‫‪Archive of SID‬‬

‫‪ENTIZAR-E-MOUD QUARTERLY‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ‪ -‬ﺗﺮوﻳﺠﻲ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻮﻋﻮد‬

‫‪Vol. 15, No.51, winter 2016‬‬ ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره‪ ،51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪6‬‬

‫و ﻧﻘﺶ آن در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺪﻋﻴﺎن دروﻏﻴﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﭘﻮر ﺳﻴﺪ آﻗﺎﻳﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻬﺒﺎزﻳﺎن‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺎت اﺋﻤﻪ‪ ،: ،‬وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا‪ 6‬ﻳﻜﻲ از راهﻫﺎي اﺛﺒﺎت اﻣﺎﻣﺖ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ وﺻﻴﺖ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ دوازده ﻧﻔﺮ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ آنﻫﺎ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ 7‬و آﺧـﺮﻳﻦ آنﻫـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي‪ 4‬اﺳﺖ؛ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﺻﻴﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﺛﺒﺎت اﻣﺎﻣـﺖ در دو‬
‫ﻗﺴﻢ ﻣﻜﺘﻮب و آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ داراي وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﺎر در ﻣـﻮرد وﺻـﻴﺖ‬
‫ﻣﻜﺘﻮب ﮔﻔﺖ وﮔﻮ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آن در ﻣﻨﺎﺑﻊ رواﻳﻲ ﺷﻴﻌﻪ واﻛﺎوي ﺷﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،6‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ را ﺑﺎ دوازده ﺧﺎﺗﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ارﺳﺎل و ﻧﺎم اﺋﻤﻪ دوازدهﮔﺎﻧﻪ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ اﻣﺎﻣﻲ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺲ ادﻋﺎي اﻣﺎﻣﺖ ﻛﻨﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ در وﺻﻴﺖ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻳﻘـﻴﻦ‬
‫دروﻏﮕﻮ اﺳﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻣﻨﺎﺑﻊ رواﻳﻲ و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮﺧـﻲ ﻣـﺪﻋﻴﺎن از ﻣﻌﻨـﺎي وﺻـﻴﺖ‬
‫ﻣﻜﺘﻮب و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهاي دﻳﮕﺮ در ﺗﺪوﻳﻦ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻮده و روش‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ
ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ـ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬واﻛﺎوي‪ ،‬وﺻﻴﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،6‬ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻣﻬﺪوﻳﺖ‪.‬‬

‫‪masoud.pa313@gmail.com‬‬ ‫‪ .1‬اﺳﺘﺎد ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ‬

‫‪tarid@chmail.ir‬‬ ‫‪ .2‬داﻧﺶ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺳﻄﺢ ‪ 3‬ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻣﻬﺪوﻳﺖ »ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻣﺴﺌﻮل«‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫واژه
وﺻﻴﺖ از وﺻﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺻﻞ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ اﺧﺬ ﺷﺪه )اﺑﻦ ﻓﺎرس‪،1404 ،‬‬
‫ج‪116 :6‬؛ ﺣﺴﻴﻨﻲ زﺑﻴﺪي‪ ،1414 ،‬ج‪ 296 :20‬و ﻣﺼﻄﻔﻮي‪ ،1368 ،‬ج‪ (127 :13‬و ﺑﻪ وﺻﻲ ﻗﺮار‬
‫دادن ﻓﺮدي ﺑﺮاي اﻣﻮر ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ
وﺻﻴﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣﻮﺻـﻰ ﻛـﺎرش را‬
‫ﺑﻪﻛﺎرﻫﺎى وﺻﻰ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺳﺎزد و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻛﺎرﻫﺎى ﻗﺒﻞ از ﻣﺮگ را ﺑﻪﻛﺎرﻫﺎى ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ )اﺑﻦ ﻓﺎرس‪ ،1404 ،‬ج‪ 116 :6‬و ﻗﺮﺷﻲ‪ ،1412 ،‬ج‪ (223 :7‬و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ را وﺻﻲ‬
‫ﻗﺮار دادﻳﻢ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻬﺪي ﺑﻪ ﮔﺮدن او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )اﺑﻦ ﻣﻨﻈـﻮر‪ ،1414 ،‬ج‪ (394 :15‬و اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻬﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺗﺼﺮف در اﻣﻮر وﺻﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻃﺮﻳﺤﻲ‪ ،1375 ،‬ج‪ .(440 :1‬در اﺻﻄﻼح‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺮاد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ و ﺧﻼﻓﺖ در اﻣﻮر دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺬا وﺻﻰ‪ ‬ﻧﺒﻰ‪ ،‬اﻧﺴـﺎﻧﻰ اﺳـﺖ‬ ‫‪88‬‬

‫ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ او ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﻛﻪ آن اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻧﺒﻲ ﻛﺎر ﺷﺮﻳﻌﺖ و اﻣ‪‬ـﺖ او را ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه‬
‫ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪ )ﻣﻈﻔﺮ‪ ،1422 ،‬ج‪ 47 :6‬و ﻋﺴﻜﺮي‪ ،1378 ،‬ج‪.(228 :1‬‬

‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫اﻧﺒﻴﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺎﻛﻴﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺮاي ﺧﻮد وﺻﻲاي ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ‬
‫از آنﻫﺎ‪ ،‬زﻣﺎم اﻣﻮر ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮﻧﺪ )ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،1407 ،‬ج‪224 :1‬؛ ﺻﺪوق‪ ،1395 ،‬ج‪212 :1‬‬
‫و ﻣﺴﻌﻮدي‪ (24 :1426 ،‬و ﺣﺘﻲ ﻧﺎم اوﺻﻴﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ اﻧﺒﻴﺎي ﻋﻈﺎم ﻣﻜﺘﻮب ﺑﻮده‬
‫)ﻋﻴﺎﺷﻲ‪ ،1380 ،‬ج‪181 :1‬و ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪(88 :1397 ،‬؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺟﻨﺎب ﻧﻮح‪ 7‬از اﻳﻦ اوﺻـﻴﺎ ﻣﻄﻠـﻊ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ )ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪ .(113 :1397 ،‬ﺣﻀﺮت آدم‪ 7‬ﻧﻴﺰ وﺻﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻀـﺮت ﺷـﻴﺚ ﻫﺒـﺔ اﷲ‬
‫ﻣﻜﺘﻮب و از اﻳﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮده ﺗﺎ ﻫﺮ ﺳﺎل آن را ﺑﺮاي ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و آنﻫﺎ را از آﻣـﺪن‬
‫ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻮح ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎزد و زﻣﺎن ﻗﺮاﺋـﺖ وﺻـﻴﺖ را ﻋﻴـﺪ داﻧﺴـﺘﻪ و آن را ﮔﺮاﻣـﻲ ﺑﺪارﻧـﺪ‬
‫)ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،1407 ،‬ج‪114 :8‬؛ ﻋﻴﺎﺷﻲ‪ ،1380 ،‬ج‪ 310 :1‬و ﺻﺪوق‪ ،1395 ،‬ج‪ .(215 :1‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺘﻤﺮار اﻳﻦ ﺳﻨﺖ اﻻﻫﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ وﺻﻴﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪6‬‬
‫از اﺑﺘﺪاﻳﻲﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ اﺣﺮاز اﻣﺎﻣﺖ و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻣﺪﻋﻲ اﻣﺎﻣﺖ اﺳـﺖ )ﺻـﻔﺎر‪ ،1404 ،‬ج‪ 476 :1‬و‬
‫ﺣﻠﻲ‪ ،1423 ،‬ج‪ (89 :1‬و اﻳﻦ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺘﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﺋﻤﻪ دوازده ﮔﺎﻧﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮدﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ )ﻫﻼﻟـﻲ‪ ،1405 ،‬ج ‪924 :2‬؛ ﻛﻠﻴﻨـﻲ‪ ،1407 ،‬ج‪ 298 :1‬و ﺻـﺪوق‪ ،1413 ،‬ج‪ .(189 :4‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ رواﻳﺎت‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬وﺻﻴﺖ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه دﻳﮕـﺮ‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻟﻮازم اﻣﺎﻣﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي اﻣﺎم ﻗﺒﻞ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺣﻼل و ﺣﺮام و ﻋﻠﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه در آن وﺟـﻮد‬
‫داﺷﺖ( ﺑﻪ ﻓﺮدي اﻣﺎﻧﺖ داده و آن را از ﮔﺰﻧﺪ ﻃﺎﻏﻴﺎن در اﻣﺎن ﻧﮕﻪ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را در‬
‫ﮔﺰارشﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ دو ﺑﺎﻧﻮي ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻨﺎب ام ﺳﻠﻤﻪ و ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬دﺧﺘﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪7‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ 7‬ﭘﺲ از وﺻﺎﻳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑـﻪ اﻣـﺎم ﺳـﺠﺎد‪ 7‬ﻗﺒـﻞ از ﺧـﺮوج از‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي ﻛﺘﺎب و وﺻﻴﺘﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر ام ﺳﻠﻤﻪ )ﻃﻮﺳﻲ‪ (195 :1411 ،‬و وﺻﻴﺖ دﻳﮕـﺮي‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻛﺘﺎﺑﻲ در ﺻﺤﺮاي ﻛﺮﺑﻼ و و اوﻗﺎت ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻬﺎدﺗﺸﺎن‪ ،‬ﻧﺰد ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺧـﻮد ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ )ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،1407 ،‬ج‪ 235 :1‬و‪ 291‬و اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ‪.(64 :1404 ،‬‬
‫اﻣﺎم ﺳﺠﺎد‪ 7‬در اﺛﺒﺎت ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وﺻﻴﺖ اﺷﺎره ﻛﺮد و در ﻧﻘـﺪ اﻓـﺮادي ﻛـﻪ ﻣـﺪﻋﻲ‬
‫‪89‬‬ ‫اﻣﺎﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪاﺑﻦ اﻟﺤﻨﻔﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﺻـﻴﺖ را ﻣـﻼك ﻗـﺮار داد )ﺻـﻔﺎر‪ ،1404 ،‬ج‪(178 :1‬؛ ﻳـﺎ در‬
‫ﻣﺠﺎدﻟﻪاي‪ 1‬ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺤﻤﺪاﺑﻦ اﻟﺤﻨﻔﻴﻪ و اﻣﺎم ﺳﺠﺎد‪ 7‬رخ داد‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﺤﻤﺪاﺑﻦ اﻟﺤﻨﻔﻴـﻪ در رد‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم وﺻﻴﺘﻲ از اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ 7‬ﺗﻼش ﻛﺮد و از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ اﻣـﺎم ﺳـﺠﺎد‪7‬‬
‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪…6‬‬

‫وﺻﻴﺖ ﭘﺪر را ﺑﻪ ﻋﻤﻮﻳﺶ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ )ﺻﻔﺎر‪ ،1404 ،‬ج‪502 :1‬؛ ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،1407 ،‬ج‪ 348 :1‬و اﺑﻦ‬
‫ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ‪.(61 :1413 ،‬‬
‫وﺻﻴﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد در اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺎ دو ﻋﻨﻮان
ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن و
آﺷـﻜﺎر‪ 2‬در رواﻳـﺎت‬
‫ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬در ﺻﻮرت اﺛﺒـﺎت‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ در وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﻳﺎ ﻫﻤﺎن وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘـﻮب‪ ،‬ﺟـﺰ ﻧـﺎم دوازده ﻧﻔـﺮ از‬
‫اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ذﻛﺮ ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و در ﻫﻴﭻ ﮔﺰارش دﻳﮕﺮي ﻓﺮدي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌـﺪاد اﻓـﺰوده ﻧﺸـﺪه‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻣﺪﻋﻴﺎن دروﻏﻴﻦ اﻣﺎﻣﺖ و ﻣﻬﺪوﻳﺖ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ‬
‫ﭘﺲ از اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ ﻋـﺪم ذﻛـﺮ آﻧـﺎن در ﻣـﺘﻦ وﺻـﻴﺖ ﻣﻜﺘـﻮب‪ ،‬اﺳـﺘﻨﺎد ﺑـﻪ وﺻـﻴﺖ ﺣﻀـﺮت‬

‫‪ .1‬اﻳﻦ ﻣﺠﺎدﻟﻪ را ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺰارﺷﻲ ﻣﻌﺮوف و ﻣﺸـﻬﻮر ﻧـﺰد ﺷـﻴﻌﻪ ذﻛـﺮ ﻛـﺮده و ﺑـﺮاي رد‬
‫ﻛﻴﺴﺎﻧﻴﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬اﻟﻐﻴﺒﺔ‪(18 :‬؛ اﻣﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﮔﻤﺎن دارد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﻣﺤﻤـﺪاﺑﻦ‬
‫اﻟﺤﻨﻔﻴﻪ و رواﻳﺘﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه از ﻛﻠﻴﻨﻲ )ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج‪ ( 298 :1‬ﻛـﻪ در زﻣـﺎن وﺻـﻴﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ 7‬ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ و اﻣﺎم ﺳﺠﺎد‪ ،:‬وﺻﻴﺖ را ﺷﻨﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻣﺤﻞ ﺗﺎﻣﻞ ﺑﻴﺶﺗﺮي‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺘﻦ آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬در ﻣﻮرد وﺻﻴﺖ آﺷﻜﺎر )ر‪.‬ك‪ :‬راه و ﺑﻴﺮاﻫﻪ‪.(70 :‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻘﺪور ﻧﺒﻮده و آﻧﺎن ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﺮوط را ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻣﺎﻣﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭘـﺲ‬
‫از ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎي وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب و ﻣﺤﺘﻮاي آن‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي در ﺑﻄـﻼن ﺗﻌـﺪادي از‬
‫ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺮاد از وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن‬

‫اﺋﻤﻪ دوازدهﮔﺎﻧﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺛﺒﺎت ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ ﻧﺎزل ﺷـﺪه از آﺳـﻤﺎن اﺷـﺎره‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا‪ 6‬و ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺟـﺰ اﻳـﻦ وﺻـﻴﺖ‪ ،‬ﻫـﻴﭻ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻬﺮ ﺷﺪهاي از آﺳﻤﺎن ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻜﺘـﻮب در اﺧﺘﻴـﺎر ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭘﺲ از اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن اﻻﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺎﻣـﺎن دﻳﮕـﺮ واﮔـﺬار‬ ‫‪90‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ رﺧﺪاد در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻌﺪد ﺷﻴﻌﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ روزي ﺟﺒﺮﺋﻴـﻞ ﻧﺎﻣـﻪاي‬
‫ﻣﻬﺮ ﺷﺪه از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬آورد و از اﻳﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛـﻪ‬

‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد درون اﺗﺎق را اﻋﻢ از زن و ﻣﺮد ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 7‬را اﺟـﺎزه ﺣﻀـﻮر‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬اﻣﺮ اﻻﻫﻲ را ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ وﻻﻳﺖ و وﺻﺎﻳﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻜﺘـﻮب‬
‫ﮔﺰارش ﻛﺮد و ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب را در اﺧﺘﻴﺎر ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ 7‬ﻗـﺮار داد و‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و دﻳﮕﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺷﺎﻫﺪ اﻳﻦ اﺑﻼغ ﻗﺮار داد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺰارشﻫـﺎ ﺣـﺎﻛﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻜﺘﻮب دوازده ﻣﻬﺮ داﺷﺘﻪ و ﻫﺮ ﻣﻬﺮي ﻣﺨﺼﻮص ﻳﻜﻲ از اﺋﻤـﻪ دوازده ﮔﺎﻧـﻪ ﺑـﻮده ﻛـﻪ در آن‬
‫ﺻﺤﻴﻔﻪ‪ ،‬وﻗﺎﻳﻊ دوران آنﻫﺎ و وﻇﻴﻔﻪ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آن رﺧﺪادﻫـﺎ را ﺗﻌﻠـﻴﻢ داده اﺳـﺖ )ﺻـﺪوق‪،‬‬
‫‪401 :1376‬؛ ﻃﻮﺳﻲ‪441 :1414 ،‬؛ اﺑﻮاﻟﺼﻼح ﺣﻠﺒﻲ‪421 :1404 ،‬؛ اﺑﻦ ﻃـﺎووس‪،149 :1420 ،‬‬
‫‪ 186 ،163‬و راوﻧﺪي‪ ،1409 ،‬ج‪ .(351 :1‬اﻳﻦ وﺻﻴﺖ در اﺧﺘﻴـﺎر ﻓـﺮدي دﻳﮕـﺮ ﻗـﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ و‬
‫ﺷﺨﺺ رﺳﻮل ﺧﺪا‪ 6‬آن را ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ 7‬اراﺋـﻪ ﻛـﺮده )ﻧﻌﻤـﺎﻧﻲ‪ (54 :1397 ،‬و اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻜﺘﻮب دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﻌﺪي رﺳﻴﺪه اﺳﺖ )ﺻﺪوق‪ .(670 :1395 ،‬در رواﻳﺎت ذﻛﺮ ﺷﺪه‬
‫ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻟﻘﺎي اﻳﻦ ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻨﻴﻦ‪ :‬ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ اﺗـﺎق‬
‫وارد ﺷﺪه و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ از ﭘﻴﺎم اﻻﻫﻲ ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮدﻳـﺪهاﻧـﺪ )ﻛﻠﻴﻨـﻲ‪ (283 :1407 ،‬و ﭘـﺲ از ﻗﺮاﺋـﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 7‬و آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻔﺎد آن‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬ﻣﻬﺮ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺣﺘﻲ‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫آﺗﺶ ﺑﺮ ﻣﻬﺮﻫﺎي آن ﻛﺎر ﺳﺎز ﻧﻴﺴﺖ )ﻫﻤﺎن(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺖ اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ‪ ،7‬اﻳﻦ ﺻـﺤﻴﻔﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬اﻣﻼ ﺷﺪه و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 7‬آن را ﻛﺘﺎﺑﺖ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪ (281 :‬و اﻣـﺎم‬
‫ﺳﺠﺎد‪ 7‬در ﻣﻮاﻗﻌﻲ آن را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ اﻟﺤﻨﻔﻴﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻗﺮار داده )ﺻﻔﺎر‪،‬‬
‫‪ ،1404‬ج‪ (178 :1‬و ﻳﺎ اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ‪ 7‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن را ﺑﻪ اﻓـﺮادي ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺻـﻔﻮان ﺑـﻦ ﻳﺤﻴـﻲ‬
‫ﮔﺰارش ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ )ﻃﻮﺳﻲ‪(193 :1411 ،‬؛ و ﻇﺎﻫﺮا ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي‪ 4‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻜﺘﻮب را در زﻣﺎن‬
‫ﻇﻬﻮر در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻮاردي را از آن ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ )ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،1407 ،‬ج ‪ (167 :8‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ دوازده ﻧﺎم ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻜﺘﻮب اﻻﻫﻲ در ﻣﻮاردي ﻣﺘﻌﺪد از ﺟﻤﻠـﻪ آﺧـﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ﻋﻤﺮ ﺷﺮﻳﻒ ﺧﻮد ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده و ﻧﺎم ﭘﺪر ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻣﺎﻣﺎن را ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ‬
‫‪91‬‬ ‫در رواﻳﺎت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺤﺘﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ اﺻـﺤﺎب اﻳﺸـﺎن در‬
‫آوردن ﻛﺘﻒ و دوات ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻫﺎﻧﺖ ورزﻳﺪﻧﺪ؛ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬اﺻـﺤﺎب‬
‫ﺧﻮد را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪادي از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ اﻳﺸـﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ،7‬اﺑـﻮذر‪،‬‬
‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪…6‬‬

‫ﺳﻠﻤﺎن و ﻣﻘﺪاد در ﺧﺪﻣﺖ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه و ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬آﻧﭽﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮ‬
‫روي ﻛﺘﻒ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻜﺘﻮب ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﺳﻠﻤﺎن و اﺑﻮذر و ﻣﻘـﺪاد ﻧﮕـﺎرش ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫آﻧﺎن را ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺮ آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ )ﻫﻼﻟﻲ‪ ،1405 ،‬ج‪ 658 :2‬و ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪.(82 :1397 ،‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ در ﻣﻮرد وﺻﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻘﻴﻪ‪ ،‬اﻳﻦ وﺻﻴﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﻋﻤـﻮم ﻣـﺮدم‬
‫ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺣﺘﻲ در اﺣﺘﺠﺎجﻫﺎي اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‪ ،:‬آن را ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﺸﺎن ﻧﺪادهاﻧﺪ و ﻳﻘﻴﻦِ ﺑﻪ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻦ آن را وﺻﻴﺖ ﻇﺎﻫﺮ و آﺷﻜﺎر اﻣﺎم ﻗﺒﻞ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﻌﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ 1.‬اﻣـﺎم ﺻـﺎدق‪ 7‬در‬
‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻼح و وﺻﻴﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ 6‬ﻧﺰد اﻣﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻰ ﺑﺎ ﻣﻦ در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﺰاع ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮضﻛﺮدم اﻳﻦﻫﺎ از ﺗﺮس ﺳﻠﻄﺎن ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﻨﻬﺎن‬
‫اﻣﺎﻣـﺖ[‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﻟﻴﻠﻰ روﺷﻦ دارد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺪرم ﻫﺮ ﭼﻪ آنﺟـﺎ ]ﻣﺨـﺰن وداﻳـﻊ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﭙﺮد و ﭼﻮن وﻓﺎﺗﺶ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮔﻮاﻫﺎﻧﻰ را ﻧـﺰد ﻣـﻦ ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫ﻛﻦ! ﻣﻦ ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از ﻗﺮﻳﺶ را ﻛﻪ ﻧﺎﻓﻊ‪ ،‬ﻏﻼم ﻋﺒﺪ اﻟﻠﱠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻰ از آنﻫﺎ ﺑـﻮد‪،‬‬

‫‪ .1‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫را ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮدم‪ ...‬آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ را در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴـﺪ و ﺑـﻪﮔﻮاﻫـﺎن ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬

‫ﺑﺮوﻳﺪ؛ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ! ﭘﺲ از رﻓـﺘﻦ اﻳﺸـﺎن‪ ،‬ﻣـﻦ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﭘـﺪرم! در اﻳـﻦ‬
‫وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ ﭼﻪ اﺣﺘﻴﺎﺟﻰ ﺑﻪﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻮد؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺗـﻮ ]ﭘـﺲ از‬
‫ﻣﺮگ ﻣﻦ[ ﻣﻐﻠﻮب ﺑﺎﺷﻰ و ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬او وﺻﻴﺖ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ و ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺗﻮ دﻟﻴﻠﻰ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺮدى ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ آﻳﺪ و ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬وﺻﻰ ﻓﻼﻧﻰ ﻛﻴﺴﺖ؟؛‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻓﻼﻧﻰ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ در وﺻﻴﺖ ﺷﺮﻳﻚ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ]اﻣﺎم ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد؟[ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از او ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ]ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻋﻠﻤﻰ و اﻣﻮر ﻏﻴﺒـﻰ را از او‬
‫ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪ[ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﻣﻰﺷﻮد )ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،1407 ،‬ج‪.(379 :1‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻣﺮاد از وﺻﻴﺖ را وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب داﻧﺴﺘﻪ و ﺣﺠﺖ ﻇﺎﻫﺮ و آﺷـﻜﺎر ﺑـﺮآن را‬
‫وﺻﻴﺘﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .1‬ﻣﺘﻦ رواﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺋﻤـﻪ‬ ‫‪92‬‬

‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻘﻴﻪ و ﺗﺮس از ﺣﻜﺎم ﺟﻮر اﻳـﻦ وﺻـﻴﺖ را آﺷـﻜﺎر ﻧﻤـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و در اداﻣـﻪ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﺻﺎدق‪ 7‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﻣﺎ دﻟﻴﻞ روﺷﻦ دارﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎﺳﺖ و ﻣﺎ ﻣﻮرد وﺻﻴﺖ‬

‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬در اﻣﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻳﺸﺎن ﺷـﺎﻫﺪ آﺷـﻜﺎر ﺑـﻮدن را وﺻـﻴﺖ ﭘـﺪر‬
‫ﺑﺰرﮔﻮارﺷﺎن در اﻣﻮر ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺧﻮد و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻬﻮد ﻣﺪﻳﻨﻪ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫زﻣﺎن ﻧﺰول ﻣﻜﺘﻮب‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﻣﺪﻋﻲاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب آﺳـﻤﺎﻧﻲ در ﺷـﺐ رﺣﻠـﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﻧﮕﺎرش ﮔﺮدﻳﺪه و ﻣﺤﺘﻮاي ﺣﺪﻳﺜﻲ در ﻛﺘﺎب اﻟﻐﻴﺒـﺔ ﺷـﻴﺦ‬
‫ﻃﻮﺳﻲ را ﻫﻤﺎن ﻧﮕﺎرش ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 7‬از ﻣﺘﻦ وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪) .‬ﺑﺼﺮي‪،‬‬
‫ﺑﻲﺗﺎ‪ (34 :‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎﻣﻞ زﻣﺎنﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﺰول و ﻧﮕﺎرش ﻣﻜﺘﻮب‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬
‫در ﻋﻤﻮم ﮔﺰارشﻫﺎ ﺑﻪ زﻣﺎن دﻗﻴﻖ ﻣﻜﺘﻮب اﺷﺎره ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﮔﺰارشﻫﺎ ﺑﻪ ﺻـﻮرﺗﻲ ﻣـﺒﻬﻢ‬
‫آن را ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻣـﺮاد از واژه
ﻗﺒـﻞ‪ ،‬اﺑﺘـﺪاي‬
‫رﺳﺎﻟﺖ اﻳﺸﺎن ﻳﺎ اواﺳﻂ ﻋﻤﺮ ﺷﺮﻳﻔﺸﺎن و ﻳﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮگ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪدرﺳﺘﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫‪» .1‬و ﻟﻪ ﺣﺠﺔ ﻇﺎﻫﺮﺓ و ﻫﻲ ﺍﻟﻮﺻﻴﺔ ﺍﻟﺸﺎﺋﻌﺔ« )ﻣﺮآة اﻟﻌﻘﻮل‪ ،‬ج‪ 233 :4‬و ر‪.‬ك‪ :‬اﻟﻮاﻓﻲ‪،‬ج‪.(130 :2‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫)ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،1407 ،‬ج‪280 :1‬ــ ‪281‬؛ ﻧﻌﻤـﺎﻧﻲ‪52 :1397 ،‬؛ ﺻـﺪوق‪ ،1395 ،‬ج‪ 670 :2‬و ﻃﻮﺳـﻲ‪،‬‬
‫‪ .(441 :1414‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد )از اﺻـﺤﺎب‬
‫اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ‪ (7‬و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻣﺤﺘﻮاي رواﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دو زﻣﺎن‪:‬‬
‫اواﺳﻂ ﻋﻤﺮ ﺷﺮﻳﻒ ﺣﻀﺮت و ﻟﺤﻈﻪ وﻓﺎت اﻳﺸﺎن )در ﺧﺼﻮص زﻣﺎن ﻣﻜﺘﻮب( ﻣﻲﺗـﻮان دﺳـﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و اﮔﺮ ﻣﺠﻤﻮع ﻧﻘﻞﻫﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو زﻣﺎن ﻧﺰول اﻳﻦ ﻣﻜﺘـﻮب اﺷـﺎره ﻛـﺮد‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ از رواﻳﺎت در اﻳﻦ ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( در زﻣﺎن وﻓﺎت اﻳﺸﺎن‬

‫در ﻛﺘﺎب ﻃﺮف ﻣﻦ اﻻﻧﺒﺎء و اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس )ﻣﺘﻮﻓﺎي ‪ 664‬ق( ﻛﻪ ﮔﺮد آﻣﺪه از دو‬
‫‪93‬‬
‫ﻛﺘﺎب
اﻟﻮﺻﻴﺔ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ اﻟﻤﺴﺘﻔﺎد )اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﺘﻮﻓـﺎي‪ 220‬ق( و ﺧﺼـﺎﺋﺺ اﻻﺋﻤـﻪ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺳﻴﺪ رﺿﻲ )ﻣﺘﻮﻓﺎي‪ 406‬ق(‪ 1‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ رواﻳﺎﺗﻲ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ در ﻧﺰول اﻳﻦ ﻣﻜﺘـﻮب در‬
‫زﻣﺎن وﻓﺎت اﻳﺸﺎن ﺻﺮاﺣﺖ دارد‪ .‬ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪…6‬‬

‫ﻗﺎل أﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ‪ :7‬دﻋﺎﻧﻲ رﺳﻮل اﻟﻠّﻪ‪ 6‬ﻋﻨﺪ ﻣﻮﺗﻪ‪ ،‬و أﺧـﺮج ﻣـﻦ ﻛـﺎن‬
‫ﻋﻠـﻲ‪7‬‬ ‫ﻋﻨﺪه ﻓﻲ اﻟﺒﻴﺖ ﻏﻴﺮي‪ ،‬و اﻟﺒﻴﺖ ﻓﻴﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و اﻟﻤﻼﺋﻜـﺔ ﻣﻌـﻪ‪...‬؛ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬در ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎﺗﺸﺎن ﻣﺮا ﺻﺪا زدﻧﺪ و ﺗﻤـﺎم اﻓـﺮادي را‬
‫ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از اﺗﺎق ﺧﺎرج ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺗﻨﻬـﺎ ﺣﻀـﺮت ﻣﺤﻤـﺪ‪ 6‬و ﺟﺒﺮﺋﻴـﻞ و‬
‫ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪) ...‬اﺑﻦ ﻃﺎووس‪.(149 : 1420 ،186 ،167 ،163 ،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ راوﻧﺪي )‪573‬ق( ﮔﺰارش ﮔﺮدﻳﺪه اﺳـﺖ )راوﻧـﺪي‪ ،1409 ،‬ج‪(351 :1‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب ﻃﺮف و ﻋﺒﺎرت ﻧﻘﻞ ﺷﺪه در ﻛـﺎﻓﻲ ﺷـﺮﻳﻒ‪ ،2‬زﻣـﺎن‬
‫ﻧﺰول ﻣﻜﺘﻮب را در ﻟﺤﻈﺎت ﺑﻴﻤﺎري ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ )ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،1404 ،‬ج‪ (193 :3‬و‬
‫در اداﻣﻪ ﻗﺎﺋﻞاﻧﺪ ﻛﻪ زﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ 6‬دو ﺑﺎر اﻳﻦ ﺻﺤﻴﻔﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(194 :‬‬

‫‪.1‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ رواﻳﺖﻫﺎي ﺧﺼﺎﺋﺺ ﻧﻴﺰ از ﻛﺘﺎب اﻟﻮﺻﻴﺔ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ )ر‪.‬ك‪:‬‬
‫ﻃﺮف ﻣﻦ اﻟﻨﺒﺎء و اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ 157 :‬و ‪.(159‬‬
‫‪» .2‬و‪ ‬ﻟَﻜ‪‬ﻦْ ﺣ‪‬ﻴﻦَ ﻧَﺰَلَ ﺑِﺮَﺳ‪‬ﻮلِ اﻟﻠﱠﻪ‪ 6‬اﻟْﺄَﻣ‪‬ﺮُ ﻧَﺰَﻟَﺖ‪ ‬اﻟْﻮ‪‬ﺻ‪‬ﻴ‪‬ﺔُ ﻣ‪‬ﻦْ ﻋ‪‬ﻨْﺪ‪ ‬اﻟﻠﱠـﻪ‪ ‬ﻛ‪‬ﺘَﺎﺑـﺎً ﻣ‪‬ﺴ‪‬ـﺠ‪‬ﻠًﺎ ﻧَـﺰَلَ ﺑِـﻪ‪ ‬ﺟ‪‬ﺒ‪‬ﺮَﺋ‪‬ﻴـﻞ«‬
‫)اﻟﻜﺎﻓﻲ‪ ،‬ج‪.(281 :1‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﮔﺰارشﻫﺎ در ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن ﻧﺰول وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب ﺻﺮاﺣﺖ دارد؛ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ اﺷﻜﺎل اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﻨﺒﻊ و راوﻳﺎن دو ﻛﺘﺎب ﻃﺮف و ﺧﺮاﺋﺞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ رواﻳﺖ ﺧﺮاﺋﺞ در‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﻧﮕﺮدﻳﺪه و در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻬﻦ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧـﺪارد و راوﻧـﺪي ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮاي آن‬
‫ﺳﻨﺪي اراﺋﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﺼﺤﻴﺢ و اﺛﺒﺎت اﻋﺘﺒﺎر ﻛﺘﺎب‬
‫ﻃﺮف و ﻣﻨﻘﻮﻻت آن از ﻛﺘﺎب اﻟﻮﺻﻴﻪ‪ ،‬اﺛﺮ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ اﻟﻤﺴﺘﻔﺎد ﺗﻼش دارﻧـﺪ و ﺑﺰرﮔـﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻣﺤﺪث ﻧﻮري در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫
ﻛﻠﻴﻨﻲ در ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻓﻲ )ﺑﺎب ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺋﻤﻪ ﻛﺎري ﺟﺰ ﺑﻪ اذن و دﺳﺘﻮر اﻻﻫﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ(‬
‫از او رواﻳﺖ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و ﺑﺮ ﻛﺘﺎب او اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ )ﻧﻮري‪ ،1408 ،‬ج‪.(286 :8‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻧﻴﺰ در ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪94‬‬

‫
ﻛﻠﻴﻨﻲ اﻳﻦ رواﻳﺖ را از ﻛﺘﺎب وﺻﻴﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از اﺻﻮل ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ و ﺷﻴﺦ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ ﺧﻮد ﺑـﺪان اﺷـﺎره ﻛـﺮدهاﻧـﺪ )ﻣﺠﻠﺴـﻲ‪،‬‬

‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫‪ ،1404‬ج‪.(193 :3‬‬
‫در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺮده و ﺳـﻴﺪ رﺿـﻲ و ﺳـﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻃﺎووس ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ و از آن اﺧﺬ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ؛ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺑﻌﺾ از ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ؛ ﺑﻪوﻳﮋه اﻳﻦﻛﻪ رواﻳﺎت اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺮ ﺻﺤﺖ آن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪ ،1403 ،‬ج‪.(495 :22‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ و ﻣﺤﺪث ﻧﻮري ﺗﻼش ﻛﺮده ﺗﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﻛﺘﺎب را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻧﺒﺎﻳـﺪ از‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎدات ﺷﻴﻌﻪ و داراي ﻣﻮارد ﻣﺸـﺎﺑﻪ در ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫دﻳﮕﺮ رواﻳﻲ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻳﻚ ﻛﺘﺎب را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﻣﺎ در‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان اﻟﻘﺎي وﺻﻴﺖ را در زﻣﺎن وﻓﺎت اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ؟‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼف دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ و ﻣﺤﺪث ﻧﻮري‪ ،‬در ﻛﺘـﺎب ﻛـﺎﻓﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﻫـﻴﭻ‬
‫اﺷﺎرهاي ﻧﮕﺮدﻳﺪه ﻛﻪ رواﻳﺖ وﺻﻴﺖ ﻣﻨﻘﻮﻟﻪ را از ﻛﺘﺎب ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴـﺘﻔﺎد ﻧﻘـﻞ ﻧﻤـﻮده ﺗـﺎ ﺑـﺮ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻛﺘﺎب دﻻﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻠﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺷـﻔﺎﻫﻲ ﻣﻄﻠـﺐ را‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫اﺧﺬ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﺑﻪوﻳﮋه اﻳﻦﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻓﻲ وﻃﺮف‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻛﻠﻴﻨﻲ ﻛﺎﻣـﻞﺗـﺮ‬
‫ﺑﻮده و اﻧﺘﻬﺎي رواﻳﺖ در ﻛﺘﺎب ﻃﺮف ﻗﻄﻊ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴـﺘﻔﺎد‬
‫در ﻗﺴﻤﺘﻲ دﻳﮕﺮ از ﻛﺘﺎﺑﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ 1‬و اﻳﻦ ﺧﻮد دﻻﻟـﺖ دارد ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻓـﺮض ﺻـﺤﺖ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد‪ ،‬ﻛﻠﻴﻨﻲ از روي ﻛﺘﺎب‪ ،‬رواﻳﺖ را ﻧﮕﺎرش ﻧﻜﺮده اﺳـﺖ؛ وﮔﺮﻧـﻪ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ‬
‫رواﻳﺖ را ﻛﻢﺗﺮ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺳﻴﺪ رﺿﻲ ﻧﻴﺰ در ﻛﺘﺎب ﺧﺼﺎﺋﺺ دو رواﻳﺖ را از‬
‫ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﺷﺮﻳﻒ رﺿﻲ‪ (72 :1406 ،‬ﻛﻪ در آن ﺟـﺎ ﺗﺼـﺮﻳﺤﻲ ﻧﺸـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب وﺻﻴﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﺎ ﻧﺴﺨﻪاي از ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻋﻴﺴﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ را در ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ وﮔﺮﻧﻪ ﻧﻴﺎز ﻧﺒﻮد از ﻛﺘﺎب ﺧﺼﺎﺋﺺ‬
‫‪95‬‬ ‫رواﻳﺖ را ﻧﻘﻞ ﻛﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ رواﻳﺖﻫﺎي ﻗﺒﻞ‪ ،‬از ﻣﺘﻦ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬و ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻴﺪ رﺿﻲ از ﻛﺘﺎب وﺻﻴﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻧﻘﻞ ﻛـﺮده ﻧﺴـﺨﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ آﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎ ﻧﻴﺰ در ﻧﺴـﺨﻪ‬
‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪…6‬‬

‫ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﺳﻴﺪ رﺿﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؛ و ﻳﺎ ﻛـﺪام ﻳـﻚ ﺑـﺮ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﺳﻴﺪ رﺿﻲ داراي ﺧﻠﻞ اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﺸﺎن‬
‫ﺳﻨﺪ را ﭼﻨﻴﻦ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺛَﻨ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﺎر‪‬ونُ ﺑ‪‬ﻦُ ﻣ‪‬ﻮﺳ‪‬ﻰ ﻗَﺎلَ ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺛَﻨ‪‬ﻲ أَﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦُ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦِ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎرٍ اﻟْﻌ‪‬ﺠ‪‬ﻠ‪‬ﻲ‪ ‬اﻟْﻜُﻮﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﻗَﺎلَ‬
‫ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺛَﻨ‪‬ﻲ ﻋ‪‬ﻴﺴ‪‬ﻰ اﻟﻀﱠﺮِﻳﺮ )ﻫﻤﺎن(‪.‬‬
‫اﻳﺸﺎن واﺳﻄﻪ ﺧﻮد را ﺗﺎ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد دو ﻓﺮد ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻲﻛـﻪ اﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر‪ ،‬ﻣﺘﻮﻓﺎي ‪ 346‬ﻗﻤﺮي اﺳﺖ )ﻃﻮﺳـﻲ‪ (71 :1420 ،‬و ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻧﻈـﺮ ﻣﺤﻘـﻖ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻃﺮف‪ ،‬زﻣﺎن وﻓﺎت ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﺣﺪود ‪ 220‬ﻗﻤﺮي ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ )اﺑـﻦ ﻃـﺎوس‪:1420 ،‬‬
‫‪ (59‬ﻛﻪ اﮔﺮ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﺻﺪ ﺳﺎل ﻧﻴﺰ ﻋﻤﺮ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺳـﺎل ‪ 246‬ﻗﻤـﺮي ﺑـﻮده‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺶ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪.1‬ر‪.‬ك‪ :‬اﻟﻜﺎﻓﻲ‪ ،‬ج‪ 282 :1‬و در ﻃﺮف ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺘﺎب وﺻﻴﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻗﺴـﻤﺖ اول رواﻳـﺖ را‬
‫در ﺻﻔﺤﻪ ‪156‬ﻃﺮف ‪ 14‬و ﻗﺴﻤﺖ دوم را در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 165‬ﻃﺮف ‪ ،18‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو رواﻳﺖ ﺟـﺪا ﮔﺎﻧـﻪ‬
‫ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦﻛﻪ ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃـﺎووس ﺑـﻪ ﻛﺘـﺎب‬
‫وﺻﻴﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد و ﻃﺮق ﺧﻮد ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻜﺮده و ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ اﻳﺸﺎن از ﭼﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺴﺨﻪ اﻳﺸﺎن و ﻃﺮﻳﻘﺸﺎن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺮد ﻳﺎ ﻧـﻪ و ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ ﭘﺲ از ﺑﻴﺎن دو ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻛﺘـﺎب او‪ ،‬ﻳﻜـﻲ را ﺗﻀـﻌﻴﻒ ﻛـﺮده و آن را داراي‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻣﻲداﻧﺪ )ﻧﺠﺎﺷﻲ‪ .(298 :1418 ،‬اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮي ﻧﻴﺰ اﺛﺒﺎت ﺳﻨﺪ ﻛﺘﺎب را ﻣﺸﻜﻞ داﻧﺴـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ )ﻏﻀﺎﻳﺮي‪.(81 :1364 ،‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻧﻴﺰ ﺷﺮح ﺣﺎل ﻛﺎﻣﻠﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻧﺠﺎﺷﻲ او را ﭼﻨﻴﻦ ذﻛـﺮ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ اﻟﻤﺴﺘﻔﺎد أﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ اﻟﺒﺠﻠﻲ اﻟﻀﺮﻳﺮ روى ﻋﻦ أﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ اﻟﺜﺎﻧﻲ‪ 7‬و ﻟـﻢ‬ ‫‪96‬‬
‫ﻳﻜﻦ ﺑﺬاك‪ .‬ﻟﻪ ﻛﺘﺎب اﻟﻮﺻـﻴﺔ؛ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد از اﻣﺎم ﺟﻮاد‪ 7‬رواﻳﺖ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‬
‫و در اﻣﺮ ﻧﻘﻞ ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﻛﺘﺎب وﺻﻴﺘﻲ دارد )ﻧﺠﺎﺷﻲ‪.(298 :1418 ،‬‬

‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮي ﻧﻴﺰ او را در ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ داﻧﺴﺘﻪ و ﻛﺘﺎب وﺻﻴﺖ او را داراي ﻣﺸﻜﻞ ﺳـﻨﺪي‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ )ﻏﻀﺎﻳﺮي‪.(81 :1364 ،‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﺤﺚ ﻧﻴﺰ ﻛﻼم ﻧﺠﺎﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد او ﻋﺒﺎرت
ﻟﻢ ﻳﻜﻦ ﺑﺬاك را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺪث ﻧﻮري ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﻧﻔﻲ درﺟﻪ اﻋﻼي وﺛﺎﻗﺖ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣـﺪاﻗﻞ‬
‫وﺛﺎﻗﺖ اﺷﺎره دارد )ﻧﻮري‪ ،1408 ،‬ج‪ 288 :8‬و ج‪ .(282 :5‬ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺘﻬـﻲ اﻟﻤﻘـﺎل ﻧﻴـﺰ دﻳـﺪﮔﺎه‬
‫اﻳﺸﺎن را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻣﺎزﻧﺪراﻧﻲ‪ ،1416 ،‬ج‪(115 :1‬؛ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎﻧﻲ دارد و ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫رواﺷﺢ ﺍﻟﺴﻤﺎﻭﻳﺔ )ﻣﻴﺮداﻣﺎد‪ (60 :1311 ،‬و ﻣﻘﺒﺎس ﺍﻟﻬﺪﺍﻳﺔ )ﻣﺎﻣﻘﺎﻧﻲ‪ ،1411 ،‬ج‪(302 :2‬؛ آن را از‬
‫اﻟﻔﺎظ ذم داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ در ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ از ﻧﺠﺎﺷـﻲ‪1 ،‬ﺳـﺨﻦ ﻫـﺮ دو‬
‫ﮔﺮوه ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و ﻫﺮ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﺮاد ﻧﺠﺎﺷﻲ اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺮاد ﻧﺠﺎﺷﻲ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺛﻘﻪ ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮد؛ داراي ﺿﻌﻒ در ﺣﺪﻳﺚ و اﺷﺘﺒﺎه در ﻧﻘﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ در ﻣﻮرد اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس اﻟﺮازي اﻻﻳﺎدي ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻋﺒـﺎرت
ﻟـﻢ‬
‫ﻳﻜﻦ ﺑﺬاك را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده )ﻧﺠﺎﺷﻲ‪ (97 :1418 ،‬و ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻧﺠﺎﺷـﻲ از او ﺑـﺎ‬

‫‪.1‬ر‪.‬ك‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ‪ 308 ،257 ،236 ،97 :‬و ‪.419‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻋﺒﺎرت
ﻟﻢ ﻳﻜﻦ ﺑﺬاﻟﻚ اﻟﺜﻘﻪ ﻓﻲ اﻟﺤﺪﻳﺚ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ )ﻃﻮﺳﻲ‪ (72 :1420 ،‬و اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮي‬
‫ﻋﺪم ﻗﻮت ﺣﺪﻳﺜﻲ او را ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت
ﻳﻌﺮف و ﻳﻨﻜﺮ ﺗﺬﻛﺮ ﻣﻲدﻫﺪ )اﺑﻦ اﻟﻐﻀـﺎﻳﺮي‪ (43 :1364 ،‬و‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺠﺎﺷﻲ اﮔﺮ اﺷﻜﺎل در ﻣﺬﻫﺐ ﻓﺮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﺮادش ﻋﺪم ﻗﻮت ﻧﻘﻞ در اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرت را ﺑﺎ
ﻳﻌﺮف و ﻳﻨﻜﺮ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻧﺠﺎﺷﻲ‪.(236 :1418 ،‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺮاد ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺪم راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﻧﻴﺴـﺖ؛ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺪم ﻗﻮت و دﻗﺖ او در ﻧﻘﻞ و ﮔﺰارش ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازاﻳﻦ رو‪ ،‬اﮔﺮ رواﻳـﺖ ﻋﻴﺴـﻲ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد در ﻗﺴﻤﺘﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ رواﻳﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ؛ ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺑـﺪان‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮد و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮد را ﺑﺮآن اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺖ و اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﺿﺒﻂ ﻗﻮيﺗـﺮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ او‬
‫‪97‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻴﺢ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ب( ﻗﺒﻞ از زﻣﺎن وﻓﺎت اﻳﺸﺎن‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺎﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ زﻣﺎن ﻧﺰول وﺻـﻴﺖ ﻣﻜﺘـﻮب ﻣـﺪﺗﻲ ﻗﺒـﻞ از وﻓـﺎت‬
‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪…6‬‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا‪ 6‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺰارش ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس از ﻋﻴﺴﻲ ﺑـﻦ ﻣﺴـﺘﻔﺎد ﻋﺒـﺎرت
ﻗﺒـﻞ‬
‫وﻓﺎﺗﻪ ﺑﻘﻠﻴﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫دﻋﺎ رﺳﻮل اﻟﻠّﻪ‪ 6‬ﻋﻠﻲ‪ ‬ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ 7‬ﻗﺒﻞ وﻓﺎﺗﻪ ﺑﻘﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻓﺄﻛﺐ‪ ‬ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻓﻘـﺎل‪:‬اي‬
‫أﺧﻲ‪ ،‬إنّ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‪ 7‬أﺗﺎﻧﻲ ﻣﻦ ﻋﻨﺪ اﻟﻠّﻪ ﺑﺮﺳﺎﻟﺔ‪ ،‬و أﻣﺮﻧﻲ أن أﺑﻌﺜﻚ ﺑﻬﺎ إﻟﻰ اﻟﻨـﺎس‬
‫)ﺳﻴﺪﺑﻦ ﻃﺎوس‪.(185 :1420،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس در اداﻣﻪ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ از ﻃﺒﺮي ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ادﻋـﺎ دارد ﻣـﺘﻦ‬
‫ﻛﺎﻣﻞﺗﺮي از ﮔﺰارش اﺑﻦ ﻣﺴﺘﻔﺎد اﺳﺖ‪ 1.‬در اﻧﺘﻬﺎي اﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬زﻣﺎن ﻧﺰول ﻣﻜﺘـﻮب ﻫﻔـﺪه روز‬
‫ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫
‪...‬ﻗﺎل ﺧﺒ‪‬ﺎب ﺑﻦ اﻷرت ﻫﺬه اﻟﻮﻗﻌﺔ‪ ،‬وﻛﺎن ذﻟﻚ ﻗﺒﻞ وﻓﺎة اﻟﻨﺒﻲ ﺑﺴﺒﻌﺔ ﻋﺸﺮ ﻳﻮﻣﺎ؛ ﺧﺒـﺎب ﺑـﻦ‬
‫ارت‪ ‬ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻫﻔﺪه روز ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت اﻳﺸﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(188 :‬‬
‫در ﻣﺴﺘﻨﺪي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق از دﻳﺪار اﺑﻲ‪ ‬ﺑﻦ ﻛﻌـﺐ ﺑـﺎ ﺣﻀـﺮت ﻣﺤﻤـﺪ‪ 6‬در زﻣـﺎن‬

‫‪» .1‬و روى ﻫﺬه اﻟﻄّﺮﻓﺔ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ اﻟﻄﺒﺮي‪ ‬أﺗﻢ‪ ‬ﻣﻦ ﻫﺬا ﻓﻲ ﻛﺘﺎﺑﻪ اﻟّﺬي ﺳﻤﺎّه »ﻣﻨﺎﻗﺐ أﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ‪.«:‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﺣﻴﺎﺗﺸﺎن ﮔﺰارﺷﻲ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ورود اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ 7‬ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آﻧـﺎن‪ ،‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪ 6‬در‬
‫ﻣﻮرد اﻣﺎﻣﺎن از ذرﻳﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ 7‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را ﺑﻪ أُﺑ‪‬ﻲ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ داده و اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﻋﻨﻮان ﻛﺮده ﻛﻪ ﻫﻤﺎن وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗَﺎلَ أُﺑ‪‬ﻲ ﻳ‪‬ﺎ ر‪‬ﺳ‪‬ﻮلَ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻛَﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ﺣ‪‬ﺎلُ ﻫ‪‬ﺆُﻟَﺎء‪ ‬اﻟْﺄَﺋ‪‬ﻤ‪‬ﺔِ ﻋ‪‬ﻦِ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺰﱠ و‪ ‬ﺟ‪‬ﻞﱠ ﻗَﺎلَ إِنﱠ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﺗَﺒ‪‬ﺎر‪‬ك‪‬‬
‫و‪ ‬ﺗَﻌ‪‬ﺎﻟَﻰ أَﻧْﺰَل ﻋ‪‬ﻠَﻲ‪ ‬اﺛْﻨَﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﺸَﺮَ ﺧَﺎﺗَﻤﺎً و‪ ‬اﺛْﻨَﺘَﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﺸَﺮَةَ ﺻ‪‬ـﺤ‪‬ﻴﻔَﺔً اﺳ‪‬ـﻢ‪ ‬ﻛُـﻞﱢ إِﻣ‪‬ـﺎمٍ ﻋ‪‬ﻠَـﻰ‬
‫ﺧَﺎﺗَﻤ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬ﺻ‪‬ﻔَﺘُﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺻ‪‬ﺤ‪‬ﻴﻔَﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴ‪‬ﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﻴ‪‬ﻬِﻢ‪ ‬أَﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ـﻴﻦ؛ اﺑـﻰ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اى‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﺎل اﻳﻦ اﺋﻤ‪‬ـﻪ را ﺑﻴـﺎن ﻓﺮﻣـﻮده اﺳـﺖ؟ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ دوازده ﻣﻬﺮ و دوازده ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻓـﺮو ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﻧـﺎم ﻫـﺮ‬
‫اﻣﺎﻣﻰ ﺑﺮ ﻣﻬﺮ او و ﺻﻔﺘﺶ در ﺻﺤﻴﻔﻪ اوﺳﺖ‪ .‬درود ﺧﺪا ﺑﺮ او و ﺑﺮ ﻫﻤﮕـﻰ اﻳﺸـﺎن‬
‫ﺑﺎد! )ﺻﺪوق‪ ،1395 ،‬ج‪.(269 :1‬‬ ‫‪98‬‬

‫اﺷﻜﺎل در دو رواﻳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰارش اول ﺑﻪ ﺻﺤﻴﻔﻪ ﻣﻜﺘﻮﺑـﻪ از آﺳـﻤﺎن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫وﺻﻴﺖ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد و ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬اﺑﺮاز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﺎﻟﺘﻲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻦ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ‬

‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫آن را اﺑﻼغ ﻛﻨﻢ و ﺳﺨﻨﻲ از ﻣﻜﺘﻮب آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و در ﻣﻮرد رواﻳﺖ دوم ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﺰارش آن در ﻛﺘﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪ وﺳﻨﺪ آن ﻧﻴﺰ داراي ﺧﻠﻞ اﺳﺖ وﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎر‪.1‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮ زﻣﺎن ﻧﺰول اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب دﻟﻴﻞ ﺻﺮﻳﺢ ﻧﺪارﻳﻢ و ﺗﻨﻬﺎ اﺻﻞ ﻧﺰول اﻳﻦ ﻣﻜﺘـﻮب را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪.‬‬
‫آﻳﺎ زﻣﺎن ﻛﺘﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 7‬روﺷﻦ اﺳﺖ ؟‬

‫‪ .1‬اﺳﺘﺎد ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ﻏﻔﺎري ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻧﺎم »اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ دواﻟﻴﺒﻰ‪ «‬در ﻛﺘـﺎبﻫـﺎي رﺟـﺎل ذﻛـﺮ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ راوى ﺑﻌﺪى‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ »ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ‬ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺼ‪‬ﻤﺪ ﻛﻮﻓﻰ‪ .«‬اﻣ‪‬ﺎ ﻋﻠﻰ‪ ‬ﺑﻦ ﻋﺎﺻـﻢ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮاد »ﻋﻠﻰ‪ ‬ﺑﻦ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺻﻬﻴﺐ اﻟﻮاﺳﻄﻰ‪ «‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﻋﻠﻤـﺎي رﺟـﺎل‪ ،‬در ﺳـﺎل‬
‫‪ 201‬ﻫﺠﺮى وﻓﺎت ﻛﺮده اﺳﺖ و اﻣ‪‬ﺎ اﻣﺎم ﺟﻮاد‪) 7‬ﻛﻪ ﻋﻠﻰ‪ ‬ﺑﻦ ﻋﺎﺻﻢ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را از اﻳﺸـﺎن ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ( ﻇﺎﻫﺮا در ﺳﺎل ‪ 203‬ﻫﺠﺮى )و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ‪ 7‬ﺳﺎل و اﻧـﺪى ﻳـﺎ ﻛﻤـﻰ ﺑـﻴﺶﺗـﺮ( ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ او اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺎم ﺟﻮاد‪ 7‬را درك ﻧﻜﺮده اﺳﺖ و ﺑﻌﻴﺪ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ‪ 2‬ﺳﺎل‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻣﺎﻣﺖ آن ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در ﺣﺪود ‪ 5‬ﻳﺎ ‪ 6‬ﺳﺎﻟﮕﻰ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬از اﻳﺸﺎن ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و اﮔـﺮ‬
‫»ﻋﻠﻰ‪ ‬ﺑﻦ ﻋﺎﺻﻢ« ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮى ﻏﻴﺮ از ﺷﺨﺺ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳـﻦ ﺻـﻮرت او ﻧﻴـﺰ ﻣﺠﻬـﻮل و‬
‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮده‪ ،‬در ﻛﺘﺎبﻫﺎي رﺟﺎل از او ﻧﺎﻣﻰ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ )ﻋﻴﻮن أﺧﺒﺎر اﻟﺮﺿﺎ‪ ،7‬ج‪.(122 :1‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ﭘﺲ از ﻧـﺎزل ﺷـﺪن‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬ﻗﺮاﺋﺖ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 7‬ﺑﺎ ﺧﻂ ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن آن را ﻣﻜﺘﻮب ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬رواﻳـﺖ‬
‫ذﻳﻞ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫ﺻـﺎدق‪7‬‬ ‫ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻣـﻦ ﺑـﻪ اﻣـﺎم‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ‪8‬‬ ‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺿﺮﻳﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﮕﺮ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‪ 7‬ﻛﺎﺗﺐ وﺻﻴﺖ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻮﻳﻨـﺪه و ﺟﺒﺮﺋﻴـﻞ و ﻣﻼﺋﻜـﻪ‬
‫ﻣﻘﺮب ﺷﻬﻮد آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ؟! ﺣﻀﺮت ﻣﺪﺗﻰ ﺳﺮ ﺑﻪزﻳﺮ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬اى اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ! )ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،1407 ،‬ج‪.(282 :1‬‬
‫در ﻣﻮرد زﻣﺎن اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺖ دﻟﻴﻠﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻳﻢ و ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ اﻳﻦ اﻣﻼ دﻗﻴﻘﺎ در ﭼـﻪ زﻣـﺎﻧﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ در ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و‬
‫‪99‬‬
‫آنﻫﺎ ﺷﺎﻫﺪ اﻣﻼ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در زﻣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه اﻳـﻦﻛـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻣﺤﻤـﺪ‪ 6‬در ﻣﻘـﺎﻃﻊ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ 7‬اﻣـﻼء ﻛـﺮده و اﻳﺸـﺎن آن را ﻧﮕـﺎرش ﻓﺮﻣـﻮدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪…6‬‬

‫)ﺻﺪوق‪ ،1395 ،‬ج‪ 284:1‬و ‪313‬؛ ﻃﺒﺮي‪ ،1383 ،‬ج‪ 60: 2‬و ﺻﻔﺎر‪ ،1440 ،‬ج‪.(143 :3‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﻤﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺼﺮي در ﻛﺘﺎب ﺍﻟﻮﺻﻴﺔ ﺍﻟﻤﻘﺪﺳﺔ )اﺣﻤﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺼـﺮي‪ ،‬ﺑـﻲ‬
‫ﺗﺎ‪ (24 :‬ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ از ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب را ﺷﺐ وﻓﺎت ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺷﺐ ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ؛‪ 1‬اﻣﺎ رواﻳﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ آﻧـﺎن ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻦ وﺻـﻴﺘﻲ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ 7‬اﺷﺎره دارد و در آن ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﻼﺋﻜﻪ و ﺷﻬﻮد دﻳﮕﺮ اﺷﺎرهاي ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ ﻟﺬا ﺑﺎ زﻣـﺎن‬
‫ﻧﺰول وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧـﺰول ﻣﻜﺘـﻮب ﻧﮕـﺎرش ﺷـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ داراي ﺿﻌﻒ ﺳـﻨﺪي و ﻣﺤﺘـﻮاﻳﻲ ﺑـﻮده و اﻋﺘﺒـﺎر آن ﻣﺤـﻞ‬
‫‪2‬‬
‫ﺧﺪﺷﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻦ وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه‬

‫آﻧﭽﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم اﺋﻤﻪ دوازدهﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اوﺻـﻴﺎي‬

‫‪ .1‬ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬اﻟﻐﻴﺒﺔ‪» :150:‬ﻗَﺎلَ ر‪‬ﺳ‪‬ﻮلُ اﻟﻠﱠﻪ‪ 6‬ﻓ‪‬ﻲ اﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻠَﺔِ اﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻛَﺎﻧَﺖ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ و‪‬ﻓَﺎﺗُﻪ‪ ‬ﻟ‪‬ﻌ‪‬ﻠ‪‬ﻲ‪ 7 ‬ﻳ‪‬ﺎ أَﺑ‪‬ﺎ اﻟْﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻦِ أَﺣ‪‬ﻀ‪‬ﺮْ‬
‫ﺻ‪‬ﺤ‪‬ﻴﻔَﺔً و‪ ‬د‪‬و‪‬اةً ﻓَﺄَﻣ‪‬ﻠَﺄَ ر‪‬ﺳ‪‬ﻮلُ اﻟﻠﱠﻪ‪ 6‬و‪‬ﺻ‪‬ﻴ‪‬ﺘَﻪ«‪.‬‬
‫‪.2‬ﺟﻬﺖ ﻧﻘﺪ اﻳﻦ رواﻳﺖ )ر‪.‬ك‪ :‬اﻟﺮد اﻟﻘﺎﺻﻢ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﻠﻲ آل ﻣﺤﺴﻦ(‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬در اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ذﻛﺮ ﺷﺪه و ﺟﺰ دوازده ﺧﺎﺗﻢ و ﺻﺤﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺻﺤﻴﻔﻪ و ﺧـﺎﺗﻤﻲ‬
‫ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه و اﻳﻦ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﻗﺮﻳﻨﻪاي اﺳﺖ ﺑﺮ اﻧﺤﺼﺎر اوﺻﻴﺎي ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬در ﻋﺪد دوازده و‬
‫ﻧﺎم ﻫﻴﭻ ﻓﺮد دﻳﮕﺮي در ﻛﻨﺎر اﺋﻤﻪ دوازده ﮔﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦﻛـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫رواﻳﺘﻲ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ از اﻣﺎم ﺳﺠﺎد‪ 7‬ﻧﺎم اﺋﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮد در ﻟﻮح را درﺧﻮاﺳﺖ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﻳﺸـﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺎﻛﻴﺪ دوﺑﺎره ﺑﺮ ﻋﺪد دوازده ﺑﻴﺎﻧﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎي ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤـﻲﮔـﺬارد‪.‬‬
‫اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻗُﻠْﺖ‪ ‬ﻳ‪‬ﺎ اﺑ‪‬ﻦَ ر‪‬ﺳ‪‬ﻮلِ اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻓَﻜَﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻬِﺪ‪ ‬إِﻟَﻴ‪‬ﻜُﻢ‪ ‬ﻧَﺒِﻴ‪‬ﻜُﻢ‪ ‬أَنْ ﺗَﻜُﻮنَ اﻟْﺄَو‪‬ﺻ‪‬ـﻴ‪‬ﺎء‪ ‬ﻣ‪‬ـﻦْ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ـﺪ‪‬ه‪ ‬ﻗَـﺎلَ‬
‫و‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪‬ﻧَﺎ ﻓ‪‬ﻲ اﻟﺼ‪‬ﺤ‪‬ﻴﻔَﺔِ و‪ ‬اﻟﻠﱠﻮ‪‬حِ اﺛْﻨَﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﺸَﺮَ أَﺳ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻣ‪‬ﻜْﺘُﻮﺑ‪‬ﺔً ﺑِﺈِﻣ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺘ‪‬ﻬِﻢ‪ ‬و‪ ‬أَﺳ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻲ آﺑ‪‬ـﺎﺋ‪‬ﻬِﻢ‪ ‬و‪‬‬
‫أُﻣ‪‬ﻬ‪‬ﺎﺗ‪‬ﻬِﻢ‪ ‬ﺛُﻢ‪ ‬ﻗَﺎلَ ﻳ‪‬ﺨْﺮُج‪ ‬ﻣ‪‬ﻦْ ﺻ‪‬ﻠْﺐِ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬اﺑ‪‬ﻨ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ـﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺔٌ ﻣ‪‬ـﻦَ اﻟْﺄَو‪‬ﺻ‪‬ـﻴ‪‬ﺎء‪ ‬ﻓ‪‬ـﻴﻬِﻢ‪ ‬اﻟْﻤ‪‬ﻬ‪‬ـﺪ‪‬ي‪‬؛‬
‫‪100‬‬
‫ﻋﺮض ﻛﺮدم‪:‬اي ﻓﺮزﻧﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا ! ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد از اوﺻﻴﺎي ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺧﻮدش را از ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬در ﺻﺤﻴﻔﻪ ]ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳـﻤﺎن[ و‬
‫در ﻟﻮح ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ 3‬دوازده اﺳﻢ‪ ،‬ﻣﻜﺘﻮب ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ ﻧﺎم آنﻫﺎ و ﻧﺎم ﭘﺪران و‬

‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫ﻣﺎدراﻧﺸﺎن ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﻓﺮزﻧﺪم‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،‬ﻫﻔـﺖ وﺻـﻲ ﻣﺘﻮﻟـﺪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﺪي در ﻣﻴﺎن آنﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﺧﺰاز ﻗﻤﻲ‪.(243 :1401 ،‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارشﻫﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺒﺮ از ﻇﻠﻢﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪ از رﺣﻠـﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ 6‬ﺑﺮ ﺧﺎﻧـﺪان اﻳﺸـﺎن رﻓﺘـﻪ )ﻛﻠﻴﻨـﻲ‪ ،1407 ،‬ج‪ (282 :1‬ﺷـﻬﺎدت ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪7‬‬
‫)ﻫﻤﺎن(؛ وﻗﺎﻳﻊ دوران ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺋﻤﻪ‪ :‬و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ )ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪(52 :1397 ،‬؛ ﺳـﻨﻦ‬
‫اﻻﻫﻲ و ﺳﻨﻦ رﺳﻮﻟﺶ )ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،1420 ،‬ج‪(283 :2‬؛ ﻣﺘﻜﻔﻞ ﺷﺪن اﻣﺮ ﻏﺴﻞ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪6‬‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪) 7‬ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس‪ (201 :1420 ،‬و ﻧﺎم ‪ 313‬ﻳـﺎر ﺣﻀـﺮت ﻣﻬـﺪي‪ 4‬و‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﺸﺎن )ﺻﺪوق‪ ،1413 ،‬ج‪ (63 :1‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺪﻋﻴﺎن‬

‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ و اﻣﺮوز ﻣﺪﻋﻴﺎﻧﻲ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ادﻟﻪ اﺛﺒﺎت اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻮد را وﺻـﻴﺖ اﻣـﺎم‬
‫ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﺧﻮد ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﻣﺪﻋﻲ وﺻﺎﻳﺖ داﻧﺴﺘﻪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻲ را ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از‬
‫ﺧﻮد ﻣﺠﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ از ﻓﺮﻗﻪاي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان
ﻣﻨﺼﻮرﻳﻪ ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد ﻛـﻪ ﻳـﺎران اﺑـﻮ ﻣﻨﺼـﻮر‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻋﺠﻠﻲ ﺑﻮده و اﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﻴﺴﻮادي‪ ،‬ﺗﻔﻮﻳﺾ اﻣﺮ و وﺻﻴﺖ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ‪ 7‬ﺑﺮاي ﺧﻮد را ادﻋـﺎ‬
‫ﻛﺮد )ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ‪ .(38 :1404 ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي
ﺧﻄﺎﺑﻴﻪ )ﻫﻤﺎن‪ (42 :‬ﻣﻐﻴﺮﻳﺔ )ﻫﻤﺎن‪:‬‬
‫‪
،(63‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ )ﻫﻤﺎن‪ (64 :‬و ﻓﻄﺤﻴﻪ )ﻫﻤﺎن‪ (77 :‬را ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ ادﻋﺎي وﺻﻴﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻜﺎت ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬اﺋﻤﻪ‪ :‬و ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻣـﺪﻋﻴﺎن دوران ﺧـﻮد را‬
‫رﺳﻮا ﻛﺮده و از اﻳﻦ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ اﻣﺖ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺮاي رد ﻛﻴﺴﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻋـﺪم‬
‫دﻻﻟﺖ وﺻﻴﺖ ﺑﺮ اﻣﺎم ادﻋﺎﻳﻲ آﻧﺎن و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ دﻳﮕﺮ اﺋﻤﻪ‪ :‬را ﻣﻌﻴـﺎر‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ )ﻣﻔﻴﺪ‪ .(305 :1413 ،‬اﺑﻦ ﻗﺒﻪ ﻧﻴﺰ در رد ادﻋﺎي وﺻﻴﺖ ﺑﺮاي ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻋﺪم اﻋﺘﺒﺎر و‬
‫ﺷﻬﺮت آن را ﮔﻮﺷﺰد ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮض ﻗﺒﻮل ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮي ‪-‬ﻛﻪ در وﺻﺎﻳﺖ ﺟﻌﻔﺮ‬
‫‪101‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬اﻳﻦ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﺧﺒﺮي واﺣﺪ و ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﺸﻬﻮر و ﻣﻌﺘﺒﺮ وﺻﺎﻳﺖ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي‪ 7‬ﺗﻮان ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﺪارد )ﺻﺪوق‪ ،1395 ،‬ج‪.(55 :1‬‬
‫در دوره ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ وﺻﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن ﻣـﺪﻋﻴﺎن دروﻏـﻴﻦ را ﻛﺸـﻒ‬
‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪…6‬‬

‫ﻛﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺪﻋﻴﺎن در دو دﺳﺘﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫ﮔﺮوه اول‪ :‬ادﻋﺎي ﻣﻬﺪوﻳﺖ‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻮد را ﻫﻤﺎن ﻣﺼﺪاق ﻋﻴﻨﻲ اﻣﺎم ﻣﻬﺪي‪ 4‬ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲﺗـﻮان‬
‫اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧـﻮرﺑﺨﺶ )‪ 869‬ق(‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ اﻟﻤﻬـﺪي ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫اﻟﺴﻨﻮﺳﻲ )‪1260‬ق( و ﻏﻼم اﺣﻤﺪ ﻗﺎدﻳﺎﻧﻲ )‪1908‬م( را ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫ب( ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺪﻋﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻜﺮ ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮدي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﺪي در ﺧﺎﻧـﻪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ ﻋﺴـﻜﺮي‪7‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﻣﻬﺪي را ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﻓﺮدي ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻬﺪي ﻧﻮﻋﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻬﺪي ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه در ﺑﺎﺑﻴـﻪ و‬
‫ﺑﻬﺎﺋﻴﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ ﭼﺮا ﻛﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻓﺮدي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﺪي ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﺴﻦ ﻋﺴـﻜﺮي‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ 6‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮدي ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه و ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه اﺷﺎره ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮدي در آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫـﺪ آﻣـﺪ و ﻣﺼـﺪاق اﻳـﻦ ﻓـﺮد را ﻋﻠـﻲ ﻣﺤﻤـﺪ ﺷـﻴﺮازي و‬
‫ﺣﺴﻴﻨﻌﻠﻲ ﻧﻮري ﻣﻲداﻧﻨﺪ )ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎﻧﻲ‪2015 ،‬م‪156 :‬و ‪.(215‬‬
‫ج( ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي‪ 4‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﻣﺎ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫و روح و ﻗﺪرت ﺧﻮد را در زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ و در آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﻓﺮدي ﻛـﻪ ﻟﻴﺎﻗـﺖ درﻳﺎﻓـﺖ آن را دارد‪،‬‬
‫ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن ﺷﺨﺺ ﺗﻨﻔﻴﺬ ﺷﺪه ﻣﻮﻋﻮد ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ را ﻣﻲﺗﻮان در ادﻋﺎﻫﺎي ﻓﺮدي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﺪي‪.‬پ ﺟﺴﺖ وﺟﻮ ﻧﻤـﻮد‪ 1.‬او از‬
‫ﺳﺎل ‪1367‬ﺷﻤﺴﻲ ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﻨﺎﻳﺖ اﻫﻞ ﺑﻴـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻛﺴـﺐ ﻋﻠـﻢ از اﻣـﺎم‬
‫ﺻﺎدق‪ 7‬و دﻳﺪن رؤﻳﺎﻫﺎﻳﻲ در ﻋﻈﻤﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺶ ﻧـﺰد اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ‪ :‬ﻣﻄـﺮح ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻋﺪم اﻧﺘﺴﺎب او ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‪ ،:‬اﻣﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس رؤﻳﺎﻳﻲ ادﻋﺎﻳﻲ ﺧﻮد را‬
‫ﺳﻴﺪ داﻧﺴﺘﻪ و ﭘﺲ از آن رؤﻳﺎ از ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺳﻴﺎه ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺳﻔﻴﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮد ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ اﻣﺎم دوازدﻫﻢ در ﺳﺎل ‪ 255‬ﻗﻤﺮي از ﺟﺴﻢ ﺧﻮد ﻋﺮوج ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ‬
‫در ﻫﺮ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺟﺴﻤﻲ را ﺧﻠﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ وﺟﻮدي آن روح را داﺷﺘﻪ‬ ‫‪102‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ و در آن ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ازاﻳﻦ رو‪ ،‬در ﺑﺎزي ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﺧﻮد را
ﻣﻬﺪي اﻻﻣﻪ داﻧﺴـﺘﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻮم اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ او ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه و در ﻋﻤﻞ ﺧﻮد را ﻫﻤﺎن اﻣﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻣ‪‬ﺖ اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر‬

‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫او را دارد‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬وي در ﻧﺎﻣﻪاي در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 1380/ 9/28‬ﺷﻤﺴـﻲ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮ‬
‫اوﻟﺶ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫ﻳﺎ ﻋﻠﻲ و ﻳﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ! ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻤﺎﻳﻢ؛ ﻣﻦ ﻏﻼم ﺷﻤﺎ ﻣﻬﺪيام؛ ﺑﺸـﻨﻮﻳﺪ ﺻـﺪاﻳﻢ و‬
‫اﺟﺎﺑﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ! در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﻓﺎﻃﻤﻪ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه دوم‪ :‬ﻣﺪﻋﻴﺎن اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻌﺪ از ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي‪4‬‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎ دارﻧﺪ اﺋﻤﻪ در دوازده ﻧﻔﺮ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﺒﻮده و ﺧﻮد را اﻣﺎم ﺳﻴﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‬
‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ دﺳﺘﻪ در زﻣﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬اﺣﻤﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺼﺮي‪ ،‬ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ اﺣﻤﺪ اﻟﺤﺴـﻦ و‬
‫ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﭘﻴﻐﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻗﺖ در ﻣﺘﻦ وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب و ﻧﺎزل ﺷـﺪه از آﺳـﻤﺎن ﮔﻮﻳـﺎي آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي‪ 7‬داراي ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﻬﺪي اﺳﺖ و ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ اﺳـﻢ ﻣﺸـﺨﺺ‬

‫‪.1‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﭘﺮوﻧﺪه اﻳﻦ ﻓﺮد را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده و ﻣﺴﺘﻨﺪاﺗﻲ در اﺧﺘﻴﺎر دارد‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﺑﺮاي ﻓﺮدي ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را در ﻣﻌﻨﺎي
ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻛـﺮد و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ دارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮد‪ ،‬ﺧﻮد وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻲ و اﻳﺠﺎد ﻋﺪاﻟﺖ در ﻋـﺎﻟﻢ را دارد‪ .‬از ﻃـﺮف‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻣﻲ ﻏﻴﺮ از ﻧﺎم اﺋﻤﻪ دوازدهﮔﺎﻧﻪ در ﻣﺘﻦ وﺻﻴﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪه و اﺳﺎﻣﻲ ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ ﻣـﺪﻋﻴﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﻤﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﭘﻴﻐﺎن ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﻳـﻦ رﻫﮕـﺬر و اﻓـﺰون ﺑـﺮ ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ درك ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫ﻳﻚ‪ :‬در ﻣﻮرد دﺳﺘﻪ اول و ﮔﺮوه )اﻟﻒ( ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ ﺗـﻮﻣﺮت از ﺧﺎﻧـﺪان ﺳـﺎدات‬
‫ﻧﺒﻮده و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﺘﻦ وﺻﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻣـﺎم ﻣﻬـﺪي‪ 4‬از ﺳـﺎدات‬
‫ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﺷﻜﺎل دﻳﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻓﺮاد ﻧﺎم ﺑﺮده ﻓﺮزﻧـﺪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫‪103‬‬ ‫ﻋﺴﻜﺮي‪ 7‬ﻧﺒﻮده و داﻋﻴﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺰ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺗﻮﻟﺪ و ﻧـﺎم ﭘﺪرﺷـﺎن‬
‫ﮔﻮﻳﺎي ادﻋﺎي ﺑﺎﻃﻞ آﻧﺎن و ﻋﺪم ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ وﺻﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دو‪ :‬در ﻣﻮرد دﺳﺘﻪ )ب( ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﮔﺰارشﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣـﺘﻘﻦ‬
‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪…6‬‬

‫ﺑﺮ ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪي در ﺧﺎﻧﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي‪ 7‬دﻻﻟﺖ دارد و او را ﻫﻤﺎن ﻣﻬـﺪي ﻣﻮﻋـﻮد‪4‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﻣﻔﻴﺪ‪ (318 :1413 ،‬و ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﻟﻘﺐ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ ﻛﻪ ﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ را در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻬﺎن ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺪي اﺳﺖ؛ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺷﺨﺼﻲ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑـﻮده و‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎي وﺻﻔﻲ ﻧﻤﻮد و ﺑﺮ اﺳﺎس رواﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻋﺪم ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮاي اﻣـﺎم‬
‫ﻋﺴﻜﺮي‪ 7‬ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﻛﺎﻓﺮ ﻋﻨﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻃﻮﺳﻲ‪.(170 :1411 ،‬‬
‫ﺳﻪ‪ :‬در ﻣﻮرد دﺳﺘﻪ )ج( ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺷـﻜﺎﻻﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋـﺪم دﻟﻴـﻞ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ادﻋـﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آن ﺑﺎ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻣﺎم زﻣﺎن‪ 4‬ﻏﻴﺒﺖ ﻛﺒﺮا و ﺣﻀﻮر در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳـﻼﻣﻲ و ﺗـﺮدد‬
‫در ﺑﺎزارﻫﺎي آنﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ )ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪ (164 :1397 ،‬و ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺑﺮ اﻳـﻦﻛـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪ اﻣـﺎم‬
‫ﻳﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺧﻮد ﻋﺪاﻟﺖ ﮔﺴﺘﺮ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )ﺻﺪوق‪ ،1395 ،‬ج‪ 77 :1‬و ‪ (139‬در ﻣﻜﺘـﻮب ﺑـﻪ‬
‫دوازده ﻧﺎم اﺷﺎره ﺷﺪه و ﻓﺮدي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ازاﻳﻦ رو‪ ،‬در رواﻳـﺖ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ در آﻳﻨﺪه ادﻋﺎي ﺗﺠﺴﻢ ﻣﻬﺪي‪ 4‬را ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ و اﻳﻦ اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ 7‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻛَﺬَﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻏَﻴ‪‬ﺒ‪‬ﺔُ اﻟْﻘَﺎﺋ‪‬ﻢِ ﻓَﺈِنﱠ اﻟْﺄُﻣ‪‬ﺔَ ﺳ‪‬ﺘُﻨْﻜ‪‬ﺮُﻫ‪‬ﺎ ﻟ‪‬ﻄُﻮﻟ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ...‬ﻗَﺎﺋ‪‬ﻞٍ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﺼ‪‬ـﻲ اﻟﻠﱠـﻪ‪ ‬ﺑِـﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬اه‪ ‬أَنﱠ ر‪‬وح‪‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫اﻟْﻘَﺎﺋ‪‬ﻢِ‪ 4‬ﻳ‪‬ﻨْﻄ‪‬ﻖُ ﻓ‪‬ﻲ ﻫ‪‬ﻴ‪‬ﻜَﻞِ ﻏَﻴ‪‬ﺮِه؛ ﻏﻴﺒﺖ ﻗﺎﺋﻢ‪ 4‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ؛ ﭼﺮاﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫زودى اﻣ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺒﺖ او را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺶ اﻧﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ....‬و ﻋﺪهاى از ﺳـﺮ‬
‫ﻋﺼﻴﺎن ﻣﺪﻋﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ روح ﻗﺎﺋﻢ‪ 4‬در ﻫﻴﻜﻞ و ﺑﺪن دﻳﮕﺮى ﺳﺨﻦ ﻣـﻰﮔﻮﻳـﺪ‬
‫)ﻃﻮﺳﻲ‪.(170:1411 ،‬‬
‫ﭼﻬﺎر‪ :‬ﻓﺮدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﭘﻴﻐﺎن ﻛﻪ ﺧﻮد را اﻣﺎم ﭼﻬـﺎردﻫﻢ داﻧﺴـﺘﻪ و ﺑـﻪ وﻓـﺎت ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻣﻬﺪي‪ 4‬ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺶ در ﻫﻴﭻ ﻧﺺ و وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ ذﻛﺮ ﻧﮕﺮدﻳـﺪه و وﺟـﻮد دوازده‬
‫ﺧﺎﺗﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ دوازده اﻣﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ادﻋﺎي ﭼﻬﺎرده وﺻﻲ ﺑﺮاي ﺣﻀـﺮت ﻣﺤﻤـﺪ‪ 6‬ﺳـﺎزﮔﺎر‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬رواﻳﺎت ﺻﺮاﺣﺘﺎً از اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺣﻀﺮت ﻣﻬـﺪي‪ 4‬ﻧﻬـﻲ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ؛‬
‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ در رواﻳﺖ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋﺪهاي ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ زد‪ .‬ازاﻳﻦ رو‪ ،‬در رواﻳﺖ‬
‫‪104‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ در آﻳﻨﺪه اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻴﺶ از دوازده اﻣﺎم ﻳـﺎ ﺗﺠﺴـﻢ ﻣﻬـﺪي‪ 4‬را‬
‫ﻣﺪﻋﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎﻃﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ 7‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫ﻛَﺬَﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻏَﻴ‪‬ﺒ‪‬ﺔُ اﻟْﻘَﺎﺋ‪‬ﻢِ ﻓَﺈِنﱠ اﻟْﺄُﻣ‪‬ﺔَ ﺳ‪‬ﺘُﻨْﻜ‪‬ﺮُﻫ‪‬ﺎ ﻟ‪‬ﻄُﻮﻟ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻓَﻤ‪‬ﻦْ ﻗَﺎﺋ‪‬ﻞٍ ﻳ‪‬ﻘُﻮلُ إِﻧﱠﻪ‪ ‬ﻟَﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮﻟَـﺪ‪ ‬و‪ ‬ﻗَﺎﺋ‪‬ـﻞٍ‬
‫ﻳ‪‬ﻔْﺘَﺮِي ﺑِﻘَﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻪ‪ ‬إِﻧﱠﻪ‪ ‬و‪‬ﻟ‪‬ﺪ‪ ‬و‪ ‬ﻣ‪‬ﺎت‪‬؛ ﻏﻴﺒـﺖ ﻗـﺎﺋﻢ‪ 4‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻨـﻮال اﺳـﺖ؛ ﭼﺮاﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪزودى اﻣ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺒﺖ او را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺶ اﻧﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ ﻋﺪهاى ﺑﻪ اﻓﺘﺮا و دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ دﻧﻴـﺎ آﻣـﺪه و ﻣـﺮده‬
‫اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن(‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد اﺣﻤﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺼﺮي ﻧﻴﺰ‪ ،‬از او و ﻣﻬﺪﻳﻮن ﻣﻮرد ادﻋﺎي او و دوازده ﻣﻬﺪي ﭘﺲ از‬
‫دوازده اﻣﺎم ﻫﻴﭻ ﻧﺎﻣﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و در وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب‪ ،‬ﺑﻪﺻﺮاﺣﺖ‪ ،‬اﺋﻤـﻪ را دوازده ﻋـﺪد ذﻛـﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﺻﻴﺖ ﻣﻮرد ادﻋﺎي او در ﻛﺘﺎب اﻟﻐﻴﺒﺔ ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﺑﺎ وﺻﻴﺖ ﻧـﺎزل ﺷـﺪه از‬
‫آﺳﻤﺎن ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد و ﮔﺰارش ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺿﻌﻒ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪم اﻋﺘﻨﺎي ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫ﺷﺎذ ﺑﻮدن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺷﻴﻌﻪ داراي ﺧﻠﻞ در اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ )آل ﻣﺤﺴﻦ‪.(28 :1434 ،‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺷﻜﺎﻻت ﻣﺘﻌﺪد و اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻣﺤـﺪﺛﺎن ﺧﺒﻴـﺮي‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ )ﻣﻔﻴﺪ‪ ،1413 ،‬ج‪ ،(386 :2‬ﻧﺒﺎﻃﻲ ﺑﻴﺎﺿﻲ )ﻧﺒﺎﻃﻲ‪ ،1384 ،‬ج‪ ،(52 :2‬ﺷـﻴﺦ ﺣـﺮ‬
‫ﻋﺎﻣﻠﻲ )ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ (401 :1362 ،‬و ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻲ )ﻣﺠﻠﺴـﻲ‪ ،1403 ،‬ج‪ ،(148 :53‬ﻣﺤﺘـﻮاي اﻳـﻦ‬
‫رواﻳﺖ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺎم ﻣﻬﺪي‪ 4‬را ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ داﻧﺴﺘﻪ و آن را از ﮔﺰارشﻫﺎي ﺷﺎذ و‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آوردهاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ در ﻓﺮض اﻳﻦﻛﻪ ﻓﺮدي ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧـﻪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي‪ 7‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺎم ﺧﻮد را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎم ﺣﻀﺮت ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻣﺎ اﻃﻼﻋﻲ از ﻣﻜﺎن و‬
‫زﻣﺎن ﺗﻮﻟﺪ او ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؛ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ وﺻﻴﺖ ﻛـﺎرآﻳﻲ ﻧـﺪارد و اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ‪ :‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻬﺪي ﺣﻘﻴﻘـﻲ از ﻣﻬـﺪي دروﻏـﻴﻦ ﺳـﻨﺠﺶ ﻋﻠﻤـﻲ ﻣـﺪﻋﻲ و ﭘﺮﺳـﺶ از ﺳـﻮاﻻت‬
‫ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻣﻌﺎرف دﻳﻨﻲ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،1407 ،‬ج‪.(379 :1‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬

‫‪105‬‬
‫
وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﺋﻤﻪ‪ :‬اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﺧﺎﺗﻢﻫﺎي آن ﺟﺰ دوازده ﻋﺪد ﻧﺒﻮده و اﮔﺮﭼﻪ زﻣﺎن ﻧﺰول آن از آﺳﻤﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪) 6‬از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ روي ﻛﺘﻒ در روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ‬
‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪…6‬‬

‫آﺧﺮ ﻋﻤﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 7‬اﻣﻼ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ( اوﻟﻴﻦ اﻳﻦ اوﺻﻴﺎ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ 7‬و آﺧـﺮﻳﻦ‬
‫آنﻫــﺎ ﺣﻀــﺮت ﻣﻬــﺪي‪ 4‬ﻣــﻲﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓــﻲ اﻳــﻦ ﻣﻜﺘــﻮب ﺗﻮﺻــﻴﻪﻫــﺎي اﺧﻼﻗــﻲ و‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﻫﺮ اﻣﺎم راﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﻧﺎمﻫﺎ در ﻣﻜﺘﻮب ﻧﺎزﻟﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ادﻋﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺪﻋﻴﺎن ﭘﻲ ﺑﺮد و آنﻫـﺎ را‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد اﺣﻤﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺼﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛـﻪ ﻧـﺎﻣﺶ در‬
‫وﺻﻴﺖ ﻣﻜﺘﻮب ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎي اﻣﺎﻣﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬وﺻـﻴﺖ ﻣﻮﺟـﻮد در ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻏﻴﺒﺖ ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ اوﻻ‪ ،‬ﺑﻪ وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد و ﺛﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺿﻌﻒ ﺳﻨﺪ و‬
‫ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر آن ﺧﻠﻞ وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‬
‫‪ .1‬آل ﻣﺤﺴﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ )‪1434‬ق(‪ .‬اﻟﺮد اﻟﻘﺎﺻﻢ‪ ،‬ﻧﺠﻒ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ اﻟﺪراﺳﺎت اﻟﺘﺨﺼﺼﻴﺔ ﻟﻼﻣﺎم اﻟﻤﻬﺪي‪.4‬‬
‫‪ .2‬آﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺼﺮت اﷲ )‪ .(1394‬راه و ﺑﻴﺮاﻫﻪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد‪.4‬‬
‫‪ .3‬اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ )‪1404‬ق(‪ .‬اﻹﻣﺎﻣﺔ و اﻟﺘﺒﺼﺮة ﻣﻦ اﻟﺤﻴﺮة‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﺪرﺳﺔ اﻻﻣﺎم اﻟﻤﻬﺪي‪.4‬‬
‫‪ .4‬ــــــــــــــــــــــــــ )‪ .(1376‬اﻻﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﭽﻲ‪.‬‬
‫‪ .5‬ــــــــــــــــــــــــــ )‪ .(1378‬ﻋﻴﻮن اﺧﺒﺎر اﻟﺮﺿﺎ‪ ،7‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫‪ .6‬ــــــــــــــــــــــــــ )‪1395‬ق(‪ .‬ﻛﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ و ﺗﻤـﺎم اﻟﻨﻌﻤـﻪ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ اﻛﺒـﺮ ﻏﻔـﺎري‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪،‬‬
‫اﺳﻼﻣﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ .7‬ــــــــــــــــــــــــــ )‪1413‬ق(‪ .‬ﻣﻦ ﻻ ﻳﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﻴﻪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪106‬‬
‫‪ .8‬اﺑﻦ ﻃﺎوس‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ )‪1420‬ق(‪ .‬ﻃﺮف ﻣﻦ اﻻﻧﺒﺎء و اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺳﻮﻋﺎ‪.‬‬
‫‪ .9‬اﺑﻦ ﻓﺎرس‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪1404‬ق(‪ .‬ﻣﻌﺠﻢ ﻣﻘﺎﻳﻴﺲ اﻟﻠﻐﺔ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ اﻻﻋﻼم اﻻﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ .10‬اﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻜﺮم )‪1414‬ق(‪ .‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬دار ﺻﺎدر‪.‬‬

‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1394‬‬

‫‪ .11‬اﺑﻮاﻟﺼﻼح اﻟﺤﻠﺒﻲ‪ ،‬ﺗﻘﻲ )‪1404‬ق(‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺐ اﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻟﻬﺎدي‪.‬‬
‫‪ .12‬ﺑﺪري‪ ،‬ﺳﺎﻣﻲ )‪1417‬ق(‪ .‬ﺷﺒﻬﺎت و ردود‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﺑﻲﻧﺎ‪.‬‬
‫‪ .13‬ﺑﺼﺮي‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ )اﺣﻤﺪاﻟﺤﺴﻦ( )ﺑﻲﺗﺎ(‪ .‬ﻣﻊ ﻋﺒﺪاﻟﺼﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺑﻲ ﺟﺎ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﺼﺎر اﻻﻣﺎم‬
‫اﻟﻤﻬﺪي‪.7‬‬
‫‪ .14‬ــــــــــــــــــــــــــ )ﺑﻲﺗﺎ(‪ .‬اﻟﻮﺻﻴﺔ اﻟﻤﻘﺪﺳﺔ ﺑﻲﺟﺎ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﺼﺎر اﺣﻤﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪.‬‬
‫‪ .15‬ﺟﻤﻌﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن )‪ .(1381‬اﻣﺎﻣﺖ ﭘﮋوﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﻲ رﺿﻮي‪.‬‬
‫‪ .16‬ﺣﺴﻴﻨﻲ زﺑﻴﺪي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﻲ )‪1414‬ق(‪ .‬ﺗﺎج اﻟﻌﺮوس‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬داراﻟﻔﻜﺮ‪.‬‬
‫‪ .17‬ﺣﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﻄﻬﺮ )‪1423‬ق(‪ .‬اﻻﻟﻔﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺔ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪.‬‬
‫‪ .18‬ﺧﺰاز رازي‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ )‪1401‬ق(‪ .‬ﻛﻔﺎﻳﺔ اﻷﺛﺮ ﻓﻲ اﻟﻨﺺ‪ ‬ﻋﻠﻰ اﻷﺋﻤﺔ اﻹﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺪار‪.‬‬
‫‪ .19‬راوﻧﺪي‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻫﺒﺔ اﷲ )‪1409‬ق(‪ .‬اﻟﺨﺮاﺋﺞ و اﻟﺠﺮاﺋﺢ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻣﺎم ﻣﻬﺪي‪.4‬‬
‫‪ .20‬ﺳﺒﻂ ﺑﻦ اﻟﺠﻮزي‪ ،‬ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﺣﺴﺎم اﻟﺪﻳﻦ )‪1418‬ق(‪ .‬ﺗﺬﻛﺮة اﻟﺨﻮاص‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮرات اﻟﺮﺿﻲ‪.‬‬
‫‪ .21‬ﺷﺮف اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ )‪1426‬ق(‪ .‬اﻟﻤﺮاﺟﻌﺎت‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻌﺎﻟﻤﻲ ﻻﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ‪.:‬‬
‫‪ .22‬ﺷﺮﻳﻒ اﻟﺮﺿﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ )‪1406‬ق(‪ .‬ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻻﺋﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي‪.‬‬
‫‪ .23‬ﺻﺪوق‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ )‪ .(1362‬اﻟﺨﺼﺎل‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﻴﻦ‪.‬‬
‫‪ .24‬ﺻﻔﺎر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ )‪1404‬ق(‪ .‬ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟﺪرﺟﺎت‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﺔ آﻳﺖ اﷲ اﻟﻤﺮﻋﺸﻲ‪.‬‬
‫‪ .25‬ﻃﺒﺮي آﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻋﻤﺎداﻟﺪﻳﻦ )‪1383‬ق(‪ .‬ﺑﺸﺎرة اﻟﻤﺼﻄﻔﻲ‪ ،‬ﻧﺠﻒ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﺔ اﻟﺤﻴﺪرﻳﻪ‪.‬‬
‫‪ .26‬ﻃﺮﻳﺤﻲ‪ ،‬ﻓﺨﺮ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ )‪ .(1375‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻮي‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫‪ .27‬ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ )‪1411‬ق(‪ .‬ﻛﺘﺎب اﻟﻐﻴﺒﺔ ﻟﻠﺤﺠﺔ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ‪ :‬ﻋﺒﺎداﷲ ﺗﻬﺮاﻧﻲ و ﻋﻠـﻲ اﺣﻤـﺪ‬
‫ﻧﺎﺻﺢ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻟﻤﻌﺎرف اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪.‬‬
‫‪ .28‬ـــــــــــــــــــــــــ )‪1414‬ق(‪ .‬اﻷﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬دار اﻟﺜﻘﺎﻓﺔ‪.‬‬
‫‪ .29‬ـــــــــــــــــــــــــ )‪1420‬ق(‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺘﺐ اﻟﺸﻴﻌﺔ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﺳﺘﺎره‪.‬‬
‫‪ .30‬ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻧﺒﺎﻃﻰ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ )‪1384‬ق(‪ .‬اﻟﺼﺮاط اﻟﻤﺴﺘﻘﻴﻢ إﻟﻰ ﻣﺴﺘﺤﻘﻲ اﻟﺘﻘﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺠﻒ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺒﺔ‬
‫اﻟﺤﻴﺪرﻳﺔ‪.‬‬
‫‪ .31‬ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ )‪ .(1362‬اﻻﻳﻘﺎظ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ .32‬ﻋﺴﻜﺮي‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻲ )‪ .(1378‬ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﻼم در ﻗﺮآن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ .33‬ـــــــــــــــــــ )‪ .(1382‬ﻧﻘﺶ اﺋﻤﻪ در اﺣﻴﺎي دﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻨﻴﺮ‪.‬‬
‫‪ .34‬ﻋﻴﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد )‪1380‬ق(‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻟﻤﻄﺒﻌﺔ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪.‬‬
‫‪ .35‬اﻟﻐﻀﺎﺋﺮي‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ )‪ .(1364‬اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬داراﻟﺤﺪﻳﺚ‪.‬‬
‫‪107‬‬
‫‪ .36‬ﻓﻴﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻦ )‪1406‬ق(‪ .‬اﻟﻮاﻓﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اﻣﻴﺮ اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪.7‬‬
‫‪ .37‬ﻗﺮﺷﻲ ﺑﻨﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ )‪1412‬ق(‪ .‬ﻗﺎﻣﻮس ﻗﺮآن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داراﻟﻜﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ .38‬ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻌﻘﻮب )‪1407‬ق(‪ .‬اﻟﻜﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ اﻛﺒـﺮ ﻏﻔـﺎري و ﻣﺤﻤـﺪ آﺧﻮﻧـﺪي‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪،‬‬
‫واﻛﺎوي وﺻﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪…6‬‬

‫داراﻟﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ .39‬ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ )‪ 2015‬م(‪ .‬ﻛﺘﺎب اﻟﻔﺮاﺋﺪ‪ ،‬آﻟﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻠﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻣﺮي‪.‬‬
‫‪ .40‬ﻣﺎزﻧﺪراﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ )‪1416‬ق(‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﻲ اﻟﻤﻘﺎل ﻓﻲ اﺣﻮال اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬آل اﻟﺒﻴﺖ‪.:‬‬
‫‪ .41‬ﻣﺎﻣﻘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ )‪1411‬ق(‪ .‬ﻣﻘﺒﺎس اﻟﻬﺪاﻳﺔ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ آل اﻟﺒﻴﺖ‪.:‬‬
‫‪ .42‬ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ )‪1403‬ق(‪ .‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬داراﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ‪.‬‬
‫‪ .43‬ـــــــــــــــــــ )‪1404‬ق(‪ .‬ﻣﺮآة اﻟﻌﻘﻮل ﻓﻲ ﺷﺮح اﺧﺒﺎر آل اﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داراﻟﻜﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪.‬‬
‫‪ .44‬ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ )‪1426‬ق(‪ .‬اﺛﺒﺎت اﻟﻮﺻﻴﻪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻧﺼﺎرﻳﺎن‪.‬‬
‫‪ .45‬ﻣﺼﻄﻔﻮي‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ )‪ .(1368‬اﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﻓﻲ ﻛﻠﻤﺎت اﻟﻘﺮآن اﻟﻜﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد‪.‬‬
‫‪ .46‬ﻣﻈﻔﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ )‪1422‬ق(‪ .‬دﻻﺋﻞ اﻟﺼﺪق‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ آل اﻟﺒﻴﺖ‪.:‬‬
‫‪ .47‬ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ )‪ ،(1413‬اﻻرﺷﺎد‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ آل اﻟﺒﻴﺖ‪. :‬‬
‫‪ .48‬ـــــــــــــــــــ )‪1413‬ق(‪ .‬اﻟﻔﺼﻮل اﻟﻤﺨﺘﺎرة‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻛﻨﮕﺮه ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ .49‬ﻣﻴﺮداﻣﺎد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ )‪1311‬ق(‪ .‬اﻟﺮواﺷﺢ اﻟﺴﻤﺎوﻳﺔ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬داراﻟﺨﻼﻓﺔ‪.‬‬
‫‪ .50‬ﻧﺠﺎﺷﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ )‪1418‬ق(‪ .‬رﺟﺎل‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ .51‬ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ )‪1397‬ق(‪ .‬اﻟﻐﻴﺒﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ‪ :‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ﻏﻔﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺻﺪوق‪.‬‬
‫‪ .52‬ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ )‪1404‬ق(‪ .‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﺔ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬داراﻻﺿﻮاء‪.‬‬
‫‪ .53‬ﻧﻮري‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ )‪1408‬ق(‪ .‬ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﻮﺳﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬آل اﻟﺒﻴﺖ‪.:‬‬
‫‪ .54‬ﻫﻼﻟﻲ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ )‪1405‬ق(‪ .‬ﻛﺘﺎب ﺳﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻟﻬﺎدي‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫‪ b‬دراﺳﺔ ﻓﻲ اﻟﻮﺻﻴﺔ اﻟﺘﻲ ﻧﺰﻟﺖ ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء ﻋﻠﻰ رﺳﻮل اﷲ‪ 6‬ودورﻫﺎ‬

‫ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﻤﺪﻋﻴﻦ ﻛﺬﺑﺎً ‪c‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻮر ﺳﻴﺪ اﻵﻏﺎﺋﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻬﺒﺎزﻳﺎن‬
‫ﻣﻦ اﻟﻤﺆﻛﺪ ﻓﺈن واﺣﺪة ﻣﻦ اﻟﻄﺮق واﻵﻟﻴـﺎت اﻟﺘـﻲ ﺗـﻢ إﺳـﺘﻌﻤﺎﻟﻬﺎ ﻓـﻲ ﻋﻤﻠﻴـﺔ إﺛﺒـﺎت اﻹﻣﺎﻣـﺔ‬
‫وﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻌﺎﻟﻤﻬﺎ وﺗﺴﻨﻤﻬﺎ اﻟﺪرﺟﺎت اﻟﺮﻓﻴﻌﺔ ﻓﻲ اﻟﻔﻀﻞ واﻟﻜﻤﺎل ﻫﻲ اﻟﻮﺻﻴﺔ اﻟﺘﻲ ﺟﺎءت ﻋﻦ ﻟﺴﺎن‬
‫اﻟﻨﺒﻲ اﻷﻛﺮم‪ ،6‬وذﻟﻚ ﻃﺒﻘﺎً ﻟﻠﺮواﻳﺎت واﻷﺣﺎدﻳﺚ اﻟﺸـﺮﻳﻔﺔ اﻟﺘـﻲ ذﻛﺮﻫـﺎ اﻻﺋﻤـﺔ اﻷﻃﻬـﺎر‪،:‬‬
‫وﺗﺸﻴﺮ ﻫﺬه اﻟﻮﺻﻴﺔ واﻟﺘﻲ ﺗﻄﺮﻗﺖ إﻟﻴﻬﺎ اﻟﻤﺼﺎدر اﻟﺸﻴﻌﻴﺔ اﻟﻌﺪﻳﺪة اﻟﻰ وﺟﻮد إﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮ إﻣﺎﻣﺎً أوﻟﻬـﻢ‬
‫اﻹﻣﺎم اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ‪ 7‬وآﺧﺮﻫﻢ ﻫﻮ اﻹﻣﺎم اﻟﻤﻬﺪي‪ 4‬وﻳﻤﻜﻦ ﻛـﺬﻟﻚ اﻹﺳـﺘﻔﺎدة ﻣـﻦ ﻫـﺬه‬
‫‪135‬‬
‫اﻟﻮﺻﻴﺔ ﻓﻲ إﺛﺒﺎت إن اﻹﻣﺎﻣﺔ ﺗﻘﻊ ﻓﻲ ﻗﺴﻤﻴﻦ وﻫﻤﺎ اﻟﻤﻜﺘﻮب واﻟﻈﺎﻫﺮ وﻳﺤﻤﻞ ﻛﻞ واﺣﺪ ﻣﻨﻬﺎ ﺻﻔﺎت‬
‫وﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﺮﺗﺒﻄﺔ ﻓﻴﻪ‪ .‬وﺟﺮى ﻓـﻲ ﻫـﺬه اﻟﺪراﺳـﺔ واﻟﺒﺤـﺚ ﺗﻨـﺎول اﻟﻮﺻـﻴﺔ اﻟﻤﻜﺘﻮﺑـﺔ ﺑﺄﺑﻌﺎدﻫـﺎ‬
‫اﻟﻤﺨﺘﻠﻔﺔ وذﻟﻚ إﻋﺘﻤﺎداً وإﺳﺘﻨﺎداً ﻋﻠﻰ اﻟﻤﺼﺎدر اﻟﺮواﺋﻴﺔ اﻟﺸـﻴﻌﻴﺔ وﻓـﻲ اﻟﻨﻬﺎﻳـﺔ إﺳﺘﺨﺼـﻠﺖ ﻧﺘﻴﺠـﺔ‬
‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 51‬ﺑﻬﺎر ‪1394‬‬

‫ﻣﻔﺎدﻫﺎ إن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻗﺪ أوﺻﻰ ﻧﺒﻴﻪ اﻟﻜﺮﻳﻢ‪ 6‬ﻓﻲ زﻣﺎن ﺣﻴﺎﺗﻪ وﻋﻦ ﻃﺮﻳـﻖ ﺟﺒﺮاﺋﻴـﻞ وأرﺳـﻞ ﻟـﻪ‬
‫رﺳﺎﻟﺔ ﻳﺒﻠﻐﻪ ﻓﻴﻬﺎ ﻋﻦ وﺟﻮد إﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮ ﺧﺎﺗﻤﺎً ﻣﻦ ﺑﻌﺪه وذﻛﺮ ﻓﻴﻬﺎ أﺳﻤﺎﺋﻬﻢ وﺑﻴﺎن ﺳﻴﺮة ﺣﻴﺎة ﻛﻞ إﻣﺎم‬
‫وﻋﻠﻴﻪ ﻓﺈن إﺛﺒﺎت ﻫﺬا اﻷﻣﺮ ﻳﺠﻌﻞ ﻣﻦ ﻛﻞ ﺷﺨﺺ ﻳﺪﻋﻲ اﻹﻣﺎﻣﺔ وﻟﻢ ﻳﺄت ﻓﻲ اﻟﻮﺻﻴﺔ إﺳﻤﻪ وﺻﻔﺎﺗﻪ‬
‫ﻓﻬﻮ ﻛﺬاب أﺷﺮ ﺑﻼﺷﻚ‪ ،‬وﻛﺎﻧﺖ ﻣﻦ ﺟﻤﻠﺔ اﻷﻣﻮر اﻟﺘﻲ إﺳﺘﺪﻋﺖ اﻟﻰ ﻛﺘﺎﺑﺔ ﻫﺬه اﻟﻤﻘﺎﻟﺔ ﻫـﻲ اﻟﺤﺎﺟـﺔ‬
‫اﻟﻰ ﺗﻘﻴﻢ اﻟﻤﺼﺎدر اﻟﺮواﺋﻴﺔ وﻏﺮﺑﻠﺘﻬﺎ وإﺳﺘﻐﻼل ﺑﻌﺾ اﻟﻤﺪﻋﻴﻦ ﻟﻤﻌﻨﻰ اﻟﻮﺻﻴﺔ اﻟﻤﻜﺘﻮﺑـﺔ واﺳـﺘﺨﺪﻣﺖ‬
‫اﻟﻤﻘﺎﻟﺔ ﻓﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﻞ ذﻟﻚ اﻷﺳﻠﻮب اﻟﺘﺤﻠﻴﻠﻲ – اﻟﻮﺻﻔﻲ‪.‬‬
‫اﻟﻤﺼﻄﻠﺤﺎت اﻟﻤﺤﻮرﻳﺔ‪ :‬اﻟﺪراﺳﺔ‪ ،‬وﺻﻴﺔ رﺳﻮل اﷲ‪ ،6‬ﻧﺰﻟﺖ ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء‪ ،‬اﻟﻤﺪﻋﻮن ﻟﻠﻤﻬﺪوﻳﺔ‪.‬‬

‫‪ .١‬أﺳﺘﺎذ ﻓﻲ اﻟﺤﻮزة اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ ﻓﻲ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻗﻢ اﻟﻤﻘﺪﺳﺔ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﻃﺎﻟﺐ ﻓﻲ اﻟﻤﺮﺣﻠﺔ اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ ﻓﻲ ﻣﺮﻛﺰ اﻟﻤﻬﺪوﻳﺔ اﻟﺘﺨﺼﺼﻲ‪» ،‬اﻟﻜﺎﺗﺐ اﻟﻤﺴﺆول«‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬