ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

«Μαθηµατικά για την Πληροφορική Ι»

ΠΛΗ12
1η Οµαδική Συµβουλευτική Συνάντηση (Ο.Σ.Σ.)

Γραµµική ΄Αλγεβρα

Οκτώβριος 2023

1/79
΄Υλη 1ης ΟΣΣ

Ï Πίνακες

Ï Ορίζουσες

Ï Γραµµικά συστήµατα

Ï ∆ιανυσµατικοί χώροι, Βάση και διάσταση

Ï ∆ιανυσµατικοί Υπόχωροι

2/79
Πίνακες

Πραγµατικός (ή µιγαδικός) πίνακας A διάστασης n × m ορίζεται µία

διάταξη n · m πραγµατικών (ή µιγαδικών αριθµών) σε n γραµµές και m
στήλες.

A = [ai ,j ]n×m

Παράδειγµα πίνακα 3 × 4:
   
a 1, 1 a1,2 a1,3 a 1, 4 1 −1 0 2
A =  a 2, 1 a2,2 a2,3 a 2, 4  =  3 −4 1 19 
a 3, 1 a 3, 2 a3,3 a 3, 4 2 0 −25 −1
· ¸ · ¸
b1,1 b1,2 2 3
Παράδειγµα πίνακα 2 × 2: B = =
b2,1 b2,2 −2 9
Αναφορά σε κάποιο στοιχείο ενός πίνακα γίνεται χρησιµοποιώντας τους δείκτες
του, π.χ. a2,3 = 1, b2,2 = 9

3/79
Πίνακες
Μηδενικός πίνακας ονοµάζεται αυτός που έχει όλα τα στοιχεία του ίσα µε το 0
 
0 0 0 0
03×4 =  0 0 0 0 
0 0 0 0
΄Αλλοι χαρακτηριστικοί πίνακες :
Ï Πίνακας-στήλη (διάνυσµα στήλη ή απλά διάνυσµα):

−1
A3×1 =  2 
1

Ï Πίνακας-γραµµή (διάνυσµα γραµµή):

£ ¤
B1×4 = 1 0 9 −1

Ï Πίνακας στοιχείο :
£ ¤
C1×1 = 2

4/79
Ισότητα πινάκων

Σύγκριση ως προς την ισότητα, γίνεται µόνο σε πίνακες ίδιων διαστάσεων :

An,m = Bn,m ⇔ ai ,j = bi ,j , ∀i ∈ [1, n], j ∈ [1, m]

· ¸ · ¸
6x 9 12 3y
΄Εστω οι πίνακες C = ,D= p , τότε για να ισχύει η ισότητα
z 3 2 3
p
C = D ϑα πρέπει x = 2, y = 3, z = 2.

   
1 −1 0 1 −1 0
Εάν D =  3 −4 1  και E =  3 −4 1 , τότε D ̸= E διότι d3,3 ̸=
2 0 −2 2 0 −25
e 3, 3 .

5/79
Τετραγωνικοί πίνακες

Εάν A είναι ένας πίνακας διάστασης n × m, και ισχύει n = m, τότε ο πίνακας A

ονοµάζεται τετραγωνικός.
 
1 1 0 2
0
 1 1 −3
3 3 −8 9
1 0 0 0

Κύρια διαγώνιος είναι το διάνυσµα που αποτελείται από τα στοιχεία του πίνακα
A:
ai ,i , ∀i ∈ [1, n]

6/79
Ειδικές κατηγορίες τετραγωνικών πινάκων
∆ιαγώνιος πίνακας D, όταν di ,j = 0 για i ̸= j:
 
d1,1 0 0 ... 0 0
 0 d2,2 0 0 
 
 
 
 . .. .. 
 ..
D= . 0 . 

 
 
 
 0 0 dn−1,n−1 0 
0 0 ... 0 dn , n

Μοναδιαίος πίνακας I, όταν είναι διαγώνιος και Ii ,i = 1:

 
1 0 0 ... 0 0
0 1 0 0
 
 
 
. .. .. 
 ..
I = . 0 .

 
 
 
0 0 1 0
0 0 ... 0 1
7/79
Ειδικές κατηγορίες τετραγωνικών πινάκων

Τριδιαγώνιος T , όταν ti ,j = 0 για i > j + 1 ή i < j − 1:

 
t 1, 1 t 1, 2 0 ... 0 0
t
 2, 1 t 2, 2 t 2, 3 0 0  
 0 t 3, 2 t 3, 3 t 3, 4 0

 
 
 
 
 
T = .
 
.. .. .. .. 
 .. . . . . 
 
 
 
0 
 

 
 0 0 tn−1,n−2 tn−1,n−1 tn−1,n 
0 0 ... 0 tn,n−1 tn , n

8/79
Ανάστροφος πίνακας
Ο ανάστροφος AT (transpose) ενός πίνακα A προκύπτει εάν στον πίνακα αλ-
λάξουµε τις γραµµές σε στήλες ή τις στήλες σε γραµµές.
Για παράδειγµα :
 
 T 1 3 2
1 −1 0 2  −1 −4 0 
 3 −4 1 19  =  
 0 1 −25 
2 0 −25 −1
2 19 −1
· ¸T · ¸
2 3 2 2
=
2 9 3 9
· ¸T
−1 £ ¤
= −1 1
1
 
1
£ ¤T  0 
1 0 9 −1 =
 9 


−1

9/79
Συµµετρικός και αντισυµµετρικός πίνακας

΄Ενας τετραγωνικός πίνακας An×n ονοµάζεται συµµετρικός όταν ισχύει AT = A,

δηλαδή
ai ,j = aj ,i , ∀i , j = 1, 2, . . . , n.

΄Ενας τετραγωνικός πίνακας An×n ονοµάζεται αντισυµµετρικός όταν ισχύει

AT = −A, δηλαδή
ai ,j = −aj ,i , ∀i , j = 1, 2, . . . , n.

1 −2 0 −1
 
 −2 1 0 3 
Παράδειγµα συµµετρικού :  0

0 1 8 
−1 3 8 0
 
0 −1 5
Παράδειγµα αντισυµµετρικού :  1 0 −2 
−5 2 0
Σηµείωση : Τα διαγώνια στοιχεία ενός αντισυµµετρικού πίνακα είναι 0 (εξηγήστε
γιατί).

10/79
Γινόµενο αριθµού επί πίνακα

Για τον υπολογισµό του γινοµένου ενός αριθµού µε ένα πίνακα, πολλαπλασι-
άζουµε ένα-προς-ένα τα στοιχεία του πίνακα µε τον αριθµό, δηλαδή:

kA = [kai ,j ]

Για παράδειγµα, εάν · ¸

1 −1 2
A=
0 3 −2
τότε · ¸
3 −3 6
3A =
0 9 −6
και · ¸
−1 1 −2
−A =
0 −3 2

11/79
΄Αθροισµα πινάκων

Για τον υπολογισµό του αθροίσµατος δύο πινάκων (ορίζεται µόνο για πίνακες
ίδιων διαστάσεων), αθροίζουµε τα στοιχεία τους ένα-προς-ένα, δηλαδή:

C = A + B ⇔ ci ,j = ai ,j + bi ,j , ∀i ∈ [1, n], j ∈ [1, m]

Για παράδειγµα εάν

· ¸
1 −1 2
A=
0 3 −2
· ¸
3 1 2
B=
−1 3 2
τότε
· ¸
4 0 4
C = A+B =
−1 6 0

12/79
∆ιαφορά πινάκων

Κατά όµοιο τρόπο ορίζεται και η διαφορά δύο πινάκων, δηλαδή:

A − B = A + (−B )

Για παράδειγµα εάν

· ¸
1 −1 2
A=
0 3 −2
· ¸
3 1 2
B=
−1 3 2
τότε
· ¸
−2 −2 0
D = A−B =
1 0 −4

13/79
Ιδιότητες γινοµένου αριθµού επί πίνακα

Για τους πίνακες Am,n , Bm,n και k , ℓ ∈ R, ισχύουν :

Ï (k + ℓ)A = kA + ℓA

Ï k (A + B ) = kA + kB

Ï k (ℓA) = (k ℓ)A

Ï 1A = A

Ï ℓA = 0 ⇒ ℓ = 0 ή A = 0

14/79
Ιδιότητες αθροίσµατος πινάκων

Ï Αντιµεταθετική
A+B = B+A
Ï Προσεταιριστική
(A + B) + C = A + (B + C )
Ï Ουδέτερο στοιχείο
A+0 = A
Ï Αντίθετο στοιχείο
A + (−A) = 0

15/79
Γινόµενο πίνακα γραµµή επί πίνακα στήλη

 
b 1, 1
 b 
 2, 1 
£ ¤ .. 
A1×m Bm×1 = a1,1 a1,2 · · · a1,m−1 a1,m   .
=

 
 bm−1,1 
bm , 1
·m ¸
X
= [a1,1 b1,1 + a1,2 b2,1 + · · · + a1,m−1 bm−1,1 + a1,m bm,1 ] = a1,i bi ,1
i =1

Παράδειγµα :
 
2
£ ¤  −3 
1 −2 0 3   4  = [1 · 2 + (−2) · (−3) + 0 · 4 + 3 · (−1)] =


−1
= [2 + 6 + 0 − 3] = [5]

16/79
Γινόµενο πίνακα επί πίνακα στήλη

An,m · Bm,1 = Cn,1

   
b 1, 1 a1,1 b1,1 + · · · + a1,m bm,1
··· a2,1 b1,1 + · · · + a2,m bm,1
 
a1,1 a1,m  b 2, 1
 
 


 .. .. ..  ..  
= .. 
=
 . . . 
 .   . 
   
an , 1 ··· an,m  bm−1,1   an−1,1 b1,1 + · · · + an−1,m bm,1 
bm , 1 an,1 b1,1 + · · · + an,m bm,1
 m

P
 i =1 a 1, i b i , 1 
 m 
 P 
 i =1 a2,i bi ,1
 

 
..
=
 
 . 

 P m 

 an−1,i bi ,1 

 i =1 
 P m 
an , i bi , 1
i =1
17/79
Γινόµενο πίνακα επί πίνακα στήλη (παράδειγµα)

 
  2
1 −2 0 3 
−3 
 2 1 0 −2  
 4
=

3 −1 4 16
−1
 
1 · 2 + (−2) · (−3) + 0 · 4 + 3 · (−1)
=  2 · 2 + 1 · (−3) + 0 · 4 + (−2) · (−1)  =
3 · 2 + (−1) · (−3) + 4 · 4 + 16 · (−1)
 
5
= 3 
9

18/79
Γινόµενο πίνακα επί πίνακα
Ορισµός : " #
k
X
Cn×m = An×k Bk ×m ⇒ [ci ,j ] = ai ,p bp,j
p=1

Το στοιχείο ci ,j προκύπτει από το γινόµενο της i-γραµµής του πίνακα A επί την
j-στήλη του πίνακα B.

19/79
Παράδειγµα γινοµένου πίνακα επί πίνακα

 
· ¸ · ¸ −1
1 x 1 3 −2
΄Εστω A = ,B= , C =  2 , τότε
0 2 0 0 3
4
· ¸· ¸
1 x 1 3 −2
AB = =
0 2 0 0 3
· ¸ · ¸
1 × 1 + x × 0 1 × 3 + x × 0 −2 × 1 + 3 × x 1 3 −2 + 3x
=
0 × 1 + 2 × 0 3 × 0 + 2 × 0 −2 × 0 + 2 × 3 0 0 6

1 + x 2 2x
· ¸· ¸ · ¸ · ¸
1 x 1 0 1×1+x ×x 1×0+x ×2
AAT = = =
0 2 x 2 1×0+x ×2 0×0+2×2 2x 4
 
· ¸ −1 · ¸ · ¸
1 3 −2  1 × (−1) + 3 × 2 − 2 × 4 −3
BC = 2 = =
0 0 3 −1 × 0 + 2 × 0 + 3 × 4 12
4
Προσοχή: Οι πολλαπλασιασµοί BA, CB , B 2 δεν ορίζονται.

20/79
Ιδιότητες γινοµένου πίνακα επί πίνακα

Ï Εν γένει AB ̸= BA, για παράδειγµα, εάν

· ¸
1 2 3
A= , B = [ −1 −3 ]1×2
4 5 6 2×3

τότε ο AB δεν ορίζεται, ενώ ο BA = [ −13 −17 −21 ]1×3

Ï (A+B )2 = (A+B )(A+B ) = A2 +AB +BA+B 2 (εάν AB = BA ισχύει : (A+B )2 =

A2 + 2AB + B 2 )

Ï (A+B )(A−B ) = A2 −AB +BA−B 2 (εάν AB = BA τότε (A+B )(A−B ) = A2 −B 2 )

Ï AI = IA = A (I ο µοναδιαίος πίνακας ίδιας διάστασης µε τον A)

21/79
Ιδιότητες γινοµένου πίνακα επί πίνακα

Ï Μηδενικό στοιχείο
A0 = 0, 0A = 0
Ï Ουδέτερο στοιχείο
AI = A, IA = A
IA = AI = A για τετραγωνικούς
Ï Επιµεριστική ιδιότητα από δεξιά

(B + C )A = BA + CA

Ï Επιµεριστική ιδιότητα από αριστερά

A(B + C ) = AB + AC

Ï Προσεταιριστική ιδιότητα
(AB)C = A(BC )

22/79
Ιδιότητες πράξεων αναστρόφων

Ï (AT )T = A

Ï (A + B )T = AT + B T

Ï (kA)T = kAT , k ∈ R

Ï (AB )T = B T AT

23/79
Πράξεις που ορίζονται για τετραγωνικούς πίνακες

΄Υψωση σε δύναµη :

Ak = A
| ·{z
· · A}
κ ϕορές

΄Υψωση σε µηδενική δύναµη :

A0 = I

΄Υψωση σε δύναµη διαγώνιου πίνακα :

 a  a 
d1,1 0 ... 0 0 d 1, 1 0 ... 0 0
 0
 d 2, 2 0 0  
 0
 d2a,2 0 0  
 . .. ..   . .. .. 
 .
 . . 0 .  =  .. .
  
0 . 
dna−1,n−1
   
 0 0 dn−1,n−1 0   0 0 0 
0 ... 0 dn , n 0 ... 0 dna,n

24/79
΄Ιχνος του τετραγωνικού πίνακα Α (trace)

΄Ιχνος ονοµάζεται το άθροισµα των στοιχείων της διαγωνίου ενός πίνακα :

n
X
tr (A) = a1,1 + a2,2 + · · · + an,n = ai , i
i =1

Ιδιότητες ίχνους :
Ï tr (A + B ) = tr (A) + tr (B )

Ï tr (kA) = k · tr (A), k ∈ R

Ï tr (AB ) = tr (BA)

Ï tr (AT ) = tr (A)

25/79
Αντίστροφος τετραγωνικού πίνακα

AA−1 = A−1 A = I

Παράδειγµα :
  
1 2 −1 −1/4 −1/4 −3/4
AA−1 =  1 1 −2   3/4 −1/4 1/4  =
−2 −1 1 1/4 −3/4 −1/4
 
−1/4 + 6/4 − 1/4 −1/4 − 2/4 + 3/4 −3/4 + 2/4 + 1/4
 −1/4 + 3/4 − 2/4 −1/4 − 1/4 + 6/4 −3/4 + 1/4 + 2/4  =
2/4 − 3/4 + 1/4 2/4 + 1/4 − 3/4 6/4 − 1/4 − 1/4
 
1 0 0
 0 1 0 
0 0 1

26/79
Αντίστροφος τετραγωνικού πίνακα

Εάν υπάρχει ο A−1 τότε ο πίνακας ονοµάζεται µη ιδιάζων

(αντιστρέψιµος), ενώ, εάν δεν υπάρχει, ιδιάζων (µη αντιστρέψιµος).

Παράδειγµα αντιστρόφου διαγώνιου πίνακα :

 −1  
2 0 0 1/2 0 0
 0 3 0  = 0 1 /3 0 
0 0 −1 0 0 −1

27/79
Ιδιότητες αντιστρόφου πίνακα

Ï (AB )−1 = B −1 A−1

Ï (A−1 )−1 = A

Ï (Ak )−1 = (A−1 )k

Ï (AT )−1 = (A−1 )T

Ï Εάν AT = A−1 τότε ο A ονοµάζεται ορθογώνιος

Ï Εάν AAT = AT A τότε ο A ονοµάζεται κανονικός (το γινόµενο δεν κάνει

απαραίτητα I)

28/79
Κλιµακωτός πίνακας

Κλιµακωτός πίνακας ονοµάζεται αυτός για τον οποίον

Ï Οι µηδενικές γραµµές, αν υπάρχουν, ϐρίσκονται µετά τις µη µηδενικές
στο τέλος (κάτω µέρος) του πίνακα.

Ï Το οδηγό στοιχείο κάθε γραµµής (πρώτο µη µηδενικό στοιχείο της) ϐρίσκε-

ται τουλάχιστον µία ϑέση δεξιότερα από το οδηγό στοιχείο της προηγούµε-
νης.

−1
 
0 3 4 9 5  
  4 4 1 1
1 2 3  0 3 0 0 0 0 
  0
 0 2 0 
 0 0 1 , 0 0 0 4 2 1 ,
  0

 0 0 0 
0 0 0  0 0 0 0 7 6 
0 0 0 0
0 0 0 0 0 8

29/79
Ανηγµένος κλιµακωτός πίνακας

Ανηγµένος κλιµακωτός πίνακας ονοµάζεται αυτός για τον οποίον

Ï είναι κλιµακωτός.

Ï κάθε οδηγό στοιχείο είναι ίσο µε 1.

Ï κάθε στήλη που περιέχει οδηγό στοιχείο έχει όλα τα άλλα στοιχεία της
µηδενικά.

 
1 0 3 0 0 0  
  1 4 0 8
1 2 0  0 1 7 0 0 0 
  0
 0 1 5 
 0 0 1 , 0 0 0 1 0 0 ,
  0

 0 0 0 
0 0 0  0 0 0 0 1 0 
0 0 0 0
0 0 0 0 0 1

30/79
Μετατροπή πίνακα σε κλιµακωτό ή ανηγµένο κλιµακωτό
Επιτρεπτές γραµµοπράξεις :
Ï Εναλλαγή δύο γραµµών (Γi ↔ Γj )
Ï Πολλαπλασιασµό γραµµής µε µη µηδενικό αριθµό k (Γi ← k Γi )
Ï Αντικατάσταση µίας γραµµής µε άθροισµα αυτής και ενός πολλαπλάσιου
άλλης (Γi ← Γi + k Γj )
Αλγόριθµος :
Βήµα 1: Βρίσκουµε την πρώτη στήλη του πίνακα που περιέχει οδηγό µιας γραµ-
µής και µε εναλλαγή γραµµών µεταφέρουµε τη γραµµή αυτή στην πρώτη ϑέση
του πίνακα.
Βήµα 2: Κάνουµε τον οδηγό του προηγούµενου ϐήµατος µονάδα.
Βήµα 3: Μηδενίζουµε όλα τα στοιχεία της στήλης που ϐρίσκονται κάτω από τη
µονάδα του προηγούµενου ϐήµατος.
Βήµα 4: Επαναλαµβάνουµε τα ϐήµατα 1-3 για τις υπόλοιπες γραµµές, αγνο-
ώντας την πρώτη γραµµή. Στην περίπτωση που οι υπόλοιπες γραµµές είναι
µηδενικές, συνεχίζουµε µε το ϐήµα 5 εάν ϑέλουµε να τον µετατρέψουµε σε
ανηγµένο κλιµακωτό, διαφορετικά σταµατάµε.
Βήµα 5: Ξεκινώντας από την τελευταία γραµµή και προχωρώντας προς τα πάνω,
µηδενίζουµε όλα τα στοιχεία της στήλης που ϐρίσκονται πάνω από κάθε οδηγό.
31/79
Παράδειγµα µετατροπής πίνακα σε ανηγµένο κλιµακωτό

  Γ2 ← Γ2 − 2Γ1
1 −1 1 1 1 Γ3 ← Γ3 − 5Γ1
 2 0 2 −1 2  −−−−−−−−−−−−−−→
5 −1 5 −1 5
  Γ2 ← Γ2 /2
1 −1 1 1 1 Γ3 ← Γ3 − 2Γ2
 0 2 0 −3 0  −−−−−−−−−−−−−−→
0 4 0 −6 0
   
1 −1 1 1 1 Γ1 ← Γ1 + Γ2 1 0 1 −1/2 1
 0 1 0 −3/2 0  −−−−−−−−−−−−−→  0 1 0 −3/2 0 
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

32/79
Μέθοδος εύρεσης αντιστρόφου πίνακα µε τη χρήση του
επαυξηµένου πίνακα

γραµµοπράξεις
[A|I ] −−−−−−−−−−−−−→ [K |B]
ανηγµένο κλιµακωτό

Ï Εάν K = I τότε ο A είναι αντιστρέψιµος και A−1 = B

Ï Εάν K ̸= I τότε ο A δεν είναι αντιστρέψιµος

33/79
Παράδειγµα αντιστροφής πίνακα µε τη χρήση επαυξηµένου
πίνακα

 
1 0 2
Εάν A =  2 −1 3  τότε έχουµε
4 1 8
 
1 0 2 1 0 0 Γ2 ← Γ2 − 2Γ1
[A|I ] =  2 −1 3 0 1 0  −−−−−−−−−−−−−−→
4 1 8 0 0 1
 
1 0 2 1 0 0 Γ3 ← Γ3 − 4Γ1
 0 −1 −1 −2 1 0  −−−−−−−−−−−−−−→
4 1 8 0 0 1
   
1 0 2 1 0 0 Γ2 ↔ Γ3 1 0 2 1 0 0
 0 −1 −1 −2 1 0  −−−−−−−−−→  0 1 0 −4 0 1 
0 1 0 −4 0 1 0 −1 −1 −2 1 0

34/79
Παράδειγµα αντιστροφής πίνακα µε τη χρήση επαυξηµένου
πίνακα (συνέχεια)
 
1 0 2 1 0 0 Γ3 ← Γ3 + Γ2
 0 1 0 −4 0 1  −−−−−−−−−−−−−→
0 −1 −1 −2 1 0
 
1 0 2 1 0 0 Γ3 ← −Γ3
 0 1 0 −4 0 1  −−−−−−−−−−→
0 0−1 −6 1 1
 
1 02 1 0 0 Γ1 ← Γ1 − 2Γ3
 0 10 −4 0 1  −−−−−−−−−−−−−−→
0 01 6 −1 −1
 
1 00 −11 2 2
 0 10 −4 0 1 
0 01 6 −1 −1
 
−11 2 2
−1
΄Αρα A =  −4 0 1 
6 −1 −1

35/79
Ορίζουσα πίνακα
΄Εστω A ένας τετραγωνικός πίνακας. Η ορίζουσα του A συµβολίζεται µε det(A)
ή περικλείοντας τα στοιχεία του πίνακα µε κάθετες γραµµές αντί για αγκύλες.
Η ορίζουσα ορίζεται ως :
¯ ¯
¯ a b ¯
Ï Για έναν 2 × 2 πίνακα : ¯¯ ¯ = ad − bc
c d ¯
Ï Για έναν 3 × 3 πίνακα (ανάπτυγµα ως προς την 1η γραµµή):
¯ ¯
¯ a b c ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ = a¯ e f ¯¯
¯ ¯ ¯ ¯ d f ¯¯ ¯ d e ¯¯
¯ d e f ¯ h − b ¯ + c ¯
¯
¯ g
¯ i ¯ ¯ g i ¯ ¯ g h ¯
h i ¯

Ï Για έναν n × n πίνακα A (ανάπτυγµα ως προς τη γραµµή i):

n
(−1)i +j ai ,j Mi ,j
X
det (A) =
j =1

όπου Mi ,j είναι η ελάσσων ορίζουσα, που ορίζεται ως η ορίζουσα του

(n−1)×(n−1) πίνακα που προκύπτει από τον Α διαγράφοντας την i γραµµή
και τη j στήλη του.
36/79
Ιδιότητες οριζουσών

Ï Η ορίζουσα ενός τριγωνικού ή διαγώνιου πίνακα ισούται µε το γινόµενο

των διαγώνιων στοιχείων
Ï det(I ) = 1

Ï det(0) = 0

Ï det(AB ) = det(A)det(B )

Ï det(An ) = det(A)n

Ï det(AT ) = det(A)

Ï det(A−1 ) = 1
det(A)

Ï det(kA) = k n det(A), όπου ο A είναι ένας n × n πίνακας και k ∈ R

37/79
Αντίστροφος τετραγωνικού πίνακα

Ισχύει η ισοδυναµία :

ο πίνακας A είναι αντιστρέψιµος ⇔ det(A) ̸= 0

· ¸
a b
Εάν A = τότε
c d
· ¸ · ¸
1 d −b 1 d −b
A−1 = =
det(A) −c a ad − bc −c a
· ¸
1 5
Παράδειγµα : για A =
6 0
· ¸ · ¸
0 −5 0 1/6
τότε A−1 = − 30
1
=
−6 1 1/5 −1/30

38/79
Αντίστροφος τετραγωνικού πίνακα

1
A−1 = adj(A)
det(A)
 
a1,1 a1,2 a1,3
Για έναν 3 × 3 πίνακα, A =  a2,1 a2,2 a2,3  ϑα χρειαστούµε τον πίνακα
a3,1 a3,2 a3,3
 
c 1, 1 c 1, 2 c 1, 3
αλγεβρικών συµπληρωµάτων C =  c2,1 c 2, 2 c2,3  και τον προσαρτηµένο
c 3, 1 c 3, 2 c 3, 3
πίνακα (adjoint matrix):
 
c1,1 c 2, 1 c 3, 1
adj(A) = C T =  c1,2 c 2, 2 c 3, 2 
c1,3 c 2, 3 c 3, 3

39/79
Πίνακας αλγεβρικών συµπληρωµάτων

ci ,j = (−1)i +j Mi ,j

όπου Mi ,j οι ελάσσονες ορίζουσες.

¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ a2,2 a2,3 ¯¯ ¯ a 2, 1 a2,3 ¯¯ ¯ a 2, 1 a2,2 ¯¯
c1,1 = ¯¯ c1,2 = − ¯¯ c1,3 = ¯¯
a3,2 a 3, 3 ¯ a 3, 1 a3,3 ¯ a 3, 1 a3,2 ¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ a 1, 2 a1,3 ¯¯ ¯ a 1, 1 a1,3 ¯¯ ¯ a1,1 a1,2 ¯¯
c2,1 = − ¯¯ c2,2 = ¯¯ c2,3 = − ¯¯
a 3, 2 a 3, 3 ¯ a 3, 1 a 3, 3 ¯ a3,1 a 3, 2 ¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ a1,2 a1,3 ¯¯ ¯ a 1, 1 a1,3 ¯¯ ¯ a 1, 1 a1,2 ¯¯
c3,1 = ¯¯ c3,2 = − ¯¯ c3,3 = ¯¯
a2,2 a2,3 ¯ a 2, 1 a2,3 ¯ a 2, 1 a2,2 ¯

40/79
Παράδειγµα

 
1 2 −1
A= 1 1 −2 
−2 −1 1
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ 1 −2 ¯¯ ¯ 1 −2 ¯¯ ¯¯ 1 1 ¯
det(A) = ¯¯ − 2 ¯ − ¯ = −1 − 2(−3) − 1 = 4
−1 1 ¯ ¯ −2 1 ¯ ¯ −2 −1 ¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ 1 −2 ¯¯ ¯ 1 −2 ¯¯ ¯ 1 1 ¯¯
c1,1 = M1,1 = ¯¯ = −1, c1,2 = −M1,2 = − ¯¯ = 3, c1,3 = M1,3 = ¯¯ = 1,
−1 1 ¯ −2 1 ¯ −2 −1 ¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ 2 −1 ¯¯ ¯ 1 −1 ¯¯ ¯ 1 2 ¯¯
c2,1 = −M2,1 = − ¯¯ = −1, c2,2 = M2,2 = ¯¯ = −1, c2,3 = −M2,3 = − ¯¯ = −3,
−1 1 ¯ −2 1 ¯ −2 −1 ¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ 2 −1 ¯¯ ¯ 1 −1 ¯¯ ¯ 1 2 ¯¯
c3,1 = M3,1 = ¯¯ = −3, c3,2 = −M3,2 = − ¯¯ = 1, c3,3 = M3,3 = ¯¯ = −1
1 −2 ¯ 1 −2 ¯ 1 1 ¯

41/79
Παράδειγµα (συνέχεια)

Εποµένως
 T  
−1 3 1 −1 −1 −3
adj(A) =  −1 −1 −3  =  3 −1 1 
−3 1 −1 1 −3 −1
και
 
−1/4 −1/4 −3/4
1
A−1 = adj(A) =  3/4 −1/4 1/4 
det(A) 1/4 −3/4 −1/4

42/79
Σύστηµα n εξισώσεων µε m αγνώστους

a1,1 x1 + a1,2 x2 + · · · + a1,m xm = b1




 a2,1 x1 + a2,2 x2 + · · · + a2,m xm = b2

.. .. .. .. .. .. ..


 . . . . . . .

an,1 x1 + an,2 x2 + · · · + an,m xm = bn
Παράδειγµα :

 x − 2y + w = 0
2x − y + 5w = −3

3x + y + 2w = 1
ή µε τη χρήση πινάκων :
    
1 −2 1 x 0
 2 −1 5   y  =  −3 
3 1 2 w 1

43/79
Γεωµετρική ερµηνεία λύσης συστηµάτων γραµµικών
εξισώσεων
Σύστηµα 2 εξισώσεων µε 2 αγνώστους :

Σύστηµα 3 εξισώσεων µε 3 αγνώστους :

44/79
Γραµµικό σύστηµα

΄Οταν ένα γραµµικό σύστηµα έχει µία ή περισσότερες λύσεις ονοµάζεται συµ-
ϐιβαστό.
΄Οταν δεν έχει λύση ονοµάζεται ασυµβίβαστο.

Οµογενές Σύστηµα :
u+v +w = 0
2u + 3w = 0
3u + v + 4w = 0
΄Ενα οµογενές σύστηµα είναι πάντα συµβιβαστό, αφού η µηδενική λύση το
ικανοποιεί. Μπορεί όµως να έχει και άπειρες λύσεις.

45/79
Μέθοδος απαλοιφής Gauss

Εκφράζουµε ένα γραµµικό σύστηµα

a1,1 x1 + a1,2 x2 + · · · + a1,m xm = b1




 a2,1 x1 + a2,2 x2 + · · · + a2,m xm = b2

.. .. .. .. .. .. ..


 . . . . . . .

an,1 x1 + an,2 x2 + · · · + an,m xm = bn
στην επαυξηµένη του µορφή:
 
a1,1 a1,2 a 1, 3 ... a1,m b1
 a
 2,1 a2,2 a 2, 3 ... a2,m b2 

...
 
 a3,1 a3,2 a 3, 3 a3,m b3 
 . .. .. .. 
 . 
 . . . . 
an,1 an,2 an,3 ... an,m bn

Με κατάλληλες γραµµοπράξεις, προσπαθούµε να µετασχηµατίσουµε τον ε-

παυξηµένο πίνακα σε κλιµακωτή µορφή.

46/79
Παράδειγµα

΄Εστω το σύστηµα : 
 2x + y + z = 5
4x − 6y = −2

−2x + 7y + 2z = 9

  Γ2 ← Γ2 − 2Γ1
2 1 1 5 Γ3 ← Γ3 + Γ1
Τότε :  4 −6 0 −2  −−−−−−−−−−−−−−→
−2 7 2 9
   
2 1 1 5 Γ3 ← Γ3 + Γ2 2 1 1 5
 0 −8 −2 −12  −−−−−−−−−−−−−→  0 −8 −2 −12 
0 8 3 14 0 0 1 2

 2x + y + z = 5
Οπότε καταλήγουµε στο σύστηµα −8y − 2z = −12 , όπου µε προς τα πίσω

z =2
αντικατάσταση παίρνουµε z = 2, −8y − 2 · 2 = −12 ⇔ y = 1, 2x + 1 + 2 = 5 ⇔ x = 1

47/79
Μέθοδος Gauss-Jordan

Εάν συνεχίσουµε τις γραµµοπράξεις έως ότου ο επαυξηµένος πίνακας να

µετασχηµατιστεί σε ανηγµένη κλιµακωτή µορφή, τότε το δεξί µέρος του πίνακα
ϑα αποτελεί τη λύση του συστήµατος (εάν το αριστερό µέρος είναι ο µοναδιαίος
πίνακας). Η µέθοδος αυτή ονοµάζεται Gauss-Jordan.
Συνεχίζοντας τις γραµµοπράξεις στο προηγούµενο παράδειγµα :
  Γ2 ← Γ2 + 2Γ3
2 1 1 5 Γ1 ← Γ1 − Γ3
 0 −8 −2 −12  −−−−−−−−−−−−−−→
0 0 1 2
   
2 1 0 3 Γ2 ← −Γ2 /8 2 1 0 3 Γ1 ← Γ1 − Γ2
 0 −8 0 −8  −−−−−−−−−−−−→  0 1 0 1  −−−−−−−−−−−−−→
0 0 1 2 0 0 1 2
   
2 0 0 2 Γ1 ← Γ1 /2 1 0 0 1
 0 1 0 1  −−−−−−−−−−−→  0 1 0 1 
0 0 1 2 0 0 1 2
Εποµένως, x = 1, y = 1, z = 2.

48/79
∆ιερεύνηση λύσεων συστηµάτων µε παραµέτρους

΄Εστω το σύστηµα : 
 x −y +z +w = 1
2x − y + 2z − w = 2

5x − 3y + 5z − w = a
 
1 −1 1 1 1 Γ2 ← Γ2 − 2Γ1
Τότε µε γραµµοπράξεις έχουµε :  2 −1 2 −1 2  −−−−−−−−−−−−−−→
5 −3 5 −1 a
 
1 −1 1 1 1 Γ3 ← Γ3 − 5Γ1
 0 1 0 −3 0  −−−−−−−−−−−−−−→
5 −3 5 −1 a
 
1 −1 1 1 1 Γ3 ← Γ3 − 2Γ2
 0 1 0 −3 0  −−−−−−−−−−−−−−→
0 2 0 −6 a − 5
   
1 −1 1 1 1 Γ1 ← Γ1 + Γ2 1 0 1 −2 1
 0 1 0 −3 0  −−−−−−−−−−−−−→  0 1 0 −3 0 
0 0 0 0 a−5 0 0 0 0 a−5

49/79
∆ιερεύνηση λύσεων συστηµάτων µε παραµέτρους
(συνέχεια)
Καταλήξαµε στη µορφή
 
1 0 1 −2 1
 0 1 0 −3 0 
0 0 0 0 a−5

Από την τελευταία γραµµή του δεξιού πίνακα παρατηρούµε ότι το σύστηµα είναι
ασυµβίβαστο αν a είναι διάφορο του ½ 5.
x + z − 2w = 1
Εάν a = 5 τότε το σύστηµα γίνεται . Λύνουµε τις δύο σχέσεις
y − 3w = 0
ως προς x και y: x = 1 − z + 2w, y = 3w και εκφράζουµε το διάνυσµα της λύσης
ως εξής :

1 − z + 2w −1
         
x 1 2
 y   3w   0   0
+w  3 
  
 z =
=
  0 +z  1
    
z   0 
w w 0 0 1

50/79
Πινακοποιηµένη µορφή συστηµάτων

΄Ενα γραµµικό σύστηµα της µορφής :

a1,1 x1 + a1,2 x2 + · · · + a1,m xm = b1




 a2,1 x1 + a2,2 x2 + · · · + a2,m xm = b2

.. .. .. .. .. .. ..


 . . . . . . .

an,1 x1 + an,2 x2 + · · · + an,m xm = bn
µπορεί να εκφραστεί και µε τη µορφή πινάκων ως εξής :

Ax = b
a1,2 · · · a1,m
    
a1,1 x1 b1
 a2,1 a2,2 · · · a2,m   x2   b2 
=
    
 .. .. ..   .. .. 
 . . .  .   . 
an , 1 an,2 · · · an,m xm bn
| {z }| {z } | {z }
A x b

51/79
Επίλυση συστηµάτων n × n µε τη χρήση του αντιστρόφου

Ax = b ⇒ x = A−1 b

Οι ακόλουθες προτάσεις είναι ισοδύναµες για κάθε τετραγωνικό πίνακα A:

Ï Αν b = 0 (οµογενές) το σύστηµα έχει µοναδική λύση τη µηδενική .
Ï Το σύστηµα Ax = b έχει µοναδική λύση για κάθε διάνυσµα b.
Ï Ο πίνακας A είναι µη ιδιάζων (δηλαδή αντιστρέφεται).
Ï Η ορίζουσα του πίνακα A είναι διάφορη του 0.

52/79
Παράδειγµα


 x + y + 0z = 3
−x + 2y + z = 6

x + 0y + z = 4
   
1 1 0 3
΄Εχουµε A =  −1 2 1  και b =  6 , µε
1 0 1 4
 
2/4 −1/4 1/4
A−1 =  2/4 1/4 −1/4 
−2/4 1/4 3/4
εποµένως
    
2/4 −1/4 1/4 3 1
x = A−1 b =  2/4 1/4 −1/4   6  =  2 
−2/4 1/4 3/4 4 3

53/79
∆ιανυσµατικός Χώρος (δ.χ.)

∆ιανυσµατικός χώρος ορίζεται ως ένα σύνολο V από µαθηµατικά

αντικείµενα (αριθµούς, διανύσµατα, πίνακες, πολυώνυµα κ.λ.π.) τα
οποία ονοµάζουµε γενικά «διανύσµατα» στο οποίο έχουµε ορίσει δύο
πράξεις :
Ï Πρόσθεση (εσωτερική πράξη)

(+) : V × V → V

Ï Βαθµωτός πολλαπλασιασµός (εξωτερική πράξη)

(·) : R × V → V

Σε αυτό το σύνολο ϑα πρέπει να ισχύουν οι ακόλουθες δέκα ιδιότητες :

54/79
Ιδιότητες (δ.χ.)

Ï u + v ∈ V , ∀u , v ∈ V (κλειστότητα της πρόσθεσης)

Ï u + v = v + u , ∀u , v ∈ V (αντιµεταθετικότητα)
Ï ∃0 ∈ V : u + 0 = u , ∀u ∈ V (ύπαρξη ουδέτερου πρόσθεσης)
Ï ∀u ∈ V , ∃ − u ∈ V : u + (−u ) = 0 (ύπαρξη αντιθέτου πρόσθεσης)
Ï (u + v ) + w = u + (v + w ), ∀u , v , w ∈ V (προσεταιριστικότητα πρόσθεσης)
Ï au ∈ V , ∀u ∈ V και ∀a ∈ R (κλειστότητα πολλαπλασιασµού)
Ï a (u + v ) = au + av , ∀u , v ∈ V και ∀a ∈ R (πρώτος επιµεριστικός κανόνας)
Ï (a + b)u = au + bu , ∀u ∈ V και ∀a , b ∈ R (δεύτερος επιµεριστικός κα-
νόνας)
Ï (ab)u = a (bu ), ∀u ∈ V και ∀a , b ∈ R (προσεταιριστικότητα πολλαπλασια-
σµού)
Ï 1u = u , ∀u ∈ V
Τα στοιχεία ενός διανυσµατικού χώρου τα ονοµάζουµε γενικά «διανύσµατα».

55/79
Ιδιότητες

Σε ένα διανυσµατικό χώρο ισχύουν τα ακόλουθα

Ï a0 = 0, ∀a ∈ R

Ï 0v = 0, ∀v ∈ V

Ï Εάν av = 0 ⇒ a = 0 ή v = 0

Ï (−1)v = −v , ∀v ∈ V

56/79
∆ιανυσµατικός Υπόχωρος (δ.χ.)

΄Ενα µη κενό υποσύνολο W του δ.χ. V , ονοµάζεται διανυσµατικός υπόχωρος

του V εάν ισχύει :
Ï u + v ∈ W , ∀u , v ∈ W
Ï λu ∈ W , ∀u ∈ W , λ ∈ R
ή ισοδύναµα
Ï κu + λv ∈ W , ∀u , v ∈ W , κ, λ ∈ R

57/79
Παραδείγµατα

Ï Το σύνολο των διαγώνιων πινάκων 2 × 2 είναι διανυσµατικός υπόχωρος του

δ.χ. των πινάκων 2 × 2
· ¸ · ¸ · ¸
a 0 c 0 a+c 0
+ =
0 b 0 d 0 b+d
· ¸ · ¸
a 0 ka 0
k =
0 b 0 kb
© ª
Ï Ο V = (x , y ) : y ≥ 0 δεν είναι διανυσµατικός υπόχωρος, αφού για κάθε
λ ∈ R και για κάθε u ∈ W δεν ισχύει πάντα ότι λu ∈ W (ϑεωρήστε για
παράδειγµα λ = −1 και u = (1, 1)).

Το µηδενικό διάνυσµα ϑα πρέπει να ανήκει σε κάθε διανυσµατικό υπόχωρο

ενός χώρου.

58/79
∆ιανυσµατικοί χώροι µε τους οποίους συνήθως εργαζόµαστε

Ï Rn : Σύνολο διανυσµάτων µε n στοιχεία

Ï Mn,m : Σύνολο πινάκων n × m

Ï Pn (R): Σύνολο πολυωνύµων n-οστού ϐαθµού

Παραδείγµατα διανυσµατικών υποχώρων

  
  x − 2y + z − w = 0 
U1 = (x , y , z , w ) ∈ R4 | 2x − y + 5z − 2w = 0
 
x − y + 2z − w = 0


U2 = {X ∈ M2,2 (R)|AX = XA}

59/79
Γραµµικοί Συνδυασµοί και span
΄Εστω v1 , . . . , vm ∈ V διανυσµατικός χώρος. Τότε
1. ΄Ενας γραµµικός συνδυασµός των v1 , . . . , vm είναι ένα στοιχείο του V της
µορφής a1 v1 + · · · + am vm , ai ∈ R
2. Θα λέµε ότι τα στοιχεία v1 , . . . , vm παράγουν το χώρο V αν για κάθε v ∈ V
υπάρχουν a1 , . . . , am ∈ R τέτοια ώστε v = a1 v1 + · · · + am vm . Συµβολίζουµε
τότε ότι V = span{v1 , v2 , . . . , vm }
΄Εστω v1 , . . . , vm ∈ V διανυσµατικός χώρος, τότε το span{v1 , v2 , . . . , vm } είναι δια-
νυσµατικός υπόχωρος ·του V . ¸
a b
Για παράδειγµα, έστω ∈ M2,2 (R). Αφού
c d
· ¸ · ¸ · ¸ · ¸ · ¸
a b 1 0 0 1 0 0 0 0
=a +b +c +d
c d 0 0 0 0 1 0 0 1

τότε
½· ¸ · ¸ · ¸ · ¸¾
1 0 0 1 0 0 0 0
M2,2 (R) = span , , ,
0 0 0 0 1 0 0 1

60/79
Γραµµικά εξαρτηµένα και ανεξάρτητα διανύσµατα

Τα διανύσµατα {v1 , . . . , vm } ∈ V ονοµάζονται γραµµικά ανεξάρτητα, εάν για ai ∈

R ισχύει

a1 v1 + · · · + am vm = 0 ⇒ a1 = a2 = · · · = am = 0

Γραµµικά εξαρτηµένα ονοµάζονται όταν

a1 v1 + · · · + am vm = 0 ⇒ ∃ τουλάχιστον ένα ak ̸= 0
a a a a
οπότε vk = − a1 v1 − · · · − ak −1 vk −1 − ak +1 vk +1 − · · · − am vm
k k k k

61/79
Ιδιότητες

Ï ∆ύο διανύσµατα του δ.χ. V είναι γραµµικά εξαρτηµένα όταν το ένα είναι
πολλαπλάσιο του άλλου

Ï Κάθε υποσύνολο γραµµικά ανεξάρτητων διανυσµάτων είναι επίσης σύνο-

λο γραµµικά ανεξάρτητων διανυσµάτων

Ï Κάθε υπερσύνολο γραµµικά εξαρτηµένων διανυσµάτων είναι σύνολο γραµ-

µικά εξαρτηµένων διανυσµάτων

Ï Το µηδενικό διάνυσµα 0 είναι γραµµικά εξαρτηµένο, γιατί λ0 = 0 για κάθε

λ∈R

Ï Κάθε µη µηδενικό διάνυσµα v είναι γραµµικά ανεξάρτητο, γιατί λv = 0

ισχύει εάν και µόνο εάν λ = 0

62/79
Γραµµικά ανεξάρτητα διανύσµατα του M2,2 (R)

· ¸ · ¸ · ¸ · ¸
1 0 0 1 0 0 0 0
, , ,
0 0 0 0 1 0 0 1

Με· τη χρήση
¸ του· ορισµού
¸: · ¸ · ¸ · ¸
1 0 0 1 0 0 0 0 0 0
a +b +c +d = ⇔
0 0 0 0 1 0 0 1 0 0
· ¸ · ¸
a b 0 0
= ⇔ a = 0, b = 0, c = 0, d = 0.
c d 0 0

63/79
Σύνολο των διανυσµάτων του επιπέδου
∆ύο διανύσµατα του επιπέδου (R2 ) είναι γραµµικά εξαρτηµένα αν και µόνο αν
ανήκουν στην ίδια ή σε παράλληλες ευθείες.

Ανάλογα µπορούµε να δούµε ότι δύο διανύσµατα του χώρου (R3 ) είναι γραµ-
µικά εξαρτηµένα αν και µόνο αν ανήκουν στο ίδιο επίπεδο. 64/79
Βάση και διάσταση

΄Ενα σύνολο στοιχείων {v1 , . . . , vm } του V ονοµάζεται βάση του V εάν έχει τις
ιδιότητες
1. το {v1 , . . . , vm } παράγει τον V
2. αν ισχύει η σχέση a1 v1 + · · · + am vm = 0, όπου ai ∈ R, τότε αναγκαστικά
έχουµε a1 = a2 = · · · = am = 0. ∆ηλαδή είναι γραµµικά ανεξάρτητα.
΄Ενας διανυσµατικός χώρος µπορεί να έχει παραπάνω από µία ϐάσεις, όµως
κάθε ϐάση του έχει το ίδιο πλήθος στοιχείων.
∆ιάσταση ενός χώρου (dimV ) είναι ο αριθµός των γραµµικά ανεξάρτητων
διανυσµάτων µίας ϐάσης του. Η διάσταση του τετριµµένου µηδενικού χώρου
V = {0} είναι 0.
Ï ΄Εστω {v1 , . . . , vn } µια ϐάση του V . Τότε για κάθε v ∈ V , υπάρχουν µοναδικά
ai ∈ R µε v = a1 v1 + · · · + an vn
Ï ΄Εστω dimV = n. Εάν {v1 , . . . , vm } ∈ V είναι γραµµικά ανεξάρτητα, τότε
m ≤ n.
Ï Εάν W διανυσµατικός υπόχωρος του δ.χ. V , τότε dimW ≤ dimV

65/79
Βάση και διάσταση (παραδείγµατα)

Ï Συνήθης ή κανονική ϐάση του Rn

e1 = [1, 0, . . . , 0]T , e2 = [0, 1, 0, . . . , 0]T , . . . , en = [0, . . . , 0, 1]T

Ï Βάση του M2,2 (R)

½· ¸ · ¸ · ¸ · ¸¾
1 0 0 1 0 0 0 0
, , ,
0 0 0 0 1 0 0 1

Ï Βάση του Pn (R)

{ 1, x , x 2 , . . . , x n }

66/79
Τι ισχύει στον Rn

Ï dimRn = n

Ï ΄Εστω ότι v1 , . . . , vm ∈ Rn
1. Αν τα v1 , . . . , vm είναι γραµµικά ανεξάρτητα, τότε m ≤ n
2. Αν τα v1 , . . . , vm παράγουν τον Rn , τότε m ≥ n
3. Αν τα v1 , . . . , vm αποτελούν ϐάση του Rn , τότε m = n

Ï ΄Εστω {v1 , . . . , vn } ⊆ Rn . Τότε τα ακόλουθα είναι ισοδύναµα

1. Το σύνολο {v1 , . . . , vn } είναι µια ϐάση του Rn
2. Τα {v1 , . . . , vn } παράγουν το Rn
3. Τα {v1 , . . . , vn } είναι γραµµικά ανεξάρτητα

Ï ΄Εστω v1 , . . . , vn ∈ Rn και έστω A ο n × n πίνακας του οποίου η στήλη i είναι

το vi όπου i = 1, . . . n. Τότε τα v1 , . . . , vn αποτελούν ϐάση του Rn αν και µόνο
αν det(A) ̸= 0

67/79
Τι ισχύει στον Rn (συνέχεια)

Ï ΄Εστω v1 , . . . , vn ∈ Rn και έστω A ο n × n πίνακας του οποίου η στήλη i είναι

το vi όπου i = 1, . . . n. Τότε τα v1 , . . . , vn αποτελούν ϐάση του Rn αν και µόνο
αν το οµογενές σύστηµα Ax = 0 έχει λύση µόνο τη µηδενική.

Ï ΄Εστω A ένας n × n πίνακας εάν ϑεωρήσουµε ως τη κάθε στήλη του ένα

διάνυσµα του Rn . Τότε τα v1 , . . . , vn είναι γραµµικά ανεξάρτητα εάν και
µόνο εάν det(A) ̸= 0

Ï ΄Εστω v1 , . . . , vn ∈ Rn και έστω A ο n × n πίνακας του οποίου η στήλη i είναι

το vi όπου i = 1, . . . n. Τότε τα v1 , . . . , vn είναι γραµµικά εξαρτηµένα εάν και
µόνο εάν η ορίζουσα κάθε υποπίνακα του A είναι ίση µε 0.

68/79
Τι ισχύει στον Rn (συνέχεια)

΄Εστω v1 , . . . vk ∈ Rn και έστω A ο n × k πίνακας του οποίου η στήλη i

είναι το vi , i = 1, . . . , k. Μετασχηµατίζω µε κατάλληλες γραµµοπράξεις
τον πίνακα A σε πίνακα B κλιµακωτής µορφής. Βρίσκω ποιές στήλες του
B περιέχουν µη µηδενικό οδηγό στοιχείο. Οι αντίστοιχες στήλες του A
αποτελούν γραµµικά ανεξάρτητα διανύσµατα.

69/79
Παράδειγµα

΄Εστω τα διανύσµατα [1, 1, 0, 0]T , [1, 0, 1, 0]T , [3, 1, 2, 0]T , [0, 0, 1, 1]T . Τότε
   
1 1 3 0 1 1 3 0
 1 0 1 0  Γ 2 ← Γ 2 − Γ 1  0 −1 −2 0  Γ3 ← Γ3 + Γ2
 0 1 2 1  −−−−−−−−−−−−−→  0
    −−−−−−−−−−−−−→
1 2 1 
0 0 0 1 0 0 0 1
   
1 1 3 0 1 1 3 0
 0 −1 −2 0  Γ4 ← Γ4 − Γ3  0 −1 −2 0 
  −−−−−−−−−−−−−→  
 0 0 0 1   0 0 0 1 
0 0 0 1 0 0 0 0
Η πρώτη, η δεύτερη και η τέταρτη στήλη του τελικού πίνακα περιέχουν µη
µηδενικά οδηγά στοιχεία άρα η πρώτη η δεύτερη και η τέταρτη στήλη του
αρχικού πίνακα είναι γραµµικά ανεξάρτητα διανύσµατα

70/79
Τι ισχύει στον Rn (συνέχεια)

΄Εστω v1 , . . . vk ∈ Rn και έστω A ο k × n πίνακας του οποίου η γραµµή i

είναι το vi , i = 1, . . . , k. Μετασχηµατίζω µε κατάλληλες γραµµοπράξεις
τον πίνακα A σε πίνακα B κλιµακωτής µορφής. Βρίσκω τις µη µηδενικές
γραµµές του B, αυτές αποτελούν γραµµικά ανεξάρτητα διανύσµατα.

71/79
Παράδειγµα

΄Εστω τα διανύσµατα [1, 1, 0, 0]T , [1, 0, 1, 0]T , [3, 1, 2, 0]T , [0, 0, 1, 1]T . Τότε

  Γ ← Γ −Γ  
1 1 0 0 2 2 1 1 1 0 0
 1 0 1 0  Γ3 ← Γ3 − 3Γ1  0 −1 1 0  Γ3 ← Γ3 − 2Γ2
  −−−− −−−−−−−−−−→   −−−−−−−−−−−−−−→
 3 1 2 0   0 −2 2 0 
0 0 1 1 0 0 1 1
   
1 1 0 0 1 1 0 0
 0 −1 1 0  Γ4 ↔ Γ3  0 −1 1 0 
  −−−−−−−−−→  
 0 0 0 0   0 0 1 1 
0 0 1 1 0 0 0 0

Η πρώτη, η δεύτερη και η τρίτη γραµµή είναι µη µηδενικές οπότε σύµφωνα µε

τα όσα είπαµε παραπάνω είναι γραµµικά ανεξάρτητα διανύσµατα.

72/79
Παράδειγµα

΄Εστω ο δ.χ. V = [2x + 3y + z , x − z , y − z ]T , x , y , z ∈ R

© ª

Τότε

[2x + 3y + z , x − z , y − z ]T = x [2, 1, 0]T + y [3, 0, 1]T + z [1, −1, −1]T

     
2 3 1 1 0 −1 1 0 −1
Γ2 ←Γ2 /3
 1 0 −1  −Γ− 1 ↔Γ2 
−−→ 2 3
Γ2 ←Γ2 −2Γ1
1  −−−−−−−−→  0 3 3  −−−−−−→
0 1 −1 0 1 −1 0 1 −1
   
1 0 −1 1 0 −1
Γ3 ←Γ3 −Γ2
 0 1 1  −−−−−−−→  0 1 1 
0 1 −1 0 0 −2
΄Ολες οι στήλες περιέχουν µη µηδενικά οδηγά στοιχεία. Σύµφωνα µε τα όσα
είπαµε παραπάνω, µία ϐάση του V είναι τα διανύσµατα [2, 1, 0]T , [3, 0, 1]T ,
[1, −1, −1]T και η διάστασή του είναι 3 (V = R3 ).

73/79
Μηδενοχώρος ή πυρήνας
΄Εστω ένας m × n πίνακας A, τότε το σύνολο

NA = {x ∈ Rn : Ax = 0}

ονοµάζεται µηδενοχώρος ή πυρήνας του πίνακα A.

Είναι εύκολο να δούµε ότι ο NA είναι διανυσµατικός υπόχωρος του Rn :
¾
Au = 0
⇒ Au + Av = 0 ⇒ A(u + v ) = 0 ⇒ u + v ∈ NA
Av = 0
¾
Au = 0
⇒ kAu = 0 ⇒ A(ku ) = 0 ⇒ ku ∈ NA
k ∈R

Η διάσταση του χώρου αυτού ονοµάζεται µηδενικότητα του πίνακα και συµβο-
λίζεται ως :

ν(A) = dimNA
Εάν η µοναδική λύση του οµογενούς συστήµατος είναι η µηδενική, τότε NA = {0}
και ν(A) = 0
΄Ενας n × n πίνακας A είναι αντιστρέψιµος εάν και µόνο εάν NA = {0}.
74/79
Εικόνα πίνακα

Η εικόνα ενός m × n πίνακα A είναι

RA = {b ∈ Rm : Ax = b για κάποιο x ∈ Rn }

Ο RA είναι διανυσµατικός υπόχωρος του Rm και ονοµάζεται εικόνα του πίνακα

A.
Τάξη ή ϐαθµός πίνακα :
rank(A) = dimRA

΄Εστω u , v ∈ RA τότε για κάποια x , y ∈ Rn έχουµε ότι :

¾
Ax = u
⇒ Ax + Ay = u + v ⇒ A(x + y ) = u + v ⇒ u + v ∈ RA
Ay = v

¾
Ax = u
⇒ kAx = ku ⇒ A(kx ) = ku ⇒ ku ∈ RA
k ∈R

75/79
Τι ισχύει µε την εικόνα και την τάξη (ή ϐαθµό) πίνακα

Η τάξη ενός πίνακα είναι ίση µε τον αριθµό των οδηγών στοιχείων που
υπάρχουν στην κλιµακωτή µορφή που µπορούµε να ϕέρουµε τον πίνα-
κα.

Ο χώρος εικόνα ενός πίνακα είναι ο χώρος που παράγεται από τα διανύσµατα
στήλες του πίνακα.
Οπότε, ως βάση παίρνουµε τα διανύσµατα (στήλες του αρχικού πίνακα) που
αντιστοιχούν σε στήλες µε µη µηδενικά οδηγά στοιχεία στην τελική κλιµακωτή
µορφή του πίνακα.

rankA + ν(A) = n, A ∈ Mm,n (R)

A ∈ Mn,n (R), ∃A−1 ⇔ rankA = n

΄Ενα n × n σύστηµα Ax = b έχει τουλάχιστον µία λύση εάν και µόνο εάν ο
επαυξηµένος πίνακας [A|b] και ο πίνακας A έχουν την ίδια τάξη.

76/79
Χώρος ΄Αθροισµα
΄Εστω E1 , E2 διανυσµατικοί υπόχωροι ενός δ.χ. V .
Το σύνολο άθροισµα E = E1 + E2 αποτελείται από στοιχεία τα οποία µπορούν να
γραφούν ως άθροισµα ενός στοιχείου του E1 και ενός στοιχείου E2 .

Το συγκεκριµένο σύνολο εύκολα µπορεί να δει κανείς ότι είναι διανυσµατικός

υπόχωρος του V ο οποίος παράγεται από το σύνολο των γεννητόρων των δ.χ.
E1 , E2 .

h = u + v = λ1 u1 + · · · + λn un + λ′1 v1 + · · · + λ′m vm

77/79
Χώρος ΄Αθροισµα

dim(E ) = dim(E1 + E2 ) = dim(E1 ) + dim(E2 ) − dim(E1 ∩ E2 )

Αν ισχύει E1 ∩ E2 = {0} τότε έχουµε ευθύ άθροισµα το οποίο συµβολίζεται µε

E = E1 ⊕ E2

dim(E ) = dim(E1 ⊕ E2 ) = dim(E1 ) + dim(E2 )

Ισχύει η ισοδυναµία :
E = E1 ⊕ E2 αν και µόνο αν για κάθε u ∈ E, υπάρχουν µοναδικά u1 ∈ E1 και u2 ∈ E2
τέτοια ώστε u = u1 + u2 .

78/79
Παρουσίαση 1ης Γραπτής Εργασίας

79/79