Babad Banten:

Maulana Hasanudin sareng Maulana Yusuf

Saméméh Kasultanan Banten diadegkeun, Banten anu masih kénéh dingaranan Banten
Girang téh mangrupa Kadipaten Karajaan Sunda. Tapi pangarang masih tacan junun
manggihan saha Patih nu jadi kakawasaan nalika pasukan Cirebon di handapeun Sunan
Gunung Jati jeung putrana Maulana Hasanudin nalukkeun Banten Girang dina taun 1526.
Sataun saméméh pasukan Demak di bawah Fatahillah nalukkeun Sunda Kalapa dina taun
1527.

Inpormasi anu pangarang meunang tina sababaraha artikel, Adipati Banten Girang anu
eleh perang, ahirna mundur sarta netep di karaton Pakuan. Nepi ka ahir hirupna, manéhna teu
kungsi hasil ngarebut Banten deui.

Sanggeus nalukkeun Banten Girang, Sunan Gunung Jati nu mangrupa Sultan Cirebon
kahiji masrahkeun Banten ka putrana Maulana Hasanuddin salaku Adipati Banten dina
kakawasaan Kasultanan Cirebon. Ngan dina taun 1552 Sunan Gunung Jati ngangkat
kalungguhan Maulana Hasanudin ti Adipati jadi Sultan Banten.

Hartina Maulana Hasanudin teu kudu deui mayar upeti atawa pajeg ka Cirebon. Siga
Cirebon nu geus merdéka, lantaran teu perlu deui ngajénan ka Demak, dibarengan ku
runtuhna Demak jeung robah jadi Pajang. Tapi alesan nu paling maksakeun téh lantaran
tungtutan kaayaan nu mewajibkeun unggal kadipatén ngamangpaatkeun hartana pikeun
ngawangun pertahanan jeung kaamanan nu kuat pikeun ayana da’wah Islamiah.

Nalukkeun Banten

Waktu harita Cirebon masih dipingpin ku Pangéran Cakrabuana atawa Radén Walalusang.
Putra Prabu Sunda Sri Baduga Maharaja (Prabu Siliwangi katilu) anu nikah ka Dewi Subang
Larang. Pangeran Cakrabuana di Cirebon hirup jeung adina, nya eta Dewi Rara Santang.

Sanggeus ibadah haji jeung diajar di Bagdad, Dewi Rara Santang nikah ka Sultan Hud
atawa Syarif Abdullah Umdatuddin, gubernur Mesir ti Khilafah Abbasiyah. Ti perkawinan
ieu aranjeunna kagungan dua putra. Kahiji, Syarif Hidayatullah jeung kadua, Syarif Nurullah.

Sanggeus Syarif Abdullah Umdatuddin pupus, Syarif Nurullah neruskeun pamaréntahan

bapana ka Mesir. Samentara éta, Déwi Rara Santang nu geus randa, mawa Syarif
Hidayatullah deui ka Sunda. Anjog ka Cirebon dina taun 1470, disambut ku Pangeran
Cakrabuana. Lantaran Pangeran Cakrabuana bener-bener mikanyaah jeung mikanyaah ka
kaponakanana, Pangeran Cakrabuana ninggalkeun kalungguhanana sarta masrahkeun gelar
Adipati ka Syarif Hidayatullah anu saterusna jadi Adipati Cirebon dina taun 1479.

Nalika Syarif Hidayatullah geus dewasa sarta jadi Adipati dina umur ngora, anjeunna
ngagabung dina dewan da'wah Wali Songo, anu fokus dina nyebarkeun Islam di Jawa. Syarif
Hidayatullah ogé meunang misi pikeun ngislamkeun urang Sunda. Kalayan tugas anu hese
ieu, Syarif Hidayatullah langsung ngalaksanakeun sababaraha program kerja.

Syarif Hidayatullah wani ngabébaskeun Cirebon tina kawajiban mayar upeti ka Pakuan
Pajajaran (ibu kota Sunda). Hal ieu ngajadikeun akina sorangan, Sri Baduga Maharaja,
ambek sarta ngamuk. Sri Baduga Maharaja langsung nyiapkeun pasukan pikeun nyerang
Cirebon nu barontak. Tapi sanggeus perkara ieu dibahas ku para punggawa karajaan, Sri
Baduga Maharaja ahirna nyerahkeun pamaksudanana. Saukur sangkan teu kajadian akina
ngalawan incu jeung anakna sorangan. Balukarna, Sri Baduga Maharaja ngalemeskeun jeung
ngaku kadaulatan Cirebon.

Tapi, sanggeus Sri Baduga Maharaja pupus, tahta Sunda dituluykeun ku Prabu
Surawisesa, dulur lain ibu Pangeran Cakrabuana. Prabu Surawisesa tangtuna teu boga karep
Sri Baduga Maharaja ka Cakrabuana jeung Syarif Hidayatullah. Justru pikeun Prabu
Surawisesa, Pangéran Cakrabuana mangrupa ancaman pikeun tahta. Ahirna Prabu Surawisesa
nyatakeun perang ka Cirebon.

Tapi teu disangka-sangka, tetela Cirebon kacida kuatna malah narajang deui nepi ka Sunda
leungiteun wewengkon basisir kalér, saperti Dramayu, Subang jeung Karawang. Nurutkeun
naskah Carita Parahyangan, Prabu Surawisesa perang lima belas kali. Sarta eta perang sengit
jeung Cirebon.

Kasultanan Cirebon kacida kuatna lantaran dibantuan ku tentara Demak. Éta ogé tiasa
dirojong ku bantosan kauangan ti Mesir sareng Khilafah Abbasiyah. Tapi ieu mah sakadar
sangkaan pangarang, sabab Syarif Nurullah nu jadi Gubernur Mesir teh saderek Syarif
Hidayatullah. Ahirna Prabu Surawisesa mimiti kawalahan jeung hariwang.

Kaprihatinan Prabu Surawisesa katémbong ku dimimitianna satru Sunda jeung Portugis di

Malaka. Ngaliwatan perjangjian gawé babarengan, Portugis bakal ngawangun benteng
pertahanan di Sunda Kalapa pikeun mantuan Sunda ngabela diri lamun serangan datang ti
lawan. Gantina, urang Sunda bakal ngeusian kapal Portugis ku cabé unggal taun. Nepi ka
ayeuna urang Portugis masih kénéh ngajaga piagam perjangjian anu ditandatanganan ku
Prabu Surawisesa. Sedengkeun urang Sunda nyieun piagam nurutkeun adat, nyaéta prasasti.

Nyaho kana kamajuan anu lumangsung, Syarif Hidayatullah langsung ngaléngkah.

Kusabab teu bisa nalukkeun Sunda Kalapa anu cukup kuat, Syarif Hidayatullah malah
ngawasa Banten Girang. Palabuhan Karajaan Sunda nu pang kulonna ahirna gugur ka tangan
Kasultanan Cirebon dina taun 1526.

Penaklukan Banten mangrupikeun tanda kumaha lemahna angkatan laut Sunda dina
waktos éta. Kumaha mungkin armada laut Cirebon gampang ngaliwatan pertahanan di Sunda
Kalapa sarta hasil narajang Banten tanpa kasusah di laut. Hal ieu ngingetkeun urang Sunda,
nu ti jaman baheula geus dipikawanoh kuat di darat tapi lemah di laut. Ningali kasempetan
ieu, sataun saterusna armada gabungan Cirebon jeung Demak nalukkeun Sunda Kalapa dina
taun 1527. Pasukan Sunda jeung Portugis anu teu siap jeung jumlahna saeutik di Sunda
Kalapa ahirna eleh. Serangan éta dilaksanakeun saméméh Portugis junun ngawangun
bénténg.

Sanggeus suksés mingpin panaklukan Sunda Kalapa, Fatahillah ngaganti ngaran palabuan
jadi Jayakarta.
 Ku karebutna Sunda Kalapa jeung Banten Girang, saolah-olah Karajaan Sunda geus
dikebiri ekonomina. Prabu Surawisesa, anu sadar kana hal éta, langsung nyieun perjanjian
damai jeung Kasultanan Cirebon. Tapi teu jeung Banten, sabab ningali lemah jeung leutikna
pertahanan Banten harita, Prabu Surawisesa masih boga harepan pikeun ngarebut deui.

Perjangjian katengtreman antara Sunda jeung Cirebon sapuk jeung tarung antara duanana
eureun. Tapi ku sabab teu aya perjangjian damai jeung Banten, perang jeung Banten terus.
Sanajan kitu, Karajaan Sunda teu bisa ujug-ujug narajang Banten sabab waragad militérna
geus béak. Panghasilan nagara ayeuna ngan ukur tina tatanén jeung dagang darat, teu boga
palabuan pisan.

Sultan Banten munggaran

Salaku jalma anu licik, Sultan Hasanudin langsung ngamangpaatkeun kaayaan perang jeung
kaayaan ékonomi Sunda anu aya dina ciwit. Waktu harita, boh Prabu Surawisesa boh Sultan
Hasanudin keur pasea pikeun nguatkeun diri. Tapi memang kabeneran aya di pihak Sultan
Hasanudin, sabab Prabu Surawisesa pupus dina taun 1535.

Minangka panerus Prabu Surawisesa, Karajaan Sunda ayeuna dipingpin ku Prabu Dewata,
putra Prabu Surawisesa. Béda jeung ramana anu pengkuh dina tarung, Prabu Déwata
ngalamun hayang jadi Resi jeung tapa. Anjeunna sabenerna teu hayang mingpin lamun teu
pressured.

Ahirna Prabu Dewata mingpin tapi teu paduli ka nagarana. Anjeunna sering nyéépkeun
waktos dina solat sareng tapa. Anjeunna gagal ngamangpaatkeun éta momen tenang pikeun
nguatkeun karajaan. Balukarna, dina Carita Parahyangan, Prabu Dewata mindeng meunang
kritik pedas lantaran dianggap egois jeung teu mampuh.

Momen perang tapi euweuh perang dipaké ku Sultan Hasanudin pikeun nyebarkeun Islam
jauh ka pandeglang jauh jeung terus ka kidul. Dina nyebarkeun agama Islam, Sultan
Hasanudin ngagunakeun cara anu sarua jeung anu digunakeun Wali Songo. Mulai ti adu jago,
wayang, nepi ka pasanggiri kakuatan. Sarta Sultan Hasanudin ogé junun ngalegaan pangaruh
Islam, anu ngajadikeun ayana Kasultanan Banten beuki caang jeung meunang loba
pendukung.

Waktos gancang pisan sareng akhirna Prabu Dewata pupus dina taun 1543. Tahta Sunda
digentos ku putrana nyaeta Prabu Sakti.
 Prabu Sakti jeung Prabu Dewata ibarat dua sisi mata uang. Kontradiktif pisan. Upami
Prabu Dewata jalmi alim, Prabu Sakti kagungan dampal beusi. Prabu Sakti nguatkeun Sunda
dina sagala cara, atawa leuwih tepatna, ngabenerkeun sagala cara.

Sakumaha urang terang, tanpa palabuan pikeun dagang, urang Sunda ngan ngandelkeun
panghasilan tina upeti jeung pajeg tanah, anu tangtu hargana saeutik pisan. Henteu aya kapal
anu tiasa ngajual cabé sareng sadaya hasil tatanén sanés di luar wilayah Sunda. Ékonomi
terus turun ti jaman ka jaman. Dina kaayaan anu parah ieu, Prabu Sakti meres rahayat.
Manéhna naékkeun pajeg, ngarebut lahan rahayat ku cara maksa, ngahukum mati jalma-jalma
lamun teu nurut ka manéhna, jeung nu leuwih goréng, manéhna ogé ulin jeung awéwé.

Ningali kamajuan anu signifikan di Sunda, Sultan Maulana Hasanudin langsung nyandak
inisiatif. Banten harita can cukup kuat pikeun ngalakukeun serangan frontal ka Pakuan,
malihan karaton Pakuan ditangtayungan ku lima lapis tembok anu ngajajar lereng gunung.
Ngadamel karaton pisan, ditangtayungan pisan.

Ahirna Sultan Maulana Hasanudin pinter nyieun pasukan husus anu saterusna disebut
Tambuh Sangkane dina carita Parahyangan.

Pasukan Tambuh Sangkane anu diwangun ku Sultan Hasanudin henteu mibanda sipat
prajurit. Maranéhna maké baju rahayat, ikat sirah, ngan ukur golok. Tapi aranjeunna dilatih
pisan. Aranjeunna ditugaskeun nyusup ka Pakuan salaku padagang. Teras ujug-ujug pas
waktosna pas, pasukan khusus ujug-ujug ngararangkay sareng ngariung di alun-alun Pakuan.

Teu bisa dipungkir, perang lumangsung sarta dina waktu éta pasukan Sunda teu siap-siap.
Pasukan Sunda anu reuwas mimiti gugur, ngajadikeun kaayaan di puseur dayeuh beuki
kacau. Sanajan kitu, aya dua komandan sepuh ti Sunda anu gancang-gancang mingpin
pasukan ti karaton kaluar pikeun nyerang.

Perang di puseur dayeuh Pakuan antara pasukan Sunda jeung Tambuh Sangkane. Sanajan
ahirna pasukan Sunda hasil ngusir pasukan Tambuh Sangkane nepi ka ngiles ka leuweung,
kubu Sunda geus kaleungitan dua panglima sepuh anu kacida gedena. Dua senapati Tohaan
Ratu Sarendet sareng Tohaan Ratu Sanghyang. Dua panglima sepuh anu aktif ngabela Sunda
ti jaman Prabu Surawisesa ahirna maot di alun-alun kota.

Tungtungna, serangan fatal ieu jadi pemicu pikeun Punggawa pikeun impeach Prabu Sakti
tina tahta. Dina taun 1551, Prabu Sakti ditéwak, sarta Prabu Nilakendra diangkat jadi
gagantina. Tapi deui, Prabu Nilakendra béda pisan jeung Prabu Sakti.
 Prabu Nilakendra lain kawas Prabu Sakti nu boga dampal beusi. Anjeunna praktisi
spiritual. Dina buku Pajajaran Hideung Bodas karya Ferry Taufiq El Jaquene disebutkeun yen
Prabu Nilakendra ngalaksanakeun ajaran mistik Tantra. Naon anu diamalkeun ku aliran
spiritual ieu teu pati jelas, ngan ahirna pasukan Sunda murag kana jurang tahayul anu kacida
omongna.

Prabu Nilakendra henteu nguatkeun pasukanana ku cara anu pantes, sapertos nambahan
jumlah, ningkatkeun kualitas sareng peralatan. Anu dilakukeun ku Prabu Nilakendra
sabenerna nyieun jimat dina wangun bandera. Cenah, upama pasukan Banten ningali ieu
bandera, tangtu bakal sieun. Mungkin pisan ajaran mistis ieu aya hubunganana sareng sétan
maung atanapi anu sapertos kitu ogé omong kosong. Pasukan Sunda teu jadi kuat lamun
kasurupan maung atawa nu kitu. Métode mistis ieu ogé mangrupa bukti yén dina mangsa éta
pangadilan Sunda geus asa-asa, ku kituna maranéhanana mimiti ngagunakeun métode
supranatural.

Hasil tina doktrin mistis Prabu Nilakendra, dina taun 1567, kaputusan pikaseurieun
dijieun.

Bisa jadi Prabu Nilakendra boga maksud pikeun males serangan pasukan Tambuh
Sangkane anu nelasan loba pasukan Sunda, kaasup dua panglima seniorna. Taun 1567, Prabu
Nilakendra mutuskeun pikeun nyerang Banten. Anjeunna ngarasa yakin pisan meunang
kalawan jimat disiapkeun.

Pasukan Sunda mangkat taun harita. Maranéhna kaluar ti karaton tuluy narajang Banten.
Tapi satengahna, aya perang. Teu aya hiji jimat anu digarap. Tibatan ngaheureuyan pasukan
Banten, pasukan Islam Banten malah beuki ngaheureuyan dina ngancurkeunana. Sakabeh
pasukan Sunda digebruskeun, anu sesana kabur ka leuweung, kaasup Prabu Nilakendra. Taya
sahijieun kantos terang tungtung carita maranéhanana. Tapi ngeunaan Prabu Siliwangi anu
kacaritakeun geus robah jadi maung, kamungkinan pisan manéhna téh. Prabu Nilakendra,
Prabu Siliwangi katujuh, leungit ka leuweung sanggeus eleh perang. Teu aya deui pasukan,
iwal ti nu ngajaga karaton teu milu perang.

Sanggeus eleh, Sunda ngangkat raja anyar nu ngaranna Prabu Surya Kencana atawa Prabu
Siliwangi nu kadalapan dina taun 1567.
 Tapi tilu taun ti harita, Banten katarajang kasedih. Sultan Maulana Hasanudin pupus
sacara damai dina taun 1570, dina yuswa 90 taun. Nilik kana préstasina, manéhna dianggap
suksés mingpin Kasultanan Banten.

Perlu diperhatikeun yén dina mangsa ieu Kasultanan Banten henteu nyebut Karajaan
Sunda minangka lawanna. Istilah anu sering dianggo nyaéta Karajaan Pakuan Pajajaran,
kusabab sababaraha alesan. Kahiji, istilah Sunda ogé ngawengku Banten jeung Cirebon, sarta
ogé mangrupa jati diri Maulana Hasanudin jeung Syarif Hidayatullah. Kadua, seuseueurna
wilayah Sunda parantos kacepeng ku Cirebon sareng Banten, sareng anu tetep aya di Pakuan
Pajajaran sareng sabudeureunana (kaasup Parahyangan, Sumedang sareng sabudeureun
Kawali). Katilu, nyebut ngaran hiji karajaan mindeng dilakukeun ku nyebut ngaran ibukota
na.

Maulana Yusuf, Parebut

Nalika Sultan Maulana Yusuf naék tahta, Karajaan Sunda geus dipingpin ku raja anu adil tur
wijaksana salila tilu taun, nyaéta Prabu Surya Kancana. Ngan, telat datang ka Sunda.

Kawas bapana, Sultan Maulana Yusuf kacida pinter jeung gagah. Kawijakan Sultan
Maulana Yusuf dianggap pas pisan pikeun jamanna. Anjeunna ngalaksanakeun rupa-rupa
kawijakan anu suksés, diantarana sistem irigasi, danau buatan, perluasan masjid agung
Banten, nguatkeun pertahanan karaton Surasowan, sareng anu paling penting, ningkatkeun
kualitas sareng kuantitas pasukan Kasultanan Banten.

Nepi ka puncakna taun 1579, Kasultanan Banten jeung Cirebon deui gawé bareng
narajang Pakuan. Kali ieu, serangan pamungkas.

Kapal-kapal Cirebon daratang jeung ngalabuhkeun di palabuan Sunda Kalapa, ngarontok

pasukan siap-siap nyerang Pakuan ti kaler. Samentara éta pasukan Banten nyerang ti kulon.

Dina serangan ngadadak dina tiiseun peuting éta, Karaton Pakuan anu ditangtayungan ku
lima lapis témbok, ahirna direbut. Pasukan Sunda kalah jeung Prabu Surya Kancana kabur ka
Gunung Salak. Teu hilap, pasukan Sunda junun ngamankeun sagala pusaka karajaan, iwal ti
Altar Palangka Sriman Sriwacana. Alatan panik jeung rurusuhan, altar beurat teu dibawa.

Pasukan Banten ogé ngalihkeun Altar Palangka ka Banten supados Sunda henteu tiasa
ngangkat rajana deui. Di Banten Altar Palangka katelah Watu Gilang. Éta serangan mungkas
carita Karajaan Sunda anu geus aya salila 910 taun.
 Sanajan kitu, sanggeus méré wasiat fenomenal disebut Uga Wangsit Siliwangi di Gunung
Salak, Prabu Surya Kancana ogé nyieun wasiat yén tahta Sunda lajeng bakal dicekel ku Prabu
Geusan Ulun, Sultan Sumedang. Prabu Surya Kancana ngutus opat urang Kandaga Lante
pikeun ngirimkeun Mahkota Binokasih Sanghyang Pake ka Prabu Geusan Ulun, minangka
pertanda diangkatna jadi Raja Sunda saterusna.

Hanjakal, béda jeung Sultan Maulana Hasanudin anu umurna panjang. Sultan Maulana
Yusuf pupus sataun sanggeus ditaklukkeun, nyaéta taun 1580.

Sultan Maulana Yusuf ninggalkeun ahli waris, nyaéta Pangeran Maulana Muhammad anu
umurna 9 taun. Balukarna, di Kasultanan Banten aya perebutan tahta antara anu ngadukung
Sultan Maulana Muhammad ngalawan Pangeran Arya Jepara, anu putra Adipati Yunus (Pati
Unus) sarta adi iparna Maulana Yusuf. Hartosna paman Sultan Maulana Muhammad.

Tapi, ahirna mah Sultan Maulana Muhammad anu jadi Sultan Banten saterusna.

Carita anu panjang diteruskeun dina kapamingpinan Sultan Muda Maulana Muhammad
anu kakoncara alim. Tapi anjeunna maot dina umur ngora, 25 taun, nalika anjeunna nyerang
Palembang. Ngeunaan anjeunna, urang bakal neruskeun sejen waktu.

Salaku bonus. Di handap ieu silsilah Kasultanan Banten ti Sultan Maulana Hasanudin nepi
ka ahirna dibubarkeun ku Inggris:

1. Sultan Maulana Hasanuddin atawa Pangeran Sabakinking (1552-1570)

2. Sultan Maulana Yusuf atawa Pangeran Pasareyan (1570-1585)
3. Sultan Maulana Muhammad atawa Pangeran Sambilrana (1585-1596)
4. Sultan Abdul Mafakhir Mahmud Abdulkadir atawa Pangeran Ratu (1596-1647)
5. Sultan Abu al-Ma'ali Ahmad atawa Pangeran Anom (1647-1651)
6. Sultan Ageng Tirtayasa atawa Abu al-Fath Abdul Fattah (1651-1683)
7. Sultan Abu Nashar Abdul Qahar atawa Sultan Haji (1683-1687)
8. Sultan Abu al-Fadhi Muhammad Yahya (1687-1690)
9. Sultan Abu al-Mahasin Muhammad Zainulabidin atawa Pangeran Adipadi (1690-
1733)
10. Sultan Abdullah Muhammad Syifa Zainularifin (1733-1750)
11. Sultan Syarifuddin Ratu Legate atawa Pangeran Syarifuddin (1750-1752)
12. Sultan Abu al-Ma'ali Muhammad Wasi atawa Pangeran Arya Adisantika (1752-
1753)
13. Sultan Abu al-Nasr Muhammad Arif Zainulsyiqin (1753-1773)
14. Sultan Aliyuddin atawa Abu al-Mafakhir Muhammad Aliyuddin (1773-1799)
15. Sultan Muhammad Muhyiddin Zainussalihin (1799-1801)
16. Sultan Muhammad Ishaq Zainulmuttaqin (1801-1802)
17. Sultan Wakil Pangeran Natawijaya (1802-1803)
18. Sultan Aliyuddin II atawa Abu al-Mafakhir Muhammad Aqiluddin (1803-1808)
19. Sultan Wakil Pangeran Suramenggala (1808-1809)
20. Sultan Maulana Muhammad Shafiuddin atawa Muhammad Bin Muhammad
Muhyiddin Zainussalihin (1809-1816).