve decenije 7. veka.533
Treba pomenuti i bronzani sve}njak cilindri~nog
oblika, iz okoline Leskovca (kat. 101.11). Njegovu
sredinu nagla{avaju tri spojena rebra, dok su obe po-
lovine ukra{ene tanjim kanelurama. Krajevi sve}nja-
ka su zvezdasto profilisani (sl. 113).

Kerami~ki materijal sa prostora Leskova~ke kotline,
obuhva}en ovom prilikom, u hronolo{kom smislu pri-
pada vremenu rimske dominacije, zatim kasnoanti~-
kom i ranovizantijskom periodu. U ve}ini slu~ajeva,
ulomci posuda evidentirani su tokom rekognoscira-
nja ili su na|eni slu~ajno, pa je samo na malom broju
lokaliteta poznat kontekst njihovog nalaza. Ipak, na
tri nalazi{ta, razli~ita u pogledu funkcije i hronologije,
otkrivena je znatna koli~ina kerami~kog posu|a, na
osnovu koje se mo`e ste}i potpuniji uvid u karakter
materijala iz vi{e epoha. Stoga }e keramika ovde biti
razmatrana na osnovu odlika koje iskazuje na tri re-
prezentativna nalazi{ta: na rimskoj nekropoli u Maloj
Kopa{nici (kat. 112), iz 2–4. veka,534 u utvr|enju Ka-
le u Grdelici (kat. 85), iz razdoblja od 2. do 6. veka, i
iz va`nog i nadaleko poznatog urbanog centra iz 6–7.
veka, Cari~inog grada (kat. 55).
Oblici posuda iz Male Kopa{nice potvr|eni su na
mnogim nekropolama iz rimskog perioda (Skupi, Vi-
minacijum, Singidunum, Gomolava, Sase, Emona, Pu-
la i dr.), kao i u naseljima iz 2, 3. i 4. veka, na prosto-
ru centralnog Balkana (Singidunum, Ulpijana, Pontes,
u Donjoj Panoniji i dr.).535 Re~ je prete`no o posuda-
ma za serviranje hrane ({olje, pehari, zdele, tanjiri),
koje su relativno grube fakture, u tonovima crvene,
sive i sivomrke boje (sl. 114). Ve}ina je izra|ena na
vitlu, a samo nekoliko je oblikovano rukom. Uglav-
nom su veoma lo{eg kvaliteta, sa povr{inom koja se
ljuspa i otire, pa se sti~e utisak da su pravljene samo
za potrebe sepulkralnog kulta, a ne za upotrebu u do-
ma}instvu. Najbrojniji su pehari i {olje (sl. 114a–d),
zatim zdele (sl. 114e) i tanjiri, pri ~emu se svi javljaju
u ve}em broju varijanti izdvojenih prema profilaciji.

a b

d e

 Mala Kopa{nica, Kamenitica, kerami~ke posude

(dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu)
  


a c
 Leskovac, Hisarski kanal, kerami~ke posude
Uz to, uo~ene su i zdele-tanjiri tipa Kernos, koje se
vezuju za tra~ki kulturni krug. Za razliku od pomenu-
tih nekropola sa teritorije Gornje Mezije, gde kao pri-
lozi u grobovima dominiraju kr~azi, u Maloj Kopa-
{nici su naj~e{}i pehari i {olje. Ova osobenost
materijalne kulture mo`da govori o prili~noj o~uva-
nosti autohtonih elemenata.536
Nedaleko od Male Kopa{nice, na utvr|enju Kale
u Grdelici (kat. 85), sonda`na arheolo{ka iskopava-
nja pru`ila su uvid u kerami~ki materijal iz perioda od
2. do 6. veka. Kao najstarije izdvajaju se dve zvonoli-
ke amfore iz 1–2. veka, importovane iz severne Itali-
je. Obe imaju finu fakturu, pri ~emu je jedna crvene
boje i ugla~ane povr{ine, dok je druga svetlomrka, sa
beli~astom engobom.537 Odavde je poznat i fragment
lonca fine fakture i sive boje pe~enja, opredeljen u 2–3.
vek.538 Iz istog je vremena i tanjir koni~nog oblika,
sivomrke boje pe~enja, sa crnim premazom.539 Takav
oblik je zabele`en i me|u grobnim prilozima u Maloj
Kopa{nici. Kerami~ke posude iz 3–4. veka posvedo-
~ene su jednim kuhinjskim loncem i nekolicinom kr~a-
ga, od kojih jedan ima narand`asti premaz. Iz isto~no-
mediteranskih proizvodnih centara poti~u amfore ~iji
su vrat ili cela povr{ina ukra{eni kanelurama.540 Ana-
logije za ove primerke, datovane u 4–6. vek, nalaze se
na dunavskom limesu, kao i u Gamzigradu i Cari~inom
gradu.541 S obzirom na nedostatak konteksta, pitosi
sa utvr|enja u Grdelici mogu se tek okvirno opredeli-
ti u vremenski raspon od 2. do 6. veka. Najprisutniji
oblici kerami~kih posuda iz 6. veka su lonci dobre
fakture, sivomrke i crvene boje pe~enja, sa sivim, sve-

tlocrvenim i narand`astim premazom. Pojedine posu-
de imaju maslinastu ili tamnomrku gle|.542 Kod lona-
ca i zdela ~este su forme sa koso razgrnutim obodom,
na kome se nalaze plitki `lebovi.543
Stratifikovan kerami~ki materijal, opredeljen u
period od 3. do 6. veka, poti~e i sa Hisara (kat. 98)544
533 Bjelajac 1990, 187, 188.
534 Za detaljniju tipologiju kerami~kog materijala i analogije
videti: Pe{i} 2005, 37–83.
535 Pe{i} 2010, 49.
536 Pe{i} 2005, 56, 57.
537 Pe{i}, Peri} 2001, 274, T. V/1,2; analogije: Cari~in grad
(Bjelajac 1996, sl. I/1–4); Singidunum (Nikoli}-\or|evi}
2000, 118, 119, tip V/3).
538 Pe{i}, Peri} 2001, 273, T. III/1; analogije: Ulpijana
(Fidanovski 1990, T. 25, sl. 4); Donja Panonija (Brukner
1981, T. 103/5); Singidunum (Nikoli}-\or|evi} 2000, 78,
79, tip II/31).
539 Nikoli}-\or|evi} 2000, 115, 116, tip III/53.
540 Pe{i}, Peri} 2001, 274, T. IV/3, T. V/2–6.
541 Bjelajac 1990, pl. XXI.
542 Pe{i}, Peri} 2001, 283, T. VIII/1–4.
543 Pe{i}, Peri} 2001, 283, 284, T. IX, X, XI/6; analogije:
Hisar u Leskovcu (Bogdanovi}, Joci}, Popovi} 1995, T.
II), Skobalji} grad (Joci}, Jankovi} 1987, 65, T. II), Cari-
~in grad (Kondi}, Popovi} 1977, sl. 127; Bjelajac 1990,
pl. VIII, XIII, XVI) i Gamzigrad (Jankovi} 1983, 124, 125,
sl. 96–98).
544 Joci} 2005, 193, br. 9, sl. na str. 193. Materijal je izlo`en
u vidu nabrajanja tipova kerami~kih posuda iz ranovizan-
tijskih jama (lonci, poklopci, kr~azi, amfore i pitosi).
  
 


 Medve|a, nepoznati lokalitet, kr~ag

 Vlasotince, ]eramid`inica, amfora

i iz Hisarskog kanala (kat. 99) u Leskovcu. Od slu- stog trbuha i istaknutog prstenastog dna, izra|en od
~ajno na|enih primeraka rimske grn~arije, to su kr~ag gline sa primesama krupnozrnog peska i liskuna, crve-
izdu`enog bikoni~nog recipijenta, datovan u 3. vek, i ne boje pe~anja (kat. 69.1, sl. 118a).549 U Ma}edon-
tri cele posude, jedna zdela (kat. 99.1, sl. 115a) i dva
pehara, iz 3–4. veka (kat. 99.2, 3, sl. 115b–c).545
Treba ista}i da nije zanemarljiv ni broj slu~ajnih
545 Joci} 2005, 193, br. 9, sl. na str. 193; dokumentacija Na-
nalaza iz ovog vremena. Jo{ jedan kr~ag bikoni~nog
rodnog muzeja u Leskovcu.
tela, sa tragovima zelenkastomaslinaste gle|i, poznat je 546 Rajkovi} 1996, 274.
iz Medve|e (kat. 189.1, sl. 116),546 a nedaleko odavde, 547 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
u Retkoceru (kat. 199), na|eno je jo{ nekoliko uloma- na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
ka lonaca, tanjira i pitosa (kat. 199.9–19).547 Amfora nika kulture u Ni{u.
blago izvijenog oboda, uskog i visokog vrata, sa bla- 548 Joci} 2003, 53.
go narebrenim trbuhom i dve dr{ke, poti~e iz jednog 549 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
groba u Vlasotincu (kat. 243.3, sl. 117),548 a dva pe- 550 Pavlovi}, Kosti} 1984, 515.
551
hara i jedna {olja zabele`eni su pored rimskog okna Rajkovi} 1996, 273, 274.
552
u Lecu (kat. 181.7–9). Slu~ajni nalaz poklopca sive Kanic 1985, 343, Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
do `u}kaste boje pe~enja posvedo~en je u Rafuni 95, br. 185.
553 Gara{anin M. i D. 1951, 16; dokumentacija Narodnog
(kat. 46.1).
muzeja u Leskovcu
Na velikom broju lokaliteta slu~ajno su na|eni 554 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
isklju~ivo pitosi koji su, zahvaljuju}i numizmati~kom na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
materijalu, opredeljeni okvirno u vreme od 3. do 6. nika kulture u Ni{u.
veka. U okolini Leskovca registrovani su delovi tri 555 Bjelajac 1990, 182, 183.
posude (kat. 101.12–14), a u Gagincu, na lokalitetu 556 Bjelajac 1990, 161–190.
Ravnjak, pitos razgrnutog prstenastog oboda, lopta- 557 Biki}, Ivani{evi}, 2012, 42–44; Biki}: forthcoming.
  


cu, na lokalitetu Pod ku}u (kat. 186), tako|e je otkri-
ven veliki pitos, kao i manji sud u fragmentima.550 Iz
sela Orana (kat. 23) i Sekicola (kat. 47) poti~u nalazi
ranovizantijskih pitosa.551 Ovih posuda ima i u Rav-
noj Banji (kat. 195),552 Lecu, na lokalitetu Kuline
(kat. 182.3), Stubli, na polo`aju ]opino lojze (kat.
26)553 i Barju (kat. 60.1, sl. 118b). U Rujkovcu, na
mestu zvanom Mitrin potok (kat. 204), tako|e su kon-
statovani delovi pitosa, kao i fragment tanjira crvene
boje pe~enja.554
Od 4. veka se uo~avaju zna~ajne promene u ke-
rami~koj produkciji. Te`i se redukovanju oblika po-
suda, a ve}a pa`nja se posve}uje njihovoj funkciji.
Sve potrebe stanovni{tva vremenom su po~ele da zado-
voljavaju lokalne radionice, dok je importovana ke-
ramika postala malobrojna. Povr{ina posuda naj~e{}e
ostaje neukra{ena ili je gle|osana, {to je tako|e imalo
vi{e funkcionalnu nego dekorativnu ulogu. Ranovizan-
tijska keramika se velikim delom oslanjala na grn~ar-
sku tradiciju iz vremena Carstva. Primat koje su imale
radionice terra sigillata-e iz Italije, Galije i Germani-
je u 1, 2. i 3. veku, u 6. veku preuzimaju centri u se-
vernoj Africi i na isto~nom Mediteranu.555
a b
 Pitosi: a) Gagince, Ravnjak; b) Barje, nepoznati lokalitet

Izuzetno bogat kerami~ki materijal iz 6–7. veka
svakako pru`a Cari~in grad (kat. 55). Posu|e sa ovog
lokaliteta ima posebnu vrednost zbog jasno definisanog
konteksta nalaza i kvalitetnog uzorka. Nezaobilazna
tipologija oblika posuda koju je uradila Lj. Bjela-
jac,556 zasnovana prevashodno na stratigrafski jasno
opredeljenom materijalu iz Gornjeg grada, pru`ila je
va`an tipolo{ko-hronolo{ki pregled kerami~kih for-
mi sa ovog lokaliteta. To su uglavnom oblici preuzeti
iz rimske provincijske produkcije, ali stvarani u lokal-
nim radionicama, mada je znatan i broj importovanih
tipova, naro~ito kod zdela, tanjira i amfora. Nove ana-
lize materijala sa nedavno okon~anih istra`ivanja stam-
benog kompleksa u Donjem gradu dodatno su osvetli-
le zna~aj importne keramike, ali i karakter kuhinjskog
posu|a (sl. 119), njegove tipolo{ke i tehnolo{ke odli-
ke, i to sve u kontekstu boljeg sagledavanja privred-
nih tokova na prostoru centralnog Ilirika.557
Ranovizantijski grn~arski proizvodi su u Lesko-
va~koj kotlini posvedo~eni na ~itavom nizu lokalite-
ta, naj~e{}e unutar utvr|enja (Mrkonje, kat. 190,
Gornja Loko{nica, kat. 73, Golema njiva, kat. 70, Stup-
nica, kat. 149, Gradi{te, kat. 228, Zlati}evo, kat. 244,
 
 


a b c

 Cari~in grad, kerami~ko posu|e

Samarnica, kat. 238) ili u naseljima (Ba~evina, kat.
31). Naj~e{}i su lonci oblikovani na vitlu, od gline sa
primesama sitnozrnog ili krupnozrnog peska i malo
liskunskog praha, sive, sivomrke, crvenosive do cr-
vene boje pe~enja (kat. 31.5, 6, 73.1–3, 149.1–5,
238.2–4). Osim lonaca, prisutni su i pehari, zdele, kr-
~azi i poklopci, koji su izra|eni od gline sa malo pri-
mesa sitnozrnog peska i liskunskog praha, sive i si-
vomrke boje pe~enja (kat. 31.7, 8, 70.2, 3, 73.4–6,
149.6–8, 238.5–7).




1. Bojnik, Direktorovo, vila (?)
Lokalitet Direktorovo sme{ten je na severozapadnoj
strani Bojnika, na manjem uzvi{enju u blizini vojnog
aerodroma. Godine 1974, prilikom oranja, na dubini
od 0,20 m na|ena je glava mu{karca od mermera, a
na povr{ini je uo~en veliki broj fragmentovanih tegu-
la i opeka.
Na mestu gde se nalazila glava, Narodni muzej u
Leskovcu i Arheolo{ki institut u Beogradu sproveli
su za{titno iskopavanje, koje je trajalo samo dva da-
na. Tom prilikom otvorena je jedna sonda. Nai{lo se
na gra|evinski {ut od maltera, sitnih fragmenata ope-
ka i tegula sa komadima kre~nog maltera i sitnog
{ljunka. U severozapadnom delu sonde uo~ena je te-
meljna zona zida od oblutaka i lomljenog kamena,
vezanih kre~nim malterom. O~uvana {irina temelja
iznosi 0,94 m, a visina 0,55 m. Pro{irenjem sonde ot-
kriven je jo{ jedan zid, paralelan sa prethodnim, ali
blago izvijen, {irok od 0,85 do 0,90 m (sl. 43). U son-
di i njenom pro{irenju nije zabele`en pokretan arhe-
olo{ki materijal, koji bi omogu}io datovanje slojeva
i zidova.
M. Joci} pretpostavlja da se na ovom mestu nala-
zila villa rustica, a kao argument navodi lu~no obli-
kovan temeljni zid, koji ukazuje na prostoriju sa apsi-
dom, ~estu u rimskim vilama iz 3. veka. Smatra da je
vila verovatno stradala krajem 3. veka, u vreme upada
Gota u oblast Naisa.558


1.1. Glava mu{karca od mermera (sl. 93)
Glava starijeg bradatog mu{karca od fino usitnjenog be-
log mermera, koja je pripadala statui ne{to ve}oj od pri-
rodne veli~ine. O{te}enja se nalaze uglavnom na desnoj
polovini, od kojih je ve}ina nastala prilikom iskopavanja,
dok je nos odlomljen ranije. Glava po~iva na jakom de-
belom vratu. ^eona kost je veoma nagla{ena, a orbitalni
luci su izuzetno istaknuti. O~i su izra`ene, otvorene, bez
zenice i ro`nja~e. Obrazi su {iroko modelovani i opu{teni.
Jagodice nisu nagla{ene. Lice je obraslo sasvim kratkim
maljama, dok je brada na obrazima predstavljena plitkim
vijugavim kanali}ima, odnosno kratkim ubodima. Brkovi
se naziru u tragovima. Kratka talasasta kosa sa bradom ~i-
ni celinu.559 Visina glave iznosi 23,5 cm. M. Tomovi} je
datuje u kraj 3. ili po~etak 4. veka. Izra|ena je po uzoru
na vladarske portrete iz vremena Prve tetrarhije.560
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 218
2. Bojnik, Seli{te, neopredeljeni lokalitet
F. Kanic pi{e o ostacima rimskog kastela kod Bojni-
ka.561 U bele{kama sa rekognosciranja, V. Ivanovi}
558 Gara{anin M. i D. 1951, 143; Ercegovi}-Pavlovi},
Kosti} 1988, 28, br. 3; Joci} 1989a, 289–295.
559 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 28, br. 3, sl. na str.
28; Joci} 1989a, 291–293, sl. 1–3; Jovi} 2002, 38, br. 10,
sl. 10.
560 Tomovi} 1993, 54, 80, no. 28, figs. 10.1, 12.3.
561 Kanic 1985, 330, 332; Gara{anin M. i D. 1951, 143.
  


tako|e navodi da u Bojniku postoje ostaci rimskog
utvr|enja, koje bli`e vezuje za lokalitet Seli{te, i da
su se tu mogle videti rimske opeke.562 Osim njih, sa
ovog polo`aja poti~u jedna fibula i sarkofag.563 Da-
nas se, me|utim, ne mogu uo~iti ostaci bilo kakve
fortifikacije u Bojniku. U dokumentaciji Narodnog
muzeja u Leskovcu postoji podatak o rimskom srebr-
nom novcu iz Bojnika, bez preciznijeg odre|enja me-
sta nalaza. Prema A. Bulatovi}u i S. Jovi}, lokalitet
Seli{te se nalazi preko puta zadru`nog doma u Bojni-
ku. Autori pi{u o atipi~noj praistorijskoj keramici sa
tog prostora.564
3. ]ukovac, Kru{kar, vodovod
Lokalitet Kru{kar se nalazi jugozapadno od sela ]u-
kovca. Prilikom izgradnje bunara nailazilo se na frag-
mentovane kerami~ke vodovodne cevi. Tokom reko-
gnosciranja 1983. godine, S. Ercegovi}-Pavlovi} i D.
Kosti} nisu konstatovale povr{inske arheolo{ke nala-
ze na ovom polo`aju.565
4. Dobra Voda, Deli voda, akvedukt
Sme{ten je na ogranku Radana, u samom podno`ju
Petrove gore, u ataru sela Dobre Vode. Iznad ovog po-
lo`aja, oko 150 m uzvodno, registrovani su ostaci rim-
skog ili ranovizantijskog akvedukta. Tu je, u steni,
uo~en otvor, za koji J. Stefanovi} pretpostavlja da pred-
stavlja rudarsko okno budu}i da su nekoliko stotina
metara od njega na|eni tragovi gvozdene zgure.566
5. Dobra Voda, Drmecki potok,
neopredeljeni lokalitet
Drmecki potok se nalazi na planini Radan, u trouglu
koji ~ine Mali kamen, Strugarski kr{ i Velika loparda.
Godine 1958, prilikom eksploatacije {ume na Rada-
nu, Jevta Mladenovi} iz sela Dobre Vode nai{ao je na
{iroke pljosnate opeke, pa je, sa dvojicom radnika, po-
~eo da iskopava ovaj prostor. Na{li su zid od kamena
debljine 1 m, „na kome je bila cigla”, a pored njega
fragmente kerami~kih posuda i `i`aka, komade rav-
nog plavi~astog stakla, ukra{ene raznim linijama u
vidu „gran~ica” i sitnim bordurama, kao i predmet od
olova nalik na prese~enu kuglicu, pre~nika 2,5 cm, sa
otvorom pre~nika od 8 mm u sredini. Ovde su se nala-
zili ostaci gra|evine povr{ine 10 x 15 m. Jugoisto~no
od nje, kako bele`i J. Stefanovi}, uo~eni su ostaci jo{
petnaestak velikih objekata od kamena, cigala i mal-
tera, pore|anih jedan do drugog.567

6. Dobra Voda, Izvor, rudarstvo
U zaseoku Stefanovi}a, na desnoj strani Maga{ke re-
ke, lociran je polo`aj Izvor, gde je J. Stefanovi} za-
bele`io ostatke {ljake od prera|ene rude. Tokom re-
kognosciranja obavljenog 1985. godine, na povr{ini
se nailazilo na komade zgure, delove kova~kog alata i
pritesan kamen. S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti}
ovaj lokalitet opredeljuju u srednjovekovni period.568
7. Dobra Voda, Kalkad`ije, rudarstvo
Polo`aj Kalkad`ije pripada ataru Dobre Vode, ali je
bli`e selu Ivanju. Na osnovu konfiguracije terena, re-
kognosciranjem 1985. godine uo~ene su osnove vero-
vatno manjih gra|evina. Na povr{ini su konstatovani
komadi zgure i delovi kova~kog alata. Po predanju,
ovde su se nalazile radionice za kovanje i kaljenje
metala. Lokalitet je u literaturi protuma~en kao sred-
njovekovni.569
8. Dobra Voda, Mali kamen, utvr|enje
Na levoj obali Dobrovodske reke, u neposrednoj blizi-
ni polo`aja Deli vode, di`e se Mali kamen (1.047 m),
jedan od stenovitih visova Radana, na kojem se nala-
ze ostaci manjeg utvr|enja. Na lokalitetu se razaznaju
ostaci bedema i gra|evina, a uo~eni su i fragmenti
opeka, crepova i ranovizantijskih kerami~kih posu-
da.570 J. Stefanovi} pi{e o gra|evini od kamena, ope-
ke i maltera, koja je bila pokrivena polucilindri~nom
}eramidom, pretpostavljaju}i da je re~ o crkvi. Delo-
vi pomenute gra|evine rasuti su po strmim padinama
ovog planinskog vrha.571
9. Dobra Voda, @upa, radionica
Lokalitet @upa evidentiran je u ataru Dobre Vode, u
zaseoku Stefanovi}a. Na imanju Stamena Stefanovi-
562 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V. Iva-
novi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na prostoru sreza Leskovac I).
563 Trajkovi} 1961, 10; Joci} 1989a, 289–295.
564 Bulatovi}, Jovi} 2010, 114.
565 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 89, br. 286.
566 Stefanovi} 2006, 62–64.
567 Stefanovi} 2006, 35, 36.
568 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 54, br. 51.
569 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 54, br. 50.
570 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
571 Stefanovi} 2006, 36.
  


}a, u blizini seoskog puta, radnici su nai{li na svod od
opeke i maltera, koji su tada probili, a ispod njega su
uo~ili gomilu {irokih pljosnatih opeka. Tokom njiho-
vog va|enja, konstatovali su pepeo, gar, gorelo ka-
menje i zemlju, kao i gotovo ugljenisane cigle. Na
nekim ciglama bio je utisnut `ig sa velikim slovom P.
U okolini se i danas nalaze ogromne rezerve gline
dobrog kvaliteta.
Pre Drugog svetskog rata, Stamen Stefanovi} je
ovde izorao probojce, vrhove kopalja i strelice, a pri-
likom izgradnje puta, na imanju Despota Jovanovi}a,
kraj stare vodenice od koje su ostali samo temelji, na-
{ao je veliki broj fragmenata kerami~kih posuda. Sa
ovog lokaliteta poti~e i nekoliko pitosa srednje veli~i-
ne, koje je usled velikih ki{a izbacila voda. Na osnovu
fotografije koju je J. Stefanovi} publikovao,572 jedna
strelica je opredeljena u ranovizantijski period.
10. Gornje Brijanje, Crkvi{te ili Dunj~iki,
neopredeljeni lokalitet
Potes Crkvi{te ili Dunj~iki nalazi se u ataru sela Gor-
njeg Brijanja, na platou zvanom Kru{ica. Kako navo-
di D. \or|evi}, sa ovog polo`aja poti~u arheolo{ki
nalazi iz ranovizantijskog perioda. Na fotografiji ko-
ju je prilo`io u publikaciji, vidi se primerak ranovi-
zantijskog folisa, kao i dve fibule sa posuvra}enom
stopom.573
11. Gornje Brijanje, Kale ili Grgec, utvr|enje
Nalazi{te je sme{teno jugoisto~no od sela Gornjeg
Brijanja, u neposrednoj blizini lokaliteta Crkvi{te.
Le`i na vrhu brda koje sa severne strane uokviruje
Pusta reka, a sa ju`ne Kru{ica, koja se u podno`ju
uliva u Pustu reku. Ve}e utvr|enje na ovom polo`aju
prostire se pribli`no u pravcu sever–jug i zauzima
vrh uzvi{enja ~ija je najvi{a ta~ka na 336 m nadmor-
ske visine. Utvr|enju se pristupa sa ju`ne strane, gre-
dom koja se spu{ta ka njemu. Ovaj prilaz je oja~an
bedemom, koji se jasno uo~ava u konfiguraciji tere-
na. Sude}i prema topografskim odlikama, fortifikaci-
ji se moglo pri}i i sa severne strane. Imala je izdu`e-
nu ovalnu osnovu, a bila je branjena bedemima, od
kojih se samo na isto~noj strani mogu videti ostaci zi-
da u vidu dva reda kamena. M. Filipovi} navodi da je
zidana od cigle i maltera;574 me|utim, kako je na ovom
lokalitetu potvr|en i deo kamenog bedema, mo`da je
gra|ena u tehnici opus mixtum. U njenoj unutra{njo-
sti naziru se ostaci gra|evina od kamena pokrivenih

crepom, ~iji se ulomci mogu na}i na povr{ini. Utvr-
|enje je moglo imati dvojaku ulogu: za kontrolu pu-
teva, s obzirom da je omogu}avalo {iroku vizuru, i za
za{titu stanovni{tva, jer se nalazi iznad plodne doli-
ne. Prilikom obilaska terena 1977. godine, S. Ercego-
vi}-Pavlovi} i D. Kosti} su na vi{e mesta zabele`ile
tragove neovla{}enih iskopavanja. Na povr{ini se nai-
lazilo na fragmentovane opeke, ulomke stakla, kao i na
velike olovne plo~e pribli`nih dimenzija 1 x 1 m.575
M. Gara{anin je u bele{kama naveo podatak iz starog
rukopisnog numizmati~kog inventara Narodnog mu-
zeja u Leskovcu, da je na ovom lokalitetu na|en rim-
ski novac cara Maksimijana (383–388).576 Prema ka-
zivanju vlasnika imanja na kome se prostire lokalitet,
odavde poti~u i primerci bronzanog novca sa oznaka-
ma M i K. U pitanju su emisije ranovizantijskih foli-
sa i polufolisa, kovanih u 6. i 7. veku.577 Osim novca,
na polo`aju Kale su prona|eni i delovi ranovizantij-
skog naoru`anja (trobride, romboidne i listolike stre-
lice i vrh koplja listolikog oblika sa tulcem), oru|e
(sekira, kramp, dleto, probojci), zatim kova~ki alat
(ka{ika za izlivanje metala), kao i gvozdeni no`evi,
fibule, kop~e, deo brave, prsten, `i`ak, pr{ljenci i sto-
pa staklenog pehara.578 Me|u ovim predmetima po-
sebno se izdvaja krstoobrazna fibula iz 4–5. veka.
Danas se unutar utvr|enja uo~ava veliki broj rupa na-
stalih nelegalnim iskopavanjima. U njima su konsta-
tovani fragmenti ranovizantijskih kerami~kih posuda
i prozorskog stakla.
12. Ivanje, Gornje ili Velike livade, akvedukt
Iznad polo`aja Gornje ili Velike livade, u pravcu ka
Borovima, u novije vreme ukopana je kapta`a koja
se, prema kazivanju me{tana, nalazi na mestu neka-
da{njeg anti~kog akvedukta. Tu su konstatovani ulom-
ci opeka i crepa, kamen, a u konfiguraciji terena, u
572 Stefanovi} 2006, 43, 44, 71.
573 \or|evi} (Georgiadis-Mustakidis) 2009, 9, 17, sl. 3–5.
574 Filipovi} 1961, 13.
575 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 39, br. 303.
576 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (rukopisni
numizmati~ki inventar br. 28).
577 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 39, br. 303; doku-
mentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke sa re-
kognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
578 \or|evi} (Georgiadis-Mustakidis) 2009, 9, 17, sl. 3–5.
  


du`ini od nekoliko stotina metara, i delovi trase
akvedukta.579
13. Ivanje, Seoska crkva, neopredeljeni lokalitet
Prilikom rekognosciranja terena 1986. godine, u selu
Ivanju, u crkvi na seoskom groblju zabele`eni su
ostaci ranovizantijske kamene plastike u sekundarnoj
upotrebi. Spolije u vidu fragmentovanog stuba i ti-
pi~nog ranovizantijskog kapitela nalaze se u oltaru.
Prema re~ima me{tana, crkva je podignuta na teme-
ljima starije crkvene gra|evine.580

13.1 Impost kapitel
Impost kapitel od kre~njaka, sa o{te}enom ~eonom stra-
nom. Njegova visina iznosi 24 cm, gornja povr{ina 63 x
63 cm, a donja 41 x 35 cm.
U seoskoj crkvi, upotrebljen kao ~asna trpeza
13.2 Stub
Fragmentovano stablo stuba od kre~njaka, o~uvane visine
od 27 cm i pre~nika 42 cm.
U seoskoj crkvi, upotrebljen za ~asnu trpezu
14. Ivanje, Strugara, akvedukt (sl. 4)
U selu Ivanju, ispod strugare, konstatovani su ostaci
kanala akvedukta, koji se u du`ini od nekoliko stotina
metara pru`a uz ju`nu bankinu {umskog puta na de-
snoj obali Strugarske reke (stari naziv Dobrovodska
reka). Na terenu su uo~eni zidovi kanala, opeke i osta-
ci hidrauli~nog maltera. Prate}i oblik obli`njeg uzvi-
{enja, trasa akvedukta je u poluluku vodila najpre ka
severoistoku, zatim ka istoku, potom ka jugu, nasta-
vljaju}i da se spu{ta isto~nim padinama Radana. Iz-
nad ostataka akvedukta, na Petrovoj gori, u useku iz-
me|u dva uzvi{enja pretpostavlja se pozicija kapta`e,
kako je napisala jo{ N. Petrovi}. V. Ivani{evi} bele`i
da se radi o odli~nom okru`enju koje ~ini {irok prirod-
ni amfiteatar, sa padinama koje se od najvi{eg vrha [a-
pota (1.408 m) spu{taju prema istoku i su`avaju ka
duga~kom useku u kome se sakuplja voda. Nekoliko
izvori{ta i potoka se na {irokim padinama amfiteatra
sjedinjuje u jedinstven tok u useku, koji ima veliki
hidrolo{ki potencijal. Prema V. Ivani{evi}u, kapta`a
se nalazila na pribli`no 1.120 m nadmorske visine.581
15. Kacaba}, Seli{te, vodovod
Rekognosciranjem terena 1983. godine, na lokalitetu
Seli{te u Kacaba}u konstatovan je veliki broj frag-

mentovanih opeka i kerami~kih cevi. V. Ivanovi} u
svojim bele{kama ovaj polo`aj opredeljuje u rimski
period.582
16. Kosan~i}, atar sela, neopredeljeni lokalitet
Sa nepoznatog lokaliteta u selu Kosan~i}u poti~e de-
nar cara Domicijana, koji se danas nalazi u privatnoj
zbirci.583

16.1 Novac Domicijana, Rim, denar
Av.: CAESAR AVG F – DOMITIANVS Poprsje cara
prikazano spreda, sa lovorovim vencem na glavi.
Rv.: COS V Vu~ica stoji okrenuta nalevo, doji Romula i
Rema. U ise~ku ~amac.
Pre~nik: 18 mm; osa: 6
RIC II, p. 43, no. 241 (79. godina)
Privatna zbirka
17. Lapotince, Jugoisto~no od sela, utvr|enje
Jugoisto~no od sela Lapotinca, D. Trajkovi} bele`i
ostatke rimskog kastela podignutog od lomljenog ka-
mena i opeke.584 O postojanju utvr|enja na ovom
mestu nema podataka kod drugih autora.
18. Lapotince, Marjanovo jezero ili Vrta~e,
neopredeljeni lokalitet
U isto~nom delu pustore~ke oblasti, u selu Lapotin-
cu, na levoj obali Puste reke prostire se lokalitet Mar-
janovo jezero ili Vrta~e.585 U bele{kama V. Ivanovi-
}a nalazi se podatak da su na ovom mestu postojali
ostaci iz rimskog perioda.586 Godine 1954, prilikom
rekognosciranja terena na|en je fragment tegule, di-
menzija 15,5 x 10 cm.587
579 Ivani{evi} 2012, 20.
580 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 40, br. 328; dokumen-
tacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
581
Ivani{evi} 2012, 19, 20.
582
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 91, br. 291; dokumen-
tacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a pripremana
za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
583 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
584 Trajkovi} 1961, 10.
585 Bulatovi}, Jovi} 2010, 198.
586 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
587 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (stara knjiga
inventara, br. 704).
  


19. Lapotince, u blizini {kole,
neopredeljeni lokalitet
U blizini {kole u Lapotincu, na osnovu ostataka ru{e-
vina od fragmentovanih opeka, D. Trajkovi} je pret-
postavio postojanje rimskog kastruma.588
20. Mijajlica, Crkvi{te, neopredeljeni lokalitet
Na lokalitetu Crkvi{te u selu Mijajlici na|en je vrh
koplja od gvo`|a, du`ine 19 cm, {irine 1,5 cm i pre~-
nika tulca 3,4 cm. Re~ je o koplju sa uskim izdu`e-
nim se~ivom kvadratnog preseka i {irokim koni~nim
tulcem. Nalaz se datuje u period od 4. do 6. veka.589
21. Mijajlica, okolina sela, neopredeljeni lokalitet
I. Nikolajevi}-Stojkovi} navodi podatak da je kod sela
Mijaljice, u blizini Cari~inog grada, na|en fragment
arhitektonske dekorativne plastike, odnosno venac.590

21.1 Venac
Fragment venca jednostavne profilacije, du`ine 55 cm i
visine 42 cm. Prednja strana venca ukra{ena je ravnokra-
kim krstom u medaljonu.
Analogije: krstionica, Cari~in grad591
Nepoznato mesto ~uvanja
22. Mrve{, Crkvina ili Crkvene livade,
neopredeljeni lokalitet
Na lokalitetu Crkvina ili Crkvene livade, na blagom
uzvi{enju u neposrednoj blizini Mrve{a, nalazi se jed-
nobrodna crkva sa polukru`nom apsidom i narteksom.
Njene dimenzije su 10,80 x 5,70 m. Zidana je od lom-
ljenog i pritesanog kamena vezanog kre~nim malterom
debljine 3 do 5 cm. Anti~ke opeke uo~ene su u zidu
apside i na pilastrima. U oltarskom prostoru se nalazi
kapitel ukra{en veoma profilisanim trakama sa zavi-
jenim volutama. Pripada ranom justinijanskom peri-
odu i verovatno je donet sa Cari~inog grada. Tokom
sonda`nih radova na lokalitetu, u manjoj sondi zapad-
no od crkve, delimi~no su otkrivena ~etiri skeleta ori-
jentisana u pravcu zapad–istok. Zaklju~eno je da gra-
|evina predstavlja malu grobljansku crkvu i da njeni
ostaci ne le`e na temeljima neke starije gra|evine.
Na osnovu o~uvanih fragmenata fresaka, oslikavanje
crkve mo`e se datovati u drugu polovinu 16. veka.592

22.1 Jonski impost kapitel (sl. 91d)
Jonski impost kapitel od kre~njaka, sa veoma profilisa-
nim volutama na ~eonoj strani. U sredini, izme|u voluta,

nalazi se krst sa produ`enim vertikalnim krakom, a sa
njegove leve i desne strane je po jedan zup~asto dekori-
san akantusov list. Zadnja strana kapitela je identi~na, ali
bez krsta. Njegova visina iznosi 43 cm, povr{ina gornje
ravni imposta je 70 x 56 cm, a donja povr{ina kapitela 57
x 41 cm.
Analogije: Crkva Sv. Petke, Rudare; trikonhalna crkva,
Kur{umlija; episkopska bazilika, Cari~in grad593
U crkvi, upotrebljen kao ~asna trpeza
22.2 Stubi}
Fragmentovano stablo stubi}a od kre~njaka, u vidu konu-
sa. Njegova visina je 30 cm, donji pre~nik 25 cm, a gornji
22 cm.594
U crkvi, upotrebljen za ~asnu trpezu
23. Orane, atar sela, neopredeljeni lokalitet
Iz sela Orana poti~e veliki ranovizantijski pitos, otku-
pljen 1991. godine za Narodni muzej u Leskovcu.595
24. Re~ica, atar sela, neopredeljeni lokalitet
U numizmati~koj zbirci Narodnog muzeja u Leskovcu
nalazi se solid cara Justina I, za koji se pretpostavlja
da poti~e iz sela Re~ice.596

24.1 Novac Justina I, Konstantinopolj, solid
Av.: D N IVSTI-NVS P P AVC Poprsje cara prikazano
spreda, sa {lemom, dijademom i oklopom; desnom rukom
dr`i koplje na ramenu, levom {tit s predstavom konjanika
nadesno, koji kopljem probada neprijatelja.
Rv.: VICTORI-A AVCCC Z Viktorija stoji nalevo, odeve-
na u hiton; desnom rukom dr`i hristogram na dugoj dr{ci.
U polju levo *. U ise~ku CONOB.
Pre~nik: 23 mm; osa: 6
MIBE 2 (518–522)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/2/3
588 Trajkovi} 1961, 10.
589 Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011, 145.
590 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 55.
591 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 55, sl. 177.
592 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 72, br. 163; Caillet,
Duval, Jeremi} 2010, 366, fig. V, 41 a-b; dokumentacija
Arheolo{kog instituta u Beogradu.
593 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 52, br. 86–88.
594 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
595 Rajkovi} 1996, 273.
596 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
  


25. Stubla, atar sela, neopredeljeni lokalitet
U starom rukopisnom numizmati~kom inventaru Na-
rodnog muzeja u Leskovcu postoji podatak o nalazu
dva primerka rimskog i tri komada vizantijskog novca
iz Stuble. Novac je Muzeju predao F. Feldhamer.597
26. Stubla, ]opino lojze, neopredeljeni lokalitet
M. i D. Gara{anin su, prema saop{tenju F. Feldhame-
ra, zabele`ili da je na lokalitetu ]opino lojze, na ima-
nju Ilije Ili}a, na|en pitos, koji su seljaci razbili. M.
Filipovi} pi{e o jednom pitosu s natpisom, iskopanom
u blizini Stuble. Isti autor navodi kako je ~uo da je pi-
tos neko odneo u Beograd da bi ga predao muzeju, ali
da „taj pitos nije dospeo ni u koji muzej“. Mo`e se
pretpostaviti da je re~ o istom nalazu.598
27. Stubla, Jergovan, neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Jergovan predstavlja seosku utrinu 4 km uda-
ljenu od Stuble, ka selu Lapotincu. Prema re~ima me-
{tana, ovde se pri kopanju nailazilo na fragmente ke-
ramike i pritesano kamenje. Godine 1976. otvorena je
sonda dimenzija 4 x 2 m, orijentisana u pravcu sever–
jug. U sloju izrazito mrke zemlje na|en je manji broj
ulomaka kasnoanti~kih i srednjovekovnih kerami~kih
posuda. Kulturni sloj le`i na dubini od 0,80 m, na zdra-
vici koju odlikuje crvenkasta zemlja – smonica.599
28. Stubla, Karauli{te, neopredeljeni lokalitet
Prema V. Ivanovi}u, u selu Stubli, na lokalitetu Kara-
uli{te uo~eni su ostaci ru{evina, me|u kojima se isti-
~u nalazi rimskih opeka.600
29. Turjane, atar sela, neopredeljeni lokalitet
U bele{kama V. Ivanovi}a postoji podatak da su u Tur-
janu potvr|eni ulomci opeka i jedan rimski zemljani
poklopac.601 Kako se pretpostavlja, iz istog sela po-
ti~e i primerak novca Justinijana I.602

29.1 Novac Justinijana I, Konstantinopolj, tremisis603
Av.: D N IVSTINI-ANVS P P AVG Poprsje cara okrenuto
nadesno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.
Rv.: VICTORIAAVGVSTORVM Viktorija hoda nadesno,
sa glavom okrenutom nalevo, odevena u hiton; desnom
rukom dr`i venac, levom glob sa krstom. U polju desno
zvezda. U ise~ku CONOB.
Te`ina: 1,40 g; pre~nik: 16 mm; osa: 6
MIBE 19 (527–565)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/2/7

30. Vujanovo, atar sela, nekropola
V. Ivanovi} pominje rimsku grobnicu otkrivenu u selu
Vujanovu. Zidana je od opeka, a njene dimenzije su
2,8 x 0,52 m.604

31. Ba~evina, Crkvi{te–Drenjak ili Reka,
naselje (?)
Lokalitet Crkvi{te sme{ten je na levoj obali Svinjari~-
ke reke. Na ovom polo`aju se nalazi seoska crkva Sv.
Panteleja, podignuta na temeljima starije crkvene gra-
|evine. U njenim zidovima se uo~avaju rimske opeke
i kameni blokovi. U oltarskom delu su stub i kapitel
koji su, prema re~ima crkvenjaka Milutina Atanaskovi-
}a, doneti sa Cari~inog grada. Severozapadno od crkve,
na udaljenosti od oko 50 m, Atanaskovi} je nalazio
skelete, pa je nesumnjivo tu postojalo groblje, koje bi
moglo biti srednjovekovno. S. Ercegovi}-Pavlovi} i
D. Kosti} bele`e da je prilikom radova na putu prema
crkvi buldo`erom izba~ena velika koli~ina fragmen-
tovane opeke i maltera. Jugozapadno od crkve, izme-
|u nje i seoskog puta, danas su vidljivi ostaci zidova
od kamena, verovatno delovi kompleksa koji se {iri
dalje ka jugu i jugozapadu, odnosno ka Svinjari~koj
reci. Pored potoka, zapadno od mosta, M. Atanaskovi}
je nalazio novac, od koga je sa~uvao dva primerka.605

31.1 Novac Konstantina II, Solun, folis
Av.: CONSTANTINVS IVN NOB C Poprsje cara okre-
nuto nadesno, sa lovorovim vencem i oklopom.
597 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (rukopisni
numizmati~ki inventar, br. 51).
598 Gara{anin M. i D. 1951, 161; Filipovi} 1961, 13.
599 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1977, 358.
600 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
601 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V. Iva-
novi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na prostoru sreza Leskovac I).
602 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
603 Du{ani} 1961, 99, br. 11, sl. 11.
604 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a pri-
premana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
605 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 88, br. 311; dokumen-
tacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


Rv.: GLORI-A EXER-CITVS Stoje}e figure dva vojnika;
svaki dr`i standartu i koplje. U ise~ku SMTSB.
Pre~nik: 17 mm, osa: 6
RIC VII, p. 526, no. 199 (335–336)
Privatna zbirka
31.2 Novac, nepoznati vladar i kovnica, folis
Av.: ¡ ¿IVN¡ ¿ Poprsje cara okrenuto nadesno, sa lovoro-
vim vencem i oklopom (?).
Rv.: ¡ ¿ Izlizan
Pre~nik: 18 mm
RIC - (320–350)
Privatna zbirka
31.3 Jonski impost kapitel (sl. 91a)
Jonski impost kapitel jednostavnog oblika, izra|en od
kre~njaka. Prednja strana je blago profilisana plitkim lini-
jama, dok su na dnu bo~nih strana nazna~ene volute. Vi-
sina kapitela je 48 cm, povr{ina gornje ravni imposta je
79 x 66 cm, a donja povr{ina kapitela iznosi 65 x 60 cm.
Analogije: trikonhalna crkva, Cari~in grad606
U seoskoj crkvi, upotrebljen kao ~asna trpeza
31.4 Stub
Fragmentovano stablo stuba od kre~njaka, koje se zavr-
{ava dvojnim astragalom. Visina o~uvanog dela iznosi
42 cm, a pre~nik stuba 37 cm.
Analogije: episkopska bazilika, Cari~in grad607
U seoskoj crkvi, upotrebljen za ~asnu trpezu
31.5 Lonac
Fragment oboda i vrata lonca (?) ra|enog na vitlu, od gli-
ne sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, sive
boje pe~enja i neobra|ene povr{ine. Obod lonca je verti-
kalan i blago izvijen. Njegov pre~nik je 20 cm, a visina
o~uvanog fragmenta 2,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
31.6 Lonac
Fragment oboda i vrata lonca (?) ra|enog na vitlu, od gline
sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, sivo-
mrke boje pe~enja i neobra|ene povr{ine. Obod je razgr-
nut. Njegov pre~nik iznosi 19,6 cm, a dimenzije o~uva-
nog fragmenta su 3,2 x 2,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
31.7 Pehar
Fragment oboda, vrata i trbuha pehara (?) ra|enog na vi-
tlu, od gline sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog
praha, mrke boje pe~enja i neobra|ene povr{ine. Obod je
kratak, na unutra{njoj strani koso zase~en. Njegov pre~-
nik iznosi 17,6 cm, a dimenzije o~uvanog fragmenta su
3,8 x 2,4 cm.
Narodni muzej u Leskovcu

31.8 Poklopac
Fragment kalotastog poklopca ra|enog na vitlu, od gline
sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, sivo-
mrke boje pe~enja. Obod je `lebljen. Pre~nik dna iznosi
11,4 cm, a dimenzije o~uvanog fragmenta 4,4 x 0,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
31.9 Kerami~ka posuda
Fragment trbuha i dna posude ra|ene na vitlu, od gline sa
primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, mrkosive
boje pe~enja i neobra|ene povr{ine. Pre~nik dna je 8 cm,
a visina o~uvanog fragmenta 1,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
32. Ba~evina, Crnovski breg, akvedukt
U ataru Ba~evine otkriveni su ostaci akvedukta, koji
se mo`e pratiti u du`ini od oko 600 metara. Njegov
kanal uo~en je prilikom zemljanih radova ili usecanja
puta. V. Ivani{evi} bele`i da je trasa vidljiva u polji-
ma, u vidu uskog traga druga~ije boje od okolnog ze-
mlji{ta, ili u vegetaciji koja je na tim mestima vi{a od
zasa|enih kultura. Zna~ajni podaci odnose se na ostat-
ke velikog mosta na lokalitetu Crnovski breg, kojim
je vodovodni kanal sproveden sa leve na desnu oba-
lu Svinjari~ke reke. Na desnoj obali, u podno`ju bre-
ga iznad dana{njeg mosta, nalaze se ostaci njegovog
{irokog stupca, sa temeljima fundiranim u steni. [iri-
na stupca iznosi 3,20 metara. Zidan je od kamena ve-
zanog belim kre~nim malterom, sa licem ra|enim u
tehnici opus mixtum. Stubac se mo`e pratiti i dalje uz
padinu, sve do mesta gde je kanal prolazio desnom
obalom Svinjari~ke reke. Na celom ovom potesu vid-
ljivi su tragovi obru{avanja u vidu osutog pritesanog
kamena, opeke i maltera. Drugi stubac se nalazio na
levoj obali i bio je fundiran u grebenu ispod seoske
crkve Sv. Panteleja, koja le`i na omanjem uzvi{enom
platou. U useku grebena konstatovan je kamen, a po-
sebno anti~ka opeka. Da se drugi stubac nalazio na
ovom potesu potvr|uje i konfiguracija terena, odnosno
plato iznad koga su me{tani iskopali omanji rov za
betonsku banderu. Tom prilikom su o{tetili deo kana-
la akvedukta koji se spu{ta prema navedenom stupcu,
a na koji ukazuju velike koli~ine hidrauli~nog malte-
ra, opeke i kamena. Posebno je va`no otkri}e kamena
606 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 52, sl. 85.
607 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 54, sl. 130.
  


sa tragovima karbonizacije – kre~nih naslaga nastalih
dugotrajnim oticanjem i talo`enjem vode. Drugi stup-
ci mosta se ne naziru; prema pri~i me{tana, prilikom
pravljenja seoskog puta uni{teni su zidovi i izva|eni
su brojni kvaderi, od kojih su neki danas uzidani u
ogradu imanja Milentija Nikoli}a.608 Me{tanin M.
Atanaskovi} ih tako|e pominje i ka`e da su nala`eni
neposredno uz reku, da su bili pribli`no istih dimen-
zija, 50 x 50 cm, pa su ugra|ivani u most i ograde u
selu.609 Najverovatnije se radi o ostacima stubaca mo-
sta, koji su bili oja~ani kvaderima radi za{tite od buji-
ca Svinjari~ke reke. Pretpostavljena du`ina mosta iz-
nosi oko 70–80 m, a njegova visina oko 20–30 m.610
33. Bo{njace, Seli{te, neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Seli{te se prostire neposredno iza crkve Sv.
Petke, preko manjeg potoka u selu Bo{njacu. Ovde su
na|ene stope dva stuba. V. Ivanovi} bele`i da su sli~-
ne onima sa Cari~inog grada i da se u Narodnom mu-
zeju u Leskovcu ~uva baza stuba iz ovog sela.611 S.
Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} navode da prilikom
rekognosciranja nisu uo~eni povr{inski nalazi.612
34. Donje Vranovce, Smr~je,
neopredeljeni lokalitet
M. Gara{anin je zabele`io kazivanje me{tanina Mila-
na \or|evi}a da se u Donjem Vranovcu, na lokalitetu
Smr~je, izoravaju tegule. V. Ivanovi} sa istog lokali-
teta pominje nalaze rimskih opeka.613
35. Klaji}, Usavske vodenice, rudarstvo
Na mestu zvanom Usavske vodenice, zapadno od Use-
va~ke mahale, na samoj desnoj obali [umanske reke,
ispod vodozahvata za lebanski vodovod nailazi se na
brojne ostatke gvozdene zgure (sl. 73), rasute na povr-
{ini od oko 5 x 10 m. Prema pri~anju me{tana, na uzvi-
{enju iznad, na omanjem platou se nalazila „flotacija“.
Ovaj kompleks se mo`e dovesti u vezu sa ostacima
rudnika ne{to zapadnije, za koji me{tani tvrde da se
nalazio na mestu poznatom kao Vlajkova utrina.614
36. Klaji}, Vlajkova utrina, rudarstvo
Prema pri~anju me{tana, na brdu poznatom kao Vlaj-
kova utrina, koje se uzdi`e iznad leve obale [umanske
reke, nalaze se ostaci danas zasutog rudarskog okna.
Na severnoj padini brda vidi se ulegnu}e duga~ko
oko 20 m i {iroko 5 m, koje mo`da ukazuje na posto-
janje rudnika. Ceo prostor je pokriven {umom i gu-

stim {ibljem. Treba dodati i podatak V. Ivanovi}a da
je upravo na levoj obali [umanske reke, u mestu zva-
nom Klai} (Klaji}), na|en veliki pitos.615
37. Lebane, korito reke Jablanice,
neopredeljeni lokalitet
U neposrednoj blizini Lebana, u koritu reke Jablanice,
prilikom va|enja peska na|ena je gvozdena alatka sa
dva kraka na jednoj i u{icom na drugoj strani. S. Er-
cegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} smatraju da je sli~na ra-
novizantijskim alatkama sa Cari~inog grada.616
38. Pertate, Crkvi{te, neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Crkvi{te le`i sa desne strane puta koji iz
Leskovca vodi za Lebane, na malom uzvi{enju nasu-
prot polo`aju Seli{te. V. Ivanovi} bele`i da su ovde
nala`ene rimske tegule.617 U staru knjigu inventara
Narodnog muzeja u Leskovcu zaveden je fragment
tegule dimenzija 13,5 x 8,5 cm, koji je posle obilaska
terena doneo upravo V. Ivanovi}, kao i dve fragmen-
tovane opeke, od kojih je jedna obele`ena znakom u
obliku slova X.618 S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti}
su 1977. godine na ovom polo`aju zatekle nabacano
kamenje sa tragovima maltera, tvrde}i da je postoja-
la neka gra|evina, najverovatnije manja crkva.619
608 Ivani{evi} 2012, 22, 23.
609 Podatak dobijen od me{tanina Ba~evine M. Atanaskovi}a.
610 Ivani{evi} 2012, 23.
611 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na prostoru sreza Leskovac
I); dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
612 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1978, 367.
613 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine); doku-
mentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V. Ivano-
vi}a o starinama u okolini Leskovca).
614 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
615 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu; doku-
mentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V. Ivano-
vi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na prostoru sreza Leskovac I).
616 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 40, br. 115.
617 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
618 Tegula i dve opeke zavedene su u staroj knjizi inventara
Narodnog muzeja u Leskovcu pod brojem 677.
619 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1978, 367; Ercegovi}-
Pavlovi}, Kosti} 1988, 94, br. 180.
  


39. Pertate, Seli{te, neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Seli{te se nalazi na blago uzdignutom tere-
nu na rubu sela Pertate, izme|u reke Jablanice i puta
koji iz Leskovca vodi za Lebane. Prilikom rekogno-
sciranja terena 1977. godine, S. Ercegovi}-Pavlovi} i
D. Kosti} su zabele`ile da pripada zemlji{nom kom-
pleksu Kombinata „8. novembar” i da je pod vo}nja-
kom. Anketiranjem radnika Kombinata, ustanovile
su da se ovde dubljim kopanjem nailazilo na gra|e-
vinski {ut od kamena i fragmentovanih opeka. Me|u-
tim, tada nisu uo~ile komade opeka, kao ni druge po-
vr{inske nalaze.620
40. Popovac, Gradi{te, utvr|enje
F. Kanic pi{e o ostacima kastela kod Popovca, na [u-
manskoj reci, koji S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti}
vezuju za lokalitet Gradi{te severno od ovog sela.621
41. Poro{tica, atar sela, neopredeljeni lokalitet
U bele{kama V. Ivanovi}a nalazi se podatak da je u
selu Poro{tici na|en rimski pitos.622
42. Prekop~elica, Jezero ili Kuli{te, utvr|enje
F. Kanic pi{e o ru{evinama rimskog kastela kod sela
Prekop~elice. Pretpostavlja se da je re~ o fortifikaciji
na mestu zvanom Jezero, isto~no od utvr|enja kod Cr-
kve Sv. Ilije. Prema V. Kondi}u i V. Popovi}u, ostaci
utvr|enja na ovom polo`aju najverovatnije predsta-
vljaju osmatra~nicu. Navode}i iste podatke, S. Erce-
govi}-Pavlovi} i D. Kosti} lokalitet vezuju za atar
[tulca.623 Ovde su i danas vidljivi tragovi zida.
43. Radinovac, Severna padina brda Kaljaje, terme
Na severnoj padini brda Kaljaje nalaze se ostaci rimskih
termi, koje su delimi~no otkrivene 1932. godine (sl.
61). U narodu su ove ru{evine poznate kao Crkvica.624
44. Rafuna, Buckina vodenica,
neopredeljeni lokalitet
Ispod rafunskog groblja, na mestu gde se Taskov po-
tok uliva u Rafunski, kod Buckine vodenice, prema
kazivanju me{tana nala`eni su brojni fragmenti tegu-
la i imbreksa.625
45. Rafuna, Crkvena livada,
neopredeljeni lokalitet
U Rafuni, na lokalitetu Crkvena livada, me{tani su na-
{li dva kerami~ka tega i fragment neodre|enog pred-

meta od gvo`|a. Kako se pretpostavlja iz opisa koji
su dali, ovde je na|en i jedan ranovizantijski folis.626

45.1 Kerami~ki teg (sl. 104c)
Deo kerami~kog tega piramidalnog oblika, crvene boje
pe~enja, dimenzija 7,5 x 4,5 cm.
Privatna zbirka
45.2 Kerami~ki teg (sl. 104d)
Deo kerami~kog tega piramidalnog oblika, crvene boje
pe~enja, dimenzija 7 x 5 cm.
Privatna zbirka
46. Rafuna, Mahala Stambolovi,
neopredeljeni lokalitet
U Mahali Stambolovi, prilikom zemljanih radova na-
|eni su ulomci rimske keramike, od kojih je sa~uvan
samo deo poklopca.627

46.1 Poklopac
Dva fragmenta poklopca ra|enog na vitlu, zako{enog tr-
buha i zaobljenog poluloptastog oboda, od gline sa pri-
mesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, `u}kaste
do sive boje pe~enja. Fragmenti se spajaju. Dimenzije
o~uvanog dela su 7 x 3,5 cm.
Privatna zbirka
47. Sekicol, atar sela, neopredeljeni lokalitet
Iz sela Sekicola poti~e primerak rimskog bakarnog
novca, koji je Narodni muzej u Leskovcu 1991. godi-
ne dobio na poklon. Re~ je o slu~ajnom nalazu. Kovan
620 Gara{anin, Ivanovi} 1958, 44; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1978, 367; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 94,
br. 179.
621 Kanic 1985, 340; Gara{anin M. i D. 1951, 144; Ercego-
vi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 190.
622 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
623 Kanic 1985, 340; Gara{anin M. i D. 1951, 144, 145;
Kondi}, Popovi} 1977, 150; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 34, br. 307.
624 Mesesnel 1938, 179–189; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti}
1988, 36, br. 323.
625 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
626 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
627 Podatak dobijen od me{tanina sela Rafune (dokumentacija
Arheolo{kog instituta u Beogradu).
  


je u jednoj od provincijalnih kovnica. U ovom selu
na|en je i ranovizantijski pitos.628
48. Sekicol, Gradi{te, utvr|enje
Lokalitet Gradi{te se nalazi 4 km severno od Cari~i-
nog grada, na brdu iznad Cari~inske reke. Na ovom
dominantnom polo`aju le`e ostaci utvr|enja nepravil-
ne vi{eugaone osnove (sl. 36), ~ija je severna strana
najdu`a i iznosi oko 60–70 m.629 Na istoku je oja~a-
no isturenom {estougaonom kulom, ispred koje se pru-
`aju dva odbrambena rova. Utvr|enje je sa tri strane
bilo nepristupa~no. U okviru fortifikacije uo~eni su
tragovi temelja gra|evina, kao i ostaci jednobrodne
crkve sa zidovima od {kriljca, koja je podeljena na
naos i narteks. Unutra{nje dimenzije naosa su 11,50 x
5,30 m, a narteksa 5,40 x 3,76 m. Prema V. Ivanovi-
}u, crkva je zidana od opeke i kamena. Njene dimen-
zije iznose 14,5 x 5,5 m, a debljina zidova 0,70 m. Zi-
dovi su o~uvani u visini od 0,50 do 1 m. Crkva je
otkrivena 1923. godine. \or|e Stojanovi} iz Sekico-
la tvrdi da su prilikom iskopavanja ove gra|evine, na
njenom zidu bili vidljivi ostaci fresaka.630
49. Sli{ane, Pavlov grob, akvedukt
U livadama iznad Sli{ana, na mestu koje se zove Pa-
vlov grob (sl. 11), me{tani su prilikom poljoprivred-
nih radova nailazili na ostatke kanala akvedukta, koji
se danas vi{e ne mogu videti. Prema njihovim re~ima,
kanal se pru`ao od Petrovca preko Sli{ana do Ba~evi-
ne, i dalje prema Cari~inom gradu.631 J. Stefanovi} na-
vodi podatak da su u ataru Sli{ana otkrivene kerami~ke
cevi sa `lebom, du`ine 50–60 cm i pre~nika 12 cm.632
50. Sli{ane, Petrova gora, neopredeljeni lokalitet
V. Kondi} i V. Popovi} bele`e ostatke arhitekture na
Petrovoj gori, u blizini izvora, pored crkve Trnove
Petke, verovatno podignute u vreme Turaka. Oni sma-
traju da je mo`da re~ o starijem utvr|enju ili metalur-
{kom centru.633 J. Stefanovi} navodi da se pod vrhom
Petrove gore, na zaravni na kojoj je bila i stara crkva
manastira Sv. Petra, nalaze ostaci kamenih zidova,
fragmentovana keramika, komadi gvozdene zgure i
odlivci od gvo`|a.634
50a. Sli{ane, Potresulje, akvedukt
Potes Potresulje le`i na isto~nim padinama Petrovca,
ispod vrha Sv. Petra. Prema V. Ivani{evi}u, tu su vid-
ljivi ostaci akvedukta, koji je o{te}en izgradnjom lo-

kalnog puta. Nazire se samo osnova kanala sa zidovi-
ma od kamena, {irine oko 0,45 m. [irina kanala iznosi
1,35 m. Njegove opeke le`e na debelom sloju hidra-
uli~nog maltera, preko kamene supstrukcije vezane
beli~astim malterom (sl. 47). Na osnovu opeke, ka-
mena i hidrauli~nog maltera na povr{ini, trasa akve-
dukta se u du`ini od nekoliko desetina metara raza-
znaje i uz bankinu lokalnog puta koji od Sli{ana vodi
ka Sv. Petru.635
50b. Statovac, Ibri{, akvedukt
Iznad sela Statovca, na mestu zvanom Ibri{, me{tani
su prilikom kopanja kanala za vodovod otkrili deo
akvedukta, ~iji se tragovi i danas mogu videti. V. Iva-
ni{evi} bele`i da se trasa akvedukta na ovom potesu
prati u du`ini od vi{e desetina metara. Prema vidlji-
vim ostacima, podnica kanala bila je poplo~ana ope-
kama, koje su le`ale na debelom sloju hidrauli~nog
maltera preko kamene supstrukcije. U steni, u nepo-
srednoj blizini, uo~eni su tragovi njenog cepanja i niz
rupa od probijanja klinom. Isti autor pretpostavlja da
je re~ o poku{aju razbijanja stene kako bi se dobio
kamen za zidove kanala akvedukta.636
51. Svinjarica, atar sela, bazilika
U blizini Gornjeg gradi{ta u Svinjarici, nedaleko od
zapadne obale Svinjari~ke reke, nalaze se ostaci tro-
brodne bazilike (sl. 60). Njene unutra{nje dimenzije,
zajedno sa narteksom i apsidom, iznose pribli`no 24
x 15 m. Perimetralni zidovi podignuti su od lomljenog
kamena, sa opekama u dva reda u donjim delovima.
Kako je istra`ena samo unutra{njost crkve, nije po-
znato da li je spoljna strana apside bila polukru`na ili
trostrana. Naos je podeljen sa dva niza od po tri stup-
628 Rajkovi} 1996, 274.
629 Deroko, Radoj~i} 1950a, 175–177; Kondi}, Popovi}
1977, 155, sl. 110, 111; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti}
1988, 42, br. 217.
630 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
631 Ivani{evi} 2012, 21.
632 Stefanovi} 2006, 53.
633 Kondi}, Popovi} 1977, 151, sl. 113.
634 Stefanovi} 2006, 53.
635 Ivani{evi} 2012, 20, 21.
636 Ivani{evi} 2012, 20.
  


ca izme|u pilastra uz apsidu i krstastih stubaca nar-
teksa. Izme|u srednjeg broda crkve i narteksa nalaze
se zidani stupci tribelona. Zapadni deo bazilike ~ini
predvorje sa kvadratnim aneksima u osi bo~nih bro-
dova. Crkva je bila poplo~ana opekama.637
52. Svinjarica, Desna obala Svinjari~ke reke,
radionica
U selu Svinjarici, neposredno uz desnu obalu Svinja-
ri~ke reke, konstatovani su ostaci ciglarske pe}i.638
53. Svinjarica, Gornje gradi{te, utvr|enje
Lokalitet Gornje gradi{te nalazi se oko 1,5 km jugo-
zapadno od Cari~inog grada. V. Kondi} i V. Popovi}
su zabele`ili da je utvr|enje podignuto na padini iz-
nad sela Svinjarice, pored trase akvedukta, i da se na
terenu uo~avaju odbrambeni rov i zid koji se od kaste-
la spu{tao do Svinjari~ke reke. Utvr|enje je, kako su
autori naveli, pribli`no pravougaone osnove, du`ine
oko 150 m (?).639 Me|utim, zahvaljuju}i primeni no-
vih tehnologija u detekciji arheolo{kog nasle|a, LI-
DAR snimanju koje je izvedeno 2011. godine, poda-
ci o utvr|enju i njegovom odbrambenom sistemu su
izmenjeni. Na osnovu ovih snimanja ura|en je DTM
(digitalni model terena), ~ime je dobijena precizna
topografija. Ispostavilo se da je utvr|enje imalo {esto-
ugaonu osnovu. Otkriveni su ostaci valuma, zemljanog
bedema i zemljanog bastiona oko Gornjeg gradi{ta,
kao i trasa akvedukta koja se mo`e pratiti du` padi-
ne, uz desnu obalu Svinjari~ke reke. Rekonstruisana
trasa prolazi pored ju`nog bedema fortifikacije i dalje
preko odbrambenog rova. Jasno je nazna~ena na te-
renu zemljanim propustom, koji odbrambeni rov de-
li na dva dela. Trasa se nadovezuje na ostatke mosta
akvedukta otkrivenog u Ba~evini.640
54. [tulac, atar sela, neopredeljeni lokalitet
U [tulcu, na nepoznatom lokalitetu, na|en je novac
Etruscile (249–251) kovan u Viminacijumu (XII go-
dina).641
55. [tulac, Cari~in grad, grad
Opis lokaliteta dat je u poglavlju o gradovima na str.
41–44.
56. [tulac, Crkva Sv. Ilije, utvr|enje
U neposrednoj blizini Cari~inog grada, na bre`uljku
isto~no od Cari~inske reke, nalazi se utvr|enje nepra-

vilne ~etvorougaone osnove, dimenzija oko 60 x 50 m
(sl. 34). Njegove ugaone kule najverovatnije su bile
kru`nog oblika, a prema konfiguraciji terena ulaz se
nalazio na severnoj strani, blizu severozapadnog ugla
fortifikacije. Unutar utvr|enja bila je podignuta mala
jednobrodna crkva, du`ine oko 11 m i {irine oko 5 m.
Na njenim podu`nim zidovima, sa unutra{nje strane
nalaze se po ~etiri pilastra, koja su verovatno slu`ila
kao podupira~i za poluobli~asti svod prvobitnog krov-
nog pokriva~a. Crkva je sagra|ena krajem 19. veka
na temeljima starije gra|evine, verovatno srednjove-
kovne bogomolje. U njene zidove ugra|eni su delovi
kamene dekorativne plastike, koji mo`da poti~u iz
ranovizantijskog utvr|enja ili su doneti iz obli`njeg
Cari~inog grada. Godine 1976, na ovom lokalitetu, sa
unutra{nje strane severnog bedema utvr|enja (sl. 35),
otvorena je kontrolna arheolo{ka sonda, kojom je po-
tvr|eno da se radi o ranovizantijskom kastelu koji ni-
je podignut na mestu starijeg rimskog naselja ili for-
tifikacije.642

56.1 Jonski impost kapitel (sl. 88)
Jonski impost kapitel izra|en od kre~njaka. Ugra|en je
u zid crkve, tako da se mo`e dati opis samo njegove ~e-
one strane. Na njoj se nalaze veoma profilisane volute.
U sredini je krst sa produ`enim vertikalnim krakom, a sa
obe njegove strane po jedan zup~asto dekorisan akantu-
sov list. Visina kapitela iznosi 38–39 cm, a {irina aba-
kusa 51 cm.643
Analogije: Crkva Sv. Petke, Rudare; trikonhalna cr-
kva, Kur{umlija; episkopska bazilika, Cari~in grad.644
637 Mesesnel 1938, 197, sl. 18; Deroko, Radoj~i} 1950a, 177,
sl. 7; Kondi}, Popovi} 1977, 151, sl. 112; Ercegovi}-
Pavlovi}, Kosti} 1988, 43, br. 228.
638 Kondi}, Popovi} 1977, 145, 146, sl. 106.
639 Kondi}, Popovi} 1977, 152.
640 Ivani{evi} 2012, 24, 25, sl. 11.
641 Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 154; dokumenta-
cija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a pripremana za
monografiju Istorija Leskovca i okoline).
642 Deroko, Radoj~i} 1950a, 175; Kondi}, Popovi} 1977,
148, 149, sl. 108, 109; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
43, 44, br. 241; Caillet, Duval, Jeremi} 2010, 361, A 181;
dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
643 Nenadovi} 1950, 158, 159; Caillet, Duval, Jeremi} 2010,
361, 362, A 181, fig. V, 38b.
644 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 52, br. 86–88.
  


Sli~an primerak nalazi se u crkvi na lokalitetu Crkvina ili
Crkvene livade u Mrve{u.645
Ugra|en u zid seoske crkve
56.2 Kapitel (sl. 89)
Deo kapitela od kre~njaka, koji je bio ugra|en u zid crkve.
Vidljiv je samo sredi{nji deo njegove ~eone strane, na
kome se nalazi krst sa produ`enim vertikalnim krakom i sa
po jednim zup~asto dekorisanim akantusovim listom sa
obe njegove strane. Dimenzije fragmenta su 22 x 18 cm.
Analogije: Crkva Sv. Petke, Rudare; trikonhalna cr-
kva, Kur{umlija; episkopska bazilika, Cari~in grad.646
Sli~an primerak nalazi se u crkvi na lokalitetu Crkvina ili
Crkvene livade u Mrve{u.647
Ugra|en u zid seoske crkve
56.3 Stub
Deo stuba od kre~njaka. Visina o~uvanog dela je 46 cm.
Pre~nik stuba je 42 cm.
U seoskoj crkvi
56.4 Stub (sl. 90)
Deo stuba od kre~njaka, koji se zavr{ava dvojnim astra-
galom. Visina o~uvanog dela iznosi 36 cm, pre~nik stu-
ba je 62 cm, a {irina dvojnog astragala 17 cm.
Analogije: episkopska bazilika, Cari~in grad648
U seoskoj crkvi, upotrebljen za ~asnu trpezu
56.5 Baza stuba (sl. 90)
Baza stuba prstenastog oblika, od kre~njaka. Njena visina
iznosi 51 cm. Donja povr{ina postamenta je pravouga-
onog oblika, dimenzija 87 x 81 cm. Pre~nik gornje povr-
{ine baze iznosi 62 cm.
U seoskoj crkvi, upotrebljena za ~asnu trpezu
57. Vrbovac, atar sela, vila (?)
U Narodnom muzeju u Leskovcu ~uvaju se dve ne-
dovr{ene i delimi~no o{te}ene kamene skulpture, ko-
je su 1960. godine donete iz sela Vrbovca. Na bo~noj
strani jedne od njih naknadno je uklesan }irili~ni nat-
pis o smrti Mihaila Prislava. S. Ercegovi}-Pavlovi} i
D. Kosti} smatraju da spomenik verovatno nikada ni-
je postavljen nad grobom, ve} je sekundarno upotreb-
ljen kao obra|en kamen, a zatim je na njemu urezan
natpis.649 G. Tomovi} opredeljuje skulpture u kasno-
anti~ki, odnosno ranovizantijski period i smatra da su
donete sa Cari~inog grada,650 koji je od sela Vrbovca
udaljen pribli`no 4 km. Ova pretpostavka se te{ko
mo`e prihvatiti s obzirom da sli~ne skulpture nisu
poznate sa Cari~inog grada, kao ni sa drugih nalazi-
{ta iz ovog perioda, stoga njihovo datovanje ostavlja-
mo otvorenim.


57.1 Kamena skulptura zmijolikog oblika (sl. 94a)
Kamena skulptura od {kriljca (?), izdu`enog zmijolikog
oblika, sa dve kanelure du` valjkastog tela i uzdignutom
glavom. Delimi~no je o{te}ena. Du`ina iznosi 173 cm,
{irina 26 cm, a visina 30 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. SZ/115
57.2 Kruni{te sa figurama dva lava (?) (sl. 94b)
Monumentalno kruni{te na plinti. Na njegovim krajevima
nazire se po jedna figura lava, a izme|u njih je loptasto
ispup~enje. Na bo~noj strani spomenika se vidi uklesan }i-
rili~ni natpis o smrti pravoslavnog monaha Mihaila Prisla-
va. Du`ina postolja je 182 cm, {irina skulpture 30–35 cm,
a visina 36–45 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. SZ/150
58. Vrbovac, Imanje Pe{i}a, vila (?)
Pored crkve u selu Vrbovcu, na imanju porodice Pe{i}
slu~ajno su na|ene dve kamene prese za muljanje gro-
`|a, koje se ~uvaju u lapidarijumu Narodnog muzeja
u Leskovcu (sl. 42). Izra|ene su od tamnozelenog
{kriljca. Sa ovog polo`aja poti~e i jedan stub, izdubljen
i pretvoren u korito, koji se danas nalazi u dvori{tu
ku}e Pe{i}a. Prema kazivanju doma}ina, kao i vlasni-
ka drugih imanja u okolini, na ovom potesu su kon-
statovani i ulomci opeka, kamen i fragmenti kerami~-
kih posuda. U pomenutoj seoskoj crkvi, za ~asnu
trpezu upotrebljeni su impost kapitel i deo stuba.651

58.1 Kamena presa za muljanje gro`|a (sl. 42a)
Kamena presa za muljanje gro`|a, nepravilnog trapeza-
stog oblika, izra|ena od lokalnog {kriljca tamnozelene
boje. Presa je u vidu kamene plo~e, sa uklesanim kanali-
ma za prikupljanje te~nosti na povr{ini. To su dva kana-
la u vidu prstena, raspore|ena u dva kvadrata me|usob-
no povezana sa dva manja `leba. Spoljni kanal je ve}i i
zavr{ava se izlivnikom. Du`ina prese je 124 cm, {irina
100 cm, a debljina 22 cm.
645 Videti kat. 22.
646 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 52, br. 86–88.
647 Videti kat. 22.
648 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 54, br. 130.
649 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 84, 85, br. 265.
650 Tomovi} 1985, 459.
651 Filipovi} 1968, 5, 6; Jovi} 2002, 38; dokumentacija
Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


Analogije: Medijana (ali kru`ne osnove)652
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 298
58.2 Kamena presa za muljanje gro`|a (sl. 42b)
Kamena presa za muljanje gro`|a, od tamnozelenog {krilj-
ca, nepravilnog trapezastog oblika. Plo~a je o{te}ena, tako
da manji deo prese nedostaje. Na gornjem delu se nalaze
dva kanala u vidu prstena za prikupljanje te~nosti. Manji,
unutra{nji prsten je pravougaonog oblika, a oko njega je
{iri, kru`ni prsten, koji se zavr{ava srcolikim delom za
odvo|enje te~nosti i {irokim izlivnikom. Prsteni su spoje-
ni `lebom, koji je o~uvan. Du`ina prese je 109 cm, {iri-
na 77 cm, a debljina 17 cm.
Analogije: Medijana (ali kru`ne osnove) 653
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 299
58.3 Impost kapitel (sl. 91c)
Impost kapitel od kre~njaka. Kvadratna gornja ravan impo-
sta je dimenzija 75 x 75 cm, a donja, o{te}ena povr{ina
41 x 35 cm. Visina imposta iznosi 20 cm.
U seoskoj crkvi, upotrebljen kao ~asna trpeza
58.4 Stub (sl. 91c)
Deo stuba od kre~njaka, koji se zavr{ava dvojnim astra-
galom. Visina o~uvanog dela je 81 cm, a pre~nik stuba
45 cm.
Analogije: episkopska bazilika, Cari~in grad654
U seoskoj crkvi, upotrebljen za ~asnu trpezu
58.5 Stub
Deo stuba od kre~njaka, naknadno izdubljen i pretvoren
u korito.
U dvori{tu porodice Pe{i}
58.6 Baza stuba
Baza stuba prstenastog oblika, visine 32 cm i povr{ine
donje ravni postamenta 65 x 65 cm.
U seoskoj crkvi, upotrebljena za ~asnu trpezu
OP[TINA LESKOVAC
59. Babi~ko, \orgov rid, neopredeljeni lokalitet
Selo Babi~ko se nalazi oko 20 km severoisto~no od
Leskovca, na severozapadnim obroncima Babi~ke
gore.655 U njegovom ataru, na lokalitetu \orgov rid,
na|ena su dva primerka rimskog novca. Jedan pripa-
da periodu vladavine cara Elagabala, dok je drugi ko-
van za vreme Aleksandra Severa.656
60. Barje, atar sela, neopredeljeni lokalitet
U starom inventaru Narodnog muzeja u Leskovcu po-
stoji podatak o pitosu koji je na|en u selu Barju.657


60.1 Pitos (sl. 2, 3, 118b)
Pitos srednje veli~ine, zadebljanog oboda, sa kamenom
plo~om koja je slu`ila kao poklopac. Dobre je fakture,
crvene boje pe~enja. Potpuno je o~uvan. Visina pitosa
iznosi 75 cm, pre~nik oboda 35 cm, a pre~nik dna 9 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 1824
61. Bistrica, okolina sela, neopredeljeni lokalitet
V. Ivanovi} u bele{kama navodi da je u blizini Grde-
lice, izme|u sela Bistrice i Orlovice, na|ena rimska
sekira.658
62. Bobi{te, Sastanci, naselje (?)
Lokalitet Sastanci (Sastaljci) se prostire na blagoj ko-
si u ataru Bobi{ta, pribli`no 300 m jugozapadno od
crkve Sv. Petke u susednom selu Kumarevu. Potes
zahvata povr{inu od nekoliko hektara i pru`a se u
smeru severozapad–jugoistok. A. Bulatovi} i S. Jovi}
bele`e da je jedan deo nalaza sa tog polo`aja u Na-
rodni muzej u Leskovcu dospeo sa rekognosciranja,
dok drugi predstavlja poklon [}epana Turovi}a.659
Na lokalitetu Sastanci su, osim praistorijskih, otkrive-
ni i tragovi rimskog naselja.660
63. Brza, Manastiri{te ili Brzansko crkvi{te,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Manastiri{te ili Brzansko crkvi{te pripada
ataru sela Brze, ali je bli`e selu Todorovcu. Prostire se
na imanju Blagoja Petrovi}a. S. Ercegovi}-Pavlovi} i
D. Kosti} su zabele`ile da je, prema re~ima vlasnika,
samo 1977. godine, prilikom obrade zemlje, „izveze-
no“ stotinak kola fragmentovanih opeka i kamena.
Gra|evinski {ut se nalazi na povr{ini od oko 55 x 50 m.
Plitko u zemlji otkriven je masivni zid, duga~ak 4 m
652 Petrovi} 1999, 137, sl. 50.
653 Petrovi} 1999, 137, sl. 50.
654 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 54, br. 130.
655 Bulatovi}, Jovi} 2010, 67.
656 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
657 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
658 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a pri-
premana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
659 Bulatovi}, Jovi} 2010, 84.
660 Podatak dobijen od J. Pe{i}, vi{eg kustosa Narodnog muze-
ja u Leskovcu.
  


i {irok 0,90 m. Sazidan je od velikih opeka u malteru.
Dimenzije opeka su 39 x 29 x 6 cm. Rekognosciranje
terena izvr{eno je 1978. godine.661
64. Bunu{ki ^ifluk, atar sela,
neopredeljeni lokalitet
Prema kazivanju me{tanina Josifa Petkovi}a [upelj-
kara, u ovom selu su otkriveni tragovi starog naselja,
pretpostavlja se iz rimskog perioda. Iz zemlje su va|e-
ne opeke velikih dimenzija, a na|en je i manji zemlja-
ni sud, pun srebrnog novca.662
65. Crcavac, Desna obala Veternice,
neopredeljeni lokalitet
U selu Crcavcu, na desnoj obali Veternice, vr{ena su
arheolo{ka istra`ivanja sonda`nog karaktera. Osim
praistorijskih i srednjovekovnih, na|eni su i fragmen-
ti kerami~kih posuda iz rimskog perioda, izra|enih na
vitlu, dobre fakture i crvene boje pe~enja.663
66. Crkovnica, Piramida, rudarstvo
Izme|u sela Babi~kog i Crkovnice (Staro Selo), na
ridu Piramida konstatovani su ostaci anti~ke pe}i za
topljenje gvo`|a, a na njegovim padinama komadi
zgure. J. Jovanovi} bele`i da je zguru od topljenog
gvo`|a iz pe}i sa lokaliteta Piramida–Tumba doneo u
Leskovac i ~uvao u svom dvori{tu.664
67. Dedina Bara, atar sela, utvr|enje
„Na ju`nom brdu kod Dedine Bare“, F. Kanic je uo~io
ostatke rimskog kastela, koji okolni seljaci, zajedno
sa kastelom na u{}u Kozarske reke, dovode u vezu sa
„latinskim“ carem Konstantinom. Isti autor bele`i da su
ovi kasteli „{titili rimski put koji je od Pirota (Turres-a)
izlazio na solunski vojni put“.665
68. Dra{kovac, Strana, neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Strana nalazi se na potesu Nizin potok. Tu
se, prema kazivanju me{tana, prilikom obrade zemlje
nailazilo na keramiku i velike kamene plo~e. U usme-
nom predanju sa~uvana je pri~a o rimskom gradu na
ovom polo`aju.666
69. Gagince, Ravnjak, naselje (?)
Lokalitet Ravnjak sme{ten je na blagoj padini brega,
na imanju Trajka Janji}a. Na njemu su zabele`eni
fragmenti kerami~kih posuda iz rimskog perioda. U
Narodnom muzeju u Leskovcu postoje podaci o na-

lazima rimskih opeka i velikih pitosa sa ovog lokali-
teta, od kojih se jedan ~uva u Muzeju. Rekognoscira-
nje ovog polo`aja sprovedeno je 1981. godine.667

69.1 Pitos (sl. 118a)
Pitos razgrnutog prstenastog oboda, loptastog trbuha i is-
taknutog prstenastog dna, izra|en od gline sa primesama
krupnozrnog peska i liskuna, crvene boje pe~enja. Ra|en je
na vitlu. Visina pitosa iznosi 73 cm, pre~nik oboda 33 cm,
a pre~nik trbuha 73 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
70. Golema Njiva, Gradi{te, utvr|enje
F. Kanic navodi da „severno od nekada{njeg `enskog
manastira, na brda{cu koje odvaja dva kraka Ja{unje,
izme|u Manastirske i Bele reke, le`e ostaci prvog
rimskog kastela…“.668 S. Ercegovi}-Pavlovi} i D.
Kosti} pominju lokalitet Gradi{te koji se nalazi oko
500 m isto~no od crkve Vavedenja Sv. Bogorodice.669
Rekognosciranje ovog polo`aja obavljeno je 1977.
godine, kada je ustanovljeno da se radi o utvr|enju
ovalne osnove, koje je dobro o~uvano, posebno nje-
gov jugoisto~ni deo. Lokalitet je o{te}en nelegalnim
iskopavanjima, tokom kojih je otkrivena apsida od
pritesanog kamena vezanog malterom, ~ija je spoljna
strana polukru`na. Iste autorke navode da se u konfi-
guraciji terena, na pojedinim mestima uo~avaju obri-
si manjih gra|evina, ali napominju da povr{inskih
nalaza nije bilo.670 U o{te}enju nastalom neovla{}e-
nim iskopavanjima vidljivi su ostaci bedema i razba-
cani ulomci kerami~kih posuda.
661 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 28, br. 34.
662 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
663 Rajkovi} 1996, 274.
664
Jovanovi} 1978a, 29.
665
Kanic 1985, 552; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 28,
br. 34.
666 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 90, br. 44.
667 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 28, br. 59; dokumen-
tacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
668 Kanic 1985, 193.
669 M. \. Mili}evi} tako|e bele`i da na polo`aju Gradi{te, neda-
leko od manastira Crkovnice (danas crkva Vavedenja Sv. Bo-
gorodice), „ima jedan stari gradi}“ (Mili}evi} 1884, 28).
670 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 90.
  


J. Jovanovi} smatra da je na mestu prvobitne crkve,
podignute 1499. godine u dana{njem `enskom mana-
stiru Sv. Bogorodice, postojala ranovizantijska bazi-
lika, koja je slu`ila za potrebe civilnog stanovni{tva
rimskog naselja u podgra|u tvr|ave, izme|u Crne i
Bele reke, sastavnica Ja{unjske reke. Po istom autoru,
posada utvr|enja koristila je malu crkvu unutar grad-
skih zidina, ~iji se temelji i apsida mogu videti na te-
renu. Tako|e navodi da je na ovom prostoru postojalo
i rimsko naselje, ~ija je nekropola ubicirana na polo-
`aju Latinsko groblje u Golemoj Njivi.671 Ispod utvr-
|enja, na levoj obali Bele reke, paralelno s njom, i
danas postoji planinski put, koji se u narodu zove La-
tinski put. Prema J. Jovanovi}u, on povezuje utvr|e-
nja Gradi{te i Le{je.672 D. Trajkovi} tako|e pominje
Latinski put i bele`i da je prolazio pored Latinskog
groblja, na mestu zvanom ^esmice.673

70.1 Lonac
Fragment trbuha i dna lonca (?) ra|enog na vitlu, od gli-
ne sa primesama sitnozrnog peska i malo liskunskog pra-
ha, sivomrke boje pe~enja, neobra|ene povr{ine. Pre~nik
dna iznosi 9,2 cm. Dimenzije o~uvanog fragmenta su 6,8
x 6,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
70.2 Pehar
Fragment trakastog oboda i vrata pehara (?) ra|enog na
vitlu, od srednje pre~i{}ene gline, sive boje pe~enja. Pre~-
nik oboda iznosi 10,8 cm. Visina o~uvanog fragmenta je
2,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
70.3 Poklopac
Fragment kalotastog poklopca ra|enog na vitlu, od gline sa
primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, sive boje
pe~enja i neobra|ene povr{ine. Pre~nik oboda je 20 cm.
Dimenzije o~uvanog fragmenta su 3 x 1 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
71. Golema Njiva, Imanje Du{ana Miti}a,
neopredeljeni lokalitet
U ataru sela Goleme Njive, na imanju Du{ana Miti}a,
konstatovani su fragmenti rimskih opeka.674
72. Golema Njiva, Le{je, utvr|enje
J. Jovanovi} bele`i da se severoisto~no od Latinskog
puta i lokaliteta Gradi{te nalazi breg Le{je, sa ostacima
manjeg anti~kog utvr|enja.675

73. Gornja Loko{nica, Gradi{te, utvr|enje
Lokalitet Gradi{te lociran je na vrhu brda, na 421 m
nadmorske visine, severoisto~no od sela Gornje Lo-
ko{nice (sl. 21). Severno od njega proti~e Crkovni~ka
reka. Na ovom polo`aju nalazi se utvr|enje ovalne
osnove (?), orijentisano u pravcu severozapad–jugo-
istok. Padine ispod utvr|enja strmo se spu{taju ka reci,
dok su na ostalim stranama blage. U konfiguraciji te-
rena jasno se uo~avaju tragovi kamenih bedema, koji
su o{te}eni neovla{}enim iskopavanjima. Na nekim
mestima su razrovani, a kamen je izva|en. U preseku
bedema uo~avaju se kameni pla{t i kamenje koje nije
vezano malterom, {to na pojedinim delovima ukazuje
na postojanje palisadne ograde. Na severozapadnoj
strani bedemi su znatno vi{i od okolnog terena. Vrh
utvr|enja je sa severne i isto~ne strane za{ti}en okolnim
visovima, dok se na zapadnoj strani pru`a vidik pre-
ma Leskova~koj kotlini. Po{to je utvr|enje delimi~no
skriveno, njegovo podizanje mo`e se dovesti u vezu sa
za{titom lokalnog stanovni{tva, odnosno njegove pri-
vredne delatnosti, koja se sastojala od obrade gvo`|a.
Na takvu pretpostavku upu}uju brojni nalazi zgure, a
posebno ostaci topioni~arske pe}i koji su, prema kazi-
vanju me{tana, uo~eni na ovom polo`aju, zajedno sa
korodiranim oru|em i ulomcima stakla. U rupama na-
stalim nelegalnim kopanjem nalaze se fragmenti ke-
rami~kih posuda i komadi zgure.676

73.1 Lonac
Fragment oboda i trbuha lonca ra|enog na vitlu, od gline
sa primesama liskunskog praha, sive boje pe~enja i neo-
bra|ene povr{ine. Obod je razgrnut. Njegov pre~nik izno-
si 18,9 cm. Dimenzije o~uvanog fragmenta su 7 x 4,6 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
73.2 Lonac
Fragment razgrnutog oboda i trbuha lonca ra|enog na vi-
tlu, od gline sa primesama liskunskog praha. Mrke je boje
671 Gara{anin M. i D. 1951, 161; dokumentacija Arheolo{kog
instituta u Beogradu.
672 Jovanovi} 1978a, 16.
673 Trajkovi} 1961, 13.
674 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
675 Jovanovi} 1978a, 16.
676 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 90, br. 123; dokumen-
tacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


pe~enja i neobra|ene povr{ine. Pre~nik oboda je 14 cm.
Dimenzije o~uvanog fragmenta su 5,6 x 4,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
73.3 Lonac
Fragment trbuha i dna verovatno manjeg lonca ra|enog
na vitlu, od gline sa malo primesa liskunskog praha, sive
boje pe~enja i neobra|ene povr{ine. Trbuh je rebrasto pro-
filisan. Pre~nik dna je 6 cm. Dimenzije o~uvanog frag-
menta iznose 4 x 1,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
73.4 Zdela
Fragment kalotaste zdele ra|ene na vitlu, od gline sa pri-
mesama liskunskog praha, sive boje pe~enja i neobra|e-
ne povr{ine. Pre~nik oboda iznosi 14 cm. Visina o~uvanog
fragmenta je 1 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
73.5 Kr~ag
Fragment oboda i trostruko u`lebljene dr{ke kr~aga (?) iz-
ra|enog od gline sa primesama liskunskog praha i sitno-
zrnog peska, sive boje pe~enja. Ra|en je na vitlu. Pre~nik
oboda je 12 cm, a visina dr{ke 5,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
73.6 Poklopac
Fragment poklopca sa prstenasto profilisanim, blago na-
rebrenim trbuhom, ra|enog na vitlu, od gline sa malo pri-
mesa liskunskog praha, braon boje pe~enja i neobra|ene
povr{ine. Pre~nik oboda iznosi 18 cm. Visina o~uvanog
fragmenta je 1,4 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
73.7 Dr{ka
Fragment dvostruko `lebljene dr{ke, od gline sa prime-
sama sitnozrnog peska i liskunskog praha, sive boje pe~e-
nja. Dimenzije o~uvanog dela su 5,4 x 4,6 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
74. Gornja Slatina, Prkljivka–Seli{te,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Prkljivka–Seli{te nalazi se na desnoj obali
Slatinske reke,677 severno od groblja u Gornjoj Slatini.
Na ovom polo`aju uo~eni su ostaci zida od kamena i
opeke, debljine oko 2 m.678
75. Gornja Slatina, Rosulje ili Cigansko groblje,
neopredeljeni lokalitet
Pribli`no 200 m zapadno od seoskog groblja, sa desne
strane puta koji vodi iz Donje u Gornju Slatinu, ne-
posredno iznad polo`aja Prkljivka–Seli{te, teren se
strmo uzdi`e u pravcu sever–jug i pada ka istoku. Na

ovom lokalitetu zabele`eni su fragmenti opeka i te-
gule rimskog formata.679
76. Grada{nica, Gradac ili Gradi{te, utvr|enje
F. Kanic je na 444 m visokoj ~uki kod ju`ne Grada-
{nice uo~io ostatke rimskog kastela.680 A. Krasovski
pi{e o rimskim ru{evinama na bregu „do sela Grada-
{nice“ i navodi da su na ovom lokalitetu na|eni pri-
merak rimskog novca iz 2. ili 3. veka, novac cara Ju-
stinijana I, gvozdeni vrh koplja, vrh strele, dugme od
kamena plave boje, sekira, vi{e klinova i drugih pred-
meta od gvo`|a, i to na iskopanom ognji{tu. Bele`i i
ostatke puta, koji me{tani zovu „rimski put“, a koji je
prolazio pored „starog grada“, kao i gra|evinski mate-
rijal (cigle i crepove).681 Me|utim, Krasovski ne daje
bli`e obja{njenje o uzvi{enju na kojem su se nalazile
ru{evine, tako da se ne mo`e sa sigurno{}u tvrditi da li
misli na utvr|enje o kojem pi{e Kanic ili na ono ko-
je pominju S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti}. Autor-
ke ubiciraju lokalitet Gradac ili Gradi{te na bre`uljku
visokom oko 200 m, neposredno pored sela Grada{ni-
ce, na drugoj strani Grada{ni~kog potoka. One daju
njegove pribli`ne dimenzije, koje iznose 50 x 40 m.
Tokom rekognosciranja terena 1982. godine zabele-
`ile su da vidljivih zidanih objekata na ovom polo`a-
ju nema, ali da se u konfiguraciji terena mo`e uo~iti
pravac pru`anja bedema. Tada su zapazile i o{te}enja
nastala nelegalnim iskopavanjem, a u profilima tih is-
kopa tragove vatri{ta i lepa, kao i fragmente srednjo-
vekovne keramike.682
77. Grada{nica, Gradin~e ili Kovnica,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Gradin~e ili Kovnica le`i na uzvi{enju jugo-
zapadno od pomenutog nalazi{ta Gradac ili Gradi{te,
u ataru istog sela. S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} su
677
Bulatovi}, Jovi} 2010, 154.
678
Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
679 Trajkovi} 1961, 11; dokumentacija Arheolo{kog instituta
u Beogradu (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina iz
1951. godine).
680 Kanic 1985, 193; Trajkovi} 1961, 10.
681 Krasovski 1930, 205, 206.
682 Pavlovi}, Kosti} 1984, 514; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 62, br. 67.
  


zabele`ile da je ovde nala`en rimski novac, kao i ko-
madi zgure, ali prilikom obilaska terena nisu nai{le na
povr{inske nalaze.683
78. Grada{nica, Latinska vodenica, rudarstvo
Lokalitet Latinska vodenica lociran je na sastavu
Grada{ni~ke i Ora{a~ke reke, na mestu gde se put za
Grada{nicu odvaja od puta Slatina–Ora{ac. Prema
kazivanju vodeni~ara Ljube Stanisavljevi}a, na ovom
polo`aju se nalazi velika koli~ina zgure.684
79. Grada{nica, Musin grob,
neopredeljeni lokalitet
U selu Grada{nici, na lokalitetu Musin grob, 1985.
godine na|ena je glava gvozdenog prstena sa umetnu-
tom inkrustovanom srebrnom plo~icom. Kru`nog je
oblika, pre~nika od 1 cm. Na plo~ici je predstavljen Pan
u igri s jarcem. R. Zotovi} smatra da je prsten proiz-
vod neke lokalne radionice.685

79.1 Prsten s predstavom Pana
Glava gvozdenog prstena kru`nog oblika, sa inkrustova-
nom srebrnom plo~icom na kojoj je prikazan Pan u igri s
jarcem. Pan je predstavljen kao bradati mu{karac, obna-
`enog gornjeg dela tela, sa rogovima i nogama jarca. Figu-
ra je u poluokretu, sa glavom okrenutom nalevo ka jarcu
i rukama ispru`enim udesno. U ruci dr`i verovatno svi-
ralu (sirinks), koju zaklanja od jarca. Jarac je prikazan u
skoku, na levoj strani plo~ice. Iza njega se nalazi grana
drveta. Tlo ispod obe figure nazna~eno je linijom. Prsten je
o~uvan u fragmentima. Pre~nik glave iznosi 1 cm. R. Zo-
tovi} nalaz datuje u sredinu 2. veka (?).686
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 228
80. Grada{nica, Skrvena, neopredeljeni lokalitet
Po re~ima vodeni~ara Ljube Stanisavljevi}a iz Gra-
da{nice, oko 4 km iznad sela, na mestu zvanom Skr-
vena, iskopavaju se fragmenti kerami~kih posuda, a
odatle poti~e i primerak zlatnog novca, o kojem nema
bli`ih podataka. V. Ivanovi} u bele{kama, me|utim,
navodi da je na lokalitetu Skrvena u Grada{nici na|e-
na ostava rimskog novca.687
81. Grajevce, atar sela, naselje (?)
U rukopisnom numizmati~kom inventaru Narodnog
muzeja u Leskovcu postoji podatak o primerku rim-
skog bronzanog novca iz Grajevca, koji je u Muzej
1956. godine doneo Dragomir Maksi}. Na aversu nov-

ca predstavljena je glava cara, a na reversu `enska
personifikacija koja sedi okrenuta nadesno.688
82. Grajevce, Dvori{te Milorada Trajkovi}a,
naselje (?)
Dvori{te Milorada Trajkovi}a nalazi se u neposrednoj
blizini lokaliteta Seli{te. Tu je 1955. godine, prilikom
kopanja temelja za ku}u, otkriven deo masivnog zida
izra|enog od velikih kamenih blokova. Tada je na|en
i veliki broj fragmentovanih tegula. Tegule na gomili
konstatovane su u dvori{tu M. Trajkovi}a i 1984. godi-
ne, kada je vr{eno rekognosciranje ovog polo`aja.689
83. Grajevce, Seli{te, naselje (?)
Lokalitet Seli{te zauzima dominantan bre`uljak na
desnoj obali Ju`ne Morave, nedaleko od Gradca kod
Zloku}ana, pored samog puta koji vodi ka selu Ma-
nojlovcu, na imanju Slobodana Tasi}a.690 Njegova
du`ina u pravcu sever–jug iznosi oko 100 m. Teren se
na svim stranama blago spu{ta, a samo je ka Moravi
pad ne{to o{triji. U bele{kama sa rekognosciranja, M.
Gara{anin navodi da se na prostoru od oko 50 m2 na-
ilazilo na rimske opeke.691 Zbog povr{inskih nalaza,
uglavnom neolitske keramike, S. Ercegovi}-Pavlovi}
i D. Kosti} ovaj lokalitet svrstavaju u praistorijska
nalazi{ta. Me|utim, osim neolitskih fragmenata, za-
bele`eni su i sporadi~ni nalazi rimskih i srednjove-
kovnih kerami~kih posuda.692
683 Pavlovi}, Kosti} 1984, 514; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 29, br. 69.
684 Jovanovi} 1978a, 29; dokumentacija Arheolo{kog institu-
ta u Beogradu (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina
iz 1951. godine).
685 Zotovi} 1997, 23, 26.
686 Zotovi} 1997, 23, 24.
687 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine, gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
688 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (rukopisni
numizmati~ki inventar, br. 67).
689 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 29, br. 225.
690 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 15, br. 72; Bulato-
vi}, Jovi} 2010, 176.
691 Dokumentacija Arheolo{kog instituta (bele{ke sa rekogno-
sciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
692 Gara{anin, Ivanovi} 1958, 37; Ercegovi}-Pavlovi},
Kosti} 1988, 15, br. 72.
  


84. Grdanica, atar sela, neopredeljeni lokalitet
V. Ivanovi} bele`i podatak da se u rukopisnom numi-
zmati~kom inventaru Narodnog muzeja u Leskovcu
nalazi primerak rimskog zlatnog novca iz sela Grda-
nice, koji je otkupljen od Novice Jovi}a.693
85. Grdelica, Kale ili Grad Jelica –
Konstantinov grad i Vrh Morave, utvr|enje
Na u{}u Kozarske (Kozara~ke) reke, F. Kanic je za-
bele`io kastel, koji okolni seljaci dovode u vezu sa
„latinskim“ carem Konstantinom. Prema njegovim na-
vodima, ovaj kastel je, zajedno sa kastelom kod Dedi-
ne Bare, {titio rimski put koji je od Pirota (Turres) iz-
lazio na solunski vojni put. Na drugom mestu u knjizi,
Kanic pominje i tri kastela na Kozarskoj reci.694 A.
Krasovski je zatekao ostatke anti~kog utvr|enja izme-
|u `elezni~ke stanice i varo{i Grdelice.695 S. Ercego-
vi}-Pavlovi} i D. Kosti} pominju, me|utim, utvr|enje
koje vezuju za selo Kozare i u{}e Kozarske reke, kao
i utvr|enje na lokalitetu Kale kod Grdelice. Re~ je,
zapravo, o istom utvr|enju. Autorke ka`u da se lokali-
tet Kale nalazi na brdu iznad u{}a Rupljanske i Koza-
ra~ke reke u Ju`nu Moravu. Rekognosciranjem terena
1979. godine uo~eno je o{te}enje bedema nastalo pro-
secanjem puta zbog podizanja televizijskog predajni-
ka. Bedem je zidan plo~ama od alacita, re~nih oblu-
taka i maltera. U udubljenju nastalom o{te}enjem na
isto~noj strani na|en je nadgrobni spomenik od ne-
obra|enog kamena, sa urezanim krstom.696
J. Pe{i} i S. Peri} navode da se lokalitet Kale nala-
zi na istoimenom kupastom bregu u varo{i Grdelici,
16 km ju`no od Leskovca i oko 2 km jugoisto~no od
rimske nekropole u Maloj Kopa{nici. Uzvi{enje zauzi-
ma dominantan polo`aj i predstavlja deo isto~nog ma-
siva planine Ostrozub. Na njegovom vrhu je plato oval-
nog oblika, povr{ine od 2.000 m², orijentisan u pravcu
severozapad–jugoistok. Konfiguracija terena pokazuje
da se na severnoj strani nalazi trasa bedema, dok je na
jugu konstatovano manje uzvi{enje, mo`da od razru{e-
ne kule. Lokalitet je devastiran 1978. godine pri po-
dizanju televizijskog repetitora u ju`nom delu, kao i
neovla{}enim iskopavanjima. Kako bi se dobila osnov-
na hronolo{ka i stratigrafska slika, Narodni muzej u
Leskovcu je 2000. godine sproveo za{titna arheolo{ka
iskopavanja, i to sistemom probnih sondi. Utvr|eno je
postojanje praistorijskog gradinskog naselja iz 11–10.
veka p.n.e., rimskog utvr|enja iz 2–4. veka i ranovi-
zantijske fortifikacije iz 6. veka. Iz rimskog perioda

poti~e bedem od tesanog kamena povezanog debelim
slojem maltera bele boje i kompaktne strukture. Unu-
tra{njost bedema ispunjena je trpancem od re~nih
oblutaka zalivenih malterom. Na spoljnoj strani be-
dema konstatovano je oja~anje kvadratnog oblika, a
ju`no od njih otkriven je zid u pravcu sever– jug, gra-
|en u istoj tehnici. Utvr|enje je obnovljeno u 6. veku,
za vreme vladavine Justinijana I.697 Numizmati~ke na-
laze iz rimskog i ranovizantijskog perioda ~ini bronza-
ni novac Gordijana III, kovan u Viminacijumu (anno
III), zatim Konstancija II, kovan u Konstantinopolju,
kao i novac Justina I, iz neodre|ene kovnice. Zabele-
`eni su i nalazi metalnih predmeta i kerami~kih posu-
da koje, kako bele`e J. Pe{i} i S. Peri}, uglavnom pri-
padaju 4. veku i predstavljaju lokalnu produkciju.698

85.1 Bronzana alka
Bronzana alka pre~nika 3 cm i debljine 0,3 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. RZ 14
85.2 Gvozdeni klju~
Gvozdeni klju~ sa tri zupca i pro{irenim krajevima. Jedan
kraj se zavr{ava zupcima, a na drugom se nalazi rupica.
Dimenzije klju~a su 18 x 7,2 x 0,8 cm. Du`ina zubaca iz-
nosi 3,3 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. RZ 12
85.3 Gvozdena klamfa
Gvozdena klamfa pravougaonog preseka, sa izvijenim kra-
cima i glavom u vidu alke. Du`ina klamfe je 8,1 cm, a
najve}a {irina 5,4 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. RZ 13
85.4 Gvozdeni no`
Fragmentovan gvozdeni no` trougaonog preseka. O~u-
vana je o{trica, bez usadnika. Njegove dimenzije su 12 x
2,1 x 0,3 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. RZ 11
693 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (rukopisni
numizmati~ki inventar, br. 231); dokumentacija Arheolo-
{kog instituta u Beogradu (gra|a pripremana za monogra-
fiju Istorija Leskovca i okoline).
694 Kanic 1985, 552.
695 Krasovski 1930, 203.
696 Pavlovi}, Kosti} 1980, 359; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 63, br. 76.
697 Pe{i}, Peri} 2001, 271–275.
698 Metalni predmeti i kerami~ki `i`ak prikazani u katalogu
objavljeni su u radu: Pe{i}, Peri} 2001, 271–285.
  


85.5 Gvozdeno dleto (sl. 105c)
Gvozdeno dleto ~etvrtastog preseka, dimenzija 9,3 x 2,1
x 1,5 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. RZ 10
85.6 Gvozdena motika (sl. 105a)
Gvozdena motika u obliku zaobljenog trougla, sa otvorom
za dr`alju. Njene dimenzije su 18,6 x 13,5 cm. Najve}a
debljina kod otvora za dr`alju iznosi 4,5 cm. J. Pe{i} i S.
Peri} je svrstavaju u tip B, varijantu c, prema podeli koju
daje I. Popovi}.699 Datovana je u 4. vek.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. RZ 9
85.7 Gvozdena sekira (sl. 105b)
Gvozdena sekira sa jednim krajem lepezasto pro{irenim,
a drugim u obliku ~eki}a. Sekira ima trougaoni, a }eki}
~etvrtasti presek. Izme|u ~eki}a i sekire nalazi se otvor
za dr`alju. Njene dimenzije su 19,5 x 4,8 x 5,7 cm. Prema
tipologiji I. Popovi}, opredeljuje se u tip C, varijantu a, i
datuje se u period od 4. do 6. veka.700
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. RZ 8
85.8 Gvozdena alatka
Gvozdena alatka nejasne namene, izdu`enog ovalnog ob-
lika, {uplja iznutra, su`ena u vidu trna za usa|ivanje na
jednom kraju. Dimenzije alatke su 19,5 x 3,3 x 2,1 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. RZ 15
85.9 Kerami~ki `i`ak
Kerami~ki `i`ak koji na ramenima ima plasti~ni orna-
ment u vidu niza naizmeni~nih koncentri~nih krugova i
stilizovanog motiva kapljice. Dimenzije `i{ka su 9,6 x 6,3
x 3,3 cm.
Analogije: Cari~in grad701
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. RZ 7
86. Grdelica, Njiva Bosiljke Ran~i},
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet je od Leskovca udaljen 18 km i prostire se
sa leve strane puta Leskovac–Vranje. Le`i na blagoj
padini, severoisto~no od skele na Ju`noj Moravi. Na
ovom polo`aju su zabele`eni temelji gra|evine od
kamena. Prema kazivanju Bosiljke Ran~i}, ovde se na-
ilazilo na opeke, a sa lokaliteta poti~u i nalazi rimskog
novca. V. Ivanovi} navodi da se na terenu nisu mogli
videti nikakvi ostaci gra|evinskog materijala jer je
ba~en u reku.702
87. Grdelica, Porta crkve Ro|enja
Sv. Jovana Krstitelja, neopredeljeni lokalitet
Pored temelja crkve Ro|enja Sv. Jovana Krstitelja u
Grdelici na|en je pravougaoni bronzani pe~at, poklo-

njen Muzeju u Leskovcu 1955. godine, koji je dato-
van u po~etak 3. veka.703

87.1 Bronzani pe~at
Bronzani pe~at pravougaonog oblika, sa trakastom, na sre-
dini su`enom dr{kom pravougaonog preseka. Plo~ica je
dimenzija 5 x 2 cm, a dr{ka 2 x 1, 5 x 0,5 cm. Na donjoj
strani je natpisno polje, uokvireno i podeljeno na ~etiri
dela. Urezan je tekst – aklamacija:
VIV
AS I
N DE
O EI
Vivas in deo ei
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 227
88. Jarsenovo, Sastanci, neopredeljeni lokalitet
V. Ivanovi} navodi podatak da su na lokalitetu Sa-
stanci registrovani ostaci gra|evina iz rimskog perio-
da. M. Gara{anin ovaj toponim vezuje za oranice u
ataru Ora{ca i Jarsenova, i tako|e pominje ostatke ar-
hitekture.704
89. Jarsenovo, Staro lojze, vodovod
Sa lokaliteta Staro lojze, u ataru sela Jarsenova, V.
Ivanovi} pominje nalaze rimskih vodovodnih kera-
mi~kih cevi.705
90. Ja{unja, atar sela, nekropola
A. Jovanovi} iznosi podatak o grobovima tipa Mala
Kopa{nica – Sase III u selu Ja{unji kod Leskovca,
kao i o nalazu zlatnog prstena.706
699 Popovi} 1988, 42, kat. br. 1–7, T. III, 1,T. XIX, 3, T. XX,
91; Pe{i}, Peri} 2001, 276.
700 Popovi} 1988, 65, kat. br. 1–6, T. IX, 2, T. XXI, 97, T.
XVII, 74; Pe{i}, Peri} 2001, 276.
701
Bjelajac 1990, pl. XXII/9.
702 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
703 Petrovi} 1979, 123, no. 113; Joci} 2000, 311.
704 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline; be-
le{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
705 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
706 Jovanovi} 1978, 18, kat. 2, sl. 1; Jovanovi} 1984, 111.
  



90.1 Zlatni prsten
Prsten sa alkom od zlatne `ice, koja je prema glavi pro-
{irena. Glava je u obliku izdu`enog romba, a u njen sre-
di{nji deo umetnut je ukrasni kamen. Pre~nik prstena je
2,3 cm. Datovan je u 2. vek.707
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/305
91. Ja{unja, Ja{unjski manastiri –
Sv. Jovan Krstitelj, neopredeljeni lokalitet
Ispred isto~nog i du` severnog zida manastira Sv. Jo-
vana Krstitelja u Ja{unji (sl. 20) izvr{ena su za{titna
iskopavanja kako bi se sprovela neophodna drena`a i
objekat obezbedio od trajnog prodiranja vlage u njego-
ve temelje. Istra`ivanja su izvedena po sistemu mre-
`e kvadrata, orijentisanih u pravcu istok–zapad. U
severoisto~nom delu ispitanog prostora, na dubini od
1,30 do 1,70 m, na|en je kerami~ki pr{ljenak, kao i
nekoliko fragmentovanih tegula. Sa lokaliteta poti~u
i nalazi anti~ke keramike.708
92. Jela{nica, Seli{te, naselje (?)
Lokalitet Seli{te nalazi se izme|u Jela{nice i Novo-
selaca, na desnoj obali Jela{ni~kog potoka, na imanju
^ede Ili}a. Le`i na terasi koja je orijentisana u prav-
cu sever–jug i prema istoku se spu{ta ka Kupinova~-
koj reci. U bele{kama V. Ivanovi}a postoji podatak da
se u Narodnom muzeju u Leskovcu sa ovog polo`aja
~uva zlatnik Antonina Pija, zatim pozla}ene min|u{e
s priveskom i „burma” od zlata, pre~nika 1,8 cm.709
Prilikom obilaska terena, S. Ercegovi}-Pavlovi} i D.
Kosti} su na povr{ini konstatovale ulomke vizantij-
ske opeke i deo ve}e kamene „posude“, za koju su
pretpostavile da pripada krstionici. Verovatno je re~ o
mortarijumu. Na lokalitetu se dubljim oranjem naila-
zilo na fragmentovane opeke, tegule i kamenje. J. Jo-
vanovi} smatra da je u ataru ovog sela postojalo rim-
sko naselje.710
93. Jela{nica, [irine, naselje
U ataru sela Jela{nice, koje le`i na obalama Jela{ni~-
ke reke, iznad njenog u{}a u Ju`nu Moravu, nalazi se
lokalitet [irine.711 Prostire se severoisto~no od polo-
`aja Stara crkva,712 na njivi Stanka Risti}a iz Jela{ni-
ce. Osim praistorijskih, ovde su zabele`eni i sasvim
sporadi~ni nalazi fragmentovanih kerami~kih posuda
iz rimskog perioda, kao i ulomci tegula, koji ukazuju
na postojanje naselja.713

94. Kara|or|evac, Pod nasip,
neopredeljeni lokalitet
Iz sela Kara|or|evca, sa lokaliteta Pod nasip, poti~e
primerak rimskog novca, koji je na{ao me{tanin Ra-
divoje Markovi}.714
95. Ka{tavar, Crkvi{te, bazilika (?)
Na levoj obali [aranice, 3 km uzvodno od Pe~enjev-
ca, le`i selo Ka{tavar, a zapadno od njega lokalitet
Crkvi{te. Prema V. Ivanovi}u, na ovom polo`aju su
konstatovani ostaci zidova. Po kazivanjima me{tana,
tu su se nalazile mermerne plo~e, koje upu}uju na
postojanje srednjovekovne nekropole.715 J. Jovano-
vi} navodi podatak da se kod Ka{tavara, ispod brega
Kapavca, nalaze ostaci ranovizantijske crkve. Prili-
kom obilaska lokaliteta, S. Ercegovi}-Pavlovi} i D.
Kosti} nisu registrovale povr{inske nalaze.716
96. Kutle{, [iljegarnik, utvr|enje
Lokalitet [iljegarnik je brdo u neposrednoj blizini
Kutle{a i predstavlja deo Dobre gore (780 m). Na
osnovu tvrde ispune zidova i rasutih fragmenata an-
ti~kih krovnih pokriva~a, F. Kanic je ovde zabele`io
postojanje rimskog kastela, {to kasnijim obilascima
terena nije potvr|eno.717
707 Jovanovi} 1978, 18, kat. 2, sl. 1.
708 Deqanin 1987, 47–51; Rajkovi} 1996, 274.
709 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline)
710 Jovanovi} 1978a, 29; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
40, br. 101.
711 Bulatovi}, Jovi} 2010, 184.
712 Lokalitet Stara crkva ubiciran je na manjem uzvi{enju iz-
nad u{}a Kupinova~kog u Jarsenova~ki potok (Ercegovi}-
Pavlovi}, Kosti} 1988, 91, br. 102).
713 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 16, br. 103.
714 Trajkovi} 1961, 12; dokumentacija Arheolo{kog instituta
u Beogradu (gra|a pripremana za monografiju Istorija Le-
skovca i okoline).
715 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 92, br. 128; Bulato-
vi}, Jovi} 2010, 185; dokumentacija Narodnog muzeja u
Leskovcu (bele{ke V. Ivanovi}a o starinama u okolini Le-
skovca).
716 Jovanovi} 1978a, 16; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
92, br. 128.
717 Kanic 1985, 286; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 29,
br. 140.
  


97. Leskovac, Crkva Sv. Ilije,
neopredeljeni lokalitet
Crkva Sv. Ilije je podignuta na terasi iznad leve oba-
le Veternice, {irokoj 30–40 m i orijentisanoj u pravcu
sever–jug, koja predstavlja isto~ni zavr{etak kose na
~ijem se vrhu nalazi Hisar. Obnovljena je 1883/4. go-
dine, na temeljima starije crkve. Izvan terase, severo-
zapadno od crkve, kod zgrade kapele na|ena su dva
ranovizantijska kapitela.718 U Narodnom muzeju u
Leskovcu sa~uvani su podaci o jednom kapitelu sa
ovog lokaliteta. Izra|en je od crvenkastog kamena,
visine 43 cm i {irine 35 cm.719
98. Leskovac, Hisar, utvr|enje
Lokalitet Hisar se nalazi na dominantnom polo`aju
iznad Leskovca, na levoj obali Veternice, na koti od
341 m (sl. 16). Na ovom uzvi{enju otkriven je bedem
od pritesanog kamena sa debelim slojem maltera, ori-
jentisan u pravcu istok–zapad, kao i manji zid od ope-
ka, koji se pru`ao u pravcu sever–jug. Prema M. Stoji-
}u, J. Pe{i} i S. Jovi}, arheolo{ki nalazi (fragmentovana
plo~ica od slonova~e sa natpisom REDDETA i figu-
ralnom predstavom (sl. 107), srebrna krstasta fibula,
fragmenti kerami~kih posuda, kao i novac Konstan-
cija II i Valentinijana) opredeljuju fortifikaciju u 4.
vek. Isti autori pretpostavljaju da je re~ o manjem
utvr|enju i da je verovatno sru{eno u napadu Huna.
Obnovljeno je ili ponovo podignuto za vreme vlada-
vine Justinijana I, {to potvr|uju samo ostaci bedema.
Od pokretnih arheolo{kih nalaza treba pomenuti ve-
liki broj predmeta od kosti, stakla, bronze, gvo`|a,
zatim fragmente keramike, kao i ostavu folisa i polu-
folisa kovanih u rasponu od Justina I do Justina II,
koja je pohranjena 573/4. godine (kat. 98.1–6). Na
padinama Hisara potvr|eno je postojanje ranovizan-
tijskog naselja. Brojne jame u kojima je na|eno mno-
{tvo komada gvozdene zgure, zatim gvozdeni slitak,
amorfno gvo`|e i fragmenti posude za livenje meta-
la ukazuju na topljenje rude i preradu gvo`|a koji su,
prema pomenutim autorima, obavljani u ovom utvr-
|enju. Fortifikacija je stradala krajem 6. ili po~etkom
7. veka, u najezdi Avara i Slovena.720

98.1–6 Ostava folisa i polufolisa (6 komada)
98.1 Novac Justina I, Konstantinopolj, folis
Av.: D N IVSTI-NVS P P AVC Poprsje cara okrenuto na-
desno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.

Rv.: M, gore +, levo *, desno *. U ise~ku CON.
Pre~nik: 30 mm; osa: 1
MIBE 11 (518/22)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/2 109
98.2 Novac Justinijana I, Konstantinopolj, folis
Av.: D N IVSTINI-ANVS P P AVC Poprsje cara okrenu-
to nadesno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.
Rv.: M, levo *, desno *, dole E. U ise~ku CON.
Pre~nik: 33 mm; osa: 11
MIBE 83 (1) (527/32)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/2 110
98.3 Novac Justinijana I, Konstantinopolj, folis
Av.: D N IVSTINI-ANVS P P AVC Poprsje cara okrenu-
to nadesno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.
Rv.: M, gore +, levo *, desno +, dole Γ. U ise~ku CON.
Pre~nik: 28 mm; osa: 6
MIBE 84 (1) (532/7)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/2 111
98.4 Novac Justina II, Solun, polufolis
Av.: D N IVSTI-NVS P P AVI Justin II, levo, i Sofija, de-
sno, sa nimbom, sede na prestolu s naslonom, spreda;
imaju krunu i dugu ode}u; desnom rukom car dr`i glob
sa krstom, a carica skiptar sa krstom.
Rv.: K, iznad +, levo A/N/N/O, desno E. U ise~ku TES.
Pre~nik: 20 mm; osa: 5
MIB 70a (569/70)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/2 112
98.5 Novac Justina II, Solun, polufolis
Av.: D N IVSTI-NVS P P AVI Justin II, levo, i Sofija, de-
sno, sa nimbom, sede na prestolu s naslonom, spreda;
imaju krunu i dugu ode}u; desnom rukom car dr`i glob
sa krstom, a carica skiptar sa krstom.
Rv.: K, iznad +, levo A/N/N/O, desno Z. U ise~ku TES.
Pre~nik: 21 mm; osa: 6
MIB 70a (571/2)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/2 113
98.6 Novac Justina II, Solun, polufolis
Av.: D N IVSTI-NVS P P AVI Justin II, levo, i Sofija, de-
sno, sa nimbom, sede na prestolu s naslonom, spreda;
imaju krunu i dugu ode}u; desnom rukom car dr`i glob
sa krstom, a carica skiptar sa krstom.
718 Trajkovi} 1961, 18; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
68, br. 113; dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogra-
du (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951).
719 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu, stari inv. br.
1004.
720 Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007, 33, 34.
  


Rv.: K, iznad +, levo A/N/N/O, desno ^I/II. U ise~ku TES.
Pre~nik: 22 mm; osa: 4
MIB 70a (573/4)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/2 114
98.7 Plo~ica od slonova~e (sl. 107)
Fragmentovana plo~ica od slonova~e, sa natpisom RE-
DDETA. Na ~etvrtasto uokvirenoj povr{ini ispod natpisa
nalazi se predstava ptice.721 Du`ina plo~ice iznosi 8,3 cm,
a {irina 5,5 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. ZH 45
98.8 Predmet od obra|enog roga
Vrh roga sa kru`nim otvorom na jednoj i koso zase~enim
otvorom na drugoj strani, izgla~an, pri vrhu ukra{en ureza-
nom mre`astom trakom. Ima izgled piska ili pi{taljke.722
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. ZH 12
99. Leskovac, Hisarski kanal,
neopredeljeni lokalitet
Godine 1949, prilikom prokopavanja Hisarskog kana-
la, koji spaja brdo Hisar sa rekom Jablanicom, na|ena
je znatna koli~ina rimske keramike. S. Ercegovi}-Pa-
vlovi} i D. Kosti} su objavile fotografije dve potpuno
o~uvane posude od crveno pe~ene zemlje.723 U do-
kumentaciji Narodnog muzeja u Leskovcu, sa ovog
lokaliteta su inventarisane tri cele posude (sl. 115).724

99.1 Zdela (sl. 115a)
Zdela ovalnog oblika, izra|ena od gline, crvene boje pe-
~enja. Njen pre~nik je 17 cm, a te`ina 380 g. Datovana je
u 3–4. vek.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. A-H/5
99.2 Pehar (sl. 115c)
Pehar bikoni~nog oblika, sa ispup~enim prstenastim dnom,
izra|en od gline, crvene boje pe~enja. Trbuh je ukra{en sa
dve `lebljene linije.725 Pre~nik oboda je 10,5 cm, visina
pehara je 11 cm, a te`ina 366 g. Datovan je u 3–4. vek.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. A-H/6
99.3 Pehar (sl. 115b)
Pehar koni~nog oblika i {ireg izvijenog oboda, izra|en od
gline, crvene boje pe~enja. Pre~nik otvora iznosi 7,8 cm,
visina pehara 6,3 cm, pre~nik dna 3,6 cm, a te`ina posu-
de 126,15 g. Datovan je u 3–4. vek.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. A-H/7
100. Leskovac, Mala Dubo~ica, radionica (?)
Lokalitet Mala Dubo~ica nalazi se u severozapadnom
delu Leskovca. Godine 1977, prilikom kopanja jame
za ga{enje kre~a, na|ene su dve skulpture (sl. 92), kao

i nekoliko fragmenata rimskih kerami~kih posuda.726
Skulpture predstavljaju poluproizvod. Na njima su na-
zna~eni samo glava i delovi ruku. Danas se nalaze u
Narodnom muzeju u Leskovcu.727

100.1 Nedovr{ena kamena statua (sl. 92a)
Nedovr{ena figura `ene u prirodnoj veli~ini, izra|ena od
krupnozrnog beli~astog mermera. Skulptura je samo gru-
bo isklesana. Nazna~ene su osnovne mase, sa valjkasto
modelovanim telom i obrisima ruku. U desnoj ruci, spu-
{tenoj niz telo, nalazi se neodre|eni predmet. Levom ru-
kom, savijenom i prislonjenom na grudi, figura pridr`ava
nejasan atribut. Na nagla{enom postolju naziru se prsti
nogu. Glava, sa blago nazna~enim vratom, spojena je sa
telom. Na statui su vidljive lateralne pukotine, koje mo-
`da predstavljaju razlog {to nije isklesana do kraja. M.
Tomovi} smatra da je re~ o funerarnoj statui, mo`da
„herkulanskog” tipa.728 Visina statue je 170 cm, {irina 56,
a debljina 34 cm. Visina glave je 30 cm. Du`ina postolja
je 45, a njegova {irina 28 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 300
100.2 Nedovr{ena kamena statua (sl. 92b)
Nedovr{ena figura mu{karca, od krupnozrnog belog mer-
mera.729 Grubo je isklesana, tako da su u osnovnoj masi
nazna~ene konture glave sa vratom, leva ruka sa atribu-
tom i pravougaono, blago istureno postolje. Prelomljena
je na dva dela u visini kolena. ^ini se da je u pitanju sta-
ri prelom. Visina statue je 215 cm, {irina 72 cm, a deblji-
na 35 cm. Visina glave je 39 cm. Du`ina postolja iznosi
78 cm, a {irina 28 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 301
721
Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007, 33.
722
Bogdanovi}, Joci}, Popovi} 1995, 15, T. III/5, 6.
723 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 30, br. 111, sl. na
str. 31. Jedna fotografija se ne sla`e sa opisom i podacima
dobijenim od J. Pe{i}, vi{eg kustosa Narodnog muzeja u
Leskovcu. Prema njenim re~ima, autorke su posudu sa lo-
kaliteta Kod rudnika u Lecu vezale za polo`aj Hisarski ka-
nal u Leskovcu.
724 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
725 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 30, br. 111; sl. na
str. 31.
726 M. Tomovi} bele`i da su statue na|ene na lokalitetu Mala
Dubo~ica, u blizini Hisarskog kanala (Tomovi} 1993, 123).
727 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 30, br. 110; doku-
mentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
728 Tomovi} 1993, 21, cat. 232, fig. 48.4–4a; Jovi} 2002, 38,
br. 11, sl. 11.
729 Tomovi} 1993, 21, cat. 233, fig. 48.2.
  


101. Leskovac, okolina, neopredeljeni lokalitet
Sa nepoznatih lokacija u okolini Leskovca poti~u mno-
gobrojni nalazi rimskog i ranovizantijskog novca. U
katalogu su opisani samo primerci koji mogu detalj-
nije da se odrede, a poti~u iz vremenskog raspona od
cara Gracijana do Justinijana. Osim njih, u okolini Le-
skovca na|en je novac Faustine730 i Hanibalijana,731
kao i bronzani sve}njak732 i tri pitosa.733

101.1 Novac, imitacija folisa Konstantina II, lokalna
kovnica734
Av.: CNNSNI¡ ¿ Glava cara okrenuta nadesno, sa dijade-
mom.
Rv.: ¡ ¿TSNNNCNNN U vencu VOT/X. U ise~ku SIS.
Liven. Te`ina: 1,62 g
Zbirka Vojislava Mihailovi}a
101.2 Novac, imitacija folisa Konstantina II, lokalna
kovnica735
Av.: CNNSNI¡ ¿ Glava cara okrenuta nadesno, sa dijade-
mom.
Rv.: ¡ ¿TSNNNCNNN U vencu VOT/X. U ise~ku SIS.
Iz istog kalupa kao prethodni primerak.
Liven. Te`ina: 1,72 g
Zbirka Vojislava Mihailovi}a
101.3 Novac, imitacija folisa Konstantina II, lokalna
kovnica736
Av.: CNNSNNINSNNN Glava cara okrenuta nadesno, sa
dijademom.
Rv.: CNNCONTSNNNCNNN U vencu VOT/¡.¿. U ise~-
ku ISISI.
Liven. Te`ina: 1,80 g
Zbirka Vojislava Mihailovi}a
101.4 Novac Gracijana, neodre|ena kovnica, folis
Av.: D N GRATIANVS P F AVG Glava cara okrenuta
nadesno, sa dijademom.
Rv.: REPARATIO REIPVB Car stoji okrenut nadesno;
levom rukom dr`i Viktoriju. Desno kle~i neprijatelj okre-
nut prema caru i moli za milost.
Te`ina: 4,70 g
RIC - (367–383)
Narodni muzej u Ni{u
101.5 Novac Teodosija II, Solun, solid737
Av.: D N THEODO-SIVS P F AVG Poprsje cara prikaza-
no spreda, sa {lemom, dijademom i oklopom; desnom
rukom dr`i koplje na ramenu, levom {tit s predstavom
konjanika nadesno, koji kopljem probada neprijatelja.
Rv.: GLOR ORVI-S TERRAR Car stoji spreda, sa dija-
demom, kratkom vojni~kom tunikom i oklopom; desnom

rukom dr`i labarum, levom glob sa krstom. U polju levo
zvezda. U ise~ku TESOB.
Te`ina: 4,47 g
MIRB 58 (422–450)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. N/I/158
101.6 Novac Zenona, Konstantinopolj, solid738
Av.: D N ZENO-PERP AVG Poprsje cara prikazano spre-
da, sa {lemom, dijademom i oklopom; desnom rukom dr`i
koplje na ramenu, levom {tit s predstavom konjanika na-
desno, koji kopljem probada neprijatelja.
Rv.: VICTORI-A AVGGG Z Viktorija stoji nalevo, ode-
vena u hiton; desnom rukom dr`i krst na duga~koj dr{ci.
U polju desno zvezda. U ise~ku CONOB.
Te`ina: 4,37 g
MIRB 7 (476–491)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. N/I/160
101.7 Novac Anastasija I, Konstantinopolj, tremisis739
Av.: D N ANASTA-SIVS P P AVG Poprsje cara okrenu-
to nadesno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.
Rv.: VICTORIA AVGVSTORVM Viktorija hoda nade-
sno, sa glavom nalevo, odevena u hiton; desnom rukom
dr`i venac, levom glob sa krstom. U polju desno zvezda.
U ise~ku CONOB.
Te`ina: 2,47 g; pre~nik: 15 mm; osa: 7
MIBE 12 (492–518)
Narodni muzej u Leskovcu, Zbirka vizantijskog nov-
ca, stari inv. br. 2
101.8 Novac Anastasija I – Justinijana I, Konstantino-
polj, folis740
Av.: ¡ ¿ Poprsje cara okrenuto nadesno, sa dijademom,
oklopom i paludamentumom.
Rv.: M, iznad (?), levo (?), desno (?), ispod (?). U ise~ku
CON.
730 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (rukopisni
numizmati~ki inventar, br. 27).
731 Cvetkovi} 2006, 518, sl. 1, 2.
732 Joci} 2006, 501, sl. 13.
733 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
734 Vasi} 1978, 124, br. 39.
735 Vasi} 1978, 124, br. 40.
736 Vasi} 1978, 124, br. 41.
737 Du{ani} 1961, 95, br. 4, sl. 4. Ovaj primerak novca vero-
vatno poti~e iz Novog sela (dokumentacija Narodnog mu-
zeja u Leskovcu). Ne mo`e se sa sigurno{}u tvrditi da li je re~
o Novom selu kod Lebana ili Ruplja.
738 Du{ani} 1961, 96, br. 6, sl. 6.
739
Du{ani} 1961, 97, br. 8, sl. 8.
740 Crnoglavac 2005, 101, br. 132.
  


Te`ina: 10,88 g; pre~nik: 29 mm; osa: 6
MIBE - (498–538)
Narodni muzej u Leskovcu, Zbirka vizantijskog nov-
ca, stari inv. br. 232
101.9 Novac Justinijana I, Konstantinopolj, solid741
Av.: D N IVSTINI-ANVS P P AVG Poprsje cara prika-
zano spreda, sa {lemom, dijademom i oklopom; desnom
rukom dr`i glob sa krstom, levom {tit s predstavom ko-
njanika nadesno, koji kopljem probada neprijatelja.
Rv.: VICTORI-A AVGGG A Viktorija stoji spreda, odeve-
na u hiton; desnom rukom dr`i hristogram na dugoj dr{ci,
levom glob sa krstom. U ise~ku CONOB.
Te`ina: 4,36 g; pre~nik: 21 mm; osa: 15
MIBE 7 (542–565)
Narodni muzej u Leskovcu, Zbirka vizantijskog nov-
ca, stari inv. br. 7
101.10 Novac Justinijana I, Konstantinopolj, tremisis742
Av.: D N IVSTINI-ANVS P P AVG Poprsje cara okrenu-
to nadesno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.
Rv.: VICTORIA AVGVSTO¡RVM¿ Viktorija hoda nade-
sno, sa glavom okrenutom nalevo, odevena u hiton; de-
snom rukom dr`i venac, levom glob sa krstom. U polju
desno zvezda. U ise~ku CO¡NOB¿.
Te`ina: 1,40 g; pre~nik: 15 mm; osa: 6
MIBE 19 (527–565)
Narodni muzej u Leskovcu, Zbirka vizantijskog nov-
ca, stari inv. br. 8.
101.11 Bronzani sve}njak (sl. 113)743
Bronzani sve}njak cilindri~nog oblika, sa tri izrazita spo-
jena rebra na sredini. Ukra{en je tanjim kanelurama, a
njegovi krajevi su zvezdasto profilisani.744 Du`ina sve}-
njaka je 16 cm, {irina zvezdastih pro{irenja 7,6 cm, dok
je pre~nik kru`nog otvora 4 cm.
Poklon S. Dimitrijevi}a
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/ 217
101.12 Pitos
Pitos razgrnutog prstenastog oboda, loptastog trbuha i is-
taknutog prstenastog dna, izra|en na vitlu, od gline sa
primesama sitnih kamen~i}a, crvene boje pe~enja. Visi-
na pitosa je 64 cm, a pre~nik oboda 35 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
101.13 Pitos
Pitos razgrnutog prstenastog oboda, izdu`enog bikoni~-
nog trbuha i istaknutog prstenastog dna, izra|en na vitlu,
od gline sa primesama sitnih kamen~i}a, crvene boje pe-
~enja. Visina pitosa je 76,7 cm.
Narodni muzej u Leskovcu

101.14 Pitos
Pitos razgrnutog prstenastog oboda, izdu`enog bikoni~-
nog trbuha i istaknutog prstenastog dna, izra|en na vitlu,
od gline sa primesama sitnih kamen~i}a, mrke boje pe~e-
nja. Visina pitosa je 68 cm, a pre~nik oboda 30,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
102. Leskovac, Podrum, neopredeljeni lokalitet
U Leskovcu, u naselju Podrum, na|ena je bronzana
aplikacija u vidu poprsja Jupitera Dolihena sa frigij-
skom kapom na glavi. M. Joci} smatra da je ~inila
ukrasni deo dr{ke kr~aga, koji je tako|e iskopan, ali
u fragmentima, na dubini od 2 m. Nalaz je otkupljen za
Narodni muzej u Leskovcu 1992. godine.745

102.1 Bronzana aplikacija Jupitera Dolihena (sl. 98)
Bronzana aplikacija u vidu poprsja Jupitera Dolihena sa
frigijskom kapom na glavi. Vrh kape je odlomljen. Ispod
kape se nazire bujna kovrd`ava kosa, koja pada na ra-
mena. Brada i brkovi su spojeni i predstavljeni plitkim
zarezima. O~i su prikazane plasti~no, koso, bez zenica.
Visina predmeta iznosi 5 cm. Datovan je u prve deceni-
je 3. veka.746
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/ 240
103. Leskovac, Podvorce, neopredeljeni lokalitet
Naselje Podvorce nalazi se u jugoisto~nom delu Les-
kovca. Sa ovog polo`aja poti~e 46 primeraka rimskog
novca, koji se danas ~uvaju u Narodnom muzeju u
Leskovcu.747 Radi se verovatno o delu ve}e ostave.748

103.1 Deo ostave bronzanog novca (46 primeraka) ko-
vanog u vreme Konstantina i njegovih sinova.
T. Bend`arevi} je zabele`ila podatak o ostavi novca na-
|enoj na lokalitetu Podvorce u Leskovcu, koja je, kako se
741 Du{ani} 1961, 98, br. 9, sl. 9.
742 Du{ani} 1961, 98, br. 10, sl. 10.
743 Joci} 2006, 501, sl. 13.
744 Za sli~an oblik videti: Xanthopoulou 2010, 236, CD. 3.001
(primerak iz Al`ira, 3–4. vek); Bailey 1996, 104, Q 3919,
pl. 134 (Tell Nimrin, Sirija, 5. vek).
745 Joci} 2000, 308.
746
Joci} 2000, 308, T. IV, sl. 11.
747 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (kucani numi-
zmati~ki inventar, br. 23).
748 Benxarevi} 2005, 562.
  


pretpostavlja, delimi~no sa~uvana. Broji 46 komada,749 i
to tipa Roma–Konstantinopolj (5), Konstantina I (10),
Konstantina II (9), Konstancija II (9) i Konstansa I (8),750
kao i pet neopredeljenih primeraka.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. N/I/8-17
104. Leskovac, Ulica industrijska br. 15,
neopredeljeni lokalitet
U Industrijskoj ulici br. 15 slu~ajno je na|en vrh koplja
od gvo`|a, u obliku kratkog uskog lista sa nagla{enim
rebrom i duga~kim koni~nim usadnikom. Du`ina koplja
iznosi 18,1 cm, a se~iva 9,2 cm, dok je {irina koplja
2,8 cm, a pre~nik tulca 1,7 cm. Datovan je u 3–4. vek.751
105. Leskovac, Ulica Veselina Masle{e br. 36,
neopredeljeni lokalitet
U Ulici Veselina Masle{e, u dvori{tu ku}e broj 36, na-
|en je primerak bronzanog novca cara Dioklecijana,
koji je poklonjen Gradskom muzeju u Leskovcu.752
106. Leskovac, Vinograd Gorge,
neopredeljeni lokalitet
Sa lokaliteta Vinograd Gorge poti~e rimski sud (doli-
um).753 Podatak o njemu nalazi se u starom inventaru
Narodnog muzeja u Beogradu.754
107. Lipovica, atar sela, neopredeljeni lokalitet
Na nepoznatom lokalitetu u selu Lipovici na|en je
tremisis Justinijana I.755

107.1 Novac Justinijana I, Konstantinopolj, tremisis
Av.: D N IVSTINI-ANVS P P AVI Poprsje cara okrenu-
to nadesno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.
Rv.: VICTORIA AVCVSTORVM Viktorija hoda nade-
sno, sa glavom okrenutom nalevo, odevena u hiton; des-
nom rukom dr`i venac, levom glob sa krstom. U polju
desno zvezda. U ise~ku ¡CONOB¿.
Te`ina: 1,18 g; pre~nik: 15 mm; osa: 6
MIBE 19 (527–565)
Narodni muzej u Leskovcu, Zbirka vizantijskog nov-
ca, stari inv. br. 234
108. Lipovica, Kuli{te, utvr|enje (?)
Lokalitet Kuli{te le`i zapadno od Lipovice. Prema re-
~ima me{tanina Svetislava Peri}a, tu su se pre {ezde-
set godina jo{ uvek videli ostaci kule ~etvorougaone
osnove, pribli`nih dimenzija 10 x 9 m. Vremenom su
me{tani izvadili sav kamen. Na terenu su se mogli za-

paziti tragovi maltera, ali samo na pojedinim mestima.
Drugih povr{inskih nalaza nije bilo. Nije isklju~eno
da ovaj objekat pripada turskom periodu.756
109. Mala Grabovnica, Donji drum ili Mutina,
naselje (?)
D. Trajkovi} je zabele`io da su na lokalitetu Donji
drum ili Mutina, u ataru Male Grabovnice, uo~eni
ostaci rimskog naselja.757
110. Mala Grabovnica, Leva obala Tulovske reke,
naselje (?)
U bele{kama M. Gara{anina nalazi se podatak da se
u ravnici du` leve obale Tulovske reke, na povr{ini od
oko 250 x 250 m, nailazilo na fragmentovanu kera-
miku i obilje gra|evinskog {uta, koji su opredeljeni u
rimski period.758
110a. Mala Kopa{nica, Beli Breg,
naselje i nekropola (?)
Zaseok Beli Breg se nalazi severozapadno od Male
Kopa{nice i zapadno od brdskog masiva na kojem su
locirani lokaliteti Crkvi{te i @irova padina (sl. 39).
Tokom za{titnih iskopavanja 1960–1964. godine, du`
trase auto-puta Bratstvo-jedinstvo, otkrivena je nekro-
pola sa spaljenim pokojnicima, koju je Lj. Zotovi}
vezala za pomenuti zaseok.759 Obilaskom terena i ka-
snijim istra`ivanjima utvr|eno je da je pribli`no 500 m
749 Benxarevi} 2005, 562, br. 36.
750 Popis ostave izvr{ila je L. Gaj (dokumentacija Arheolo{kog
instituta u Beogradu, gra|a pripremana za monografiju Isto-
rija Leskovca i okoline).
751 Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011, 144, br. 104. Nalaz se
~uva u Narodnom muzeju u Leskovcu, inv. br. A-A3/219.
752 Gara{anin M. i D. 1951, 160.
753 Dokumentacija Narodnog muzeja u Beogradu, stari inv. br.
1849/1934.
754 Gara{anin M. i D. 1951, 160.
755 Arheolo{ko blago Ni{a 2004, 268, br. 304; Crnoglavac
2005, 90, br. 83.
756 Pavlovi}, Kosti} 1984, 515; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 92, br. 120.
757 Trajkovi} 1961, 11; dokumentacija Narodnog muzeja u Le-
skovcu (bele{ke V. Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
758 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
759 Zotovi} 1960, 123.
  


udaljena od Belog Brega, pa bi je trebalo dovesti u
vezu sa potesom Kamenitica.760 Iz Belog Brega poti-
~u slu~ajno na|en primerak novca cara Maksimijana
(286–305) i nadgrobna plo~a koju pojedini autori ve-
zuju za ovaj lokalitet.761 Mo`e se pretpostaviti da se na
prostoru koji zauzima ~itav niz lokaliteta (@irova padi-
na, Crkvi{te, Beli Breg, Moravi{te i Pazari{te) nalaze
ostaci ve}eg rimskog naselja. Po{to se nekropola pru-
`a uz brdski masiv i prati njegov oblik, njeni ostaci se
mogu o~ekivati i u zapadnom delu Belog Brega.

110a.1 Nadgrobna plo~a (sl. 84)
Nadgrobna plo~a s natpisom, izra|ena od sivog kre~njaka,
dimenzija 110 x 72 x 36 cm. O~uvan je samo donji deo
profilisanog natpisnog polja, sa soklom koji je na vi{e
mesta o{te}en.762
¿ ¤ Luci(i) Flavii ¤ Proculus ¤ et Constans ¤ patri b(ene)
¤ m(erenti) p(osuerunt).
Luci(i) Flavii Proculus et Constans patri b(ene)
m(erenti) p(osuerunt).
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 296
111. Mala Kopa{nica, Crkvi{te–Branik,
nekropola i naselje (?)
Polo`aj Crkvi{te–Branik lociran je u ataru Male Ko-
pa{nice, na jednoj zaravni u {umi. Na terenu je regi-
strovan gra|evinski {ut od kamena, maltera i dosta
opeka. Debljina opeke i fuge iznosi 4 cm. M. Gara{a-
nin smatra da se ovde, iznad samog naselja, mo`da
nalazila osmatra~nica. Pribli`no 120 m iznad nivelete
starog druma, na platou u brdu, nailazilo se na frag-
mente rimskih kerami~kih posuda.763 Mo`e se pret-
postaviti da se na ovom prostoru nalazio deo ve}eg
naselja registrovanog u Maloj Kopa{nici. U podno`-
ju brega na kome se prostire lokalitet sme{tena je ne-
kropola na Kamenitici (sl. 39). Ne treba isklju~iti ni
mogu}nost da se ona protezala i na Crkvi{tu.
112. Mala Kopa{nica, Kamenitica,
nekropola i naselje
Lokalitet Kamenitica nalazi se u ataru Male Kopa{ni-
ce, pribli`no 13 km ju`no od Leskovca, na ulazu u
Grdeli~ku klisuru. Sme{ten je ispod omanjeg uzvi{e-
nja na {irokoj terasi, ~ija se severna i zapadna strana
spu{taju ka Ju`noj Moravi (sl. 39). Na ovom potesu
nalaze se ostaci velike nekropole iz rimskog razdoblja,
a oko njih rimsko naselje, konstatovano na nizu nala-
zi{ta, od @irove padine, preko Crkvi{ta i Belog Brega,

do Moravi{ta i Pazari{ta, na prostoru izme|u starog
„carskog druma“ i Ju`ne Morave, odnosno Kopa{ni~-
ke reke.
Lokalitet je otkriven prilikom izgradnje auto-puta
Bratstvo-jedinstvo 1960. godine, kada je nekropola
razorena upotrebom gra|evinskih ma{ina. Tada je sa-
kupljen materijal i otvoren je niz sondi na trasi novog
puta, kojima je potvr|eno da se radi o nekropoli sa
spaljenim pokojnicima. Na`alost, samo je parcijalno
istra`ena, a njen veliki deo je uni{ten. Posle izgradnje
auto-puta, M. Gara{anin i Lj. Zotovi}, koji su vodili
i prva istra`ivanja, su 1962. i 1964. godine sproveli
program dvogodi{njih sistematskih iskopavanja ju-
`no od ranije konstatovanih grobova. I tada je nekro-
pola istra`ena sistemom sondi. Tokom 60-ih godina
pro{log veka otkriven je 151 grob sa spaljenim i dva
sa inhumiranim pokojnicima.764 Nova istra`ivanja,
kojima su rukovodili S. Fidanovski i M. Miljkovi}, su
2003. godine organizovali Narodni muzej u Beogra-
du i Republi~ki zavod za za{titu spomenika kulture.
Ispitan je mali prostor nekropole, ju`no od zone istra-
`ene 1960. godine, i to sistemom uskih sondi, raspore-
|enih uz trasu dana{njeg puta. Otkrivena su 24 groba
sa spaljenim pokojnicima.765 Iste godine, na Kameni-
tici je ispitan i deo naselja, odnosno gra|evinski kom-
pleks koji je, kako navode S. Fidanovski i T. Cvjeti-
}anin, ~inio zapadnu granicu nekropole.
Istra`ivanja su pokazala da se nekropola dalje ne
{iri, pa je 2011. godine redukovan program za{titinih
arheolo{kih radova u okviru izgradnje novog auto-
puta E-75. Prema novom planu, bila su predvi|ena
iskopavanja ograni~enog obima.
Na osnovu raspisanog tendera, Arheolo{kom in-
stitutu iz Beograda su 2012. godine poverena za{tit-
na iskopavanja u Maloj Kopa{nici, i to naselja na po-
760 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 53.
761 Petrovi} 1979, 125, br. 116; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti}
1988, 33, br. 301; dokumentacija Arheolo{kog instituta u
Beogradu.
762 Zotovi} 1960, 123–127; Gara{anin 1968, 5–34; Zotovi}
1968, 19–30; Petrovi} 1979, 125, no. 116; Zotovi} 1984,
165–169.
763 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
764 Zotovi} 1960, 123; Zotovi} 1962, 221–223; Zotovi} 1964,
106.
765 Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 61.
  


tesu Pazari{te i nekropole na lokalitetu Kamenitica, u
sklopu radova na trasi novog auto-puta E-75, na Ko-
ridoru 10. Istra`eni su ostaci velike rimske nekropo-
le, odnosno 349 grobova, od kojih 313 sa spaljenim,
a 36 sa inhumiranim pokojnicima. Nekropola se pro-
stire na ~itavoj povr{ini Kamenitice ugro`enoj iz-
gradnjom budu}e trase auto-puta, pribli`ne veli~ine
300 x 35 m (sl. 18). Du` nekropole je otkriven rim-
ski put, sa~uvan u segmentima (sl. 63).766
Ostaci spaljenih pokojnika su polagani u grobove
tipa Mala Kopa{nica–Sase, ~ije rake imaju jedan ili
dva eta`a, {to je naj~e{}i vid sahrane na ovoj nekro-
poli (sl. 45a, b). Grobovi su du`im stranama orijenti-
sani u pravcu severoistok–jugozapad, a re|e u pravcu
sever–jug, uz odstupanja razli~itog stepena. Prilozi u
njima su veoma brojni. To su naj~e{}e kerami~ke {o-
lje, zdele, lampe, staklene posude, novac, bronzani
predmeti, gvozdeni no`evi, bode`i, strigili, kao i zlat-
ni (dijademe, nau{nice, ogrlice), re|e srebrni nakit,
zatim narukvice i perle od staklene paste, itd. M. Ga-
ra{anin i Lj. Zotovi} su zaklju~ili da se ovaj na~in sa-
hranjivanja, praktikovan od 2. do kraja 3. i po~etka 4.
veka, mo`e vezati za autohtono stanovni{tvo, odnosno
za plemenski savez Dardanaca.767 Grobovi sa inhu-
macijom pripadaju mla|em horizontu sahranjivanja
koji je, na osnovu nalaza, opredeljen u prvu i delom u
drugu polovinu 4. veka. Orijentisani su u pravcu se-
ver–jug ili severoistok–jugozapad. Pokojnici su naj-
~e{}e polagani u jednostavne rake ukopane u zdravicu
(sl. 45e). Rake su samo ponekad ozidane kamenom,
opekama, tegulama (sl. 45f), a re|e i imbreksima, ko-
ji su kori{}eni i za poplo~avanje, odnosno pokrivanje
grobova. Naj~e{}i prilog u grobovima sa inhumiranim
pokojnicima je novac. Osim toga, prisutne su i kera-
mi~ke posude, naj~e{}e kr~azi, zatim fibule, kop~e,
perle i drugi predmeti.
Osobenost ove nekropole predstavljaju tri zidane
memorije, koje znatno dopunjuju saznanja o sahra-
njivanju na njoj. Prva i tre}a memorija su jednostav-
ne gra|evine kvadratne osnove, od kojih su sa~uvani
samo temelji. Daleko vi{e podataka pru`a druga me-
morija, sa bolje o~uvanim zidovima, a posebno sa
grobovima u ve}oj odaji (sl. 44). Za sada je samo de-
limi~no istra`ena jer zalazi ispod lokalnog puta. Na
ispitanoj povr{ini definisane su dve celine – central-
na odaja sa zidovima debljine od 0,90 m i naknadno
prizidana severna prostorija, sa zidovima debljine od
0,60 m. Temelji su bili od oblutaka, a gornja zona od

pritesanog kamena vezanog malterom. U ju`nom de-
lu memorije otkriveno je sedam grobova, od kojih je
najstariji tipa Mala Kopa{nica–Sase II. Tu su i dva
groba zidana od opeka (sl. 45d), pri ~emu jedan ima
pokriva~ od velikih podnih opeka, a drugi od dva re-
da velikih kamenih plo~a. U oba su otkriveni ostaci
spaljenih pokojnika, najverovatnije bra~nog para vi-
{eg dru{tvenog statusa, na {ta ukazuju nakit i delovi
ode}e od plemenitih metala, zlata i srebra, koji se
mogu datovati u drugu polovinu i kraj 3. veka. Po-
slednjem horizontu u memoriji pripadaju ~etiri groba
sa inhumiranim pokojnicima, od kojih je jedan pri-
mercima novca opredeljen u prvu polovinu 4. veka.
U severnoj, manjoj prostoriji istra`en je dvo-
eta`ni grob, u kojem su potvr|eni tragovi o{te}enja
nastali prilikom plja~ke, najverovatnije jo{ u rimskom
periodu.
Na osnovu sveobuhvatnih rezultata dobijenih to-
kom iskopavanja od 60-ih godina 20. veka do danas,
ustanovljeno je da se na lokalitetu Kamenitica radi o
velikoj nekropoli na kojoj se, prema dosada{njim po-
dacima, nalazilo 526 grobova sa spaljenim i inhumi-
ranim pokojnicima.768
Godine 2003, severozapadno od nekropole, na
udaljenosti od pribli`no 50 metara, otkriven je i deo
naselja. Istra`en je jugoisto~ni krak gra|evinskog
kompleksa, sa severnim, isto~nim i ju`nim ogradnim
zidovima od manjih ili ve}ih oblutaka i lomljenih ka-
menih plo~a vezanih blatom. Na osnovu oja~anja is-
to~nog zida, raspore|enih na uzajamnoj udaljenosti
od 2,5 m, pretpostavlja se da se ovde nalazio prolaz
ili kapija. Na takvu mogu}nost donekle ukazuje i ras-
pored objekata, sa slobodnim prostorom u vidu dvori-
{ta, kao i blizina izlaznog otvora kanala u zidu. Kanal,
{irine od 0,75 do 0,80 m, prolazi dvori{tem od zapa-
da ka istoku, u du`ini od 9 m. Sagra|en je uglavnom
od opeka (34 x 33 x 5 cm) i tegula (48 x 37 x 5 cm) i
predstavlja nastavak dva paralelna kanala, isto~nog i
zapadnog, od plo~astog lomljenog kamenja. Zapadno
od njih je ve}a gra|evina, povr{ine 10 x 10 m, zida-
na od lomljenog kamena i kamenih plo~a vezanih
766 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
767 Gara{anin 1968, 5–28; Zotovi} 1968, 25–27; dokumenta-
cija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
768 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


blatom, sa tri prostorije razli~itog oblika i dimenzija.
Na unutra{nje lice ogradnih zidova bili su prislonje-
ni objekti.
Ostaci zidova konstatovani su i izvan kompleksa,
uz njegov ju`ni zid. To su gra|evine razli~itih dimen-
zija, sa bondru~nom, odnosno kanatnom konstrukci-
jom zidova, podignute na rastojanju od petnaestak
metara. Imale su dvoslivni krov od duga~kih i debe-
lih drvenih greda pokrivenih tegulama.
Na osnovu pokretnih arheolo{kih nalaza, T. Cvje-
ti}anin i S. Fidanovski zaklju~uju da je gra|evinski
kompleks podignut tokom 3, a da je kori{}en i u 4. ve-
ku. Stradao je u po`aru krajem 4. ili na samom po~etku
5. veka. Razlozi njegovog izbijanja mogu biti i lokal-
nog karaktera. Autori navode da ustanovljena strati-
grafska slika pokazuje da poru{eni objekti nisu obno-
vljeni, ograni~avaju}i se samo na istra`eni deo.769
113. Mala Kopa{nica, Lug,
neopredeljeni lokalitet
V. Ivanovi} je zabele`io podatak da su 13. marta 1953.
godine, prilikom kopanja jarka na putu od Leskovca
do Vranja, na 319. kilometru, kod `elezni~ke ~uvare, na
njivi zvanoj Lug, u vlasni{tvu Jordana Petrovi}a, radni-
ci iskopali rimski spomenik, koji je prenet u Narodni
muzej u Leskovcu.770 D. Trajkovi} navodi da su, osim
pomenutog spomenika, kod Male Kopa{nice tokom
izgradnje `elezni~ke pruge na|ene dve rimske statue:
jedna od kamena, a druga od bronze. Statue su objav-
ljene u listu Pravda od 9. septembra 1930. godine.771
113a. Mala Kopa{nica, Moravi{te,
naselje i nekropola
Lokalitet Moravi{te sme{ten je u ravnici na levoj oba-
li Ju`ne Morave. Od brdskog masiva na kome su lo-
cirani lokaliteti @irova padina i Crkvi{te–Branik deli
ga potes Kamenitica, dok se isto~no od njega, ka Gr-
deli~koj klisuri, pru`a Pazari{te. Ve}i deo lokaliteta
le`i ispod ku}a u Maloj Kopa{nici. Tokom za{titnih
arheolo{kih iskopavanja 2003. godine, S. Fidanovski
i T. Cvjeti}anin su ovo nalazi{te tretirali u sklopu po-
tesa Kamenitica–Moravi{te, naglasiv{i ipak njihove
posebne geografske odlike.
Razgovorom sa me{tanima sela dobijeni su va`ni
podaci, zahvaljuju}i kojima se mo`e nazreti areal pro-
stiranja rimskog naselja. Stanovnici i danas na potesu
Moravi{te nalaze pokretni arheolo{ki materijal, uglav-
nom novac koji je okvirno datovan u period 2–4. ve-

ka. Ispred jedne ku}e kod `elezni~ke pruge mo`e se
videti baza stuba sekundarno iskori{}ena za klupu. U
jugozapadnom delu Moravi{ta, prilikom kopanja baze-
na, na imanju Petrovi}a na|eni su grobovi sa skeletnim
ostacima. Pored same obale Ju`ne Morave u Maloj
Kopa{nici, na mestima gde ima ku}a, vlasnici nisu na-
ilazili na pokretne nalaze ili ostatke arhitekture, {to
se mo`e objasniti izme{tanjem korita ove reke.772
113b. Mala Kopa{nica, Pazari{te, naselje
O Pazari{tu je pisao jo{ F. Kanic, sme{taju}i ga na
u{}e Kopa{nice (Kopa{ni~ke reke) u Ju`nu Moravu.
Ovde su, kako je zabele`io, postojali ostaci „starog
grada“.773 Lokalitet se pru`a isto~no od nekropole na
Kamenitici. Arheolo{ka istra`ivanja ovog polo`aja
prvi put su sprovedena 2012. godine, i to u cilju za-
{tite usled radova na izgradnji auto-puta E-75, na Ko-
ridoru 10.
U konfiguraciji terena je uo~eno da se lokalitet
mo`e podeliti na severozapadni, uzdignuti deo, na
nekada{njoj re~noj terasi, i jugoisto~ni, na ni`im ko-
tama, koji je podlo`an plavljenju. Danas su odvojeni
jazom. Na Pazari{tu je evidentirana periferija rim-
skog naselja, sa ostacima zidova, komunikacijom (?)
i velikim brojem jama774 pored jaza na istoku, gde je
bio i kraj naselja. Duboki slojevi naplavina (pesak,
{ljunak, mulj) ukazuju na ~esta izlivanja Ju`ne Mora-
ve, {to je svakako uticalo na veli~inu naselja. Zahva-
ljuju}i obimnom arheolo{kom materijalu, naro~ito
nalazima novca i kerami~kih posuda, ovaj deo nase-
lja mo`e se datovati u 3–4. vek.775
114. Mala Kopa{nica, @irova padina, vodovod
Lokalitet @irova padina ubiciran je na desnoj strani
puta koji vodi iz Male u Veliku Kopa{nicu, na imanju
769
Fidanovski, Cvjeti}anin 2005, 75–83.
770
Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
771 Trajkovi} 1961, 11.
772 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
773 Kanic 1985, 252; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 31,
br. 144.
774 Iz jama poti~u mnogobrojni fragmenti rimske i sporadi~no
srednjovekovne keramike (dokumentacija Arheolo{kog in-
stituta u Beogradu).
775 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


Krste Jovanovi}a. Prema re~ima vlasnika, prilikom
kopanja temelja za ku}u, na dubini od 0,60 m uo~en
je zid od re~nih oblutaka i lomljenog kamena, sa spo-
radi~nom upotrebom opeka. Pored samog puta, oko
200 m od ku}e Krste Jovanovi}a, na imanju Tomisla-
va Stoji~i}a, tokom postavljanja stuba za dalekovod,
na dubini od 1 do 1,5 m otkriven je vodovod od ke-
rami~kih cevi. U „Hronici“ Leskova~kog zbornika za
1984. godinu, u izve{taju sa rekognosciranja, S. Pa-
vlovi} i D. Kosti} ovaj vodovod opredeljuju u rimski
period. Cevi, pre~nika 10 cm, pravljene su od svetlo-
crvene pe~ene zemlje.776
115. Me|a, atar sela, neopredeljeni lokalitet
Sa nepoznatih lokaliteta iz sela Me|e poti~u bronzani
amulet i trobridi vrh strele sa trnom i blago nagla{e-
nim grani~nikom, koji je datovan u 4–5. vek.777

115.1 Bronzani amulet
Amulet od bronze u vidu prstenaste alke koja se zavr{ava
predstavom vulve i falusa, dimenzija 3 x 2 cm.778
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 235
115.2. Vrh strele
Trobridi vrh strele od gvo`|a, sa trnom kru`nog preseka.
Probojac strele je romboidnog oblika, a na prelazu se~iva
u trn nalazi se blago nagla{en grani~nik. Du`ina strele je
6 cm, a {irina 1,1 cm.779
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. A-AZ/222
116. Me|a, Gradi{te, utvr|enje
Lokalitet Gradi{te sme{ten je na jednom uzvi{enju
severozapadno od sela Me|e. Prema kazivanju me{ta-
na, odavde poti~e gra|evinski {ut od kamena i opeke.
J. Jovanovi} pominje ostatke anti~kog grada na ovom
polo`aju.780
117. Me|a, Kuli{te,781 utvr|enje
Lokalitet Kuli{te, Kale ili Kali{te (sl. 15) nalazi se is-
to~no od sela Me|e. Me{tani ga nazivaju i Rimski
grad ili Rimska tvr|ava. Tu se nalazi utvr|enje ovalne
osnove, pribli`no orijentisano u pravcu sever–jug. Sa
isto~ne i zapadne strane ome|eno je strmim padina-
ma, na kojima su podignuti bedemi koji prate konfi-
guraciju terena i jasno se uo~avaju u vidu osutog ka-
menja. Fortifikaciji, na nadmorskoj visini od 312 m,
pristupa se sa severne i ju`ne strane, putem koji di-
rektno vodi iz polja. Bedemi su zidani od kamena ve-

zanog malterom (sl. 38), {to se uo~ava na mestima gde
su o{te}eni divljim kopanjem. Sa najvi{e ta~ke utvr-
|enja sagledava se {irok prostor ka zapadu, odnosno
ka Pustore~kom polju, i severu, ka Ju`noj Moravi,
{to mu daje poseban zna~aj. Na povr{ini se nailazilo
na ulomke kerami~kih posuda. Na|en je i fragment
opeke dimenzija 7,5 x 7 x 4,5 cm, ukra{en pravolinij-
skim paralelnim `lebovima izvedenim pomo}u tri pr-
sta.782 U Narodnom muzeju u Leskovcu ~uva se i
jedan ulomak opeke dimenzija 11 x 8 x 4 cm, sa oti-
skom `ivotinjske {ape.783
118. Me|a, Manastiri{te, neopredeljeni lokalitet
J. Jovanovi} bele`i da se na ju`nim padinama Dobre
glave, na polo`aju Manastiri{te, nalaze tragovi anti~-
kog naselja.784
119. Me|a, Potok, neopredeljeni lokalitet
U selu Me|i, na lokalitetu Potok, na|en je olovni teg
za kantar kru{kastog oblika. Teg je poklonjen Narod-
nom muzeju u Leskovcu 1965. godine.785

119.1 Olovni teg
Olovni teg za kantar, kru{kastog oblika. Na gornjem, ma-
lo udubljenom delu nalazi se o{te}ena petlja. Visina pred-
meta iznosi 4 cm, a te`ina 260 g.786
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 234
776 Pavlovi}, Kosti} 1984, 514; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 92, br. 145.
777 Joci} 2000, 309; Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011, 50.
778 Joci} 2000, 309, T. IV, sl. 12.
779 Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011, 154, kat. br. 132.
780 Jovanovi} 1978a, 16; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
93, br. 153.
781 M. \. Mili}evi} je zabele`io podatak o starom poru{enom
gradi}u nazvanom Dobra glava, koji se nalazi u ataru sela
Pe~enjevca (Mili}evi} 1884, 23). Kako S. Ercegovi}-Pa-
vlovi} i D. Kosti} navode, nije isklju~eno da se taj podatak
odnosi na lokalitet Kuli{te (Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti}
1988, 93, br. 154).
782 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
783 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (stara knjiga
inventara, br. 181).
784 Jovanovi} 1978a, 16.
785 Joci} 2000, 310.
786 Joci} 2000, 309, 310, T. V, sl. 13.
  


120. Miro{evce, okolina sela,
neopredeljeni lokalitet
Izme|u Vu~ja i Miro{evca, oko 20 km od Leskovca,
na prostoru duga~kom 1 km nalazi se „zidina pod ze-
mljom“. U okolini je evidentiran stari novac. Sa ovog
polo`aja poti~e jedna opeka, koja se danas ~uva u
Narodnom muzeju u Leskovcu, u koji je dospela kao
poklon Sergija Dimitrijevi}a.787

120.1 Opeka s natpisom788
Fragmentovana opeka s natpisom na gornjoj povr{ini,
koji se nastavlja u dve dijagonalne trake. Dimenzije ope-
ke su 24 x 31 x 3,5 cm. Natpis je dat latinskim kurzivom:
Deus ad(i)uvet vobis et nobis (Bog poma`e tebi i meni)
Poklon S. Dimitrijevi}a
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. 114
121. Miro{evce, Seli{te–Sala~ina, naselje (?)
Lokalitet Seli{te–Sala~ina nalazi se sa obe strane puta
koji iz Miro{evca vodi ka Bunu{i, kod seoske cigla-
ne, na imanjima porodica Stamenkovi}, Jovi}, Stan-
kovi} i Petrovi}. Na ravnom terenu, koji se pru`a u
pravcu severoistok–jugozapad, arheolo{ki materijal
je nala`en u du`ini od oko 200 m.789 Sa ovog polo-
`aja poti~u nalazi rimskih opeka i tegula.790
122. Miro{evce, Seli{te I, naselje (?)
Na levoj obali Veternice, u neposrednoj blizini Ci-
gan-male, sa obe strane puta koji vodi u selo Vinu,
nalazi se lokalitet Seli{te I. D. Trajkovi} bele`i da su
levo od ovog puta, kod vodenice, otkrivene tegule
rimskog objekta.791 S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Ko-
sti} navode da se prilikom rekognosciranja nailazilo
na fragmentovane rimske opeke i ulomke kerami~kih
posuda i da se u konfiguraciji terena uo~avaju obrisi
mo`da ve}ih gra|evina, kao i da su me{tani pre dva-
deset godina ovde nai{li na temelje masivnih zgrada
od kamena, opeke i maltera. Sa ovog lokaliteta se po-
minju i nalazi bakarnog novca. Rekognosciranje je
izvr{eno 1979. godine.792
123. Nakrivanj, Seli{te, naselje (?)
Ome|en potesima Ra{in Laza i Bojin Laza, lokalitet
Seli{te se prostire u atarima Nakrivnja i ^ukljenika,
na imanjima Vasilija \eki}a i Milana Di{i}a. U nepo-
srednoj blizini svoje ku}e, V. \eki} je na{ao ranovi-
zantijski bronzani novac, folis sa oznakom M, dok je
M. Di{i}, prilikom dubljeg kopanja, nai{ao na veoma

masivan zid od opeka i gra|evinski {ut, koji se uglav-
nom sastojao od fragmentovanih opeka sa ostacima
debelog sloja maltera.793
124. Novo Selo, Leskova padina, utvr|enje
F. Kanic je na lokalitetu Leskova padina konstatovao
ostatke utvr|enja, protuma~iv{i ih kao anti~ki kastel
koji je {titio rudnike kod Ruplja, kori{}ene jo{ u an-
ti~kom dobu.794 J. Jovanovi} bele`i podatak da je
rimski put i{ao uz Vlasinu i vodio do sela Ruplja i
njegovih rudnika gvo`|a.795
125. Oraovica, Dvorinje ili Dvori{te,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Dvorinje le`i u ravnici na levoj obali Orao-
vi~ke reke, na imanju Vlade Stojanovi}a. M. Gara{a-
nin je tokom rekognosciranja nai{ao na rimske opeke,
me|u kojima su neke bile {estougaonog oblika.796
126. Oraovica, Mitrov grob,
neopredeljeni lokalitet
Sa lokaliteta Mitrov grob u Oraovici poti~u „srebrni
novac Konstantinov“ i jedan prsten.797
127. Ora{ac, atar sela, neopredeljeni lokalitet
Na nepoznatom lokalitetu u selu Ora{cu na|en je pri-
merak rimskog bronzanog novca sa ven~i}em na re-
versu.798
787 Gara{anin M. i D. 1951, 161; Trajkovi} 1961, 10; Er-
cegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 33, br. 75.
788 Petrovi} 1979, 125, no. 115; Joci} 2005, 192, br. 8.
789 Gara{anin, Ivanovi} 1958, 44; Ercegovi}-Pavlovi},
Kosti} 1988, 21, br. 300; Bulatovi}, Jovi} 2010, 257.
790 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
791 Trajkovi} 1961, 11.
792 Pavlovi}, Kosti} 1980, 360; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 33, br. 156; dokumentacija Arheolo{kog insti-
tuta u Beogradu (gra|a pripremana za monografiju Istorija
Leskovca i okoline).
793 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 41, br. 164.
794 Jovanovi} 1978, 16.
795 Kanic 1985, 275; Gara{anin M. i D. 1951, 135.
796 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
797 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
  


128. Ora{ac, Gornje Crni~e,
neopredeljeni lokalitet
Sa lokaliteta Gornje Crni~e u Ora{cu poti~e novac
Eudoksije.

128.1 Novac Eudoksije, Konstantinopolj, semisis799
Av.: AEL EVDO-XIA AVC Poprsje carice okrenuto na-
desno, sa dijademom, hitonom i paludamentumom.
Rv.: Krst u vencu. U ise~ku CONOB.
Te`ina: 2,48 g
MIRB 51 (439–455)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/1 159
129. Ora{ac, Kaldrme, put
Prilikom izgradnje puta u selu Ora{cu, na imanju Todo-
ra Stojkovi}a i Milana \oki}a otkrivena je kaldrma od
oblutaka. Re~ je o putu koji je pratio tok Drnske reke.
V. Ivanovi} smatra da poti~e iz rimskog perioda.800
130. Ora{ac, Lusarije, neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Lusarije801 ubiciran je severno od sela, sa
desne strane puta koji iz Slatine vodi ka Ora{cu. To-
kom dubljeg oranja zemlje za sa|enje vinograda, na
imanju Jordana Krsti}a na|en je nakit, na kome se
uo~ava helenisti~ki uticaj. Po{to nalaz predstavlja ce-
linu, S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} iznose pret-
postavku da je re~ o o{te}enom grobu ili ostavi.802
Sastoji se od zlatne ogrlice od 31 lamele u obliku stili-
zovanih ptica (pataka), sa zavr{ecima ukra{enim orna-
mentom u vidu palmete,803 dva elipsoidna medaljona
sa zlatnim okvirima, u ~ije je sredi{te umetnuta gema
s predstavom Meduze, zatim kameje sa likom najve-
rovatnije Atene i perli od zlatnog lima. Sa istog ima-
nja poti~e i jedan zlatnik Filipa Makedonskog, kao i
dva Aleksandra Makedonskog. Na ovom polo`aju,
prema kazivanju Todora Stojkovi}a, nailazilo se i na
ulomke rimskih opeka.804

130.1–7 O{te}en grob ili ostava nakita
130.1 Zlatna ogrlica (sl. 100a)
Zlatna ogrlica sastavljena od 31 lamele u obliku stilizo-
vanih ptica (pataka), spojene zadnjim krajevima i pove-
zane alkama. Na zavr{ecima lamela nalazi se ornament u
vidu palmete. Detalji na glavama i telima ptica izvedeni su
otiskivanjem u zlatnom limu. Klips ima trougaoni oblik,
a ukra{en je redukovanim floralnim ornamentom. Zadnje
strane lamela spojene su zlatnom `icom, koja je savijena
u petlju. Petlje su me|usobno povezane provla~enjem u

vidu venca. Ogrlica je izra|ena od zlatnog lima, u tehni-
ci iskucavanja preko matrice. Njena du`ina je 32,5 cm,
visina lamela je 2 cm, a {irina 0,6 cm, dok du`ina klipsa
iznosi 2,3 cm. Datovana je u 3. vek.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 191
130.2 Zlatni medaljon s predstavom Meduze (sl. 100b)
Zlatni ovalni medaljon sa kasetom ~iji je okvir dekorisan
prolamanjem. U kaseti se nalazi kameja od poludragog
kamena, s predstavom Meduze. Predstava je bele boje,
dok je osnova kamena plava. Dimenzije medaljona su
2,3 x 1,8 x 1,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 192
130.3 Zlatni medaljon s predstavom Meduze (sl. 100c)
Zlatni ovalni medaljon sa kasetom ~iji je okvir dekorisan
tordiranom `icom.805 U kaseti se nalazi kameja od polu-
dragog kamena, s predstavom Meduze. Predstava je bele
boje, dok je osnova kamena plava. Dimenzije medaljona
su 2,3 x 1,7 x 1,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 193
130.4 Kameja s predstavom Atene (sl. 100d)
Kameja s predstavom poprsja `ene okrenutog nalevo, sa
dugom kosom i {lemom na glavi. U pitanju je najvero-
vatnije boginja Atena. Lik boginje je u boji slonove kosti,
798 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (kucani nu-
mizmati~ki inventar, br. 153); dokumentacija Arheolo{kog
instituta u Beogradu (gra|a pripremana za monografiju
Istorija Leskovca i okoline).
799 Du{ani} 1961, 96, br. 5, sl. 5.
800 Trajkovi} 1961, 11, 12; dokumentacija Arheolo{kog insti-
tuta u Beogradu (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{ani-
na iz 1951. godine; gra|a pripremana za monografiju Isto-
rija Leskovca i okoline).
801 Pod toponimom Lusarije podrazumeva se prostor na padi-
ni ispod Ja{areve njive (dokumentacija Arheolo{kog insti-
tuta, bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951.
godine).
802 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 168.
803 Jovanovi} 1978, 46, kat. 1; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti}
1988, 34, br. 168; sl. na str. 35; Joci} 1993, cat. 120.
804 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 168; doku-
mentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke sa re-
kognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine; gra|a pri-
premana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
805 Joci} 1993, cat. 120. Zlatni medaljoni sa kamejama na ko-
jima je reljefno prikazana glava Meduze u upotrebi su od
sredine 2. veka do kraja kasnoanti~kog perioda. Kasete sa
okvirima ukra{enim tordiranom `icom pojavljuju se sredi-
nom 2. veka, a u najve}oj upotrebi su tokom 3. veka (Po-
povi} 1996, 44).
  


dok je osnova kamena plava. Dimenzije kameje su 2,2 x
1,8 x 0,5 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 188
130.5 Osam perli od zlatnog lima (sl. 100e)
Perle od zlatnog lima, koni~nog oblika i deformisane.
Pre~nik svake perle je 0,8 cm, a visina 0,4 cm. Du`ina
nanizanih perli iznosi 3,5 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 196
130.6 Perla od zlatnog lima (sl. 100f)
[uplja perla od zlatnog lima, sa pro{irenim krajevima,
kvadratnog preseka. Njene dimenzije su 2,2 x 0,7 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 195
130.7 ^etiri perle od zlatnog lima (sl. 100g)
^etiri {uplje izdu`ene perle od zlatnog lima, koje se sa-
stoje od dva spojena dela u vidu pe{~anog sata i trbu{aste
posude. Dve perle se na jednom kraju zavr{avaju u`im
cevastim dodatkom, a jedna ima i o~uvanu petlju pri~vr-
{}enu na cevasti deo, kroz koju je provu~ena tanka zlatna
`ica. Jedna perla je deformisana. Du`ina jedne perle iz-
nosi 2,2 cm, a {irina 0,8 cm. Du`ina tri u nizu, sa petlja-
ma, iznosi 7,8 cm, dok je tanka zlatna traka duga~ka 3 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 197
131. Ora{ac, Padina, neopredeljeni lokalitet
U selu Ora{cu, na lokalitetu Padina, na|en je folis Ju-
stinijana I.806

131.1 Novac Justinijana I, Kizik, folis
Av.: D N IVSTINI-¡ANVS P P AVC¿ Poprsje cara prika-
zano spreda, sa {lemom, dijademom i oklopom; desnom
rukom dr`i glob sa krstom, levom {tit s predstavom ko-
njanika nadesno, koji kopljem probada neprijatelja. U
polju desno krst.
Rv.: M, gore +, levo A/N/N/O, desno X/II/I, dole A. U
ise~ku KYZ.
Pre~nik: 40 mm; osa: 5
MIBE 120a (1) (539–540)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/2–50
132. Ora{ac, Rudinje ili Sasi, rudarstvo
Polo`aj Rudinje ili Sasi nalazi se na padini neposredno
ispod lokaliteta Staro groblje u Ora{cu. Oba toponi-
ma upu}uju na rudarenje. U Narodnom muzeju u Le-
skovcu se sa ovog mesta ~uvaju gvozdeni no` duga~ak
14,5 cm i gvozdena strelica sa trnom za nasa|ivanje.807
133. Ora{ac, Seli{te, naselje (?)
Lokalitet Seli{te sme{ten je u ravnici na desnoj obali
Drnske reke. Orijentisan je u pravcu istok/severoistok

–zapad/severozapad. Severoisto~no od njega uzdi`u
se blaga kosa i brdo ^ukar. Ispod imanja Petra Jovano-
vi}a uo~avaju se tragovi zida od rimskih opeka, dok je
ru{evinski {ut zabele`en uz reku, na prostoru duga~-
kom oko 200 m.808 Sa lokaliteta Seli{te poti~e slu~a-
jni nalaz vrha koplja od gvo`|a, du`ine od 21,6 cm,
sa se~ivom duga~kim 16 cm i {irokim 5,4 cm, i tul-
cem pre~nika 2 cm. Koplje je u obliku {irokog lista
blago nagla{enog rebra, sa perforacijom za klin na
kratkom koni~nom usadniku. M. Nino{evi}, J. Pe{i}
i S. Jovi} ga opredeljuju u {iri vremenski raspon od
2. do 6. veka.809
134. Pade`, jugozapadno od sela, utvr|enje
Jugozapadno od sela Pade`a, F. Kanic je registrovao
ostatke rimskog kastela.810
135. Pe~enjevce, Imanje @ivkovi}a, naselje (?)
Dvori{te Koste @ivkovi}a nalazi se na kosi koja se
prostire isto~no od reke [aranice i severozapadno od
polo`aja Klepala, u ataru sela Pe~enjevca. U bele{ka-
ma M. Gara{anina nalazi se podatak da su na ovom
imanju otkriveni stubi}i od opeka dimenzija 28 x 28
x 4 cm, kao i zid od opeka vezanih debljim slojem
maltera pome{anim sa tucanom ciglom. M. Gara{a-
nin smatra da je o~igledno re~ o ostacima hipokausta.
U izve{taju sa rekognosciranja pominje da se tu nai-
lazilo na rimske vodovodne cevi i hidrauli~ni malter.
Prema re~ima Koste @ivkovi}a, vodovodne cevi su
otkrivene u blizini njegove avlije, u pravcu Klepala.
U susednom dvori{tu, na imanju Blagoja @ivkovi}a,
na|ena je mala kamena baza stuba, a na granici dva
imanja kapitel dimenzija 32 x 32 x 21 cm. Danas u
dvori{tu @ivka @ivkovi}a, sina pokojnog Koste @iv-
kovi}a, nema tragova opeka iz rimskog perioda, ali je
sada{nji vlasnik, kopaju}i rupe za silos, na 3 m dubi-
ne tako|e nailazio na polo`enu opeku. O `ivotu na
ovom prostoru u anti~kom periodu verovatno svedo-
806 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
807 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 76, br. 170.
808 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine; gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
809 Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011, 35, 144, br. 105.
810 Kanic 1985, 552.
  


~e i primerci srebrnog novca, mo`da rimskih denara,
iskopani na ovom imanju.811
136. Pe~enjevce, Ov~arnik, naselje (?)
Lokalitet Ov~arnik se prostire na seoskoj utrini u na-
stavku polo`aja Seli{te, sa leve strane puta Pe~enjev-
ce–Ka{tavar i desno od njega, na levoj obali [aranice,
na kosi koja se pru`a u pravcu sever–jug. Tu su otkri-
veni zidovi, a na povr{ini se nailazi na ve}u koli~inu
rimskih opeka, kao i na fragmente kerami~kih posu-
da. V. Ivanovi} bele`i ostatke rimskih gra|evina. Na
zapadu, pri dnu padine, na zadru`nom imanju tako|e
su uo~eni ostaci zidova, dok je ~itav potes du` puta
za Ka{tavar pod intenzivnim {utom.812
137. Pe~enjevce, Seli{te, naselje (?)
Potes Seli{te se prostire na niskoj terasi na desnoj
obali [aranice, u podno`ju brda Vu~jaka, sa njegove
jugoisto~ne strane. Prema bele{kama M. Gara{anina,
ovde su nala`ene rimske opeke, a po kazivanju me-
{tana, i novac. Pretpostavlja se da je re~ o rimskom
naselju. U produ`etku ovog polo`aja nalazi se lokali-
tet Ov~arnik.813
138. Podrimce, Belije, vila (?)
Lokalitet Belije se nalazi na desnoj obali [aranice, na
putu prema selu Ka{tavaru. Tu su me{tani, prilikom
zemljanih radova, nailazili na masivne zidove od ka-
mena. Uo~i Drugog svetskog rata, me{tanin Vasiljko
Stojanovi} je na{ao dva kapitela i {aku bronzane sta-
tue u prirodnoj veli~ini, koja se danas ~uva u Narod-
nom muzeju u Leskovcu. Kapitelima se izgubio sva-
ki trag. U staroj knjizi inventara leskova~kog muzeja
postoje podaci o stopama dva stuba koje su na|ene
na ovom polo`aju.814
[ezdesetih godina 20. veka, u selu Podrimcu je
otkrivena ostava rimskog srebrnog novca, ~iji se deo
od 137 komada iz perioda od sredine 2. do sredine 3.
veka ~uva u Narodnom muzeju u Leskovcu, dok je
ostatak nestao. Novac se nalazio u kerami~koj posudi
s jednom dr{kom. S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti}
ga vezuju upravo za lokalitet Belije, uz napomenu da
ne postoji ta~na naznaka o mestu nalaza.815 Na osno-
vu analize najmla|ih komada, primeraka Filipa I, za
ostavu iz Podrimca odre|ena je 244. godina kao ter-
minus post quem njenog pohranjivanja.816 Mo`e se
samo pretpostaviti da se na ovom prostoru nalazila
vila rustika.


138.1 Ostava denara i antoninijana (137 komada)
Ostava rimskog srebrnog novca sa 137 denara i antoni-
nijana kovanih u vremenu od cara Antonina Pija do Fili-
pa I. Njen sastav je slede}i: Antonin Pije (1), Faustina II
(1), Komod (1), Klodije Albin (1), Septimije Sever (10),
Julija Domna (9), Karakala (11), Geta (3), Makrin (1),
Elagabal (14), Aleksandar Sever (15), Julija Meza (5),
Julija Mamea (4), Maksimin I (5), Gordijan III (46) i Fi-
lip I (10).817
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/19–155
138.2 [aka od bronze (sl. 95)
[uplje livena {aka od bronze, naknadno obra|ena cizeli-
ranjem. Plasti~no oblikovani prsti blago su savijeni. Palac
je ispru`en. Nokti su nagla{eni reljefom i urezivanjem.
Dlan nije obra|en. [aka je dlanom le`ala na nekom pred-
metu. Pripadala je statui u prirodnoj veli~ini. Dimenzije
{ake su 15 x 9,4 x 5,9 cm.818
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 214
139. Podrimce, Ogra|e, vila (?)
U selu Podrimcu, na lokalitetu Ogra|e, me{tanin Sta-
noje Tasi} nailazio je na ulomke rimskih kerami~kih
posuda. Prema V. Ivanovi}u, kod istog me{tanina se
nalazi i jedan kapitel.819
140. Priboj, Gradi{te, utvr|enje
Kod Priboja, na kupastom brdu zvanom Gradi{te, D.
Sabovljevi} je zabele`io tragove zidova, za koje je
smatrao da pripadaju rimskom periodu.820
811 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
812 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine; gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
813 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
814 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (stara knjiga
inventara, br. 988, 989).
815 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 188.
816 Stamenkovi} 2005, 143, 149–151.
817 Stamenkovi} 2005, 146.
818 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 188, sl. na
str. 34; dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
819 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
820 Sabovqevi} 1886, 28.
  


141. Radonjica, Crkvi{te, neopredeljeni lokalitet
Nalazi se na levoj obali Veternice, sa leve strane sta-
rog seoskog puta koji iz Radonjice vodi za Leskovac.
Od sela Radonjice udaljen je oko 1 km ka severoza-
padu. Le`i na kosi orijentisanoj u pravcu sever–jug,
sa blagim padom prema istoku, na njivama Vojislava
i Lazara Gligorijevi}a. Prema kazivanju vlasnika,
prilikom obrade zemlje nailazi se na fragmente kera-
mike, me|u kojima ima i ulomaka rimske grn~arije,
kovane eksere („~avle ve}ih dimenzija“), neobra|eni
kamen i ve}e kamene plo~e.821
142. Razgojna, Crkvi{te, naselje (?)
Lokalitet Crkvi{te le`i na terasi na desnoj obali Ju`ne
Morave, izme|u crkve i zadru`nog doma u Razgojni.
Prilikom obrade zemlje, na povr{ini od oko 400 x
250 m, konstatovane su rimske opeke i tegule, kao i
ostaci zidova. Jugozapadno od ovog polo`aja, u use-
ku na samoj obali Ju`ne Morave, vide se dublje uko-
pane jame. Prema kazivanju me{tana, ovde su nala-
`eni grobovi. U jednom od njih navodno je bio zlatni
prsten, koji je kasnije izgubljen. Pretpostavlja se da je
na Crkvi{tu postojalo ve}e rimsko naselje.822
143. Razgojna, Gluva padina, naselje (?)
Jugoisto~no od starog groblja, u njegovoj neposred-
noj blizini, sme{ten je lokalitet Gluva padina. Nalazi
se na bre`uljku koji se u pravcu zapad–severozapad
spu{ta ka potoku Osojci, na imanju Slavka i Vidana
Caki}a. Tu su iskopane zidine, a opeke sa njih upo-
trebljene su za zidanje novih ku}a. Prema re~ima vla-
snika, zid debljine 1 m orijentisan je u pravcu istok-
–zapad. Konstatovani su i pregradni zidovi, {to
pokazuje da je re~ o vi{e prostorija. Na povr{ini su
mestimi~no vidljivi ostaci zidova, a nailazilo se i na
fragmentovane opeke, keramiku, staklo i ljudske ko-
sti. Opeke su „ukra{ene“ raznim ornamentima i oti-
scima `ivotinjskih {apa. Isti nalazi zabele`eni su i u
useku puta.
Pribli`no 200 m jugozapadno, u okviru lokaliteta
Gluva padina, na desnoj obali Osojke, na njivi Milu-
tina Pe{i}a tako|e su uo~ene zidine, orijentisane u
pravcu istok/severoistok–zapad/jugozapad. Prilikom
rekognosciranja, M. Gara{anin je u jendeku zabele`io
tragove rimskih opeka gorelih u po`aru. Oko 50 m ka
zapadu, na desnoj strani potoka, ispod njive Ljubo-
mira Stankovi}a, na dubini od 1,05 m otkriveno je
ognji{te duga~ko 1,30 metara.823

144. Razgojna, Seli{te, naselje (?)
Lokalitet Seli{te se prostire na kosi orijentisanoj u
pravcu sever–jug, na mestu gde se sastaju Babi~ki i
Le{tarski potok, isto~no od seoskog groblja, na imanji-
ma Jordana Koci}a, Blagoja Aran|elovi}a i Slavka
Jovanovi}a. Zauzima povr{inu od oko 250 x 100 m.
Na severu se blago spu{ta u udolinu. M. Gara{anin i
V. Ivanovi} pominju da su ovde na|eni ostaci ku}nog
lepa, neolitske keramike i kremenog oru|a, ali i retki
fragmenti kerami~kih posuda iz rimskog perioda. To-
kom obilaska terena 1978. godine, S. Ercegovi}-Pavlo-
vi} i D. Kosti} nisu uo~ile povr{inske nalaze.824
145. Rudare, Crkva Sv. Petke ili Rudarska crkva,
neopredeljeni lokalitet
Crkva Sv. Petke ili Rudarska crkva je jednobrodna
gra|evina sa pripratom, bez kupole, zasvedena polu-
obli~astim svodom (sl. 69). Spolja{nja strana apside
je polukru`na. Crkva je podignuta na temeljima sta-
rijeg sakralnog objekta. Prema zapisu na spoljnoj pri-
prati, obnovljena je 1791. ili 1799. godine. F. Kanic
je ovde zatekao stopu ranovizantijskog stuba i, kako
navodi, kapitel od tvrdog pe{~anika.825 Ispred crkve,
K. J. Jovanovi} je video dva kapitela od kre~njaka,
ve}ih dimenzija. Objavio je fotografiju jednog kapi-
tela koji je, kako bele`i, le`ao u uglu izme|u dva zi-
da. Njegove dimenzije su 95 x 75 x 65 cm.826 Prema
V. Ivanovi}u, crkva je sagra|ena na ru{evinama mno-
go ve}e bazilike iz 6. veka, od koje je ostao jedan ka-
pitel, preme{ten u Narodni muzej u Leskovcu 1948.
godine. D. Trajkovi}, me|utim, bele`i da su kod Ru-
darske crkve na|ena ~etiri kapitela iz ranovizantij-
821 Gara{anin, Ivanovi} 1958, 45; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 77, br. 198.
822 Trajkovi} 1961, 12; dokumentacija Arheolo{kog instituta
u Beogradu (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina iz
1951. godine; gra|a pripremana za monografiju Istorija
Leskovca i okoline).
823 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine; gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
824 Gara{anin, Ivanovi} 1958, 45; Ercegovi}-Pavlovi},
Kosti} 1988, 23, br. 202; dokumentacija Arheolo{kog in-
stituta u Beogradu (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{a-
nina iz 1951. godine).
825 Kanic 1985, 246.
826 Vasi}, Jovanovi} 1909, 32, 33.
  


skog perioda, od kojih su dva 1933. godine odneta u
Veliku Grabovnicu, jedan u Veliko Trnjane, a jedan u
Narodni muzej u Leskovcu. M. Gara{anin navodi da
su 1935. godine iz Rudara u Veliku Grabovnicu prene-
te baze dva stuba, za koje u izve{taju sa rekognosci-
ranja daje bli`i opis.827

145.1 Jonski impost kapitel (sl. 91b)
Jonski impost kapitel sa kru`nom donjom povr{inom i
kvadratnom gornjom ravni. Na prednjoj i zadnjoj strani
kapitela predstavljene su dve sna`ne spojene volute, sa
krstom u sredini i akantusovim li{}em, dok su bo~ne stra-
ne kapitela ukra{ene samo listovima akantusa.828
Analogije: trikonhalna crkva, Kur{umlija; episkopska
bazilika, Cari~in grad.829 Sli~an primerak je poznat sa lo-
kaliteta Crkvina ili Crkvene livade u Mrve{u.830
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 991
145.2 Baza stuba (sl. 70)
Baza stuba sa visokim postamentom ~etvrtastog oblika.
Njena visina iznosi 43 cm, a povr{ina donje ravni je 46 x
44 cm.
Analogije: bazilika episkopa Filipa, Stobi831
Pored seoske crkve
146. Rudare, Rudarska ~uka,
neopredeljeni lokalitet
U bele{kama V. Ivanovi}a postoji podatak da su na
lokalitetu Rudarska ~uka, pored `elezni~ke ~uvare,
nala`eni pitosi. D. Trajkovi} navodi da su na ovom
polo`aju me{tani na{li anti~ke vr~eve.832
147. Sejanica, Ornice ili Orni~je,
neopredeljeni lokalitet
U anti~kim razvalinama na lokalitetu Ornice na|ena
je ara, kojoj se danas izgubio svaki trag. Iz Sejanice
poti~e i jedan primerak novca Antonina Pija. A. Kra-
sovski i D. Trajkovi} lokalitet nazivaju Orni~je i ta-
ko|e navode votivnu aru iz anti~kih ru{evina.833

147.1 Novac Antonina Pija, Rim, sestercij (sl. 76)
Av.: ANTONINVS AVG PI-VS P P TR P COS III Glava
cara okrenuta nadesno, sa lovorovim vencem.
Rv.: SECVRIT-A-S PVBLICA S C Sekuritas stoji okre-
nuta nalevo, u desnoj ruci dr`i skiptar, levom se naslanja
na stub.
Pre~nik: 3,3 cm; te`ina: 24 g; osa: 12
RIC III, p. 112, no. 641 (140–144)
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. NI/1 18

147. 2 Votivna ara posve}ena Jupiteru
Votivna ara od kre~njaka, dimenzija 76 x 48 x 38 cm,
potpuno o~uvana. Dimenzije natpisnog polja su 51,5 x
43 cm, a visina slova je 5 cm. Ta~ke razdvajanja su na
po~etku i iza svakog znaka. Natpis glasi:
·I· O· M·
C· C· S·
V· T· P?
Razre{enje natpisa: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) () v(o)t(um)
p(osuit)834
Spomenik je izgubljen.
148. Strojkovce, atar sela, neopredeljeni lokalitet
Iz sela Strojkovca poti~u 34 primerka rimskog nov-
ca, koji se ~uvaju u Narodnom muzeju u Leskovcu.
Re~ je verovatno o ostavi.835
149. Stupnica, ^ukar, utvr|enje
Severoisto~no od sela Stupnice, F. Kanic je uo~io tra-
gove vojnog utvr|enja, za koje je pretpostavio da po-
ti~e iz rimskog perioda.836 J. Jovanovi} je zabele`io
da se na polo`aju ^ukar u Stupnici nalazio mali ka-
stel, u kome su na|ene anti~ke opeke.837 Utvr|enje je
podignuto na uzvi{enju koje dominira Stupni~kom
rekom; sa tri strane je ome|eno strmim padinama, a
na severoisto~noj je omanji plato na padini koja se
spu{ta ka fortifikaciji. Na toj, lako pristupa~noj strani
827 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline; be-
le{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
828 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 52, sl. 86; Caillet, Duval,
Jeremi} 2010, 364, fig. V, 39 d-e.
829 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 52, br. 87, 88.
830 Videti kat. 22.
831 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 24, sl. 128.
832 Trajkovi} 1961, 11; dokumentacija Arheolo{kog instituta
u Beogradu (gra|a pripremana za monografiju Istorija Le-
skovca i okoline).
833 Gara{anin M. i D. 1951, 134; Trajkovi} 1961, 11; Petrovi}
1979, 125; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, br.
331; dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra-
|a pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
834 Gara{anin M. i D. 1951, 134; Petrovi} 1979, 125, no. 117;
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, br. 331.
835 Rajkovi} 1996, 275.
836 Kanic 1985, 193.
837 Jovanovi} 1978a, 16.
  


prilaz je branjen bedemom, koji se jasno uo~ava u
konfiguraciji terena. Na prostoru samog utvr|enja i na
okolnim padinama nailazi se na ulomke kerami~kih
posuda, opeke i komade zgure. Prema Sa{i Filipovi}u,
na ~ijem je imanju plato sa utvr|enjem, na lokalitetu
su na|eni bronzani novac cara Konstantina I i bron-
zana oplata, a nailazilo se i na ostatke „topionice“.838

149.1 Lonac
Fragment oboda i vrata lonca izra|enog na vitlu, od gline
sa malo primesa sitnozrnog peska i liskunskog praha. Obod
je razgrnut. Na vratu i na prelazu vrata ka trbuhu nalazi
se po jedna kanelura. Njegov pre~nik iznosi 23,8 cm. Di-
menzije o~uvanog fragmenta su 8,2 x 3,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
149.2 Lonac
Fragment oboda, vrata i trbuha lonca tankih zidova, izra-
|enog na vitlu, od gline sa veoma malo primesa sitnozr-
nog peska i liskunskog praha, sive boje pe~enja. Obod je
razgrnut i na unutra{njoj strani blago u`lebljen. Na vratu
i na prelazu vrata ka trbuhu nalazi se po jedna kanelura.
Pre~nik oboda iznosi 16,2 cm, a visina o~uvanog frag-
menta 4 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
149.3 Lonac
Fragment oboda, vrata i trbuha manjeg lonca (?) izra|e-
nog na vitlu, od gline mrkosive boje pe~enja. Obod je ho-
rizontalno razgrnut i na unutra{njoj strani blago u`le-
bljen. Njegov pre~nik je 16 cm, a dimenzije o~uvanog
fragmenta iznose 3,6 x 2, 4 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
149.4 Lonac
Fragment oboda i vrata manjeg lonca izra|enog na vitlu,
od gline sa veoma malo primesa sitnozrnog peska, sive
boje pe~enja i neobra|ene povr{ine. Obod je razgrnut, a
na unutra{njoj strani je koso zase~en. Pre~nik oboda je
11,8 cm, a visina o~uvanog fragmenta 1,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
149.5 Lonac
Fragment trbuha i dna lonca (?) izra|enog na vitlu, od gli-
ne sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, mrke
boje pe~enja i neobra|ene povr{ine. Pre~nik dna iznosi
13 cm. Dimenzije o~uvanog fragmenta su 7 x 1,1 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
149.6 Zdela
Fragment oboda, vrata i trbuha zdele ra|ene na vitlu, od
gline sa primesama krupnozrnog peska i liskunskog pra-
ha, mrkosive boje pe~enja i neobra|ene povr{ine. Obod

je u`lebljen. Njegov pre~nik iznosi 50 cm, a dimenzije
o~uvanog fragmenta 9 x 8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
149.7 Pehar
Fragment oboda, vrata i trbuha pehara (?). Obod je prste-
nasto profilisan, a vrat je u`lebljen. Pehar je ra|en na vi-
tlu, od gline sa malo primesa sitnozrnog peska i liskun-
skog praha, sive boje pe~enja. Pre~nik oboda iznosi 16 cm.
Dimenzije o~uvanog fragmenta su 5,8 x 4,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
149.8 Poklopac
Poklopac sa dugmetastom dr{kom, izra|en na vitlu, od
gline sa primesama krupnozrnog peska, sivomrke boje
pe~enja i neobra|ene povr{ine. Pre~nik vrha poklopca je
3 cm. Dimenzije o~uvanog fragmenta su 7 x 4 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
149.9 Dr{ka
Fragment `lebljene dr{ke od gline sa primesama sitnozr-
nog peska i malo liskunskog praha, mrke boje pe~enja.
Dimenzije o~uvanog fragmenta su 4,4 x 3,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
150. Stupnica, Talambas, neopredeljeni lokalitet
Na mestu zvanom Talambas, na imanju Danila Groz-
danovi}a nalaze se ru{evine iz kojih su, kako bele`i
M. Gara{anin, me{tani vadili velike rimske opeke. Na
ovom polo`aju uo~avaju se i ostaci zidova.839
151. [i{ince, Dolina, neopredeljeni lokalitet
Na lokalitetu Dolina u selu [i{incu, na imanju Dragi}a
\or|evi}a, zabele`eni su fragmenti rimskih tegula.840
152. Tulovo, Slani{te ili Tursko groblje,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Slani{te ili Tursko groblje ubiciran je u bra-
ni{tu Borka \or|evi}a i Milutina Todorovi}a. Prosti-
re se na {irem potesu zvanom Ba~evi{te. U konfigura-
ciji terena se uo~avaju obrisi ku}a. Sa ovog prostora
poti~u dve trobride strelice od gvo`|a, koje se ~uvaju
838 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, br. 235; doku-
mentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
839 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
840 Trajkovi} 1961, 11; dokumentacija Narodnog muzeja u
Leskovcu (bele{ke V. Ivanovi}a o starinama u okolini Le-
skovca).
  


u Narodnom muzeju u Leskovcu. Tokom rekognosci-
ranja 1979. godine povr{inskih nalaza nije bilo.841
153. Velika Grabovnica, atar sela, nekropola
Lj. Zotovi} navodi da su u selu Velikoj Grabovnici
otkriveni grobovi tipa Mala Kopa{nica – Sase. Svr-
stava ih u IV i V tip grobova sa spaljenim pokojnici-
ma na teritoriji Gornje Mezije. Prema istom autoru,
grobovi tipa IV odlikuju se pravougaonim i ovalnim
rakama, sa nagorelim dnom i bo~nim stranama, dok
tip V karakteri{u eta`ni grobovi, po obliku sli~ni tipu
IV, ali sa manjom rakom. Datuju se u vreme od dru-
ge polovine 2. do prvih decenija 3. veka.842
154. Velika Grabovnica, Crkvi{te,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Crkvi{te ubiciran je na kraju sela, uz sam
auto-put, isto~no od Velike Grabovnice, u pravcu ka
Maloj Kopa{nici.843 Prostire se ispod brda Babin
nos, na povr{ini od oko 400 x 200 m, na zadru`nim
njivama, oranicama Jovana Miti}a, Radunka Ran|e-
lovi}a, Vojislava \. Mi{i}a i Nikole, Dragomira i Mi-
lorada Cvetanovi}a iz Tulova.844 S. Ercegovi}-Pa-
vlovi} i D. Kosti} su obilaskom terena utvrdile da je
stari seoski put poplo~an kamenom i fragmentova-
nim opekama.845 M. Gara{anin iznosi podatak da je
kod zadru`ne njive konstatovan veliki broj fragme-
nata rimskih kerami~kih posuda i tegula, kao i da su
uo~ene baze dva stuba sa plintom, dva torusa i trohi-
lusom. Baze su jednakih veli~ina, pre~nika od 46 cm,
a plinte imaju dimenzije 50 x 50 x 11 cm. Kako au-
tor navodi, 1935. godine su iz Rudara prenete u Veli-
ku Grabovnicu.846
D. Trajkovi} bele`i da su u pitanju dva kapitela,
dok V. Ivanovi} smatra da je re~ o stopi i kapitelu koji
je, po njegovom saznanju, iz Rudara u Veliku Gra-
bovnicu donet 1933. godine.847
155. Velika Grabovnica, Gradi{te,
neopredeljeni lokalitet
Na lokalitetu Gradi{te u Velikoj Grabovnici na|ena
je dobro o~uvana bronzana fibula, du`ine od 7,5 cm.848
156. Velika Grabovnica, Moravi{te,
neopredeljeni lokalitet
U ataru Velike Grabovnice, na mestu zvanom Mora-
vi{te, na njivi Velimira Cvetanovi}a nala`ena je rim-
ska opeka.849

157. Veliko Trnjane, Latinska crkva,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Latinska crkva nalazi se na groblju u selu
Velikom Trnjanu. Krajem 19. veka tu je podignuta
manja crkva na temeljima starije koja je, prema S.
Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti}, najverovatnije bila
vizantijska bogomolja. U oltarskom delu crkve nala-
zi se ranovizantijski kapitel. Autorke navode podatak
iz dokumentacije Narodnog muzeja u Leskovcu, po
kome je pomenuti kapitel u Veliko Trnjane donet iz
Rudarske crkve.850

157.1 Jonski impost kapitel
Jonski impost kapitel ukra{en akantusovim li{}em, sa kr-
stom na ~eonoj strani i volutama i stilizovanim akantusi-
ma na bo~nim stranama. Jedna strana kapitela nije deko-
risana. Njegove dimenzije su 86 x 79 x 58 cm.851
U oltarskom prostoru seoske crkve
158. Vu~je, atar sela, neopredeljeni lokalitet
N. Cvetkovi} navodi podatak da su prilikom pro{ire-
nja puta od Vu~ja ka elektri~noj centrali na|ene dve
rimske posude, koje su poklonjene Narodnom muzeju
u Leskovcu.852
841 Pavlovi}, Kosti} 1980, 359; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 83, br. 249.
842 Zotovi} 1968, 19, 24, 29.
843 Lokalitet se nalazi oko 4 km jugoisto~no od polo`aja Ka-
menitica u Maloj Kopa{nici.
844 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 83, br. 251; doku-
mentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke sa re-
kognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
845 Pavlovi}, Kosti} 1980, 359; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 83, br. 251.
846 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
847 Trajkovi} 1961, 11; dokumentacija Narodnog muzeja u
Leskovcu (bele{ke V. Ivanovi}a o starinama u okolini Le-
skovca).
848 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (stara knjiga
inventara, br. 1907).
849 Trajkovi} 1961, 11; dokumentacija Narodnog muzeja u
Leskovcu (bele{ke V. Ivanovi}a o starinama u okolini Le-
skovca).
850 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 47, br. 255; doku-
mentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V. Ivano-
vi}a o starinama u okolini Leskovca).
851 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 47, br. 255.
852 Cvetkovi} 1975, 286.
  


159. Zagu`ane, Bostani{te,
neopredeljeni lokalitet
Na lokalitetu Bostani{te, na imanju Ran|ela Stamen-
kovi}a, uo~eni su ostaci iz rimskog perioda.853
160. Zagu`ane, Pod jablanom, naselje (?)
U ataru Zagu`ana, na lokalitetu Pod jablanom, regi-
strovani su tragovi rimskog naselja.854
161. Zalu`nje, Seli{te, naselje (?)
Seli{te se nalazi na levoj obali reke Jablanice, na pa-
dini ispod brda Dunjarnika i jednog izvora. Prema
kazivanju Petra Milenkovi}a, vlasnika njive na kojoj
se prostire lokalitet, tu su izoravani: staklo, prstenje,
srebrni lan~i}i i kandila. On tako|e navodi da je nje-
gov otac na tom mestu iz zidova vadio kamen i opeke
sa malterom. Ostaci zidova javljaju se i pri oranju. I V.
Ivanovi} izve{tava o ru{evinama iz rimskog perioda,
dok J. Jovanovi} lokalitet tuma~i kao rimsko naselje.855
162. Zalu`nje, Seosko groblje,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Seosko groblje sme{ten je jugoisto~no od
sela Zalu`nja. Na dana{njem groblju mogu se videti
veoma grubo obra|eni nadgrobni belezi, vertikalno
ukopani u zemlju, bez ikakvih znakova ili natpisa. Pri
kopanju raka nailazilo se na rimske opeke, koje se ko-
riste za ure|ivanje novih grobova.856
163. Zbe`i{te, Kopriva, utvr|enje
F. Kanic je na 764 m visokoj Koprivi zatekao ostatke
rimske kule, za koju se pretpostavlja da je bila osma-
tra~nica. Nalazila se na putu koji je preko Zbe`i{ta i
Crnog vrha (1.005 m), dolinom Gornje Veternice vo-
dio u Vranje.857
164. Zbe`i{te, Skobalji} grad, utvr|enje
Lokalitet Skobalji} grad nalazi se na koti od 550 m,
na dominantnom stenovitom uzvi{enju iznad kanjona
Vu~janske reke, u blizini Vu~ja (sl. 17).858 Kao „gradi}
od kamena“ pominje ga M. \. Mili}evi}.859 Rezultati
sistematskih arheolo{kih iskopavanja pokazali su da
se radi o vi{eslojnom lokalitetu. Pretpostavlja se da se
ovde nalazilo utvr|enje iz vremena od 3. do 1. veka
p.n.e., koje je kori{}eno i u rimskom dobu. Ovaj pro-
stor ponovo je utvr|en u drugoj polovini 4. veka, a u
vreme Justinijana I fortifikacija je obnovljena. Sloj iz
kasnoanti~kog i ranovizantijskog perioda odlikuje kom-

paktna mrka zemlja, sa intenzivnim malterom beli~a-
ste boje. Otkriveni su zidovi stambenog objekta od
kamena i maltera, ozna~eni kao zidovi X i XI. Pre-
gradni zidovi gra|eni su u tehnici suhozida, od sitno
lomljenog kamena. Istra`ene su dve prostorije. Prema
M. Joci}, objekat je podignut na sloju sa tragovima
po`ara iz 5. veka, {to ga opredeljuje u 6. stole}e. Arhe-
olo{ki materijal sa ovog lokaliteta ~ine: `rvanj, opeka
sa {emom za igru „mice”, ko{tani i kerami~ki pr{ljenci
za vreteno, o{te}ena ko{tana igla, kresivo, jednostavna
bronzana narukvica, plo~ica liskuna, fragmenti ravnog
stakla, keramika i novac Valentinijana II (375–392).
Utvr|enje je obnovljeno u srednjem veku.860
165. Zbe`i{te, Vlaj~ina njiva, naselje (?)
U ataru sela Zbe`i{ta, na lokalitetu Vlaj~ina njiva, na
imanju Velimira Dimitrijevi}a na|eni su fragmenti dva
pitosa, tegula crvenkaste boje, dimenzija 14 x 9 cm,861
i kameni `rvanj.862 Vlasnik njive je nalaze predao Mu-
zeju u Leskovcu.863

165.1 Pitos
Fragment oboda pitosa, koji je na ivici zase~en kratkim
linijama. Na gornjem, posuvra}enom delu nalaze se {are.
Du`ina o~uvanog dela iznosi 18 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 698
853 Trajkovi} 1961, 11; dokumentacija Narodnog muzeja u
Leskovcu (bele{ke V. Ivanovi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na
prostoru sreza Leskovac I).
854
Trajkovi} 1961, 11.
855
Jovanovi} 1978a, 29; dokumentacija Arheolo{kog institu-
ta u Beogradu (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina
iz 1951. godine, gra|a pripremana za monografiju Istorija
Leskovca i okoline).
856 Pavlovi}, Kosti} 1984, 515; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 86, br. 272.
857 Kanic 1985, 250; Gara{anin M. i D. 1951, 160; Ercego-
vi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 38, br. 95.
858 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 86, br. 272; Bulato-
vi}, Jovi} 2010, 318.
859 Mili}evi} 1884, 21.
860 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 86, 87, br. 268; Jo-
ci} 1989, 400; Joci} 1991, 49, 50.
861 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (stara knjiga
inventara, br. 700).
862 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (stara knjiga
inventara, br. 701).
863 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
  


165.2 Pitos
Fragment oboda pitosa, sa dva `iga. Du`ina o~uvanog
dela iznosi 8,5 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 699
166. Zloku}ane, Gradac, utvr|enje
F. Kanic je kod sela Zloku}ana uo~io ostatke rimskog
kastela.864 Re~ je o lokalitetu Gradac, ju`no od Zlo-
ku}ana, na dominantnom polo`aju na platou uzvi{e-
nja orijentisanog u pravcu severozapad–jugoistok.
Du`ina platoa iznosi oko 200 m. Lokalitet obuhvata
jo{ jedan manji plato i dve terase. Najpristupa~niji je
sa jugoisto~ne strane. Gradac kod Zloku}ana je u ar-
heolo{koj literaturi poznat kao veliko praistorijsko
naselje.865 Me|utim, sa ovog lokaliteta poti~e i slu-
~ajni nalaz bronzane statuete, koju je Narodnom mu-
zeju u Leskovcu poklonio nastavnik Blagoje Bogati-
novi}. Najverovatnije predstavlja Junonu ili Cereru,
izuzetan je umetni~ki rad iz 2–3. veka.866 U Narod-
nom muzeju se sa ovog polo`aja ~uva i jedna bronza-
na aplikacija.

166.1 Bronzana statueta Junone ili Cerere (sl. 97)
Bronzana statueta boginje u prozra~nom, bogato nabra-
nom hitonu sa himationom, bez rukava. Glava boginje je
blago okrenuta nalevo i prikazana s velom. Oslonac tela
je na levoj nozi, ~iji se prsti vide ispod ode}e. Desna no-
ga je malo savijena u kolenu i povu~ena unazad. Leva ru-
ka, savijena u laktu i podignuta, odlomljena je i nedosta-
je od sredine podlaktice, a desna je tako|e savijena u laktu,
sa otvorenim dlanom okrenutim nagore. Grudi su istak-
nute i naziru se ispod hitona. Na glavi je dijadema, pre-
ko koje je preba~en veo. Kosa je razdeljena na sredini.
Na himationu je izrez u obliku slova V. O~i su udublje-
ne, kao da su bile inkrustovane. Usne su ozna~ene samo
horizontalnim urezom. Zadnja strana statuete je sumarni-
je obra|ena. Bogato su drapirani jedino delovi ogrta~a
koji padaju sa ramena, dok je na ostalom delu le|a ogrta~
ravan. Nabori su nagla{eni dubljim urezima.867 Statueta
je {uplje livena i ra|ena u kalupu, a naknadno je obra|e-
na urezivanjem i cizeliranjem. Verovatno predstavlja Ju-
nonu ili Cereru.868 Visoka je 12,2 cm, {iroka 3,2 cm, nje-
na debljina iznosi 2,7 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 213
166.2 Bronzana aplikacija
Bronzana aplikacija kru`nog oblika, probijena u sredini.
Ukra{ena je stilizovanim biljnim ornamentima. Njen
pre~nik iznosi 5,9 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. AZ 233


167. Bu~umet, Stra{ni potok,
neopredeljeni lokalitet
U selu Bu~umetu, na lokalitetu Stra{ni potok, na|ena
je rimska motika.869
168. Crni Vrh, Crkvina, bazilika (?)
Lokalitet Crkvina je lociran kod dana{nje crkve Sv.
Arhan|ela, koja je podignuta u 19. veku. S. Ercegovi}-
Pavlovi} i D. Kosti} su ovaj polo`aj rekognoscirale
1986. godine870 i pored crkve su uo~ile ostatke starije
kultne gra|evine koju su, na osnovu nalaza fragmento-
vanih opeka, opredelile u ranovizantijski period. To-
kom obilaska terena 2006. godine, u okviru projekta
Zavoda za za{titu spomenika kulture u Ni{u, zate~ene
opeke na terenu su fotografisane i izmerene. Njihove
dimenzije iznose 32 x 31 x 6 cm i 32 x 32 x 5 cm.871
169. Donji Bu~umet, Crkvica,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Crkvica je sme{ten 150 do 200 m severois-
to~no od crkve Sv. Petra i Pavla u Donjem Bu~umetu.
Na njivi, u blizini ku}e Mirka Svilenkovi}a, registro-
vani su atipi~ni fragmenti keramike. Prema kazivanju
me{tanina Sr|ana Videnovi}a, ovde su nala`ene opeke
sli~ne onima sa Cari~inog grada.872
864 Kanic 1985, 193.
865 Stalio 1972, 7; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 26,
br. 276.
866 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 38, br. 276; Joci}
2000, 311.
867 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
868 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 38, br. 276.
869 Trajkovi} 1961, 12.
870 Autorke ovaj lokalitet vezuju za atar sela Negosavlja (Erce-
govi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 48, br. 273). Prema re~ima
T. ^er{kova, nalazi se na granici Negosavlja i Crnog Vrha,
ali pripada Crnom Vrhu (Dokumentacija projekta Sistemat-
sko rekognosciranje op{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a
Zavoda za za{titu spomenika kulture u Ni{u).
871 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
872 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
  


170. Drence, Braj{or, utvr|enje
M. Joci} je zabele`ila podatak o ostacima utvr|enja
na Braj{oru.873
171. Drence, Mujovi}a dolina, naselje (?)
Mujovica dolina se prostire na padini sa leve strane se-
oskog puta koji iz sela Drenca vodi ka Majdanu. Re-
kognosciranjem ovog polo`aja 2006. godine nailazilo
se na fragmente kerami~kih posuda, a uo~ena je i jed-
na jama sa zape~enim ivicama, koja je bila zatrpana.
Po T. ^er{kovu, imala je pre~nik od 2,5 m i dubinu ne
ve}u od 0,50 m. Mo`da je predstavljala neku vrstu si-
losa ili pe}i. Oko 100 m zapadno od jame konstatova-
ni su i ostaci zidova od kamena. Prema konfiguraciji
terena mo`e se zaklju~iti da se radi o objektu kvadrat-
ne osnove, orijentisanom u pravcu sever–jug. Treba do-
dati i podatak V. Ivanovi}a da je kod ku}a Mujovi}a,
na mestu zvanom Malipan, u zemlji na|en pitos.874
172. Gazdare, Crkva Sv. Pantelejmona,875
neopredeljeni lokalitet
Crkva Sv. Pantelejmona nalazi se u centru Gazdara,
na manjem uzvi{enju sa desne strane puta koji vodi u
Lece. To je jednobrodna gra|evina sa polukru`nom
apsidom, podignuta na mestu starije crkve (sl. 64). U
njenom oltarskom prostoru nalazi se jonski impost
kapitel, ukra{en rozetom sa ra{~lanjenim stilizova-
nim krstom na ~eonoj strani. Na osnovu nadgrobne
plo~e sa }irili~nim natpisom, koja je kao spolija uzi-
dana u severni zid crkve, starija crkvena gra|evina sa
nekropolom mo`e se datovati u 15. vek.876

172.1 Ara877
Gornji deo are, ukra{en horizontalnom trakom, sa dve
volute i floralnim motivima. Dimenzije o~uvanog dela su
40 x 10 x 34 cm.
U dvori{tu crkve
172.2 Jonski impost kapitel (sl. 65)
Jonski impost kapitel od kre~njaka, na ~ijoj se ~eonoj
strani nalaze izra`ene, veoma uvijene volute, koje zauzi-
maju njenu polovinu. Iznad mesta gde su volute sasta-
vljene izvedena je rozeta. Na stranama je predstavljeno
akantusovo li{}e. Impost je uvu~en. Bo~na strana kapite-
la je dekorisana akantusom. Visina kapitela iznosi 55 cm,
gornja povr{ina ima dimenzije 86 x 80 cm, a pre~nik
tambura je oko 62 cm.
Analogije: bazilika sa transeptom, Cari~in grad878
U seoskoj crkvi, upotrebljen kao ~asna trpeza

172.3 Stub
Fragmentovano stablo stuba od kre~njaka, dimenzija 46
x 40 cm.
U seoskoj crkvi, upotrebljen za ~asnu trpezu
172.4 Venac
Venac od pe{~ara, dimenzija 87 x 11 cm.
Ugra|en u severni zid crkve, iznad poda
173. Gazdare, Crkvina, neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Crkvina ubiciran je na blagom uzvi{enju, na
samom ulazu u selo Gazdare, sa leve strane puta koji
vodi u Lece. Prostire se na imanju Mladena Kovini}a.
Bora Milo{evi}, nekada{nji vlasnik njive, prilikom
dubljeg oranja nailazio je na masivne zidove od ope-
ke i kamena, fragmentovane lonce sive boje i zemlja-
ne tegove visoke 20 cm. Dimenzije fragmentovanih
opeka iznose 50 x 50 x 5 cm. S. Ercegovi}-Pavlovi}
i D. Kosti} obi{le su ovaj polo`aj 1977. godine i nisu
uo~ile ostatke arhitekture.879
174. Gazdare, Crkvina – Imanje Ivanovi}a,
neopredeljeni lokalitet
U selu Gazdaru, u neposrednoj blizini pogona za izra-
du {priceva „Zdravlje”, na imanju Ivanovi}a, nalazi-
la se crkva, koju je potonji vlasnik razgradio za svoje
potrebe. Na njegovoj njivi su na|eni komadi gvozde-
ne zgure i fragmenti neolitske keramike. Osim ovo-
ga, sa lokaliteta su poznati i ostaci zidova od opeke i
kamena, kao i fragmenti lonaca tankih zidova i sive
boje pe~enja.880
873 Joci} 1999, 53.
874 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op-
{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spo-
menika kulture u Ni{u; dokumentacija Narodnog muzeja u
Leskovcu (bele{ke V. Ivanovi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na
prostoru sreza Leskovac I).
875 Prema M. Joci}, crkva se u literaturi pogre{no navodi kao
crkva Sv. Petke (Joci} 1999, 53, 54).
876 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 57, br. 60.
877 Ercegovi} Pavlovi}, Kosti} 1988, 57–59, br. 60.
878 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 52, 53, br. 91.
879 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 160.
880 Trajkovi} 1961, 12; Joci} 1999, 54; dokumentacija Arhe-
olo{kog instituta u Beogradu (gra|a pripremana za mono-
grafiju Istorija Leskovca i okoline).
  


175. Gazdare, Ku}a Coki}a,
neopredeljeni lokalitet
Godine 1978. rekognoscirana je teritorija sela Gazda-
ra i tom prilikom, neposredno uz Letski (Lecki) po-
tok, ispred ku}e Coki}a, otkrivena je votivna ara.881

175.1. Votivna ara posve}ena Herkulu
Votivna ara od kre~njaka, dimenzija 52 x 28 x 24 cm, pre-
lomljena po sredini. Visina slova iznosi od 4,5 do 5 cm.
Redovi su nejednake du`ine, a tekst na po~etku prvog re-
da je o{te}en. Ligatura: 4 VR. Natpis glasi:
¡...¿CV
LI INVI
CTO
SATVR
NINVS
DD
¡Her¿culi invicto Saturninus d(onum) d(edit)882
Narodni muzej u Leskovcu, AZ 293
176. Gornja Lapa{tica, Pu{kanova crkva,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Pu{kanova crkva nalazi se u Gornjoj Lapa{ti-
ci, u blizini Miljkovske mahale. Rekognosciranje ovog
polo`aja izvr{eno je 2006. godine, kada je otkrivena
gra|evina zidana od anti~ke opeke, sa dve odvojene
zasvedene prostorije (sl. 66–68). ^ini se da su lukovi
na ulazu na jugoisto~noj strani naknadno dozidani.
Objekat se pru`a u pravcu severozapad–jugoistok. Pre-
ma T. ^er{kovu, zasvedene prostorije najverovatnije
predstavljaju kriptu neke gra|evine, a mo`da se radi i
o grobnicama. Na povr{ini lokaliteta nala`eni su mno-
gobrojni ulomci crepova i opeka. Prime}ena je jedna
opeka sa motivom izvedenim prstima, u vidu dijago-
nala koje se seku i jedne kru`ne linije.883
177. Gornji Gajtan, Sokolov vis, utvr|enje
Na visokom i strmom brdu Sokolovom visu (sl. 5), na
1.370 m nadmorske visine, nalaze se ostaci utvr|enja
koje ima izuzetan strate{ki polo`aj i dominira nad de-
lovima tokova Jablanice, Toplice i Kosaonice. Prilikom
obilaska terena 1985. godine uo~eno je mno{tvo frag-
mentovanih opeka, kamenje sa ostacima maltera, lepa,
ali i tragovi nelegalnog kopanja.884 Ponovnim rekog-
nosciranjem 2006. godine ustanovljeno je da se utvr|e-
nje verovatno pru`alo stepenasto jer je povr{ina platoa
mala i iznosi oko 30 x 40 m. Jedini prilaz mogao je biti
iz pravca istoka, po{to su ostale strane veoma strme.885

178. Gubavce, Gradina, utvr|enje
Lokalitet Gradina zauzima dominantno uzvi{enje, oko
2,5 km severoisto~no od sela Gubavca. Radi se o utvr-
|enju koje ~ine dve jasno izdvojene celine, gornji i
donji grad. Mada Gradina pripada ataru Gubavca, S.
Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} ovaj lokalitet vezuju za
selo Medevce. One bele`e da je Gradina nepristupa~-
na, da je prilikom oranja nala`ena znatna koli~ina
zgure i da je me{tanin Dimitrije Pavlovi} na{ao ve}i
srebrni prsten, koji je u me|uvremenu izgubljen.886
Rekognosciranjem 2006. godine uo~eno je da su
na lokalitetu vr{ena neovla{}ena iskopavanja ve}eg
obima (sl. 28). Iskopan je severni bedem, duga~ak 15 m
i {irok 2 m, podignut od ve}ih komada lomljenog ka-
mena. Pravac njegovog pru`anja je istok–zapad, a
dalje se lomi i nastavlja u pravcu sever–jug, ka gor-
njem uzvi{enju. Severno od bedema su ostaci donjeg
grada. Na krajnjem severnom delu utvr|enja, na jed-
nom platou, uo~eni su najve}i tragovi divljeg kopanja.
Iskopana je ve}a gra|evina sa dve prostorije i uo~en
je zid paralelan sa bedemom, pravca sever–jug. Pe-
desetak metara ka jugu nalazio se jo{ jedan bedem,
koji se dalje pru`a u pravcu zapad–istok. Ukupna du-
`ina bedema u pravcu sever–jug iznosi 110 m. Treba
napomenuti da se jedan objekat na samom vrhu mo-
`e protuma~iti kao kula. Na povr{ini su konstatovani
fragmenti lepa.887
179. Lapa{tica, U{}e Zabr|skog potoka, utvr|enje
F. Kanic pi{e o ostacima kule na u{}u Zabr|skog (Za-
br|anskog) potoka, za koju smatra da je verovatno
bila istureni objekat nekog anti~kog kastela. Zidovi
881 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 28, br. 64; Jovi}
2002, 35.
882 Petrovi} 1979, 122, 123, no. 111.
883 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
884 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 28, br. 64.
885 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
886 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 92, br. 279.
887 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
  


kastela od lomljenog kamena i velikih opeka, visoki
mestimi~no ~itav metar, vide se na jugoisto~nom vi-
su. Isti autor je dalje zabele`io verovanje me{tana da
je i sru{ena crkva u susednom selu Rujkovcu pripa-
dala „gradu“.888
180. Lece, Crkvina, svetili{te
Godine 1950, kod crkve u Lecu na|ena je votivna ara
posve}ena Omfali.889 Osam godina kasnije, na istom
mestu je registrovana jo{ jedna ara, od zelenkastosi-
vog kre~njaka. Pretpostavlja se da sa ovog polo`aja
poti~e i manji „ukra{en“ kapitel, dimenzija 35 x 25 x
12 cm,890 a sa {ireg podru~ja Leca i neodre|eni bron-
zani predmet.891

180.1 Votivna ara (sl. 82)892
Ara od zelenkastosivog kre~njaka, dimenzija 62 x 20 x
27 cm, gore i dole profilisana i neznatno pro{irena pri
dnu. [irina profilisanog gornjeg dela iznosi 32 cm, a do-
njeg 34 m. Ara je o{te}ena na vi{e mesta. Natpis je ukle-
san u dva reda, plitko i nemarno. Visina slova iznosi
7,5–8,5 cm. Slabo su ~itljiva zbog o{te}enosti natpisnog
polja. Datuje se u kraj 2. i po~etak 3. veka. Natpis glasi:
ITIV
IVRO
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 1013
180.2 Votivna ara posve}ena Omfali (sl. 83)893
Votivna ara od zelenkastosivog kre~njaka, dimenzija 80
x 28 x 25 cm, gore i dole profilisana. [irina profilisanog
gornjeg dela iznosi 26 cm, a donjeg 34 cm. Ara je koso
polomljena i sastoji se od dva fragmenta koji se spajaju.
Bo~ne strane su o{te}ene na povr{ini. Pri vrhu, na pred-
njoj strani, pro{ireni deo je ukra{en dubljim spiralnim
urezom, koji polazi od sredine spomenika i simetri~no se
zavr{ava na uglovima. Sa strane, u visini 2–4 reda natpi-
sa, spomenik je o{te}en. Slova su marljivo klesana, pra-
vilna, visine od 5 do 5,5 cm. Kod slova O, M, P, H i R
razli~ita dubina ureza daje utisak sen~enja. Ligatura je 6
NV. Votivna ara je datovana u drugu polovinu 2. veka.
Natpis na njoj glasi:
OM
PHA
LAE
AEL
SATV
RNINVS
DD
Omphalae¤ Ael(ius) Saturninus d(onum) d(edit)
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 1014

181. Lece, Kod rudnika, nekropola
U blizini okna, prema podacima direktora rudnika, na-
|en je grob iz kojeg poti~u tri kerami~ke posude,894
~etiri perle od staklene paste tamnoplave boje (sl.
101),895 bronzana fibula i bronzani prsten.896

181.1–9 Grob
181.1 Bronzani prsten
Bronzani prsten pre~nika 2 cm. Glava je ovalna, plo~asta,
okrenuta horizontalno u odnosu na alku. Ra|en je iz jed-
nog komada. Dimenzije glave prstena su 1,8 x 2,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/206
181.2 Bronzana fibula
Lu~na bronzana fibula. Teme luka je trapezastog (?) pre-
seka i ukra{eno urezima. Nedostaje igla na {arniru. Luk
je sa glavom spojen plo~astim pro{irenjem, tako|e ukra-
{enim urezima. Osovina glave je {estougaonog preseka.
Noga je plo~asta. Deo noge sa petljom ra|en je od poseb-
nog komada, koji je spojen nitnom i pokretan je. Du`ina
fibule je 9 cm, du`ina glave 4,8 cm, a raspon luka 3,3 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
181.3 Perla od staklene paste (sl. 101a)
Perla od staklene paste tamnoplave boje, trougaonog obli-
ka, sa zaobljenim krajevima ukra{enim motivom spirale.
Dimenzije perle su 1,4 x 0,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/207/2
181.4 Perla od staklene paste (sl. 101b)
Perla od staklene paste tamnoplave boje, trougaonog obli-
ka, sa zaobljenim krajevima ukra{enim motivom spirale
(?). Dimenzije perle su 1,8 x 0,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/207/1
888 Kanic 1985, 336; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
29, br. 107.
889 Petrovi} 1969, 225–227; Petrovi} 1979, 121–123, nos. 110,
112; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 30, br. 36, 139.
890 Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 1015
891 Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 1911.
892 Petrovi} 1969, 227, br. 2, sl. 2; Petrovi} 1979, 123, no.
112; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 30, br. 36.
893 Petrovi} 1969, 225–227, br. 1, sl. 1; Petrovi} 1979, 121, 122,
no. 110; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 30, br. 139.
894 S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} navode da su u pitanju
dve posude, {to se ne sla`e sa podacima dobijenim od J. Pe-
{i~, vi{eg kustosa Narodnog muzeja u Leskovcu.
895
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 29, 30, br. 116.
896 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
  


181.5 Perla od staklene paste (sl. 101c)
Perla od staklene paste tamnoplave boje, u obliku cveti}a,
dimenzija 1 x 0,8 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/207/4
181.6 Perla od staklene paste (sl. 101d)
Perla od staklene paste tamnoplave boje, kru`nog oblika,
na kojoj su uo~ene dve rupice, ve}a i manja, kao i trago-
vi o{te}enja. Njene dimenzije su 1,1 x 0,6 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/207/3
181.7 Pehar
Pehar bikoni~nog oblika, od gline mrkocrvene boje pe~e-
nja. Obod je koso razgrnut, dno je usko i ravno. Visina
pehara je 5 cm, pre~nik oboda je 6 cm, a dna 2,5 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. 569
181.8 Pehar
Pehar bikoni~nog oblika, od gline mrkocrvene boje pe~e-
nja. Obod je koso razgrnut, dno je usko i ravno. Visina
pehara je 7,3 cm, pre~nik oboda je 7, 6 cm, a dna 3,5 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. 570
181.9 [olja897
[olja loptastog trbuha, od gline mrke boje pe~enja, sa {i-
rokim vertikalnim obodom, jednom dr{kom i mrkosivim
premazom na spoljnoj strani. Vrat je kratak i cilindri~an.
Dr{ka je kru`nog preseka. Visina {olje je 9,1 cm, pre~nik
oboda 8,2 cm, a dna 4 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. 571
182. Lece, Kuline ili Jerinin grad, utvr|enje
Lokalitet Kuline se nalazi na brdu ispod koga se spa-
jaju Lecka i Rudni~ka reka, severozapadno od Leca.
Tokom rekognosciranja 1977. godine, ovde su se mogli
videti delovi utvr|enja, odnosno bedema, koji su o{te-
}eni pripremama terena za podizanje spomenika u~e-
snicima NOB-a. Utvr|enje je nepravilnog oblika; pru-
`a se u pravcu zapad–istok, na povr{ini od 80 x 45 m.
Njegov zapadni deo le`i na zaravnjenom platou, na
kome se mestimi~no vidi i `iva stena. Na isto~nom
delu, u konfiguraciji terena se uo~avaju dva izrazita
uzvi{enja, verovatno ostaci kula,898 mada M. Joci}
navodi da je utvr|enje bilo dobro za{ti}eno kulama
osmatra~nicama na severu i jugu. Oko njega se nala-
zi odbrambeni rov. Prilikom prosecanja puta prema
vrhu brda na|eni su ostaci stambenih zgrada. Nepo-
sredno posle Drugog svetskog rata, tokom izgradnje
rudarske kolonije u Lecu, osim praistorijskih nalaza,
otkriven je bakarni, srebrni i zlatni novac iz doba
Konstantina I, zatim ulomci kerami~kih posuda, kao
i ostaci pe}i za topljenje rude. M. Joci} bele`i da sa

ovog lokaliteta poti~u fragmenti keramike iz praisto-
rijskog, rimskog, vizantijskog i srednjovekovnog pe-
rioda, zatim tegovi od pe~ene gline, novac i drugi na-
lazi.899 U zbirci arheolo{kih predmeta u {koli u Lecu,
sa polo`aja Kuline se ~uva vrh koplja sa tulcem. No-
vo rekognosciranje terena izvr{eno je 2006. godine,
kada su na severnoj i ju`noj strani utvr|enja uo~eni
ostaci bedema od lomljenog kamena i kre~nog mal-
tera (sl. 33). Izmerena je i debljina bedema, koja iz-
nosi oko 3 m. Na povr{ini lokaliteta nala`eni su frag-
menti crepa, opeke, kerami~kih posuda opisanih u
katalogu, a zabele`en je i ulomak mortarijuma.900

182.1 Lonac
Fragment trbuha lonca od gline sa primesama sitnozrnog
peska, crvene i sive boje pe~enja.
182.2 Lonac
Fragment trbuha lonca od gline sa primesama krupnozrnog
peska i sitnih kamen~i}a, crvene boje pe~enja.
182.3 Pitos
Dva fragmenta pitosa od gline sa primesama krupnozrnog
peska, crvene boje pe~enja.
182.4 Vrh koplja
Vrh koplja deltoidnog oblika, sa tulcem. Njegove dimen-
zije su 15,7 x 2,7 cm. Pre~nik tulca iznosi 2,1 cm.
U osnovnoj {koli u Lecu
183. Lece, Livada Stevana Petrovi}a, rudarstvo
U selu Lecu, u blizini stene gde su vidljivi povr{inski
rudarski radovi, rudar Stevan Petrovi} je na svojoj li-
vadi na{ao sekiru-kramp sa urezanim natpisom † Be-
nenatus. Osim toga, S. Petrovi} je na ovom mestu ot-
krio nalaze srpova, kosira, raonika, motike, budaka,
dvozube motike, koplja i `rvnja.901
897 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 29, 30, br. 116; sl. na
str. 29.
898 Pavlovi}, Kosti} 1979, 349, 350; Ercegovi}-Pavlovi},
Kosti} 1988, 66, 67, br. 117.
899 Joci} 1999, 49, 50.
900 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op-
{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spo-
menika kulture u Ni{u.
901 Kondi}, Popovi} 1977, 175; Petrovi} 1979, 138, no. 137;
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 41, br. 39; Joci}
1999, 51.
  



183.1 Sekira-kramp sa urezanim natpisom † Benenatus
(sl. 85)
Sekira-kramp od gvo`|a, duga~ka 32 cm. Na obe strane
o{trice nalazi se cikcak ornament, dok je na unutra{njoj
strani sekire urezan natpis. Slova su visoka od 0,6 do 1 cm
i plitko su urezana. Gornji deo slova B je skra}en, a slovo
S je uglasto. Krst je urezan na po~etku natpisa: † Bene-
natus. P. Petrovi} smatra da je u pitanju li~no ime ra{ireno
u doba kasne antike koje, izme|u ostalih, nosi i episkop
Justinijane Prime.902 I. Popovi} nalaz svrstava u oru|e ti-
pa sekira-kramp (XI grupa), tip A, varijantu b, kod koga
su oba kraka pribli`no iste du`ine. Na osnovu natpisa,
datuje ga u 6. vek.903
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. CG/681
184. Lece, Rasova~a, rudarstvo
Na polo`aju Rasova~a registrovani su ostaci rimskog
rudarenja, rudarska okna i jalovina (sl. 6). Unutra{njost
jedne „rimske jame“, kako je danas me{tani nazivaju,
ima trapezoidni oblik (sl. 51, 52).904 U rukopisnom nu-
mizmati~kom inventaru Narodnog muzeja u Leskovcu
popisan je rimski zlatni novac iz rudni~kog okna. Re~
je o komadu kovanom za vreme cara Valensa.905

184.1 Novac Valensa, solid
Av. D N VALENS P F AVG Imperator okrenut nadesno.
Rv. -
Pre~nik: 20 mm
Narodni muzej u Leskovcu, rukopisni numizmati~ki
inventar br. 31
185. Ma}edonce, Crkvi{te, utvr|enje
Lokalitet Crkvi{te se nalazi na nadmorskoj visini od
600 m, na vrhu dominantnog uzvi{enja koje sa isto~-
ne i delom ju`ne strane uokviruje Tularska reka, a sa
zapadne Miletin potok. Ka ovim vodenim tokovima,
na zapadu, jugu i istoku spu{taju se strme padine, dok
se na severnoj strani nalazi izdu`eno sedlo, kojim se
lako prilazi fortifikaciji. Ispred prilaznog dela, iz prav-
ca severoistoka, jasno se uo~avaju konture rova i pro-
tehizme. Na severoisto~nom delu bedema verovatno
je postojala kapija. Pored nje su vidljivi obrisi nekog
objekta, mo`da kule. Plato sa ostacima utvr|enja pro-
stire se oko 100 m u pravcu sever–jug i oko 80 m u
pravcu zapad–istok. U konfiguraciji terena jasno se
uo~avaju delovi kamenih bedema, kula, kao i niz
objekata unutar utvr|enja. Osnova fortifikacije se pre-
ma jugu su`ava i zavr{ava u vidu {pica. U njenom cen-

tralnom delu nalaze se ostaci gra|evine orijentisane u
pravcu zapad–istok, za koji me{tani tvrde da predsta-
vlja crkvu, zbog ~ega lokalitet nosi naziv Crkvi{te.906
186. Ma}edonce, Pod ku}u, rudarstvo
Lokalitet Pod ku}u sme{ten je na levoj strani ^oko-
tinskog potoka, u neposrednoj blizini ku}a Markovi}a.
Pri obilasku terena konstatovan je ve}i broj komada
zgure. Po pri~anju vlasnika njive, prilikom oranja se
nailazilo na tragove ve}ih zidova. Otkopani su veliki
pitos i manji sud u fragmentima, koji se danas nalaze
u Narodnom muzeju u Leskovcu.907
187. Ma}edonce, Strana, neopredeljeni lokalitet
Na lokalitetu Strana je 1944. godine otkrivena ostava
rimskog bronzanog novca, i to slu~ajno, za vreme
poljskih radova, na dubini od 0,80 m. Ostava je bila
pohranjena u zemljanoj posudi, koju je nalaza~ raz-
bio i uni{tio. Godine 1962, Narodni muzej u Ni{u otku-
pio je ostavu od nalaza~a Ratka Zari}a. Nju ~ini 3.971
komad dobro o~uvanog rimskog bronzanog novca iz
4. veka.908

187.1 Ostava bronzanog novca (3.971 komad) kovanog
u vremenskom rasponu od Konstantina I do Gracijana909
Radi se o najve}em nalazu rimskog novca sa ovog pod-
ru~ja. Zastupljeni su primerci slede}ih vladara i ~lanova
vladarskih porodica: Konstantin I, Helena, Teodora, Li-
cinije I, Konstancije II, Konstans, Konstancije Gal, Juli-
jan, Valentinijan I, Valens i Gracijan. Ostava se zavr{ava
emisijama novca tipa GLORIA ROMANORVM i SEC-
VRITAS REIPVBLICAE, kovanim 375–378. godine.910
902 Kondi}, Popovi} 1977, 175; Petrovi} 1979, 138, no. 137;
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 41, br. 39; Popovi}
1988, 60; Joci} 1999, 51.
903 Popovi} 1988, 59, 60.
904
Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
905
Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
906 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op-
{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spo-
menika kulture u Ni{u.
907 Pavlovi}, Kosti} 1984, 515.
908 Narodni muzej u Ni{u, ulazni inventar, br. 741.
909 Obra|en je samo deo ostave. Datovanje se mo`e pomeriti
(Jankovi}-Mihalxi} 2005, 54).
910 Jankovi}-Mihalxi} 2005, 54; Benxarevi} 2005, 562,
br. 37.
  


Narodni muzej u Ni{u, Zbirka rimskog novca, inv. br.
2868–3172 (701 komad), inv. br. 3175 (965 komada)911
188. Marovac, Samokov, rudarstvo
U selu Marovcu, na potesu Samokov, u profilu pored
puta koji prati tok Jablanice912 registrovana je velika
koli~ina zgure, kao i fragmenti zape~ene zemlje
(ostaci pe}i). Na udaljenosti od oko 150 metara du`
puta ka Ravnoj Banji otkriven je deo zida podignutog
u tehnici suhozida, koji se mo`e ispratiti u du`ini od
6,25 m. Odavde poti~u i dva fragmenta zdele.913
189. Medve|a, atar mesta, naselje (?)
Na desnoj obali Lapa{tice, stotinak koraka od {kolske
zgrade, F. Kanic je uo~io polje sa ru{evinama koje se
protezalo daleko na sever i zapad, zalaze}i u klanac,
sa supstrukcijama rimskog kastruma, me|u ~ijim se
jakim bedemima i ostacima ku}a nalaze delovi anti~-
kog krovnog pokriva~a. Zapazio je i ostatke velikog
rimskog naselja, koje su {titili kasteli na obli`njoj
Harzovini i na 14 km udaljenom Zubnom visu,914 ko-
ji nisu potvr|eni rekognosciranjima s obzirom da se
ovi toponimi danas ne mogu identifikovati.
S. Rajkovi} navodi da je prilikom kopanja teme-
lja za jednu ku}u u Medve|i na|en kr~ag, koji autor
datuje u 3. vek.915 U dokumentaciji Arheolo{kog in-
stituta u Beogradu postoji podatak da su tokom grad-
nje puta u Medve|i otkrivene rimske gra|evine.916
Osim toga, V. Ivanovi} bele`i tragove rimskog nase-
lja, sa ostacima rimskih opeka i pitosa, na prostoru
izme|u po{te u Medve|i i potoka Lapa{tice.917

189.1 Kr~ag (sl. 116)
Kr~ag bikoni~nog oblika, razgrnutog oboda, sa dve dr-
{ke, izra|en od sive zemlje sa tragovima zelenkastoma-
slinaste gle|i. Ima uzan koni~ni vrat, dve `lebljene dr{ke
koje se pru`aju od vrata do trbuha i ravno dno. Po dve ka-
nelure nalaze se na vratu, ramenu, gornjem konusu i na
prelazu iz gornjeg u donji konus. Visina kr~aga je 21,5 cm,
njegova {irina je 14,7 cm. Pre~nik oboda kr~aga iznosi
5,1 cm, dna 8 cm, a {irina dr{ke 2,6 cm.918
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 212
190. Mrkonje, Mrkonjski vis, utvr|enje
F. Kanic pi{e o planinskom putu „…koji je na svojoj
anti~koj trasi mestimi~no jo{ o~uvan i koji je od Pi-
rota (Turres) preko Leskovca i Lebana, izme|u kaste-
la kod Radinovca i Popovca na [umanskoj reci, vodio

od kastela kod sela Vrapce na Tularskoj reci, pod za-
{titom utvr|enja na 750 m visokom Brajinskom visu
i na Mrkonju (1045 m), na zapad ka Pri{tini (Vicia-
num)…“.919 Rekognosciranjem terena 2006. godine
u ataru Mrkonja,920 u podno`ju Mrkonjskog visa (sl.
8), na platou sa nadmorskom visinom od 950 m, po-
tvr|eni su ostaci utvr|enja koje pominje Kanic. Uo-
~eno je vi{e nepravilnih rupa nastalih divljim kopa-
njem, kojim su uni{teni delovi bedema i objekata
naslonjenih na njega. Delimi~no je vidljiv ju`ni be-
dem (sl. 29) jer su nelegalna kopanja vr{ena uglav-
nom uz ju`nu i donekle zapadnu stranu. Debljina be-
dema iznosi oko 2 m. Bedem se oslanja o stenu, a
gra|en je od lomljenog, delimi~no pritesanog kame-
na vezanog kre~nim malterom sa manjim primesama
peska. Utvr|enje se izgleda pru`alo u pravcu za-
pad–istok, u du`ini od oko 100 m. Zbog gustog {iblja
i rastinja, njegova {irina se nije mogla utvrditi. Ju`na
strana je veoma strma i nepristupa~na, dok je prilaz
utvr|enju najverovatnije bio sa istoka. Na povr{ini se
nailazilo na veliki broj fragmenata kerami~kih posu-
da, pre svega manjih pitosa, kr~aga i lonaca. Na|en
je i fragmentovan kameni mortarijum. Na vi{e mesta
na povr{ini lokaliteta konstatovani su ulomci opeka i
crepova. Dimenzije opeka iznose 29 x 34 x 5 cm.921
911 Jankovi}-Mihalxi} 2005, 54.
912 Jablanicu u ovom kraju me{tani nazivaju i Marova~kom re-
kom.
913 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
914 Kanic 1985, 336, 338; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988,
29, br. 106.
915 Rajkovi} 1996, 274.
916 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
917 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
918 Rajkovi} 1996, 274; dokumentacija Narodnog muzeja u
Leskovcu; .
919 Kanic 1985, 340; Gara{anin M. i D. 1951, 144; Ercego-
vi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 162.
920 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op-
{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spo-
menika kulture u Ni{u.
921 Podaci o arheolo{kim nalazima poti~u iz dokumentacije
projekta Sistematsko rekognosciranje op{tina Bujanovac,
Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spomenika kulture u
Ni{u.
  



190.1 Novac Justinijana I, Konstantinopolj, folis (sl. 80)
Av.: ¡D N IVSTINI¿-ANVS P P AVG Poprsje cara prika-
zano spreda, sa {lemom, dijademom i oklopom; desnom
rukom dr`i glob sa krstom, levom {tit s predstavom ko-
njanika nadesno, koji kopljem probada neprijatelja. U
polju desno krst.
Rv.: M, gore +, levo A/N/N/O, desno (?), ispod (?). U
ise~ku CON.
Pre~nik: 49 mm
MIBE 95a (538–565)
Privatna zbirka
190.2 Gvozdena strelica
Trobrida gvozdena strelica sa trnom za nasadjivanje. Di-
menzije strelice su 6,7 x 1,4 cm.
190.3 Mortarijum
Kameni mortarijum poluloptastog oblika i debljih zidova.
Njegov pre~nik iznosi 25,8 cm.
190.4 @rvanj
Kameni `rvanj kru`nog oblika, dimenzija 23,2 x 21,6 cm.
190.5 Lonac
Fragment oboda, vrata i trbuha lonca izra|enog na vitlu,
od gline sive boje pe~enja. Obod je horizontalno razgrnut.
Dimenzije fragmenta su 8,7 x 3,6 cm.
190.6 Lonac
Fragment trbuha lonca iza|enog na vitlu, od gline sa pri-
mesama krupnozrnog peska, crvenosive boje pe~enja.
Dimenzije fragmenta su 4,2 x 3,9 cm.
191. Mrkonje, Ravan, naselje (?)
Lokalitet Ravan je sme{ten na desnoj obali Mrkonj-
ske reke, u blizini u{}a Slavkovog u An|eli}ev potok,
jugoisto~no od seoskog puta, na njivi Jovana \urovi-
}a. S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} nisu odredile
njegov karakter, niti precizniju hronologiju.922 Odav-
de poti~e gvozdena alatka du`ine 54 cm, na|ena na
relativnoj dubini od oko 0,55 m. Alatka je znatno ko-
rodirana, a njena duga~ka dr{ka je ~etvorougaonog
preseka i trougaono zavr{ena. Novo rekognosciranje
terena izvr{eno je 2006. godine. Na manjem zarav-
njenom platou, obraslom retkim rastinjem, trnjem i
gustom neko{enom travom, prema re~ima me{tana
nekada su izoravani anti~ki {ut i keramika. Tada je
ustanovljena i pribli`na povr{ina lokaliteta, koja iz-
nosi 100 x 60 m. Na severozapadnoj strani polo`aj
Ravan je ome|en putem pored reke, dok se sa njego-
ve jugoisto~ne strane pru`aju obronci {ume.923


191.1 Gvozdena alatka
Gvozdena alatka koja na duga~koj dr{ci ~etvorougaonog
preseka ima trougaoni zavr{etak. Na|ena je na relativnoj
dubini od oko 0,55 m. Du`ina alatke je 54 cm.924
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 417
192. Mrkonje, Tomovina, naselje (?)
Nalazi se na strmoj padini neposredno ispod potesa
Ravan, koja se spu{ta ka levoj obali Mrkonjske reke.
Prema re~ima me{tana, ovde su prilikom dubljeg ko-
panja zemlje uo~eni masivni zidovi, gra|evinski {ut i
fragmenti kerami~kih posuda, a na|en je i zlatnik cara
Anastasija I, koji se ~uva u Narodnom muzeju u Ni{u.
Prilikom obilaska ovog polo`aja, S. Ercegovi}-Pa-
vlovi} i D. Kosti} nisu zabele`ile arheolo{ke nalaze.
Godine 2006. teren je ponovo rekognosciran. Iz-
merena je veli~ina njive na kojoj se lokalitet danas
nalazi, du`ine oko 300 m u pravcu sever–jug i isto to-
liko u pravcu istok–zapad. Prema T. ^er{kovu, mo`e
se pretpostaviti da je ovde postojalo ranovizantijsko
naselje. Povr{inskih nalaza nije bilo.925

192.1 Novac Anastasija I, Konstantinopolj, tremisis926
Av.: D N ANASTA-SIVS P P AVI Poprsje cara okrenuto
nadesno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.
Rv.: VICTORIA AVCVSTORVM Viktorija stoji okrenuta
nalevo, odevena u hiton; desnom rukom dr`i hristogram
na dugoj dr{ci. U polju desno zvezda. U ise~ku CONOB.
Te`ina: 1,46 g; pre~nik: 15 mm; osa: 6
MIBE 12 (492–518)
Narodni muzej u Ni{u, inv. br. 220
193. Pusto [ilovo, Brdo Kopran –
Crkva Sv. Prokopija, naselje
Crkva Sv. Prokopija (sl. 1, 7) je podignuta na nadmor-
skoj visini od 742 m. Ve}ih je dimenzija, a o~uvana
922 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 93, br. 159.
923 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op-
{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spo-
menika kulture u Ni{u.
924 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 93, br. 159.
925 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 34, br. 160; dokumen-
tacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{tina Bujano-
vac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spomenika kultu-
re u Ni{u.
926 Crnoglavac 2005, 72, br. 3.
  


je do visine od 1,20 m. S. Ercegovi}-Pavlovi} i D.
Kosti} su na ovom lokalitetu na{le dve votivne are i
jednu votivnu plo~u. Jedna ara se, prema istim auto-
rima, nalazila u apsidi, gde je slu`ila kao postolje za
~asnu trpezu. P. Petrovi} navodi da je ara na|ena
1963. godine na ovom lokalitetu, koji vezuje za selo
Gazdare. Po podacima S. Ercegovi}-Pavlovi} i D.
Kosti}, druga votivna ara je bila u poru{enoj, u novi-
je vreme dozidanoj crkvi Sv. Prokopija. Crkva je iz-
gra|ena u suhozidu. Prema P. Petrovi}u, i ova ara je
otkrivena 1963. godine, u crkvi Sv. Prokopija, i to za-
jedno sa prethodnom. Sa ovog mesta poti~e i o{te}e-
ni kapitel ciborijuma, koji se nalazio u gomili kame-
nja u apsidi. Treba pomenuti i dva ulomka plo~e sa
ograde amvona, od kojih je jedan ugra|en u severni
zid crkve, a drugi se nalazi u Narodnom muzeju u
Leskovcu, kao i bazu stuba.
Nekoliko stotina metara od crkve na|ena je vo-
tivna plo~a od nekvalitetnog sivog mermera. Za nju
P. Petrovi} bele`i da je otkrivena tako|e 1963. godi-
ne u Pustom [ilovu. Bila je ugra|ena u temeljni zid
uru{ene crkve, na mestu zvanom Gornji Kopran.927

193.1 Votivna ara posve}ena Herkulu
Votivna ara od sivog kre~njaka, dimenzija 72 x 32–36 x
22 cm, blago profilisana, sa plitko urezanim ornamentom
u vidu dve spirale pri vrhu. Na sredini natpisnog polja je
ve}e o{te}enje, koje zahvata sva ~etiri reda natpisa. Visina
slova iznosi 4,5 cm:
DEO ¡. . . .¿ TO
H ¡. . . .¿ LI
AV ¡. . . . .¿ NVS
POSVIT
Deo ¡sanc¿to H¡ercu¿li Au¡r. . . a¿nus posuit
Spomenik je datovan u drugu polovinu 2. i po~etak
3. veka.928
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 294
193.2 Votivna ara posve}ena Herkulu (sl. 81)
Votivna ara od sivog kre~njaka, dimenzija 50 x 27–30 x
21 cm, profilisana u gornjem i donjem delu. Slova su
pravilna, visine od 3 do 3,5 cm, duboko urezana u vidu
krivih linija:
AVR FIR
MVS PRO
SALVTE
SVA HER
CVLI POSVI
Aur(elius) Firmus pro salute sua Herculi posui(t)929
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 290

193.3 Votivna plo~a posve}ena Liberu (sl. 40)
Votivna plo~a od sivog mermera, dimenzija 97 x 76 x 26 cm,
o{te}ena u gornjem levom uglu. Slova su pravilna, visine
5,5 cm, osim u poslednjem redu, gde su ne{to ni`a, visine
3,5 cm. Izme|u slova su nepravilni i prili~no veliki raz-
maci. Ligature su 4 TE i 5 ET:
FLAVIVS LVCIVS ET
FLAVS LVCILLVS DE
O SANCTO LAETO LIB
RO PATRI PRO SALVTES
SVAS ET VICANORVM
POSVERVNT
Flavius Lucius et Fla(vi)us Lucillus deo sancto laeto
Lib(e)ro patri pro salutes suas (!) et vicanorum posue-
runt 930
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ 292
193.4 Kapitel ciborijuma (sl. 91f)
Kapitel korintskog tipa, izra|en od pe{~ara. Dekorisan je
sa ~etiri akantusova lista na svakoj strani, koji se {ire uz
stablo stuba i spajaju se vrhovima re`njeva. Ceo dekor je
stilizovan, a dominiraju listovi i trouglovi na spojevima
re`njeva akantusa. Visina kapitela iznosi 22 cm, dimenzi-
je o~uvane gornje povr{ine su 29 x 24 cm, a pre~nik tam-
bura 19 cm.
Analogije: krstoobrazna bazilika, Cari~in grad931
U crkvi
193.5 Baza stupca
Fragmentovana baza stupca, visine 30 cm i pre~nika 25 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
193.6 Plo~a sa ograde amvona (sl. 91e)
Fragment plo~e sa ograde amvona (?), od kre~njaka. Plo-
~a ima masivni okvir, sa jednim `lebom oko ukrasa u vi-
du vinove loze koja se prepli}e. Na prednjoj strani plo~e
prikazani su grozdovi, a na zadnjoj listovi vinove loze.
Dimenzije ulomka su 50 x 18 cm.932
Analogije: bazilika episkopa Filipa, Stobi933
Ugra|ena u severni zid crkve
927 Petrovi} 1979, 120, 121, nos. 107–109; Ercegovi}-Pavlo-
vi}, Kosti} 1988, 36, 37, br. 195; Joci} 1999, 53.
928 Petrovi} 1966, 247, br. 3; Petrovi} 1979, 120, no. 108.
929 Petrovi} 1966, 247, br. 2; Petrovi} 1979, 120, no. 107.
930 Petrovi} 1966, 245, br. 1; Petrovi} 1979, 121, no. 109.
931 Guyon, Cardi 1984, 60, 61, figs. 59, 60.
932 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
933 Nikolajevi}-Stojkovi} 1957, 27, sl. 173.
  


193.7 Plo~a sa ograde amvona (?)
Fragment plo~e sa ograde amvona od kre~njaka. Ulomak
je izlizan. Njegove dimenzije su 45 x 18, 5 x 14 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
194. Ravna Banja, Ani{te, rudarstvo
Na lokalitetu Ani{te u selu Ravnoj Banji nalaze se
ostaci rimskog topioni~arskog kompleksa (sl. 53),
koji je sme{ten na uzvi{enju iznad desne obale Banj-
ske reke i leve obale Ra`enskog potoka. Usled neo-
vla{}enih iskopavanja, kompleks je prili~no o{te}en.
Vidljivi su ostaci konstrukcija od kamena, a na celom
prostoru nalaze se fragmenti opeka, kao i ve}i ulomci
rimskih tegula. U podno`ju, na samoj obali Banjske
reke, konstatovano je {ljaki{te (sl. 10, 54), kao i crven-
kasta zemlja koja predstavlja ostatke pe}i, koja se mo-
`e vezati za topioni~arski kompleks na uzvi{enju.934
195. Ravna Banja, Banjska mahala
ili Banjske njive, naselje (?)
U Banjskoj mahali, na njivi Radeta Maksimovi}a na-
|ena su dva fragmenta pitosa. Prema re~ima vlasni-
ka, odavde poti~e i sa~uvani pitos, koji je njegov otac
odneo u Muzej u Leskovcu, u kome se i danas ~uva.
Visina pitosa iznosi 1,20 m.935
196. Ravna Banja, Gajine rupe ili [eo potoke,
rudarstvo
F. Kanic je u Ravnoj Banji video „tri napu{tena ru-
darska okna i hrpi{ta jalovine, kao i ostatke starog to-
pioni~kog pogona; on se nalazio na severnoj padini
rudonosnog brda, ~iji greben ~ini granicu izme|u da-
na{nje Kraljevine i Stare Srbije.“936 Prema re~ima
Radeta Maksimovi}a, me{tanina Ravne Banje, na lo-
kalitetu Gajine rupe nalaze se dva zatrpana rimska
okna.937
197. Ravna Banja, Njiva Dragutina Cvetkovi}a,
naselje (?)
U bele{kama V. Ivanovi}a iz 1949. godine postoji po-
datak da su u Ravnoj Banji, na njivi Dragutina Cvet-
kovi}a, na|eni fragmenti pitosa.938
198. Ravna Banja, Njiva Limana Selimanovi}a,
naselje (?)
V. Ivanovi} u bele{kama iz 1949. godine pominje da
je u Ravnoj Banji, na njivi Limana Selimanovi}a, na-
|en pitos.939

199. Retkocer, Ravna njiva, naselje (?)
Lokalitet Ravna njiva nalazi se iznad ^okotinske crkve,
u mahali Varadin, na imanju Milovanovi}a. Tu su uo-
~eni ostaci objekata od lomljenog kamena, kao i obi-
lje praistorijske i rimske keramike. Na|en je i rimski
novac kovan krajem 3. i tokom 4. veka. Na povr{ini
je zabele`en nalaz zgure.940

199.1 Novac Galijena, Rim, antoninijan (sl. 77a)
Av.: GALLIENVS AVG Poprsje cara okrenuto nadesno,
sa zrakastom krunom i paludamentumom.
Rv.: MARTI PACIFERO Figura Marsa okrenuta nalevo;
desnom rukom dr`i maslinovu gran~icu, a levom koplje
i {tit. U polju levo A.
Pre~nik: 21 mm
RIC V/1, p. 151, no. 236 (260–268)
Privatna zbirka
199.2 Novac, neodre|eni vladar, Solun (?), folis (sl. 77b)
Av.: ¡ ¿ Poprsje cara okrenuto nadesno, sa lovorovim
vencem.
Rv.: IOVI C¡ONSERVATORI¿ Figura Jupitera okrenuta
nalevo; desnom rukom dr`i Viktoriju, a levom koplje. U
polju levo ¡ ¿. U ise~ku T¡S¿B.
Pre~nik: 23 mm
RIC -
Privatna zbirka
199.3 Novac, neodre|eni vladar, neodre|ena kovnica,
folis (sl. 77c)
Av.: ¡ ¿ Poprsje cara okrenuto nadesno, sa dijademom i
paludamentumom.
Rv.: ¡GLOR-IA EXERC-ITVS¿ Stoje}e figure dva vojni-
ka; izme|u sebe dr`e standartu, kao i koplje sa strane. U
ise~ku ¡ ¿.
Pre~nik: 15 mm
RIC - (337–341)
Privatna zbirka
934 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
935 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu; doku-
mentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (stari inv. br. 998).
936
Kanic 1985, 343.
937 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
938 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
939 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
940 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
  


199.4 Novac Konstansa, neodre|ena kovnica, folis (sl. 77d)
Av.: D N CONSTAN-¡S P F AVG¿ Poprsje cara okrenu-
to nadesno, sa dijademom i paludamentumom.
Rv.: FEL TEMP REPARATIO Vojnik ubija palog konja-
nika. U ise~ku ¡ ¿.
Pre~nik: 16 mm
RIC - (348–350)
Privatna zbirka
199.5 Novac Konstancija II, neodre|ena kovnica, folis
(sl. 77e)
Av.: ¡D N CONSTAN-TI¿VS P F AVG Poprsje cara okre-
nuto nadesno, sa dijademom i paludamentumom.
Rv.: FEL TEMP REPA-RATIO Car u vojni~kom odelu
stoji na galiji; desnom rukom dr`i glob sa Feniksom, a
levom labarum. Na krmi sedi Viktorija. U ise~ku ¡ ¿.
Pre~nik: 15 mm
RIC - (348–350)
Privatna zbirka
199.6–8 Novac, neodre|eni vladar, neodre|ena kovnica,
folis
Av.: ¡ ¿ Izlizan.
Rv.: ¡ ¿ Izlizan.
RIC -
Privatna zbirka
199.9 Lonac
Fragment oboda, vrata i trbuha lonca izra|enog na vitlu,
od gline sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog pra-
ha, sive boje pe~enja. Obod je horizontalno razgrnut. Di-
menzije fragmenta su 3,2 x 2,9 cm.
199.10 Lonac
Fragment oboda i vrata lonca izra|enog na vitlu, od gli-
ne sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, si-
ve boje pe~enja. Obod je horizontalno razgrnut. Dimen-
zije fragmenta su 3,9 x 2,2 cm.
199.11 Lonac
Fragment oboda i dr{ke lonca izra|enog na vitlu, od gline
sa primesama sitnozrnog peska, svetlosive boje pe~enja.
Dr{ka polazi od oboda, a nagla{ena je `lebom po sredini.
Obod je horizontalno razgrnut. Dimenzije fragmenta su
5,3 x 5,1 cm.
199.12 Lonac
Fragment trbuha i dna lonca izra|enog od gline sa prime-
sama krupnozrnog peska i liskunskog praha, crvene do
sive boje pe~enja. Dimenzije fragmenta su 9 x 13,2 cm.
199.13 Lonac
Fragmenti trbuha lonca izra|enog na vitlu, od gline sa
primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, svetlo
do tamnosive boje pe~enja.

199.14 Lonac (?)
Fragment trbuha lonca iza|enog na vitlu, od gline sa pri-
mesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, sive boje
pe~enja. Ukra{en je sa tri (?) ovalna uboda. Dimenzije
fragmenta su 3,1 x 2,4 cm.
199.15 Lonac (?)
Fragment trbuha lonca izra|enog od gline sive boje pe-
~enja. Ukra{en je sa tri (?) urezane paralelne linije. Di-
menzije fragmenta su 2,7 x 2,1 cm.
199.16 Tanjir
Fragment tanjira od gline sa primesama krupnozrnog pe-
ska, sitnih kamen~i}a i liskunskog praha, crvene boje pe-
~enja. Dimenzije fragmenta su 9,5 x 7,3 cm.
199.17 Pitos
Fragment oboda i vrata pitosa od gline sa primesama sit-
nozrnog peska i liskunskog praha, crvene boje pe~enja.
Dimenzije fragmenta su 24,4 x 5,3 cm.
199.18 Pitos
Fragment oboda i vrata pitosa izra|enog na vitlu, od gli-
ne sa primesama krupnozrnog peska, kamen~i}a i liskun-
skog praha, crvene i mrke boje pe~enja. Ra|en je na vi-
tlu. Dimenzije fragmenta su 12,5 x 7,2 cm.
199.19 Pitos
Dno pitosa prstenastog oblika, izra|enog na vitlu, od gli-
ne sa primesama krupnozrnog peska, kamen~i}a i liskun-
skog praha, crvene boje pe~enja. Dimenzije fragmenta su
24,3 x 8,79 cm.
199.20 Dr{ka
Fragment tordirane dr{ke od gline sa primesama sitnozr-
nog peska i liskunskog praha, sive boje pe~enja. Dimen-
zije fragmenta su 7,8 x 2,6 cm.
199.21 Dr{ka
Fragment dr{ke od gline sa primesama krupnozrnog peska,
sitnih kamen~i}a i liskunskog praha, crvene boje pe~enja.
Dr{ka je `lebljena. Dimenzije fragmenta su 4,6 x 3,3 cm.
199.22 Dr{ka
Fragment dr{ke od gline sa primesama krupnozrnog pe-
ska, sitnih kamen~i}a i liskunskog praha, braonkastocr-
vene boje pe~enja. ^etvrtastog je preseka, `lebljena sa
strane. Dimenzije dr{ke su 7,07 x 1,8 cm.
199.23 Dr{ka
Fragment dr{ke od gline sa primesama sitnozrnog peska,
svetle i sivo`ute boje pe~enja. Na dr{ci se nalaze dva `le-
ba. Dimenzije fragmenta su 5,3 x 3 cm.
199.24 Kerami~ki teg
Kerami~ki teg piramidalnog oblika (?), od gline sa prime-
sama krupnozrnog peska, sitnih kamen~i}a i liskunskog
  


praha, crvenkastomrke boje pe~enja. Visina tega iznosi
8,5 cm.
Privatna zbirka
199.25 @rvanj
Kameni `rvanj kru`nog oblika, sa istaknutim prstenastim
obodom, dimenzija 21,9 x 13,3 cm.
Privatna zbirka
200. Rujkovac, Bander ili Rid, naselje (?)
Potes Bander ili Rid se nalazi na {irokom platou koji se
prostire ju`no od magistralnog puta Medve|a–Lece,
na imanju Svetislava Mladenovi}a. Prema kazivanju
vlasnika, ovde se prilikom oranja nailazilo na gra|e-
vinski materijal (opeke, tegule, kamen). Povr{ina lo-
kaliteta iznosi oko 40 x 50 metara.941
201. Rujkovac, Crkvi{te Sv. Jovana, bazilika
Lokalitet Crkvi{te Sv. Jovana sme{ten je u mahali
Pori|ani (sl. 13). U pitanju je jednobrodna bazilika
zidana od {kriljca i opeke. Dobro je o~uvana u visini
do jednog metra. Njena ukupna du`ina iznosi 21 m,
a {irina 16,15 m; unutra{nje dimenzije naosa su 11,90
x 5,6 m. Apsida je spolja trostrana, a na unutra{njoj
strani je potkovi~asta. Zapadni deo bazilike ~ini nar-
teks sa pravougaonim aneksima. Severni aneks na is-
to~noj strani ima polukru`nu apsidu. U zidovima nar-
teksa nalazi se nekoliko ni{a, a na spoljnoj strani
podu`nih zidova bazilike su po ~etiri masivna pila-
stra (sl. 58).942
202. Rujkovac, Kaljaja, utvr|enje
Lokalitet Kaljaja, Gradi{te ili Crkvi{te le`i zapadno
od Lebana, na putu ka Sijarini. S. Ercegovi}-Pavlo-
vi} i D. Kosti} ubiciraju ga na koti od 460 m, jugo-
isto~no od sela Radinovca. Tu se nalaze ostaci utvr|e-
nja. Na povr{ini se nailazilo na fragmentovane opeke
i kamen sa debljim slojem maltera.943 U neposrednoj
blizini najzapadnije ta~ke utvr|enja konstatovana je
~etvrtasta kula, o{te}ena neovla{}enim iskopavanji-
ma. Debljina njenih zidova iznosi 1 m. Konfiguraci-
ja terena ukazuje na izgled utvr|enja. Od zapada se
uzdi`e ka centralnom platou, na kome se nalazi bazi-
lika (Crkvi{te Sv. Pantelejmona). Du` padine se za-
pa`a niz objekata. Utvr|enje je imalo izdu`en oblik i
bilo je naju`e u zapadnom delu, a zatim se {irilo ka
istoku. Sa ju`ne strane objekta otkrivenog nelegalnim
kopanjem uo~en je bedem sa pilastrom (sl. 37), {to
pokazuje da je bio vrlo visok i oja~an.944

Prema kazivanju lokalnih kolekcionara, u okviru
utvr|enja nala`en je novac iz vremena od 3. do 6. ve-
ka. Posebno su zanimljivi minimi careva Marcijana,
Lava I, Zenona, zatim Anastasija, s monogramom na
reversu, Lava I, s prikazom lava na reversu, i pet nu-
mija Justinijana I, sa hristogramom. U Narodnom
muzeju u Leskovcu ~uva se nekoliko primeraka nov-
ca, uglavnom ranovizantijskih folisa.945

202.1 Novac Valerijana I, Rim/Viminacijum, antoninijan
Av.: IMP C P LIC VALERIANVS AVG Poprsje cara
okrenuto nadesno, sa zrakastom krunom i paludamentu-
mom.
Rv.: LAETITIA AVGG Leticija stoji nalevo; dr`i venac i
sidro.
RIC V/1, p. 46, no. 97 (253. godina) ili p. 55, no. 215
(254/5. godina)
Pre~nik: 22 mm; osa: 12
Privatna zbirka
202.2 Novac Klaudija II (?), neodre|ena kovnica, anto-
ninijan
Av.: ¡ ¿ Izlizan.
Rv.: ¡CONSECRATIO¿ Oltar.
RIC - (268–270)
Pre~nik: 12 mm; osa:?
Privatna zbirka
202.3 Novac Maksimijana, Herakleja, antoninijan
Av.: IMP C M A MAXIMIANVS P F AVG Poprsje cara
okrenuto nadesno, sa zrakastom krunom, paludamentu-
mom i oklopom.
Rv.: CONCORDIA MILITVM Car okrenut nadesno, pri-
ma Viktoriju od Jupitera. Izme|u H?
RIC V/II, p. 289, no. 595, ali bez .XXI. (292–295)
Pre~nik: 21 mm
Privatna zbirka
941 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje Re-
kognosciranje op{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Za-
voda za za{titu spomenika kulture u Ni{u.
942 Kondi}, Popovi} 1977, 115, sl. 118; Ercegovi}-Pavlo-
vi}, Kosti} 1988, 42, br. 210.
943 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 41, br. 197.
944 Mesesnel 1938, 197; Deroko, Radoj~i} 1950a, 179; Nena-
dovi} 1950, 147; Trajkovi} 1961, 10; Kondi}, Popovi}
1977, 152; dokumentacija projekta Sistematsko rekogno-
sciranje op{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za
za{titu spomenika kulture u Ni{u.
945 Ivani{evi}, Stamenkovi} 2010, 59–84.
  
 


202.4 Novac Jovijana, neodre|ena kovnica, AE1 RIC - (395–450)

Av.: ¡D N FL CL IVLI-ANVS P F AVG¿ Poprsje cara Privatna zbirka
okrenuto nadesno, sa dijademom, bradom, paludamentu-
202.39 Novac, neodre|eni vladar, neodre|ena kovnica,
mom i oklopom.
AE4
Rv.: ¡SECVRITAS REI PVB¿ Predstava bika okrenutog
Av.: ¡ ¿ Poprsje cara okrenuto nadesno, sa dijademom i
nadesno. Iznad dve zvezde. U ise~ku (?)
paludamentumom.
Pre~nik: 27 mm
Rv.: ¡ ¿ Monogram. U ise~ku (?)
RIC -
RIC - (426–518)
Privatna zbirka
Privatna zbirka
202.5 Novac Valentinijana II, Solun (?), folis
202.40 Novac Anastasija I, Konstantinopolj, folis
Av.: D N VALEN¡TINIANVS P F AVG¿ Poprsje cara
Av.: D N ANASTA-SIVS P P AVC Poprsje cara okrenuto
okrenuto nadesno, sa dijademom i paludamentumom.
nadesno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.
Rv.: ¡GLORIA-REIPVBLICE¿ Kula. U ise~ku T?¡ES¿.
Rv.: M, gore +, levo *, desno *, dole (?). U ise~ku CON.
Pre~nik: 12 mm; osa: 6
Pre~nik: 33 mm; osa: 7
RIC - (384–388)
MIBE 27 (1–2) (512–517)
Privatna zbirka
Narodni muzej u Leskovcu, Zbirka vizantijskog
202.6 Novac Honorija, neodre|ena kovnica, AE4 novca, stari inv. br. 16
Av.: D N HONOR¡IVS P F AVG¿ Poprsje cara okrenuto
nadesno, sa dijademom, paludamentumom i oklopom. 202.41 Novac Justina I, Konstantinopolj, polufolis
Rv.: ¡CONC¿OR-DIA ¡AVGGG¿ Krst. U ise~ku (?) Av.: D N IVSTI-NVS P P AVC Poprsje cara okrenuto na-
Pre~nik: 12 mm; osa: 12 desno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.
RIC - (400–408) Rv.: K, gore *, levo +, desno (?), dole *
Privatna zbirka Pre~nik: 26 mm; osa: 12
MIBE 19 (522–527)
202.7 Novac, neodre|eni vladar, Kizik, AE3 Narodni muzej u Leskovcu, Zbirka vizantijskog nov-
Av.: D N ¡THEODO¿SIVS P F AVG Poprsje cara okrenu- ca, stari inv. br. 17
to nadesno, sa dijademom, paludamentumom i oklopom.
Rv.: Krst. U ise~ku SMK trolist. 202.42 Novac Justinijana I, Konstantinopolj, folis
Pre~nik: 14 mm; osa: 12 Av.: D N IVSTINI-ANVS P P AVC Poprsje cara prikaza-
MIRB 84 (426–450) no spreda, sa {lemom, dijademom i oklopom; desnom ru-
Privatna zbirka kom dr`i glob sa krstom, levom {tit s predstavom konja-
nika nadesno, koji kopljem probada neprijatelja. U polju
202.8 Novac Teodosija II, neodre|ena kovnica, AE4 desno krst.
Av.: D N THEODO¡SIVS P F AVG¿ Poprsje cara okrenu- Rv.: M, gore +, levo A/N/N/O, desno X/II/II, dole (?). U
to nadesno, sa dijademom, paludamentumom i oklopom. ise~ku CON.
Rv.: Monogram. Pre~nik: 39 mm; osa: 6
Pre~nik: 12 mm; osa: 6 MIBE 95a (1) (540–541)
MIRB 86 (426–450) Narodni muzej u Leskovcu, Zbirka vizantijskog
Privatna zbirka novca, stari inv. br. 14.
202.9–11 Novac, neodre|eni vladar, neodre|ena kovnica, 202.43 Novac Justinijana I, Nikomedija, folis
AE4 Av.: D N IVSTINI-ANVS P P AVC Poprsje cara prikaza-
Av.: ¡ ¿ Poprsje cara okrenuto nadesno, sa dijademom i no spreda, sa {lemom, dijademom i oklopom; desnom ru-
paludamentumom. kom dr`i glob sa krstom, levom {tit s predstavom konja-
Rv.: ¡ ¿ Kula. U ise~ku (?) nika nadesno, koji kopljem probada neprijatelja. U polju
RIC - (384–388) desno krst.
Privatna zbirka Rv.: M, gore +, levo A/N/N/O, desno X/X/X/II, dole A.
202.12–38 Novac, neodre|eni vladar, neodre|ena kov- U ise~ku NIKO.
nica, AE4 Pre~nik: 32 mm; osa: 7
Av.: ¡ ¿ Poprsje cara okrenuto nadesno, sa dijademom i MIBE 113a (2) (558–559)
paludamentumom. Narodni muzej u Leskovcu, Zbirka vizantijskog nov-
Rv.: ¡ ¿ Krst. U ise~ku (?) ca, stari inv. br. 15
  


202.44 Bronzana fibula (sl. 103a)
Bronzana fibula od koje su sa~uvane igla, pre~ka, opru-
ga i dve lukovice. Lukovice su pozla}ene i `lebljene. Di-
menzije fibule su 3,1 x 2,3 cm. Pre~nik igle je 0,1 cm, a
{irina lukovice 0,7 cm.
Privatna zbirka
202.45 Bronzana fibula
Livena bronzana fibula u obliku goluba946 sa uskim pra-
vougaonim telom, nagla{enim vratom i malom glavom.
Du`ina fibule iznosi oko 4 cm.
Privatna zbirka
202.46 Bronzana fibula
Fibula u obliku ptice, ra|ena od iskucanog bronzanog li-
ma. Telo ptice je u vidu trapeza, sa nagla{enim repom i
malom, blago uzdignutom glavom. Krila su mala i uska,
savijena u vidu polumeseca. Du`ina fibule je oko 5 cm.
Privatna zbirka
202.47 Bronzani privezak (sl. 103b)
Bronzani privezak u obliku krsta sa pro{irenim kracima.
Na svakom kraku je ornament u vidu koncentri~nih kru-
gova. U sredini krsta je profilisani krug, dok je zadnja
strana neukra{ena. Dimenzije krsta su 2,4 x 1,5 cm. [iri-
na kraka iznosi 1 cm, a du`ina alke 0,5 cm.
Privatna zbirka
202.48 Bronzana igla
Bronzana igla kru`nog preseka, trostrano `lebljena pri
dnu, sa izdu`enim ovalnim zadebljanjem na vrhu. Du`i-
na igle je 10,2 cm, a pre~nik 0,2 cm.
Privatna zbirka
202.49 Bronzani teg
Bronzani teg u obliku kvadratne plo~ice. Na prednjoj
strani ugravirano je slovo N. Teg je slu`io za merenje –
proveru te`ine solida, osnovne nominale zlatnog kasno-
rimskog, odnosno ranovizantijskog novca.
Analogije: ^e~an ili Gornji Streoc947
Privatna zbirka
202.50 Gvozdeno koplje
Gvozdeno koplje sa tulcem. Vrh koplja je u obliku lovo-
rovog lista. Du`ina koplja iznosi oko 25 cm.
Analogije: Cari~in grad,948 Bregovina,949 Viminaci-
950
jum
Privatna zbirka
202.51 Kerami~ki teg (sl. 104a)
Kerami~ki teg kupastog oblika, crvene boje pe~enja, di-
menzija 9 x 6,5 cm.
Privatna zbirka

203. Rujkovac, Kaljaja –
Crkvi{te Sv. Pantelejmona, bazilika
Na lokalitetu Kaljaja – Crkvi{te Sv. Pantelejmona na-
laze se ru{evine ve}e trobrodne ranovizantijske bazi-
like, du`ine 25 m i {irine 13 m (sl. 57). Unutra{nja
strana oltarske apside je polukru`na, a spolja{nja je
trostrana. Naos je na brodove podeljen sa dva niza od
po ~etiri stupca. Sazidana je od lomljenog kamena i
opeke. Rekognosciranje terena izvr{eno je 2006. godi-
ne, kada su jasno uo~ene konture zidova, velika apsi-
da i niz drugih objekata. Oko same gra|evine, trago-
vi divljeg kopanja konstatovani su na vi{e mesta. Na
povr{ini lokaliteta na|ena je opeka ukra{ena motivom
izvedenim o{trim predmetom, u vidu pravougaonika
sa jednom dijagonalom i linijom koja po du`ini deli
pravougaonik na dva dela.951
204. Rujkovac, Mitrin potok, naselje (?)
Lokalitet Mitrin potok sme{ten je na imanju Miladina
Ivkovi}a (sl. 14). Tu su vidljivi zidovi od kamena, a sa
povr{ine su prikupljeni fragmenti opeka, delovi krov-
nog pokriva~a, pitosa i tanjira crvene boje pe~enja.952
205. Rujkovac, Nagranjci, bazilika
Na lokalitetu Nagranjci nalazi se crkvena gra|evina
koja se pru`a u pravcu istok–zapad. Rekognosciranje
ovog polo`aja izvr{eno je 2006. godine. Du`ina crkve
iznosi oko 18 m, a {irina 8 m. Konstatovana je jedna
ni{a. Na povr{ini se vide tragovi divljeg kopanja, za-
tim kamenje, opeke i kre~ni malter. Isto~no od sakral-
946 Fibule u obliku goluba, varijanta C, rasprostranjene su na
~itavoj teritoriji Carstva i u barbarikumu od kraja 1. do kra-
ja 4. veka, ali i me|u ranovizantijskim i varvarskim nalazi-
ma iz 5–7. veka (Petkovi} 2010, 202). Fibule iz Rujkovca
nalaze se u privatnoj zbirci. Opis je dobijen usmeno, pa se
ne mogu precizno datovati.
947 Ivani{evi}, [pehar 2006, 141, 142, fig. 5.2.
948 Kondi}, Popovi} 1977, T. XVII,96; Bavant 1990, pl. 40.246.
949 Jeremi}, Milinkovi} 1997, fig. 29d.
950 Ivani{evi}, Kazanski, Mastykova 2006, 38, tip 14.3.1, fig.
22.1–6.
951 Kondi}, Popovi} 1977, 152, sl 114; dokumentacija pro-
jekta Sistematsko rekognosciranje op{tina Bujanovac, Pre{e-
vo i Medve|a Zavoda za za{titu spomenika kulture u Ni{u.
952 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
  


nog objekta nelegalno je iskopana jedna rupa. U ne-
posrednoj blizini i u profilima seoskog puta tako|e se
uo~avaju opeke, kamen i malter. Ovaj potes na domi-
nantnom polo`aju verovatno je bio deo donjeg grada
ili podgra|a utvr|enja na Kaljaji.953
206. Rujkovac, Porta Stojanovi}a, naselje (?)
Ju`no od Crkvi{ta Sv. Jovana, u njegovoj neposred-
noj blizini, u dvori{tu Miladina Stojanovi}a nalaze se
ostaci ve}eg objekta od lomljenog kamena i opeke.
Debljina njegovih spolja{njih zidova iznosi oko 1 m,
a unutra{njih oko 0,70 m. Delimi~no zalazi ispod ku-
}e, ali je njegov najve}i deo vidljiv. Objekat najvero-
vatnije pripada kompleksu vezanom za Crkvi{te Sv.
Jovana. Sa povr{ine lokaliteta poti~e ulomak crepa, ko-
ji je ozna~en talasastim linijama izvedenim prstima.954
207. Rujkovac, Vaskina porta, naselje (?)
Vaskina porta se nalazi pribli`no 100 m severozapad-
no od magistralnog puta Lebane–Medve|a. Na loka-
litetu, povr{ine oko 20 x 20 m, konstatovani su osta-
ci zidova i gra|evinskog materijala (opeke, imbreksi
i tegule). Tegule su ukra{ene kru`nim ornamentima
izvedenim prstima. Odavde poti~u i dva primerka
novca iz 6. veka. Lokalitet je okru`en seoskim ku}a-
ma, tako da se tragovi zidova mogu pratiti u dvori{ti-
ma. Pretpostavlja se da je re~ o manjem naselju iz ra-
novizantijskog perioda.955
208. Sijarina, Gradina I ili Gradi{te I, utvr|enje
Na lokalitetu Gradina I (sl. 31) konstatovani su ostaci
utvr|enja, verovatno kru`nog oblika, a na njemu trago-
vi nelegalnog kopanja. Od gra|evinskog materijala
nailazilo se na tegule, opeke i kamen. U Zbirci vizan-
tijskog novca Narodnog muzeja u Leskovcu ~uva se
folis Justinijana I, koji je na|en u Sijarini, na lokali-
tetu Gradina. Ne treba isklju~iti ni mogu}nost da po-
ti~e sa lokaliteta Gradina II ili sa utvr|enja u Sijarin-
skoj Banji.956

208.1 Novac Justinijana I, Konstantinopolj, folis
Av.: ¡D N IVSTINI¿-ANV¡S P P AVC¿ Poprsje cara okre-
nuto nadesno, sa dijademom, oklopom i paludamentumom.
Rv.: M, gore +, levo *, desno +, dole (?). U ise~ku CON.
Pre~nik: 32 mm; osa: 6
MIBE 84 (1–2) (532–537)
Narodni muzej u Leskovcu, Zbirka vizantijskog nov-
ca, stari inv. br. 55

209. Sijarina, Gradina II ili Gradi{te II, utvr|enje
Gradina II je locirana oko 500 m zapadno od Gradi-
ne I. Tu se, na nadmorskoj visini od 928 m, nalazi
utvr|enje kru`nog oblika (sl. 32). U konfiguraciji te-
rena jasno se uo~avaju bedem i kula. Ovo utvr|enje
je manje od fortifikacije na Gradini I.957
210. Sijarina, Imanje Ilije \oki}a,
neopredeljeni lokalitet
U Sijarini, na imanju Ilije \oki}a, na|en je fragmen-
tovani pitos.958
211. Sijarina, Kod ba{te, neopredeljeni lokalitet
Iz Sijarine, sa lokaliteta Kod ba{te, poti~e pitos visi-
ne od 1,25 m, koji se danas ~uva u Narodnom muze-
ju u Leskovcu.959 V. Ivanovi} bele`i da je tipolo{ki
sli~an pitosu iz Ravne Banje.960
212. Sijarinska Banja, atar Banje, utvr|enje
Prema F. Kanicu, ostaci rimskog utvr|enja u Sijarini961
nalaze se na visokoj kre~noj steni, na koti od 690 m,
koja se dosta strmo spu{ta prema Jablanici.962 Njego-
vi temelji tada su bili dobro vidljivi. Dominiralo je
okolinom i {titilo je anti~ki put koji je od sela Svirca
953
Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
954 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u; dokumentacija Arheolo{kog instituta u
Beogradu.
955 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
956 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u; dokumentacija Narodnog muzeja u Le-
skovcu.
957 Dokumentacija projekta Sistematsko rekognosciranje op{ti-
na Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Zavoda za za{titu spome-
nika kulture u Ni{u.
958 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
959 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu, inv. br. 999.
960 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
961
Sijarina koju F. Kanic pominje odnosi se na Sijarinsku Banju.
962 Kanic 1985, 341, 342.
  


vodio ka rudonosnoj oblasti Novog Brda. Unutar ovog
anti~kog utvr|enja nalaze se dobro o~uvani ostaci kr-
stoobrazne crkve, zidane od kamenih blokova i opeke
rimskog formata, i spolja omalterisane. Njena unutra-
{nja du`ina iznosi ne{to vi{e od 11 m. Spoljna strana
oltarske apside je tro~lana, a unutra{nja je potkovi~asta.
Na ovom lokalitetu su ^. Vasi} i Z. Simi} 1987. godi-
ne vr{ili sonda`na istra`ivanja i ustanovili da je crkva
Sv. Ilije izgra|ena na temeljima starijeg sakralnog
objekta, od koga su registrovani ostaci temelja apside.
Na|eni su mali fragmenti fresaka, kao i znatan broj
opeka i tegula. Ispod temelja starijeg crkvenog objek-
ta uo~en je ukop {irok 1,20 m, u pravcu sever–jug, is-
punjen malternim {utom sa fragmentima opeka rim-
skog formata. Oko crkve su konstatovani grobovi
pokriveni ve}im horizontalnim nadgrobnim plo~ama
od dvoliskunskog {kriljca, koji tada nisu istra`eni, a
pripadaju starijem objektu. U svim sondama je na|en
veliki broj fragmentovanih i celih kasnoanti~kih ope-
ka i tegula. Drugog pokretnog arheolo{kog materijala
nije bilo. Ju`no od crkve „uhva}ena“ je trasa o{te}enog
zida koji, prema ^. Vasi}u i Z. Simi}u, pripada ka-
snoanti~koj fortifikaciji (sl. 30). Isti autori su stariju
sakralnu konstrukciju opredelili u kraj 14. veka, uz re-
zervu jer ne postoje ~vrsti i jasni elementi za sigurno
datovanje. S obzirom na nedovoljnu istra`enost, auto-
ri su u grubim crtama uspostavili tri gra|evinske faze.
Za prvu fazu vezuju izgradnju kasnoanti~kog kastela
i mo`da objekata unutar ovog utvr|enja. Sonda`nim
radovima registrovani su delovi ju`nog bedema i nje-
govog kruni{ta. Druga faza bi predstavljala podizanje
srednjovekovne crkve, koju pominju M. Raki} i F. Ka-
nic i koja je poslednji put zabele`ena u arhivskom
spisu iz 1893. godine kao „crkva Strahinji}a Bana”.963
Za njenu gradnju kori{}en je materijal sa objekata iz
anti~kog kastela. Ovoj fazi pripada i nekropola oko
crkve. Tre}u fazu obele`ava po~etak gradnje crkve
Sv. oca Nikolaja, izme|u 1893. i 1923. godine.964
213. Sijarinska Banja, Imanje Andrije Vu~kovi}a,
neopredeljeni lokalitet
U Sijarinskoj Banji, na imanju Andrije Vu~kovi}a, na-
|en je rimski novac.965
214. Sijarinska Banja, Izvor Spas,
neopredeljeni lokalitet
Kod izvora Spas u Sijarinskoj Banji, prilikom prav-
ljenja ~esme otkrivena su dva zida od opeke i malte-

ra. Orijentisani su u pravcu sever/severozapad–jug/
jugoistok. Debljina maltera, opeke i fuge iznosi
3–3,5 cm. Pretpostavlja se da je re~ o rimskom kap-
ta`nom objektu.966
215. Sijarinska Banja, Velikina njiva, rudarstvo
Na lokalitetu Velikina njiva, na padini Sijarinskog vi-
sa, zabele`ena je velika koli~ina zgure, kao i tragovi
rudarskog kopa.967
216. Svirce, atar sela, utvr|enje
F. Kanic je zabele`io ostatke rimskog kastela,968 pri
~emu je mislio na selo u oblasti Medve|e. Me|utim,
M. i D. Gara{anin su, verovatno gre{kom, utvr|enje
smestili u selo Svirce kod Turekovca, koje pripada
op{tini Leskovac.969
217. Tulare, Jugozapadno od mosta,
neopredeljeni lokalitet
U selu Tularu, jugozapadno od mosta, otkriveni su
ostaci gra|evina, a nala`en je i alat koji, prema V.
Ivanovi}u, verovatno poti~e iz rimskog perioda.970
218. Velika Braina, Brainski vis – Musi}a grad,
utvr|enje
F. Kanic je na 750 m visokom Brainskom visu zabe-
le`io postojanje utvr|enja. Godine 2006. izvr{eno je
rekognosciranje ovog polo`aja, kada je na zaravnje-
nom platou konstatovano utvr|enje orijentacije za-
pad–istok. Fortifikacija obuhvata povr{inu od 1 ha.
963
Raki} 1987, 61, 62
964 Kondi}, Popovi} 1977, 151, sl. 115; Ercegovi}-Pavlo-
vi}, Kosti} 1988, 37, br. 224; Vasi}, Simi} 1989, 39–45.
965 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
966 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca); dokumentacija
Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke sa rekognosci-
ranja M. Gara{anina iz 1951. godine; gra|a pripremana za
monografiju Istorija Leskovca i okoline).
967 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
968 Kanic 1985, 340.
969 Gara{anin M. i D. 1951, 161.
970 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a, Arheolo{ka nalazi{ta na prostoru sreza Lesko-
vac I).
  


Otkriveni su ostaci bedema u njenom ju`nom delu, a
na ~itavoj povr{ini su vidljivi tragovi objekata od lo-
mljenog i pritesanog kamena. Na platou su na|eni
ulomci praistorijske keramike, kao i fragmenti kera-
mi~kih posuda ra|enih na vitlu. Stotinak metara zapad-
no od bedema nalaze se ostaci „malog grada“. Ispod
njega izvire topla voda, u ~ijoj su blizini (pribli`no
100 m) uo~eni tragovi manje gra|evine zidane kame-
nom i opekom.971
219. Vrapce, Na obali Tularske reke, utvr|enje
F. Kanic je nai{ao na ostatke kastela kod sela Vrapca,
na obali Tularske reke. Utvr|enje se nalazilo na putu
Pirot (Turres) – Pri{tina (Vicianum).972
OP[TINA VLASOTINCE
220. Batulovce, Njiva Slavka Mand`i}a,
neopredeljeni lokalitet
J. Trifunoski bele`i da su na njivi Slavka Mand`i}a
uo~eni tragovi anti~ke opeke i maltera.973
221. Boljare, Begova livada,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Begova livada nalazi se oko 5 km od Vlaso-
tinca, na desnoj obali Vlasine, nad samim u{}em Bo-
ljarske reke.974 Tu je u useku puta, osim kulturnog
sloja iz ranog gvozdenog doba, konstatovan i sloj sa
materijalom iz rimskog perioda. D. Trajkovi} smatra
da je ovde postojalo rimsko naselje, o kojem ne daje
detaljniji opis.975
222. Boljare, Bresje, neopredeljeni lokalitet
D. Trajkovi} navodi podatak da u selu Boljaru, na lo-
kalitetu Bresje, postoje ostaci gra|evine iz rimskog
perioda.976
223. Crna Bara, Gradac ili Rsa, utvr|enje
Lokalitet Gradac se nalazi u ataru sela Crne Bare, oko
2,5 km od ku}e Milorada \or|evi}a. Pri obilasku lo-
kaliteta uo~en je zaravnjeni plato na vrhu brega, pri-
bli`ne du`ine 50–60 metara. Na njegovoj jugozapad-
noj strani, S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} nai{le
su na ostatke poru{enog zida od lomljenog kamena i
maltera, a na isto~noj strani na kru`no uzvi{enje, koje
mo`da predstavlja obrise kule. V. Ivanovi} je zabele`io
da je utvr|enje imalo cisternu.977 Povr{inskih arheo-

lo{kih nalaza nije bilo. Rekognosciranje je obavljeno
1978. godine. U Zavi~ajnom muzeju u Vlasotincu
~uvaju se ulomci kerami~kih posuda, opeka i tegula
sa ovog lokaliteta. Jedan fragment tegule ozna~en je
kru`nim ornamentom izvedenim prstima. Na opeka-
ma se nalaze znaci na~injeni tako|e prstima ili o{trim
predmetom u glini pre pe~enja, u vidu dijagonala ko-
je se seku, zatim pravougaonika kome nedostaje jed-
na strana i krivih linija.978
224. Crna Bara, Seli{te, radionica
Prema pri~anju me{tana, ovde se nalaze pe}i za izradu
opeka.979
225. Dobrovi{, atar sela, neopredeljeni lokalitet
Na potesu izme|u Crne Trave i Svo|a, u selu Dobro-
vi{u, na|ena je velika bronza Karakale, provincijalnog
kovanja. U inventaru Narodnog muzeju u Beogradu
postoji podatak da je otkrivena prilikom oranja, blizu
izvora. Otkupljena je za Narodni muzej u Beogradu
15. maja 1975. godine, od Bo`idara Zavi{i}a iz Le-
skovca, iz Ulice u~itelja Mite br. 10.980

225.1 Novac Karakale, neodre|ena provincijalna kovni-
ca, velika bronza
Novac je probu{en, nedostaje deo.
Te`ina: 28,61 g; pre~nik: 44,80 mm
Narodni muzej u Beogradu, Numizmati~ka zbirka,
inv. br. 946
971 Kanic 1985, 339; dokumentacija projekta Sistematsko re-
kognosciranje op{tina Bujanovac, Pre{evo i Medve|a Za-
voda za za{titu spomenika kulture u Ni{u.
972 Kanic 1985, 340; Gara{anin M. i D. 1951, 144; Ercego-
vi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 38, br. 264.
973 Trifunoski 1974, 15.
974
Bulatovi}, Jovi} 2010, 114.
975
Gara{anin, Ivanovi} 1958, 35, 36; Trajkovi} 1961, 13;
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 11, br. 7.
976 Trajkovi} 1961, 13.
977 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
978 Pavlovi}, Kosti} 1979, 352; Ercegovi}-Pavlovi}, Ko-
sti} 1988, 52, br. 26; dokumentacija Zavi~ajnog muzeja u
Vlasotincu.
979 Trifunoski 1974, 9.
980 Dokumentacija Narodnog muzeja u Beogradu.
  


226. Gornja Lopu{nja, Cajin breg,
neopredeljeni lokalitet
Kako prenosi V. Ivanovi}, po pri~anju Sretena Petko-
vi}a iz Boljara, u Gornjoj Lopu{nji, na lokalitetu Ca-
jin breg na|ena je bronzana statua, kao i fragmenti
keramike.981
227. Gornji Prisjan, atar sela, utvr|enje
F. Kanic pominje utvr|enje kod Gornjeg Prisjana, za-
jedno sa jo{ nekim utvr|enjima koja su dr`ala „pod
kontrolom rimski put koji je i{ao preko moravske vo-
dodelnice ka Vlasini.“982 U rukopisnom numizmati~-
kom inventaru Narodnog muzeja u Leskovcu nave-
dena su tri primerka rimskog bronzanog novca iz
ovog sela.983
228. Gradi{te, Gradac, utvr|enje
U svojoj knjizi F. Kanic navodi da mu je „mehand`i-
ja pokazao ~uku gustom {umom obraslog Stojanova
trapa, gde bi trebalo da se nalazi dadina~ki kastel sa
dugim zidovima od opeka i kamena“. Pretpostavlja
se da govori o utvr|enju na lokalitetu Gradac, koje
pripada ataru Gradi{ta984 iako se nalazi izme|u dva
sela, Gradi{ta i Dadinca. Rekognosciranjem ovog do-
minantnog polo`aja na visini od pribli`no 600 m, koje
je sprovedeno 1982. godine, ustanovljeno je da je lo-
kalitet pod gustom {umom i da je nepristupa~an. Od
u~itelja iz Gradi{ta dobijen je podatak da su ranije na
ovom prostoru bili vidljivi veliki kameni blokovi. Kon-
statovan je bedem koji mo`e da se prati zahvaljuju}i
konfiguraciji terena, kao i odbrambeni rov na prilaznoj,
severnoj strani.985 Rov je postavljen prema najpristu-
pa~nijem prilazu utvr|enju i imao je ulogu protehizme.

228.1 Poklopac
Fragment oboda i isko{enog trbuha poklopca izra|enog
na vitlu, od gline sa primesama krupnozrnog peska i li-
skunskog praha, crvenomrke boje pe~enja i neobra|ene
povr{ine. Prvobitni pre~nik poklopca iznosio je 19,2 cm.
Dimenzije o~uvanog fragmenta su 4,2 x 2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
229. Konopnica, atar sela, nekropola
Selo Konopnica se prostire na desnoj strani reke Vla-
sine, u dolini Konopni~ke re~ice. U lapidarijumu Na-
rodnog muzeja u Leskovcu nalazi se de~ji sarkofag
koji je slu~ajno na|en, bez ta~nih podataka o mestu
nalaza.986


229.1 De~ji sarkofag (sl. 46)
De~ji sarkofag od sivog kre~njaka, u vidu sanduka sa bla-
go nagla{enim dnom. Sarkofag je o{te}en. Poklopac nije
sa~uvan. Dimenzije sarkofaga su 102 x 50 x 34 cm.987
Narodni muzej u Leskovcu, AZ 297
230. Konopnica, Golema njiva ili Latinska crkva,
neopredeljeni lokalitet
Lokalitet Golema njiva ili Latinska crkva nalazi se na
desnoj obali seoskog potoka, na imanju Du{ana Mi-
ti}a, na padini koja se blago spu{ta ka istoku. Orijen-
tisan je u pravcu jug/jugozapad–sever/severoistok.
Tu se od davnina izoravaju opeke i gra|evinski {ut,
koji poti~u iz rimskog perioda.988
231. Konopnica, Gradac, utvr|enje
Na brdu Gradac u Konopnici F. Kanic je uo~io ostat-
ke utvr|enja. U pitanju je ~etvorougaona fortifikacija
dimenzija 135 x 15 m, na platou iznad crkve. Pome-
nuo je zidove, kao i fragmente opeka, koje je protu-
ma~io kao nesumnjivo rimske. U podno`ju bre`uljka,
na ju`noj strani, ispod kastela je video ostatke civilnog
naselja, o kome nije dao bli`e podatke.989 M. Mili}e-
vi} tako|e pominje lokalitet Gradac na bregu iznad
desne obale Vlasine, kod konopni~ke crkve, navode-
}i da se ovde nailazi na stare opeke (tugle) i kre~.990
Rekognosciranjem terena 1976. godine ustanov-
ljeno je da je najpovoljniji prilaz na severnoj strani,
981 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline);
dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (bele{ke V.
Ivanovi}a o starinama u okolini Leskovca).
982 Kanic 1985, 191; Gara{anin M. i D. 1951, 134; Trajkovi}
1961, 11; Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 28, br. 95.
983 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (rukopisni
numizmati~ki inventar, br. 236).
984 Kanic 1985, 280.
985 Gara{anin M. i D. 1951, 134; Ercegovi}-Pavlovi},
Kosti} 1988, 91, br. 71.
986 Trifunoski 1974, 4; Jovi} 2002, 37.
987 Jovi} 2002, 37, br. 8, sl. 7.
988 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine; gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
989 Kanic 1985, 281, 282.
990 Mili}evi} 1884, 18.
  


gde se mo`e o~ekivati ulaz u utvr|enje, dok su ostale
strane Gradca veoma strme i nepristupa~ne. Na lokali-
tetu su uo~ena velika o{te}enja nastala neovla{}enim
iskopavanjima na ~itavoj povr{ini. Najvi{e je strada-
la isto~na strana utvr|enja, gde je na jednom potpu-
no ogoljenom mestu konstatovan deo bedema zidan
naizmeni~no od kamena i velikih opeka sa debelim
slojem maltera. Bedem je postavljen direktno na ste-
nu. S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} pretpostavljaju
da poti~e iz ranovizantijskog perioda. Na zapadnoj
strani Gradca, na mestu gde konfiguracija terena uka-
zuje na postojanje bedema, manja sonda je otvorena
upravno na njihovu zami{ljenu liniju, ali se pokazalo
da su tu potpuno uni{teni. Kopalo se do dubine od
1,30 m, u intenzivnom {utu od re~nih oblutaka, prite-
sanog i neobra|enog kamena i fragmentovanih ope-
ka. Ulomci kerami~kih posuda opredeljeni su u puni
srednji vek. U {utu su uo~ene i dislocirane ljudske
kosti. Arheolo{ki nalazi iz ranovizantijskog perioda
tom prilikom nisu zabele`eni.991
U rukopisnom numizmati~kom inventaru Narod-
nog muzeja u Leskovcu postoji podatak o rimskom
novcu na|enom na lokalitetu Gradi{te ili Gradac.
Prema S. Du{ani}u, re~ je o primerku Justinijana I.992
Osim novca, odavde poti~u opeke koje se nalaze u
Narodnom muzeju u Leskovcu i Zavi~ajnom muzeju
u Vlasotincu. Ukra{ene su dijagonalnim linijama993
i motivom u obliku osmice, koji su izvedeni prstima
u glini pre pe~enja. Dimenzije opeka su 25,5 x 18 x
3,6 cm,994 dok je jedna, veli~ine 22 x 13,5 x 3 cm,
stradala u po`aru.995 U Zavi~ajnom muzeju u Vlaso-
tincu, sa ovog lokaliteta ~uvaju se kerami~ki `i{ci i
ulomci kerami~kih posuda.996

231.1 Kerami~ki `i`ak (sl. 111a)
@i`ak od gline sa primesama sitnozrnog peska, sitnih ka-
men~i}a i liskunskog praha, crvenkastomrke boje pe~e-
nja, sa kru`nim recipijentom, velikim ulegnutim diskom,
uskim neukra{enim ramenom i malim kljunom. Konzer-
viran. Dimenzije `i{ka su 9,9 x 8,1 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.2 Kerami~ki `i`ak
@i`ak od gline sa primesama sitnozrnog peska, sitnih ka-
men~i}a i liskunskog praha, mrkosive boje pe~enja, sa
kru`nim recipijentom, velikim ulegnutim diskom, uskim
neukra{enim ramenom i malim kljunom. Konzerviran.
Dimenzije `i{ka su 6,9 x 5,9 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu

231.3 Kerami~ki `i`ak
@i`ak od gline sa primesama sitnozrnog peska, sitnih ka-
men~i}a i liskunskog praha, crvenkastomrke boje pe~e-
nja, sa kru`nim recipijentom, velikim ulegnutim diskom,
uskim neukra{enim ramenom i malim kljunom. Konzer-
viran. Dimenzije `i{ka su 8,1 x 6,4 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.4 Kerami~ki `i`ak
@i`ak od gline sa primesama sitnozrnog peska, sitnih ka-
men~i}a i liskunskog praha, crvenkastosive boje pe~enja,
sa kru`nim recipijentom, velikim ulegnutim diskom,
uskim neukra{enim ramenom i malim kljunom. Konzer-
viran. Dimenzije `i{ka su 8,8 x 7 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.5 Kerami~ki `i`ak
@i`ak od gline sa primesama sitnozrnog peska, sitnih ka-
men~i}a i liskunskog praha, sive i svetlocrvene boje pe-
~enja, prevu~en crvenomrkom prevlakom. Rame `i{ka je
ukra{eno plasti~nim bobi~astim ornamentima (motiv gro-
`|a), dok su dr{ka i disk `lebljeni. Dno je prstenasto pro-
filisano i ukra{eno plasti~nim motivima u vidu kru`i}a i
linija. Dimenzije `i{ka su 5,2 x 4,1 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.6 Kerami~ki `i`ak
@i`ak od gline sa primesama sitnozrnog peska, sitnih ka-
men~i}a i dosta liskunskog praha, mrkocrvene do sive
boje pe~enja. Rame `i{ka je ukra{eno cikcak linijom i
plasti~nim bobi~astim ornamentom (motiv vinove loze).
Disk je ulegnut i `lebljen. Rub oko otvora na disku ukra-
{en je tako|e plasti~nim bobicama. Dimenzije `i{ka su
4,8 x 2,2 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.7 Kerami~ki `i`ak (sl. 111b)
@i`ak od gline sa primesama sitnozrnog peska, sitnih ka-
men~i}a i dosta liskunskog praha, mrke i crvene boje
pe~enja. Rame `i{ka je ukra{eno plasti~nim bobi~astim
991
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1977, 353; Ercegovi}-
Pavlovi}, Kosti} 1988, 40, 65, br. 132.
992 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (rukopisni
numizmati~ki inventar, br. 54).
993 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu, stari inv. br.
176.
994 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu, stari inv. br.
177.
995 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu, stari inv. br.
178.
996 Dokumentacija Zavi~ajnog muzeja u Vlasotincu.
  


ornamentom i plasti~nim linijama (motiv vinove loze).
Disk je ulegnut i `lebljen. Prstenasti rub oko otvora na di-
sku ukra{en je tako|e plasti~no izvedenim bobicama, kao
i okrugli pe~at na dnu. Dimenzije `i{ka su 5,3 x 3,6 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.8 Lonac
Fragment oboda, vrata i trbuha lonca izra|enog na vitlu,
od gline sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog pra-
ha, crvenkastomrke boje pe~enja, neobra|ene povr{ine.
Obod je izvijen. Dimenzije o~uvanog fragmenta su 8,5 x
6,4 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.9 Lonac
Fragment oboda, ramena i trbuha lonca izra|enog na vitlu,
od gline sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha,
crvenkastosive boje pe~enja, neobra|ene povr{ine. Obod je
u`lebljen. Dimenzije o~uvanog fragmenta su 9 x 5,7 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.10 Lonac
Fragment oboda, ramena i trbuha lonca izra|enog na vi-
tlu, od gline sa veoma malo primesa sitnozrnog peska i
liskunskog praha, crvene boje pe~enja, neobra|ene povr-
{ine. Obod je u`lebljen, a rame je istaknuto kanelurom.
Dimenzije o~uvanog fragmenta su 9 x 6,6 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.11 Lonac
Fragment oboda, ramena i trbuha lonca (?) izra|enog na
vitlu, od gline sa primesama sitnozrnog peska i liskun-
skog praha, crvene i sive boje pe~enja, neobra|ene povr-
{ine. Obod je razgrnut. Dimenzije o~uvanog fragmenta
su 8,3 x 6,2 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.12 Lonac
Fragment oboda, vrata i ramena ve}eg lonca (?) izra|e-
nog na vitlu, od fino pre~i{}ene gline, sa veoma malo pri-
mesa sitnozrnog peska i liskunskog praha, crvene i `ute
boje pe~enja. Na unutra{njoj strani obod je u`lebljen.
O~uvana dr{ka polazi od oboda. Pre~nik oboda je 15 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.13 Lonac
Fragment trbuha i dna lonca izra|enog na vitlu, od gline
sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha, crven-
kastomrke boje pe~enja, neobra|ene povr{ine. Dimenzije
o~uvanog fragmenta su 6,7 x 2 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.14 Lonac
Fragment trbuha lonca (?) izra|enog na vitlu, od pre~i{-
}ene gline, crvene boje pe~enja. Povr{ina je ornamentisa-

na kanelurama. Dimenzije o~uvanog fragmenta su 4,4 x
3,6 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.15 Lonac
Fragment oboda, vrata i trbuha lonca (?) izra|enog na vi-
tlu, od gline sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog
praha, sivkastocrvene boje pe~enja, neobra|ene povr{i-
ne. Obod je izvijen, vrat je ravan, a rame je profilisano.
Dimenzije o~uvanog fragmenta su 10 x 5,7 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
231.16 Zdela
Zdela izra|ena na vitlu, od gline sa primesama sitnozrnog
peska i liskunskog praha, crvenkastomrke boje pe~enja.
Ima nagla{eno kru`no dno, a ukra{ena je talasastom lini-
jom i paralelnim pravim linijama. Pre~nik oboda je 8,6 cm,
a pre~nik dna 4,3 cm.
Zavi~ajni muzej u Vlasotincu
232. Konopnica, Latinsko (Cigansko) groblje
ili Ciganski ~ukar, utvr|enje (?)
Lokalitet se prostire na zapadnom kraju sela, na bre-
`uljku orijentisanom u pravcu severoistok–jugozapad,
iznad ku}e Milorada Petrovi}a. Zauzima povr{inu od
oko 70 x 15 m. Prema istoku i zapadu bre`uljak se
strmo spu{ta ka usecima seoskih puteva, dok su padi-
ne prema severoistoku i jugozapadu bla`e. Severoza-
padno od bre`uljka je put koji vodi ka Ni{u, a 200 m
ka istoku je Vlasina. Na jugozapadu, u useku, na|eno
je vi{e rimskih opeka, tegula i imbreksa. Zabele`en je
ve}i fragment opeke sa dva dijagonalna dvojna znaka.
Prema M. Gara{aninu, mo`da je na ovom polo`aju po-
stojala manja rimska osmatra~nica.997
233. Konopnica, Severoisto~no od Trapa, vodovod
Severoisto~no od Trapa, na njivi Ljubomira Jovano-
vi}a, zabele`eni su ostaci rimskih kerami~kih vodo-
vodnih cevi.998
234. Konopnica, Trap, naselje (?)
Lokalitet Trap nalazi se severno od lokaliteta Gradac,
u produ`etku starog i novog groblja u Konopnici.
997 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
998 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline; be-
le{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
  


Obuhvata zaravnjeni prostor povr{ine 100 x 120 m.
Na istoku i zapadu teren se strmo spu{ta u ravnicu.
Na severoisto~noj strani se u konfiguraciji terena na-
zire udubljenje. Ceo plato je prekriven fragmentima
rimskih opeka.999 U njegovom sredi{njem delu otvo-
rena je manja sonda, dimenzija 6 x 1,5 m, u kojoj je
otkriven masivni zid du`ine 5,35 m, {irine 0,92 m, sa
ispustima u pravcu sever–jug. Sagra|en je od opeka
sa slojem beli~astog maltera do 6 cm debljine. Di-
menzije opeka su 36 x 27 x 4 cm. Sloj se sastojao od
intenzivnog gra|evinskog {uta sa dosta gare`i, naro-
~ito u isto~nom delu sonde, dok su u severnom delu
na|ene fragmentovane ljudske kosti.1000
235. Konopnica, Tr{evine, naselje (?)
Lokalitet je sme{ten na desnoj obali Vlasine, udaljen
od nje pribli`no 1 m, na re~noj terasi orijentisanoj u
pravcu jugozapad–severoistok. Prote`e se u du`ini
od oko 200 m. Po kazivanju me{tana, na Tr{evini se
nailazilo na ulomke kerami~kih posuda i rimskih
opeka.1001
236. Lipovica, Crkvi{te ili Latinska crkva,
neopredeljeni lokalitet
Crkvi{te je locirano u mahali Magdaleni, na imanju
Vlada, Sretena i Stevana Blagojevi}a, na njivi koja se
naziva Klisura. Tu je, na dubini od 0,20 m, u zemlji pu-
noj gare`i na|ena ostava rimskog novca, koja broji
oko 2.000 komada. Njen najve}i deo ~ine primerci
careva Konstantina I i Konstancija II. ^uva se u Na-
rodnom muzeju u Leskovcu. Tokom rekognosciranja
1986. godine nije bilo povr{inskih nalaza, iako se
ovde, prema kazivanju vlasnika, prilikom dubljeg ora-
nja nailazi na kamen i fragmentovanu opeku.1002

236.1 Ostava rimskog bronzanog novca (c. 2.000 komada)
S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} navode da je ostava na-
|ena u mestu Lipovici kod Vlasotinca i da je brojala oko
2.000 komada koji pripadaju carevima od Konstantina I do
Gracijana. Najzastupljeniji je novac Konstancija II.1003
U popisu ostave, L. Gaj pominje 347 komada,1004 datova-
nih u period od 324. do 383. godine. Re~ je o primerci-
ma slede}ih careva: Konstantin Veliki (3), Konstancije II
(267), Konstancije Gal (41), Julijan (1), Jovijan (1), Valen-
tinijan (15), Valens (15), Gracijan (3), Konstans I (1).1005
T. Bend`arevi} iznosi podatak o 1.187 primeraka bronza-
nog novca Konstantina I i njegovih naslednika.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. N/I/162–510

237. Ostrc, atar sela, neopredeljeni lokalitet
F. Kanic izve{tava o ostacima ru{evina kod Ostrca,
na visovima Kozarice, uz napomenu da ih nije video
zbog strmog puta pokrivenog glibom koji je nanela
ki{a. Kod Ostrca postoji toponim Gradi{te, koji mo-
`da odgovara ostacima koje pominje Kanic.1006
238. Samarnica, Gradi{te – Visoki Mori~,
utvr|enje
Kod sela Samarnice, na Visokom Mori~u, na nadmor-
skoj visini od 868 m, F. Kanic je zatekao ostatke utvr-
|enja zidanog isklju~ivo od kamena i pretpostavio da
je re~ o rimskoj fortifikaciji.1007 Obilaskom terena kon-
statovano je da utvr|enje ima ovalnu osnovu. Bedem
od kamena vidljiv je na zapadu. Prikupljena je kera-
mika uglavnom iz rupa koje su nastale neovla{}enim
iskopavanjima, zatim lep i ingot gvo`|a.1008

238.1 Ingot gvo`|a
Ingot gvo`|a nepravilnog oblika, dimenzija 44,5 x 15,6 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
238.2 Lonac
Fragment blago razgrnutog oboda verovatno manjeg lon-
ca izra|enog na vitlu, od gline sa primesama sitnozrnog
peska, sivocrvene boje pe~enja. Dimenzije o~uvanog
fragmenta su 2,3 x 1,7 x 0,5 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
999 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
1000 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1977, 353, 354; Ercego-
vi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 40, br. 133.
1001 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele-
{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine).
1002 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 30, 31, br. 68;
Benxarevi} 2005, 562.
1003 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 30, 31, br. 68;
Benxarevi} 2005, 562, br. 35
1004 T. Bend`arevi} navodi da ostava sadr`i 348 komada bron-
zanog novca (Benxarevi} 2005, 562, br. 34).
1005 Popis ostave izvr{ila je L. Gaj (dokumentacija Arheolo-
{kog instituta u Beogradu, gra|a pripremana za monogra-
fiju Istorija Leskovca i okoline).
1006 Kanic 1985, 279, 280.
1007 Kanic 1985, 279.
1008 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 36, br. 218; doku-
mentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu.
  


238.3 Lonac
Fragment trbuha i dna lonca (?) izra|enog na vitlu, od gli-
ne sa primesama krupnozrnog peska i liskunskog praha,
mrkocrvene boje pe~enja, neobra|ene povr{ine. Pre~nik
dna je 12 cm. Dimenzije o~uvanog fragmenta su 6 x 4 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
238.4 Lonac
Fragment trbuha i dna lonca (?) izra|enog na vitlu, od
gline sa primesama sitnozrnog peska i liskunskog praha,
mrkosive boje pe~enja i neobra|ene povr{ine. Visina frag-
menta je 2,1 cm, {irina o~uvanog dna 4,6 cm, najve}a de-
bljina 0,6 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
238.5 Kr~ag
Fragment oboda, vrata i dr{ke kr~aga od gline sa prime-
sama sitnozrnog peska i liskunskog praha, sivomrke bo-
je pe~enja i neobra|ene povr{ine. Ra|en je na vitlu. Na
razgrnutom obodu nalazi se plasti~no nagla{eno rebro, sa
koga polazi dvostruko `lebljena dr{ka. Pre~nik oboda iz-
nosi 8,4 cm. Visina o~uvanog fragmenta je 5 cm, a du`i-
na dr{ke 2,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
238.6 Poklopac
Fragment poklopca izra|enog na vitlu, od gline sa malo
primesa liskunskog praha, sivocrvene boje pe~enja i neo-
bra|ene povr{ine, sa dugmetastom dr{kom bikoni~nog
oblika. Gornji pre~nik poklopca je 1,4 cm. Dimenzije
fragmenta su 2,2 x 2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
238.7 Poklopac
Fragment poklopca sa narebrenim trbuhom, izra|enog na
vitlu, od gline sa veoma malo primesa liskunskog praha,
mrke boje pe~enja i neobra|ene povr{ine. Pre~nik poklop-
ca iznosi 13 cm. Visina o~uvanog fragmenta je 1,2 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
238.8 Posuda
Fragment trbuha posude izra|ene na vitlu, od gline sa pri-
mesama sitnog peska. Ukra{en je zelenom gle|i. Dimen-
zije fragmenta su 4,1 x 2,3 x 0,6 cm.
Narodni muzej u Leskovcu
239. Skrape`, atar sela, neopredeljeni lokalitet
U rukopisnom numizmati~kom inventaru Narodnog
muzeja u Leskovcu zabele`en je podatak o novcu Va-
lentinusa, na|enom u selu Skrape`u.1009 Pretpostavlja
se da je re~ o primerku kovanom za vreme vladavine
cara Valentinijana I (364–375) ili Valentinijana II
(375–392).

240. Svo|e, U{}e Lu`nice u Vlasinu, utvr|enje
Na u{}u Lu`nice u Vlasinu, kod sela Svo|a, F. Kanic
je nai{ao na tragove utvr|enja, za koje je smatrao da
je {titilo rimske rudnike u ovom kraju. Utvr|enje je
podignuto na nadmorskoj visini od 1.417 m.1010
241. [i{ava, Latinsko groblje, nekropola
Lokalitet le`i na bre`uljku duga~kom vi{e od 50 m i
{irokom oko 10 m. Orijentisan je u pravcu severoistok-
–jugozapad. Ka zapadu i severozapadu teren se strmo
spu{ta ka [i{avskoj reci, a na jugu pada prema Vlasini.
Na povr{ini lokaliteta nailazi se na fragmente rimskih
opeka i kamen. U jednoj jami iz koje je va|en kamen
konstatovane su ljudske kosti. Sa ovog prostora po-
znati su i ozidani grobovi. Verovatno je u pitanju manja
rimska nekropola. Me{tani iz grobova vade opeke du-
`ine 30 cm i debljine 5 cm. Naselje kome je pripadala
ova nekropola nalazi se na potesu Plavi{te.1011
242. [i{ava, Plavi{te, naselje (?)
Potes Plavi{te se nalazi na desnoj obali [i{avske reke,
na terasi izme|u sela [i{ave i Konopnice. Du`inom
od oko 400 m prostire se uz put Konopnica–[i{ava.
Na njegovoj povr{ini uo~avaju se ostaci zidova i frag-
mentovanih opeka iz rimskog perioda. Prilikom po-
plave 1950. godine, na njivi Vojislava Stamenkovi}a
otkriven je duga~ki zid od opeka. Pretpostavlja se da
je ovde postojalo ve}e rimsko naselje.1012
243. Vlasotince, ]eramid`inica, nekropola
Na lokalitetu ]eramid`inica, u severoisto~nom delu
Vlasotinca, blizu ciglane „Rad“, na putu prema [i{avi,
radnici su 1954, 1955. i 1959. godine, prilikom kopanja
zemlje za izradu cigle, devastirali tri rimska groba.1013
1009 Rukopisni numizmati~ki inventar Narodnog muzeja u Le-
skovcu, inv. br. 28.
1010 Kanic 1985, 277; Gara{anin M. i D. 1951, 135; Erce-
govi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, br. 236.
1011 Trifunoski 1974, 6; dokumentacija Arheolo{kog institu-
ta u Beogradu (bele{ke sa rekognosciranja M. Gara{anina
iz 1951. godine).
1012 Dokumentacija Arheolo{kog instituta u Beogradu (bele{ke
sa rekognosciranja M. Gara{anina iz 1951. godine; gra|a
pripremana za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
1013 Kosti} 1961, 137; Trajkovi} 1961, 12, nap. 2; Ercego-
vi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, 38, br. 261; Joci} 2003,
53; dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
  


Aprila 1954, u raskopanom grobu na|eni su sle-
de}i prilozi: tri primerka rimskog novca (dva denara
i jedna srednja bronza),1014 privezak nau{nice, stakle-
na narukvica i amfora od crveno pe~ene zemlje.1015
U grobu otkrivenom maja 1955. nalazili su se: 11
komada novca1016 (10 bronzanih i jedan srebrni ko-
mad cara Dioklecijana),1017 bronzana krstasta fibula
s pozlatom, bronzani predmet neodre|ene namene,
gvozdeni no`, fragmentovana staklena boca, perla od
staklene paste i dva fragmenta kerami~ke posude si-
ve boje.
Grob zidan od opeka, na|en 1959. godine, bio je
prazan.1018
V. Ivanovi} govori o dva groba, od kojih je jedan
bio ~etvrtast, a drugi u obliku kupe. Po D. Trajkovi-
}u, jedan grob je bio duga~ak 2 m i {irok 0,50 m.1019
Bili su zidani opekama. Pojedine cele i fragmentova-
ne opeke deo su inventara Narodnog muzeja u Leskov-
cu. Re~ je o slede}im nalazima: cela opeka ve}ih di-
menzija, 57 x 34 x 7,5 cm, ukra{ena dijagonalnim
linijama, opeka sa otiskom pse}e {ape, dimenzija 35
x 29 x 7 cm,1020 opeke sa otiscima `ivotinjskih {apa,
koje su se nalazile na ivici groba, dimenzija 42,5 x 29
x 5,5 i 29 x 34 x 5,5,1021 i cela opeka sa dna groba,
dimenzija 29,5 x 29,5 x 5,5.1022

243.1–3 Grob 11023
243.1 Zlatni privezak nau{nice (sl. 102b)
Privezak nau{nice od zlatnog lima, sa dva mala visuljka.
[titastog je oblika i kalotastog preseka. Ornamentisan je
sa ~etiri polukruga i ukra{en filigranskom `icom. Nosa~
petlje i visuljaka na zadnjoj strani izra|en je posebno.
Nedostaju dva visuljka. Du`ina priveska sa petljom izno-
si 1,7 cm, pre~nik {titastog dela je 1,3 cm, a debljina pri-
veska sa petljom 0,4 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/199
243.2 Narukvica od staklene paste (sl. 102a)
Fragmentovana narukvica ovalnog preseka, od crne sta-
klene paste, pre~nika 7,7 cm. [irina narukvice je 1,1 cm,
a debljina 0,6 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/198
243.3 Amfora (sl. 117)
Amfora od crveno pe~ene gline sa primesama krupnozr-
nog peska, narebrenog, `lebljenog trbuha, uskog visokog
vrata i blago izvijenog oboda, o{tro profilisanog po sre-
dini, sa dve dr{ke. Na prelazu oboda u vrat nalazi se pla-
sti~no izvedeno rebro, od koga polaze dve trakaste dr{ke

koje se zavr{avaju na prelazu ramena u trbuh. Rame je
kalotasto. Na trbuhu se vide pli}e i {ire horizontalne ka-
nelure, nastale usled tehnike izrade (valjkasta traka gline
se spiralnim namotajima oblikuje na vitlu). Trbuh je vre-
tenast i u vidu konusa se zavr{ava uskim ravnim dnom.
Visina amfore iznosi 49 cm, najve}a {irina 25 cm, a pre~-
nik dna 7 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/203
243.4–10 Grob 2
243.4 Bronzana krstasta fibula (sl. 102c)
Bronzana krstasta fibula sa pozlatom. Na njenom gornjem
kraju i na krajevima popre~ne grede nalaze se zadeblja-
nja, odnosno lukovice. Popre~na greda ima {estougaoni,
a luk trapezasti presek. Stopa je kratka i ravna, sa `lebom
za iglu. Du`ina fibule je 6,5 cm. Dimenzije osovine {e-
stougaone glave su 5,2 cm x 5,8 cm, du`ina stope 2,6 cm,
a du`ina luka 3 cm.1024
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/200.
243.5 Bronzani predmet
Bronzani predmet sa dve alke, {irine 2,5 cm.
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 690
1014 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu (stara knji-
ga inventara, br. 682). U bele{kama V. Ivanovi}a stoji po-
datak da je re~ o tri komada bronzanog novca (dokumen-
tacija Arheolo{kog instituta u Beogradu, gra|a pripremana
za monografiju Istorija Leskovca i okoline).
1015 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
1016 U starom inventaru Narodnog muzeja u Leskovcu 11 pri-
meraka novca (rimski bronzani novac i jedan srebrni ko-
mad cara Dioklecijana), zavedeno je pod br. 685, a preo-
stala tri primerka bronzanog novca pod br. 682. Novac je
inventarisan i u rukopisnom numizmati~kom inventaru
Narodnog muzeja u Leskovcu, pod br. 173.
1017 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu, stari inv.
br. 685.
1018 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
1019 Trajkovi} 1961, 12, nap. 2; dokumentacija Arheolo{kog
instituta u Beogradu (gra|a pripremana za monografiju
Istorija Leskovca i okoline).
1020 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu, stari inv.
br. 692.
1021 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu, stari inv.
br. 693.
1022 Dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu, stari inv.
br. 694.
1023 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, 38, br. 261; Joci}
2003, 53; dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
1024 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, 38, br. 261; Joci}
2003, 53, 54; dokumentacija Narodnog muzeja u Leskovcu.
  
 


243.6 Gvozdeni no` 243.10 Kerami~ka posuda

Fragment gvozdenog no`a, duga~ak 7 cm. Fragment razgrnutog oboda posude sa koni~nim recipijen-
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 691 tom, izra|ene na vitlu, od pre~i{}ene gline sa primesama
liskunskog praha, sive boje pe~enja, ukra{en kanelurom.
243.7 Perla od staklene paste
Visina o~uvanog fragmenta iznosi 5, {irina oboda 1,8 cm.
Perla od staklene paste plave boje.
M. Joci} ga datuje u kraj 3. i po~etak 4. veka,1028 a S.
Narodni muzej u Leskovcu, stari inv. br. 1022
Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} u 4. vek.1029
243.8 Staklena boca Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/217
Boca od stakla svetloplave boje, levkastog oboda, cilin-
dri~nog vrata i recipijenta, sa dve dr{ke koje spajaju vrat
i rame. Visina posude je 5,6 cm, a pre~nik oboda 8 cm. 244. Zlati}evo, Prokop – Rimski grad, utvr|enje
Datovana je u 3–4. vek.1025 Lokalitet Prokop – Rimski grad ubiciran je na domi-
Analogije: ^ezava, Karata{, ^a~ak (lokalitet Prije- nantnom polo`aju izme|u Zlati}eva~kog potoka i reke
vor)1026 Bistrice. S. Ercegovi}-Pavlovi} i D. Kosti} bele`e da
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/204 se ovde nalaze ostaci zidova ranovizantijskog utvr|e-
nja. Prilikom rekognosciranja terena 1986. godine kon-
243.9 Kerami~ka posuda
statovan je {ut od opeke i kamena. Sa lokaliteta poti~u
Fragmenti prstenastog dna i trbuha posude bikoni~nog
oblika, izra|ene na vitlu, od pre~i{}ene gline sa primesa-
i korodirani gvozdeni predmeti, kao i ve}i broj fragme-
ma liskunskog praha, sive boje pe~enja. Visina o~uvanog nata ranovizantijske keramike i staklenih posuda.1030
dela posude iznosi 3,3 cm. Pre~nik dna je 2,9 cm. M. Joci}
fragmente datuje u kraj 3. i po~etak 4. veka, a S. Ercego-
vi}-Pavlovi} i D. Kosti} okvirno u 4. vek.1027
Narodni muzej u Leskovcu, inv. br. AZ/218

1025 Ru`i} 1994, 16, br. 80, I/5, b; Joci} 2003, 53.
1026 Ru`i} 1994, 16, br. 80, I/5, b, T. VII/2–4.
1027 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, 38, br. 261; Joci}
2003, 53.
1028 Joci} 2003, 53.
1029 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 37, 38, br. 261.
1030 Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988, 48, br. 273.




a osnovu dosada{njih arheolo{kih istra`i-
vanja u Leskova~koj kotlini, koja su zapo-
~eli M. M. Vasi}, V. Petkovi} i M. Gara{a-
nin, a nastavili mnogi drugi stru~njaci, dobijena je
osnovna slika o lokalitetima u ovoj oblasti. Jedan od
klju~nih problema u njenom sagledavanju sastoji se u
~injenici da ovo podru~je nije temeljno rekognoscira-
no, pri ~emu se misli, pre svega, na istra`ivanja mikro-
celina. S druge strane, samo na malom broju lokaliteta
sprovedena su sistematska iskopavanja, dok je ve}ina
opredeljena u {irok vremenski raspon, bez ustanovlja-
vanja njihovog karaktera i areala rasprostiranja. Jedi-
no }e budu}a temeljna rekognosciranja, zajedno sa
sonda`nim iskopavanjima, kao i arheolo{ka istra`i-
vanja ve}eg obima upotpuniti znanja o rimskom na-
seljavanju, procesu romanizacije i razvoju ove oblasti
u okviru rimske provincije Gornje Mezije, a kasnije
Sredozemne Dakije.
I pored ovih nedostataka, mo`e se predo~iti ~itav
niz pitanja va`nih za razmatranje rimske kolonizaci-
je ove oblasti:
– proces romanizacije i sna`an starosedela~ki ele-
menat;
– kontinuitet utvr|ivanja;
– uloga fortifikacija;
– nedostatak urbanih aglomeracija;
– problem identifikovanja vila i njihovog preras-
tanja u vikuse ili fortifikacije;
– privredne delatnosti, rudarstvo i poljoprivreda;
– hristijanizacija.

Teritorija ju`no od Dunava je rimskoj dr`avi pri-
pojena najkasnije 9. godine n.e. Premda su Dardanci,
koji su naseljavali prostor Leskova~ke kotline, poko-
reni ne{to ranije, ova oblast sve do Avgustovog vre-
mena nije organizovana kao provincija. Me|utim, i
pre formiranja provincije uspostavljena je vojna ko-
manda u Dardaniji, legije su iz Makedonije preme{te-
ne na sever i stvorene su prve predstra`e na Dunavu u
doba Avgusta. Tokom Tiberijeve vladavine, verovat-
no 15. godine, teritorija na kojoj su `iveli Dardanci,
Tribali i Mezi pripala je novoosnovanoj provinciji
Meziji, koja je kasnije, u doba cara Domicijana,
podeljena na dve provincije, i to zbog re{avanja pro-
blema odbrane. Tako je Gornjoj Meziji pripao najve-
}i deo dana{nje Srbije, zatim zapadna Bugarska do
reke Cibrice i severna Makedonija sa granicom ju`no
od Skoplja (karta 1).1031
Dardanci su se kao etnos odr`ali i po{to su Rimlja-
ni osvojili njihovu teritoriju. U to vreme su zauzimali
prostor od Drine do Timoka i od gornjeg toka Varda-
ra na jugu do doline Ibra na severozapadu,1032 a kas-
nije ~itav ju`ni deo Gornje Mezije.1033 Kontinuitet
`ivota ovog predrimskog naroda potvr|uje niz loka-
liteta u Maloj Kopa{nici (kat. 110a–113b), sa naseljem
1031 Mirkovi} 1994b, 72–75.
1032 Papazoglu 1969, 156.
1033 Mirkovi} 1994, 83.
  


i nekropolom iz 2–4. veka, koje D. Srejovi},1034 M.
Gara{anin1035 i Lj. Zotovi}1036 vezuju za Ilire.
Za upoznavanje procesa romanizacije va`ni su
nalazi rimskih republikanskih denara sa prostora
Leskova~ke kotline, kao i iz njene {ire okoline. Osim
primeraka iz Bojnika i Skobalji} grada, treba pome-
nuti i denare iz Rutevca, Naupare, Boljevca, ^este,
Ni{ke Kamenice, [ljivovika i Davidovca,1037 koji
svedo~e o ranoj romanizaciji u dolinama ve}ih reka, u
na{em slu~aju Ju`ne Morave. Prisustvo republikanskih
denara na teritoriji dana{nje Srbije obi~no se dovodi
u vezu sa legijama i pohodima Rimljana na ovom pro-
storu. B. Bori}-Bre{kovi} smatra da je do njihovog
ve}eg priliva do{lo tek kada su Rimljani zapo~eli da
ratuju za severne granice na Dunavu.1038
U unutra{njosti se postepeno razvijala putna mre-
`a, sa glavnom komunikacijom koja je iz severne
Italije i{la dolinom Save ka srednjem Podunavlju, a
kod Viminacijuma, u Gornjoj Meziji, ra~vala se u
dva pravca, od kojih je jedan vodio na jug, preko
Naisa i Skupija do Soluna, a drugi na istok, prema
Trakiji. U rimskom periodu, kroz oblast Leskova~ke
kotline prolazila je deonica Naissus–Scupi. Zbog ne-
dostatka epigrafskih spomenika, a pre svega miljoka-
za, pitanje pru`anja pomenute trase ostaje otvoreno.
Proces fortificiranja u oblasti Leskova~ke kotline
zapo~eo je upravo na va`nim komunikacijama pored
reka. To pokazuju zna~ajna utvr|enja, kao {to su
Kaljaja u Rujkovcu (kat. 202, sl. 37), gde je na|en
Valerijanov antoninijan (kat. 202.1), Grdelica (kat.
85), sa nalazom novca Gordijana III, i Gradac ili
Gradi{te u Grada{nici (kat. 76), gde su potvr|eni na-
lazi novca iz 2–3. veka. Ovoj grupi verovatno pripa-
da i utvr|enje na Skobalji} gradu (kat. 164, sl. 17), sa
slojevima iz prvih vekova Rimskog carstva, zatim
Hisar kod Leskovca (kat. 98, sl. 16), gde je evidenti-
rano rimsko utvr|enje iz 2–3. veka, kao i Gradac kod
Zloku}ana (kat. 166), sa slu~ajnim nalazom bronzane
statuete Junone ili Cerere (kat. 166.1, sl. 97) iz istog
perioda. Pojedine fortifikacije nastale su na temeljima
starijih, gvozdenodobnih opiduma (Brainski vis u Veli-
koj Braini (?), kat. 218, sl. 26, 27, Kuline u Lecu (?),
kat. 182, sl. 33, Hisar u Leskovcu, kat. 98, Kale u
Grdelici, kat. 85), {to govori o kontinuitetu utvr|iva-
nja na ovom prostoru. Da li su Rimljani ova utvr|enja
zaposeli odmah nakon preuzimanja oblasti i da li su
ih dodatno oja~ali, su pitanja koja za sada, na`alost,
ostaju otvorena.

Arheolo{ka gra|a i izvori potvr|uju da je Darda-
nija bila jedna od dve ve}e rudni~ke oblasti Gornje
Mezije, pa je jedna funkcija fortifikacija bila i za{tita
rudnika. Takva je mo`da bila namena utvr|enja na
Braj{oru (kat. 170), zatim u selu Lecu (kat. 182), kao
i gusto raspore|enih fortifikacija u pobr|u Goljaka i
u oblasti oko Tularske i Buniske reke, u Gubavcu (kat.
178, sl. 28), Mrkonju (kat. 190, sl. 8, 29), Ma}edoncu
(kat. 185) i Sijarini (kat. 208, 209, sl. 31, 32). Kom-
pleks Metalli Dardanici sastojao se od najmanje pet
distrikta, a poslednji od njih, koji se odnosio i na teri-
toriju Leskova~ke kotline, obuhvatao je isto~ni Kopa-
onik, Kur{umliju, Veliki Jastrebac i Lece.1039 Na pro-
storu koji pripada leckom andezitskom masivu
(pobr|e Radana, slivovi Lepa{tice i Gazdarske reke)
konstatovani su tragovi rimskog rudarenja (sl. 6, 51,
52). Oblast centralnog Ilirika, koja se prostirala od
Sirmijuma i Racijarije na severu do granice provinci-
je Makedonije na jugu, bila je zemlja carskih dome-
na, velikih poseda i rudnika.1040 M. Mirkovi} navodi
da rudni~ke i poljoprivredne oblasti daleko od Italije,
kao {to je centralni Ilirik, nisu privla~ile rimske vele-
posednike pre 3. veka. Tu se velika imanja javljaju u
vreme vojni~kih careva, mada su carska dobra i dalje
u velikoj meri bila dominantna.1041
Vikus za koji se pretpostavlja da je bio rudarskog
karaktera (vicus metallorum) potvr|en je u oblasti
Medve|e, i to natpisom na votivnoj plo~i iz Pustog
[ilova, posve}enoj Liberu (kat. 193.3, sl. 40). Posto-
janje rudarskog naselja na ovom mestu potkrepljuje
upravo prisustvo Libera, koji je u Iliriku bio po{tovan
vi{e kao za{titnik rudara nego agrarno bo`anstvo.1042
Rudarska naselja mogu se pretpostaviti i u Lecu,
Gazdaru i Ma}edoncu. Na epigrafskim spomenicima
iz oblasti Leca, naj~e{}e bo`anstvo je Herkul, koji
spada u drugu podgrupu u okviru rudarskog pante-
1034 Srejovi} 1965, 81.
1035 Gara{anin 1968, 5–28.
1036 Zotovi} 1968, 25–27.
1037 Bori}-Bre{kovi}, Popovi} 2006, 38. fig. 2.
1038 Bori}-Bre{kovi}, Popovi} 2006, 51, 62, 63.
1039 Du{ani} 2010, 549.
1040 Mirkovi} 1996, 57–73.
1041 Mirkovi} 1996, 57–73.
1042 Du{ani} 1999, 131.
  


ona. Herkul je bio kompleksno bo`anstvo, sa vi{e
epiteta, koji su izgleda uticali na njegovu ulogu za{tit-
nika rudara.1043 Spomenici posve}eni Herkulu i Li-
beru (kat. 175.1, 193.1–3) svakako pokazuju da je na
ovom prostoru, u blizini rudarskih revira, postojao i
kultni centar.
Kraj 3. veka ozna~ava po~etak nemira na teritoriji
centralnog Balkana. Goti su u Gornju Meziju prodrli
270. godine, a klju~ni doga|aj bio je Aurelijanovo
napu{tanje provincije Dakije, {to je dovelo do velikih
promena u balkanskim provincijama Carstva. Slede}i
reformu upravnog sistema, zapo~etu jo{ u vreme Aure-
lijana (270–275), Dioklecijan (284–305) je podelio
stare provincije (karta 2).1044 Goti i njihovi savezni-
ci su krajem 4. veka ponovo upali na prostor central-
nog Balkana, a 380. godine su Ostrogoti, Huni i Alani
izvr{ili napad na Gornju Meziju i Panoniju.1045 Od
svih varvara koji su ugrozili teritoriju Gornje Mezije,
svakako treba izdvojiti Hune, koji su u petoj deceni-
ji 5. veka, osim Marguma, Singidunuma, Viminaciju-
ma, Racijarije i Sirmijuma, zauzeli i Nais i 447. go-
dine stigli do Termopila u Gr~koj. Granica Carstva
tada je sa Dunava pomerena na jug, na liniju koja se
pru`ala preko Naisa. O razorenom i opustelom Naisu
nakon hunske najezde pisao je istori~ar Prisk, koji je
ovuda prolazio prilikom odlaska na Atilin dvor.1046
Ovi doga|aji su se sigurno odrazili na zbivanja na
prostoru Leskova~ke kotline. Izgra|en je i obnovljen
veliki broj fortifikacija, posvedo~enih u pobr|ima i
na planinskim vencima, koje su mogle imati funkciju
pribe`i{ta u nemirnim vremenima. Me|utim, pomenu-
ti prodori varvarskih plemena u ovim oblastima nisu
potvr|eni arheolo{kim materijalom, osim {to su na
Cari~inom gradu na|eni pojedini predmeti koje su
upotrebljavali Germani i Sloveni: kop~a ostrogotskog
tipa, pe~a}ena keramika i, pre svega, lu~ne fibule.1047
Rimljani su u provincijama osnovali gradove radi
naseljavanja svojih gra|ana ili islu`enih vojnika. Me-
|utim, po{to je na srednjem Balkanu urbanizacija tekla
sporo, u Gornjoj Meziji nije postojao nijedan grad do
vremena Flavijevaca.1048 Proces romanizacije odvijao
se neravnomerno, zahvativ{i najpre strate{ki zna~ajna
mesta na granici, kao {to su Singidunum i Viminaci-
jum, ili va`na raskr{}a, kao Nais. Na prostoru Lesko-
va~ke kotline urbane aglomeracije iz rimskog perioda
nisu zabele`ene. Tek tridesetih godina 6. veka podig-
nuta je Justinijana Prima (Cari~in grad?), {to je poka-
zatelj kasne urbanizacije ove oblasti (sl. 12, 23–25).

Nedostatak gradova najbolje ilustruje organizaciju
`ivota, koja je verovatno bila primerena autohtonom
stanovni{tvu.
Nazivi ve}ine utvr|enja koja je Prokopije zabele-
`io u Dardaniji izvedeni su od imena velikih zemlji{-
nih poseda, vila, odnosno njihovih rimskih vlasnika.
Me|utim, Prokopijeva lista novopodignutih ili ob-
novljenih utvr|enja ne sadr`i ~ak ni staru deduktivnu
koloniju Scupi na jugu, ni Municipium Dardanorum
u rudni~koj oblasti centralne Dardanije. Ne treba is-
klju~iti mogu}nost da je ovaj popis obuhvatao samo
utvr|enja na carskim ili crkvenim dobrima.1049
Ovde se name}e i problem prerastanja rimskih
vila u vikuse ili fortifikacije. Po mi{ljenju nekih auto-
ra, vizantijsko selo nije tvorevina srednjeg veka, ve}
je nastalo ranije. Kasnoanti~ke vile su, me|utim, na
teritoriji Isto~nog rimskog carstva retke, a naro~ito
na Balkanu, pa se ne mo`e govoriti o prerastanju sela
iz vila, na {ta ukazuje i velika razlika u broju ovih
aglomeracija. Postoji i pretpostavka da su razu|ena
sela ili zaseoci u protovizantijskom periodu pred-
stavljali prelaznu fazu u formiranju srednjovekovnih
sela.1050 Budu}a arheolo{ka istra`ivanja pojedinih
lokaliteta u Leskova~koj kotlini, kao {to su Belije i
Ogra|e u Podrimcu (kat. 138, 139), Direktorovo u
Bojniku (kat. 1), nepoznati lokalitet i Imanje Pe{i}a u
Vrbovcu (kat. 57, 58), gde se pretpostavljaju vile ru-
stike, kao i ~itav kompleks naselja u Maloj Kopa{nici
(Beli Breg, kat. 110a, Kamenitica, kat. 112, Moravi-
{te, kat. 113a, Pazari{te, kat. 113b, Crkvi{te–Branik,
kat. 111, Lug, kat. 113), mogu upotpuniti sliku o ovim
procesima. Me|utim, na ovom nivou ispitanosti ras-
polo`ive gra|e, stvaranje vila, njihovo prerastanje u
vikuse ili fortifikacije, a mo`da i u ve}a utvr|ena sela
(bourgades) osobena za 5. i 6. vek,1051 na osnovu na-
{ih primera se, na`alost, ne mo`e sagledati.
1043 Du{ani} 1999, 133–135.
1044 Mirkovi} 1994a, 92.
1045 Mirkovi} 1994a, 95, 96.
1046 Mirkovi} 1994a, 96, 97.
1047 Kondi}, Popovi} 1977, 180, kat. 31, 32.
1048 Mirkovi} 1994a, 96, 97.
1049 Mirkovi} 1996, 57–73.
1050 Laiou 2005, 37.
1051 Laiou 2005, 31–54.
  


Osim rudarstva, u Dardaniji je bila zna~ajna i
poljoprivreda. Me|utim, u centralnom delu Kotline,
u plodnim ravnicama uz Pustu reku, Jablanicu, deli-
mi~no Veternicu, ali i Ju`nu Moravu, registrovan je
samo mali broj lokaliteta, verovatno zbog ~estih izli-
vanja reka. Ipak, ovde se svakako mogu o~ekivati
manja, ali i ve}a poljoprivredna dobra, ~ijim je pro-
izvodima mo`da snabdevan veliki urbani centar
Naissus, prema kome su geografski i privredno gra-
vitirala, a sa kim su, kako se pretpostavlja, bila i admi-
nistrativno povezana. Aluvijalne ravni u sredi{njem
delu Kotline predstavljaju i najplodnije tlo, koje je
svakako bilo pogodno za zemljoradnju. Rekognosci-

ranja i arheolo{ka istra`ivanja na ovom prostoru si-
gurno mogu dovesti do va`nih rezultata.
Kona~no, veoma zna~ajan problem je hristijani-
zacija na prostoru Leskova~ke kotline, koji se nalazio
u okviru centralnog dela severnog Ilirika. Poznato je
da je ovaj proces zahvatio najpre ve}e gradove, a
kasnije i ruralne sredine. Bez obzira na nedovoljnu
istra`enost ove oblasti, o talasu {irenja hri{}anstva
govore arheolo{ki nalazi. Jedini do sada potvr|en
crkveni centar je {ira okolina Cari~inog grada (kat.
55), ali su bazilike koncentrisane i na prostoru oko
Rujkovca i Kaljaje (kat. 202) u zapadnom delu Les-
kova~ke kotline.





he Leskovac valley is situated in southern
Serbia, in the South Morava basin. Together
with the Kurvingrad canyon, Ni{ valley,
Supovac ravine, Aleksinac valley, and Stala} gorge it
constitutes the northern part of the South Morava
basin. Due to its morphological-hydrographic fea-
tures, it is ranked among the largest valleys in Serbia.
Geographically, however, this is not the case, but the
valley is by all means the largest plain in the South
Morava basin. It runs in the north-south direction for
around 50 kilometers and is around 45 kilometers
across at its widest point. It occupies an area of 2,250
square kilometers and its elevation above sea level is
400 meters. In the north, the valley opens up towards
the Ni{ valley, in the direction of the Dobri~ basin,
while in the south it is bounded by the slopes of the
Goljak and Kukavica mountains, and in the east by
the mountains of Bukovik, Kru{evica, Babi~ka Gora
with Garin, and Seli~evica. Rising east of them is the
Suva Planina mountain, which belongs to young fold
mountains. The Tertiary Grkinja saddle is the boundary
between the mountains of Babi~ka Gora and Seli~e-
vica, joining the Leskovac valley with the Zaplanje
basin. The Radan and Pasja~a mountains are the
western boundary of the Leskovac valley (Map 6).
Written reports on the Leskovac valley’s Roman
past come from the second half of the nineteenth cen-
tury, when Milan Mili}evi} and Mita Raki} recorded
data on the remains of material culture. At approxi-
mately the same time, Felix Kanitz, one of the first

explorers of the Balkans, visited the area. Archaeo-
logical investigations were undertaken in the early
twentieth century. They actually started with an
archaeological survey, performed by Miloje M.
Vasi}, who then went on to excavate the site of
Gradac near Zloku}ane in 1909. Three years later,
excavations began at the Early Byzantine site of
Cari~in Grad near Lebane under the direction of
Vladimir Petkovi}. Systematic surveys in the valley
of the Pusta Reka river were started as early as 1949
by Milutin and Draga Gara{anin. In the 1950s, and
later on in the 1970s and 1980s, surveys encom-
passed the valleys of the South Morava, Vlasina, Vet-
ernica, and Jablanica rivers, the areas of Pore~je and
Zaplanje, and the vicinity of the towns of Vlasotince,
Lebane, Grdelica, and Vu~je, as well as the slopes of
the nearby mountains of Babi~ka Gora, Petrova Gora
and Kukavica. In 2004 and 2005, surveys were car-
ried out at Pore~je, and in 2006 in the territory of the
Medve|a municipality. The majority of sites were
explored only by opening test pits, which failed to
provide much insight into their stratigraphy. These
included (Map 5): Direktorovo at Bojnik (Cat. 1),
Jergovan at Stubla (Cat. 27), the right bank of the
Veternica at Crcavac (Cat. 65), Ja{unja monasteries –
the Church of St. John the Baptist (Cat. 91), Gradac
(Cat. 231) and Trap (Cat. 234) at Konopnica. On the
other hand, several other sites were more thoroughly
explored and therefore provided a better insight and
chronology. The following sites deserve a special
  


mention: the Church of St. Panteleimon at Gazdare
(Cat. 172), an unknown site in the area of Sijarinska
Banja (Cat. 212), the Church of St. Elijah at [tulac
(Cat. 56), Crkvina or Crkvene Livade at Mrve{ (Cat.
22), Skobalji} Grad at Zbe`i{te (Cat. 164) and Kale
at Grdelica (Cat. 85). Trial trenching helped deter-
mine their stratigraphy.
Systematic excavations have been carried out at
Cari~in Grad (Cat. 55), Mala Kopa{nica (Cat. 112)
and Hisar at Leskovac (Cat. 98). Cari~in Grad, a site
where excavations began in 1912 and are still on-
going, is the only Early Byzantine city in the Lesko-
vac valley. The degree to which it has been explored
makes it possible to gain an insight into the many
segments of life in an urban sixth-century agglomer-
ation. When the Highway was being constructed in
1960, several Roman graves were discovered at Mala
Kopa{nica, and rescue excavations were undertaken
there in the same year and systematic excavations in
1962 and 1964. After a long break, rescue excava-
tions at this site were undertaken in 2002 and 2003 as
part of a survey project on the route of the highway
running from Ni{ to the Macedonian border and in
2012 as part of construction works on the route of the
new E-75 highway along Corridor 10. These provided
important information on a second to fourth-century
Roman settlement and necropolis at Mala Kopa{nica.
Trial trenching at Hisar near Leskovac was carried
out in 1994, whereas systematic excavations, begun
in 1999, lasted until 2008. They provided important
information on a small fort from the Roman period,
which was restored or rebuilt during the reign of Jus-
tinian I, but all that has remained of it now are parts
of the ramparts.
Based on the archaeological investigations car-
ried out so far, a general picture of the sites in this
area has been obtained. Nonexistent documentation
for certain sites, the fact that some of the field jour-
nals, plans, floor plans and photographs are missing,
as well as insufficiently documented data, especially
those related to settlements and forts, make the archa-
eological picture of this area incomplete and reaching
reliable conclusions rather difficult. It should also be
pointed out that there have been no aerial surveys at
all. These would certainly have provided important
information on various aspects, such as the process of
settlement in the Leskovac valley, especially in river
valleys, most notably those of the South Morava, Pusta

Reka, Jablanica, Veternica, and Vlasina rivers. All the
shortcomings listed above are indicative of the main
issue that arises when interpreting the spread and
degree of Roman urbanization in this area, that is, a
nonuniform level of data about the sites, a fact that
generally renders their closer typological determina-
tion impossible. Of the 249 registered sites, as many
as 105, or 42.17%, are typologically undetermined.
The rest of the sites are divided into several groups:
towns, fortifications, settlements, villas, sacral struc-
tures, necropolises, thermae, aqueducts and local water
supply, sites linked with mining activities, workshops,
and unknown. The basic problem with all these groups,
when attempts are made to interpret them and make
more precise conclusions, is that they have been under-
explored and also lack documentation, primarily plans,
sketches, descriptions and published research materi-
als. Only a future comprehensive survey, along with
trial trenching and large-scale archaeological explo-
ration, will fill the gaps in our knowledge of Roman
settlement, romanization and development of this
area as part of the Roman province of Moesia Supe-
rior and later of Dacia Mediterranea.
Nevertheless, despite these limitations, it is still
possible to identify a number of issues relevant to the
study of Roman colonization of this area, such as:
– the process of romanization and a strong indi-
genous population;
– the continuity of fortification;
– the role of fortification;
– the lack of urban agglomerations;
– difficulties in the identification of villas and their
growing into vici or fortifications;
– economic activities, mining and agriculture; and
– Christianization.
The territories south of the Danube were included
in the Roman state not later than AD 9. Even though
the Dardanians, who occupied the Leskovac valley,
had been subjugated a little earlier, the area was not
constituted as a province until the time of Augustus.
However, even before the province was established,
there had been military administration in Dardania,
as legions from Macedonia had been moved north
and the first military outposts established on the Da-
nube in the time of Augustus. During Tiberius’ reign,
probably in AD 15, the territory occupied by the Dar-
danians, Triballi and Moesi became part of the pro-
  


vince of Moesia, which was later, under emperor
Domitian, divided into two provinces in order to
resolve defense issues. Thus Moesia Superior includ-
ed the largest part of modern day Serbia, western
Bulgaria up to the Tsibritsa river, and northern Mace-
donia up to a line south of Skopje.
The Dardanians maintained their ethnicity even
after the Romans had conquered their territory. At the
time, they occupied the area between the Drina and
Timok rivers and between the upper Vardar river in
the south and the Ibar river valley in the southwest,
and later the entire southern part of Moesia Superior.
The continuity of life of this pre-Roman people is
attested by a number of sites at Mala Kopa{nica (Cat.
110a–114), with a second to fourth-century settlement
and necropolis, which Dragoslav Srejovi}, Milutin
Gara{anin and Ljubica Zotovi} have all attributed to
the Illyrians.
Important for gaining an insight into the process
of romanization are the finds of Roman republican
denarii in the Leskovac valley and its surrounding
areas. Besides the coins found at Bojnik and Skoba-
lji} Grad, mention should also be made of the denarii
unearthed at Rutevac, Naupara, Boljevac, ^esta, Ni{ka
Kamenica, [ljivovik, and Davidovac, which attest to
early romanization in the valleys of larger rivers,
such as the South Morava in our case. The presence
of republican denarii in the territory of modern day
Serbia is generally linked with Roman legions and
their campaigns in this area. Bojana Bori}-Bre{kovi}
is of the opinion that they were introduced here to a
greater extent when the Romans began their wars for
the northern frontiers on the Danube.
A network of roads gradually developed in the
hinterland, with the main road communication run-
ning from northern Italy through the Sava river valley
towards the Middle Danube. It forked at Viminacium,
in Moesia Superior, into one road going south through
Naissus and Scupi to Thessalonica and another run-
ning east, towards Thrace. In the Roman period, the
Naissus-Scupi section of the road passed through the
Leskovac valley. Due to an absence of epigraphic mo-
numents, especially milestones, the question of the
exact location of the said route remains unanswered.
The process of fortification in the Leskovac val-
ley actually started along the important routes next to
the rivers. This is evident from the finds of important
forts, such as Kale at Rujkovac, where Valerian’s

antoninianus (Cat. 202.1) was found, Grdelica (Cat.
85), where coins issued by Gordian III were
unearthed, and Gradac or Gradi{te at Grada{nica
(Cat. 76), where finds of second to third-century
coins were confirmed. Most probably belonging to
this group are the fort at Skobalji} Grad (Cat. 164,
Fig. 17), with layers from the first centuries of the
Roman Empire; Hisar at Leskovac (Cat. 98, Fig. 16),
where evidence was found of a second to third-cen-
tury fort; and Gradac near Zloku}ane (Cat. 166),
where an accidental discovery of a bronze statuette
(Cat. 166, Fig. 97) from the same period was made.
Some of the forts were erected on the foundations of
the older, Iron Age oppida (Brainski Vis ¡?¿, Cat. 218;
Lece ¡?¿, Cat. 182; Hisar at Leskovac, Cat. 98; Kale
at Grdelica, Cat. 85), which attests to a continuity of
fortification in this area. Unfortunately, the questions
of whether the Romans occupied the forts immedi-
ately after taking control of the area and reinforced
them still remain unanswered.
Archaeological evidence and sources confirm that
Dardania was one of the two major mining areas in
Moesia Superior, and therefore one of the functions
of the forts was to protect mines. This may well have
been the role of the fort at Braj{or (Cat. 170) and the
one at the village of Lece (Cat. 182, Fig. 33), as well
as of the densely packed forts in the foothills of Goljak
and the area around the Tularska and Buniska rivers,
at Gubavce (Cat. 178, Fig. 28), Mrkonje (Cat. 190,
Fig. 8, 29), Ma}edonce (Cat. 185), and Sijarina (Cat.
208, 209, Fig. 31, 32). The Metalli Dardanici group
comprised at least five districts, with the last of these,
which also included the Leskovac valley, encompass-
ing the eastern side of the Kopaonik mountain range,
Kur{umlija, Veliki Jastrebac mountain, and Lece. In
the area of the Lece andesite massif (the foothills of
Radan, drainages of the Lepa{tica and Gazdarska
rivers) archaeological investigation found traces of
Roman mining activities. The area of central Illyricum,
which extended from Sirmium and Ratiaria in the
north to the borders of the province of Macedonia in
the south, was a land of imperial domains, big estates
and mines. Miroslava Mirkovi} states that mining and
agricultural areas that were far from Italy, such as
central Illyricum, were not attractive to Roman land-
owners until the third century. Large estates appeared
there in the time of the military emperors, but impe-
rial domains were still predominant.
  


A vicus supposed to have been a mining settle-
ment (vicus metalorum) has been identified in the
area of Medve|a by an inscription on a votive altar
from Pusto [ilovo, dedicated to Liber (Cat. 193.3,
Fig. 40). The existence of a mining settlement in this
place is supported by the very presence of Liber, who
was worshipped in Illyricum as a patron deity of min-
ers rather than farmers. Mining settlements may be
assumed to have also existed at Lece, Gazdare and
Ma}edonce. The most commonly represented deity
on epigraphic monuments from the Lece area is Her-
cules, who belongs to the second subgroup within the
mining pantheon. Hercules was a complex deity,
with several attributes that seem to have had a bear-
ing on his role as a patron of miners. Monuments
dedicated to Hercules and Liber are by all means
indicative of the fact that there was a cultic center in
this area, in the vicinity of the mining districts.
The end of the third century witnessed the begin-
ning of unrests in the central Balkans. The Goths
penetrated into Moesia Superior in 270, but the key
event was when Aurelian abandoned the province of
Dacia, which led to major changes in the Empire’s
Balkan provinces. Pursuing the reform of the system
of administration that had been launched under Aure-
lian, Diocletian divided the old provinces. The Goths
and their allies made incursions into the central
Balkans at the end of the fourth century, whereas the
Ostrogoths, Huns and Alans invaded Moesia Superi-
or and Pannonia in 380. Among all the barbarians
that posed a threat to the territory of Moesia Superi-
or, special mention should by all means be made of
the Huns, who in the 440s conquered Naissus along
with Margum, Singidunum, Viminacium, Ratiaria
and Sirmium, and in 447 reached as far as Thermopy-
lae in Greece. The Empire’s frontier was pulled back
southwards at the time, to a line that passed through
Naissus. The destroyed and deserted Naissus is men-
tioned by the historian Priscus, who passed through it
on his way to Attila’s court.
These events must have had an impact on the
developments in the Leskovac valley. A large number
of fortifications, attested on hills and mountain ranges,
were erected and restored and may have served as
places of refuge in times of unrest. However, the said
incursions by the barbarian tribes have not been
attested by archaeology, with the exception of the
finds at Cari~in Grad of several items known to have

been used by Germanic and Slavic tribes: an Ostro-
gothic brooch, stamped pottery and, most notably,
bow fibulae.
The Romans founded towns in the provinces for
the purpose of settling their citizens or veterans there.
However, since urbanization in the central Balkans
was rather slow, there had been no towns in Moesia
Superior until the time of the Flavians. The process
of romanization was irregular, initially restricted to
strategically important frontier towns, such as Singidu-
num and Viminacium, or to major crossroads, such as
Naissus. There are no finds of urban agglomerations
from Roman times in the Leskovac valley. It was not
until the 530s that Cari~in Grad (Iustiniana Prima?)
was built, which is yet another indication of the late
urbanization of this area. The absence of towns is a
best illustration of the organization of life, which was
probably intrinsic to the indigenous population.
The names of most forts recorded by Procopius
in Dardania were derived from the names of large
estates, villas, or their Roman owners. However, Pro-
copius’ list of newly built or restored forts does not
contain not even the old deductive colony of Scupi in
the south, nor Municipium Dardanorum in the mining
area of central Dardania. Nevertheless, the possibility
that the list was restricted only to the forts on impe-
rial or church estates should not be ruled out.
The issue that arises here is the growing of
Roman villas into vici or fortifications. According to
some authors, Byzantine villages are not a medieval
creation because they had been there before. However,
Late Antique villas in the territory of the Eastern
Roman Empire are rare, particularly in the Balkans,
so there cannot have been much growing of villas
into villages to speak of, which is further indicated
by a large difference in the numbers of these agglo-
merations. There is also the assumption that the
spaced-out villages or hamlets of the proto-Byzan-
tine period represented a transitional stage in the for-
mation of medieval villages. Future archaeological
exploration of some of the sites in the Leskovac val-
ley, such as Podrimce (Cat.138, 139), Bojnik (Cat. 1),
Vrbovac (Cat. 157, 158), where the existence of vil-
lae rusticae is suspected, as well as a whole complex
of settlements at Mala Kopa{nica (?) (Beli Breg, Cat.
110b, Kamenitica, Cat. 112, Moravi{te, Cat. 113a,
Pazari{te, Cat. 113b, Crkvi{te, Cat. 111, Lug, Cat.
113), may complete the picture of these processes.
  


Unfortunately, however, the present level of research
on the available archaeological material is prohibitive
of obtaining a comprehensive picture, based on our
examples, of the erection of villas and their growing
into vici or fortifications, perhaps even into larger,
fortified villages (bourgades), typical of the fifth and
sixth centuries.
Besides mining, agriculture also played an
important role in Dardania. However, in the central
part of the Leskovac valley, in the fertile plains along
the Pusta Reka, Jablanica, and parts of the Veternica
and the South Morava rivers, only a small number of
sites have been attested, probably due to frequent
flooding. What may nonetheless be expected here are
both small and large farming estates, which might
have supplied with their produce the large urban center
Naissus, to which they were linked geographically,
economically and, it is supposed, administratively.
The most fertile soil, suitable for farming, is found in
the alluvial plains in the central part of the valley.
Terrain surveys and archaeological exploration in
this area would certainly yield significant results.
Finally, a rather important issue is the Christian-
ization in the area of the Leskovac valley, which was
situated in the central part of northern Illyricum. It is
a well known fact that the process first encompassed
major towns and thereafter rural communities as
well. Regardless of the fact that the area has not been
sufficiently explored, archaeological finds attest to
the spread of Christianity. The only so far attested
ecclesiastical center is the one in the broader vicinity of
Cari~in Grad (Cat. 48, 51, 55, Fig. 12, 23, 24, 59, 60),
but a dense concentration of basilicas is also found in
the areas around Rujkovac and Kaljaja (Cat. 201–203,
205, Fig. 57, 58), also situated in the western part of
the Leskovac valley.
As regards material culture in the Leskovac valley
from the first to the sixth centuries, diverse portable
archaeological artifacts have been registered: epi-
graphic monuments, decorative stone architectural
sculptures, statues, small sculptures, jewelry, tools,
weapons and horse equipment, bone and horn items,
glass, lamps and ceramic vessels.
Fourteen epigraphic monuments, predominantly
votive ones (Cat. 147.2, 172.1, 175.1, 180.1–2, Fig.
82, 83, 193.1–2, Fig. 81), have been found in the Les-
kovac valley. Besides these, there is one votive altar
and a tombstone (Cat. 193.3, 112.1), an ivory plaque

(Cat. 98), an axe-pick with engraved cross and per-
son’s name (Cat. 183.1, Fig. 85), a brick with inscrip-
tion (Cat. 120.1), a bronze seal with text of acclama-
tion (Cat. 87.1), and a silver plaque with inscription
(Cat. 55, Fig. 86). The majority of the finds (votive
altars, tombstones) are dated to the end of the second
and the beginning of the third centuries, whereas dating
from the Late Antique and Early Byzantine periods
are the objects with inscriptions (Cat. 55, 87.1, 98.7,
183.1) and the brick (Cat. 120.1).
With the exception of Cari~in Grad, the decora-
tive stone architectural sculptures unearthed in the
Leskovac valley were most commonly used as spolia
on today’s village churches. Nearly all of the regis-
tered finds have been dated to the Early Byzantine
period. The most represented among them are capi-
tals and parts of columns, whose analogies have been
observed at Cari~in Grad and, according to some
authors, originated there. There are also the columns,
architraves and parapets.
Roman and Early Byzantine sculptures from the
Leskovac valley are made from stone or bronze. They
are predominantly dated to the third and the first
decades of the fourth centuries. It may be surmised
that the sculpture and the battlement from Vrbovac
are a little older (2st–3rd c.), whereas the bronze statue
from Cari~in Grad, with parts of the drapery preser-
ved, has been dated to the sixth century (Fig. 96). The
stone sculptures are predominantly from the sites that
have been identified as villas. The unfinished statues
from Mala Dubo~ica in Leskovac (Cat. 100.1, 2, Fig.
92), the marble head of man from Bojnik (Cat. 1.1,
Fig. 93), and the sculptures from Vrbovac (Cat. 57.1, 2,
Fig. 94), are also indicative of the existence of a local
stonemason’s workshop.
The rare finds of small sculpture from the Lesko-
vac valley have been dated to the second-third cen-
turies. They include a bronze statuette of Juno or
Ceres, a chance find at the fort at Zloku}ane (Cat.
166.1, Fig. 97), and a bronze application bearing the
image of Jupiter Dolichenus from the site of Podrum
at Leskovac (Cat. 102.1, Fig. 98).
The Leskovac valley jewelry is mostly known
from second to fourth-century necropolises (Ja{unja,
Cat. 90, Mala Kopa{nica, Cat. 112, Fig. 99, Ora{ac,
Cat. 130, Fig. 100, Lece, Cat. 181, Fig. 101, Vlaso-
tince, Cat. 243, Fig. 102) as well as from the Early
Byzantine period, but the latter was only attested at
  


Cari~in Grad. Gold jewelry from the Roman period is
prominent for its large number and variety of items.
The most representative Roman jewelry comes from
the site of Kamenitica at Mala Kopa{nica (Cat. 112)
and is dated to the period between the early second
and the early fourth centuries, but the majority of
items are from the second to third centuries.
The finds of tools indicate, among other things,
the types of economic activity undertaken in the
Leskovac valley in the Roman, Late Antique and
Early Byzantine periods. A large number of them
comes from the sites where systematic (Cari~in Grad,
Cat. 55, Fig. 71, Hisar, Cat. 98) or rescue excavations
have been carried out. A large number of tools were
found at the fort at Kale near Grdelica (Cat. 85, Fig.
105), while the other objects were found by accident.
Parts of Roman and Early Byzantine weapons are
mostly known owing to accidental finds, even though
some were found at the few systematically explored
sites as well. They were attested at forts (Mrkonje,
Cat. 190, Rujkovac, Cat. 202, Hisar, Cat. 98, Grada{-
nica, Cat. 76), cities (Cari~in Grad, Cat. 55, Fig. 106),
settlements and necropolises (Mala Kopa{nica, Cat.
112), sites related to mining activities (Lece, Cat. 183,
Ora{ac, Cat. 132), and sites of an undetermined type
(Tulovo, Cat. 152). Horse equipment is known only
from Cari~in Grad (Cat. 55). Two reliably dated wholes
can be singled out: one at the site of Kamenitica at
Mala Kopa{nica (Cat. 112), with items of weaponry
dated to the period between the second and fourth
centuries, and the other at Cari~in Grad, with artifacts
dated to the sixth and early seventh centuries. In
addition to these, also known are individual finds at
other sites, mostly from the Early Byzantine period.
Due to the fact that the Leskovac valley has been
insufficiently explored, very few bone and horn items
have been found. The finds were made only at the
sites where trial trenching or systematic archaeological
excavation was carried out (Mala Kopa{nica, Cat. 112,
Hisar at Leskovac, Cat. 98, Fig. 107, Skobalji} Grad,
Cat. 164, Cari~in Grad, Cat. 55, Fig. 108).
The finds of Roman, Late Antique and Early
Byzantine glass in the Leskovac valley have been
attested at a small number of sites, due to the fact that
the area has not been sufficiently explored. An insight
into a comparatively large quantity of glass objects,
primarily vessels, is possible thanks to archaeological
excavations of typologically diverse sites: the Roman

settlement and necropolis at Mala Kopa{nica (Cat.
112), with glass vessels of various shapes dated to the
second to fourth century (Fig. 109), and Cari~in Grad
(Cat. 55), where a significant number of sixth and
seventh century glass objects were found (Fig. 110).
A large quantity of window glass fragments was re-
gistered only at Cari~in Grad. Much smaller quanti-
ties were found at several sites during trial trenching,
surveying of certain positions, or accidentally, mostly
at fortifications. Besides the said finds, mention should
also be made of the finds of glass bracelets, beads,
tesserae, raw glass chunks, and waste glass.
Lamps can be distinguished according to the ma-
terial from which they are made. The most common are
the ceramic ones, with fuel chambers of varying size.
They were found in large numbers at Mala Kopa{ni-
ca (2nd–4th c., Cat. 112) and Cari~in Grad (6th–7th c.)
(Cat. 55, Fig. 112), but the number of their finds at
the site of Gradac at Konopnica (3rd/4th–6th c.) is not
negligible, either (Cat. 231.1, 7, Fig. 111).
The ceramic material from the Leskovac valley
included in this survey chronologically belongs to the
period of Roman domination and the Late Antique
and Early Byzantine periods. In most cases, frag-
ments of ceramic vessels were attested during sur-
veys or were found by accident, which means that the
context of the finds is known only from few sites.
Nevertheless, a large quantity of ceramic vessels, on
whose basis a more complete insight can be gained
into the character of the materials from various epochs,
was unearthed at three sites, different with respect to
their function and chronology. For this reason, ceram-
ic material is discussed only in relation to these three
representative sites: the second to fourth-century
Roman necropolis at Mala Kopa{nica (Cat. 112, Fig.
114), the second to sixth-century fort at Kale near
Grdelica (Cat. 85), and the very important and wide-
ly renowned sixth to seventh-century urban center,
Cari~in Grad (Cat. 55, Fig. 119).
Despite the huge heterogeneousness of archaeo-
logical material, scarcity of data and especially the
fact that only a small number of sites have been
archaeologically excavated, the goal of the author of
the book Roman Legacy in the Leskovac Valley is to
provide the reader not only with a basic picture of
Roman settlement and material culture in this area,
but to encourage further research in order to shed
light on the process of romanization, the role of the
  


indigenous population, and the development of min-
ing and agriculture in the central parts of the province
of Moesia Superior and later of Dardania and Dacia
Mediterranea.

Fig. 1. Pusto [ilovo, Church of St. Procopius, 1962
(Documentation of the National Museum in Leskovac)
Map 1. Frontiers of the Roman province of Moesia Supe-
rior
Map 2. Roman provinces in the Central Balkans in the
3rd–4th century
Fig. 2. Barje, pithos (Documentation of the National
Museum in Leskovac)
Fig. 3. Barje, pithos (Documentation of the National
Museum in Leskovac)
Fig. 4. Ivanje, Strugara
Fig. 5. Gornji Gajtan, Sokolov Vis (photo: Toni ^er{kov)
Fig. 6. Lece, Rasova~a
Fig. 7. Pusto [ilovo, Church of St. Procopius (photo:
Toni ^er{kov)
Fig. 8. Mrkonje, Mrkonjski Vis (photo: Toni ^er{kov)
Fig. 9. Retkocer, Ravna Njiva (photo: Toni ^er{kov)
Fig. 10. Ravna Banja, Ani{te
Fig. 11. Sli{ane, Pavlov grob
Fig. 12. Cari~in Grad – Iustiniana Prima? (Documentation
of the Center for the Development of the Jablanica and
P~inja districts)
Fig. 13. Rujkovac, Grounds of the Church of St. John
(photo: Toni ^er{kov)
Fig. 14. Rujkovac, Mitrin Potok (photo: Toni ^er{kov)
Fig. 15. Me|a, Kuli{te
Fig. 16. Leskovac, Hisar
Fig. 17. Zbe`i{te, Skobalji} Grad
Fig. 18. Mala Kopa{nica, Kamenitica
Fig. 19. Samarnica, Gradi{te – Visoki Mori~
Fig. 20. Ja{unja, Church of St. John the Baptist (Docu-
mentation of the National Museum in Leskovac)
Fig. 21. Gornja Loko{nica, Gradi{te
Fig. 22. Situation plan of Cari~in Grad
Fig. 23. Cari~in grad, Lower Town, settlement
Fig. 24. Cari~in Grad, Acropolis, episcopal basilica
Fig. 25. Cari~in Grad, Acropolis, baptisterium
Fig. 26. Velika Braina, Brainski Vis (photo: Toni ^er{kov)
Fig. 27. Velika Braina, Brainski Vis, architectural remains
(photo: Toni ^er{kov)
Fig. 28. Gubavce, Gradina, rampart (photo: Toni ^er{kov)
Fig. 29. Mrkonje, Mrkonjski Vis, rampart (photo: Toni
^er{kov)

Fig. 30. Sijarinska Banja, plan of the fortification (Vasi},
Simi} 1989, 40, sl. 1)
Fig. 31. Sijarina, Gradina I (photo: Toni ^er{kov)
Fig. 32. Sijarina, Gradina II, rampart (photo: Toni ^er{kov)
Fig. 33. Lece, Kuline, rampart (photo: Toni ^er{kov)
Fig. 34. [tulac, Church of St. Elijah, plan of the fortifi-
cation (Hoddinott 1963, 197, Figs. 112, 113)
Fig. 35. [tulac, Church of St. Elijah, rampart
Fig. 36. Sekicol, Gradi{te, plan of the fortification (Hod-
dinott 1963, 197, Figs. 114, 115)
Fig. 37. Rujkovac, Kaljaja, rampart (photo: Toni ^er{kov)
Fig. 38. Me|a, Kuli{te, rampart
Fig. 39. Mala Kopa{nica, position of the sites (Ortophoto
by GeoSrbija)
Fig. 40. Pusto [ilovo, Church of St. Procopius, epigraphic
monument (Petrovi} 1979, 121, No. 109)
Fig. 41. Retkocer, Ravna Njiva, remains of a building
(photo: Toni ^er{kov)
Fig. 42. Vrbovac, Imanje Pe{i}a, presses
Fig. 43. Bojnik, Direktorovo, trench base with remains
of walls (Joci} 1989, 290)
Fig. 44. Mala Kopa{nica, Kamenitica, necropolis, me-
moria II
Fig. 45. Mala Kopa{nica, Kamenitica: a) grave of the Mala
Kopa{nica–Sase I type; b) grave of the Mala Kopa{nica–
Sase II type; c) urn; d) brick-built grave with cremated
remains; e) grave burial; f) tegula-built grave with inhu-
mation
Fig. 46. Konopnica, sarcophagus
Map 3. Route of the aqueduct to Cari~in Grad (Ivani-
{evi} 2012, 19, sl. 4)
Fig. 47. Sli{ane, Potresulje, remains of a canal
Fig. 48. Ba~evina, Crnovski Breg, bridge pier (Ivani-
{evi} 2012, 23, sl. 9)
Fig. 49. Cari~in Grad, lead water pipes
Fig. 50. Mala Kopa{nica, Kamenitica, ceramic water pipe
Fig. 51. Lece, Rasova~a, mine shaft
Fig. 52. Lece, Rasova~a, mine shaft
Fig. 53. Ravna Banja, Ani{te, smelting complex
Fig. 54. Ravna Banja, Ani{te, slag dump
Fig. 55. Cari~in Grad, brick kiln: floor plan with sections
and elevations (Duval, Jeremi}, Popovi} 2010, 77, Fig. I,
36)
Fig. 56. Cari~in Grad, raw glass chunks
Fig. 57. Rujkovac, Grounds of the Church of St. Pante-
leimon, floor plan of the basilica (Hoddinott 1963, 194,
Fig. 103)
Fig. 58. Rujkovac, Grounds of the Church of St. John,
floor plan of the basilica (Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti}
1988, 42)
Fig. 59. Cari~in Grad, Acropolis, floor plan of the epis-
copal basilica (Duval, Popovi}, Jeremi} 2010, 125)
  


Fig. 60. Svinjarica, floor plan of the basilica (Ercegovi}-
Pavlovi}, Kosti} 1988, 42)
Fig. 61. Radinovac, floor plan of the thermae (Ercegovi}-
Pavlovi}, Kosti} 1988, 36)
Fig. 62. Cari~in Grad, floor plan of the thermae (Petrovi}
1961, 12, sl. 1)
Fig. 63. Mala Kopa{nica, Kamenitica, Roman road
Fig. 64. Gazdare, Church of St. Panteleimon
Fig. 65. Gazdare, Church of St. Panteleimon, capital
Fig. 66. Gornja Lapa{tica, Pu{kanova Crkva, crypt (?)
(photo: Toni ^er{kov)
Fig. 67. Gornja Lapa{tica, Pu{kanova Crkva, crypt (?)
(photo: Toni ^er{kov)
Fig. 68. Gornja Lapa{tica, Pu{kanova Crkva, crypt (?)
(photo: Toni ^er{kov)
Fig. 69. Rudare, Church of St. Parascheva
Fig. 70. Rudare, Church of St. Parascheva, base of column
Fig. 71. Cari~in Grad, agricultural tools
Fig. 72. Cari~in Grad, Acropolis, house with pithoi
Map 4. Mines in Upper Moesia (Du{ani} 2010, 476)
Fig. 73. Klaji}, Usavske Vodenice, slag
Fig. 74. Stupnica, ^ukar, slag
Fig. 75. Samarnica, Visoki Mori~, ingot
Fig. 76. Sejanica, coin of Antoninus Pius
Fig. 77. Retkocer, Ravna njiva, 3rd–4th century coins
(photo: Toni ^er{kov)
Fig. 78. Rujkovac, Kaljaja, 3rd–5th century coins
Fig. 79. Cari~in Grad, coins of Justinian I and Phocas
Fig. 80. Mrkonje, Mrkonjski vis, coin of Justinian I (photo:
Toni ^er{kov)
Fig. 81. Pusto [ilovo, Church of St. Procopius, votive altar
Fig. 82. Lece, Crkvina, votive altar
Fig. 83. Lece, Crkvina, votive altar
Fig. 84. Mala Kopa{nica, Beli Breg, tombstone (Petrovi}
1979, 125, No. 117)
Fig. 85. Lece, Livada Stevana Petrovi}a, axe-pick (Petro-
vi} 1979, 138, No. 137)
Fig. 86. Cari~in Grad, basilica with transept, silver plate
(Petrovi} 1979, 123, No. 113).
Fig. 87. Cari~in Grad, Acropolis, composite capital
Fig. 88. [tulac, Church of St. Elijah, Ionic impost capital
Fig. 89. [tulac, Church of St. Elijah, fragment of a capital
Fig. 90. [tulac, Church of St. Elijah, fragments of a column
Fig. 91. Decorative stone architectural sculptures: a) Ba-
~evina, Crkvi{te–Drenjak or Reka, capital; b) Rudare,
Church of St. Parascheva, capital; c) Vrbovac, Imanje
Pe{i}a, impost capital and column; d) Mrve{, Crkvina or

Crkvene Livade, capital; e) Pusto [ilovo, Church of St.
Procopius, parapet of the ambon?; f) Pusto [ilovo, Church
of St. Procopius, capital of the ciborium
Fig. 92. Leskovac, Mala Dubo~ica, stone statues
Fig. 93. Bojnik, Direktorovo, marble head of a man
Fig. 94. Vrbovac, unknown site, stone sculptures
Fig. 95. Podrimce, Belije, bronze hand
Fig. 96. Cari~in Grad, circular square, fragments of a
bronze statue
Fig. 97. Zloku}ane, Gradac, bronze statuette of Iuno or
Ceres
Fig. 98. Leskovac, Podrum, bronze application of Jupiter
Dolichenus
Fig. 99. Mala Kopa{nica, Kamenitica, gold jewelry (Docu-
mentation of the National Museum in Leskovac)
Fig. 100. Ora{ac, Lusarije, gold jewelry (Documentation
of the National Museum in Leskovac)
Fig. 101. Lece, near the mine, beads
Fig. 102. Vlasotince, ]eramid`inica, jewelry
Fig. 103. Rujkovac, Kaljaja, jewelry
Fig. 104. Ceramic weights: a) Rujkovac, Kaljaja; b) Ret-
kocer, Ravna Njiva; c, d) Rafuna, Crkvena Livada
Fig. 105. Grdelica, Kale, tools (Pe{i}, Peri} 2001,
284, 285, T. XII/3, T. XIII/1, 3)
Fig. 106. Cari~in Grad, parts of weaponry
Fig. 107. Leskovac, Hisar, ivory plate (Stoji}, Pe{i},
Jovi} 2007, 33)
Fig. 108. Cari~in Grad, ivory box cover
Fig. 109. Mala Kopa{nica, Kamenitica, glass vessels
(Documentation of the National Museum in Leskovac)
Fig. 110. Cari~in Grad, glass finds
Fig. 111. Konopnica, Gradac, ceramic lamps
Fig. 112. Cari~in Grad, ceramic lamps
Fig. 113. Leskovac, vicinity, bronze candelabrum
Fig. 114. Mala Kopa{nica, Kamenitica, ceramic vessels
(Documentation of the National Museum in Leskovac)
Fig. 115. Leskovac, Hisarski Kanal, ceramic vessels
Fig. 116. Medve|a, unknown site, jug
Fig. 117. Vlasotince, ]eramid`inica, amphora
Fig. 118. Pithoi: a) Gagince; b) Barje, unknown site
Fig. 119. Cari~in Grad, ceramic vessels
Map 5. Roman and Early Byzantine sites in the Leskovac
valley
Map 6. Roman and Early Byzantine fortifications in the
Leskovac valley
Map 7. Roman and Early Byzantine settlements and villas
in the Leskovac valley


Arheolo{ko blago Ni{a 2004
Arheolo{ko blago Ni{a od neolita do sredweg veka,
Beograd 2004.
Bachmann 1982
H.-G. Bachmann, The Identification of Slags from
Archaeological Sites, London 1982.
Bailey 1996
D. M. Bailey, A Catalogue of the Lamps
in the British Museum IV, Lamps of Metal and Stone,
and Lampstands, London 1996.
Bari{i} 1963
F. Bari{i}, Dosada{wi poku{aji ubikacije
grada Justinijana Prima, Zbornik Filozofskog
fakulteta VII-1, Beograd 1963, 127–142.
Bavant 1990
B. Bavant, Les petits objets, in: Cari~in Grad II,
éds. B. Bavant, V. Kondi} et J. M. Spieser,
Belgrade–Rome 1990, 191–258.
Bavant, Ivani{evi} 2003
B. Bavant, V. Ivani{evi}, Iustiniana Prima – Cari~in
Grad, Beograd 2003.
Benxarevi} 2005
T. Benxarevi}, Ostave bronzanog novca IV veka
sa teritorije Srbije, Zbornik Narodnog muzeja
XVIII-1, Beograd 2005, 553–580.

Bierbrauer 1987
V. Bierbrauer, Invillino-Ibligo in Friaul I–II,
Die römische Siedlung und das spätantik-
frühmittelalterliche Castrum, München 1987.
Biki}, Ivani{evi} 2012
V. Biki}, V. Ivani{evi}, Imported pottery in the Central
Illyricum – Case study: Cari~in grad/Iustiniana Prima,
Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta 42,
Bonn 2012, 42–44.
Biki}: forthcoming
V. Biki}, The Pottery of Cari~in Grad in the Light
of Finds in Early Byzantine Illyricum, in: Cari~in
Grad IV, Early Byzantine City and Society. Conference
Dedicated to the Centenary of Archaeological Research
in Cari~in Grad, October 3rd to October 7th 2012,
Leskovac, Serbia, Belgrade–Rome: forthcoming.
Bjelajac 1990
Lj. Bjelajac, La céramique et les lampes,
dans: Cari~in Grad II, éds. B. Bavant, V. Kondi}
et J. M. Spieser, Belgrade–Rome 1990, 161–190.
Bjelajac 1996
Q. Bjelajac, Amfore gorwomezijskog podunavqa,
Beograd 1996.
Bogdanovi}, Joci}, Popovi} 1995
I. Bogdanovi}, M. Joci}, P. Popovi}, Sonda`na
istra`ivawa lokaliteta Hisar (Leskovac),
Leskova~ki zbornik XXXV, Leskovac 1995, 13–24.
  


Bori}-Bre{kovi}, Popovi} 2006
B. Bori}-Bre{kovi}, P. Popovi}, Coins of the Roman
Republic, Collection of the National Museum in
Belgrade, Belgrade 2006.
Bruhl 1953
A. Bruhl, Liber Pater. Origine et expansion
du culte dionysiaque à Rome et dans le monde romain,
Paris 1953.
Brukner 1981
O. Brukner, Rimska keramika u jugoslovenskom
delu provincije Dowe Panonije, Beograd 1981.
Bulatovi}, Jovi} 2010
A. Bulatovi}, S. Jovi}, Leskovac, kulturna
stratigrafija praistorijskih lokaliteta u
Leskova~koj regiji, Beograd–Leskovac 2010.
Caillet, Duval, Jeremi} 2010
J.-P. Caillet, N. Duval, M. Jeremi}, Catalogue des
éléments d’architecture, dans: Cari~in Grad III,
l’acropole et ses monuments, éds. N. Duval et V.
Popovi}, Rome–Belgrade 2010, 304–381.
Crnoglavac 2005
V. Crnoglavac, Vizantijski novac (491–1078)
iz zbirke Narodnog muzeja u Ni{u,
Zbornik 13–14, Narodni muzej Ni{, Ni{ 2005,
61–162.
Cvetkovi} 1975
N. Cvetkovi}, Prilog Sergija Dimitrijevi}a
o arheolo{kim istra`ivawima leskova~kog kraja,
Leskova~ki zbornik XV, Leskovac 1975, 285–293.
Cvetkovi} 2006
N. Cvetkovi}, Kolekcionarske naklonosti
Sergija Dimitrijevi}a, u: Novac srpskih
sredwovekovnih vladara, ur. R. Mandi},
Beograd 2006, 503–544.
Deqanin 1987
B. Deqanin, Neki rezultati arheolo{kih
istra`ivawa u manastiru Sv. Jovan Prete~a
kod sela Ja{uwe, Leskova~ki zbornik XXVII,
Leskovac 1987, 47–51.
Deroko, Radoj~i} 1950
A. Deroko, Sv. Radoj~i}, Otkopavawe Cari~ina
grada 1947 godine, Starinar I, Beograd 1950,
119–142.

Deroko, Radoj~i} 1950a
A. Deroko, Sv. Radoj~i}, Vizantiske starine
u Jablanici i Pustoj Reci, Starinar I,
Beograd 1950, 175–181.
Dimitrijevi} 1933
S. M. Dimitrijevi}, Hisar kod Leskovca,
Starinar VIII–IX/1933–1934, Beograd 1933,
311–313.
Dimitrijevi} 1960
M. Dimitrijevi}, Tuma~ za osnovnu geolo{ku kartu
FNRJ – List Ni{ 53, Beograd 1960.
Drauschke, Greiff 2010
J. Drauschke, S. Greiff, Chemical aspects of Byzantine
glass from Cari~in Grad/Iustiniana Prima (Serbia),
in: Glass in Byzantium – Production, Usage,
Analyses, eds. J. Drauschke and D. Keller, Mainz 2010,
25–46.
Drauschke, Greiff 2010a
J. Drauschke, S. Greiff, Early Byzantine glass from
Cari~in Grad/Iustiniana Prima (Serbia): First results
concerning the composition of raw glass chunks,
in: Glass along the Silk Road from 200 BC to AD 1000,
eds. B. Zorn and A. Hilgner, Mainz 2010, 53–67.
Duncan 1993
G. L. Duncan, Coin Circulation in the Danubian and
Balkan Provinces of the Roman Empire AD 294–578,
London 1993.
Du{ani} 1961
Sv. Du{ani}, Iz numizmati~ke zbirke Narodnog
muzeja u Leskovcu, Leskova~ki zbornik I,
Leskovac 1961, 93–100.
Du{ani} 1991
S. Du{ani}, The economy of imperial domains
and the provincial organization of Roman Illyricum,
Godi{njak XXIX, Centar za balkanolo{ka ispitivanja
27, Sarajevo 1991, 45–52.
Du{ani} 1999
S. Du{ani}, The Miners’ Cults in Illyricum,
in: Mélanges C. Domergue, Pallas 50, Toulouse 1999,
129–139.
Du{ani} 2010
S. Du{ani}, Selected Essays in Roman History
and Epigraphy, Belgrade 2010.
  


Duval 1982
N. Duval, L’architecture religieuse de Tsaritchin Grad
dans le cadre de l’Illyricum oriental au VIe siècle,
dans: Villes et peuplement dans l’Illyricum
protobyzantin, Rome 1982, 399–480.
Duval, Jeremi} 1984
N. Duval, M. Jeremi}, L’église J au sud de la ville,
dite «basilique à une nef», dans: Cari~in Grad I,
éds. N. Duval et V. Popovi}, Belgrade–Rome 1984,
91–146.
Duval, Jeremi}, Popovi} 2010
N. Duval, M. Jeremi}, V. Popovi}, Généralités,
Historique des recherches, topographie et techniques
des construction, dans: Cari~in Grad III, l’acropole
et ses monuments, eds. N. Duval et V. Popovi},
Rome–Belgrade 2010, 1–100.
Duval, Popovi}, Jeremi} 2010
N. Duval, V. Popovi}, M. Jeremi}, La cathédrale,
dans: Cari~in Grad III, l’acropole et ses monuments,
eds. N. Duval et V. Popovi}, Rome–Belgrade 2010,
101–199.
\or|evi} 1991
\. \or|evi}, Rad Narodnog muzeja u Leskovcu od
1986. do 1990. godine, Leskova~ki zbornik XXXI,
Leskovac 1991, 241–250.
\or|evi} 1996
J. S. \or|evi}, Evaluacija prirodnih potencijala
na primeru slivova Jablanice i Veternice,
Beograd 1996.
\or|evi} (Georgiadis-Mustakidis) 2009
D. \or|evi} (A. Georgiadis-Mustakidis),
Pusta Reka (Podgora), Knja`evac 2009.
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1977
S. Ercegovi}-Pavlovi}, D. Kosti},
Rekognoscirawe arheolo{kih lokaliteta
sredwovjekovnog obiqe`ja u okolini Leskovca
(izve{taj o izvr{enim radovima u 1976. god.),
Leskova~ki zbornik XVII, Leskovac 1977, 353–358.
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1978
S. Ercegovi}-Pavlovi}, D. Kosti},
Rekognoscirawe arheolo{kih lokaliteta
sredwovekovnog obiqe`ja u okolini Leskovca
(izve{taj o izvr{enim radovima u 1977. godini),
Leskova~ki zbornik XVIII, Leskovac 1978, 367–369.

Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1979
S. Ercegovi}-Pavlovi}, D. Kosti},
Rekognoscirawe i sondirawe arheolo{kih
lokaliteta gorwe Jablanice, Puste Reke,
Pore~ja i Zaplawa (izve{taj o izvr{enim
radovima u 1978. godini), Leskova~ki zbornik XIX,
Leskovac 1979, 349–352.
Ercegovi}-Pavlovi}, Kosti} 1988
S. Ercegovi}-Pavlovi}, D. Kosti},
Arheolo{ki spomenici i nalazi{ta leskova~kog
kraja, Beograd–Leskovac 1988.
Fidanovski 1990
S. Fidanovski, Rimska keramika Ulpijane,
Beograd 1990.
Fidanovski 2003
S. Fidanovski, Rezultati arheolo{kih
rekognoscirawa deonice Pe~ewevce – Vladi~in
Han, Glasnik Dru{tva konzervatora Srbije 27,
Beograd 2003, 154.
Fidanovski, Cvjeti}anin 2005
S. Fidanovski, T. Cvjeti}anin, Rimska vila i
nekropola na lokalitetu Kamenitica–Moravi{te
u Maloj Kopa{nici kod Grdelice,
u: Arheolo{ka istra`ivawa E–75, sveska 1/2004,
ur. M. Brmboli}, Beograd 2005, 49–122.
Filipovi} 1961
S. M. Filipovi}, Etnolo{ke bele{ke iz
Puste Reke, Leskova~ki zbornik I, Leskovac 1961,
13–16.
Filipovi} 1968
S. M. Filipovi}, Arheologija i etnologija,
Leskova~ki zbornik VIII, Leskovac 1968, 5–9.
Gagarin 1937
G. Gagarin, Andezitsko-dacitske stene Radana,
Geolo{ki vesnik V, Beograd 1937, 219–252.
Gara{anin 1968
M. Gara{anin, Razmatranja o nekropolama tipa
Mala Kopa{nica – Sase, Godi{njak VI, Centar za
balkanolo{ka istra`ivanja, knjiga 4, Sarajevo 1968,
5–34.
Gara{anin, Ivanovi} 1958
M. Gara{anin, V. Ivanovi}, Praistorija
Leskova~kog kraja, Leskovac 1958.
  


Gara{anin M. i D. 1951
M. Gara{anin, D. Gara{anin, Arheolo{ka
nalazi{ta u Srbiji, Beograd 1951.
Grabar 1948
A. Grabar, Les monuments de Tsaritchin Grad et Justiniana
Prima, Cahiers archéologiques III, Paris 1948, 49–63.
Guyon, Cardi 1984
J. Guyon, G. Cardi, L’église B, dite «basilique
cruciforme», dans: Cari~in Grad I, éds. N. Duval
et V. Popovi}, Belgrade–Rome 1984, 1–90.
Hoddinott 1963
R. E. Hoddinott, Early Byzantine churches in
Macedonia and Southern Serbia, London 1963.
Ili} 1978
R. Ili}, Jablanica, Veternica i Pusta reka,
hidrolo{ke osobine i vodoprivredni zna~aj,
Beograd 1978.
Ivani{evi} 1990
V. Ivani{evi}, Les monnaies, dans: Cari~in Grad II,
éds. B. Bavant, V. Kondi} et J. M. Spieser,
Belgrade–Rome 1990, 259–268.
Ivani{evi} 2008
V. Ivani{evi}, Arhitektonska dekorativna plastika u
Cari~inom Gradu, u: Francusko-srpska saradnja u oblasti
arheologije, ur. V. Ivani{evi}, Beograd 2008, 77–89.
Ivani{evi} 2008a
V. Ivani{evi}, Francusko-srpska saradnja u oblasti
arheologije, u: Francusko-srpska saradnja u oblasti
arheologije, ur. V. Ivani{evi}, Beograd 2008, 7–23.
Ivani{evi} 2010
V. Ivani{evi}, La monnaie paleobyzantine dans
l’Illyricum du nord, in: Mélanges Cécile Morrisson,
Paris 2010, 441–454.
Ivani{evi} 2011
V. Ivani{evi}, U susret stogodi{wici
istra`ivawa Cari~inog Grada,
Leskova~ki zbornik LI, Leskovac 2011, 53–65.
Ivani{evi} 2012
V. Ivani{evi}, Akvedukt Cari~inog grada –
Justinijane Prime, Saop{tewa XLIV,
Republi~ki zavod za za{titu spomenika kulture,
Beograd 2012, 13–31.

Ivani{evi}, Kazanski, Mastykova 2006
V. Ivani{evi}, M. Kazanski, A. Mastykova,
Les nécropoles de Viminacium à l’époque des Grandes
Migrations, Paris 2006.
Ivani{evi}, Stamenkovi} 2010
V. Ivani{evi}, S. Stamenkovi}, Nalazi novca
5. veka iz Rujkovca, Leskova~ki zbornik L,
Leskovac 2010, 59–84.
Ivani{evi}, Stamenkovi} 2010a
V. Ivani{evi}, S. Stamenkovi}, “Glass” workshop from
Cari~in grad (Iustiniana Prima), in: Glass along the
Silk Road from 200 BC to AD 1000, eds. Bettina Zorn
and Alexandra Hilgner, Mainz 2010, 39–52.
Ivani{evi}, [pehar 2006
V. Ivani{evi}, P. [pehar, Early Byzantine Finds
from ^e~an and Gornji Streoc (Kosovo),
Starinar LV, Beograd 2006, 133–159.
Jankovi} 1983
\. Jankovi}, Ranovizantijski Gamzigrad,
u: Gamzigrad – kasnoanti~ki carski dvorac,
ur: D. Srejovi}, Beograd 1983, 120–141.
Jankovi}-Mihalxi} 2005
D. Jankovi}-Mihalxi}, Ostave rimskog novca
u Narodnom muzeju u Ni{u, Zbornik 13–14,
Narodni muzej Ni{, Ni{ 2005, 49–60.
Jeremi} 1995
M. Jeremi}, The Cari~in Grad Necropolis,
Starinar XLV–XLVI, Beograd 1995, 181–195.
Jeremi}, Milinkovi} 1997
M. Jeremi}, M. Milinkovi}, Die Byzantinische Festung
von Bregovina (Südserbien), Antiquité Tardive III,
Paris 1997, 209–225.
Joci} 1989
M. Joci}, Arheolo{ka istra`ivawa Skobaqi}
Grada u 1988. godini, Leskova~ki zbornik XXIX,
Leskovac 1989, 400.
Joci} 1989a
M. Joci}, Arheolo{ko nalazi{te u Bojniku,
Leskova~ki zbornik XXIX, Leskovac 1989, 289–295.
Joci} 1991
M. Joci}, Rezultati istra`ivawa Skobaqi} Grada,
Leskova~ki zbornik XXXI, Leskovac 1991, 45–53.
  


Joci} 1993
M. Joci}, Two medallions and a necklace,
in: Roman Imperial Towns and Palaces in Serbia,
ed. D. Srejovi}, Belgrade 1993.
Joci} 1999
M. Joci}, Rezultati rekognoscirawa gorwe
Jablanice, Leskova~ki zbornik XXXIX,
Leskovac 1999, 47–60.
Joci} 2000
M. Joci}, Slu~ajni arheolo{ki nalazi u
leskova~kom kraju, Leskova~ki zbornik XL,
Leskovac 2000, 303–321.
Joci} 2003
M. Joci}, Iz pro{losti Vlasotinca,
Vlasotina~ki zbornik 1, Vlasotince 2003, 51–56.
Joci} 2005
M. Joci}, Iz arheolo{ke zaostav{tine Sergija
Dimitrijevi}a, Leskova~ki zbornik XLV,
Leskovac 2005, 183–200.
Joci} 2006
M. Joci}, Iz arheolo{ke zaostav{tine Sergija
Dimitrijevi}a, u: Novac srpskih sredwovekovnih
vladara, ur: R. Mandi}, Beograd 2006, 485–502.
Joci}, Jankovi} 1987
M. Joci}, \. Jankovi}, Rezultati istra`ivawa
na sredwovekovnom utvr|ewu Skobaqi}-grad,
Leskova~ki zbornik XXVII, Leskovac 1987, 61–68.
Joci}, Peri}, Stoji} 1999
M. Joci}, S. Peri}, M. Stoji}, Keramika iz
stambenog objekta sa lokaliteta Hisar u Leskovcu,
Leskova~ki zbornik XXXIX, Leskovac 1999, 27–40.
Jovanovi} 1969
B. P. Jovanovi}, Reqef sredweg i doweg dela
velikomoravske udoline, Zbornik radova
Geografskog instituta 22, Beograd 1969, 93–143.
Jovanovi} 1976
A. Jovanovi}, Zemqane svetiqke iz anti~ke
zbirke Narodnog muzeja u Ni{u, Ni{ki zbornik 2,
Ni{ 1976, 61–82.
Jovanovi} 1978
A. Jovanovi}, Nakit u rimskoj Dardaniji,
Beograd 1978.

Jovanovi} 1978a
J. Jovanovi}, Leskova~ko poqe i Babi~ka gora, prilog,
Leskova~ki zbornik XVIII, Leskovac 1978, 1–120.
Jovanovi} 1980
A. Jovanovi}, Prilog prou~avawu skulptura sa
Medijane, Ni{ki zbornik 9, Ni{ 1980, 53–60.
Jovanovi} 1984
A. Jovanovi}, Rimske nekropole na teritoriji
Jugoslavije, Beograd 1984.
Jovanovi} i dr. 1969
B. P. Jovanovi}, ^. S. Mili}, M. Zeremski,
M. Kosti}, R. R{umovi}, Udoline Velike i Ju`ne
Morave, Zbornik radova Geografskog instituta 22,
Beograd 1969, 1–92.
Jovi} 2002
S. Jovi}, Anti~ki spomenici u lapidarijumu
Narodnog muzeja u Leskovcu, Leskova~ki zbornik
XLII, Leskovac 2002, 33–54.
Kanitz 1904
F. Kanitz, Das Königreich Serbien und das Serbenvolk,
von der Römerzeit bis zur Gegenvart, Erster Band:
Land und Bevölkerung, Leipzig 1904.
Kanitz 1909
F. Kanitz, Das Königreich Serbien und das Serbenvolk,
von der Römerzeit bis zur Gegenvart, Zweiter Band:
Land und Bevölkerung, Leipzig 1909.
Kanic 1985
F. Kanic, Srbija, zemqa i stanovni{tvo,
druga kwiga, Beograd 1985.
Kondi}, Popovi} 1977
V. Kondi}, V. Popovi}, Cari~in Grad, utvr|eni
grad u vizantijskom Iliriku, Beograd 1977.
Kos 1986
P. Kos, The Monetary Circulation in the Southeastern
Alpine Region ca. 300 BC – AD 1000, Ljubljana 1986.
Kosti} 1961
D. Kosti}, Rad arheolo{kog odeqewa,
Leskova~ki zbornik I, Leskovac 1961, 136–137.
Kosti} 1969
M. Kosti}, Ju`no pomoravqe, ekonomsko-geografske
odlike, Leskova~ki zbornik IX, Leskovac 1969, 195–224.
  


Krasovski 1930
A. Krasovski, Starine leskova~ke okoline,
Starinar V, Beograd 1930, 202–206.
Laiou 2005
A. E. Laiou, The Byzantine Village (5th–14th),
dans: Les villages dans l’Empire byzantin
(IVe–XVe siècle), éds. J. Lefort, C. Morrisson
et J.-P. Sodini, Paris 2005, 31–54.
Mano-Zisi 1955
\. Mano-Zisi, Iskopavawe na Cari~inu Gradu
1949–1952 godine, Starinar III–IV/1952–1953,
Beograd 1955, 127–168.
McDonnell 1983
G. McDonnell, Tap Slags and Hearth Bottoms,
or, How to Identify Slags, Current Archaeology 86,
London 1983, 81–83.
Mesesnel 1938
F. Mesesnel, Iskopavawa Cari~ina Grada kod Lebana
god. 1937, Starinar XIII, Beograd 1938, 179–198.
Metzger 1984
C. Metzger, Un couvercle de boîte en ivoire: la guérison
de l’hémoroïsse ?, dans: Cari~in Grad I, éds. N. Duval
et V. Popovi}, Belgrade–Rome 1984, 155–158.
MIB
W. Hahn, Moneta Imperii Byzantini, Von Justinus II.
bis Phocas (565–602), II, Wien 1975.
MIBE
W. Hahn, M. A. Metlich, Money of the Incipient
Byzantine Empire, Wien 2000.
Mikin~i} 1953
V. Mikin~i}, Geolo{ka karta FNRJ i susednih
zemaqa, razmer 1:500.000, Beograd 1953.
Mikul~i›› 1982
I. Mikul~i›, Staro Skopje so okolnite tvrdini,
Skopje 1982.
Mili}evi} 1884
M. Mili}evi}, Kraqevina Srbija, Beograd 1884.
Milinkovi} 2009
M. Milinkovi}, Prilog pitawu ubikacije
Justinijane Prime, Leskova~ki zbornik XLIX,
Leskovac 2009, 239–246.

Milojevi} 1924
S. M. Milojevi}, Leskova~ka kotlina sa okolinom,
Glasnik Geografskog dru{tva 10, Beograd 1924,
17–45.
Mini} 1984
D. Mini}, Le trésor de monnaies de bronze
de la fortresse protobyzantine de Veliki Gradac,
Numizmati~ar 7, Beograd 1984, 39–47.
Mirkovi} 1960
M. Mirkovi}, Rimski put Naissus–Scupi i stanica
Ad Fines, @iva antika 10/1–2, Skopje 1960,
249–257.
Mirkovi} 1994
M. Mirkovi}, Ekonomsko-socijalni razvoj
u II i III veku, u: Istorija srpskog naroda I,
ur. Sima ]irkovi}, Beograd 1994, 77–88.
Mirkovi} 1994a
M. Mirkovi}, Centralne balkanske oblasti
u doba poznog carstva, u: Istorija srpskog naroda I,
ur. Sima ]irkovi}, Beograd 1994, 89–105.
Mirkovi} 1994b
M. Mirkovi}, Rimsko osvajawe i organizacija
rimske vlasti, u: Istorija srpskog naroda I,
ur. Sima ]irkovi}, Beograd 1994, 66–76.
Mirkovi} 1996
M. Mirkovi}, Villas et domaines dans l’Illyricum
central, Zbornik radova Vizantolo{kog instituta
35, Beograd 1996, 57–73.
MIRB
W. Hahn, Moneta Imperii Romani – Byzantini,
Die Ostprägung des römischen Reiches
im 5. Jahrhundert (408–491), Wien 1989.
Nenadovi} 1950
S. Nenadovi}, O nekim spomenicima iz Cari~inog
grada i okoline, Muzeji 5, Beograd 1950, 140–166.
Nenadovi} 1961
A. Nenadovi}, Raniji rimski nalazi u Ni{u i njegovoj
bli`oj okolini, u: Limes u Jugoslaviji I, Beograd 1961.
Nikolajevi} 1984
I. Nikolajevi}-Stojkovi}, La décoration architecturale
de Cari~in Grad. dans: Villes et peuplement dans
l’Illyricum protobyzantin, Rome 1984, 483–499.
  


Nikolajevi}-Stojkovi} 1957
I. Nikolajevi}-Stojkovi}, Ranovizantiska
arhitektonska dekorativna plastika u
Makedoniji, Srbiji i Crnoj Gori, Beograd 1957.
Nikoli}-\or|evi} 2000
S. Nikoli}-\or|evi}, Anti~ka keramika Singidunuma
– oblici posuda, Singidunum 2, Beograd 2000,
11–244.
Nino{evi}, Pe{i}, Jovi} 2011
M. Nino{evi}, J. Pe{i}, S. Jovi}, Hladno oru`je.
Katalog muzejske zbirke I, Leskovac 2011.
Om~ikus 2005
M. Om~ikus, Predgovor u: Arheolo{ka
istra`ivawa E–75, sveska 1/2004, ur. M. Brmboli},
Beograd 2005, 1.
Papazoglu 1969
F. Papazoglu, Srednjobalkanska plemena u predrimsko
doba (Tribali, Autarijati, Dardanci, Skordisci i Mezi),
Sarajevo 1969.
Papazoglou 1978
F. Papazoglou, The central balkan tribes in pre-roman
times (Triballi, Autariatae, Dardanians, Scordisci and
Moesians), Amsterdam 1978.
Pavlovi}, Kosti} 1979
S. Pavlovi}, D. Kosti}, Rekognoscirawe
i sondirawe arheolo{kih lokaliteta gorwe
Jablanice, Puste Reke, Pore~ja i Zaplawa.
Izve{taj o izvr{enim radovima u 1978. godini,
hronika, Leskova~ki zbornik XIX, Leskovac 1979,
349–352.
Pavlovi}, Kosti} 1980
S. Pavlovi}, D. Kosti}, Rekognoscirawe
leskova~kog podru~ja, Leskova~ki zbornik XX,
Leskovac 1980, 359–360.
Pavlovi}, Kosti} 1984
S. Pavlovi}, D. Kosti}, Rekognoscirawe
arheolo{kih lokaliteta leskova~kog podru~ja u
1982. godini. Hronika, Leskova~ki zbornik XXIV,
Leskovac 1984, 513–515.
Peri}, Joci}, Stoji} 2000
S. Peri}, M. Joci}, M. Stoji}, Vi{eslojno naseqe
brwi~ke kulturne grupe, Leskova~ki zbornik XL,
Leskovac 2000, 281–302.

Pe{i} 1995
J. Pe{i}, Zlatni nakit iz rimske nekropole u
Maloj Kopa{nici, Leskova~ki zbornik XXXV,
Leskovac 1995, 25–44.
Pe{i} 2005
J. Pe{i}, Grn~arija sa nekropole
u Maloj Kopa{nici, iskopavawa 1960–1964,
Leskova~ki zbornik XLV, Leskovac 2005, 37–85.
Pe{i} 2010
J. Pe{i}, Nekropola spaqenih pokojnika
u Maloj Kopa{nici, Leskova~ki zbornik L,
Leskovac 2010, 45–58.
Pe{i}, Peri} 2001
J. Pe{i}, S. Peri}, Sonda`na iskopavawa na
lokalitetu Kale u Grdelici, Leskova~ki zbornik
XLI, Leskovac 2001, 271–287.
Pe{ut 1976
D. Pe{ut, Geolo{ki sastav, tektonska struktura i
metalogenija leckog andezitskog masiva, Rasprave Zavoda
za geolo{ka i geofizi~ka istra`ivanja XIV, Beograd 1976.
Petkovi} 1913
V. Petkovi}, Izve{taj o iskopavawu na
Cari~inome Gradu kod Lebana u 1912. god.,
Godi{wak Srpske kraqevske akademije XXVII,
Beograd 1913, 285–291.
Petkovi} 1932
K. V. Petkovi}, Mlade vulkanske erupcije
na desnoj strani J. Morave severno od Vlasotinaca,
Vesnik Geolo{kog instituta Kraqevine
Jugoslavije, kw.1, sv. 1, Beograd 1932, 39–66.
Petkovi} 2002
@. Petkovi}, Dedikacija Jupiteru i Liberu sa Kosmaja,
@iva antika 52, Skopje 2002, 219–224.
Petkovi} 2010
S. Petkovi}, Rimske fibule u Srbiji od I do V veka n.e.,
Beograd 2010.
Petrovi} 1961
N. Petrovi}, Terme u Cari~inom Gradu,
Starinar XII, Beograd 1961, 11–20.
Petrovi} 1966
P. Petrovi}, Novi votivni natpisi iz ju`ne
Srbije, Starinar XV–XVI, Beograd 1966, 245–251.
  
 


Petrovi} 1968 Prokopovi} 2001

P. Petrovi}, Iz epigrafske zbirke leskova~kog @. Prokopovi}, Rad muzeja od maja 1999. do maja
muzeja, Leskova~ki zbornik VIII, Leskovac 1968, 2000. godine. Hronika, Leskova~ki zbornik XLI,
51–58. Leskovac 2001, 389–392.

Petrovi} 1969 Rajkovi} 1996

P. Petrovi}, Epigrafska saop{tewa,
Starinar XIX, Beograd 1969, 225–233.
Petrovi} 1979
P. Petrovi}, Naissus–Remessiana–Horeum Margi,
Inscriptions de la Mésie Supérieure IV, Beograd 1979.
S. Rajkovi}, Rad Narodnog muzeja u Leskovcu od
1991. do 1995. godine, Leskova~ki zbornik XXXVI,
Leskovac 1996, 273–287.
Raki} 1987
M. Raki}, Iz nove Srbije, Leskovac 1987.

Petrovi} 1999 Raki}evi} 1969

P. Petrovi}, Ni{ u anti~ko doba, Ni{ 1999.
Pilipovi} 2006
P. Pilipovi}, Votive relief from Barovo (Scupi),
contribution to the study of the Liber and Libera cult in
Upper Moesia, Starinar LV, Beograd 2006, 81–95.
Popescu C. i M. 1995
S. Popescu, M. Popescu, Le culte de Liber Pater
en Dacie romaine, Thraco–Dacica XVI, 1–2,
Bucureºti 1995, 227–235.
T. L. Raki}evi}, Hidrolo{ke odlike Ju`ne Morave,
Zbornik radova Geografskog instituta 22,
Beograd 1969, 201–226.
RIC II
H. Mattingly, E. A. Sydenham, Roman Imperial
Coinage, Vol. II, London 1926.
RIC III
H. Mattingly, E. A. Sydenham, Roman Imperial
Coinage, London, Vol. III, London 1930.

Popovi} 1984 RIC V/1

V. Popovi}, Petits trésors et trésors démembrés P. H. Webb, Roman Imperial Coinage, Vol. V/1,
de monnaie de bronze protobyzantin de Serbie, London 1968.
Numizmati~ar 7, Beograd 1984, 57–82.
RIC V/2
Popovi} 1988 P. H. Webb, Roman Imperial Coinage, Vol. V/2,
I. Popovi}, Anti~ko oru|e od gvo`|a u Srbiji, London 1968.
Beograd 1988.
RIC VII
Popovi} 1990 P. M. Bruun, Roman Imperial Coinage, Vol. VII,
I. Popovi}, Les activités professionnelles à Cari~in London 1966.
Grad vers la fin du VIe et le début du VIIe siècle
d’après les outils de fer, dans: Cari~in Grad II, Risti} 1955
eds. B. Bavant, V. Kondi} et J. M. Spieser, P. Risti}, Eruptivne stene Radana i wegove {ire
Belgrade–Rome 1990, 269–306. okoline, Geolo{ki anali Balkanskog poluostrva
XXIII, Beograd 1955, 163–187.
Popovi} 1990a
V. Popovi}, Gr~ki natpis iz Cari~inog Grada Ru`i} 1994
i pitawe ubikacije Prve Justinijane, M. Ru`i}, Rimsko staklo u Srbiji, Beograd 1994.
Glas – Srpska akademija nauka i umetnosti,
Odeqewe istorijskih nauka, kw. 7, Beograd 1990, Sabovqevi} 1886
53–108. D. Sabovqevi}, Dopis iz Priboja, Starinar I,
28–31.
Popovi} 1996
I. Popovi}, Rimski nakit u Narodnom muzeju Simi} 1951
u Beogradu, Beograd 1996. V. Simi}, Istoriski razvoj na{eg rudarstva, Beograd 1951.
  


Sodini 1984
J. P. Sodini, La sculpture architecturale à l’époque
paléochrétienne en Illyricum, dans: Actes du Xe
Congrès international d’archéologie chrétienne,
Città del Vaticano, vol. I, Thessalonique 1984,
207–298.
Sperl 1980
G. Sperl, Über die Typologie urzeitlicher,
frühgeschichtlicher und mittelalterlicher
Eisenhüttenschlacken, Wien 1980.
Srejovi} 1965
D. Srejovi}, Rimske nekropole ranog Carstva
u Jugoslaviji, Starinar XIII–XIV/1962–1963,
Beograd 1965, 49–84.
Stalio 1972
B. Stalio, Gradac, praistorijsko naseqe,
Beograd 1972.
Stamenkovi} 2005
S. Stamenkovi}, Ostava rimskog srebrnog
novca iz Podrimca, Numizmati~ar 24–25,
Beograd 2005, 143–191.
Stamenkovi} 2009
S. Stamenkovi}, Kasnoanti~ko staklo sa Gradine
u Vrsenicama, u: M. Popovi}, V. Biki}, Vrsenice:
Kasnoanti~ko i srpsko ranosrednjovekovno utvr|enje,
Beograd 2009, 189–195.
Stefanovi} 2006
J. Stefanovi}, Pusta Reka, prilog za prou~avawe
wene pro{losti, Leskovac 2006.
Stojanovi} 1990
S. Stojanovi}, Kratak prikaz neogenog
Leskova~kog jezera i tektonike kotline,
Leskova~ki zbornik XXX, Leskovac 1990,
221–224.
Stojanovi} 1992
S. Stojanovi}, Fluvijalna faza u razvoju reqefa
Leskova~ke kotline, Leskova~ki zbornik XXXII,
Leskovac 1992, 153–156.
Stoji} 2002
M. Stoji}, Gvozdeni predmet u obliku igle
sa lokaliteta Hisar u Leskovcu – Turovi}eva igla,
Leskova~ki zbornik XLII, Leskovac 2002,
5–10.

Stoji}, Pe{i}, Jovi} 2007
M. Stoji}, J. Pe{i}, S. Jovi}, Kulturna stratigrafija
arheolo{kog lokaliteta Hisar u Leskovcu,
Leskova~ki zbornik XLVII, Leskovac 2007, 29–41.
[pehar 2008
P. [pehar, Obrada kamena u Cari~inom Gradu,
u: Francusko-srpska saradnja u oblasti arheologije,
ur. V. Ivani{evi}, Beograd 2008, 91–101.
[pehar 2010
P. [pehar, Materijalna kultura iz ranovizantijskih
utvr|enja u \erdapu, Beograd 2010.
Tomovi} 1985
G. Tomovi}, Nadgrobni natpisi iz okoline
Leskovca, Leskova~ki zbornik XXV, Leskovac 1985,
459–461.
Tomovi} 1993
M. Tomovi}, Roman sculpture in Upper Moesia,
Beograd 1993.
Trajkovi} 1961
D. Trajkovi}, Nemawina Dubo~ica: od najstarijeg
vremena do oslobo|ewa od Turaka, Beograd 1961.
Trifunoski 1974
J. Trifunoski, Sela i stanovni{tvo u dowem slivu
Vlasine, drugi (posebni) deo (Leskovac 1975),
Leskova~ki zbornik XIV, Leskovac 1974, 1–29.
Vasi} 1911
M. M. Vasi}, Gradac, praistorijsko naseqe iz
latenskog doba, Glas Srpske kraqevske akademije
LXXXVI, Beograd 1911, 97–135.
Vasi} 1972
M. Vasi}, Ostave 247 i 254 godine u Narodnom muzeju
u Beogradu, Arheolo{ki vestnik 23, Ljubljana 1972,
57–67.
Vasi} 1978
M. Vasi}, A IVth and Vth centuries hoard of Roman
coins and imitations in the Collection of the National
Museum in Belgrade, dans: Sirmium VIII,
Rome–Belgrade 1978, 112–132.
Vasi} 1990
^. Vasi}, Le plan d’urbanisme de la ville haute: essai
de reconstruction, in Cari~in Grad II, éds. B. Bavant, V.
Kondi} et J. M. Spieser, Rome–Belgrade 1990, 307–315.
  


Vasi}, Jovanovi} 1909
M. M. Vasi}, K. J. Jovanovi}, Izve{taj s
arheolo{ke ekskurzije po ju`noj, isto~noj i
severoisto~noj Srbiji, Starinar IV, dodatak,
Beograd 1909, 1–37.
Vasi}, Simi} 1989
^. Vasi}, Z. Simi}, Crkva Svetog Ilije u
Sijariwskoj Bawi, Leskova~ki zbornik XXIX,
Leskovac 1989, 39–45.
Vinski 1974
Z. Vinski, Kasnoanti~ki starosjedioci u salonitanskoj
regiji prema arheolo{koj ostav{tini predslavenskog
supstrata, Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku
LXIX/1967, Split 1974, 5–98, T. I–L.
Vizantiski izvori I 1955
Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije I,
ur. G. Ostrogorski, Beograd 1955.
Vujovi} 1998
M. B. Vujovi}, Naoru`anje i oprema rimskog vojnika
u Gornjoj Meziji i jugoisto~nom delu Panonije,
Magistarski rad, Univerzitet u Beogradu, Filozofski
fakultet – Odeljenje za arheologiju, Beograd 1998.
Vuli} 1925
N. Vuli}, Teritorija rimskog Skopqa,
Glasnik Skopskog nau~nog dru{tva I, Skopqe 1925,
1–4.

Xanthopoulou 2010
M. Xanthopoulou, Les lampes en bronze à l’époque
paléochrétienne, Turnhout 2010.
Zotovi} 1960
Lj. Zotovi}, Mala Kopa{nica – nekropola,
Arheolo{ki pregled 2, Beograd 1960, 123–127.
Zotovi} 1962
Lj. Zotovi}, Mala Kopa{nica – Rimska nekropola,
Arheolo{ki pregled 4, Beograd 1962, 221–223.
Zotovi} 1964
Lj. Zotovi}, Mala Kopa{nica – rimska nekropola
spaljenih pokojnika, Arheolo{ki pregled 6,
Beograd 1964, 106.
Zotovi} 1968
Q. Zotovi}, Nekropole spaqenih pokojnika na
teritoriji Gorwe Mezije, Leskova~ki zbornik VIII,
Leskovac 1968, 19–30.
Zotovi} 1984
Lj. Zotovi}, Prilog problemu etni~ke pripadnosti
grobova Mala Kopa{nica–Sase, Godi{njak centra za
balkanolo{ka ispitivanja 11, Sarajevo 1984, 165–169.
Zotovi} 1997
R. Zotovi}, Prsten sa predstavom pana iz zbirke
Narodnog muzeja u Leskovcu, Leskova~ki zbornik
XXXVII, Leskovac 1997, 23–27.
 Rimski i ranovizantijski lokaliteti u Leskova~koj kotlini
 Rimska i ranovizantijska utvr|enja u Leskova~koj kotlini
 CIP – Katalogizacija u publikaciji
Narodna biblioteka Srbije, Beograd
904"652"(497.11)
902(497.11)"18/20"

STAMENKOVI], Sowa, 1979-

 Rimska i ranovizantijska naselja i vile u Leskova~koj kotlini
Rimsko nasle|e u Leskova~koj kotlini = Roman Legacy in the Leskovac Valley /
Sonja Stamenkovi} ; ¡prevod Ivan Dela~ ; karte Aleksandar Stamenkovi}¿. – Beograd :
Arheolo{ki institut, 2013 (Beograd : Altanova). – 206 str. : ilustr., geogr. karte ; 30 cm. –
(Posebna izdanja / Arheolo{ki institut ; knj. 53)
Tira` 500. – Napomene i bibliografske reference uz tekst. – Bibliografija: str. 197–206. –
Summary.
ISBN 978-86-80093-84-0
1. Up. stv. nasl.
a) Arheolo{ka nalazi{ta, rimska – Leskova~ki kraj
b) Arheolo{ka istra`ivawa – Leskova~ki kraj – 19v–21v
COBISS.SR-ID 198950156