Карађорђе

ÖÅÍÒÀÐ ÇÀ ÌÈÒÎËÎØÊÅ ÑÒÓÄÈ£Å ÑÐÁÈ£Å
Óðåäíèê
äð Ìèîäðàã Ñòî¼àíîâèž
1
Æèâî¼èí Àíäðå¼èž
ÊÀÐÀ€ÎÐ€Å
Ïðâî èçäàœå
Èçäàâà÷:
Öåíòàð çà ìèòîëîøêå ñòóäè¼å Ñðáè¼å
Óðåäíèê:
äð ïðîô. Ìèîäðàã Ñòî¼àíîâèž
Ðåöåíçåíòè:
äð ïðîô. Ïåòàð Ìèëîñàâšåâèž
äð ïðîô. Ìàðêî Àòëàãèž
äð Ìàëèøà Ñòàíî¼åâèž
Òåõíè÷êè ñàðàäíèê:
Áîáàí Ñòàíî¼åâèž
øòàìïà:
Ãðàôîñ, Ñìåä. Ïàëàíêà
Òèðàæ:
500 ïðèìåðàêà
ISBN 86-83829-13-8
2
ÊÀÐÀ€ÎÐ€Å
ÇÀÂÈ×À£ ÌÈÒÀ È ÈÑÒÎÐÈ£Å
1704 -1804 - 2004
Ðà÷à
2004
3
Âëàñòåëèíñòâî ïèñàðà £îâàíà
ïî÷åòêîì XVI âåêà ó
Øóìàäè¼è
Ó ïàðöè¼àëíîì òóðñêîì ïîïèñó êàäèëóêà Ðóäíèê è íàõè¼å Îñ-

òðîâèöà èç 1516. ãîäèíå ïîìèœå ñå ðåëàòèâíî îáèìàí òèìàð ïèñàðà
£îâàíà. Íà ïðâîì ìåñòó œåãîâîã òèìàðà ¼å ñåëî Ñàðõàíîâàö, Ãîðœè
Ãðàáîâàö, Áà÷åâî, Ïëàñêîâàö, Ïëàòèøíèöà, Áðåçîâèöà, Ãîðîâèöà,
ìàíàñòèð Ðàí÷èž êî¼è ïðèïàäà ñåëó Øàòîðèíå, Ãîðœà Êàìåíèöà
(ñåëà ó £àñåíèöè) è Ëàíàð, Êîòðàœå, ìàíàñòèð Ñâ. Ñòåôàí áëèçó
ñåëà Âðàæåíîâà è Áó÷ìàí (ó Ëåïåíèöè). Ó îêâèðó ñåëà Ñàðõàíîâàö
ïîìèœó ñå çàñåîöè Áóêîâèöà è Ãðàäèøèž è ñóñåäíà ñåëà: Ãðàäè-
øòå, Ãëóõàâèöà è Æàáàðè. Ó îêâèðó ñåëà Ïëàøêîâöà ñå ïîìèœó
ñåëà Ìàðêîâàö, Òðíîâèöà ó Ëîìíèöè, Ñèïåðèø, Ñòî÷èíèž è Âó÷¼è
Äîë. Ó Ãîðîâèöè ñå ïîìèœó ñåëà Êëè÷êà, Áóêîâèöà, Ãðàáîâàö, Ñð-
áèöà è Áàëàáàíîâàö.1
1 À. Àëè÷èž, Òóðñêè êàòàñòàðñêè ïîïèñè íåêèõ ïîäðó÷¼à Çàïàäíå Ñðáè¼å XV è XVI
5
Ñàðõàíîâàö ¼å äàíàøœå ñåëî Ñàðàíîâî êîä Ðà÷å, Ãðàáîâàö ¼å

çàñåëàê ñåëà Ñòî¼íèêà è Ìàðêîâöà êîä Ìëàäåíîâöà, Áà÷åâî ¼å çàñåîê
Áîæóðœå, Ïëàñêîâàö ¼å êîä Ñòðàãàðà, Ïëàøòèíèöà ¼å íåïîçíàòî,
Áðåçîâèöà ¼å ñåëî Áðåçîâàö êîä Àðàí•åëîâöà, Ãîðîâèöà ¼å Ãîðîâè÷
êîä Òîïîëå, Ìàíàñòèð Ðàí÷èž êîä Øàòîðèíå ¼å ïî ñâåìó ìàíàñòèð
Íèêîšå ó ñåëó Øàòîðœè êîä Òîïîëå, Êàìåíèöà ¼å çàñåëàê äàíàøœå
Òîïîëå, Ëàíàð ¼å äåî äàíàøœå Òðíàâå, Êîòðàœå ¼å Êîòðàæà êîä
Ñòðàãàðà, ìàíàñòèð Ñâ. Ñòåôàí ¼å ìîæäà äàíàøœè Êîïîðèí èëè
öðêâà ó Ãîðîâè÷ó, Âðàæåíîâî ¼å íåïîçíàòî, Áó÷ìàí ¼å Áó÷¼å êîä
Âåëèêå Ïëàíå èëè Æàáàðèìà êîä Òîïîëå. Ó îêâèðó Ñàðàíîâà ñó
çàñåîöè Áóêîâèöà, äàíàøœè êðà¼ îêî ïîòîêà Áóêîâàö è Ãðàäèøèž,
äàíàøœà Ãðàöà. Ó îêâèðó œåãà ñó ïîìåíóòà è ñåëà Ãðàäèøòå, äàíà-
øœè Âèøåâàö; Ãëóõàâèöà, äàíàøœè àòàð Ñàðàíîâà è Æàáàðè, ñåëî
êîä Òîïîëå. Ó îêâèðó Ïëàñêîâöà ñå ïîìèœå ñåëî Ìàðêîâàö, äàíàñ
êîä Ìëàäåíîâöà; Òðíàâèöà, äàíàøœà Òðíàâà èëè çàñåëàê ñåëà Äîœà
Ðà÷à; Ñèïåðèø, ìîæäà äàíàøœå ñåëî Ñèïèž êîä Ðà÷å; Ñòî÷èíèž,
íåïîçíàòî, ìîæäà ñåëî Ñòî¼íèê êîä Ìëàäåíîâöà; Âó÷¼è Äîë, íåïîç-
íàòî. Ó îêâèðó ñåëà Ãîðîâè÷à ñå ïîìèœå Êëè÷êà, íåïîçíàòî; Áóêî-
âèöà, ïîìåíóòè Áóêîâàö ó Ñàðàíîâó; Ñðáèöà, íåïîçíàòî è Áàëàáà-
íîâàö, íåïîçíàòî.
Ñåëî Ãðàäèøèž ñå äîâîäè ó âåçó ñà ñåëîì Âèøåâàö ãäå ñå
íàëàçè áðäî Ãðàäèøòå íà êîìå ñó îñòàöè ñðåäœîâåêîâíîã ãðàäà
Ãîëóáàíà è èñïîä êîãà ¼å ïîäãðà•å ñà ñåëèøòåì.2 Ó îâîì è ðàíè¼èì
ïîïèñèìà ñå òâð•àâà íå ïîìèœå è âåðîâàòíî ¼å îêî 1459. ãîäèíå
çàðóøåíà è íàïóøòåíà. Ó ïîäãðà•ó ¼å ïîòåñ Çàãðàäå (Çàãðàäèí) ãäå
¼å ïî ïîïèñó èç 1574. ãîäèíå ¼îø óâåê áèëà è öðêâà Ñâ. Àðõàí•åëà.3
Ñóñåäè £îâàíà ïèñàðà ñà ñâî¼èì òèìàðèìà ñó Ìàõìóä, Àëè¼à
âî¼âîäà è Ñóëå¼ìàí ÷åëåáè¼à (ãîñïîäèí), Ñòåïêî è Ëàçàð Áåæà¼èž.
Ñóëå¼ìàí, Ñòåïêî è Ëàçàð ñó ïî ñâåìó áðàžà îä êî¼èõ ¼å îâà¼ ïðâè
ïðèìèî èñëàì. Ìàõìóäîâ òèìàð ÷èíå ñåëà: Áëàçíàâà, Ìàñëîøåâî è
Áî¼èøíèöà (ñâà êîä Ñòðàãàðà). Òèìàð Àëè¼å âî¼âîäå ÷èíå ñåëà: Šó-
áè÷åâàö (èñïîä Ðóäíèêà), Âîšàâ÷à, Áëàãîâåøòåœå è Âàâåäåœå (ïîä
âåêà, êœ. I, ×à÷àê 1984, ñòð. 305-310.

2 Æ. Àíäðå¼èž, Ïîëà ìèëåíè¼óìà Ðà÷å, Ðà÷à 1989, ñòð. 68-69.
3 Î. Çèðî¼åâèž, Öðêâå è ìàíàñòèðè îä 1459-1683, Áåîãðàä 1985, ñòð. 42.
6
Êàðà•îð•å
Ðóäíèêîì êîä Ñòðàãàðà). Òèìàð Áåæå¼èžà ÷èíå: Ðóäíèê, Ñòðãàðè

(Ñòðàãàðè), Çáî¼øòèöà (Çëîâøòèöà êîä Ñòðàãàðà), Ïðèäâîðèöà
(ïîòåç ñà öðêâîì ó Ñòðàãàðèìà), Ñâåòèœà (èñòàêíóòè âèñ è ïîòåñ
ñåëà ×óìèžà), Êîøóòå Ëóêå (ìîæäà Ëóêàœå ó äàíàøœåì €óð•åâó
êîä Ðà÷å), Ìàðî¼èöà (íåïîçíàòî) è ìàíàñòèð Âàâåäåœå êîä ñåëà
Òóð÷èíà (ñåëî êîä Áàòî÷èíå è ïî ëåãåíäè ìàíàñòèð Ñóð÷èíàê êî¼è
äàíàñ íå ïîñòî¼è). Òó ¼å è íåçíàòíè òèìàð Òîäîðà, ñèíà Äèìèòðè¼à
Áàêèžà îêî ñåëà Øàòîðœå è Ñòðàãàðà.4 Âåž ïî ïîïèñó èç 1525.
ãîäèíå íå ïîìèœó ñå ïèñàð £îâàí è Áåæå¼èžè, à Ãîðîâè÷, Áëàçíàâà,
Ìàñëîøåâî, Áîæóðœà è Ïëàñêîâàö ñó òèìàð Ìåõìåäà, ñèíà Îìåðà
Ñîëàêà.5
Ïèñàð-ëîãîòåò-äè¼àê-žàòèá £îâàí ¼å ïî ñâåìó çíàòíà ëè÷íîñò ñ
ïî÷åòêà XVI âåêà è ñàâðåìåíèê çíàìåíèòå ôåóäàëíå ïîðîäèöå Ïà-
âëà Áàêèž. Áàêèžè âåðîâàòíî ïîòè÷ó èç Õåðöåãîâèíå. Ó äðóãî¼ ïî-
ëîâèíè XV âåêà ñå ïî¼àâšó¼ó êàî ìîžíà è óòèöà¼íà ïîðîäèöà ó
Ñðáè¼è. Ïðâà êíåæèíà èì ¼å ó óæè÷êîì êðà¼ó, à ïîòîì, äðóãà ó
Øóìàäè¼è. Èç òóðñêîã ïîïèñà çà 1476. ãîäèíó ñå âèäè äà ¼å êíåç
Ðàäîâàí Áàêèž, ñà ñèíîâèìà Ñåëàêîì è Õåðàêîì ïîñåäîâàî âëà-
ñòåëèíñòâî îä 64 ñåëà.6 Äåôòåð èç 1528. ãîäèíå ïîìèœå êíåçà Õåðàêà
Áàêèžà è œåãîâà ÷åòèðè áðàòà: Òîäîðà, Ïàâêà, Ìèõà¼ëà è Âó¼èöó. Ó
èñòîì ïîïèñó ñå ïîìèœå è Âóêàí Áàêèž, êíåç ó áåîãðàäñêî¼ íàõè¼è.7
Ïî ïîïèñó èç 1516. ãîäèíå íàâîäè ñå âåž ïîìåíóòè Òîäîð, ñèí
Äèìèòðè¼à Áàêèžà è êíåç Íèêîëà, ñèí Âóêà Áàêèžà.8 Íè ó ¼åäíîì
ïîïèñó ñå íå ïîìèœå Áàêèž ïî èìåíó £îâàí.
Ïàâëå Áàêèž ¼å íîñèî òèòóëó âî¼âîäå, à ïðåä êðà¼ æèâîòà ¼å
ïîñòàî ñðïñêè äåñïîò ó Óãàðñêî¼. Ïîñåäîâàî ¼å 50 ñåëà, à ÷èòàâà
îáëàñò îêî ïëàíèíå Âåí÷àö íàçèâàí ¼å “Áàêèžåâà çåìšà”.9 Áàêèžè
ñó èìàëè “äâîðå” íà Âåí÷àöó, ïîâèøå äàíàøœåã ñåëà Áàœå. Íà
ìåñòó ãäå ñó áèëè œèõîâè äâîðîâè áèëî ¼å òðàãîâà îä óòâð•åœà.
4 À. Àëè÷èž, Òóðñêè êàòàñòàðñêè ïîïèñè íåêèõ êðà¼åâà Çàïàäíå Ñðáè¼å, êœ. I,ñòð.
297-319.
5 Èñòî, ñòð. 388-394.
6 Èñòî, ñòð. 70-102.
7 Õ. Øàáàíîâèž, Òóðñêè èçâîðè çà èñòîðè¼ó Áåîãðàäà, Áåîãðàä 1964, ñòð. 92, 118.
8 À. Àëè÷èž, Òóðñêè êàòàñòàðñêè ïîïèñè ..., ñòð. 297-298.
9 *** Ðîäîñëîâíå òàáëèöå è ãðáîâè, Áåîãðàä 1991, ñòð. 233.
7
Ïîñòî¼å ñâåäî÷åœà äà ¼å Êàðà•îð•å 1811. ãîäèíå îäàòëå ïðåâîçèî

êàìåí êàäà ¼å çèäàî óòâð•åœå ó Òîïîëè. Ó Áàœè ñå äàíàñ íàëàçè
Áàêèžåâî âðåëî.10 Íà œèõ îïîìèœå çàñåîê ó Ñàðàíîâó “Áàêèžè” è ó
äðóãîì äåëó ñåëà “Áàêèžêî áðäî”.11 Ñàðàíîâî ¼å íåêàäà èìàëî ó
ñâîì ñàñòàâó çàñåëàê Ïàâëîâàö ãäå ñå íàëàçè öðêâà áðâíàðà è
ãðîášå êî¼å ¼å ¼îø ñòàðè¼å.12 Ïî ñâåìó ¼å ó Ïàâëîâöó ïîñòî¼àëà öðêâà
è ïî÷åòêîì XVI âåêà. Îíà ñâàêàêî èìà âåçå ñà Ïàâëîì Áàêèžåì, à
ìîãóžå ¼å è ñà ëîãîòåòîì, ïèñàðîì £îâàíîì.
Ïàâëå Áàêèž ¼å óæèâàî âåëèêè óãëåä êîä Òóðàêà. £åäíî âðåìå ¼å
áèî ñåêðåòàð Ôåðõàò-ïàøå, à äóæíîñò ìó ¼å áèëà ïðèêóïšàœå õà-
ðà÷à. Ïîñëå ïîãèáè¼å Ôåðõàò-ïàøå 1524. ãîäèíå ïàî ¼å ó íåìèëîñò
êîä âåëèêîã âåçèðà Èáðàõèìà çáîã ó÷åøžà ó ïîáóíè ïðîòèâ œåãà.
Èç òèõ ðàçëîãà ¼å ìîðàî äà íàïóñòè Ñðáè¼ó è ïðå•å ó Óãàðñêó 1525.
ãîäèíå ñà ïåòîðèöîì áðàžå, ñâèì èìåòêîì êî¼è ñó ìîãëè ïîíåòè è
ñà ïåäåñåò îïðåìšåíèõ êîœàíèêà. Ó âðåìå ïîõîäà Ñóëå¼ìàíà Âå-
ëè÷àíñòâåíîã, ó ëåòî 1526. ãîäèíå, äîøëî ¼å äî âåëèêå áèòêå íà
Ìîõà÷ó ó êî¼î¼ ñó Óãàðè ïîðàæåíè, à Òóðöè ñó ïðîäðëè ñâå äî Ïåøòå
è Áóäèìà. Âî¼âîäå Ðàäè÷ Áîæèž è Ïàâëå Áàêèž áèëè ñó çàïîâåä-
íèöè íàñàäèñòà - áîðàöà íà ÷àìöèìà, àëè ñó ïðåæèâåëè áèòêó.
Ïîñëå ñìðòè êðàšà Ëóäîâèêà ïðèøëè ñó åðäåšñêîì âî¼âîäè £îâàíó
Çàïîšè. Ïàâëå ¼å ïîñòàî çàïîâåäíèê õóñàðà - êîœàíèêà. Êðàš Ôåð-
äèíàíä ãà ¼å 1537. ãîäèíå ïîñòàâèî çà äåñïîòà Êðàšåâèíå Ðàøêå. Ó
áèòöè ñà ¼àíè÷àðèìà êîä Ãîð¼àíà, ó îêîëèíè €àêîâèöå, 9. îêòîáðà
1537. ãîäèíå äåñïîò Ïàâëå Áàêèž ¼å ïîãèíóî, à œåãîâà ãëàâà ¼å ïî-
ñëàòà ñóëòàíó.13
Äàêëå, ïèñàð £îâàí ñå íå íàëàçè ìå•ó Áàêèžèìà, àëè ¼å ñâàêàêî
ó œèõîâî¼ îêîëèíè. Íà¼ïðå ¼å îí ëè÷íîñò èç îêîëèíå Ïàâëà Áàêèžà ó
âðåìå êàäà ¼å áèî ñåêðåòàð è õàðà÷ëè¼à êîä Ôåðõàò-ïàøå. Ïèñàð
£îâàí ¼å âåðîâàòíî æèâåî ó íåïîñðåäíî¼ îêîëèíè êíåçà Ïàâëà Áà-
êèžà, íà œåãîâîì âåí÷à÷êîì äâîðó. Íà¼âåðîâàòíè¼å ¼å ìå•ó îíèõ
ïåäåñåò îïðåìšåíèõ êîœàíèêà êî¼è ñó ñà Ïàâëîì Áàêèžåì è œå-
10 Á. Äðîáœàêîâèž, £àñåíèöà, Áåîãðàä 1923, ñòð. 271.
11 *** Òîïîãðàôñêà êàðòà, Êðàãó¼åâàö 2-3, 1:25.000, Âî¼íîãåîãðàôñêè èíñòèòóò, Áåî-
ãðàä 1970.
12 €. Áîøêîâèž, Àðõåîëîøêè ñïîìåíèöè è íàëàçèøòà ó öåíòðàëíî¼ Ñðáè¼è, II,
Áåîãðàä 1956, ñòð. 224-225.
13 *** Ðîäîñëîâíå òàáëèöå è ãðáîâè, Áåîãðàä 1991, ñòð. 233-234.
8
ãîâîì áðàžîì ïðåøëè ó Óãàðñêó.

Èìà¼óžè ó âèäó äà ñå ó ïîïèñó òèìàðà £îâàíà ïèñàðà ïðâî
íàâîäè ñåëî Ñàðàíîâî êàî è äà ó îâîì ñåëó è äàíàñ ïîñòî¼è ïîòåñ
Áàêèžè, Áàêèžêî áðäî è çàñåëàê Ïàâëîâàö ñà âðëî ñòàðèì ãðîášåì
è öðêâîì áðâíàðîì, îäìàõ ñå ìîðà ïðåòïîñòàâèòè ïîñòî¼àœå íåêå
áëèñêå âåçå ñà Áàêèžèìà, îäíîñíî Ïàâëîì Áàêèžåì. Ó íà¼ìàœó
ðóêó, îâî ãîâîðè äà ¼å íåêî îä Áàêèžà æèâåî ó Ñàðàíîâó. Ïèñàð
£îâàí áè ìîãàî áèòè ¼åäàí îä ñàðàíîâà÷êèõ Áàêèžà, àëè òîìå ó
ïðèëîã íå ãîâîðè ïîïèñèâà÷ êî¼è íèêàêî íå áè èñïóñòèî äà ïîðåä
èìåíà ñòàâè îâî ïðåçèìå êàî ó ñëó÷à¼ó ñâèõ îñòàëèõ Áàêèžà. Ó
ïîïèñó ñåëà Ñàðàíîâà ñå íà ïî÷åòêó íàëàçå èçâåñíè Íèêîëà è œåãîâ
áðàò Ðàäîâàí êî¼è ñó ó ñåëó Ãëóõàâèöà (çàñåëàê Ñàðàíîâà). Ðàäîâàí
èìà ñèíîâå: Ïåòðà, Íèêîëó, Ðàäèâî¼à, £îâàíà, Òîäîðà è Ðàäè÷à. Ó
êîíòåêñòó ïîïèñà èìà ìàëî ìîãóžíîñòè çà ïðåòïîñòàâêó äà ¼å ïèñàð
£îâàí ñèí Ðàäîâàíîâ òèìàðíèê çà æèâîòà ñòàðè¼å áðàžå, à ïîãîòîâó
îöà Ðàäîâàíà.
Ìå•óòèì, Áàêèžè è ïèñàð £îâàí íå ìîðà¼ó æèâåòè ó ñåëó Ñàðà-
íîâó èç ðàçëîãà ïîìåíà Ñàðàíîâà íà ïðâîì ìåñòó ó ïîïèñó è ïðè-
ñóñòâà òîïîíèìà Áàêèžè ó èñòîì ñåëó. Ìîæå áèòè äà îíè îâà¼ òèìàð
èìà¼ó “èçâàíà” êàî áàøòèíèöè êî¼è æèâå íåãäå äðóãäå. Òðàãà¼óžè çà
ïèñàðîì-žàòèáîì £îâàíîì íàèëàçèìî ó òóðñêèì ïîïèñèìà 1528.
ãîäèíå íà £îâàíà Ðàäåøèžà, äè¼àêà (el-katib-a) - žàòèáà (ïèñàðà) ó
îêâèðó ïîïèñà ñåëà Ïàâëîâàö (äàíàøœè ìàíàñòèð Ïàâëîâàö ó ñåëó
Êîðàžèöà ïîä Êîñìà¼åì) êî¼è ïðèïàäà¼ó êíåæèíè êíåçà £îâàíà Áå-
ëîøåâèžà. Òó ñå ïîìèœå è êíåæèíà Âóêñàíà Áàêèžà. Žàòèá £îâàí
Ðàäåøèž æèâè ñà áðàžîì Áðàíêîì, Ìàíóëîì è Áîãäàíîì. £îâàí
èìà ñèíà Ðàäîâàíà, à òó ñó è œåãîâ ñòðèö Ïåòàê è áðàò îä ñòðèöà
Èâàí.14 È ìàíàñòèð Ïàâëîâàö íà Êîñìà¼ó èìåíîì èìà âåçó ñà Ïà-
âëîì Áàêèžåì è íà¼âåðîâàòíè¼å äà ãà ¼å îí îáíàâšàî, à ìîãóžå è ñà-
ãðàäèî.
Òèìàð ïèñàðà £îâàíà, “çåìšà Áàêèžà”, çàõâàòà îáëàñò ñà ñå-
ëèìà ó £àñåíèöè è Ëåïåíèöè êî¼ó žå êàñíè¼å, ïî÷åòêîì XVIII âåêà,
íàñåëèòè Âàñî¼åâèžè, Êó÷è, Êëèìåíòå... ñà ïåøòåðñêå âèñîðàâíè, èç
çíàìåíèòå Äóáíèöå è Áè¼åëîã ïîšà. Òî ¼å æèâîòíè ïðîñòîð Êàðà•î-
ð•à, œåãîâèõ ïðåäàêà è ðîäáèíå è ïðîñòîð œèõîâèõ ïðåäóñòàíè-
14 Õ. Øàáàíîâèž, Òóðñêè èçâîðè çà èñòîðè¼ó Áåîãðàäà, ñòð. 91.
9
÷êèõ ðàäœè.
Ãðá Áàêèžà ñà öèìåðîì

ãäå âèòåç äðæè èñóêàíó
ñàášó
10
Ïðèëîçè
Lu
g
ic a
{ n B u~man
br i
ca
Ku Vr a` enovo?
ni
se
S v. S t ef an
Ja
S v. S t ef an ?
@ abar Gr adi { t e Tr navi c a
Kameni c a
man. Ran~i } Gor ovi ~ S ar anovo ? Mar kovac
[ at or i ne Gl uhavi c a L anar i ? Ra~a
B a~evo?
OS TROVI C A P l askovac
Masl o{ evo Gr ab ovac ?
Vel
S i per i { ?
i ka
Kot r a` a
Mo
r av
a
a
n ic
Gr u` a pe
Le
Òèìàð - âëàñòåëèíñòâî ïèñàðà-ëîãîòåòà £îâàíà 1516. ãîäèíå
11
Ïðâè Ñðïñêè Óñòàíàê è
àóñòðè¼ñêà Êðàšåâèíà Ñðáè¼à
1718-1738. ãîäèíå
Ðàçìàòðà¼óžè ïèòàœå ñòâàðàœà âëàäàðñêå èäåîëîãè¼å, èíâåñ-

òèòóðå è èíñèãíè¼à âëàäàðà äèíàñòè¼å Êàðà•îð•åâèž óñòâðäèî ñàì,
øòî äî ñàäà íè¼å ïðèìåžåíî êîä äðóãèõ èñòðàæèâà÷à, äà ¼å ¼åäàí îä
åëåìåíàòà Êàðà•îð•åâå âëàäàðñêå èäåîëîãè¼å è èíâåñòèòóðå áàçè-
ðàí è íà òðàäèöè¼è àóñòðè¼ñêå Êðàšåâèíå Ñðáè¼å 1718-1738. ãî-
äèíå.1 Íàñëå•å õåðàëäè÷êå òðàäèöè¼å àóñòðè¼ñêå Êðàšåâèíå Ñðáè¼å
óî÷èëè ñìî ó ãðáîâèìà íà çàñòàâàìà è ïå÷àòèìà óñòàíè÷êå Ñðáè¼å
1804-1813. ãîäèíå: êðñò ñà îöèëèìà (Ñðáè¼à), ãëàâà äèâšåã âåïðà
ïîãî•åíà ñòðåëîì (Òðèáàëè¼à), ãîëà ðóêà ñà èñóêàíîì ñàášîì (Ðà-
ìà-Áîñíà - Âàñî¼åâèžè), êðóíà Êðàšåâèíå Ñðáè¼å è óêðøòåíè òî-
ïîâè.
1 Æ. Àíäðå¼èž, Âëàäàðñêà èäåîëîãè¼à, èíâåñòèòóðà è èíñèãíè¼å Êàðà•îð•åâèžà è œè-
õîâå çàäóæáèíå 1804-2004, Ìèòîëîøêè çáîðíèê 9, Ðà÷à-Áåîãðàä 2003, ñòð.
105-123.
13
Îâîì ïðèëèêîì óî÷àâàìî è ¼îø âàæíè¼è åëåìåíò êî¼è ñó îíè

êîðèñòèëè è êî¼è èõ ¼å ó èñòî âðåìå ëèìèòèðàî, à òî ¼å ãîòîâî
èäåíòè÷íà òåðèòîðè¼à Êðàšåâèíå Ñðáè¼å è Êàðà•îð•åâå Ñðáè¼å.
Èàêî ïîä äèðåêòíîì âëàøžó Àóñòðè¼å è œåíèõ âèñîêîõ ÷èíîâíèêà
ó Êðàšåâèíè, ó êî¼î¼ ¼å Áåîãðàä óñòðî¼åí êàî ïðåñòîíî ìåñòî, Ñðáè ñó
áèëè àóòîíîìíè êíåçîâè è êàïåòàíè ñà ïîñåáíèì âî¼íèì ¼åäèíè-
öàìà ñðïñêå ìèëèöè¼å. Ó ïðâî¼ ôàçè óñòàíêà Êàðà•îð•å ¼å äîøàî äî
ãðàíèöà áåîãðàäñêîã ïàøàëóêà, êî¼è ¼å ó òèì ãðàíèöàìà ôîðìèðàí
ïîñëå ïðîïàñòè òåðèòîðè¼å àóñòðè¼ñêå Êðàšåâèíå Ñðáè¼å, à ñâå òî
ïðèêðèâà¼óžè ïîä ôîðìîì áîðáå ïðîòèâ Äàõè¼à äà ñå íå áè îäìàõ
ñóêîáèî ñà öåëîêóïíîì òóðñêîì ñèëîì. Êàäà ¼å êðåíóî âàí ãðàíèöà
ïàøàëóêà îòïî÷åî ¼å ïðàâè ðàò. Óîñòàëîì, è êíåæåâèíà Ñðáè¼à
Ìèëîøà Îáðåíîâèžà, 1815. ãîäèíå, óñïîñòàâšåíà ¼å ñàìî ó ãðà-
íèöàìà áåîãðàäñêîã ïàøàëóêà è ó îíèì ìå•óíàðîäíèì ãðàíèöàìà
Ñðáè¼å êî¼å ñó è îä ñòðàíå Òóðñêå áèëå ïðèçíàòå Ïîæàðåâà÷êèì
ìèðîì, 1716. ãîäèíå.
Êàðëîâà÷êèì ìèðîì, 1699. ãîäèíå, íåêàäàøœà Øóìàäè¼à – Ñð-
áè¼à ñå íàøëà ó áëèçèíè àóñòðî-òóðñêå ãðàíèöå. Âåž ó ñëåäåžåì
ðàòó 1716-1718. ãîäèíå, ó êîìå ¼å ó÷åñòâîâàëî è äåñåòàê õèšàäà Ñðáà
äîáðîâîšàöà, èçâðøåíî ¼å îñâà¼àœå Áåîãðàäà è ïðîäîð äî Íèøà.
Ìèðîì ó Ïîæàðåâöó, 21. ¼óëà 1718. ãîäèíå, Àóñòðè¼à ¼å äîáèëà îä
Òóðñêå ïî¼àñ ó Áîñíè ñà Á¼åšèíîì, öåî Áàíàò ñ Òåìèøâàðîì, äîœè
Ñðåì, Ìàëó Âëàøêó, ñåâåðíó Ñðáè¼ó ñà Áåîãðàäîì äî Çàïàäíå Ìî-
ðàâå, îäíîñíî òåðèòîðè¼ó îä ðåêå Äðèíå äî óøžà ðåêå Òèìîê ó
Äóíàâ.2 Îñëîáî•åíà òåðèòîðè¼à ñåâåðåíå Ñðáè¼å ¼å äðæàâíî-ïðàâíî
óñòðî¼åíà êàî àóñòðè¼ñêà «Êðàšåâèíà Ñðáè¼à» èàêî ¼å Óãàðñêà ¼îø îä
XVII âåêà ó ñâî¼î¼ èíòèòóëàöè¼è èìàëà è Ñðáè¼ó. Ñåäèøòå Êðàšå-
âèíå ¼å ó Áåîãðàäó ñà ïîñåáíîì àäìèíèñòðàöè¼îì íà ÷åëó ñà ïðåäñå-
äíèêîì, ôåëäìàðøàëîì, ïðèíöîì Àëåêñàíäðîì Âèðòåìáåðøêèì,
îä 7. 09. 1720. ãîäèíå. Áåîãðàä è âåžå âàðîøè ñó èìàëå ïîñåáíå
óïðàâå, à ñðïñêà îïøòèíà ó Áåîãðàäó è ñâî¼ íàðî÷èòè çáîð èëè
ñàáîð ñàñòàâšåí îä «ñàâåòíèõ (ñîâ¼åòíèõ) ãîñïîäàðà» è îïøòèíñêîã
îäáîðà êàî èçâðøíå âëàñòè íà ÷åëó ñà êíåçîì. Îðãàíèçîâàíà ¼å ñðï-
ñêà íàðîäíà ìèëèöè¼à ïî ñèñòåìó êàïåòàíàòà ó Âî¼íî¼ êðà¼èíè.
Êîìàíäíè êàäàð ñðïñêå íàðîäíå ìèëèöè¼å ñå ñàñòî¼àî îä äâî¼èöå
2 Ãðóïà àóòîðà, Èñòîðè¼à ñðïñêîã íàðîäà, IV, Áåîãðàä 1994, ñòð. 111.
14
îáåðêàïåòàíà, äåñåò êàïåòàíà, ¼åäíîã ìà¼îðà è äâî¼èöå ïîðó÷íèêà.

Îáåðêàïåòàíè ñó áèëè: Âóê Èñàêîâèž-Öðíîáàðàö è Ñòàíèøà Ìàð-
êîâèž-Ìëàòèøóìà, êàïåòàíè: Òðèôóí Èñàêîâèž, Àžèì Ïðîäàíî-
âèž, £åôòî Âèòêîâèž, Ôèëèï Îáóžèíà-Ïðàœàíàö, Íèêîëà ×óïèž,
Ìè¼óøêî Êó¼óíŸèž, Ðèñòà Ïåòðîâèž, Ãàâðèëî Æóäîâèž, Êîñòà Öè-
íöàð è Ìàòî Ïóðèž. Ïîðó÷íèöè ñó: Ìàðêî Ñèí•åëèž è £îâàí
Êîñàíèž. Íàæàëîñò, íèñó ïîçíàòà èìåíà õàðàìáàøà è áàð¼àêòàðà.
Ñâà ñåëà ó Ñðáè¼è ñó áèëà ïîäåšåíà íà âî¼íè÷êà è õà¼äó÷êà. Áðî¼
êàòàïàíàòà ñå óâåžàî íà 19 îä 1725. ãîäèíå. Êîìàíäíè êàäàð ñó
ñà÷èœàâàëè ïî ¼åäàí êàïåòàí, ïîðó÷íèê, õàðàìáàøà, áàð¼àêòàð,
ñòðàæìåøòàð è ïåò êàïëàðà è 150 õà¼äóêà, 50 êîœàíèêà è 50 ïîìî-
žíèêà. Óêóïíî áðî¼íî ñòàœå ñðïñêå ìèëèöè¼å èçíîñèëî ¼å 4.500,
îäíîñíî, 2.700 õà¼äóêà, 900 õóñàðà è 900 ïîìîžíèêà.3
Óñïîñòàâšà ñå ñëîáîäíà è îïøòà òðãîâèíà ðåêàìà è ñóâèì øòî
îìîãóžàâà Ñðáèìà äà òðãó¼ó ñ òóðñêèì è íåìà÷êèì òðãîâöèìà ñâî-
¼îì è áå÷êîì ðîáîì, à íà¼âåžó êîðèñò äîíîñè èçâîç ñòîêå. Àóñòðè¼à
íè¼å óâåëà ó Ñðáè¼è ¼àñíî äåôèíèñàíó óïðàâó òàêî äà îíà íè¼å áèëà
òèïè÷íî ôåóäàëíà ¼åð ñó ñâå äåñåòèíå ïðèïàäàëå äâîðñêî¼ êîìîðè ó
Áå÷ó, îäíîñíî äðæàâè. Óñïîñòàâšåíå ñó äàæáèíå íà èìàœà êðîç
êîíòðèáóöè¼å è ðàçíå äåñåòèíå êî¼å ¼å ðàçðåçèâàî è óáèðàî ïðî-
âèçîð óç ïîìîž êíåçîâà è êìåòîâà. Ïîçíàòè ñó ïî¼åäèíè êìåòîâè è
êíåçîâè èç Êðàãó¼åâà÷êîã äèñòðèêòà çà 1734. ãîäèíó: Ëóæíèöå -
Ìèëîñàâ Ìèëàêîâèž è êíåç Ìàðêî Âó÷êîâèž, ×óìèž - Ðàäîå Îòà-
øåâèž è Îáðàä Ìà¼ñòîðîâèž, Áå÷åâèöà - Âó÷èíà Èâàíîâèž è Ìèëî-
âàí Ïåòðîâèž, Šóšàöè - £îâàí Ìàðêîâèž è Ìèàò Ïåòêîâèž, Ìå÷êî-
âàö - Äîáðèâî¼å Æèâêîâèž, Áîøêî Ñòî¼àíîâèž è Ñòàíêî Íåãî¼åâèž,
Æàáàð - Íèêîëà Ïåòðîâèž è £àœà Ðàäîâàíîâèž, Âëàê÷à - Ñòîøà
Ðèñòèâî¼åâèž è Èâàí Îáðàäîâèž è Ñàðàíîâî - Ñòî¼àí Ìèëîñàâ-
šåâèž, £óðèöà Âåëèìèðîâèž è îáîðêíåç Ñòî¼àäèí Ñòî¼êîâèž.4 Ñòà-
ëíî óâåžàâàœå êîíòðèáóöè¼å è äåñåòèíå, êàî è êóëó÷åœå, óêîíà-
÷àâàœå âî¼ñêå, ïšà÷êå è óáèñòâà ïðîóçðîêó¼å âåëèêî íåçàäîâîšñòâî
ñåîñêîã ñòàíîâíèøòâà òàêî äà ¼å äîøëî äî íåìèðà ó ñåâåðîèñòî÷íî¼
3 Èñòî, ñòð. 115-116.

4 Ä. Ì. Ïàâëîâèž, Àäìèíèñòðàöè¼à è öðêâåíà ïîëèòèêà àóñòðèñêà ó Ñðáè¼è
(1718-1739.), Ãëàñ LXII, Áåîãðàä 1901, ñòð. 154-155.
15
Ñðáè¼è.5
Ó Ñðáè¼è, êàî ó Óãàðñêî¼, Õðâàòñêî¼ è Ñëàâîíè¼è, ïî÷åëà ¼å
áîðáà çà îäáðàíó ïðèâèëåãè¼àëíèõ ïðàâà ñðïñêîã íàðîäà, êàî è
òåæœà çà óêóïíî äóõîâíî ¼åäèíñòâî. Òà áîðáà ¼å âî•åíà ïðåêî íàðîä-
íî-öðêâåíèõ ñàáîðà. Öàð Êàðëî VI ¼å, 10. 09. 1718. ãîäèíå, ïîòâðäèî
áåîãðàäñêîã ìèòðîïîëèòà Ìî¼ñè¼à Ïåòðîâèžà è ïðèçíàî àóòîêå-
ôàëíîñò Áåîãðàäñêå ìèòðîïîëè¼å ÷èìå ñó ñâà ïðèâèëåãè¼àëíà ïðàâà
ñðïñêîã íàðîäà äàòà ó äðóãèì îáëàñòèìà ïðîøèðåíà íà Ñðáè¼ó è
Áàíàò. Ïîñåáíîì äèïëîìîì îä 1720. ãîäèíå öàð ñòàâšà Áàíàò è
Ìàëó Âëàøêó ïîä óïðàâó Áåîãðàäñêå ìèòðîïîëè¼å. Ïðîøèðåœå
ïðèâèëåãè¼àëíèõ ïðàâà íà Ñðáè¼ó è Áàíàò çíà÷èëî ¼å äà ñðïñêè
íàðîä ÷èíè ¼åäèíñòâåíó íàðîäíó öåëèíó è äà ¼å áåîãðàäñêè ìèòðî-
ïîëèò äóõîâíè ñòàðåøèíà ïðàâîñëàâíèõ Ðóìóíà, àëè òî çâàíè÷íî
íè¼å ïðèçíàòî. Àëè, Àóñòðè¼à ¼å ïî ñâàêó öåíó ñïðå÷àâàëà ó¼åäèœåœå
Áåîãðàäñêå è Êàðëîâà÷êå ìèòðîïîëè¼å è ñòâàðàœå áèëî êàêâîã íà-
ðîäíîã ïîëèòè÷êîã òåëà. Íà Ñàáîðó, îäðæàíîì 7/18. 02. 1726. ãîäè-
íå, ó Ñðåìñêèì Êàðëîâöèìà èçàáðàí ¼å áåîãðàäñêè ìèòðîïîëèò
Ìî¼ñè¼å Ïåòðîâèž çà ìèòðîïîëèòà êàðëîâà÷êîã ÷èìå ¼å ôàêòè÷êè
äîøëî äî ó¼åäèœåœà äâå¼ó ìèòðîïîëè¼à ñà ñåäèøòåì ó Áåîãðàäó
êî¼è ¼å òàêî ïîñòàî ¼åäèíî äóõîâíî è íàöèîíàëíî ñðåäèøòå ñâåã
ñðïñêîã íàðîäà ïîä âëàøžó Àóñòðè¼å è œåíèõ íàñëåäíèõ çåìàšà è
ïîêðà¼èíà. Ó îâîì ó¼åäèœåœó ñå âèäå è ïîëèòè÷êè ðàçëîçè ¼åð ¼å
Àóñòðè¼à ïî÷åëà ïðèáëèæàâàœå ïðàâîñëàâíî¼ Ðóñè¼è ñà êî¼îì ñó
Ñðáè èìàëè ñòàëíå âåçå.6
Ðàò Ðóñè¼å è Àóñòðè¼å ïðîòèâ Òóðñêå 1736-1739. ãîäèíå äîâåî ¼å
äî âåëèêèõ òåðèòîðè¼àëíî-ïîëèòè÷êèõ ïðîìåíà. Ðóñè¼à ñå ïðîøè-
ðèëà ïðåìà ¼óãó, à Àóñòðè¼à æåëè äà ñå ïðîøèðè øòî äóášå íà
Áàëêàí, çàóçìå Áîñíó è Õåðöåãîâèíó, Àëáàíè¼ó äî óøžà Äðèìà,
Âëàøêó è Ìîëäàâè¼ó. Ñ òèì öèšåì, à ïðå ïî÷åòêà ðàòà, Àóñòðè¼à ¼å
çàïî÷åëà òà¼íå ïðåãîâîðå î óñòàíêó ñà Ñðáèìà è ñðïñêî-àðáàíà-
øêèì ïëåìåíîì Êëèìåíòå. Ñðáè ñó ñå òà¼íî ñàñòàëè ó Ïåžêî¼ ïàò-
ðè¼àðøè¼è è äîíåëè îäëóêó î óñòàíêó. Êàäà ¼å èçáèî ðàò è íèøêè
åïèñêîï Ãåîðãè¼å Ïîïîâèž ñå ñà íàðîäîì ïîâóêàî ó Ìàòå¼åâàö ãäå ¼å
îðãàíèçîâàî îäáðàíó îä Òóðàêà. Óñòàíèöèìà ñó ñå ïðèäðóæèëè è
5 Èñòî, ñòð. 118, 121-122.
6 Èñòî, ñòð. 124-128.
16
ìóñëèìàíè Ïëàâà è Ãóñèœà îáåžàâøè äà žå ñå âðàòèòè ó ïðà-

âîñëàâíó âåðó. Íà óñòàíàê ñó ñå ïîäèãëè ñâè Âàñî¼åâèžè, Êó÷è,
Ïèïåðè, Áðàòîíîæèžè è ñðïñêî-àðáàíàøêà ïëåìåíà: Êëèìåíòå,
Õîòè è Ãðóäå. Ìå•óòèì, àóñòðîóãàðñêà âî¼ñêà ¼å òðïåëà ïîðàçå ó
Ñðáè¼è è Áîñíè òàêî äà ¼å îäëó÷èëà äà íàïóñòè Ñðáè¼à è Áåîãðàä.
Ïîä êîìàíäîì ìà¼îðà Âóêà Èñàêîâèžà ¼å ïðåøàî äåî ñðïñêå ìèëè-
öè¼å êàî è àðáàíàøêà ìèëèöè¼à ïîä êîìàíäîì Àòàíàñè¼à Ðàøêî-
âèžà. Êða¼åì 1737. è 1738. ãîäèíå Òóðöè ñó íàïàäàëè Âàñî¼åâèžå è
Êó÷å êî¼è ñó ñå îäáðàíèëè óç ïîìîž Áðàòîíîæèžà è ñðïñêî-àðáà-
íàøêèõ Êëèìåíàòà. Âàñî¼åâèžè ñó òàäà èìàëè âåëèêà ñòðàäàœà è
ãóáèòêå.7 Áåîãðàäñêèì ìèðîì 1739. è Öàðèãðàäñêîì êîíâåíöè¼îì,
îä 2. 03. 1741, ¼å èçâðøåíî íîâî ðàçãðàíè÷åœå íà ðåöè Ñàâè è Äóíà-
âó. Òàêî ¼å íåñòàëà «Êðàšåâèíà Ñðáè¼à».
Êàî ñåäèøòå äðæàâíå âëàñòè «Êðàšåâèíå Ñðáè¼å» Áåîãðàä ¼å
ïîñòàî ¼åäèíî äóõîâíî è íàöèîíàëíî ñðåäèøòå ñðïñêîã íàðîäà ïîä
âëàøžó Àóñòðè¼å. Ó Áåîãðàäó ñó èçãðà•åíå ìíîãå ¼àâíå, âî¼íå è àäìè-
íèñòðàòèâíå ãðà•åâèíå áàðîêíîã ñòèëà. Ìå•óòèì, ñâå òå ãðà•åâèíå
ñó ïîðóøåíå 1740. ãîäèíå. Èçâðøåíè ñó âåëèêè ðàäîâè íà òâð•àâè
îä êî¼å ¼å ñà÷óâàíî âèøå êàïè¼à èç òîã âðåìåíà. Íà êàïè¼è Êàðëà VI ¼å
ñà÷óâàí ãðá «Êðàšåâèíå Ñðáè¼å». Íà ¼åäíîì ôëîðàëíîì åëåìåíòó ñå
íàëàçå óêðøòåíà äâà ñëîâà Ñ (îöèëà) èçìå•ó êî¼èõ ñå íàëàçè êàðòóø
ñà ãðáîì Òðèáàëè¼å (ãëàâà äèâšåã âåïðà ñà ñòðåëîì) èçà êîãà ñó
òîïîâñêå öåâè, çàñòàâå è âëàäàðñêà êðóíà. Íà êàïè¼è ¼å áèëà è ïëî÷à
ñà êòèòîðñêèì íàòïèñîì: «D. M. A. / Carlo VI / Roman – Impera /
Augusto / Fidei Ortodoxae Propugnatore / Contra / Christianis Hostem /
haec portae / magnificis operis / expugnato Glorioso / Belgrado / Su rexit
/ MDLLCXXVVII IIII«.8
Êðñò ñà îöèëèìà, ¼åäàí îä ãëàâíèõ ãðáîâà Ñðáè¼å, ñå ïðâè ïóò
ïî¼àâšó¼å êîä Ñåáàñòè¼àíà Ìèíñòåðà, 1578. ãîäèíå, äî ñàäà ìàëî
ïðèìåžåíî è íà îïøòå èçíàíà•åœå äàíàñ, íà ãðáó Òóðñêå. Ñà ãðáà
òóðñêå Ìàâðî Îðáèí ãà ¼å ïðåóçåî è ïîñòàâèî ó âåëèêè ãðá ñðåä-
œîâåêîâíå ñðïñêå äðæàâå öàðà Äóøàíà. Ñàìî 20 ãîäèíà ïîñëå ÷èíà
îáíàâšàœà ñðïñêå öðêâå, Ïåžêå ïàòðè¼àðøè¼å, î êîìå èìà ìíîãî äî
äàíàñ íå ðàç¼àøœåíèõ ïîëèòè÷êî-ïðàâíèõ çàãîíåòêè ó ñìèñëó: êî-
7 Èñòî, ñòð. 146, 150, 152, 154-155.
8 Â. ×óáðèëîâèž, Èñòîðè¼à Áåîãðàäà, 1, Áåîãðàä 1974, ñòð. 579.
17
ëèêî ¼å íà òî ïðåñóäíî óòèöàî âåëèêè âåçèð ñðïñêîã ïîðåêëà Ìåõ-

ìåä-ïàøà Ñîêîëîâèž,êàêî è çáîã ÷åãà ¼å Òóðñêà äðæàâà îäîáðèëà òó
èäå¼ó, êî¼å ñó òî çàñëóãå Ñðáà è ñàìå öðêâå óòèöàëå, êî ¼å õèðî-
òîíèñàî ïàòðè¼àðõà Ìàêàðè¼à Ñîêîëîâèžà, äà ëè ¼å, àêî ãà ¼å áèëî,
òîìå ÷èíó ïðèñóñòâîâàî œåãîâ èñëàìèçèðàíè áðàò ÷è¼å ñó çàñëóãå
ìîðàëå áèòè âåëèêå... Ìèíñòåð ¼å ó òî âðåìå îá¼àâèî äâà âðëî ñëè÷-
íà, èçèçåòíî èíòåðåñàíòíà, çàãîíåòíà è äî äàíàñ íåäîâîšíî òóìà-
÷åíà ãðáà Òóðñêå.
Ïðâè ñå ñàñòî¼è èç øòèòà ïîäåšåíîã íà äâà ïîšà. Ëåâî ¼å êðñò
íà÷èœåí îä çàñå÷åíèõ ãðàíà è ÷åòèðè îöèëà îêðåíóòà îä êðñòà.
Äåñíî ¼å ïîëóìåñåö óñìåðåí ñðïîì ó äåñíî. Äðóãè ãðá ¼å ïîäåšåí íà
÷åòèðè ïîšà. Ó ëåâîì ãîðœåì è äåñíîì äîœåì ¼å êðñò îä çàñå÷åíèõ
ãðàíà ñà îöèëèìà êî¼à ñó ñâà îêðåíóòà íà äåñíî. Ó ãîðœåì äåñíîì è
äîœåì ëåâîì óãëó ¼å ïî ¼åäàí ïîëóìåñåö îêðåíóòè ó ëåâî.9 Îâàêàâ
ãðá Òóðñêå ó êîìå ¼å íåñóìœèâî âåëèêè çíà÷à¼ äàò Ñðáèìà ïîä-
ðàçóìåâà œèõîâî âåëèêî äðæàâíî-ïðàâíî ïðèçíàœå ó òî âðåìå.
Ñðáè ñó èìàëè òåðèòîðè¼ó âåðñêè óîáëè÷åíó êðîç Ïåžêó ïàòðè-
¼àðøè¼ó êî¼à ¼å âèøåñòðóêî ïðåëàçèëà îáèì íåêàäàøœåã ñðïñêîã
öàðñòâà. Ñðáè ïîíà¼âèøå, ìîãóžå ¼å ñâè ïðàâîñëàâöè áàëêàíñêå
Òóðñêå, ïðîèçèëàçè ïðåìà îâîì ãðáó, áèëè ñó ðàâíîïðàâíà êîì-
ïîíåíòà Îòîìàíñêîã öàðñòâà. ×èíè ñå äà ¼å êðñò ñà îöèëèìà áèî ãðá
åâðîïñêå òóðñêå - Ðóìåëè¼å, à ïîëóìåñåö Àíàäîëè¼å è Èñòîêà.
Àëè, ãðá Òðèáàëè¼å ñå ïðâè ïóò ïî¼àâšó¼å ó ãðáîâíèêó Óðëèõà
Ðèõòåíòàëà 1415. ãîäèíå êàî ãðá ñðïñêîã öàðñòâà, à ïîòîì ó Ãðè-
íåáåðãîâîì ãðáîâíèêó 1483. ãîäèíå. Êàî ¼åäàí îä ãðáîâà Ñðïñêîã
öàðñòâà çàáåëåæèî ãà ¼å ó XVI âåêó Ïàâàî Ðèòåð Âèòåçîâèž, à êàî
îäðåäíèöà çà Ñðáè¼ó – Øóìàäè¼ó ïî¼àâšó¼å ñå âåž ó Óãàðñêî¼ 1655.
ãîäèíå íà êðóíèäáåíîì íîâöó öàðà Ìàòè¼å II êàî ïðåòåíçè¼à ïðåìà
òåðèòîðè¼è Ñðáè¼å. Íà êàðòè Óãàðñêå èç 1664. ãîäèíå Ñðáè¼à ¼å
ïðåäñòàâšåíà ãëàâîì äèâšå ñâèœå. Ãðá Òðèáàëè¼å ñå ïî¼àâšó¼å è ñà
öèìåðîì íà êîìå ñå íàëàçè ãîëà ðóêà ñà èñóêàíîì ñàášîì. Àóñ-
òðè¼ñêà òðàäèöè¼à ãðáà Òðèáàëè¼å ñà îöèëèìà îä 1804. ãîäèíå äîëà-
çè íà çàñòàâå è ïå÷àòå Êàðà•îð•åâå Ñðáè¼å, à îä 1806. ãîäèíå äî 1836.
9 Í. Ðàäî¼÷èž, Î øòèòó íà ñðïñêîì ãðáó, Ãëàñíèê Èñòîðè¼ñêîã äðóøòâà ó Íîâîì

Ñàäó, III-1, Íîâè Ñàä 1930, ñòð. 101-103.
18
ãîäèíå îáåëåæàâà Ñðïñêî âî¼âîäñòâî ïîä Àóñòðî-óãàðñêîì.10 Ìå•ó-

òèì, ñðïñêà äðæàâà ïîä Îáðåíîâèžèìà óñïîñòàâšà ñòàðè ãðá Íå-
ìàœèžà ñà äâîãëàâèì áåëèì îðëîì íà êî¼è ïîñòàâšà¼ó øòèò ñà
êðñòîì è îöèëèìà, à òàêàâ ãðá Ñðáè¼å áàøòèíå è ïîòîœè Êàðà-
•îð•åâèžè.
Êàðà•îð•åâ ëè÷íè áàð¼àê èç 1804. ãîäèíå, êî¼è ñàäðæè âåž
îïèñàíå õåðàëäè÷êå åëåìåíòå, ¼å ïî ñâåìó è œåãîâ ïëåìåíñêè è
ïîðîäè÷íè áàð¼àê, à ïîãîòîâó àêî ñå èìà ó âèäó äà ¼å Êàðà•îð•åâ
äåäà áèî áàð¼àêòàð. Ïî ¼åäíîì ïîäàòêó ñå òâðäè äà ñå çâàî €îð•å
ïîðåêëîì îä ñðïñêîã, ïðàâîñëàâíî-êàòîëè÷êîã, ïëåìåíà Êëèìåíòå
èç Ñåëàöà ó Áðäèìà èçíàä Ñêàäðà.11 Ìíîãî ïóçäàíè¼è ïîäàòàê ¼å êîä
Ëóáóðèžà êî¼è êàæå äà ¼å Êàðà•îð•åâ ïàðàäåäà áèî áàð¼àêòàð Ìð-
øà (ìîæäà Ìðêøà ¼åð ñå òàêî íàçèâàî è Êàðà•îð•åâ îòàö: Ïåòàð
Ìðêøà) èç ïëåìåíà Êëèìåíòà. Áàð¼àêòàð Ìð(ê)øà ¼å èìàî ñèíîâå
£îâàíà, õàðàìáàøó Âóêà è Àìåò áàð¼àêòàðà. Êàðà•îð•åâ äåäà £îâàí
¼å áèî âî¼âîäà.12 Ëóáóðèžåâ áàð¼àêòàð Ìð(ê)øà è £îâàíîâèžåâ è
Æèâî¼èíîâèžåâ €îð•å ñó íà¼âåðîâàòíè¼å èñòå ëè÷íîñòè. Çàïðàâî,
îâà¼ Êàðà•îð•åâ ïðåäàê ñå çâàî €îð•å Ìð(ê)øà. Ó ïðåòõîäíîì ðàäó
ó êîìå ñó èçíåòà íåêà íîâà îòêðèžà î ïîðåêëó Êàðà•îð•åâîì ïðåòï-
îñòàâèëè ñìî äà ¼å áàð¼àêòàð €îð•å ÷óêóíäåäà ïîøòî ñå ïîóçäàíî
çíà äà ¼å äåäà £îâàí.13 Òàêî ¼å óñïîñòàâšåíà ïðåäà÷êà ëèíè¼à èäóžè
óíàçàä: Êàðà-€îð•å, Ïåòàð (Ìðêøà), £îâàí, €îð•å Ìð(ê)øà. Ïîñ-
òàâšåíà ¼å ïðåòïîñòàâêà äà ¼å áàð¼àêòàð €îð•å çà¼åäíè÷êè ïðåäàê è
çà îñòàëå Ñòàðîâèøåâöå è Ñòàðîñàðàíîâöå. Íî, áàð¼àêòàð €îð•å žå
íà¼ïðå áèòè ïàðà äåäà Êàðà•îð•åâ.
10 Ä. Ðóâàðàö, Ãðá Òðåáàëè¼å-Áðàíè÷åâà-Øóìàäè¼å!, Çåìóí 1896; À. Ñîëîâ¼åâ, Èñòî-
ðè¼à ñðïñêîã ãðáà, Ìåëáóðí 1958, ñòð. 48; À. Ïàëàâåñòðà, Ñðïñêà ñðåäœîâåêîâíà
õåðàëäèêà, Áåîãðàä 1997, ñòð. 87; Æ. Àíäðå¼èž, Âëàäàðè Òðèáàëà, Ðà÷à-Áåîãðàä
2000, ñòð. 45; Í. Ãðäèíèž, Ñåìàíòèêà ãðáîâà, çàñòàâà è ïå÷àòà Êàðà•îð•åâîã äîáà,
Êàðà•îð•åâå âî¼âîäå ó èñòîðè¼è, åïó è äðàìè, Âåëèêà Ïëàíà 1997, ñòð. 24-26.
11 £. £îâàíîâèž, Êðàš Ïåòàð I, Áðàñòâî XVI, Áåîãðàä 1921, ñòð. 176-177. (£îâàíîâèž
¼å áèî âèøåãîäèøœè ó÷èòåš ó ñåëó Âèøåâöó, ïîòîì íàñòàâíèê ó Ðà÷è è
ïðîôåñîð Ãèìíàçè¼å ó Êðàãó¼åâöó); Ä. Æèâî¼èíîâèž, Ïåòàð Êàðà•î•åâèž æèâîò
è äåëî – ó èçãíàíñòâó 1844-1903. ãîäèíå, Áåîãðàä 1988, ñòð. 11.
12 À. Ëóáóðèž, Âî¼âîäà £îâàí Ìðøèž Êëèìåíòà Êàðà•îð•åâ •åä è ïëàâñêè Òóðöè,
Áåîãðàä 1937.
13 Æ. Àíäðå¼èž, Î Êàðà•îð•ó è Ñòàðîâèøåâöèìà, Ìèòîëîøêè çáîðíèê 8, Ðà÷à-
-Áåîãðàä 2003, ñòð. 78-79, 86-87.
19
Êàðà•îð•åâè ïðåòöè ñó áèëè áàð¼àêòàðè è âî¼âîäå, ÷àê ëåãåí-

äàðíè “êðàšè”. Òî çíà÷è äà ñó èìàëè âåëèêà íàñëåäíà ïëåìåíñêà
ïðàâà, ÷àê ñàâåçà ïëåìåíà, íà îñíîâó ïðèìîãåíèòóðå. Áàð¼àêòàð
íîñè íà¼âåžå è íà¼ëåïøå ïëåìåíñêî çíàìåœå, ïðåäâîäè âî¼ñêó, ñàçè-
âà ïëåìåíñêå ñêóïîâå, ïðåäñåäàâà ïëåìåíñêèì ñóäîì è ïðåäœà÷è
ñâóäà. Êàä îí ðàçâè¼å áàð¼àê öåëî ïëåìå êëèêó¼å è ñâè ¼óíàöè ñå
îêóïšà¼ó òàìî ãäå îí íàðåäè. Àëè, ó òî âðåìå áàð¼àêòàð íè¼å ìîðàî
áèòè ïðâè è ïî áîãàòñòâó. Òàêî ¼å áèëî è êîä Êó÷à, Âàñî¼åâèžà,
Ïèïåðà.... Ïðâè áàð¼àê Êëèìåíòàìà äàî ¼å ñóëòàí.14
Íà îñíîâó ïðèëè÷íî ïîóçäàíèõ ïîäàòàêà î äàòóìèìà ðî•åœà
Ñòàðîâèøåâàöà êî¼è ñó ñàâðåìåíèöè îâèõ Êàð•îð•åâèõ ïðåäàêà
ìîæå ñå óñïîñòàâèòè ðåëàòèâíî òà÷íà õðîíîëîãè¼à è œåãîâå ïî-
ðîäèöå. Ñàâðåìåíèê Êàðà•îð•åâîì îöó, èàêî íåøòî ñòàðè¼è, áèî ¼å
Âèøåâàö Ñòî¼àê. Ñòî¼àê ¼å êðñòèî €îð•à (Êàðà•îð•à). Ñòî¼àê ¼å ðî-
•åí ïðå 1722, œåãîâà ñòàðè¼è áðàò Ñòî¼øà ïîñëå 171, à ìëà•è €îð•å
1729. Œèõîâ îòàö Ðàäî¼å ¼å ðî•åí, íà¼âåðîâàòíè¼å, îêî 1690. ãîäèíå.15
Ïî òî¼ ëîãèöè Ðàäî¼åâ îòàö Ìî¼ñèëî ¼å áèî ðî•åí îêî 1670. ãîäèíå,
Çà õðîíîëîãè¼ó Êàðà•îð•åâèõ ïðåäàêà íåìà íèêàêâèõ ïîäàòà-
êà. Îíà ïî÷èœå ñà 1762. ãîäèíîì êàäà ¼å ðî•åí Êàðà•îð•å. Ïåòàð ¼å
âåðîâàòíî ðî•åí îêî 1740, £îâàí îêî 1715. ãîäèíå. Óêîëèêî ¼å áàð-
¼àêòàð €îð•å áèî ïàðàäåäà îíäà ¼å ðî•åí îêî 1690. ãîäèíå, à ó âðåìå
àóñòðîòóðñêîã ðàòà 1716. ãîäèíå ¼å ìîãàî èìàòè ïðåêî 25. ãîäèíà.
Èç ñâåãà íàïðåä ðå÷åíîã ñå ìîãó èçâåñòè èíòåðåñàíòíå ðåëà-
öè¼å î èñïèñíèöèìà îâå äâå ïîðîäèöå. Òàêî ñó Ðàäî¼å è áàð¼àêòàð
€îð•å ðî•åíè îêî 1690; Ñòî¼øà Ðàäî¼åâ è £îâàí áàð¼àêòàðà €îð•à
Ìð(ê)øå ñó ðî•åíè îêî 1715; Ñòî¼øèíè ñèíîâè Áðàíèñëàâ, Ñòà-
íèñëàâ è Ïàâëå è £îâàíîâ ñèí Ïåòàð (Êàðà•îð•åâ îòàö) ñó âðøœàöè
êî¼è ñó ðî•åíè îêî 1740; Êàðà•î•å (1762.) è Ðàäî¼åâè ñèíîâè Áåëîø
(1760.) è Ãà¼à (1763.) ñó âðøœàöè êàêî òâðäè ñòàðè õðîíè÷àð ñåëà
Âèøåâöà.16
Ì. £îâàíîâèž ¼å òâðäèî äà ñó ñå Ñòàðîâèøåâöè äîñåëèëè îêî
14 À. £îâèžåâèž, Ìàëåñè¼à, Ïîäãîðèöà 1997, ñòð. 88-91.

15 Æ. Àíäðå¼èž, Î Êàðà•îð•ó è Ñòàðîâèøåâöèìà, Ìèòîëîøêè çáîðíèê 8, ñòð. 69.
16 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã î íàñåšó Âèøåâöà, Ñêîïšå 1938, ñòð. 16, 22.
20
1737-38. ãîäèíå.17 Ìå•óòèì, Ì. Íåäåšêîâèž óâåðšèâî òâðäè, íà

îñíîâó èñòðàæèâàœà, äà ñó ñå Ñòàðîâèøåâöè äîñåëèëè èç îêîëèíå
Ñ¼åíèöå è èç Êðà¼èíîâèžà èçìå•ó 1690 è 1736. ãîäèíå.18 Ñòàðîâè-
øåâöè ñó äîøëè ñà Ïåøòåðñêå âèñîðàâíè ó Âèøåâàö òåê ïîñëå
àóñòðè¼ñêîã ïîïèñà 1718. ãîäèíå ¼åð ñå òàäà îâî ñåëî íàâîäè êàî íà-
ïóøòåíî.19 Èìà¼óžè ó âèäó óñïîñòàâšåíó ðåëàòèâíó õðîíîëîãè¼ó
Ñòàðîâèøåâàöà è àóñòðè¼ñêè ïîïèñ ñåëà ìîæå ñå òâðäèòè äà ñó îíè
èç ïîìåíóòèõ îáëàñòè äîøëè îäìàõ ïîñëå 1718. ãîäèíå. Ïðèõâàòà-
œå îâå ÷èœåíèöå ïîäðàçóìåâà äà ¼å áàð¼àêòàð €îð•å áèî ó íàðîäíî¼
ìèëèöè¼è «Êðàšåâèíå Ñðáè¼å». Êðàãó¼åâà÷êè äèñòðèêò ¼å èìàî îáå-
ðêàïåòàíè¼àò ïîä êîìàíäîì Ñòàíèøå Ìàðêîâèžà, à íà¼áëèæà ñåëó
Âèøåâöó, 1725. ãîäèíå, áèëà ¼å ÷åòà êàïåòàíà Ìàðêà Êóìàíîâèžà ñà
ñåäèøòåì ó Õàñàí Ïàøèíî¼ Ïàëàíöè êî¼à ¼å áðî¼àëà 52 õà¼äóêà. Êðîç
Õàñàí Ïàøèíó Ïàëàíêó ¼å ïðîëàçèî ãëàâíè ïóò Áåîãðàä – Íèø è
ãëàâíè çàäàòàê ¼å áèî ïàòðîëèðàœå äóæ îâîã ïóòà îä Ðà÷å äî Êî-
ëàðà.20 Òî èñòî ÷èíè è Êàðà•îð•å êàî õà¼äó÷êè áóšóáàøà ïîñëå 1791. ãîäèíå.
Ïîñòî¼è ìîãóžíîñò äà ¼å áàð¼àêòàð €îð•å áèî ó Âàñî¼åâèžèìà è
çà âðåìå «Êðàšåâèíå Ñðáè¼å» è äà ¼å ó÷åñòâîâàî ó ïîáóíè Âàñî-
¼åâèžà, Êó÷à, Áðàòîíîæèžà è Êëèìåíàòà ïðîòèâ Òóðàêà 1711-1737-
-1738. ãîäèíå ïîñëå ÷åãà ñó Âàñî¼åâèžè òåøêî ñòðàäàëè è ìîðàëè äà
ñå ðàñåëå. Âåžèíà àóòîðà ñìàòðà äà ¼å Êàðà•îð•åâà ïîðîäèöà ó Âè-
øåâàö äîøëà òåê ïîñëå àóñòðîòóðñêîã ðàòà 1737-39. ãîäèíå.21 Ïðîè-
çèëàçè äà ñó Ñòàðîâèøåâöè è Ñòàðîñàðàíîâöè ïîðåêëîì îä Ìî¼ñè-
ëà äîøëè ñà ïåøòåðñêå âèñîðàâíè îêî 1720. ãîäèíå, à äà ñó
Êàðà•îð•åâè ïðåöè, âåðîâàòíî áåç áàð¼àêòàðà €îð•à, ¼åð ãà íå ïàì-
òè òðàäèöè¼à ñåëà Âèøåâöà, íà¼âåðîâàòíè¼å äà ¼å ñòðàäàî ó ïðîãîíó
Âàñî¼åâèžà è Êëèìåíàòà, äîøëè ó Âèøåâàö îêî 1740. ãîäèíå.
Áåç îáçèðà íà âðåìå äîëàñêà ó Âèøåâàö, âðëî ¼å ¼àñíà áàøòèíà
17 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã î íàñåšó ñåëà Âèøåâöà, ñòð. 6.
18 Ì. Íåäåšêîâèž, Ñ¼åíè÷àíè ó Ëåïåíèöè, Çáîðíèê Ñ¼åíèöå, 8, Ñ¼åíèöà 1997, ñòð.
86-87.
19 Ä. Ïàíòåëèž, Ïîïèñ ïîãðàíè÷íèõ íàõè¼à Ñðáè¼å, Ñïîìåíèê XCVI, Áåîãðàä 1948,
ñòð. 24.
20 Ñ. Ïåöèœà÷êè, Ðàñïîðåä äîìàžå ìèëèöè¼å àóñòðè¼ñêå Êðàšåâèíå Ñðáè¼å ó 1725.
ãîäèíè, Çáîðíèê ðàäîâà Íàðîäíîã ìóçå¼à, VII, ×à÷àê 1977, ñòð. 55.
21 Ì. Âóêè•åâè•, Êàðà•îð•å, I, Áåîãðàä 1981, ñòð. 15; Ä. Ñòðàœàêîâèž, Êàðà•îð•å,
Áåîãðàä, ñòð. 17; Ð. Šóøèž, Âîæä Êàðà•îð•å, Ñ. Ïàëàíêà 1993, ñòð. 9.
21
îäðå•åíå õåðàëäè÷êå òðàäèöè¼à Êàðà•îð•åâèõ áàð¼àêà çàñíîâàíà íà

«äðæàâíî¼» ñèìáîëèöè è õåðàëäèöè àóñòðè¼ñêå «Êðàšåâèíå Ñð-
áè¼å» è ïëåìåíà Âàñî¼åâèžà. Óîñòàëîì îñíîâíà èíñèãíè¼à Êàðà•îð-
•à êàî âëàäàðà Ñðáè¼å áèî ¼å œåãîâ áàð¼àê êî¼è ¼å ðàçâèî íà ñêóïó ó
Îðàøöó, 15. ôåáðóàðà 1804. ãîäèíå, à òî ñå âèäè è èç ïîòîœå ïðàêñå
ïðåäàâàœà áàð¼àêà ïîáóœåíèì Ñðáèìà Äðîáœàöèìà êî¼è ñó ñòàëè
íà œåãîâó ñòðàíó.
22
Òåðèòîðè¼à àóñòðè¼ñêå êðàšåâèíå Ñðáè¼å (1718 - 1739)
23
Ïðèëîçè
24
Äðóãà âàðè¼àíòà âåëèêîã ãðáà Òóðñêå

Ãðá Ñðáè¼å ó âåëèêîì ãðáó Òóðñêå ïî ïî Ñåáàñòè¼àíó Ìèíñòåðó
Ñåáàñòè¼àíó Ìèíñòåðó, èç 1578 ãîä.
Ãðá Ñðáè¼å èç Ãðèíåáåðãîâîã Ãðá Òðèáàëè¼å èç XVII âåêà

ãðáîâíèêà - êðà¼ XV âåêà
25
Ãðá Òðèáàëè¼å - Ñðáè¼å ñ ïî÷åòêà Ãðá Êðàšåâèíå Ñðáè¼å

XVIII âåêà
Ãðá Âàñî¼åâèžà Ïå÷àò Ñîâ¼åòà ñðïñêîã - 1805-1813.
26
Ãðá Êðàšåâèíå Ñðáè¼å íà áåîãðàäñêî¼ êàïè¼è Êàðëà VI, 1718-1739.
Êàðà•îð•åâà çàñòàâà ñà ãðáîì Êðàšåâèíå Áàð¼àêòàð ñðïñêå íàðîäíå âî¼ñêå

Ñðáè¼å 1718-1739.
27
Êàðà•îð•å, ñà ñâî¼èì áàð¼àêîì, ïîäèæå óñòàíàê - ðàä Â. Ñòàíî¼åâèžà
28
Î Ñòàðîâèøåâöèìà
Ñåëî Âèøåâàö žå îñòàòè âå÷íî ó èñòîðè¼è ñðïñêîã íàðîäà ïî

òîìå øòî ¼å ó œåìó ðî•åí €îð•å Ïåòðîâèž - Êàðà•îð•å, âî•à Ïðâîã
ñðïñêîã óñòàíêà è âðõîâíè Âîæä 1804-1813. ãîäèíå. Î Âèøåâöó ñå
ìàëî çíà, ÷åñòî ñå ó óŸáåíèöèìà è çâàíè÷íèì áèîãðàôè¼àìà íå
ïîìèœå, èëè ñòàëíî çàìåœó¼å Òîïîëîì, ÷àê è ó íà¼íîâè¼å âðåìå, «... ó
ðîäíó Òîïîëó»1, à íåèçîñòàâíî ñå âåëè÷à ìåñòî œåãîâîã óáèñòâà.
Çàíåìàðó¼å ñå ÷èœåíèöà è âðøè çàìåíà òåçà äà ¼å ðî•åœåì è œå-
ãîâîì ïî¼àâîì, à íå ñìðžó, îòïî÷åëà íîâà è âåëèêà èñòîðè¼à ñðïñêîã
íàðîäà è äèíàñòè¼å Êàðà•îð•åâèž.
Âèøåâàö ñå ïðâè ïóò ïîä èìåíîì Bischevzi (Âèøåâöè) ïîìèœå
ó àóñòðè¼ñêîì ïîïèñó íàñåšà èç 1718. ãîäèíå ñà÷èœåíîã ïîñëå Ïî-
1 Ð. £åëîâàö, Î Êàðà•îð•ó, Ñðïñêà ñëîáîäàðñêà ìèñàî, ñåïòåìáàð-îêòîáàð 2000,

ñòð. 466.
æàðåâà÷êîã ìèðà2. Çàáåëåæåíî ¼å ñåëî Âèøåâàö, àëè ó òîì òðåíóòêó

íàïóøòåíî øòî çíà÷è äà ¼å èçâåñíî ïîñòî¼àëî è ïðå òîãà. Íà îñíîâó
ìàòåðè¼àëíèõ îñòàòàêà è íàðîäíîã ñåžàœà ñåëî ¼å ïîä èìåíîì Ïå-
òðîâàö ïîñòî¼àëî ó ñðåäœåì âåêó, äàâíî ïðå. Íà âðõó áðäà Ãðà-
äèøòå, èñïîä êîãà ¼å ðî•åí Âîæä Êàðà•îð•å, ïîñòî¼å îñòàöè ñðåä-
œîâåêîâíîã ãðàäà Ãîëóáàíà êî¼è ñå ìîæå ïîâåçàòè ñà âëàäàâèíîì
Ïåòðà è Ïàâëà Áàêèžà ó Øóìàäè¼è. Ìèëèžåâèž ¼å êðà¼åì XX âåêà
çàïèñàî äà ¼å âèäåî çèäîâå è êóëå ãðàäà ñà÷óâàíå ó âèñèíó äî äâà
ìåòðà.3 Ó òóðñêîì ïîïèñó èç 1516. ãîäèíå ïîïèñàí ¼å òèìàð ïèñàðà
£îâàíà ó íàõè¼è Îñòðîâèöà (íà Ðóäíèêó) êîìå ïðèïàäà¼ó ñåëà: Ñàðà-
íîâî, Ãîðœè Ãðàáîâàö, Ïëàñêîâàö, Ïëàòèøíèöà, Áðåçîâèöà, Ãî-
ðîâè÷, ìàíàñòèð Ðàí÷èž - ïðèïàäà ñåëó Øàòîðèíå (òàêî ñå íåêàäà
çâàëî ñåëî Ïðèäâîðèöå4, Ãîðœà Êàìåíèöà (Òîïîëà) è ñåëà êî¼à
ïðèïàäà¼ó Ëåïåíèöè: Ëàíàð, Òðíàâèöà (Äîœà Ðà÷à), Êîòðàœå (Êî-
òðàæà?), ìàíàñòèð Ñâåòè Ñòåôàí (Êîïîðèí - ïîñâåžåí Ñâ. Ñòåôàíó)
áëèçó ñåëà Âðàæåíîâà (íåïîçíàòî) è Áó÷ìàí.5 Ó îêâèðó ïîïèñà ñåëà
Ñàðàíîâà ïîìèœó ñå çàñåîöè Áóêîâèöà è Ãðàäèøèž è ñóñåäíà ñåëà:
Ãðàäèøòå, Ãëóõàâèöà è Æàáàðè. Ïî ñâåìó ñå ñåëî Ãðàäèøòå ìîæå
ïðåïîçíàòè. Òî ¼å ïîäãðà•å ñðåäœîâåêîâíîã ãðàäà ïèñàðà £îâàíà.
Íà¼âåðîâàòíè¼å äà ïèñàð-ëîãîòåò £îâàí èìà ñâî¼ó î÷åâèíñêó áàø-
òèíó è âëàñòåëèíñòâî ñà òâð•àâîì ó îâîì êðà¼ó ¼îø èç âðåìåíà
äåñïîòîâèíå. Òî ¼å âðåìå êàäà Øóìàäè¼îì âëàäà ôåóäàëíà ïîðî-
äèöà Áàêèžà. Ìå•óòèì, èñòîðè¼ñêè èçâîðè íåçíà¼ó çà £îâàíà Áà-
êèžà. Î íåêîì òðãîâöó £îâàíó Áàêèžó, êî¼è ¼å áèî âàçàëíè òóðñêè
ãîñïîäàð 12 ãîäèíà ñà ñåäèøòåì ó Áàœè íà Âåí÷àö ïëàíèíè, çà-
áåëåæåíî ¼å ñåžàœå Ìèëîøà Âîäåíè÷àðåâèžà. £îâàí ñå ïîìèœå ó
âåçè ñà äîãà•à¼èìà ïîñëå 1738. ãîäèíå, àëè è ó âåçè ñà òóðñêèì
íàïàäîì íà Áå÷ êî¼è ¼å, ìå•óòèì, áèî ó XVI âåêó.6
2 Ä. Ïàíòåëèž, Ïîïèñ ïîãðàíè÷íèõ íàõè¼à Ñðáè¼å, Ñïîìåíèê XCVI, Áåîãðàä 1948,
ñòð. 24.
3 Ì. Ìèëèžåâèž, Êíåæåâèíà Ñðáè¼à, Áåîãðàä 1876, ñòð. 232; Ò. Ðàäèâî¼åâèž, Ïîðå-
êëî íàñåšà è ñòàíîâíèøòâà Ëåïåíèöå, Áåîãðàä 1927, ñòð. 1.
4 À. Àëè÷èž, Òóðñêè êàòàñòàðñêè ïîïèñè íåêèõ ïîäðó÷¼à çàïàäíå Ñðáè¼å XV è XVI
âåê, I, ×à÷àê 1984, ñòð. 305-307.
5 Èñòî, ñòð. 308-309.
6 È. Ñòî¼àíîâèž, Øòà Ìèëîø Âîäåíè÷àðåâèž î ñðáñêî¼ èñòîðè¼è ïðè÷à, Ãëàñíèê
Äðóøòâà ñðáñêå ñëîâåñíîñòè, II, Áåîãðàä 1849, ñòð. 229-231.
30
Ðå÷åíèì ïîïèñîì òâð•àâà ó Âèøåâöó ñå íå ïîìèœå è âåðî-

âàòíî ¼å âåž òàäà ó ðóøåâèíàìà. Êàñíè¼å ñå íå ïîìèœå Ãðàäèøòå, à
âåž ïî ïîïèñó èç 1523. ãîäèíå Ñàðàíîâî è Ïëàñêîâàö ñó òèìàð
Ìåõìåäà, ñèíà Îìåðà Ñîëàêà.7 Èñïîä áðäà Ãðàäèøòà, ïîðåä ðåêå
Ðà÷å, ¼å áèëî ïîäãðà•å è ñåëèøòå ãäå ñó ïðîíà•åíè îñòàöè ãðîášà è
ñðåäœîâåêîâíà êåðàìèêà. Òó ¼å è ïîòåñ Çàãðàäå (Çàãðàäèí) ãäå ¼å íà¼-
âåðîâàòíè¼å áèëà öðêâà Ñâ. Àðõàížåëà êî¼à ñå ïîìèœå ó òóðñêîì
ïîïèñó 1574. ãîäèíå.8 Ó Âèøåâöó ñó Òóðöè èìàëè õàí, à íà œèõ
îïîìèœå òîïîíèì Òóðñêî ïîšå. Ó âðåìå Êàðà•îð•åâîã ðî•åœà ñå
ïî ¼åäíèìà ïîìèœå Ñàëè-àãà, ñïàõè¼à âèøåâà÷êè. Ïoñòî¼è ¼åäàí
ïàóøàëíè è íåóòåìåšåí ïîäàòàê äà ñó ó äîëèíè, ïîðåä ïóòà Ðà÷à-
-Òîïîëà, îêî õàíà, æèâåëè èñëàìèçèðàíè Èñàêîâöè. Îíè íàâîäíî
âîäå ïîðåêëî îä Ñèãèñìóíäà, ñèíà áîñàíñêîã êðàšà Ñòåôàíà Òî-
ìàøà, êî¼è ¼å ïðèìèî èñëàì ïîä èìåíîì Èñàê, 1463. ãîäèíå, à ïîòîì
¼å ïîñòàâšåí çà ñàíŸàê-áåãà ó Ìàëî¼ Àçè¼è, à îíäà ñó îâäå äîáèëè
òèìàðå.9
Íàñåšàâàœå ñåëà Âèøåâöà ïî÷åëî ¼å ïîñëå 1718, à ïîòîì
1737-1740. ãîäèíå, ó âðåìå ïîñëå óñòàíàêà Âàñî¼åâèžà, Êó÷à è Êëè-
ìåíòà ïðîòèâ Òóðàêà êàäà ¼å äîøëî äî œèõîâîã «ðàñàïà» è ðàñåšà-
âàœà. Ïðâà ñòàíèöà èì ¼å áèëà Ïåøòåðñêà âèñîðàâàí. Èç Äóáíèöå10
è Æàáðåíà êîä Ñ¼åíèöå äîñåëèëå ñó ñå äâå çíà÷à¼íè¼å ïîðîäèöå ó
Âèøåâàö. Äóáíèöà è Ãðàäàö ñó äàíàñ äâà ñóñåäíà ïåøòåðñêà ñåëà,
íåêàäà ñó áèëè ¼åäíî, à òàäà Ñ¼åíèöà íè¼å áèëà çíàòíî ìåñòî. Ïðåä
ïî÷åòàê Âåëèêå ñåîáå Ñðáà 1690. ãîäèíå, ëåãåíäà êàæå, äà ¼å Äóáíè-
öà èìàëà 12.000 ñòàíîâíèêà. Èçìå•ó Äóáíèöå è Ãðàäöà íà Ïåøòåðè
ñå íàëàçå îñòàöè ñðåäœîâåêîâíîã ãðàäà ó êîìå ¼å êðàš Óðîø I ïèñàî
íåêîëèêî ïîâåšà ó XIII âåêó ¼åð ìó ¼å òó áèî ¼åäàí îä ëåòœèõ äâîðîâà.
Ñåíè÷êî ïîšå íà ïåøòåðñêî¼ âèñîðàâíè ñå 1323. ãîäèíå ïîìèœå êàî
æóïà Ñ¼åíèöà. Ó Äóáíèöè ñå íàëàçè ¼åäíî îä âðåëà ðåêå Âàïå ïîðåä
êîãà ñó îñòàöè öðêâå è óòâð•åœà. Îâî óòâð•åœå ñå äîâîäè ó âåçó ñà
7 Ì. Àëè÷èž, Òóðñêè êàòàñòàðñêè ïîïèñè..., II, ×à÷àê 1985, ñòð. 18.
8 Î. Çèðî¼åâèž, Öðêâå è ìàíàñòèðè îä 1459-1683, Áåîãðàä 1985, ñòð. 42.
9 Ï. Ðóäèž, Á¼åëîïîšñêè êðà¼ – çàâè÷à¼ Êàðà•îð•à, Äîáðîâîšà÷êè ãëàñíèê, áð. 19,
ãîä. 12, ¼óí 2002, ñòð 28.
10 Äóáíèöà ñå äàíàñ íàëàçè 3. êì. óäàšåíà îä Ñ¼åíèöå è íàñåšàâà¼ó ¼å èñêšó÷èâî
ìóñëèìàíè.
31
Âàñî¼åì (ïî ëåãåíäè ñèí êðàšà Ðàäîñëàâà Íåìàœèžà) è œåãîâèì

ñèíîì Ñòåâàíîì Âàñî¼åâèžåì êî¼è ¼å ïî åïñêî¼ ïåñìè ïîãèíóî ó
áèöè íà Êîñîâó. Ïî œåìó ¼å îâà¼ ãðàä íàçâàí «Âàñî¼èöà» èëè «Âàñî-
¼åâèöà». Öðêâà ¼å ñàãðà•åíà ó XVII âåêó äîê ¼å íåêðîïîëà îêî œå
ôîðìèðàíà ¼îø ó XIV, à òðà¼àëà ñâå äî ïî÷åòêà XVIII âåêà. Ó ïðâîì
òóðñêîì ïîïèñó 1455. ãîäèíå Äóáíèöà ïðèïàäà äèðåêòíî Èñà-áåãó
Èñõàêîâèžó. Äóáíèöà ¼å ó òóðñêîì ïîïèñó èç 1531. ãîäèíå íà¼âåžå
ñåëî ó íàõè¼è.11 Ïîðåä Äóáíèöå ñå ó îâèì ïîïèñèìà ïîìèœå è ñåëî
Âèøœåâà ó ÷è¼åì ñå èçìåœåíîì èìåíó ìîæå êðèòè ñåëî Âèøå-
âöè-Âèøåâàö ó Øóìàäè¼è. Çà Äóáíèöó, îäàêëå ñó ó Øóìàäè¼ó äîø-
ëè Ðàäî¼å è £îâàí, óêóïíà âàñî¼åâèžêà òðàäèöè¼à è åïèêà êàæå:
Èç Ñ¼åíèöå, èç ñåëà Äóáíèöå,
îä íàøåãà ãðàäà Âàñî¼èöå.12
Ìå•óòèì, íà äðóãîì êðà¼ó ïåøòåðñêî-ñ¼åíè÷êå âèñîðàâíè, ïðå-
ìà Ïðè¼åïîšó, ïîñòî¼àëî ¼å ¼îø ¼åäíî âåëèêî ñðåäœîâåêîâíî ñðå-
äèøòå ñà öðêâîì Äóáíèöîì ó äàíàøœåì ñåëó Áîæåòèžó. Öðêâà
Äóáíèöà ¼å ñàãðà•åíà íà ñòàðè¼èì òåìåšèìà 1422. ãîäèíå, à ñâî¼
íà¼âåžè óñïîí äîæèâšàâà ó XVII âåêó êàäà ¼å îâäå ñà íàðîäîì äîøàî
è áîðàâèî ïðåä ñåîáó ïðåêî Ñàâå è Äóíàâà ïàòðè¼àðõ Àðñåíè¼å
×àðíî¼åâèž ñà êíåæåâèìà Ðàøêîâèžèìà. Ïðåäàœå ãîâîðè äà ¼å Äóá-
íèöà ïðàñòàðà çàäóæáèíà Íåìàœèžà. Îáíîâèëè ñó ¼å Ðàøêîâèžè
¼åð ñó è îíè, íàâîäíî, èç ëîçå Íåìàœèžà. £åäàí îä íà¼ïîçíàòè¼è èç
êíåæåâñêå ïîðîäèöå Ðàøêîâèžà áèî ¼å ïàòðè¼àðõ Ãàâðèëî Ðà¼èž-
Ðàøêîâèž êî¼è ¼å ðî•åí ó ñåëó Øòèòêîâó íåäàëåêî îä Äóáíèöå.13 Ñâå
îâî ãîâîðè î ¼åäíîì ¼àêîì íàöèîíàëíîì ¼åçãðó ñà ¼åäíîì âåëèêîì è
âèøåçíà÷íîì òðàäèöè¼îì âàñî¼åâèžêå Äóáíèöå íà ïåøòåðñêî¼ âè-
ñîðàâíè êî¼à ñå áàøòèíèëà íà âëàäàðñêî-âåðñêî¼ äóõîâíîñòè Íåìà-
œèžà è ïîòîœèõ Öðíî¼åâèžà.
Íåêàäàøœè ñòàíîâíèöè Äóáíèöå è Áåëîã ïîšà, êàêî ñó îíè
11 Ä. Ïðåìîâèž-Àëåêñèž, Íåêîëèêî ñðåäœåâåêîâíèõ ïîâåšà è ïèñàìà ïèñàíèõ ó
Ñ¼åíèöè, Äóãî¼ Ïîšàíè, Ãëóõàâèöà, Òðãîâèøòó è Íîâîì Ïàçàðó, Íîâîïàçàðñêè
çáîðíèê, 6, Íîâè Ïàçàð 1982, ñòð. 171-172; Èñòà, Íàñòàíàê ãðàäà Ñ¼åíèöå, Íî-
âîïàçàðñêè çáîðíèê, 19, Íîâè Ïàçàð 1995, ñòð. 92-93.
12 £. Åðäåšàíîâèž, Êó÷è-Áðàòîíîæèžè-Ïèïåðè, Áåîãðàä 1981, ñòð. 49; Ð. Äåëåòèž,
Åïñêå íàðîäíå ï¼åñìå î âî¼âîäè Âàñî¼åâèž Ñòåâàíó, Àíäðè¼åâèöà 2000, ñòð. 57.
13 Ä. Ìèëîñàâšåâèž, Ìàíàñòèð Äóáíèöà: èñòèíå è òà¼íå; Áåçèìåíè õðàáðè êòè-
òîð, «Ïîëèòèêà», áð. 31653, Áåîãðàä, 15. 12. 2001, ñòð. IV; Èñòè, Èñòèíå è òà¼íå
ìàíàñòèðà Äóáíèöå, Ñàâèíäàí, 12, Ïðè¼åïîšå 27. 01. 2002, ñòð. 23-24.
32
çâàëè Ñ¼åíè÷êî ïîšå, íàñåëèëè ñó äàëåêî ïðå Ïðâîã ñðïñêîã óñòàí-

êà ìíîãà ìåñòà ó Äðàãà÷åâó, Ãðóæè è Òàêîâó, à ïîãîòîâó ó £àñåíèöè è
Ëåïåíèöè. Ó òàêîâñêî ñåëî Ëóœåâèöó ñó èç Äóáíèöå äîøëè Òðèôó-
íîâèžè, à ó Òåî÷èí Äðèí÷èžè.14 Ó £àñåíèöó, «îä Ñ¼åíèöå», Äóáíèöå
è «îä Áè¼åëîã ïîšà» êîä Äóáíèöå ñó äîøëè: ó Áðåçîâàö - Äðà-
ãè÷åâöè è Áåëîøåâèžè; ó Âðáèöó - Žèðîâèžè, Ïðîäàíîâèžè è
Áåëàêîâèžè; ó Âóêîñàâöå - Âóëè÷åâèžè è âèøå äðóãèõ ïîðîäèöà; ó
Ïðèäâîðèöó - Òàíàñêîâèžè; ó Áóêîâèê - Ìèðêîâèžè; ó Ãîðîâè÷ -
Ïèøòîšåâèžè; ó Æàáàðå - Áëàãî¼åâèžè; ó Êîïšàðå - Êàðàòîøèžè;
ó Êîòðàæó - Áåëîáðêîâèžè; ó Ëèïîâàö - Ëàçèžè è Çå÷åâèžè; ó
Ìàðêîâàö (êîä Ìëàäåíîâöà) - Ðàäîâèžè, Ðàäîøåâèžè è Îáðàäî-
âèžè; ó Ìàñëîøåâî - €óðêîâèžè, Ãàâðèëîâèžè è äðóãè; ó Ñàðàíîâî
- €óðèžè, Äóãèžè, £àœèžè è äðóãè; ó Ñòî¼íèê - Âó÷åòèžè è Äîáðè-
÷èžè; ó Òîïîëó - Ìèëîâàí÷åâèžè (îä Ñ¼åíèöå «èç ãðàä Ãà÷à») è
Ñïàñèžè è òä.15
Ó Øóìàäè¼ó ¼å äîøëà ïîðîäèöà áàð¼àêòàðà €îð•à Ìð(ê)øå è
œåãîâ ñèí: âî¼âîäà £îâàí, ñà ñâî¼à äâà ñèíà: Ïåòðîì è Ìèðêîì. Ñà
£îâàíîì ñó èç Äóáíèöå ïîøëà è œåãîâà òðè áðàòà: Ðàäàê, Ìèòàð è
Ñèìåîí (?), êî¼è ¼å îñòàî ó ñåëó Áèîñêà (Çëàòèáîð). Ðàäàê ñå íàñåëèî
ó îáëèæœåì Ìðàìîðöó, à ó ñóñåäíîì Áàøèíó áðàò Ìèòàð.16 £îâàí ¼å
äåäà €îð•à Ïåòðîâîã - Ïåòðîâèžà, áóäóžåã âî•å Ïðâîã ñðïñêîã
óñòàíêà.
Ó èñòî âðåìå èç Äóáíèöå ¼å ó Âèøåâàö äîøàî Ðàäî¼å ñà æåíîì
Ñòàìåíîì è òðî¼èöîì ñèíîâà: Ñòî¼àêîì, Ñòî¼øîì è €îð•åì è ñà
ñâî¼à äâà ñèíîâöà: £àœîì è €óêîì.17 Ñà Ðàäî¼åì ¼å ïîøëà öåëà ïîðî-
äè÷íà çàäðóãà êî¼ó ñó ñà÷èœàâàëà è ¼îø òðè œåãîâà áðàòà: Ðàäèâî¼å,
Ðàäîñàâ è Ñòî¼àê è îòàö Ìî¼ñèëî.18 Ìå•óòèì, îíè ñó ñå íàñåëèëè ó
Ñàðàíîâó êî¼å ¼å áèëî æèâî ñåëî è ïðå 1718. ãîäèíå. Ðàäèâî¼å ¼å
äîøàî ñà ñâî¼èì ñèíîì £îâàíîì. Èìàî ¼å ¼îø äâà ñèíà: £àœó è €óêó, à
îíè ñó ñå ñà ñòðèöåì Ðàäî¼åì íàñåëèëè ó Âèøåâöó. Íåäóãî çàòèì
14 Ì. Ôèëèïîâèž, Òàêîâî, ÑÅÇ, Íàñåšà è ïîðåêëî ñòàíîâíèøòâà, êœ. 37, Áåîãðàä
1960, ñòð. 168, 249-250.
15 Á. Äðîáœàêîâèž, £àñåíèöà, ÑÅÇ, Íàñåšà è ïîðåêëî ñòàíîâíèøòâà, êœ. 13, Áåî-
ãðàä 1923, ñòð. 282-362.
16 Â. Ñàâèž, Êàðà•îð•å, 3, Ã. Ìèëàíîâàö 1988, ñòð. 1669.
17 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã î íàñåšó Âèøåâöà, Êðàãó¼åâàö 1914, ñòð. 12-13, 30.
18 Ð. Ðàäèž, Ñòåïêîâèžè -Ïàëàâåñòðå-Êàðà•îð•åâèžè, Áåîãðàä 2001, ñòð. 14.
33
îòèøëè ñó êîä ñâî¼èõ ó Ñàðàíîâî.

Ó Ñàðàíîâî ¼å îòèøàî è Ðàäî¼åâ ñèí Ñòî¼øà ñà ñâî¼à òðè ñèíà:
Áðàíèñëàâîì, Ñòàíèñëàâîì è Ïàâëîì.19 Ïîñëå ñìðòè ñòàðîã £îâàíà
èç Âèøåâöà, ó ñóñåäíî ñåëî Ìðàìîðàö, êîä ñâîã ñòðèöà Ðàäàêà,
îäñåëèî ñå è Ìèðêî. Ïåòàð £îâàíîâ ¼å ñà æåíîì Ìàðèöîì èç Ìà-
ñëîøåâà èìàî ñèíîâå: €îð•à, Ìàðêà, Ìàðèíêà, £îâàíà è Ìèëîâàíà
è êžåðè: Ìàðè¼ó, Ìèëèöó è Ãîñïî¼èíó, êî¼è ñó ñâè ðî•åíè ó Âè-
øåâöó.20 Çáîã óáèñòâà Òóð÷èíà êîä Áàòî÷èíå èç Âèøåâöà ñå ñà öåëî-
êóïíîì ïîðîäèöîì îäñåëèî è Ïåòàð.21 Ïðâî ó Ìðàìîðàö, ïîòîì ó
Æàáàðå è Çàãîðèöó êîä äàíàøœåã Ìëàäåíîâöà. Ñàñâèì ¼å ¼àñíî äà ¼å
òàäà Ïåòðó ïðåòèëà ñìðòíà êàçíà îä ñòðíå òóðñêèõ âëàñòè è äà ¼å êàî
èçîïøòåíèê ïðåä çàêîíîì èçãóáèî ïðàâî íà î÷åâî èìàœå ó Âè-
øåâöó. Ïåòàð è œåãîâà ïîðîäèöà ñó ïîñòàëè ïóêè ñèðîìàñè êî¼è ñå
ñêðèâà¼ó è áèâà¼ó ïðèíó•åíè äà ñëóæå êîä ñïàõè¼å.
Ðàäî¼å èç Âèøåâöà ¼å ðî•åí ó Äóáíèöè êîä Ñ¼åíèöå îêî 1690.
ãîäèíå è óáðçî ïî äîëàñêó ¼å óìðî. Çà œåãîâå ñèíîâå ïîñòî¼å ïî-
óçäàíè¼è ïîäàöè òàêî äà ñå çíà äà ¼å Ñòî¼àê ðî•åí îêî 1722. ãîäèíå, à
óìðî îêî 1812. ãîäèíå. Ñòî¼øà ¼å ðî•åí ó Äóáíèöè îêî 1715, à €îð-
•å-Ïèíå 1729. ãîäèíå, ïðå ñåîáå, à óìðî, îêî 1779. ãîäèíå, ó Âè-
øåâöó.22 Îíè ñó èìàëè ñèíîâå è êžåðè êî¼è ñó áèëè èñïèñíèöè ñà
€îð•åì Ïåòðîâèì £îâàíîâèì, äðóãîâè ó äåòèœñòâó, áëèñêè ñàáîð-
öè è âî¼âîäå ó Ïðâîì ñðïñêîì óñòàíêó.
Ñòî¼àê ¼å èìàî ñèíîâå: Íåäåšêà (îêî 1748-1830.), Ðà¼êà (1750-
-1831.) Á¼åëîøà (1760-1845.), Ãà¼ó (1763-ïîãèíóî 1803. êîä Êîïîðèíà)
è êžåð Ãðà•àíêó. €îð•å-Ïèíå ¼å èìàî ñèíîâå: £àíêà (îêî 1750-1831.),
Äìèòðà (1752-óìðî ó Ðóìè), Ìàðèíêà (1754-1843.), Òèìîòè¼à (1763 -
îêî 1825.), Ìàêñèìà-Äîëóçîâà (1765-ïîãèíóî íà Šóáèžó 1815.). Çíà-
÷à¼íè¼è Âèøåâàö áèî ¼å £îâàí Íåäåšêîâ - Áåã £îâàí (1772-1839.), ¼åäàí
îä Ñòî¼àêîâèõ óíóêà, êî¼è ¼å ñòàëíî õà¼äóêîâàî ñà Ñòàíî¼åì Ãëàâàøåì
è Êàðà•îð•åì è áèî ó ìíîãèì áîðáàìà ó óñòàíêó. Ó÷åñòâîâàî ¼å ñà
€îð•èöåì Ëóêèžåì è £àíêîì Ðà÷àíèíîì ó èçáîðó Âîæäà ó Îðàø-
öó, à ïîñåáíî ñå èñòàêàî ó áî¼åâèìà íà Ìèøàðó è Ëîçíèöè. Óáèî ¼å
19 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã î íàñåšó Âèøåâöà, ñòð. 30-31.
20 Á. Ñàâèž, Êàðà•îð•å, 3, ñòð. 1669-1670.
21 Ê. Äèìèòðè¼åâèž, Âîæä Êàðà•îð•å, Áåîãðàä 1974, ñòð. 13.
34
ñèíà Êóëèí êàïåòàíà çà¼åäíî ñà £àíêîì Ðà÷àíèíîì êî¼è ñå ïðå óñòàí-

êà îäñåëèî èç Âèøåâöà ó Äîœó Ðà÷ó. Áåã £îâàí íè¼å èìàî ìóøêèõ
ïîòîìàêà ïà ¼å ïîñèíèî ñèíîâöà Ðàäîâàíà Ðà¼êîâîã (1777-1857.).23
Œåãîâè ïîòîìöè, Ðàäîâàíîâèžè ó Ðà÷è, ÷óâà¼ó è äàíàñ ¼àòàãàí Áåã
£îâàíà Âèøåâöà.
Íåäåšêî Ñòî¼àêîâ è œåãîâè ñèíîâè Ðàäî¼êî è Ïàâëå ñó ñå îêó-
ìèëè ñà Êàðà•îð•åì. Êàðà•îð•å ¼å êðñòèî Ðàäî¼êîâå ñèíîâå: Èâàíà,
Äàìœàíà, Àäàìà, êžåðè Ñèìåóíó è Ñòàíèöó è Ïàâëîâîã ñèíà Ñòà-
íî¼à.24 Êàðà•îð•åâ áðàò Ìàðèíêî ¼å êðñòèî Ðàäî¼êîâå ñèíîâå Èâàíà,
Ìèëîøà è Ìàðêà. Òî êóìñòâî ¼å è äàíàñ æèâî òàêî äà œåãîâè ïî-
òîìöè Ìàðèíêîâèžè èç Êðžåâöà êðñòå: £îâàíîâèžå, Äàìœàíîâèžå,
Àíäðå¼èžå, Ìàðêîâèžå, Àäàìîâèžå...
Îêî 1780. ãîäèíå ó Âèøåâàö ñå äîñåëèî èç ðåñàâñêîã ñåëà Ñå-
äëàðà €îð•èö Ëóêèž äà áè óáðçî ñà Áåã £îâàíîì ïðèøàî Ñòàíî¼ó
Ãëàâàøó è Êàðà•îð•ó. Ïîñòî¼è òâðäœà äà ¼å €îð•èö èìàî âåëèêó è
ïðåñóäíó óëîãó íà ñêóïó ó Îðàøöó, à ñòàëíî áèî ó Êàðà•îð•åâî¼
ïðàòœè-ìîìöèìà ó÷åñòâó¼óžè ó ñâèì áî¼åâèìà. Èìàî ¼å äâà ñèíà:
Ñòî¼àäèíà è Ñòî¼àíöà. Ñòî¼àíàö ñå îæåíèî ñà žåðêîì Êàðà•îð•åâîã
âî¼âîäå Ïàâëà Öóêèžà èç îáëèæœèõ Âåëèêèõ Êð÷ìàðà. Ïîñëå Äðó-
ãîã ñðïñêîã óñòàíêà ó Âèøåâàö ñó ñå äîñåëèëà è œåãîâà äâà áðàòà
Âó÷êî è Ãëèøà.25 Êîä €îð•è÷åâèõ ïîòîìàêà ñå è äàíàñ ÷óâà œåãîâ
¼àòàãàí ñà ïîñðåáðåíèì êîðèöàìà è íàòïèñîì íà òóðñêîì ¼åçèêó ó
êîìå ñå ïîìèœå 1766. ãîäèíà.26
Îä âèøåâà÷êî-ñàðàíîâà÷êèõ ñòàðèíàöà ó Ïðâîì ñðïñêîì óñ-
òàíêó ñó ñå èñòèöàëè Ìèëî¼å èç Áàðà è Êàðà•îð•åâ âî¼âîäà Ìèëîø
Ñàðàíîâàö Ðàäî¼êîâèž. Ìèëîø ¼å ïî ëåãåíäè áèî Ðàäî¼êîâ-£àœèí-
Ðàäèâî¼åâ-Ìî¼ñèëîâ27 (èç Äóáíèöå). Ïðâî ¼å áèî íà ñëóæáè ó öà¼ãõàó-
ñó-îðóæíèöè ó Áåîãðàäó ãäå ¼å íàäãëåäàî ëèâåœå òîïîâà ó Äîœåì
ãðàäó, à ïîòîì ¼å ïîñòàî âî¼âîäà Æóïå çàìåíèâøè Ïàâëà Öóêèžà.
Ïîñòî¼è ìîãóžíîñò äà ¼å è ðàíè¼å ïîñåäîâàî çíàœå ó èçðàäè îðóæ¼à è
òîïîâà. Ñà Êàðà•îð•åì ¼å îòèøàî ó Ðóñè¼ó 1813. ãîäèíå. Âðàòèî ñå ó
23 Èñòî, ñòð. 35-40,
24 Èñòî, ñòð. 38, 40.
26 Æ. Àíäðå¼èž, Ïîëà ìèëåíè¼óìà Ðà÷å, Ðà÷à 1989, ñòð. 127.
27 Ð. Ðàäèž, Ñòåïêîâèžè-Ïàëàâåñòðå-Êàðà•îð•åâèžè, ñòð. 82.
35
Ñðáè¼ó 1830. ãîäèíå (âåðîâàòíî ñà ïîðîäèöîì) íàñòàíèâøè ñå ó

Êðàãó¼åâöó ãäå ¼å è óìðî 1841. ãîäèíå êàî ìàãàöèîíåð.28 Ðàçëîã œåãî-
âîã íàñåšàâàœà ó Êðàãó¼åâàö ìîæåìî âèäåòè ó œåãîâîì çíàœó ó
èçðàäè îðóæ¼à è òîïîâà øòî ¼å ÷èíèî è çà âðåìå Ïðâîã ñðïñêîã
óñòàíêà êàäà ¼å áèî «óïðàâíèê àðòèšåðè¼å». Çà œåãà ñå êàæå äà ¼å áèî
äîáàð ðàòíèê, ïàìåòàí ÷îâåê, âðëî äóõîâèò è øàšèâ ÷îâåê. Ïî
íåäîâîšíî ïðîâåðåíîì ïîäàòêó ó òî âðåìå ñå ó €óïðè¼è ïî¼àâšó¼å
£îâàí Ñàðàíîâàö, ìîãóžå, œåãîâ ñèí. Ïîñòî¼è ñà÷óâàí ïîðòðåò êî¼è
ñå âåçó¼å çà Ìèëîøà Ñàðàíîâöà, êàî è œåãîâî îðóæ¼å. Ìå•óòèì,
ïîñòî¼å äîêóìåíòè èç êî¼èõ ñå âèäè äà ¼å Ìèëîø Ñàðàíîâàö ðî•åí ó
Çåìóíó, äà ¼å èìàî è íàäèìàê Áàíàžàíèí è äà ¼å ñà ÷åòâîðî÷ëàíîì
ïîðîäèöîì îòïóòîâàî ó Êèøèœåâ. Òî ïîäðàçóìåâà äà ñó œåãîâè
ïðåöè ìíîãî ïðå Ïðâîã ñðïñêîã óñòàíêà áèëè ó Çåìóíó è Áàíàòó.29
Õà¼äóê Ìèëî¼å èç Áàðà ¼å áèî ñèí Ìèëèâî¼à - €óêèíîã - Ðàäèâî-
¼åâîã - Ìî¼ñèëîâîã, èç ñòðè÷åâñêå ëèíè¼å Ìèëîøà Ñàðàíîâöà. Ìè-
ëî¼å õà¼äóêó¼å ñà £îâàíîì è €îð•èöåì ó äðóæèíè Ñòàíî¼à Ãëàâàøà è
Êàðà•îð•à, à ïîìèœå ñå è íà ñêóïó ó Îðàøöó.30 Î õà¼äóêó Ðàäîâàíó
èç Ñàðàíîâà ñå çíà ñàìî òîëèêî äà ¼å çà œåãà îòåòà äåâî¼êà Íàñòà,
ñåñòðà Áëàãî¼à óâðòà÷à èç Ðàòàðà, à çà œåãîâîã äðóãà Èëè¼ó Àâà-
êóìîâèžà ¼åäíà íåèìåíîâàíà äåâî¼êà èç Ñàðàíîâà.31 Ïî ñâåìó ¼å òî
áèëî îêî 1780. ãîäèíå. Ìèëèñàâ èç Ñàðàíîâà ¼å áèî îäñåšåí ó Çàãî-
ðèöó ãäå ¼å ¼åäíî âðåìå æèâåî è Êàðà•îð•å êî¼è ñå òó îæåíèî ñà
£åëåíîì (1765-1842.) èç Ìàñëîøåâà, žåðêîì îáîðêíåçà Íèêîëå £îâà-
íîâèžà. Ìèëèñàâ ¼å áèî êóì íà œèõîâî¼ ñâàäáè è âåí÷àœó32 15/26.
ôåáðóàðà 1786. ãîäèíå êî¼å ¼å îáàâšåíî ó ñðåäœîâåêîâíî¼ öðêâè ó
Ãîðîâè÷ó.
Ïîñåáíî èíòåðåñàíòíà ëè÷íîñò èç Ëåïåíèöå êî¼à ¼å áèëà ó âåçè
ñà âèøåâà÷êî-ñàðàíîâà÷êèì ñòàðèíöèìà áèî ¼å Ïàâëå Öóêèž èç
Âåëèêèõ Êð÷ìàðà. Âóê ÊàðàŸèž êàæå äà ¼å ó âðåìå ñìðòè èìàî 35
28 Ì. €. Ìèëèžåâèž, Ïîìåíèê, ñòð. 635-636.

29 Â. Ñàâèž, Êàðà•îð•å, êœ. 3, ñòð. 1330-1331, 1377, 1482.
30 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã î íàñåšó Âèøåâöà, ñòð. 19.
31 Ä. ÑàìàðŸèž, Êàçèâàœà î ñðïñêîì óñòàíêó 1804, Êàçèâàœå Ãà¼å Ïàíòåëèžà, Áåî-
ãðàä 1980, ñòð. 117.
32 Ã. Ïàíòåëèž, Êàçèâàœà î ñðïñêîì óñòàíêó 1804, Áåîãðàä 1980, ñòð. 78.
36
ãîäèíà33, øòî áè çíà÷èëî äà ¼å ðî•åí 1782. ãîäèíå. Ïàâëå ñå áàâèî

õà¼äóêîâàœåì è òðãîâèíîì ïðå óñòàíêà ñòåêàâøè çíàòíî áîãàòñòâî.
Ïðåä óñòàíàê 1804. ãîäèíå êðèî ñå ó ìàíàñòèðó Äðà÷è ãäå ñå îïè-
ñìåíèî.34 Ïî èçáè¼àœó óñòàíêà Öóêèž ïîñòà¼å Êàðà•îð•åâ ìîìàê,
âðñòà ãàðäå. Ïîñëå óáèñòâà Êàðàžîðžåâå šóáàâíèöå Ìàð¼àíå, à íà
çàêëåòâó Êàðà•îð•åâå ñóïðóãå £åëåíå ñà êî¼îì ¼å áèî ïîáðàòèì,
ìîðàî ¼å äà áåæè35, àëè ìó ¼å îïðîøòåíî: «Êàðà•îð•è¼åâà æåíà è ñâè
ìîìöè áèëè ñó ìó ïðè¼àòåšè... è ïðèìè ãà îïåò ó ìîìàøòâî».
Ïîñëå òîãà ãà ìîìöè èçàáåðó çà áóšóêáàøó.36 Ïðåäñåäíèê Ñîâ¼åòà,
Ìëàäåí Ìèëîâàíîâèž ãà ïîñòàâšà çà âî¼âîäó ó Æóïè ñà ñåäèøòåì ó
Òðñòåíèêó37. Ó÷åñòâîâàî ¼å ó áî¼åâèìà ó Òîïëèöè, Íîâîì Ïàçàðó,
Äåëèãðàäó... Íà äðóãî¼ Ñêóïøòèíè ó Áåîãðàäó 1811. ãîäèíå âèäèìî
Ïàâëà Öóêèžà è £àíêà Ðà÷àíèíà38.
Îæåíèî ñå äðóãè ïóò óñâî¼èâøè øóðèžà Ïåòðà Ëàçàðåâèžà, à
ïîòîì ¼å ñìåœåí è íà ìåñòî âî¼âîäå æóïñêîã ¼å ïîñòàâšåí Ìèëîø
Ñàðàíîâàö.39 Ïåòàð ñå ðîäèî ó Ñòîïàœè êîä Êðóøåâöà, ïà ïîøòî ñó
ìó ñâè ïîìðëè óñâî¼è ãà Ïàâëå Öóêèž è äàäå ó ñëóæáó êíåçó Ìèëî-
øó ó Öðíóžó. Ïîòîì ¼å áèî íà äâîðó ó Êðàãó¼åâöó è Áåîãðàäó ãäå
ïîñòà¼å íàñòî¼íèê è ïîòîì óïðàâèòåš ñðïñêîã äåëà ãðàäà. Ïåòàð
Öóêèž ñå ïðîñëàâèî êàäà ¼å ïîñòàâèî çâîíà íà áåîãðàäñêî¼ öðêâè ãäå
¼å äàíàñ Ñàáîðíà öðêâà. Ïîñòàî ¼å ñòàðåøèíà ïîäèáàðñêè ó Êàðà-
íîâöó (Êðàšåâî) à çàòèì íà÷åëíèê ó Êðóøåâöó. Æåíèî ñå äâà ïóòà.
Ïðâà æåíà Àíà ¼å áèëà êžè âî¼âîäå Ìîëåðà ñà êî¼îì ¼å èìàî ñèíà
Êîñòó Öóêèžà, ìèíèñòðà è ñðïñêîã ïîñëàíèêà ó Áå÷ó. Äðóãà ¼å áèëà
Ìàðè¼à, ñåñòðà Ñòî¼àíà £îâàíîâèžà èç Øàïöà êî¼è ¼å òàêî•å ïîíåî
ïðåçèìå Öóêèž.40 Ïàâëå Öóêèž ¼å óõàïøåí è ¼àâíî áàòèíàí íà ìàö-
êàìà ó Òîïîëè ïî Êàðà•îð•åâî¼ íàðåäáè, à ïîòîì ¼å çàòâîðåí ó
33 Â. Ñ. ÊàðàŸèž, Æèâîòè ñðïñêèõ âî¼âîäà, Áåîãðàä 1963, ñòð. 169.
34 Èñòî, ñòð. 167.
35 Èñòî, ñòð. 167-168.
36 Â. Ñ. ÊàðàŸèž, Îïèñàíè¼å Ñðáè¼å, Áåîãðàä 1990, ñòð. 322-323.
37 Ì. Ðèñòèž, Ìëàäåí Ìèëîâàíîâèž, Áåîãðàä 1962, ñòð. 30-31.
38 Ñ. Íîâàêîâèž, Óñòàâíî ïèòàœå è çàêîíè Êàðà•îð•åâîã âðåìåíà 1805-1811, Áåîãðàä
1988, ñòð. 87, 108.
39 Ì. €. Ìèëèžåâèž, Ïîìåíèê, ñòð. 806-809.
40 Èñòî, ñòð. 806-810.
37
áåîãðàäñêó òâð•àâó ñà âî¼âîäàìà Ïåòðîì Ìîëåðîì è Äèìèòðè¼åì

Êó¼óíŸèžåì. Ìîëåð è Öóêèž óñïåâà¼ó äà ïîáåãíó ó Øóìàäè¼ó ãäå ñó
ñå ñêðèâàëè.41 Ïîòîì ¼å íàðå•åíî äà ñå Ìîëåð è Öóêèž ñïðîâåäó ó
Òîïîëó, àêî ñå óñïðîòèâå äà áóäó óáè¼åíè, à äà œèõîâå ãëàâå ïîøà-
šó.42 Êîä Âóêà43 ñå âèäè åïèëîã òå œèõîâå äðàìå: «Êàðà•îð•å...
ïîøàšå ñâî¼ó æåíó ñà ñèíîì Àëåêñîì è áóšóêáàøîì Ïåòðîì £îêè-
žåì, ñ êî¼èì ¼å Öóêèž íåøòî ñâî¼å áèî, òå ¼è îïåò óçìó íà âåðó è
ïðåäàäó è Öóêèž ñå îïåò îïðàâè ó Æóïó íà œåãîâî ïðå•àøœå
ìåñòî.» Ïî ïðîïàñòè óñòàíêà Öóêèž ¼å ïðåøàî ó Ñðåì ñà îñòàëèì
âî¼âîäàìà. Ïî èçáè¼àœó Äðóãîã ñðïñêîã óñòàíêà ñå âðàòèî ó Ñðáè¼ó è
ïîñòà¼å ¼åäíà îä ãëàâíèõ ëè÷íîñòè ïîòïèñó¼óžè ñå êàî: «Ãîñïîäàð
Ïàâëå è Ìèëîø âî¼âîäà è ïðî÷å âî¼âîäå ñðïñêå... Ãîñïîäàð Ïàâëå
Öóêèž, Ìèëîø Îáðåíîâèž, Ìîëåð».44 Ìîëåð ¼å íà ¼åäíîì œèõîâîì
ñàñòàíêó ãîâîðèî: «£à, áðàòå, ñòàðåøèíà áèòè íåžó, àëè äà íå áóäåø
íè òè, à äà íå áóäå íè Öóêèž, íèòè èêî¼è äðóãè äà èçà•å äà ðå÷å: ¼à
ñàì ãîñïîäàð êàî Êàðà-€îð•è¼å íåãî íàñ ÷åòâîðèöà, òî ¼åñò: ¼à, òè,
Öóêèž è ïðîòà Íåíàäîâèž... äà ñòàðåøó¼åìî è çàïîâåäàìî.»45. Ñëåäå
áî¼åâè íà Šóáèžó, êîä Ïîæàðåâöà è íà Ðàíîâöó ãäå «ïðâè ¼å ¼óíà÷êè ¼óðèøàî âî¼âîäà Ñòðåšà, à çà œèì âî¼âîäà Ïàâëå Öóêèž
Óñëåäèëà ¼å œåãîâà íîâà ïîáóíà ïîñëå

ñà çàñóêàòèì ðóêàâèìà è ãîëîì ñàášîì ó ðóöè.»46
êî¼å ñå óïóòèî ó Ðåñàâó ãäå çàóçèìà òâð•àâó ìàíàñòèðà Ìàíàñè¼å.

Ìèëîø ìó îïðàøòà è ïîíîâî ïîñòàâšà çà êíåçà ó êðàãó¼åâà÷êî¼
íàõè¼è.47 Ó áóíè «øåñò íàõè¼à» 1817. ãîäèíå íà ÷åëó ñå íàëàçå Öóêèž,
Ñèìà Ìàðêîâèž è Äðàãèž Ãîðóíîâèž. Ïîñëå ãóøåœà ïîáóíå Ïàâëå
Öóêèž ñå ïðåäàî. Óáè¼åí ¼å ïî íàðåäáè êíåçà Ìèëîøà ó Ðîãà÷è, ïîä
ïëàíèíîì Êîñìà¼, îäñå÷åíà ìó ¼å ãëàâà è îäíåòà ó Áåîãðàä. Ïî ¼åäíî¼
âåðçè¼è êî¼à ¼å çàïèñàíà ó îâîì êðà¼ó Ïàâëîâà ãëàâà ¼å äîíåòà ó Ðà÷ó
ãäå ¼å áèëà ó òåïñè¼è èçëîæåíà ó Ìà¼èíî¼ êàôàíè êî¼ó ¼å âèäåî è
41 Â. Ñ. ÊàðàŸèž, Îïèñàíè¼å Ñðáè¼å, ñòð. 323.

42 Ì. Íåäåšêîâèž, Äåëîâîäíè ïðîòîêîë Êàðà•îð•à Ïåòðîâèžà 1812-1813, Êðàãó-
¼åâàö-Òîïîëà 1988, ñòð. 119, áð. 1404.
43 Â. Ñ. ÊàðàŸèž, Îïèñàíè¼å Ñðáè¼å, ñòð. 323.
44 Ì. Ãàâðèëîâèž, Ìèëîø Îáðåíîâèž, (1813-1820), I, Áåîãðàä 1908, ñòð. 300.
45 Â. Ñ. ÊàðàŸèž, Æèâîòè ñðïñêèõ âî¼âîäà, ñòð. 115.
46 Ê. Í. Íåíàäîâèž, Æèâîò Êàðà•îð•à, œåãîâèõ âî¼âîäà è ¼óíàêà, Áå÷ 1883, ñòð. 212.
47 Ì. €. Ìèëèžåâèž, Ïîìåíèê, ñòð. 805.
38
œåãîâ ìàëîëåòíè ñèí Óðîø.48 Ìèëîø ¼å íàðåäèî äà ñå 1822. ãîäèíå

ëèêâèäèðà è Ïàâëîâ ìëà•è áðàò ëåïåíè÷êè êàïåòàí Æèâàí.49
Ó áî¼åâèìà Ïðâîã ñðïñêîã óñòàíêà îä ñòàðîâèøåâàöà è Ëåïåíè-
÷àíà ó÷åñòâîâàëè ñó îä ïîçíàòèõ ¼îø è: ëåïåíè÷êè êíåç €óêà Ôèëè-
ïîâèž èç £àãœèëà, âî¼âîäà Ìèëî¼å Ïåòðîâèž èç Òðíàâå, ëåïåíè÷êè
âî¼âîäà Áëàãî¼å Ìàðèíêîâèž èç Òðíàâå, ëåïåíè÷êè âî¼âîäà Áîæà
Ðàäî¼åâèž èç ×óìèžà; ëåïåíè÷êè êàïåòàíè Ìàðêî è Ñòåâàí Ôèëè-
ïîâèž èç £àãœèëà, Äèìèòðè¼å è €îð•å Ïàðåçàí èç Áðçàíà è Ìèëî-
ñàâ Ëàïîâàö Ñòî¼àíîâèž; ëåïåíè÷êè áèìáàøà Ñàâà Òðíàâàö; ëåïå-
íè÷êå áóšóêáàøå Ãàâðà Íîâêîâèž è Ðàäîâàí Ðàäî¼åâèž èç Æàáàðà;
Êàðà•îð•åâè ìîìöè: £àíêî Ðà÷àíèí Ñïàñî¼åâèž èç Ä. Ðà÷å; Óðîø
Íîâêîâèž, Ëàçà è Âèžåíòè¼å Ôèëèïîâèž èç Æàáàðà; £îâàí Âèøåâàö
Ñòî¼àêîâèž, Ðàäîâàí Ñåœà, Ïåòàð Èëè¼åâ Âî¼íîâèž, Íåøà Ñðåžêî-
âèž, €îð•èö Ëóêèž, ñâè èç Âèøåâöà; ïîòîì: Ðàäî¼êî, Äîáðèâî¼å
Áåëîø, Ïàâëå, Ñèìåóí è Ðàäîâàí Ñòî¼àêîâèž èç Âèøåâöà; Ñïàñî¼å
£àœèž, Ðàíêî Ñïàñî¼åâèž, Ðàäîñàâ Ðàäèž è Ìàð¼àí Ìèëîøåâèž èç
Ä. Ðà÷å; Ìèëîñàâ Êîìíåíîâèž èç Ñèïèžà; Ðàäèâî¼å Àðíàóòîâèž èç
Ñàðàíîâà; Ìàðèíêî €îð•åâèž - Ïèíèž è Ìàêñèì Äîëóçîâ €îð•å-
âèž èç Âèøåâöà.50 Ïîñåáíî èíòåðåñàíòàí ¼å èìðàîð Íåøà Ñðåžêî-
âèž èç Âèøåâöà. Îí ¼å áèî ó Îðàøöó 1804. ãîäèíå, à ïîòîì ¼å
Êàðà•îð•åâ ìîìàê. Ïîøòî ñå ðàçóìåî ó óçãî¼ è íåãîâàœå êîœà áèî ¼å
Êàðà•îð•åâ èìðàîð, îäíîñíî äâîðñêè êîœóøàð.51 Ïîñëå ñëîìà óñ-
òàíêà ñà âî¼âîäîì Ìèëîøåì Ñàðàíîâöåì è òðî÷ëàíîì ïîðîäèöîì
¼å òðàíñïîðòîâàí ó Õîòèí.52 Ó óñòàíêó ñó ñå áîðèëè è: Ñàâêî è Æèâàí
Ìàðêîâèž èç Áàðà (€óð•åâî); Ãëèãîðè¼å Ïåòðîíè¼åâèž, Ìèëèž Ðà-
äîâèž è Ñòî¼àí Ìàðêîâèž - Öðíè Ñòî¼àí èç Ïîïîâèžà; Ìèëîâàí è
Ëàçàð Äóãèž, Ðàäîâàí, Ëàçàð è Ìèëî¼å £îâàíîâèž èç Ñàðàíîâà;
Ìèšêî £àíêîâèž, Íåñòîð Øîâèž, Ñòàíî¼ëî Ìè¼àòîâèž, Âàñèëè¼å è
Íåñòîð £àœèž èç Äîœå Ðà÷å.53
48 Æ. Àíäðå¼èž, Ïîëà ìèëåíè¼óìà Ðà÷å, ñòð. 131; Ä. Ïåòðîâèž, Êðàãó¼åâà÷êà íàõè¼à
ñðåäèíîì XIX âåêà, Êðàãó¼åâàö 1962, ñòð. 18.
49 Ê. Í. Íåíàäîâèž, Æèâîò Êàðà•îð•à, òàá. XXVII.
50 Æ. Àíäðå¼èž, Ïîëà ìèëåíè¼óìà, ñòð. 125.
51 *** Ðå÷íèê ñðïñêîõðâàòñêîã êœèæ. è íàðîäíîã ¼åçèêà, VII, Áåîãðàä 1971, ñòð. 720.
52 Â. Ñàâèž, Êàðà•îð•å, 3, ñòð. 1482.
39
Ïðèëîçè
Äîëèíà ðåêå Ðà÷å è áðäî Ãðàäèøòå ó Âèøåâöó, ãäå ¼å ðî•åí Êàðà•îð•å
Ìàíàñòèð Êîïîðèí, ãäå ñó Âèøåâöè ïîòóêëè Òóðêå èç Ñòàðîã ÀŸèáåãîâöà,

1803. ãîäèíå
40
£àòàãàí €îð•à Ëóêèžà èç Âèøåâöà
Îðóæ¼å âî¼âîäå Ìèëîøà Ðàäî¼êîâèžà Ñàðàíîâöà
41
£àòàãàí áåã £îâàíà Ñòî¼àêîâèžà Âèøåâöà
Mojsi l o J or dan
(Dubni c a-S ar anovo) (Dubni c a-Vi { evac )
Radoje
S t ojak (Dubni c a-Vi { evac )
Radi voje Radosav (S ar anovo) S t amena
(S ar anovo) (S ar anovo)
S t ojak S t oj{ a
(S ar anovo) \ or |e
(Vi { evac ) (Vi { evac )
B r ani sl av S t ani sl av P avl e
Nedeq ko Rajko B jel o{ Gaja Gr a|anka
J anko Dmi t ar Mar i nko Ti mot i je Maksi m n.k} i
Ðîäîñëîâ Ñòàðîâèøåâàöà
42
Î Êàðà•îð•ó
Ñâè ñòàðè Âèøåâöè çà ñåáå ñìàòðà¼ó äà ñó ïîðåêëîì îä ïëåìå-

íà Âàñî¼åâèžà, à òàêâî ïîðåêëî âåžèíà èñòðàæèâà÷à íàâîäè è çà Êà-
ðà•îð•åâå ïðåòêå. Íåêè Êàðà•îð•à ïîâåçó¼ó ñà Êó÷èìà è àðáàíà-
øêèì ïëåìåíîì Êëèìåíòå ïîøòî ¼å ñëàâèî Ñâ. Êëèìåíòà (8.
äåöåìáàð/25. íîâåìáàð). Ñàìè Âàñî¼åâèžè ãîâîðå î áëèñêîñòè è
çà¼åäíè÷êîì ïîðåêëó ñà Êàñòðàòèìà, à àðáàíàøêå ëåãåíäå ñó ¼îø
ïîòâðäíè¼å ó òîì ñìèñëó.1 Ïðåäàœà ãîâîðå î çà¼åäíè÷êîì ïîðåêëó
Âàñî¼åâèžà, Ïèïåðà è Îçðèíèžà ñà Õîòèìà è Êðàñíèžèìà. Êîä
Êàñòðàòà ïîñòî¼å ñåžàœà äà ñó îíè ñðïñêîã ïîðåêëà. Õîòè ñìàòðà¼ó
äà ñó ïîòïóíî ñðïñêîã ïîðåêëà.2 Êàî äîñåšåíèöè ïðèìèëè ñó ñëàâó
ñòàðîñåäåîöà øòî ¼å áèëî ïðàâèëî îáè÷à¼íîã ïðàâà. Òàêî äà ñëàâà
Ñâ. Êëèìåíò íè¼å ñàìî ïî¼àâà êîä Êëèìåíàòà âåž è êîä Âàñî¼åâèžà.
Ñèìà Ìèëóòèíîâèž êàæå äà ¼å Êàðà•îð•å Âàñî¼åâèž è ïî îöó è ïî
ìà¼öè, à òî òâðäè è Íåíàäîâèž. £îâàíîâèž ¼å èçíåî ïîäàòàê äà ñó
Êàðà•îð•åâè áèëè ïîðåêëîì èç ñðïñêîã (êàñíè¼å ïîàðáàíàøåíîã,
1 Ì. Öåìîâèž, Âàñî¼åâèžè, Áåîãðàä 1993, ñòð. 45-47.
2 Ì. Âóêèžåâèž, Êàðà•îð•å, ñòð. 6-7.
43
ïîêàòîëè÷åíîã è äåëîì èñëàìèçèðàíîã) ïëåìåíà Êëèìåíòå èç Ñå-

ëàöà ó Áðäèìà èçíàä Ñêàäðà3. È íîâè¼à Ëóáóðèžåâà èñòðàæèâàœà
Êàðà•îð•åâî ïîðåêëî âðàžà¼ó êà ïëåìåíó Êëèìåíòå. Íåìà ñóìœå,
ñâå äî êðà¼à XVII âåêà ñðïñêî ïëåìå Êëèìåíòå ¼å áèëî ïðàâîñëàâíî è
ñëàâèëî çèìñêîã Ñâ. Íèêîëó.4
Íåêå Êàðà•îð•åâå îñîáèíå ñó ñëè÷íå Âàñî¼åâèžêî-êëèìåíòñ-
êîì îáè÷à¼íîì ïðàâó. «Âàñî¼åâèžêî ïëåìå» ¼å îäðæàâàëî èäåàëíó
÷èñòîòó ïîðîäèöå. £àêî ñó îñåòšèâè è íèñó ïðèõâàòàëè óñòóïàœå
æåíà ãîñòó, à ïîãîòîâó ñòðàíöó. Ó Çàêîíó Âàñî¼åâèžà ñòî¼è: «Êî ¼àáàí-
öó (Òóð÷èíó) ñâî¼ó æåíó óñòóïè äà ñå ëèøè ñâàêå âî¼íè÷êå ÷àñòè».5 È
Êàðà•îð•å ¼å óáèî ¼àáàíöà çáîã òîãà è ïîòîì ñå îäñåëèî èç Øóìà-
äè¼å.
Âàñî¼åâèžè ñìàòðà¼ó «äà ¼å Êàðà•îð•åâ äåäà £îâàí èç ñåëà Áåðà-
íà, ó êî¼åì ñå íàëàçå €óð•åâè ñòóïîâè... à èç ïîðîäèöå Ãóðåøèžà”6
êàî è èç ìåñòà Êðàšè âàñî¼åâèžêîã áðàòñòâà €óðèøèžà. Òâðäœà
€óðèøèžà-Ãóðèøèžà »èìà ¼àêó îñíîâó ó êðñíî¼ ñëàâè... ¼åäèíî Ãó-
ðåøèžè ñëàâå Ñâåòîã Êëèìåíòà". Çà¼åäíè÷êè ïðåäàê Ãóðåøèžà è
Êàðà•îð•åâèžà ¼å Òðèïêî Êíåæåâèž-Ãóðèø. Òðèïêî ¼å èç Âåšåã
Äóáîêîã, íà ñåâåðîçàïàäíîì êðà¼ó Ðîâàöà, à äîñåëèî ñå èç ñåëà
Ëè¼åøœà ñà ìíîãî÷ëàíîì ïîðîäèöîì è ñà äâà áðàòà: Âóêîì è Ìàð-
êîì. Ïîñëå íåêèõ äîãà•à¼à ñà Òóðöèìà Òðèïêî ¼å ìîðàî äà ñå èñåëè
ñà ïîðîäèöîì ó Äðàãîâîšèžå êîä Íèêøèžà. Ïîòîì ¼å îòèøàî ó
Âàñî¼åâèžå ãäå ¼å ïîãèíóî îä Òóðàêà. Œåãîâà ïîðîäèöà ñå îäñåëèëà
ó Áèõîð, ïîðåä Ëèìà, îäàêëå ñó íåêè œåãîâè ñèíîâè ïðåøëè ó Ñð-
áè¼ó. Òðèïêî ¼å èìàî øåñò ñèíîâà: Ïåòðîíè¼à, Ìàðêà, £îâàíà, Ñè-
ìåóíà, Ðàäàêà è Ìèòðà, ïî íåêèìà è Àíòîíè¼à è ¼åäíó žåðêó êî¼à ¼å
áèëà ôàëè÷íà.7 Îí ñå ïðåçèâàî Êíåæåâèž ïî ñâîì ïðåòêó, êíåçó
Áîãäàíó Âî¼èíîâèžó, îä êîãà ¼å îí ïåòî êîëåíî. Êíåç Áîãäàí Âî¼è-
íîâèž ¼å ïîòîìàê êíåçà Âî¼èñëàâà Âî¼èíîâèžà, ÷è¼è ¼å ïðåäàê âî¼âîäà
Âî¼èí. Ïî òîì ðîäîñëîâó Êàðà•îð•åâèžè ïîòè÷ó îä âèñîêå ñðåä-
3 £. £îâàíîâèž, Êðàš Ïåòàð I, Áðàñòâî XVI, Áåîãðàä 1921, ñòð. 176-177.
4 À. £îâèžåâèž, Ìàëåñè¼à, Ïîäãîðèöà 1997, ñòð. 64,
5 Ì. Öåìîâèž, Âàñî¼åâèžè, ñòð. 61.
6 Èñòî, ñòð. 269-270.
7 Ä. Âóêîâèž, Òðèïêî Ãóðèø-Êíåæåâèž ïðàä¼åä Êàðà•îð•åâ, Çáîðíèê Èñòîðè¼ñêîã
èíñòèòóòà, 15-16, Áåîãðàä 1979.
44
œîâåêîâíå âëàñòåëå Âî¼èíîâèžà, êî¼à ñå çàñíèâà íà Âî¼èíó, ãîñï-

îäàðó Ãàöêîã, âåëèêàøó êðàšà Ñòåôàíà Äå÷àíñêîã. Âî¼èíîâè ñèíî-
âè ñó âî¼âîäå: Ìèëîø, Àëòîìàí è Âî¼èñëàâ.8 Óêîëèêî ñå èìà¼ó ó âèäó
îâà çíàòíà ïîðåêëà Êàðà•îð•åâèõ ïðåäàêà íå òðåáà ñóìœàòè ó òî äà
ñó èõ îíè áèëè ñâåñíè. Íà îñíîâó åòíîëîøêèõ èñòðàæèâàœà Öðíå
Ãîðå, êî¼å ¼å âðøèî Åðäåšàíîâèžà, è Øóìàäè¼å, ïî Äðîáœàêîâèžó,
âèäè ñå äà ñâà áðàòñòâà êî¼à èçâîäå ïîðåêëî îä âî¼âîäå Âî¼èíà ñëàâå
Ñâ. Êëèìåíòà. Èñòè ¼å ñëó÷à¼ è ñà ñâèì ñðîäíèöèìà Êðà•îð•åâèžà ó
Øóìàäè¼è êî¼è è äàíàñ ñëàâå Ñâ. Êëèìåíòà.9
Ó âåçè Ã¼óðèøèžà, êî¼è ñó ¼îø ó ñðåäœåì âåêó æèâåëè ó êàòó-
íèìà îêî Âðàœà íà Ñêàäàðñêîì ¼åçåðó, ¼å è ãåíåîëîãè¼à Öðíî¼åâèžà.
Ã¼óðàø-€óðàø ñòàâèëàö èìà óíóêà €óðàøà êî¼è ñå ïîìèœå êàî
÷åëíèê íà äâîðó ñðïñêîã êðàšà 1326. ãîäèíå. Ïî òîì Ã¼óðàøó èëè
Êàëî•óð•ó ñå íà¼âåðîâàòíè¼å áàëøèžêè êåôàëè¼à Ðàäè÷ ïðåçèâà
Öðíî¼å, 1371. ãîäèíå. Ñòàíèøà, ¼åäàí îä ïîñëåäœèõ Öðíî¼åâèžà, ¼å
ïîñòàî ìóñëèìàí 1523. ãîäèíå ïîä èìåíîì Ñêåíäåð è òèòóëîì áåã.10
Èñëàìèçèðàíè Êó÷è ñó äðæàëè ãðàä Ìåäóí, à îêî œèõ ¼å æèâåëà
ïðàâîñëàâíà êó÷êà âåžèíà è êàòîëè÷êà ìàœèíà. Ñðïñêè êàòîëèöè
žå ïîä âî¼âîäîì Ëàëîì Äðåêàëîâèžåì ïðåžè ó ïðàâîñëàâšå.11 Èñ-
òîâåòíî ïîðåêëî è ïëåìåíñêå âåçå èìà¼ó ïðàâîñëàâíè è èñëàìè-
çèðàíè Ñðáè êî¼è êàî èñëàìèòè áàøòèíå àðáàíàøêó òðàäèöè¼ó.
Òàêâî ¼å ïëåìå Ãàø êî¼å, äîê ¼å öåëî áèëî ïðàâîñëàâíî, ñëàâè Ñâ.
Ïåòêó. Ïëåìå Øàšà ¼å ñëàâèëî Ñâ. Àðõàíãåëà Ìèõà¼ëà. Ïëåìå êîä
àðáàíàñà ïîçíàòî êàî Êðàñíèžè, à êîä Ñðáà Œåãóøè (Äðîáœàöè) çà
ïàòðîíà èìà Ñâ. €îð•à. Àðáàíàøêî ïëåìå Êàáàøè, çàïðàâî ó Ñðáà
Øåêóëàðè, ¼å ñëàâèëî è ñëàâè Ñâ. £îâàíà Êðñòèòåšà. Êëèìåíòå ñå
òàêî çîâó è êîä Ñðáà è êîä Àðáàíàñà è ñëàâå Ñâ. Êëèìåíòà ïàïó
ðèìñêîã. Êó÷è, îäíîñíî Áåðèøå ñëàâå Ñâ. Íèêîëó. Âàñî¼åâèžè, è
êîä ¼åäíèõ è êîä äðóãèõ, ñëàâå Ñâ. Àëåêñàíäðà, à Ñðáè îâîã ïëåìåíà
ñëàâå è Ñâ. Ñàâó. Ïëåìå Òàâîð, êîä Àðíàóòà Òà÷è (Òàø) ñëàâå Ñâ.
£åâàí•åëèñòó £îâàíà êî¼è ¼å íà ãîðè Òàâîðñêî¼ ïðå Õðèñòîâîã ñòðà-
8 Ì. Íåäåšêîâèž, Êàðà•îð•åâèžè, Äàíèöà, Áåîãðàä 1997, ñòð. 156.
9 Èñòî, ñòð. 157.
10 Ì. Øóôëà¼, Ïîâè¼åñò ñ¼åâåðíèõ Àðáàíàñà, Àðõèâ çà àðáàíñêó ñòàðèíó, ¼åçèê è
åòíîëîãè¼ó, êœ. II, Áåîãðàä 1925, ñòð. 13.
11 £. Åðäåšàíîâèž, Êó÷è-Áðàòîíîæèžè-Ïèïåðè, Áåîãðàä 1981, ñòð. 60, 73.
45
äàœà áîðàâèî. Ñðáè Ìàðòèíèžè, êîä àðáàíàñà Ãîëåìîâèžè ñëàâå

Ñâ. êðàšà Ñòåôàíà Äå÷àíñêîã, îäíîñíî Ñâ. Ìèíó. Ïëåìå Öðœèžêî
ñå ó Àðáàíàñà çîâå Âàñèëèžêî, èëè Îñòðîçóáà÷êî, ñëàâè Ñâ. Âàñèëè-
¼à Êåñàðè¼ñêîã (Âåëèêîã). Ïëåìå Ãîðàíñêî – Šóìšàíñêî, êîä Àðáà-
íàñà, ñå êîä Ñðáà çîâå Ìèòðîâà÷êî ñëàâè Ñâ. Äèìèòðè¼à.12 Àêî ñå
èìà ó âèäó âèøå òâðäœè î çà¼åäíè÷êîì ïîðåêëó Âàñî¼åâèžà, Îçðè-
íèžà, Ïèïåðà, Êðàñíèžà è Õîòà13 ïîñòî¼å ¼àêå ïðåòïîñòàâêå äà ñó
õðèøžàíñêå ñðïñêî-àðáàíàøêå àìàëãàìèçàöè¼å ó òî âðåìå ìîãëå
äîâåñòè äî òîãà äà ñå êîä ïðàâîñëàâàöà íàñòàâè ñëàâšåœå Ñâ. Êëè-
ìåíòà.
Î íåêî¼ ¼à÷î¼ âåçè ñà àðáàíàñèìà ãîâîðè íàì è ñàðàäœà Êà-
ðà•îð•à è œåãîâîã îöà Ïåòðà ñà èñëàìèçèðàíèì Ôàçëè áàøîì èç
Õàñàí ïàøèíå Ïàëàíêå (äàíàñ Ñìåäåðåâñêà Ïàëàíêà). £àíèžè¼å €ó-
ðèž êàæå «áóäóžè äà èì ¼å îâà¼ Òóð÷èí âåëèêè ïðè¼àòåš èçîäàâíà
áèî è ïîçíàò... Îâà¼ Òóð÷èí áèî ¼å Àðíàóòèí... ¼àâèâøè Êàðà•îð•ó
äà ¼å è îí õðèøžàíèí îä íåêè ñòàðè ïîãëàâàðà àëáàíñêè, ïà èäå ïîä
òóðñêèì èìåíîì, à äà ìó ¼å áèëî èìå Âàñèëè¼å.»14 Ïåòàð ¼å ñëóæèî
Ôàçëè-áàøó è ÷óâàî êîøíèöå íà êîâàíëóêó ó Áàíè÷èíè. Êàäà ¼å
Êàðà•îð•å óáèî Òóð÷èíà ó Çàãîðèöè óçìå îðóæ¼å, êîœà è ñâå îäåëî
è îäå Ôàçëè-áàøè ó Ïàëàíêó ðåêàâøè øòà ¼å ó÷èíèî, à îâà¼ ãà
ïðèìè êîä ñåáå ó ñëóæáó. Ôàçëè-áàøà ¼å êàä ãîä ¼å ìîãàî ïšà÷êàî è
óáè¼àî Òóðêå è òàêî ñå îáîãàòèî. Îæåíèî ñå (Òóðêèœîì) è óç œó êàî
ìèðàç äîáèî ñåëî Öåðîâàö. Òâðäè ñå äà ¼å Êàðà•îð•å áèî îäàí è
âåðàí Ôàçëè-áàøè è ñà œèì ¼å íàñòàâèî äà óáè¼àî Òóðêå. Ñà Ôàç-
ëè-áàøîì ¼å ïðîâåî 10-15 äàíà ó Áåîãðàäó. È ó £àãîäèíè ñó ïðîâåëè
íåêîëèêî äàíà ïðåòõîäíî óáèâøè äâà Òóð÷èíà èçìå•ó Ðà÷å è Áàòî-
÷èíå. £åäíî âðåìå ãà €îð•å íàïóøòà, à êàäà ñå œåãîâ îòàö Ïåòàð
îäñåëèî ó Ìàñëîøåâî, ïîíîâî îäëàçè êîä Ôàçëè-áàøå.15 Ó âåçè ñà
îâèì ïèòàœåì ¼å èíòåðåñàíòíà è ïî¼àâà Àðíàóòîâèžà ìå•ó ñàðàíî-
âà÷êèì ñòàðèíöèìà.
Èíòåðåñàíòíî ¼å ïîìåíóòè äà ¼å Êàðà•îð•åâ óíóê Ïåòàð I ïîñëå
òðàãè÷íå ñìðòè ñâî¼å ñóïðóãå Çîðêå ïðîìåíèî ñëàâó è óçåî Ñâ.
12 Õ. Ñ. Ðèñòèž, Ïëà÷ ñòàðå Ñðáè¼å, Ïðèøòèíà-Èñòîê 1998, ñòð. 49-51.
13 Èñòî, ñòð. 316.
14 £. €óðèž, Êàçèâàœà î ñðïñêîì óñòàíêó 1804, Áåîãðàä 104, ñòð. 11-12.
15 Èñòî
46
Àíäðè¼ó êî¼è ¼å ó íàðîäó âàæèî çà çàøòèòíèêà ìåäâåäà.16 Ñâ. Àíä-

ðè¼à ¼å ïîñåáàí êóëò èìàî ó öàðñêî¼ Ðóñè¼è ñ îáçèðîì äà ¼å ïðîïî-
âåäàî õðèøžàíñòâî îêî Öðíîã Ìîðà è ó ðóñêèì çåìšàìà. Èç òèõ
ðàçëîãà ¼å ïîñòàî Ïðâîàïîñòîëíèê Ðóñè¼å è Òðåžåã Ðèìà – Ìîñêâå.
Èñòî òàêî ìåäâåä ¼å è õèïîñòàçè Ðóñè¼å. Íà äàí 30. 11 / 13. 12. ¼å
Ìå÷êèí äàí. Ìå÷êà ñå ëàêî äà ïîâåçàòè ñà ï÷åëîì, à êîä ìíîãèõ
íàðîäà îíà ñå çîâå è «âóê ï÷åëà». Ñâå òî ìîæå èìàòè âåçå ñà òèìå
øòî ñå Êàðà•îð•åâ îòàö Ïåòàð áàâèî ï÷åëàðåœåì. È ñàì Êàðà-
•îð•å ¼å ïî ¼åäíîì ñâåäî÷àíñòâó ðî•åí èñïîä êóžå êîä êîâàíëóêà.
Âåðîâàòíî ¼å äîáàð ï÷åëàð áèî è äåäà £îâàí, êàî è Êàðà•îð•å. Ïåòàð
¼å ðàäèî è íà òóðñêèì êîâàíëóöèìà.
Âóêèžåâèž íàâîäè ñâåäî÷åœà äà ñó ó îêîëèíè Ïîäãîðèöå, ó
ñåëó Äîšàíèìà, èäóžè ïðåìà Êó÷èìà, æèâåëè Êàðà•îð•åâè ïðå-
öè. Ïîòîì ñó ïðåøëè ó ñåëî Âðàœ, áëèçó Ìàòàãóæà íà ñåâåðó Ñêà-
äàðñêîã ¼åçåðà, ãäå ñó óçåëè íîâó ñëàâó, Ñâ. Êëèìåíòà. Ïðåóçèìàœå
ñëàâå äîñåšåíèêà îä ñòàðîñåäåîöà ¼å áèëà îáàâåçà îáè÷à¼íîã ïðàâà.
Ïðåøëè ñó ó Ìà÷åòîâî êîä Ïðèçðåíà, à îäàòëå ïðåêî ïåøòåðñêå
âèñîðàâíè è Ñòàðîã âëàõà ó Øóìàäè¼ó. Íà¼ñòàðè¼å ïîäàòêå î Êàðà-
•îð•åâîì ïîðåêëó çàáåëåæèî ¼å ôðàíöóñêè âî¼ñêîâî•à Ìåðè¼àæ,
1810. ãîäèíå, ó ñâîì èçâåøòà¼ó: «(Ìåäóí) ãðàä èëè òâð•àâà Êëè-
ìåíàòà ïîñòî¼áèíà Öðíîã €îð•à. Íà¼âåžè áðî¼ œåãîâèõ ðî•àêà òó
ñòàíó¼å è îíè ñó ïîãëàâèöå îâîã êðà¼à». Ó äðóãîì èçâåøòà¼ó èç 1811.
ãîäèíå íàâîäè: «Œåãîâà ïîðîäèöà ¼å èç Êëèìåíàòà... âèñîêå Öðíå
Ãîðå, ÷è¼à ñó ïëåìåíà ïîä œåãîâèì óòèöà¼åì...».
Ïî ¼åäíî¼ ïðè÷è êî¼ó ¼å çàáåëåæèî Ëóáóðèž Ïåòàð ¼å áèî ïðå-
øàî øåñäåñåò è äðóãó ãîäèíó æèâîòà êàäà ìó ñå ðîäèî ñèí Êàðà-
•îð•å. Îêî 1714. ãîäèíå Ïåòàð ñå èç íåïîçíàòèõ ðàçëîãà ïðåñåëèî
èç Êëèìåíàòà ó ñåëî Äðàãîâîšèžå êîä Íèêøèžà. Ïîòîì ñå ïðåñå-
ëèî ó ñåëî Æàáðåí íà Ïåøòåðñêî¼ âèñîðàâíè. Ïîøòî ¼å, ïî ¼åäíî¼
âàðè¼àíòè, Ïåòàð óáèî òðè ìóñëèìàíñêà çóëóìžàðà, à ïî äðóãî¼, äâà
õà¼äóêà Òîïóçîâèžà. Ìîðàî ¼å äà áåæè ó Øóìàäè¼ó ãäå ìó ñå ðîäèî
ñèí €îð•å.17 È £îâàíîâèž èçíîñè ïîäàòêå äà ¼å Ïåòàð áèî îæåœåí
16 Åïèñêîï Íèêîëà¼, Îõðèäñêè ïðîëîã, Âàšåâî 1991, ñòð. 955.

Áåîãðàä 1937.
47
Ìàðèöîì êàäà ¼å äîøàî ó Øóìàäè¼ó ñà îöåì18. Íà Ïåøòåðè ¼å è

äàíàñ æèâà ëåãåíäà äà ñó ñå èç Öðíå Ãîðå äîñåëèëè Êàðà•îð•åâè
ïðåöè ó ñåëî Æàáðåí íà ïåøòåðñêî¼ âèñîðàâíè ãäå ñó æèâåëè Ãèöè-
žè, Êëèìåíòå è Êó÷åâèžè, èñëàìèçèðàíè Êó÷è. Íàâîäíî ñó ñå çàâà-
äèëè ñà Ãèöèžèìà òå ñó óáèëè äâî¼èöó, ñêëîíèëè ñå êîä Êó÷åâèžà, à
ïîòîì ñó îòèøëè êà Øóìàäè¼è. Çáîã òîãà ¼å îòïî÷åëà êðâíà îñâåòà
èçìå•ó Êó÷åâèžà è Ãèöèžà. Çàäœå óáèñòâî Êó÷åâèžà ¼å áèëî 1980.
ãîäèíå ó Íîâîì Ïàçàðó. Êàäà ¼å Êàðà•îð•å íàïàî Ïåøòåð è Ñ¼åíèöó
çàïîâåäèî ¼å äà ñå Æàáðåí íå äèðà. Êàäà ñå Àëåêñàíäàð Êàðà•îð-
•åâèž æåíèî ïîçâàî ¼å ñà Æàáðåíà ÕàŸè Ìóðàòà. Ãîòîâî èñòîâåòíó
ïðè÷ó ïðîíàøàî ¼å åòíîãðàô Å¼óï Ìóøîâèž èç Íîâîã Ïàçàðà.
Ó ðàíè¼èì èñòðàæèâàœèìà î ñòàðîâèøåâöèìà êî¼à ñàì ÷èíèî
ó âåçè äîïóœàâàœà ðîäîñëîâà è ÷èœåíèöà êî¼å ¼å îá¼àâèî Ìèëàí
£îâàíîâèž èç Âèøåâöà ïðèìåžåíà ¼å âðëî óïàäšèâà ïî¼àâà äà ñó ñå
Ðàäî¼åâè è £îâàíîâè ïîòîìöè, êàî è îíèõ ó Ñàðàíîâó, Ìðàìîðöó è
Áàøèíó ÷åñòî îêóìšèâàëè íà âåí÷àœèìà èëè êðøòåœèìà. Íè¼å
çàáåëåæåíî íè ¼åäíî ñâåäî÷àíñòâî äà ñó ñå êðâíî îðî•àâàëè æå-
íèäáàìà èëè óäà¼àìà, ïîãîòîâó ó ïåðèîäó îä 1740. äî 1780. ãîäèíå,
ïà è êàñíè¼å èàêî ñó æèâåëè ó áëèçèíè ¼åäíè äðóãèõ. Î âðåìåíó
çà¼åäíè÷êîã áîðàâêà ó Äóáíèöè íåìà äåòàšà, àëè ñå îñåžà äà ñó è
òàìî áèëè áëèñêè øòî ¼å óçðîêîâàëî äà äîíåñó çà¼åäíè÷êó îäëóêó äà
êðåíó çà Øóìàäè¼ó. Òî ¼å íàâîäèëî íà ðåàëàí çàêšó÷àê äà ñó Êàðà-
•îð•åâè ïðåöè è ïðåöè Ñòî¼àêà èç Âèøåâöà áëèñêè è ðîä.19
£åäíî íîâè¼å èñòðàæèâàœå êî¼å ñå íå áàçèðà íà îâî¼ ÷èœåíèöè
èäå ó ïðèëîã îâîì ðàçìèøšàœó ïðåêî ¼åäíîã äðóãîã äåòàšà êî¼è ¼å
òàêî•å âðëî èíòåðåñàíòàí è ó öåëèíè äà¼å çà ïðàâî äà ¼å îâà ðàíè¼à
ïðåòïîñòàâêà âåðîâàòíî òà÷íà. Ïî œåìó ñå ñâè Ñòàðîâèøåâöè è
Êàðà•îð•åâè ïðåöè ïîâåçó¼ó çà ïëåìå Ïàëàâåñòðå, æèâåëè íà ïðî-
ñòîðó ñåâåðíå Àðáàíèå, êî¼å ñå ñòàïàëî ñà Âàñî¼åâèžèìà, äîëàçåžè ó
âðåìå áîðàâêà íà îáàëàìà Ñêàäàðñêîã ¼åçåðà ó äîäèð ñà Êëèìåí-
18 £. £îâàíîâèž, Êðàš Ïåòàð I, ñòð. 177.

19 Òåêñò «Áëèñêîñòè è âåçå ìåñòà ðî•åœà è ñìðòè Âîæäà Êàðà•îð•à», êî¼è ¼å
¼åäíèì äåëîì óãðà•åí ó îâà¼ ðàä, ¼å ÷èòàí íà òðèáèíè Íàðîäíå áèáëèîòåêå ó
Âåëèêî¼ Ïëàíè 1997. ãîäèíå è íè¼å äî ñàäà ïóáëèêîâàí.
48
òàìà è Êó÷èìà.20 Èäóžè çà òîïî-õèäðîíèìîì £îðäàí íà áðäó Ãðàäè-

øòå, ãäå ñå ðîäèî Êàðà•îð•å, äîëàçè ñå äî èíòåðåñàíòíå ïðåòïî-
ñòàâêå äà ¼å ïîñòî¼àî è £îðäàí, áðàò Ìî¼ñèëîâ, êî¼è ¼å áèî îòàö Ðàäî¼à,
Ðàäèâî¼à, Ðàäîñàâà è Ñòî¼àêà è êî¼è ñó ñå ñà ñâî¼èì ñèíîâèìà íà-
ñåëèëè ó Âèøåâöó è Ñàðàíîâó. Ïîòîì ¼å èçíåòà è ïðåòïîñòàâêà äà ¼å
£îðäàí, íà ÷è¼î¼ ¼å çåìšè áèëà êîëèáà Ïåòðà è äåäå £îâàíà ãäå ¼å
ðî•åí Êàðà•îð•å, áèî œèõîâ ïðåäàê, è äà ñó ñâè Ñòàðîâèøåâöè è
Ñàðàíîâöè ñà Êàðà•îð•åâèì äåäîì ó áëèñêîì ñðîäñòâó.21 Òî áè
ìîãëî áèòè äà ¼å £îðäàí îòàö £îâàíà, Ðàäàêà, Ìèòðà è Ñèìåîíà, à
Ìî¼ñèëî, ñàñâèì èçâåñíî, îòàö Ðàäî¼à, Ðàäèâî¼à, Ðàäîñàâà è Ñòî¼àêà.
£îðäàí è Ìî¼ñèëî ñó íà¼âåðîâàòíè¼å áðàžà î ÷åìó ãîâîðå è œèõîâà
èìåíà êî¼à ñó áèáëè¼ñêè àíàëîãíà. Œèõîâ îòàö ñå çáîã ïîíàâšàœà
èìåíà ìîãàî çâàòè €îð•å. Èíäèêàòèâíî ¼å äà £îâàíîâèž, èçâîðíî, à
ïîòîì Æèâî¼èíîâèž, íàâîäå ïîäàòàê äà ñå Êàðà•îð•åâ äåäà çâàî
€îð•å.22 Çàáåëåæåíî ¼å äà ñó è Äðèí÷èžè èç òàêîâñêîã ñåëà Òåî÷èíà
ñðîäíèöè è èíîïëåìåíèöè ñà Êàðà•îð•åâèì ïðåöèìà äîê ñó æèâå-
ëè ó Âàñî¼åâèžèìà «îäàêëå ñó êðåíóëè ñà Êàðà•îð•åâèì ïðåöèìà,
êàä ñó ‘ðàñòóðåíè’ Êó÷è è Âàñî¼åâèžè... îä èñòîã ïëåìåíà îä êîãà ¼å
áèî è £îâàí, äåäà Êàðà•îð•åâ».23 Òî áè ìîãëî áèòè äà ¼å íåêè í. í.
ïðåäàê Äðèí÷èžà áðàò, èëè áðàò îä ñòðèöà, £îðäàíà è Ìî¼ñèëà.
Êàäà ¼å ó ïèòàœó Êàðà•îð•åâà ñóïðóãà £åëåíà èç Ìàñëîøåâà
âàšà ñå ïðèñåòèòè è äà ¼å œåãîâà ìà¼êà Ìàðèöà èç Ìàñëîøåâà, øòî
¼å âåž ðàçëîã äà ñå çàñòàíå è ðàçìîòðè œèõîâî ïîðåêëî è ìîãóžå âåçå
è ÷èœåíèöå áèòíå çà Êàðà•îð•à, à êî¼å ñå îäìàõ íå óî÷àâà¼ó. Î
Ìàðèöè ñå çíà ïîóçäàíî ¼åäèíî äà ¼å áèëà ðîäîì èç Ìàñëîøåâà, äà ¼å
žåðêà Ïåòðà Æèâêîâèžà, äà ñó ¼î¼ áðàžà, Êàðà•îð•åâà ó¼÷åâèíà, æè-
âåëà ó Ìàñëîøåâó è äà ¼å óìðëà 1811. ãîäèíå.24 Ïåòàð ñå îæåíèî ñà
Ìàðèöîì êàäà ¼å äîøëà ó Æàáàðå ãäå ¼å èìàëà ðî•àêå. Íà îñíîâó
òîãà øòî ñó Ïåòàð è Ìàðèöà äàëè èìå Ìàðè¼à ñâî¼î¼ íà¼ñòàðè¼î¼
êžåðè ìîãëî áè áèòè äà ¼å ïðàâî èìå Ìàðè÷èíî áèëî Ìàðè¼à.
22 Ä. Æèâî¼èíîâèž, Ïåòàð I Êàðà•îð•åâèž æèâîò è äåëî – ó èçãíàíñòâó 1844-1903.
ãîäèíå, Áåîãðàä 1988, ñòð. 11.
23 Ì. Ôèëèïîâèž, Òàêîâî, ñòð. 168.
24 Â. Ñàâèž, Êàðà•îð•å, 3, ñòð. 1669.
49
Ìàðèöà áè áèî íàäèìàê, ¼åð òàêâèõ, êàä ñó ó ïèòàœó Ìàðè¼å êîä íàñ,
èìà è ó äðóãèì ñëó÷à¼åâèìà. Ìå•óòèì, Ïåòðîâà è Ìàðè÷èíà êžåð
Ìàðè¼à, ïî ñâåìó íà¼ñòàðè¼å œèõîâî äåòå, ¼å ìîãëà äîáèòè èìå è ïî
áàáè, ñóïðóçè £îâàíîâî¼ (áàáà Êàðà•îð•åâà ïî îöó). Äà ñå çàêšó÷èòè
è äà ¼å Ìàðè¼à Æèâêîâèž ðî•åíà îêî 1732. ãîäèíå. Íà œåíó êëåòâó
Êàðà•îð•å ¼å óáèî îöà 1781-86. ãîäèíå. Ìîæå ñå ïðåòïîñòàâèòè è äà
¼å Ïàòàð ðî•åí ó ñòàðîì êðà¼ó, îêî 1730. ãîäèíå.
Êàðà•îð•åâà ñóïðóãà £åëåíà áèëà ¼å êžåð ¼àñåíè÷êîã îáîð-
êíåçà Íèêîëå £îâàíîâèžà èç Ìàñëîøåâà è Áîñèšêå, ñåñòðå £àíêà
Íèêîëèžà, òàêî•å èç Ìàñëîøåâà. Íèêîëà ¼å áèî âðëî èìóžàí, à
ïîðåä £åëåíå ¼å èìàî ñèíîâå: Èâàíà, Ìàðêà è £îâàíà è ¼îø ¼åäíó í. í.
êžåð óäàòó çà Ìàðêà Ôèëèïîâèžà èç £àãœèëà.25 Äàêëå, Êàðà•îð•å è
Ìàðêî Ôèëèïîâèž, ñèí ëåïåíè÷êîã îáîðêíåçà €óêå èç £àãœèëà, ñó
áèëè ïàøåíîçè, îæåœåíè ðî•åíèì ñåñòðàìà. È çà Ñòàíêà Àðàìáà-
øèžà ñå çíà äà ¼å áèî òðåžè ïàøåíîã, âåðîâàòíî îæåœåí èç £åëåíèíå
ñòðè÷åâñêå ôàìèëè¼å. €îð•å ¼å äîëàçèî êîä ñâî¼èõ ó¼àêà è £åëåíèíîã
îöà Íèêîëå ó Ìàñëîøåâî è òó ñó ñå îä œåíèõ äåòèœèõ äàíà óïî-
çíàëè. Çàáåëåæåí ¼å è ¼åäàí íåäîâîšíî çàïàæåí, à ìîæå áèòè âðëî
âàæàí ïîäàòàê, äà ¼å è ¼àñåíè÷êè îáîðêíåç Íèêîëà £îâàíîâèž ñà
ñâî¼à äâà ñèíà, èç íåêèõ íåïîçíàòèõ ðàçëîãà è îä íåèìåíîâàíèõ
ïî÷èíèîöà óáè¼åí ó «ìåñòó Êîøàðœà êîä Ïàëàíêå», îäíîñíî Ðàäî-
âàœó ãäå ¼å êàñíè¼å óáè¼åí è Êàðà•îð•å!26
Ïîñëå Íèêîëèíå ñìðòè, ïðåä Ïðâè ñðïñêè óñòàíàê, ¼àñåíè÷êè
îáîðêíåç ¼å Ìàðêî Í. èç Îðàøöà. Ïðâè ñðïñêè óñòàíàê ¼å ïîäèãíóò ó
Ìàðèžåâèžà ¼àðóãè, «ó ¼åäíîì øóìàðêó» èñïîä êóžå êíåçà Ìàðêà,
êî¼è ñå ñà îñòàëèì ñòàðåøèíàìà çàêëåî íà âåðíîñò Êàðà•îð•ó. «Äà-
šå øòî î êíåçó Ìàðêó íåçíà ñå íèøòà».27 Ñìàòðà ñå äà ¼å ó ïèòàœó
Ìàðêî Ñàâèž. Ïî ñâåìó ñóäåžè, ó îáîðêíåçó Ìàðêó Í. ìîæåìî
ñàñâèì îïðàâäàíî ïðåïîçíàòè ñèíà ¼àñåíè÷êîã îáîðêíåçà Íèêîëå
£îâàíîâèžà. Ìàðêî, äðóãè øóðàê Êàðà•îð•åâ ¼å, ïîñëå ñìðòè ñâî¼à
äâà áðàòà è îöà ó Êîøàðíè, èìåíîâàí îä Òóðàêà çà îáîðêíåçà, à
ïîòîì ñå îäñåëèî ó Îðàøàö. Ñàäà ¼å ñàñâèì ðàçóìšèâî êî¼è ñó ¼àêè
ðàçëîçè íàâåëè Êàðà•îð•à äà çàêàæå ñêóïøòèíó óñòàíèêà ó Îðàø-
25 Ì. Âóêèžåâèž, Êàðà•îð•å, ñòð. 41.
26 Ì. Âóêèžåâèž, Êàðà•îð•å, ñòð. 337.
27 Ê. Íåíàäîâèž, Æèâîò è äåëà Êàðà•îð•à..., ñòð. 834-835.
50
öó è ïîä ÷è¼îì çàøòèòîì ¼å. Îêî œåãà ñó ó Îðàøöó áèëè ìíîãè

œåãîâè áëèæè è äàšè ðî•àöè, êóìîâè è ïîáðàòèìè.
Îñèì ïîðåêëà, ñïîðàí ¼å è äàòóì Êàðà•îð•åâîã ðî•åœà, à ó
íîâè¼å âðåìå, ïîíåêè èñòðàæèâà÷ èëè ñòàíîâíèê ñóñåäíèõ ñåëà Âè-
øåâöó, âî•åí ëîêàë-ïàòðèîòñêèì îñåžàœèìà, îñïîðàâà è ìåñòî ðî-
•åœà. Ìå•óòèì, ó âåçè ñà îâèì ïîñòî¼å äîñòà óâåðšèâå ÷èœåíèöå
êî¼å ñó ñàîïøòèëè Êàðà•îð•åâè ñàâðåìåíèöè, ïðè ÷åìó ¼å âðëî
âàæíî äà ñå çíà äà ¼å œåãîâà ñóïðóãà £åëåíà ðî•åíà 1765. ãîäèíå, à
€îð•å ¼å áèî íåøòî ñòàðè¼è îä œå.
£àíèžè¼å €óðèž, êî¼è êàæå äà ñå «äîáðî ïîçíàâàî» ñà Êàðà-
•îð•åì è «ñà ìà¼êîì ¼åãî Ìàðèöîì è ñà ¼åãî ñóïðóãîì £åëåíîì»,
òâðäè: «Êàðà•îð•å ðîäèî ñå îêî 1752. ãîäà ó ñåëó Âèøåâèöè, äå-
êåìâðà ìåñåöà 21.-ãà, (îäíîñíî 1. ¼àíóàðà 1753. ãîäèíå) ó íàõè¼è
êðàãó¼åâà÷êî¼ áëèçó Òîïîëå êîä ñåëà Ñàðàíîâà... Íî êàäà ñå Êà-
ðà•îð•å ðîäèî ó Âèøåâèöè, èñòó íîž ñëó÷èî ñå ¼åäàí Òóð÷èí íà
êîíàê êîä Ïåòðà, îöà... áèâøè áåäíîãà ñòàœà...».28
Ãà¼à Ïàíòåëèž-Âîäåíè÷àðåâèž òâðäè äà ¼å «Ó Êî÷èíó êðà¼èíó
(1788.) èìàî 14 ãîäèíà (ðî•åí 1774.) à áèî ìëà•è îä Êàðà•îð•à 8
ãîäèíà». Ïî œåìó áè Êàðà•îð•å áèî ðî•åí 1766. ãîäèíå. «Êàðà-
•îð•å ðîäèî ñå îä îöà Ïåòðà è ìàòåðå Ìàðèöå ó Ïåòðîâöó, ñåëó êî¼å
ñå ãðàíè÷è ñ Ìðàìîðöåì è Ñåáöåì... Ïðèïîâåäàëà ìè ¼å Ìàðèöà,
ìàòè €îð•è¼åâà… ðîäèî ñå ïðåä ïðâè ïåòàëà, ïà äà ¼å ñâàíóëî, òå
îïåò çàìðà÷èëî, à òàêî ñå áèëî çàñ¼àëî äà ñå ãîòîâî ñàâ ñâåò âèäèî...
îâäå ó Ïåòðîâöó êîä êîâàíëóêà (ï÷åëèœêà) êî¼à ñå íàëàçèëà êîä
¼åäíå âåëèêå ëèïå, ðîäèî ñå €îð•å... Ìðàìîðàö ¼å ñåëî ó £àñåíèöè…
äî Ïåòðîâöà, êàî œèâà äî œèâå. Òî ¼å ãîòîâî ¼åäíî ñåëî, ñàìî øòî ñó
äâà èìåíà. È Ïåòðîâàö îíäà íè¼å íè áèëî ñåëî, ñàìî ¼åäíà ïóñòàðà.
Îòàö Ìèðêîâ îæåíèî Ïåòðà, Êàðà•îð•åâîã îöà, è íàìåñòèî ãà ó
êîâàíëóê ó Ïåòðîâàö ñ ìëàäîì Ìàðèöîì».29 Îñèì òîãà øòî Ãà¼à
Ïàíòåëèž ¼åäèíè òâðäè äà ¼å Êàðà•îð•å ðî•åí ó Ïåòðîâöó ïîñòî¼è
¼îø ¼åäàí âðëî ¼àê ðàçëîã äà ñå ñóìœà ó òà÷íîñò œåãîâèõ òâðäœè.
Ïàíòåëèž êàæå äà: “Ìèðêîâ îòàö áèî ¼å Ïåòðó, îöó €îð•à, ñòðèö,
àëè ìó èìåíà íå çíàì íèò’ ñàì ãà çàòóáèî. Îí ¼å ñåäèî ó Ìðàìîðöó…
Ìèðêî ¼å èìàî ñèíà Êóçìàíà… Îòàö Ìèðêîâ îæåíèî Ïåòðà, Êàðà-
28 £. €óðèž, Êàçèâàœà î ñðïñêîì óñòàíêó 1804, ñòð. 3, 6.
29 Ã. Ïàíòåëèž, Êàçèâàœà î ñðïñêîì óñòàíêó 1804, ñòð. 71, 77, 141.
51
•îð•åâîã îöà…”.30 Íàèìå, Ìèðêî ¼å Ïåòðîâ ðî•åíè áðàò, à íå ñòðèö,

à œèõîâ îòàö ¼å £îâàí! Îâàêî âàæàí ïîäàòàê Ãà¼à Ïàíòåëèž î÷èãëå-
äíî íå çíà, îäíîñíî íè¼å ãà çàïàìòèî! Èíòåðåñàíòíî ¼å äà Ãà¼à Ïàíòå-
ëèž ó ñâî¼èì êàçèâàœèìà íè ¼åäíîì íå ïîìèœå Âèøåâàö, ÷àê íè êàî
ñåëî ó êîìå ¼å Êàðà•îð•åâ îòàö Ïåòàð íåñóìšèâî æèâåî. Ïî ñâåìó
ñóäåžè, Ïàíòåëèž çáîã íå÷åãà èç¼åäíà÷àâà Âèøåâàö è Ïåòðîâàö.
Âèøåâàö ñå çàèñòà è äàíàñ ãðàíè÷è ñà ñåëèìà Ñåïöè è Ìðàìîðàö. Ó
ñåëó Ñåïöè äàíàñ ïîñòî¼è íåêîëèêî çàñåëàêà ñà èìåíîì Ïåòðîâàö (ó
Ñåïöè áðäó, ïîðåä ðåêå £àñåíèöå è Ïåòðîâà÷êî ïîšå äî ñåëà Áàøè-
íà). Ìå•óòèì, íè Åðäåšàíîâèž è Äðîáœàêîâèž, êàî íè ìíîãè äðó-
ãè, ó ñâî¼èì èñòðàæèâàœèìà £àñåíèöå íèñó çàáåëåæèëè êðîç ÷èòàâ
XIX è XX âåê êîä ñòàíîâíèêà Ñåïàöà èëè Ìðàìîðöà ïîäàòàê èëè
ëåãåíäó î ðî•åœó Êàðà•îð•à ó ïîìåíóòèì ñåëèìà. Ïîñòî¼è âðëî
ðåàëíà ìîãóžíîñò äà ñå ñåëî, ïðå ïî¼àâå äîñåšåíèêà ñà Ïåøòåðñêå
âèñîðàâíè êî¼è ñó äîíåëè èìå Âèøåâàö (ìîæäà îä Âèøœåâöè èëè
îä Áèøåâöè?), çâàëî Ïåòðîâàö. Íà îâà¼ íà÷èí áè ñå âðëî åôåêòíî
ðàçðåøèëå âåëèêå ïðîòèâóðå÷íîñòè ó âåçè ñà ïîäàöèìà Ãà¼å Ïàíòå-
ëèžà.
Ïåòàð £îêèž ñâåäî÷è: «Îòàö Êàðà•îð•åâ Ïåòðîíè¼å æèâåî ¼å ó
Æàáàðèìà... Êàäà ¼å îâà áàø õòåëà ðîäèòè €îð•à, äî•å Òóð÷èí óâå-
÷å íà êîíàê... Ïåòðîíè¼å ¼å áèî íåêóäà îòèøàî... à æåíà... èçà•å íà-
ïîšå è ó ÷àñ ðîäè äåòå ïðåä êóžîì ó âîžó ...».31 Íèêî îä èñòîðè÷àðà
íå óçèìà £îêèžåâó èíòåðïðåòàöè¼ó çà òà÷íó ó âåçè ñà ïîìåíîì
Æàáàðà êàî ìåñòó ðî•åœà.
Àíòîíè¼å Ïðîòèž íå êàæå íèøòà î œåãîâîì ðî•åœó, àëè êàæå
äà ¼å 1805. ãîäèíå èìàî 50 ãîäèíà øòî çíà÷è äà ¼å ðî•åí 1755. ãî-
äèíå.32 Ëàçàð Àðñåíè¼åâèž Áàòàëàêà ó áèîãðàôè¼è íàâîäè äà ¼å ó
âðåìå ñìðòè èìàî 65. ãîäèíà ÷èìå ïîñðåäíî äîëàçèìî äî ãîäèíå
1752.33
Âóê ÊàðàŸèž êàæå íà ¼åäíîì ìåñòó: «€îð•å Ïåòðîâèž, çâàíè
Êàðà èëè Öðíè, ðîäèî ñå èçìå•ó 1760. è 1770. ãîäèíå ó îêðóãó
êðàãó¼åâà÷êîì, ó ñåëó Âèøåâöó, êàî ñèí ¼åäíîã ñåšàêà ïî èìåíó
30 Èñòî, ñòð. 141.
31 Ï. £îêèž, Êàçèâàœà î ñðïñêîì óñòàíêó 1804, ñòð. 152.
32 È. Ñòî¼àíîâèž, Ñðáñêà ïîâåñòíèöà, 1851, ñòð. 172.
33 Ì. Ñàâèž, Êàðà•îð•å, 3, Ã. Ìèëàíîâàö 1988, ñòð. 1634.
52
Ïåòðîíè¼à...» 34, à íà äðóãîì ìåñòó: «Êàðà-€îð•è¼å ñå ðîäèî ó çàñå-

îêó Âèøåâöèìà êîä Ñàðàíîâà ñåëà».35 Âóê ¼å îâî ëè÷íî çàïèñàî òàêî
äà òî ïðåäñòàâšà ïðâîðàçðåäàí èçâîð. Íåìà÷êè è ðóñêè ÷àñîïèñè
ñó íàâîäèëè äà ¼å Êàðà•îð•å ðî•åí 1770. ãîäèíå.
Ñèìà Ìèëóòèíîâèž-Ñàðà¼ëè¼à ¼å áèî ó÷åñíèê ó I ñðïñêîì óñ-
òàíêó, à ïðå 1825. ãîäèíå çàáåëåæèî ¼å ó ïîåìè î Êàðà•îð•ó è
ïîäàòàê î œåãîâîì ðî•åœó ó ñåëó Âèøåâöó:
«Î Âèøåâöè, ïðåâàçíîñèòå ñå
Ðîäèòåšåì ¼åäèíñòâåíà Ñðáà...
Ïîðî•åíà Âàñî¼åâèž’ ñèíîì..."
Ó Ãðàìàòè öðíîãîðñêîã âëàäèêå Ïåòðà Ïåòðîâèžà Œåãîøà, îä
21. äåöåìáðà 1842. ãîäèíå, èçäàòó Êàðà•îð•åâîì ñèíó Àëåêñàíäðó,
êî¼îì ãà ïðèçíà¼å çà ñâîã “ïàòðèîòó è êœàçà ïðîèçõîäà¼ø÷àãî èç
äðåâíèõ Êœàçå¼ Íàøå¼ Ïðîâèíöè¼è Âàñî¼åâè÷”.36
Êîíñòàíòèí Íåíàäîâèž ¼å óñâî¼èî, ïî £àíèžè¼ó €óðèžó, äà ¼å
ðî•åí 21. äåöåìáàð 1752. ãîäèíå ó Âèøåâöó, òâðäåžè äà ìó ñå äåäà
£îâàí ðîäèî ó Âàñî¼åâèžèìà èñïîä Ïîäãîðèöå Êó÷àíñêî-Äðåêàëî-
âèžêå.37 Âóêèžåâèž ïðèõâàòà ãîäèíó è ìåñòî ðî•åœà, àëè óòâð•ó¼å
äà ¼å €îð•å ðî•åí 3/16. íîâåìáàð íà Ñâ. €îð•à (€óð•èö) íà îñíîâó
ïèñìà Ðîäîôèíèêèíà óïóžåíîã Ïðîçîðîâñêîì ó êîìå ãà îáàâå-
øòàâà äà ¼å ïîçâàí ó Òîïîëó íà Êàðà•îð•åâ ðî•åíäàí 3. íîâåìáðà.38
Ôðàíöóñêè ïèñàö Ëàìàðòèí ¼å çàïèñàî ó Ñðáè¼è è èçíåî íåêî
ïðåäàœå äà ¼å Êàðà•îð•å ðî•åí ó Ôðàíöóñêî¼ ñìàòðà¼óžè äà ¼å “îíî
ëèøåíî ñâàêå âåðîäîñòî¼íîñòè”.39 Ôðàíöóñêè ïèñàö Ðîà¼å ¼å îâó èíò-
ðèãó êîíêðåòèçîâàî íàïèñàâøè äà ¼å ðî•åí ó Íàíñèó, à òî ¼å îïåò
ïðèõâàòèî Ëàìàðòèí òâðäåžè äà ¼å Êàðà•îð•å, 1791. èëè 1792. ãîäè-
íå, ñà ïåòíàåñò èëè øåñíàåñò ãîäèíà áèî óçåò ó ôðàíöóñêó âî¼ñêó è
äà ¼å ó÷åñòâîâàî ó ðàòó ïðîòèâ Ïðóñêå è Àóñòðè¼å, à çàòèì ¼å çáîã
íåïîñëóøíîñòè êàæœåí è äà áè èçáåãàî êàçíó ïðåáåãàî íåïðè¼à-
òåšó. Óïóžåí ¼å ó Òðàíñèëâàíè¼ó ãäå ¼å ó íåêîì èçãðåäó óáèî êàïå-
34 Â. Ñ. ÊàðàŸèž, Ñðïñêà èñòîðè¼à íàøåã âðåìåíà, Áåîãðàä 1975, ñòð. 131.
35 Â. Ñ. ÊàðàŸèž, Èñòîðè¼ñêè ñïèñè, Áåîãðàä 1987, ñòð. 255.
36 Ì. Âóêèžåâèž, Êàðà•îð•å, I, ñòð. 412-413.
37 Ê. Íåíàäîâèž, Æèâîò è äåëà Êàðà•îð•à..., ñòð. LI, 1.
38 Ì. Ñàâèž, Êàðà•îð•å, 3, ñòð. 1670.
39 A. de Lamartine, Voyage en Orient, IV, Paris 1835, ñòð. 12.
53
òàíà è ïðåáåãàî ó Ñðáè¼ó ãäå ñå ñòàâèî íà ÷åëî ¼åäíå áàíäå õà¼äóêà.40

Ëóêà÷åâèž ñìàòðà äà ñó Âàñî¼åâèžè è Êó÷è ïîòïóíî äâà îäâî-
¼åíà ïëåìåíà çàïèñàâøè äà ¼å ñàì Ïåòàð I Êàðà•îð•åâèž íàïèñàî äà
¼å “èç Çåòå îíîã ìåñòà îäàêëå ìó ¼å ÷óêóí-äåäà ïðåêî Êîìíà ïðåíåî
ñâî¼ êîëàö”.41 Äà ¼å Êàðà•îð•å ïîðåêëîì Êó÷ ñìàòðà è Ðàäîâàí
Òóíãóç Ïåðîâèž.42 Êðêëåö ¼å çàáåëåæèî ó Öðíî¼ Ãîðè ëåãåíäó äà ¼å
Êàðà•îð•åâ ïðåäàê áèî îä ñòàðèõ âàñî¼åâèžêèõ êíåçîâà è âî¼âîäà.43
Óâåðšèâ ïîäàòàê ¼å îá¼àâèî Äóøàí Ïàíòåëèž, êî¼è ¼å ó ¼åäíîì
ôðà¼êîðñêîì ñïèñêó ïðîíàøàî Ãåîðãè¼à Ïåòðîâèžà, ñòàðîã 19 ãî-
äèíà, ðî•åíîã ó Ñàðà¼åâó(!) è îæåœåíîã, è íà îñíîâó òîãà èçðà÷óíàî
äà ¼å ðî•åí 1768. ãîäèíå44, øòî ¼å óñâî¼èëà íàøà èñòîðèîãðàôè¼à. Êîä
îâàêî «ïîçíèõ äàòóìà» ïîñòî¼è ¼åäíî âåëèêî àëè, ïðå ñâåãà, çáîã
£åëåíèíå ãîäèíå ðî•åœà, êî¼à ¼å íåñïîðíî áèëà ìëà•à îä €îð•à.
Îñèì òîãà, Âóêèžåâèž íàâîäè äà ¼å Êàðà•îð•å èøàî ó Ìàñëîøåâî
êîä ñâî¼èõ ó¼àêà êàäà ¼å £åëåíà áèëà ¼îø äåâî¼÷èöà. £åëåíà ¼å äîáèëà
ïàñîø îä àóñòðè¼ñêèõ âëàñòè 1813. ãîäèíå ãäå ñå íàâîäè äà èìà 48.
ãîäèíà íà îñíîâó ÷åãà ¼å ðî•åíà 1765. ãîäèíå. Ìå•óòèì, êàäà ¼å £åëåíà
óìðëà 1842. ãîäèíå íîâèíå ñó îá¼àâèëå äà ¼å èìàëà 70. ãîäèíà òå áè
ïî òîìå áèëà ðî•åíà 1772. ãîäèíå.45 Ó ñâàêîì ñëó÷à¼ó òðåáà âåðîâàòè
ïîäàòêó èç çâàíè÷íå èñïðàâå êî¼è ¼å äàëà ñàìà £åëåíà. Îñèì òîãà,
ìîðà ñå ïîñòàâèòè ïèòàœå äà ëè ¼å îâà¼ Ãåîðãè¼å Ïåòðîâèž, êîãà ¼å
ïðîíàøàî Ïàíòåëèž, èñòè ñà Ãåîðãè¼åì, ñèíîì Ïåòðà £îâàíîâîã,
òàäà èç Çàãîðèöå.
£îâàíîâèž Ìèëàí, ñàñòàâšà÷ âðëî ïðåöèçíîã ðîäîñëîâà ñåëà
Âèøåâöà, ñâî¼à èñòðàæèâàœà ó Âèøåâöó ¼å îáàâèî ¼îø êðà¼åì XIX
âåêà, òâðäè äà ¼å €îð•å ðî•åí äåöåìáðà 1762. ãîäèíå ïîøòî ¼å Áåã
£îâàí áèî ñòàðè¼è 10. ãîäèíà îä €îð•à, à äà ¼å 3. íîâåìáàð óçåò
40 Í. Áàíàøåâèž, Áàñíà î ôðàíöóñêîì ïîðåêëó Êàðà•îð•à, Áåîãðàä 1976, ñòð.
127-137.
41 Ñ. Ëóêà÷åâèž, Ïðè÷å î Êàðà•îð•ó, Ïîëèòèêà, Áåîãðàä, 6. ôåáðóàð 1928, ñòð. 6; Â.
Ñàâèž, Êàðà•îð•åâèžè, Áåîãðàä 1990, ñòð. 11.
42 Ð. Ò. Ïåðîâèž, Íàêîí ñòî ãîäèíà, Ãîðøòàêèœå, I, Áåîãðàä 1906, ñòð. 301.
43 Ã. Êðêëåö, Ëåãåíäà î Êàðà•îð•ó, Âðåìå, Áåîãðàä, 16-17. ñåïòåìáàð 1925, ñòð. 4.
44 Ä. Ïàíòåëèž, Äâà ïðèëîãà èñòîðè¼è Êàðà•îð•à, Áåîãðàä 1932, ñòð. 13.,,
45 Ì. Êîñòèž, Ïàñîø Êàðà•îð•åâå æåíå è äåöå èç 1813, Ïîëèòèêà, 14-17. àïðèë 1928,
ñòð. 14.
54
ïðîèçâîšíî çáîã Ñâ. €îð•à, íàâîäåžè ñâåäî÷åœå Ñòåâàíà Ñòî¼êî-

âèžà èç Ñåïàöà, êî¼å ¼å çàïàìòèî èç ïðè÷àœà Ìèëîøà Áðêèžà èç
Öåðîâöà ¼àñåíè÷êîã, çàáåëåæåíî 1853. ãîäèíå. Ìèëîø ¼å èìàî 15.
ãîäèíà ó âðåìå Êàðà•îð•åâîã ðî•åœà è áèî ¼å ïðèñóòàí ó çáåãó:
«£åäíå íîžè ïðåä Áîæèž (21. äåöåìáðà) ñèíóëî ¼å íåøòî êàî äà ñå
ñóíöå ïî¼àâè”.46 Íàñëåäíèöè £îâàíà Âèøåâöà è €îð•èöà Ëóêèžà èç
Âèøåâöà áåç èçóçåòêà ñâåäî÷å î ðî•åœó Êàðà•îð•à ó Âèøåâöó íà
Ñâ. €îð•èöà.
Î Êëèìåíòàìà êàî ïëåìåíó êî¼å ¼å “Ñðáè¼è äàëî ëè÷íîñòè îä
íà¼âåžå âðåäíîñòè” ãîâîðè è £îâàí Òîìèž, àëóäèðà¼óžè íà Êàðà-
•îð•à è Ñòî¼àíà Íîâàêîâèžà.47 Âåž ¼å ðå÷åíî äà ¼å £îâàí £îâàíîâèž
èçíåî ïîäàòêå äà ¼å Êàðà•îð•åâî ïîðåêëî îä ñðïñêî-àðáàíàøêîã
ïðàâîñëàâíîã ïëåìåíà Êëèìåíòå èç Ñåëàöà ó Áðäèìà. Îíè ñó ñå
ðàñåëèëè è óòîïèëè ó äðóãî ñòàíîâíèøòâî. £åäàí äåî Êëèìåíàòà ñå
íàñåëèî ó ðóäíè÷êîì è áåîãðàäñêîì îêðóãó, à äðóãè ó îêîëèíè
Ìèòðîâèöå ó Ñðåìó. Îä Êëèìåíàòà êî¼è ñó ñå ïî÷åòêîì XVIII âåêà
íàñåëèëè ó ðóäíè÷êîì îêðóãó “òðåáà äà âîäå ïîðåêëî ïðåöè Êðàšà
Ïåòðà”. Êëèìåíòå ñó áèëè Ñðáè èç Ìîðà÷å êî¼è ñó 1685. ãîäèíå
íàñåšåíè íà Ïåøòåðè. £îâàíîâèž ñå ïîçèâà íà ôðàíöóñêîã êîìàí-
äàíòà Ìåðèàæà: “Êëèìåíòå ñå áîðå ïîä çàñòàââîì ñðïñêîì, œèõîâ
áðî¼ 20.000... Ñåëà Êëèìåíòè ñó ìåñòî ðî•åœà Öðíîã €îð•à, íà¼âåžè
äåî œåãîâèõ ðî•àêà òàìî ¼îø æèâè...”, ïîòîì íà ÷èœåíèöó äà ñó
êíåçó Àëåêñàíäðó âèøå ïóòà äîëàçèëè ó Áåîãðàä Êëèìåíòå èç Ñåëà-
öà ó Áðäèìà, îí èõ ¼å äàðèâàî ïîêëîíèìà, íàðî÷èòî îðóæ¼åì, à
ïîòîì è íà òî äà ¼å êðàš Ïåòàð ïðè ïðîëàñêó êðîç Ñêàäàð 1915.
ãîäèíå èìàî ïîñåòó îä Êëèìåíàòà èç Ñåëàöà. £îâàíîâèž ñå ïîçèâà
íà áèîãðàôå (?) êðàšà Ïåòðà I êî¼è òâðäå äà ñå äåäà Êàðà•îð•åâ çâàî
€îð•å è äà ñå ó Ñðáè¼ó äîñåëèî ñà äâà áðàòà è äâà ñèíà.48
Ïîðåêëîì Êàðà•îð•åâèžà íà òåðåíó Öðíå Ãîðå ñå ìíîãî áàâèî
Àíäðè¼à Ëóáóðèž49 êî¼è ¼å äîøàî äî ìíîãîáðî¼íèõ íîâèõ ïîäàòàêà è
çàêšó÷èî äà ñó Êàðà•îð•åâèžè îä Êëèìåíàòà. Òè ïîäàöè ñó ïóíè
46 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã î íàñåšó Âèøåâöà, Ñêîïšå 1938, ñòð. 14-15.
47 £. Í. Òîìèž, Î Àðíàóòèìà ó Ñòàðî¼ Ñðáè¼è è ÑàíŸàêó, Áåîãðàä 1913, ñòð. 89.
48 £. £îâàíîâèž, Êðàš Ïåòàð I, Áðàñòâî XVI, Áåîãðàä 1921, ñòð. 176-177.
49 Ëóáóðèžà ¼å àíãàæîâàî äà âðøè èñòðàæèâàœà êîä êàòîëèêà è ìóñëèìàíà
Êëèìåíàòà ó Ìàëåñè¼è, îêî Ïëàâà è Ãóñèœà, êíåç Ïàâëå Êàðà•îð•åâèž.
55
äåòàšà êî¼è äåëó¼ó âðëî óâåðšèâî. Óïðàâî èç òèõ ðàçëîãà, ìíîãè

èìíèñó ïðèäàëè ïîâåðåœå. Ïîëàçíó îñíîâó ¼å èìàî ó èçâåøòà¼èìà
Ìàðè¼àæà öàðó Íàïîëåîíó. Êàðà•îð•åâ ïðàäåä ¼å áèî áàð¼àêòàð
Ìðøà, êî¼è ¼å èìàî ñèíîâå âî¼âîäó £îâàíà, õàðàìáàøó Âóêà è Àìåò
áàð¼àêòàðà. Ó ñâî¼èì èñòðàæèâàœèìà çàáåëåæèî ¼å âèøå íàðîäíèõ
ïåñàìà êî¼å ñó ÷óâàíå ìå•ó ìóñëèìàíèìà î Êàðà•îð•åâèì ïðåò-
öèìà, à ïîãîòîâó î œåãîâîì äåäè âî¼âîäè £îâàíó:
Ó Âåëèêè ó íîâîìå àíó
È ïðåä œèìà Êëèìåíòà £îâàíå
Íî øòî ðå÷å Êëèìåíòà £îâàíå:
À ÷ó¼òå ìå ìî¼à áðàžî äðàãà!...
Âåò ïîä îâî æèâ¼åò’ íå ìîðåìî
Îä êóðâèžà Ìóšå ×àêîâèžà
È äðóãà ìó Ðàìà Ñó¼êîâèžà....
Ñêóïèøå ñå Êëèìåíòè ¼óíàöè
È ïðåä œèìà Êëèìåíòà £îâàíå:
À ïîä ðóêå áèñòðå Ÿåôåðäàðå.
À íà ðàìå ëàêå îáðàìíèöå.
Ìó¼à ×óšêîâèž ¼å áèî ó äîáà Ìîðå¼ñêîã ðàòà (1684-1699.) íà¼-
âåžè íåïðè¼àòåš Êëèìåíàòà. Òàäà ¼å £îâàí áèî õàðàìáàøà. Ïðåìà
ïðåäàœó ïëàâñêèõ Òóðàêà ó áî¼ó ¼å ïîãèíóî è £îâàí, à ó ïðåäàœó
Êëèìåíàòà ñå êàæå äà íè¼å òàäà ïîãèíóî, àëè äà ¼å èìàî âåëèêå
ãóáèòêå ó šóäñòâó. Ëóáóðèž ¼å çàáåëåæèî è ïåñìó ïî êî¼î¼ ñå âî¼âîäà
£îâàí áîðèî è ïðîòèâ Ñèìå Ðàøîâèžà - Äðåêàëîâèžà. Ïðîòèâ £î-
âàíà ñó ñå áîðèëè è Ìèðêî è Íîâèöà, ññåñòðèžè, ñèíîâè ïèïåðñêîã
âî¼âîäå Ëè¼åøà, êîãà ñó Òóðöè óáèëè ó Ñêàäðó 1691. ãîäèíå. £îâàí ¼å
áèî ÷óâåíè õàðàìáàøà è ïëåìåíñêè ïîãëàâèöà - âî¼âîäà êî¼è ¼å
÷åòîâàî è ðàòîâàî ó îáëàñòè èçìå•ó €àêîâèöå è Áè¼åëîã Ïîšà è îä
Ñêàäðà äî Íîâîã Ïàçàðà. Ñà ñâî¼èì îöåì Ìðøîì áèî ¼å äåñíà ðóêà
ãëàâíîì âî•è Êëèìåíàòà, Óšè, çâàíîì “ìàëè êðàš”. Ïîñëå ñìðòè
“êðàšà” Óšå (îêî 1696.) è îöà áàð¼àêòàðà Ìðøå (îêî 1699.) âî¼âîäà
£îâàí ¼å ñòàî íà ÷åëî ìîžíîã ïëåìåíà Êëèìåíòå. £óíà÷êè ¼å áðàíèî
Ïîëèìšå è ãóñèœñêè êðà¼ ñâå äî îêî 1700. ãîäèíå êàäà ¼å âåëèêà
òóðñêà âî¼ñêà ïîòèñëà Êëèìåíòå îä ñêàäàðñêå ðàâíèöå, à Êëèìåíòå
èç Ãóñèœà ïðåñåëèëà íà Ïåøòåð êîä Íîâîã Ïàçàðà. £îâàí ïîñëå íå-
êîëèêî ãîäèíà óñïåâà (1707- 1711.) äà âåžèíó ñàïëåìåíèêà ïîâðàòè
56
ñà Ïåøòåðè ó Êëèìåíòå. Ó ¼óíó 1711. ãîäèíå , ó çà¼åäíèöè ñà îñòàëèì

ñðïñêèì ïëåìåíèìà ó Áðäèìà, Öðíî¼ Ãîðè è Õåðöåãîâèíè, îäà-
çèâà¼óžè ñå ïîçèâó ðóñêîã öàðà Ïåòðà Âåëèêîã óïóžåíîì 3. ìàðòà
1711. ãîäèíå ïðåêî ðóñêîã ïóêîâíèêà Ìèõà¼ëó Ìèëîðàäîâèžó, £îâàí
ñà Êëèìåíòàìà íàïàäà Òóðêå. £îâàíîâ îòàö Ìð(ê)øà ¼å íà ñâî¼î¼ êóžè
èìàî áàð¼àê Êëèìåíàòà ¼åð ¼å, ïî ïðè÷è, áèî áàð¼àêòàð íàä ñåäàì
áàð¼àêà ó Ìàëåñè¼è. Òî çíà÷è äà ¼å áèî àëà¼áàð¼àêòàð. Ëóáóðèž ¼å
çàáåëåæèî ïðèïîâåäàœå äà ¼å Õóñå¼èí ïàøà, ïîìîžó íåêîã èçäà¼-
íèêà èç Ìèðäèòà, óõâàòèî áàð¼àêòàðà Ìðøó íåãäå êîä Ëåøà è ó
Ñêàäðó ïîñåêàî.50 Î £îâàíîâîì áðàòó, õàðàìáàøè Âóêó, Ëóáóðèžó ¼å
ïðè÷àî è £îâàí Öâè¼èž êî¼è ¼å ïî Ïåøòåðè ñëóøàî ïåñìå î Âóêó
Êëèìåíòè. £åäàí îä Âóêîâèõ ñèíîâà ¼å íåãäå áèî çàðîášåí è ïðåáà-
÷åí ó Íèêøèž, èçà 1714. ãîäèíå, è òó ïîòóð÷åí íà ñèëó.51
Âî¼âîäà £îâàí Ìð(ê)øà ¼å èìàî ñèíà Ïåòðà êî¼è ñå ðîäèî îêî
1690. ãîäèíå, ó Êëèìåíòèìà (ñåëó) èëè ó Ãóñèœó. Ïåòàð ¼å ïðåøàî
62. ãîäèíó êàäà ìó ñå ðîäèî ñèí €îð•å. Äàêëå, 1751. ãîäèíå. Ïåòàð
ñå, èçà 1714. ãîäèíå, îáðåî êîä Íèêøèžà è íàñåëèî ó ñåëó Äðàãîâî-
šèžå. Êðîç íåêó ãîäèíó ñå ïðåñåëèî ó ñåëî Æàáðåí íà Ïåøòåðè.
Ïåòàð ¼å ó Æàáðåíó èìàî âåëèêè óãëåä. Òó ¼å óáèî âèøå ìóñëè-
ìàíñêèõ çóëóìžàðà èçìå•ó êî¼èõ è äâà Òîïóçîâèžà èç îêîëèíå
Á¼åëîã Ïîšà.52
Ëóáóðèž ¼å î Êàðà•îð•åâîì ðî•åœó çàáåëåæèî ïîòïóíî íîâó
ïðè÷ó. Ïðèëèêîì îäëàñêà íà ñâî¼ó âåçèðñêó äóæíîñò ó Áîñíó, Àõ-
ìåä-ïàøà Žóïðèëèž ¼å ñâðàòèî íà êîíàê êîä Ïåòðà Ìðêøå, áîãàòîã
äîìàžèíà. Âåçèð ¼å ó¼óòðó óãëåäàî çâåçäó êàêî ïàäà íà çãðàäó ó êî¼î¼
¼å ñïàâàëà Ïåòðîâà æåíà Ìàðèöà ðåêàâøè äà žå ñå òó ðîäèòè äåòå
êî¼å žå ïîñòàòè âëàäàð Ñðáè¼å. Íåøòî êàñíè¼å Ìàðèöà ¼å óñíèëà äà
¼î¼ ¼å èç ñòîìàêà èçðàñòàî áîð. Íà ñâå òå çíàêå äîáèëè ñó ñàâåò îä
êîìøè¼å Ìóñòàôå Êó÷à äà Ïåòàð ñà ôàìèëè¼îì áåæè ó Øóìàäè¼ó è
òàêî ñà÷óâà ñèíà. Ïåòàð ãà ïîñëóøà è ó ïðàòœè ìíîãèõ ñâî¼èõ ïðè¼à-
òåšà è ðî•àêà îäå ïðåêî £àâîðà ó Øóìàäè¼ó ãäå ìó ñå ðîäè ñèí òðè

Áåîãðàä 1937, ñòð. 1-11.
52 Èñòî, ñòð. 12-13.
57
íåäåšå ïî äîëàñêó, 1751. ãîäèíå.53

Êàðà•îð•å ¼å ñòàëíî îäðæàâàî ðî•à÷êå è ïðè¼àòåšñêå âåçå ñ
âî•àìà Êëèìåíàòà îáå âåðå. Êëèìåíòå ñó ïðè÷àëå Ëóáóðèžó äà ¼å
Êàðà•îð•å ó ñâî¼î¼ 25 èëè 26 ãîäèíè, îêî 1776, äîëàçèî èç Øóìàäè¼å
ó Êëèìåíòå, äèãàî èõ íà îðóæ¼å è ïîøàî íà Ñêàäàð.54
Î ïîðåêëó Êëèìåíàòà ¼å çàáåëåæèî ¼îø ÷óäíè¼ó ïðè÷ó. Œèõîâ
ðîäîíà÷åëíèê, Êëèìåíò áåøå èç äîëèíå Ìîðà÷å êî¼à èçâèðå èçíàä
Êîòîðà, à íàñåëèî ñå ó Ãðóäàìà. Êëèìåíòîâ îòàö ñå ðîäèî ó Õåðöåãî-
âèíè è ñèí ¼å áîñàíñêî-õåðöåãîâà÷êîã âåëèêàøà Ñòàíî¼à £åëà÷èžà,
ïîçíàòîã èç äîáà Êîñîâñêå áèòêå. Ñòàíîâàî ¼å íà Áóíè ó Õåðöåãî-
âèíè è èìàî òðè ñèíà êî¼è ñó ïðåáåãëè ó Òðåáèœå, êîä ñâî¼èõ ðîžàêà
Šóáèáðàòèžà è Âèòêîâèžà, à ïîòîì ó ãðàä Ìèí÷åâàö íà ïëàíèíè
Ëîâžåí. Òó ¼åäàí áðàò îñòàíå, à Ñåëàê è òðåžè áðàò, îòàö Êëèìåíòîâ,
îäó ó Ãîðœó Ìîðà÷ó. Òðåžè áðàò ñå îäñåëè ó Áðäà (Ìàëåñè¼à) è
îæåíè Áóáåñêîì èç Êó÷à ñà êî¼îì äîáè¼å Êëèìåíòà. Ïî ëåãåíäè èç
Êëèìåíàòà, £åëà÷èžè ñó îãðàíàê îä Âèòêîâèžà, à ðîä ñà Šóáèáðà-
òèžèìà. Ñâè îíè âîäå ïîðåêëî îä òðåáèœñêîã êðàšà Áè¼åëî Ïàâëà
êî¼è ñå ïîìèœå ó Ðîäîñëîâó ïîïà Äóêšàíèíà.55
Êîðèñòåžè ïîäàòêå î êëèìåíòñêîì ïîðåêëó ó ñâî¼î¼ ïîëèòè-
÷êî¼ áîðáè ïðîòèâ ìîíàðõè¼å, Äèìèòðè¼å Òóöîâèž ¼å ïðåèíà÷èî îâå
ïîäàòêå òâðäåžè äà ¼å Êàðà•îð•å áèî àëáàíñêîã ïîðåêëà.56
Íà¼íîâè¼å ïîäàòêå î Êàðà•îð•åâîì ïîðåêëó ¼å ïðèêóïèî Âóêî-
âèž ó Âàñî¼åâèžèìà. Êàðà•îð•åâ äåäà £îâàí ¼å ¼åäàí îä øåñò, èëè
ñåäàì, ñèíîâà Òðèïêà Ãóðèøà - €óðèøèžà èç Áåðàíà. Ãóðèø ¼å
èìàî è ñèíîâå Ñèìåóíà, Ðàäàêà è Ìèòðà ñà êî¼èìà ñå £îâàí îäñåëèî
ïðåêî Áèõîðà êà Øóìàäè¼è. Ñâè Žóðèøèžè ñëàâå Ñâ. Êëèìåíòà.57
Ïîäàöè êî¼å ñó ïðèêóïèëè, ó äâà ðàçëè÷èòà âðåìåíà, Ëóáóðèž
è Âóêîâèž êàî äà ÷èíå äâà òàñà èçìå•ó êî¼èõ òðåáà òðàæèòè êîíà÷íî
ðåøåœå î Êàðà•îð•åâîì ïîðåêëó. Ó ñâàêîì ñëó÷à¼ó, ìîðà ñå ðåžè è
òî, Âóêîâèžåâè ïîäàöè ñó çàáåëåæåíè è îá¼àâšåíè òåê ó íà¼íîâè¼å
53 Èñòî, ñòð. 13-14.
54 Èñòî, ñòð. 14-15.
55 Èñòî, ñòð. 16-17.
56 Ä. Òóöîâèž, Èçàáðàíè ñïèñè, II, Áåîãðàä 1950, ñòð. 77.
57 Ä. Âóêîâèž, Òðèïêî Ãóðèø - Êíåæåâèž ïðàä¼åä Êàðà•îð•åâ,Çáîðíèê Èñòîðè¼-
ñêîã èíñòèòóòà, 15-16, Áåîãðàä 1979.
58
âðåìå, 1979. ãîäèíå. Îâè ïîäàöè ñå íà ïðâè ïîãëåä äè¼àìåòðàëíî

ðàçëèêó¼ó, àëè ñå ó íå÷åìó è ïðåêëàïà¼ó èç ÷åãà áè ñå ìîãëè èçâóžè
íåêè çàêšó÷öè áåç ïîñåçàœà çà èñêšó÷èâîñòèìà è îäáàöèâàœó
¼åäíèõ èëè äðóãèõ. È ¼åäíè è äðóãè ãîâîðå î äàëåêîì, àëè çíà÷à¼íîì
ïîðåêëó îä ôåóäàëíèõ ñðåäœîâåêîâíèõ ïîðîäèöà èç Õåðöåãîâèíå.
È Òðèïêî è Ïåòàð Ìðêøà, ïî Âóêîâèžó äåäà è óíóê, ïðîâîäå ¼åäíî
âðåìå ó ñåëó Äðàãîâîšèžó êîä Íèêøèžà. Çáîã îâå ÷èœåíèöå ñå
÷èíè äà ñó Òðèïêî è Ïåòàð ñàâðåìåíèöè è äà ñó ïðèïîâåäà÷è íåãäå
ïîãðåøèëè. Òðèïêî èìà äâà áðàòà: Âóêà è Ìàðêà. È £îâàí, àëè ïî
Ëóáóðèžó, èìà äâà áðàòà: Âóêà è Àìåòà. Òðèïêî èìà øåñò, ìîæå
áèòè è ñåäàì, ñèíîâà, à Ìð(ê)øà òðè. È ¼åäàí è äðóãè èìà¼ó ñèíà
£îâàíà, äåäó Êàðà•îð•åâîã. Èëè Òðèïêîâ èëè Ìðøèí ñèí £îâàí íè¼å
Êàðà•îð•åâ äåäà.
Îâå äâå ïðè÷å ñå ìîãó ðåøèòè ïðåòïîñòàâêîì äà ñó €îð•å
Ìð(ê)øà è Òðèïêî Ãóðèø áðàžà êî¼à èìà¼ó ïî ¼åäíîã ñèíà £îâàíà
òàêî äà ¼å çáîã âåëèêîã ñðîäñòâà äîøëî äî çàìåíå £åäíîã ñ äðóãèì. Äà
îâà ïðåòïîñòàâêà ìîæå áèòè òà÷íà ìîæå ïîñëó•èòè çáóœó¼óžè ïî-
äàòàê êîä Ãà¼à Ïàíòåëèž êî¼è ¼å èñïðè÷àî äà ¼å Ìèðêî (ïîçíàò êàî
áðàò Ïåòðà, Êàð•îð•åâîã îöà) îçíà÷åí êàî ñòðèö Ïåòðîâ, à íå áðàò!
Òî áè ñå ìîãëî ðåøèòè íà ñëåäåžè íà÷èí. £îâàí, ñèí Òðèïêà Ãóðè-
øà, ¼å èìàî ñèíà Ìèðêà (íåñåšåí ó Ìðàìîðöóñà ñà ñâî¼èì ñòðèöîì
Ðàäàêîì).
Êàêî âðåìå ïðîëàçè êàî äà ñå ìíîãî òîãà íîâîã “îòêðèâàëî” î
Êàðà•îð•ó øòî íèêî íè¼å “óñïåî” äà çàáåëåæè ó XIX è ïðâî¼ ïîëî-
âèíè XX âåêà. Òàêî ¼å íà ïî÷åòêó XXI âåêà “îòêðèâåíà” çàõâàšó¼óžè
íåêðèòè÷êî¼ ïðîâåðè è, ðåêëî áè ñå, “íàêíàäíîì ñåžàœó”, ¼îø ¼åäíî
ìåñòî Êàðà•îð•åâîã ðî•åœà. Íà îâà¼ íà÷èí áè ñå ìîãëî èžè ñâå
äàšå, àëè è ¼îø äàšå îä àíòèöèïàöè¼à êî¼å íóäå ðåøåœà èñòî-
ðè¼ñêèõ ïèòàœà î Êàðà•îð•ó.
Òðàäèöè¼à Êàðà•îð•åâèžà ñå ïîçèâà íà ñåëî Âèøåâàö58 è äàí
Ñâåòîã €óð•èöà, 16/3. íîâåìáðà 1762. ãîäèíå, êàî äàí è ìåñòî ðî•å-
58 Ó Âèøåâöó ¼å ïîäèãíóòà ñïîìåí ÷åñìà Êàðà•îð•ó 1929. ãîäèíå è Äîì êíåãèœå
Çîðêå, 1940. ãîäèíå . Ïîä ïîêðîâèòåšñòâîì êðàšèöå Ìàðè¼å Êàðà•îð•åâèž è
œåíîã ñóïðóãà Àëåêñàíäðà I ó Ðà÷è ¼å ñàãðà•åíà ìîíóìåíòàëíà çãðàäà Êàðà-
•îð•åâ äîì ó ôóíêöè¼è ñèðîòèøòà çà äåöó äóíàâñêå áàíîâèíå, 1932. ãîäèíå. Ó
ñïîìåí íà Âîæäà Êàðà•îð•à ¼å åïèñêîï øóìàäè¼ñêè Ñàâà ñà íàðîäîì ïîäèãàî
öðêâó Ñâ. €îð•à.
59
œà. È Ðàäîø Šóøèž ó íîâè¼å âðåìå äîëàçè äî çàêšó÷êà äà ¼å

Êàðà•îð•å ðî•åí ó Âèøåâöó, 16/3. íîâåìáðà 1762. ãîäèíå.59 Îâà¼
äàòóì, ãîäèíó è ìåñòî ðî•åœà çàñòóïà àðãóìåíòîâàíî è Ìèëå
Íåäåšêîâèž.60 £îø íîâè¼à ¼å £àöàíîâèžåâà ïðåòïîñòàâêà êî¼à ïîëàçè
îä èñòîðè¼ñêèõ èçâîðà ó êî¼èìà ñå ãîâîðè î ïî¼àâè ¼àêå ñâåòëîñòè êàî
äóãå íà íåáó ó âðåìå ðî•åœà Êàðà•îð•åâîã. Òà ñâåòëîñò è ðî•åœå ¼å
ïîñâåäî÷åíî ïðîëàñêîì Õàëå¼åâå êîìåòå ïîðåä Çåìšå: «Ñòîãà ñå, íà
îñíîâó îâèõ àñòðîíîìñêèõ ïîäàòàêà ãîäèíà ðî•åœà Êàðà•îð•à
ìîæå ñàñâèì ñèãóðíî ôèêñèðàòè ó 1759.»61 Ìå•óòèì, ïîçíàòî ¼å äà
ïðîëàçàê Õàëå¼åâå êîìåòå íè¼å òàêî áðç è ìóœåâèò êàî ñâåòëîñò òîã
¼óòðà ó âðåìå Êàðà•îð•åâîã ðî•åœà. Ïðå žå áèòè äà ¼å òîãà ¼óòðà ó
Çåìšèíî¼ àòìîñôåðè ñàãîðåî íåêè âåëèêè ìåòåîðèò.
Âóêèžåâèž íàâîäè: «ó âðåìå Êàðà•îð•åâîã äåòèœñòâà, 1768.
ãîäèíå». Àêî ¼å €îð•å ðî•åí, ïðåìà œåãîâèì òâðäœàìà 1752. ãî-
äèíå, œåìó áè òàäà áèëî 16 ãîäèíà, øòî íè¼å äåòèœñòâî ¼åäíîã
êðøíîã ìîìêà. Àêî ¼å ðî•åí 1762. ãîäèíå òàäà áè ó äîãà•à¼èìà 1768.
ãîäèíå èìàî 6 ãîäèíà øòî ¼å ðåàëíî. Âóêèžåâèž, òàêî•å, òâðäè äà ¼å
€îð•å áèî ó ñëóæáè Ôàçëè Áàøå ó Ïàëàíöè êàäà ¼å òàìî ãðà•åíà
žóïðè¼à íà £àñåíèöè. Îâà žóïðè¼à ¼å ãðà•åíà 1780. ãîäèíå øòî ¼å
òâðäèî è çàïèñ êî¼è ¼å áèî íà œî¼. Ñóäåžè ïî òîìå, òàäà ìó ¼å áèëî 28.
ãîäèíà, àêî ¼å ðî•åí 1752, îäíîñíî 18 ãîäèíà, àêî ¼å ðî•åí 1762.
ãîäèíå, èëè 12. ãîäèíà (1768.). Êàðà•îð•å ¼å èçâåñíî ñëóæèî Ôàçëè
Áàøó êàî ìëàäèž ïà áè íà¼ëîãè÷íè¼å áèëî äà ¼å òàäà èìàî 18 ãîäèíà
è äà ¼å ïðåìà òîìå ðî•åí 1762. ãîäèíå. £àíèžè¼å €óðèž ¼åäèíè
áåëåæè äà ñå Êàðà•îð•å æåíèî 1786. ãîäèíå. Òå ãîäèíå ¼å £åëåíà
èìàëà îêî 19 ãîäèíà, à €îð•å ¼å èìàî áàð äâå-òðè ãîäèíå âèøå øòî
îïåò äîâîäè äî 1762-63.62
Î ãîäèíè ðî•åœà ¼å âàšàíî ïðîìèñëèòè è íà îñíîâó ãîäèíå
Êàðà•îð•åâå ñìðòè. Àêî ¼å ðî•åí 1752. îíäà ¼å óáè¼åí ó 65, à óñòàíàê
¼å ïîäèãàî ó 52. Àêî ¼å ðî•åí 1762. æèâåî ¼å 55, à âî•à ¼å ïîñòàî ñà 42.
Àêî ¼å ñâåò óãëåäàî 1768. íàïóñòèî ãà ¼å ó 49, à íà èñòîðè¼ñêó ñöåíó
59 Ð. Šóøèž, Âîæä Êàðà•îð•å, I, Ñ. Ïàëàíêà 1993, ñòð.25.
60 Ì. Íåäåšêîâèž, Êàðà•îð•åâèžè, Äàíèöà , Áåîãðàä 1997, ñòð. 158.
61 Ä. £àöàíîâèž, Ìèòîëîøêè åëåìåíòè ó ëèêó Êàðà•îð•à, Ìèòîëîøêè çáîðíèê, 4,
Ðà÷à-Áåîãðàä 2001, ñòð. 120.
62 Æ. Àíäðå¼èž, Ïîëà ìèëåíè¼óìà Ðà÷å, ñòð. 113.
60
èçáè¼à ñà 36. Ïîñìàòðàíî èç âèøå óãëîâà íà¼ïðå ñå äîëàçè äî ãîäèíå

1762. è ñåëà Âèøåâöà. Òèìå Âèøåâàö êàî ìåñòî ðî•åœà è ãîäèíà
1762. ïîñòà¼ó íåñïîðíè è óòåìåšåíè. Èíòåðåñàíòíî ¼å ¼îø ¼åäíîì
ïðîãîâîðèòè è î ñàìîì ìåñòó ó Âèøåâöó ãäå ¼å áèëà êóžà Ïåòðà £î-
âàíîâîã €îð•åâîã. Äàíàñ ¼å îïøòå ïðèõâàžåíî äà ¼å œåãîâà êóžà-
-êîëèáà áèëà íà ïàäèíàìà áðäà Ãðàäèøòà, íåãäàøœå Ãîëóáèöå, ó
ïîòåñó £îðäàí, äåñíî îä ðåêå Ðà÷å. Îêî êóžå ñó áèëà ñòîëåòíà ñòàáëà
õðàñòà, à ó áëèçèíè, è âåëèêå ëèïå, ãäå ¼å áèî êîâàíëóê - òðì÷èøòå -
ï÷åëèœàê, ïî ÷åìó ¼å Ïåòàð, ïà è €îð•å, áèî ïîçíàò è óâåê ïîìèœàí
ó ïðè÷àœèìà ñàâðåìåíèêà. Ïîðåä òðì÷èøòà ¼å áèî è øšèâàð. £åäàí
îä êàçèâà÷à èçíåî ¼å òâðäœó äà ¼å €îð•å ðî•åí ó øšèâàðó, à äðóãè
êîä ï÷åëèœêà è âåëèêå ëèïå çàòî øòî ¼å Ìàðèöà ìîðàëà äà íàïóñòè
êóžó çáîã Òóð÷èíà. Ìå•óòèì, àêî ñå èìà ó âèäó âåž äîñòà õëàäíè
íîâåìáàð ìåñåö, Ìàðèöà - Ìàðè¼à ¼å ðîäèëà ó êóžè èëè êàêâîì
çàòâîðåíîì ïðîñòîðó íà êîâàíëóêó. Ãëàâíè äåî ñåëà, Ñòàðè Âèøå-
âàö, êî¼è ¼å äàíàñ ïîíîâî ðàñåšåí è îïóñòåî, íàëàçèî ñå ñóïðîòíî îä
áðäà Ãðàäèøòà. Çàòî Âóê ÊàðàŸèž è êàæå äà ñå Êàðà•îð•å ðîäèî «ó
çàñåîêó Âèøåâöèìà».
Íà¼çàä, òðåáà ¼îø ¼åäíîì ðàçìèñëèòè î äàòóìó Êàðà•îð•åâîã
ðî•åœà.
Èìà ñå óòèñàê äà èçìå•ó ñâèõ ïîìåíóòèõ äàòóìà èìà íåêå
áèòíå âåçå. Ñâè ïðèïîâåäà÷è êàæó äà ¼å òå íîžè, êàäà ¼å èäóžåã äàíà,
ó ñâàíóžå, ðî•åí €îð•å, íàèøàî Òóð÷èí, ñïàõè¼à ñåëà Âèøåâöà è òó
çàíîžèî (Ëóáóðèž êàæå âåçèð Àõìåò-ïàøà Žóïðèëèž). Äâà äàòó-
ìà: 16/3. íîâåìáàð (Ñâ. €îð•å-€óð•èö) è 3. ¼àíóàð/21. äåöåìáàð (Ñâ.
£óëè¼àíà), ñå ïîìèœó ó âåçè œåãîâîã ðî•åœà. Àêî ¼å áèî Ñâ. €îð•å,
êîãà è äàíàñ ñëàâå èëè ïðåñëàâšà¼ó ãîòîâî ñâè ñòàðîâèøåâöè áèëî
ãäå äà ñó, îíäà ¼å ¼àñíî çàøòî Ïåòàð íè¼å áèî êîä êóžå êàäà ¼å íàèøàî
Òóð÷èí. Îí ¼å ïî ñâåìó áèî êîä Ñòî¼àêîâèõ íà ñëàâè. Ìå•óòèì,
íà¼âåðîâàòíè¼å äà Òóðöè, ïîãîòîâó ñàìè, íà òà¼ äàí íå áè çàíîžèëè
ìå•ó «êàóðèìà». Âðëî âåðîâàòíî äà ¼å òà¼ «Òóð÷èí» íåêè èñëàìè-
çèðàíè ñðîäíèê èç Âèøåâöà, à ïîíà¼ïðå èç Ñàðàíîâà. Çíà ñå äà ñó
íåêè ðîäîâè èç Ñàðàíîâà áèëè èñëàìèçèðàíè ïà ñó ñå ïî èçáè¼àœó
óñòàíêà «ïîâðàòèëè».
Îâäå ñå ìîðàìî äîçâàòè è öðêâåíî-íàðîäíèõ îáè÷à¼à ó âåçè ñ
ðî•åœåì è êðøòåœåì äåöå. Ïîñëå ïîðî•à¼à ìà¼êà è äåòå íå íà-
61
ïóøòà¼ó êóžó 40 äàíà. Îäìàõ ïî ðî•åœó îòàö èäå êîä ñâåøòåíèêà

êî¼è äà¼å öðêâåíî èìå è âîäèöó äà ñå îêóïà äåòå. Òåê ïîñëå òîãà ñå
îáàâšà êðøòåœå ó öðêâè, èëè êîä êóžå, èìåíîì êî¼å ñàîïøòàâà
êóì. Ëåãåíäà êàæå äà ¼å êóì áèî ñòàðè Ñòî¼àê, à äà ¼å €îð•å êðøòåí ó
ðà÷àíñêî¼ öðêâè áðâíàðè îä ñòðàíå ïîïà Àíòèìà èç Ñòàðîã ÀŸè-
áåãîâöà. Óêîëèêî ¼å ðî•åœå áèëî 16/3. íîâåìáðà îíäà ¼å êðøòåœå
áèëî ïîñëå 40 äàíà 25/12. äåöåìáðà, èëè íåêîëèêî äàíà ïîñëå òîãà.
Íàïîìèœå ñå êîä íåêèõ ïðèïîâåäà÷à äà ¼å €îð•å ðî•åí óî÷è ïðà-
âîñëàâíîã Áîæèžà 7. ¼àíóàð/25. äåöåìáàð. Íè¼å ëè äîøëî äî çàìåíå
ïà ¼å êðøòåœå ïîìåøàíî ñà ðî•åœåì. Ïî ñâåìó žå òî áèòè òàêî. Íà
êðøòåœó ¼å €îð•å äîáèî èìå ïî ñâåöó íà ÷è¼è ¼å äàí è ðî•åí, ïî
ñâåìó íà äàí ñëàâå ñòàðîã Ñòî¼àêà. Òî ¼å áèî ðàçëîã âèøå çà œåãà êàî
êóìà äà äåòå íàçîâå òèì èìåíîì ïðèëèêîì êðøòåœà ó êóžè Ïå-
òðîâî¼, ïîä áðäîì Ãðàäèøòåì, 21. äåöåìáðà, ó âðåìå ïîñòà. Œåãîâî
êðøòåœå ñå ñòîãà è âåçó¼å ó ïðèïîâåäàœèìà çà Áîæèžíó, áîãî-
¼àâšåíñêó çâåçäó, êî¼à ¼å îá¼àâèëà è Èñóñîâî ðî•åœå.
Äàêëå, €îð•å Ïåòðîâ £îâàíîâ €îð•åâ ñå ðîäèî îä ìà¼êå Ìàðè¼å
Ïåòðîâå Æèâêîâå ó êîëèáè, êîä êîâàíëóêà, 16/3. íîâåìáðà, íà Ñâ.
€îð•à (€îð•èöà), 1762. ãîäèíå, ó ñåëó Âèøåâöó, íåêàäàøœåì Ïåò-
ðîâöó, ãäå ãà ¼å ïðåä Áîæèž, «íà Íîâó ãîäèíó», êðñòèî œåãîâ ðî•àê
Ñòî¼àê ó î÷åâî¼ êóžè áðâíàðè. Ñòàðîâèøåâöè è Ñòàðîñàðàíîâöè
âîäå ïîðåêëî îä áðàžå £îðäàíà è Ìî¼ñèëà. Œèõîâ çà¼åäíè÷êè ïðå-
äàê áè ìîãàî áèòè èìåíîì €îð•å.
62
Ïðèëîçè
Êàðà•îð•å, èç 1808.ãîä, ïî öðòåæó Êàðà•îð•å ñ ïóøòêîì, íåï. àóòîð,

Ðîáåðà Íàðîäíè ìóçå¼ Áåîãðàä
Êàðà•îð•å ïîä ñòàðå äàíå, £åëåíà Ïåòðîâèž, ðàä Óðîøà

ïî ñëèöè èç çáèðêå £îöå Âó¼èžà Êíåæåâèžà
63
J ovan?
Ni kol a J ovanovi }
B osi q ka Ni kol i }
(Masl o{ evo)
obor knez jaseni ~ki
I van Mar ko J ovan N. K}i J el ena J ovanovi }

(Or a{ ac ) Mar ko F i l i povi } \ or |e P et r ovi }
obor knez jaseni ~ki (J agwi l o)
Ðîäîñëîâ îáîð êíåçà Íèêîëå £îâàíîâèžà
N. N.
(Dubni c a)
Mi l oj e Vasoj evi }
(Dubni c a-Teo~i n)
J o~o Gavr i l o Vasko

Dr i nka
Mi l i } Dr i n~i }
(Teo~i n)
Ðîäîñëîâ âî¼âîäå Ìèëèžà Äðèí÷èžà
64
P et ar (?)
bar jakt ar (?)
n.n. (Mar ko) Tr i pko Gur i { \ or |e Mr (k){ a

(Teo~i n) vojvoda
Mar ko P et r oni je
Radak J ovan
Mi t ar S i meon J ovan Vuk Amet nn k} i
(Mr amor ac ) (B a{ i n) (B i oska) vojvoda har amba{ a bar jakt ar L i je{ o
Mi r ko
(Mr amor ac ) vojv. P i per a
Mi l i nko Mar ko Mi r ko Novi c a

Ar seni je Kuzman Al eksa P et ar Mr k{ a
Radi voje bar jakt ar nn k} i
Mar i c a S i mo Ra{ ovi }
Ðîäîñëîâ Êàðà•îð•à è œåãîâèõ ïðåäàêà

Mar i ja \ or |e Mar ko Mar i nko J ovan Mi l ovan Mi l i c a Gospoji na
J el ena
S i ma S ava S ar a P ol eksi ja S t amenka Al eksa Al eksandar

65
Ëåïåíèöà ó Ïðâîì ñðïñêîì
óñòàíêó
Êàðà•îð•åâ îòàö Ïåòàð, çâàíè Ìðêøà, ¼å ñëóæèî Òóðêå, íà-

âîäíî êàî ñèðîìàøàí ÷îâåê, àëè ñå íèêàäà íè¼å îäðåêàî íîøåœà
îðóæ¼à øòî ¼å èçàçèâàëî êîä âëàñòè ïîäîçðåœå. Îñèì òîãà, íîøåœå
îðóæ¼à ïîäðàçóìåâà äà ¼å Ïåòàð èïàê èìàî îäðå•åíè ñòàòóñ êàêî êîä
Ñðáà òàêî è êîä Òóðàêà, î ÷åìó íåìà ñâåäî÷àíñòàâà îä ñòðàíå
ñàâðåìåíèêà. Óêîëèêî äîäàìî òâðäœå äà ¼å œåãîâ îòàö £îâàí áèî
âî¼âîäà, à äåäà Ìð(ê)øà áàð¼àêòàð îíäà œåãîâ ìàòåðè¼àëíè ñòàòóñ è
óãëåä ó Âèøåâöó è îêîëèíè íè¼å áèî ìàëè. Íà îñíîâó âðëî óâåðšèâå
ïðè÷å, êî¼à ¼å çàïàìžåíà ó Âèøåâöó è ïðåíîøåíà ñà êîëåíà íà
êîëåíî, Ïåòðà Ìðêøó ñó ìðçåëè «Òóðöè» - íåêàäà èñëàìèçèðàíè
õðèøžàíè èç Áàòî÷èíå ¼åð ñó ñóìœàëè äà èìà íåêå âåçå ñà õà¼äó-
öèìà èç îêîëèíå êî¼è ñó ñòàëíî âðøèëè íàïàäå íà óñàìšåíå Tóðêå
èëè êàðàâàíå äóæ Öàðèãðàäñêîã äðóìà.
Jåäíîì ïðèëèêîì, Ïåòàð ¼å îòèøàî ó Áàòî÷èíó. Îðóæ¼å ñàêðè¼å
ó øóìè ïîðåä äðóìà. Ñòàðåøèíà áàòî÷èíñêå ïàëàíêå, óòâð•åœà îä
ïàëèñàäà îêðóæåíî ðîâîì, âèäåžè ãà ñà ÷àðäàêà ïîøàšå ìîìêå äà
67
ãà ïðèâåäó. Ïîøòî ãà âèäå áåç îðóæ¼à îòåðà ãà è çàïðåòè äà žå ìó

óäàðèòè 50 áàòèíà àêî ãà íà•å ñà îðóæ¼åì. Ïåòàð îäìàõ êðåòå äà ñå
óäàšè èç òóðñêå âàðîøèöå, ñâðàòè ó øóìó ïî îðóæ¼å è êðåòå ïóò
Ðà÷å è Âèøåâöà. Ìå•óòèì, àãà ìó íè¼å ïîâåðîâàî è çà œèì ïîñëà
äâî¼èöó ñå¼ìåíà äà ãà ñóñòèãíó íà êîœèìà è, àêî ãà âèäå ñà îðóæ¼åì,
óáè¼ó. Íà ïóòó çà ñîáîì Ïåòàð èõ ¼å íà âðåìå îñåòèî è ñêðåíóî ó
øóìó ÷åêà¼óžè èõ ñïðåìàí. Êàäà ñó íàèøëè îïàëè èç ïóøêå òå
¼åäíîã óáè¼å íà ìåñòó, à äðóãè ïîòåðà êîœà è íà âðåìå ïîáåæå. Ïîñëå
òîãà ïîêóïè îðóæ¼å è îïðåìó ñå¼ìåíà è ïîõèòà ïðåêèì ïóòåì çà
Âèøåâàö. Íà áðçèíó ïîêóïè ñòâàðè, æåíó ñà äåöîì è öåëîêóïàí
ìàë è ñêëîíè ñå ó Ìðàìîðàö êîä ñâîã ñòðèöà è áðàòà Ìèðêà. Èñïðè-
÷àâøè øòà ñå äåñèëî ïðåïëàøèî èõ ¼å ïà ¼å óñêîðî ìîðàî äà ñå
ïðåñåëè ó Æàáàðå êîä Òîïîëå.1 Òàêî ¼å Ïåòàð îñòàî áåç î÷åâîã èìà-
œà, ñâî¼å íåïîñðåäíå áàøòèíå. Áèëî ¼å òî îêî 1775. ãîäèíå.
Ïåòàð ¼å ó Æàáàðèìà ïîäèãàî êîëèáó ïëåòàðó íà ñîõàìà ñàñ-
òàâšà¼óžè ¼åäâà êðà¼ ñ êðà¼åì ¼åð íè¼å èìàî çåìšå. Ïîøòî íè¼å èìàî
íè ïîðåç äà ïëàòè æàáàðñêè êìåò ãà ïîòåðà èç ñåëà. Ó íåâîšè ìó ñå
íàøàî íåêè €óð•å èç Æàáàðà. Îòèøëè ñó ó Çàãîðèöó êîä Ìëà-
äåíîâöà ãäå Ïåòàð ðàäè íà êîâàíëóêó ñà ï÷åëàìà Ìóëà Õóñå¼èíà èç
Õàñàí ïàøèíå Ïàëàíêå. Ìóëà Õóñåèí ¼å íà ñâî¼å èìàœå äîñåëèî
Ïàíòåëè¼ó Äåñèìèðîâèžà êàî âîäåíè÷àðà, £îâàíà Æèâàíèžà èç Æà-
áàðà, âðòàðà è œåãîâîã ñèíà Ïàíòó èç Ñâåòëèžà, Íåäåšêà èç Ðà÷å è
Äîáðîâî¼à, èç Ðàêèíöà €îð•à Æèâàíèžà, Ñòàíî¼à èç Ðà÷å, Öèãà-
íèíà ïèíòîðà èç Ðàòàðà, Ïàíòåëè¼ó èç Ñàðàíîâà, êîãà ¼å îêíåæèî, è
œåãîâîã áðàòà Ñèìó, Àíòîíè¼à èç Ñàðàíîâà è Àëåêñó ñà ñòàðèì îöåì
è äðóãå.2 ×èíè ñå äà ¼å Ãà¼à Ïàíòåëèž ïîãðåøèî ó âåçè Íåäåšêà è
Äîáðîâî¼à. Ðå÷ ¼å ñâàêàêî î Íåäåšêó è œåãîâîì ìëà•åì áðàòó Äî-
áðîâî¼ó, çâàíîì Á¼åëîø, èç Âèøåâöà.3
Êàðà•îð•å ¼å 1781. ãîäèíå áèî êîä ñâîã ñòðèöà Ìèðêà ó Ìðà-
ìîðöó “áëèçó ïóñòàðå Áàíè÷èíå êîä Ñàðàíîâà”. £åäíîã äàíà ¼å ïî-
øàî ó ëîâ ñà ñâî¼èì áðàòó÷åäîì Êóçìàíîì. Ó Áàíè÷èíè óáè¼ó ¼åäíó
ñðíó è òåê øòî ñó èçàøëè “íà äðóì âåëèêè êî¼è èäå îä Ïàëàíêå çà
1 Ê. Äèìèòðè¼åâèž, Âîæä Êàðà•îð•å, Áåîãðàä 1974, ñòð. 13.
2 Ã. Ïàíòåëèž, Êàçèâàœà î ñðïñêîì óñòàíêó, 1980, ñòð. 142.
3 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã íàñåšó ñåëà Âèøåâöà, 1938, ñòð. 22.
68
Êðàãó¼åâàö”óãëåäà èõ ¼åäàí Òóð÷èí íà êîœó è ¼óðíå íà œèõ. Êóçìàí

áàöè ñðíó è ïîáåãíå ó øóìó, à Êàðà•îð•å îïàëè èç ïóøêå è óáè¼å
Òóð÷èíà, ïîòîì è êîœà, çàòðïà èõ ó ¼åäíî¼ ¼àðóãè, ïà ñå ñà ñðíîì
âðàòå ó Ìðàìîðàö4.
Êàî íà¼ñòàðè¼åã, €îð•à ñó äàëè äà ÷óâà ñòîêó Íîâêà èç Æàáàðà
êî¼è ¼å èñòî òàêî áèî íàñåšåí íà ñïàõèëóêó ó Çàãîðèöè. Èìà ñå
óòèñàê äà ñå Ïåòàð ëèøèî îðóæ¼à òàêî øòî ãà ¼å äàî ñèíó äà áðàíè
ñòîêó îä âóêîâà. Ðåçáàðåžè íîæåì ïðåñëèöó, €îð•å ¼å ÷óâàî ñòîêó
ïîðåä ðåêå Êóáðèøíèöå êàäà ¼å íàèøàî íåêè Òóð÷èí íà êîœó ïðà-
žåí ñâî¼èì õðòîâèìà. Âèäåžè ñâèœå Òóð÷èí êðåòå äà èõ óáè¼à. €îð-
•å íà òî ïîòåãíå ïóøêîì è óáè¼å ¼åäíîã õðòà, à êàä Òóð÷èí êðåòå óáè
è œåãà. Òóð÷èíà ñàêðè¼å ó øóìè, à œåãîâî îäåëî, êîœà è îðóæ¼å óçìå
è ïîñëå èçâåñíîã âðåìåíà ñå óïóòè êîä Ôàçëè áàøå ó Ïàëàíêó.
Ôàçëè áàøà ¼å áèî èñëàìèçèðàíè Âàñèëè¼å, õðèøžàíèí êî¼è ¼å
èçáåãàî ñà ïðîñòîðà Àëáàíè¼å, ñà êî¼èì ñå €îð•åâ îòàö Ïåòàð çíàî
¼îø äîê ñó æèâåëè ó Âèøåâöó, à ìîæå áèòè è ïðå. Ôàçëè áàøà ñå
áàâèî õà¼äó÷è¼îì ïšà÷êà¼óžè áîãàòå Òóðêå êî¼è ñó ïóòîâàëè Öàðè-
ãðàäñêèì äðóìîì èàêî ¼å áèî èñëàìèò îæåœåí ìóñëèìàíêîì.5 Ôàç-
ëè ¼å âîäèî €îð•à ó Áåîãðàä è £àãîäèíó. Êàä ñó êðåíóëè çà £àãîäèíó
êîä Ðà÷å âàðîøèöå ñðåòíó äâà ïðàâà Òóð÷èíà êî¼à óáè¼ó è çàâóêó ó
øóìó.6 Ïîñòî¼è ïîäàòàê äà ¼å €îð•å êîä Ôàçëè áàøå íàó÷èî ïèñàòè
è ÷èòàòè. Êàäà ¼å íàïóñòèî ôàçëè áàøó ñòóïèî ¼å ó õà¼äó÷êó äðóæèíó
Ñòàíî¼à Ãëàâàøà è €îð•èöà Ëóêèžà.7
Îêî 1780. ãîäèíå, êàî èìóžàí ÷îâåê €îð•å Ëóêèž ñå äîñåëèî ó
Âèøåâàö ïîñëå áåêñòâà èç ñåëà Ñåäëàðà ó Ðåñàâè ãäå ¼å èìàî è
âîäåíèöó íà ÷åòèðè âèòëà. Êàäà ¼å óäàâàî ñåñòðó çà íåêîã ñåšàêà èç
ñåëà Ñâèœå, äàíàñ Ïåòðîâàö íà Ìëàâè, äîøëî ¼å äî ñóêîáà ñà íåêèì
àãîì êîãà ¼å óáèî. €îð•å ¼å áèî íèñêîã ðàñòà, âðëî õðàáàð, ¼àêî ãðëàò
è åíåðãè÷àí è çàòî ¼å ïðîçâàí €îð•èö. Äîñåëèî ñå ïðâî ó Êðå÷àíñêè
ïîòîê, à ïîòîì ñå ïðåñåëèî ó çàñåëàê Ðàäóëîâàö. Íà ðåêè Ðà÷è ¼å
íàïðàâèî íîâó âîäåíèöó êî¼à ¼å ïîñòî¼àëà ñâå äî èçìå•ó äâà ñâåòñêà
4 £. €óðèž, Êàçèâàœà î I ñðïñêîì óñòàíêó, Áåîãðàä 1980, ñòð. 10.
6 £. €óðèž, Êàçèâàœà î I ñðïñêîì óñòàíêó, Áåîãðàä 1980, ñòð. 12.
7 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã î íàñåšó Âèøåâöà, Ñêîïšå 1938, ñòð. 18.
69
ðàòà.8 Ñòàëíî ¼å îäëàçèî ó ñòàðè êðà¼ ïðåêî Ìîðàâå òóêóžè òóðñêå

çóëóìžàðå. Óäðóæèî ñå ñà Ãà¼îì, Áåëîøåì è £îâàíîì Ñòî¼àêîâèžå,
áåã £îâîì, êî¼è ñó ñòàëíî áèëè ó âåçè ñà Êàðà•îð•åì. Íàøàî ñå è ñà
Ñòàíî¼åì Ãëàâàøåì è œåãîâîì øóìñêîì äðóæèíîì. €îð•èö è Êà-
ðà•îð•å ñó ñå è ïîáðàòèìèëè. Ãëàâàøåâà è Êàðà•îð•åâà äðóæèíà ¼å
èìàëà ïîóçäàíå ¼àòàêå ó Âèøåâöó, à ïîãîòîâó êîä €îð•èöà è ñåîñ-
êîã êìåòà Ðàäî¼êà Ñòî¼àêîâèžà è œåãîâîã áðàòà Ïàâëà, ñà êî¼èìà ñå
îêóìèî è êðñòèî èì äåöó. Íåäàëåêî îä Œèõîâèõ êóžà ñó áèëè
èñêîïàíè áóðäåšè ãäå ñó ñå õà¼äóöè ñêðèâàëè.
£åäíîã äàíà ñå êîä €îð•èöà ó Âèøåâöó çàòåêëà äðóæèíà Ñòà-
íî¼à Ãëàâàøà êàäà ¼å íàèøàî íåêè òóðñêè çëèêîâàö ÐåŸà èç £àãîäèíå
ñà íàìåðîì äà óõâàòè è óáè¼å €îð•èöà. Îïêîëèëè ñó êóžó è ïîç-
âàëè èõ íà ïðåäà¼ó. Êàäà ¼å óãëåäàî êðîç áðâíà êî ¼å ãëàâíè êîä
Òóðàêà, €îð•èö ñå èçâó÷å êðîç áàŸó íà êóžè è èçíåíàäà èç æáóœà
óïåðè ïèøòîš ó ÐåŸó. Íà òî ñå Òóðöè ïðåäà¼ó òå èõ ñâåæó, à Ãëàâàø
íàðåäè äà èõ «îòïðàòå» äî ¼àðóãà ñåëà Ñèïèžà ïà äà èõ òó ïóñòå.
Êàäà ñó èõ äîâåëè äî ñèïèžêîã ïîòîêà òó ñó èõ óáèëè è ñàêðèëè ó
ãóñòèøó.
Ïîñëå æåíèäáå ñà £åëåíîì, žåðêîì ïîêî¼íîã îáîðêíåçà £àñå-
íèöå è Ëåïåíèöå, Íèêîëå £îâàíîâèžà, ïðå èçáè¼àœà àóñòðî-òóðñêîã
ðàòà, 1788. ãîäèíå, Êàðà•îð•å ¼å ïðåøàî ó Ñðåì è ñòóïèî ó ôðà¼êîð.
Ïðèëèêîì ñåëèäáå ó Ñðåì €îð•å ¼å óáèî ñâîã îöà Ïåòðà, íàâîäíî,
çáîã ïîêóøà¼à èçäà¼å. «È ïî•å – ïî ïðè÷àœó £àíèžè¼à €óðèžà – ñà
ñâî¼èõ íåêîëèêî äðóãà è îöà ïîçîâå ñà ñîáîì. Êàäà ñó ñòèãëè ó ñåëî
Ñòî¼íèê îòàö Êàðà•îð•åâ óïèòà €îð•à: ‘€îð•å, à êóäà ñè òè òî
íàóìèî äà èäåø ñà íàìà?’ Îâà¼ ìó ðåêíå: ‘Îòàö íåøòî ñå Òóðöè
óçìóòèëè äà ñå óêëîíèìî ñà îíîã äðóìà.’ À Ïåòàð: ‘£à âèäèì äà žå òå
âè äà áåãàòå ó Íåìà÷êó, à ¼à íåžó äà îñòàâšàì ìî¼ó êóžó è áàøòèíó.’
Ïàê ïîâè÷å íà ñâî¼ó æåíó Ìàðèöó: ‘À¼äå íàòðàã ñà äåöîì àêî íåžåòå
¼à èäåì îäìàõ ó Îðàøàö ó Àí – ãäå ¼å áèëî 30 Òóðàêà íà ñêóï – ïà äà
êàæåì äà âàñ ïîðîáå.’ è òàêî îäìà ïî•å...» Âèäåžè äà íè íà œèõîâå
ìîëáå ìóæ íå õòåäå äà ñå âðàòè, Ìàðèöà íà çàêëåòâó ìà¼÷èíñêèì
ìëåêîì ïîçîâå ñèíà €îð•à äà ãà óáè¼å. Íà îâî, ïî €óðèžó, ïîçîâå
¼åäíîã ìîìêà Èëè¼ó, à ïî äðóãèìà, €îð•à Îñòî¼èžà òå ãà îâà¼ óáè¼å
8 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã î íàñåšó ñåëà Âèøåâöà, Êðàãó¼åâàö 1914, ñòð. 24-25.
70
èç ïóøêå. Ïî òðåžèìà, îöà Ïåòðà ¼å óáèî ëè÷íî Êàðà•îð•å, à òî žå

áèòè íà¼òà÷íè¼å.
Ïðåä ðàò ¼å îâèì êðà¼åì ïðîøàî ïðåðóøåí àóñòðè¼ñêè îôèöèð
Ìèòåñåð êî¼è ¼å îñòàâèî âðëî çíà÷à¼íå ïîäàòêå î èçãëåäó Áàòî÷èíå,
Ðà÷å è Õàñàí-ïàøèíå Ïàëàíêå. Âàðîøèöà-òðãîâèøòå Áàòî÷èíà èìà
ñòðàæàðíè ÷àðäàê-ïàëàíêó, òðè äðâåíà ìîñòà íà Ëåïåíèöè, 33 õðè-
øžàíñêå è 21 òóðñêó êóžó, Ÿàìè¼ó îä äðâåòà, 3 õàíà, 3 ïåžè çà ïå÷åœå
è äâå êàôàíå. Ïóò äî Ðà÷å ¼å âðëî òåæàê è óçàí è çàòî çà âåžà âîçèëà
íåïðîõîäàí. Ðà÷à - õàí ¼å íà äðóìó, àëè íåøòî óäàšåí îä ñåëà êî¼å
èìà äóžàí, ìåñàðíèöó, õàí è äâå âåëèêå øòàëå óç œåãà, ¼åäíó ïåž çà
ïå÷åœå, ¼åäíó êàôàíó. Íà ðåöè Ðà÷è ¼å áèî äðâåíè ìîñò, à ïîòîì, êîä
õàíà âåëèêè îçèäàí èçâîð. Ðà÷à èìà äâà äåëà, ¼åäàí ñà 25, à äðóãè ñà
18 õðèøžàíñêèõ êóžà. Ñåîñêå êóžå ñó îä âåîìà ñêðîìíîã ìàòå-
ðè¼àëà, îä ïëåòåíîã ïðóžà, à ðåòêî êî¼à ¼å îáëåïšåíà áëàòîì, ñà ñàìî
¼åäíîì ïðîñòîðè¼îì. Êà Õàñàí ïàøèíî¼ Ïàëàíöè , íà óçâèøåœó, áèî
¼å ¼îø ¼åäàí ñòðàæàðíè ÷àðäàê ãäå òðè Òóð÷èíà äðæå ñòðàæó íîžó.
Âàðîøèöà Õàñàí-ïàøèíà Ïàëàíêà èìà 25 õðèøžàíñêèõ è 64 òóðñêå
êóžå, òðè êàìåíà ìîñòà, êî¼å ïîâåçó¼å ïóò ñà êàìåíîì êàëäðìîì,
äðâåíó Ÿàìè¼ó, 3 ïåêàðå, 4 âåëèêà õàíà è 5 êàôàíà.9
Ó âðåìå Êî÷èíå êðà¼èíå Êàðà•îð•å ¼å áèî êîä êàïåòàíà Ðàäè÷à
êàî ïîìîžíèê, àëè íè¼å íîñèî íåìà÷êî îäåëî. Íîñèî ¼å ôåñ íà ãëàâè,
¼àõàî ¼å êîœà, èìàî ¼å ïóøêó, ñàášó, íîæ, äâà ïèøòîšà çà ïî¼àñîì è
äâà íà êîœó. Èìàî ¼å ëàžìàíñêó ïëàòó “è íà áî¼ó äîáèò (ïëåí) è
äîáðî ñå îáîãàòèî”. Èìàî ¼å ïîä ñîáîì à¼äóêå: àðàìáàøà Ìëàäåí
(Ìèëîâàíîâèž) èç Áîòóœà, àðàìáàøà Ìè¼óøêî èç Ëåâ÷à, Ðàäîñàâ èç
Äðà÷å, Áóðìàç èç Ïà¼ñè¼åâèžà, Ñòåâàí èç Áå÷åâèöå ó Ãðóæè... Òîäî-
ñè¼å èç Îðàøöà, €îð•åâ ïîáðàòèì...10
Ñâè ôðà¼êîðñêè îäðåäè áèëè ñó ïîä êîìàíäîì Êî÷å Àí•åë-
êîâèžà èç Ïàœåâöà êîä £àãîäèíå. Êàäà ¼å èçáèî ðàò Êî÷à óñïåâà äà
èçíåíàäè Òóðêå ó Ïîæàðåâöó êî¼è çàóçìå, à çàòèì êðåíå êà Õàñàí
ïàøèíî¼ Ïàëàíöè. Ñðïñêè äîáðîâîšöè ïîä êîìàíäîì Ìèõàšå-
âèžà çàóçèìà¼ó Ïàëàíêó, àëè ¼å íàïóøòà¼ó çáîã îáàâåøòåœà äà ¼å ó
Ðà÷ó ñòèãàî íåêè ïàøà ñà 8.000 âî¼íèêà. Êàäà ¼å ñòèãàî Êî÷à Ïàëàíêà
9 Ä. Ïàíòåëèž, Âî¼íî-ãåîãðàôñêè îïèñè Ñðáè¼å 1783-84, Ñïîìåíèê LXXXI, êœ. 64,
Áåîãðàä 1936, ñòð. 59-61.
10 Ã. Ïàíòåëèž, Êàçèâàœà î óñòàíêó, 1980, ñòð. 84.
71
¼å ïîíîâî çàóçåòà, à ïîòîì è Ðà÷à. Îïóñòîøèëè ñó Áàòî÷èíó è Áàãð-

äàí, à çàòèì óäàðå íà Êðàãó¼åâàö îäàêëå ñå Òóðöè äà¼ó ó áåã. Äà áè
îáåçäåäèëè òðàíñïîðò ìóíèöè¼å è áàðóòà çà Áåîãðàä èç £àãîäèíå ¼å
ïîñëàò Äåëè Àõìåä ñà œåãîâèì ïðèñòàëèöàìà è 1.000 âî¼íèêà. Îíè
ñó íàèøëè íà ïîëîæà¼å Êî÷èíèõ âî¼íèêà ïîä êîìàíäîì Ìàêñèìà
Ìèõà¼ëîâèžà êîä Ðà÷å. Äîøëî ¼å äî ïðåïóöàâàœà ãäå ÷åòèðè Òóð-
÷èíà ïîãèíó, à îñòàëè ñå ïðîáè¼ó äî Áàòî÷èíå è òó çàíîžå. Ñóòðàäàí
ñó èçâðøèëè ïðîáî¼ äî £àãîäèíå. Ñà âåëèêèì ïî¼à÷àœåì è 1000
òîâàðíèõ êîœà, 200 âîëó¼ñêèõ çàïðåãà è 5000 âî¼íèêà Äåëè Àõìåä ¼å
êðåíóî èç £àãîäèíå ïóò Áåîãðàäà. Ïðîøàî ¼å êðîç Áàòî÷èíó, ïîòîì
êðîç Ðà÷ó è Ïàëàíêó.
Çà òî âðåìå Àóñòðè¼àíöè ñó áåç óñïåõà íàïàäàëè Ñìåäåðåâî.
Îâà¼ íåóñïåõ ¼å ó÷èíèî äà Êî÷à êðåíå íàçàä. Ôðà¼êîðöè ñå ñêëàœà¼ó ó
Ìàðêîâàö êî¼è ¼å áèî îäðå•åí çà çáîðèøòå ó ñëó÷à¼ó ïîâëà÷åœà. Òó
ñå ôîðìèðàî çáåã ó êî¼è ñå ñàêóïèî íàðîä èç âèøå îä 20 ñåëà. Êàäà ¼å
èçãóášåí áàãðäàíñêè òåñíàö âåžèíà äîáðîâîšàöà ñå ðàñïðøèëà ïî
ñåëèìà äà ñïàøàâà ïîðîäèöå. Êî÷à ñå çàäðæàî ó Ðà÷è ãäå ¼å ÷óî äà ¼å
Ñìåäåðåâî çàóçåòî, àëè ïîøòî òî íè¼å áèëî òà÷íî ìîðàî ¼å ñà äîáðî-
âîšöèìà äà ñå âðàòè ó Êîâèí. Ïî÷åòíè óñïåñè ñðïñêèõ äîáðîâî-
šàöà ñó ïîäèãëè íàðîä Ëåïåíèöå è £àñåíèöå òàêî äà ñó íèöàëå
õà¼äó÷êå äðóæèíå êî¼å ñó ó íåêîëèêî íàâðàòà ïîòóêëå Òóðêå êîä
Áàòî÷èíå è Áàãðäàíà.
Êàñíè¼å ¼å ñà÷èœåí äåëèìè÷àí ñïèñàê ïîáóœåíèêà è ôðà¼êîðà
èç Ëåïåíèöå11:
ÀŸèáåãîâàö: Ìèëîâàí Ãîëóáîâèž,
Ðàêèíàö: Ìàðêî €îð•åâèž, £îâèöà Ðàäîâàíîâèž, Ìèõà¼ëî Ïàâ-
ëîâèž è Âèäî¼å Ñàâèí,
Ðà÷à: Ñòî¼àí Èâàíîâèž,
Ëàïîâî: Ñòî¼êî Ïàâëîâèž, Íèêîëà Äèìèòðîâèž, Ìàðêî Ñàâèí,
Êð÷ìàðå: Ðàäîñàâ Æèâàíîâèž,
Ìàðêîâàö: £îâàí Èëèž, Ñòî¼èìèð Êîñàíèž,
Áàòî÷èíà: €îð•å Ìàðêîâèž,
Ãðàäàö: Ñòî¼àí Ñåäëàðåâèž, Íèêîëà Ñðåòåíîâèž, Èâàí Ïàâ-
ëîâèž,
11 Ä. Ïàíòåëèž, Êî÷èíà êðà¼èíà, Áåîãðàä 1930, ñòð. 142.
72
Áðçàí: Òîäîð Ãàâðèëîâèž, Äìèòàð Ìàðêîâèž, Ðàäèøà Ìèëî-

øåâèž, £îâàí Ãàâðèëîâèž, Âàñèëè¼å Ñàâèí.
Êè¼åâî: Ìèõà¼ëî Ïåòêîâèž.
Ïðå íåãî øòî ñó ñå ïîâóêëå íåìà÷êå òðóïå è ôðà¼êîðè ìíîãå
õàðàìáàøå êðåòîøå ó ïšà÷êó è îòèìàœå äåâî¼àêà ñà êî¼èìà áè ñå
æåíèëè. “Âèžåíòè¼å èç Ðàáðîâöà èçâó÷å Àí•åëè¼ó, Íîâêîâó êžåð,
èç Æàáàðà; Áåšà Ñòåôàí, óäîâàö, êî¼è ¼å èìàî 35 ãîäèíà, èçâó÷å
Ìàðèöó, Ðàäèâî¼åâó êžåð, òàêî•å èç Æàáàðà, íè¼å èìàëà âèøå îä 15
ãîäèíà; Ìàíî¼ëîâó êžåð èç Áîæóðœå óçå Ñåêóëà Ñèìèž èç Ðàá-
ðîâöà. È òàêî îäîøå ó Ðàòàðå òå îòåøå Íàñòó, Áëàãî¼à óâðòà÷à
ñåñòðó, çà Ðàäîâàíà Ñàðàíîâöà, è îòåøå ¼åäíó äåâî¼êó èç Ñàðàíîâà çà
Èëè¼ó Àâàêóìîâèžà è ¼åäíó èç Òðíàâå çà Ìè¼àèëà ÁàŸàêà èç £àã-
œèëà. È çà òà¼ çóëóì ¼à çíàì, à è âèøå ñó ¼àäà ó÷èíèëè øòî íå çíàì...
Ïåòàð Ïðîêèž ðå÷å ìó: ‘Íèøòà äðóãî òè íå òðàæèì íî äåâî¼êó’
Çà÷óëà ñå äåâî¼êà ó £àáó÷å ó Âàšåâñêî¼ íàõè¼è. Îíè ñå äèãíó ó £àáó÷å è
óâàòå îâó äåâî¼êó è äîâåäó ó Êîïšàðå, è €îð•å ¼î¼ áóäå ðó÷íè äåâåð è
âåí÷à ¼å çà Ïåòðà. Òàêî ðå÷å è Ìàêñèì... Äèãíó ñå ó Êîðàžèöó, òå
Ìàðêîâó êžåð Ñòà¼êó îòìå è âåí÷à çà Ìàêñèìà. Òàêî îòìå Èâàíîâó
ñåñòðó Àíèöó èç Ðèïœà è âåí÷à çà Ïàâëà Âåñåëèíîâèžà, îòìå Ìè¼à-
òîâèžà £îâàíà êžåð èç Îâñèøòà Ïàóíó çà Ìàòå¼ó £îâè÷èžà, îòìå
Ìàðòó èç Âî¼êîâèöå çà Ðèñòó Ñòî¼êîâèžà ó Òîïîëè.”12
Êàðà•îð•å ¼å èç îâîã ðàòà èçàøàî ñà çëàòíîì ìåäàšîì çà
õðàáðîñò è ïîäîôèöèðñêèì ÷èíîì. Êàäà ñó õà¼äó÷êå äðóæèíå ïðå-
ðàñëå ó ïšà÷êàøå êî¼è íèñó áèðàëè íè Òóðêå íè Ñðáå, êàî øòî ñó òî
÷èíèëè ¼àíè÷àðè, Êàðà•îð•å ¼å ðåøèî äà ïðåñòàíå ñà õà¼äóêîâàœåì.
Íàñåëèî ñå ó Òîïîëó ãäå ¼å ïîäèãàî êóžó îä áðâàíà ñà ïóøêàðíè-
öàìà. Íà ¼åäíîì çáîðó ¼å ñðäèòî ïîðó÷èî: «Òàêî ìè õàê Áîãà âåëè-
êîãà, çà êîãà õà¼äóêà ÷ó¼åì íàäàšå äî íåäåšå äàíà, òåðàžó ãà è àêî
ñòèãíåì óáèžó ãà! Àêî ãà íå ñòèãíåì èñòåðàžó ãà èç îâå çåìšå.»
Îñòà¼å ñàìî ïèòàœå íà îñíîâó êîã óïðàâíî-âëàäàðñêîã ïðàâà ¼å èçðå-
êàî îâå ðå÷è. Ïîñòî¼è òâðäœà äà ãà ¼å Ñàëè Àãà ïîñòàâèî çà žåõà-
¼ó-íàìåñíèêà Òîïîëå, Æàáàðà è Âèøåâöà.
Óâè•à¼óžè ñëàáîñòè ó âî¼íî¼ è àäìèíèñòðàòèâíî¼ îðãàíèçàöè¼è
Îòîìàíñêå èìïåðè¼å ñóëòàí Ñåëèì III, ïîñëå ìèðà ó Ñâèøòîâó 1791.
12 Ã. Ïàíòåëèž, Êàçèâàœà î óñòàíêó, 1980, ñòð. 117, 119.
73
ãîäèíå, îòïî÷åî ¼å ðåôîðìó ïî óçîðó íà åâðîïñêå çåìšå. Äà áè çàâåî

ìèð ó Áåîãðàäñêîì ïàøàëóêó ìîðàî ¼å äà çàáðàíè ïîâðàòàê îáåñíèõ
è ñàìîâîšíèõ ¼àíè÷àðà è ÷èòëóê ñàõèáè¼à. Óñêîðî ó Íèøó áåøå
ïîãóášåí Äåëè Àõìåò, ¼åäàí îä íà¼çíà÷à¼íè¼èõ ¼àíè÷àðñêèõ âî•à.
Ïîñëå õðàáðîã äðæàœà Ñðáà ó áîðáè ñà ¼àíè÷àðèìà êîä Êîëàðà
ïàøà ¼å ñâî¼ó ïðàòœó ñàñòàâèî îä õðàáðèõ Ñðáà. £àíè÷àðè ñó ñå
ïîâëà÷èëè ïðåêî Ïàëàíêå è Ðà÷å çà Áàòî÷èíó ãîœåíè îä ìåøî-
âèòèõ ñðïñêî-òóðñêèõ ñíàãà.13 Èçàáðàíè ñó íàõè¼ñêè êíåçîâè èç ðå-
äîâà Ñðáà êî¼è ñó ñàêóïšàëè ïîðåçå. Äà áè ñå îäáðàíèî íàïàäà
¼àíè÷àðà íà áåîãðàäñêè ïàøàëóê Ìóñòàôà ïàøà, ïðîçâàí «Ñðïñêà
ìà¼êà» ôîðìèðà íàðîäíó âî¼ñêó: «Èçäàî èì áóðóíòè¼å, äà ñâàêè èìà
ïî 70 ìîìàêà ñà ñîáîì êàä ñå êóä ïîçîâå íà âî¼ñêó». Ìå•ó îâèì
áóšóáàøàìà áèî ¼å Ñòàíêî Àðàìáàøèž, Êàðà•îð•å, Ìàòå¼àø Ñåëè-
¼àíîâèž èç Êóñàòêà, Ìàòà èç Ëèïîâöà, Ðàäèâî¼å Àðíàóòîâèž èç
Ñàðàíîâà, Ìàðêî Ôèëèïîâèž èç £àãœèëà, ëåïåíè÷êè êíåç Ìèëè¼à
Âóêèžåâèž èç Òðíàâå.14 Ñòàíêî Àðàìáàøèž, Ìàðêî Ôèëèïîâèž è
€îð•å Ïåòðîâèž ñó òðè ïàøåíîãà, àëè ¼å îä ñâèõ œèõ ãëàâíè áèî
Êàðà•îð•å èàêî ¼å Ñòàíêî îä Ìóñòàôà ïàøå áèî îäðå•åí çà ïîãëà-
âàðà èñïðåä ñðïñêå âî¼ñêå. Ìå•óòèì, Òóðöè óáè¼ó Ñòàíêà Àðàì-
áàøèžà ó Ñìåäåðåâó. £îêèž êàæå äà ¼å Êàðà•îð•ó ïîãèíóî îíà¼ ñ
êî¼èì ¼å ñâå òà¼íå ïëàíîâå ïðàâèî î áóäóžåì îñëîáî•åœó Ñðáè¼å.15
Òàäà ñå Ëåïåíè÷êà íàõè¼à ïðîñòèðàëà è ïðåêî îáëàñòè £àñåíèöå: îä
ñåëà Áîòóœà íà ¼óãó äî £àãœèëà íà ñåâåðó, îä ðåêå Ìîðàâå è Ïàëàíêå
íà èñòîêó è äî Îðàøöà íà çàïàäó.
Âåž 1799. ãîäèíå ¼àíè÷àðè óïàäà¼ó ó áåîãðàäñêè ïàøàëóê òàêî
äà ñó îäìàõ óáèëè íåêîëèêî âè•åíè¼èõ Ñðáà è ñàìîã Ìóñòàôà ïàøó.
Ïîñëàëè ñó ïèñìî Ïîðòè äà ñå ïîêîðàâà¼ó ñóëòàíó è äîøëî ¼å äî
ìèðà. Äàõè¼å Àãàíëè¼à, Êó÷óê Àëè¼à, Ìóëà £óñóô è Ôî÷à-Ìåõìåä àãà
äåëå áåîãðàäñêè ïàøàëóê çàâîäåžè âåëèêå ïîðåçå è ñòàœå ïóíî
íàñèšà è ïšà÷êå. Ïî ñåëèìà ñó ñàãðàäèëè õàíîâå è ÷àðäàêå ãäå ñó
ïîñòàâèëè ñóáàøå êî¼å ñó ïî÷åëå äà ñïðîâîäå ñîïñòâåíå çàêîíå.
£àíè÷àðè ñó ñå ÷åñòî îêóïšàëè ó ãðóïå è íàïàäàëè íà ïî¼åäèíå
13 Ä. Ïàíòåëèž, Áåîãðàäñêè ïàøàëóê ïîñëå Ñâèøòîâñêîã ìèðà, Áåîãðàä 1927, ñòð.
134.
14 * * * Ïðè÷àœà ñàâðåìåíèêà î Ïðâîì ñðïñêîì óñòàíêó, Áåîãðàä 1956, ñòð. 69.
15 Ï. £îêèž, Êàçèâàœà î óñòàíêó, 1980, ñòð. 160.
74
áîãàòè¼å ðîäîâñêå çàäðóãå îòèìà¼óžè êîœå è ñòîêó. Íà óäàð àŸèáå-

ãîâà÷êèõ è ïàëàíà÷êèõ ¼àíè÷àðà ñó äîøëè è Êàð•î•åâè êóìîâè ó
Âèøåâöó. Çíà¼óžè äà Ñòî¼àêîâèžè è €îð•åâèžè èìà¼ó âåëèêî ñòàäî
íà ïàøè ó Ñòî¼àêîâèì øóìàìà, äàíàøœè Ñòî¼à÷àê, óãðàáå çãîäíó
ïðèëèêó, ðàñòåðà¼ó ÷îáàíå è ïîòåðà¼ó ñòàäî ñà íàìåðîì äà ãà ïðî-
äà¼ó. Îäìàõ ñå îêóïå ñâè Âèøåâöè íà ÷åëó ñà Áåëîøåì, Ãà¼îì, áåã
£îâîì (Ñòî¼àêîâèžè), Äìèòðîì, Òèìîòè¼åì è Ìàêñèìîì (€îð•å-
âèžè) è €îð•èöåì Ëóêèžåì, ïîâàäå ñàêðèâåíî îðóæ¼å, òå ïî¼óðå çà
œèìà è ñóñòèãíó èõ êîä çàïóñòåëîã ìàíàñòèðà Êîïîðèíà. Òóðöè
îñòàâå ñòîêó è ñêëîíå ñå ó çèäèíå ìàíàñòèðà. Òó ñå ðàçâè¼å áîðáà,
êî¼à ¼å òðà¼àëà äî ìðàêà, êàäà ¼àíè÷àðè èçâðøå ïðîáî¼, ïðè ÷åìó
Âèøåâöè óáè¼ó ÷åòèðè Òóð÷èíà. Êîä Âèøåâàöà ïîãèíå êðøíè è
ñíàæíè Ãà¼à Áàíîâ, Êàðà•îð•åâ äðóã èç äåòèœñòâà. Ó ñïîìåí óáèñòâà
¼àíè÷àðà íà ôðåñêàìà ¼óæíîã çèäà Êîïîðèíà óðåçàëè ñó ÷åòèðè
òóðñêà ¼àòàãàíà êî¼è ñå è ñàäà ¼àñíî âèäå.16 Ïîøòî ñó èõ ïðåïîçíàëè,
ïëàøåžè ñå îñâåòå, Äìèòàð è Òèìîòè¼å ñàêóïå ïîðîäèöó, íàïóñòå
Âèøåâàö è ïðåáåãíó ïðåêî ðåêå Ñàâå ó Ðóìó ãäå ñó ñå áàâèëè òðãî-
âèíîì.17
Ó Ñòàðîì ÀŸèáåãîâöó, äàíàøœå Ñòàðî Ñåëî êîä Âåëèêå Ïëà-
íå, áèëî ¼å ñåäèøòå âåëèêå öàðñêà ìóêàäå, èìàœà êî¼å ¼å äàâàëî
ïîðåçå è õðàíó êàî ñóëòàíîâ äàíàê. Íåêè îä òóðñêèõ ñòàðåøèíà èç
ÀŸèáåãîâöà, èäóžè ïî îêîëíèì ñåëèìà, äî•å è ó Âèøåâàö êîä êóžå
Ñïàñî¼à £àœèžà. Òó ¼å çàòåêàî è íåêå æåíå êî¼å ñó äîøëå ó ãîñòå.
Íàðåäèî ¼å âî¼íèöèìà äà œèõ è Ñïàñî¼åâó æåíó ñâåæó è ïîâåäó ñà
ñîáîì ó ÀŸèáåãîâàö. Ìå•ó òèì æåíàìà áèëà ¼å è äåâî¼êà Ñìèšêà èç
Ìðàìîðöà çà êî¼ó ñå çíà äà ¼å ïîòîì îòêóïšåíà îä ñòðàíå ìîìêà
Ìèëóòèíà. Çà Ñïàñî¼åâó æåíó íèñó õòåëè äà ïðèìå îòêóï âåž ñó ¼å
ïîòóð÷èëè. Èç òèõ ðàçëîãà, Ñïàñî¼å ñà îñìîãîäèøœèì ñèíîì £àí-
êîì, íàïóøòà Âèøåâàö è îäëàçè ó Äîœó Ðà÷ó.18 £àíêî ¼å îíà¼ õðàáðè
è çíàìåíèòè ¼óíàê ó I ñðïñêîì óñòàíêó.
Î âåëèêèì ¼àíè÷àðñêèì çóëóìèìà ñó îñòàëà óâåðšèâà ïðèïî-
âåäàœà ñàâðåìåíèêà: «Êàä Òóðöè ñðåòíó ëåïà ìîìêà ïîñåêó. Ïî
16 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã íàñåšó ñåëà Âèøåâöà, Êðàãó¼åâàö 1914, ñòð. 36; Æ. Àíä-
ðå¼èž, Ïîëà ìèëåíè¼óìà Ðà÷å, ñòð. 122.
18 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã íàñåšó ñåëà Âèøåâöà, Ñêîïšå 1938, ñòð. 16.
75
ñåëèìà õàíŸè¼å ÷èíå øòà õîžå. Ó Æàáàðèìà áèî ¼å ÷èòëóê ñàõèáè¼à

ÕàŸè-Ìåõìåä Êëèìåíòèž à œåãîâå õàíŸè¼å: Ìåõìåä, Ñóëå¼ìàí, £ó-
ñóô. áàøà è Ïèðè-Âàòðà îä êî¼èõ ñó îíà òðî¼èöà ÷èíèëà ñâàêî
áåçàêîœå îñîáèòî ñà æåíñêèìà. Çàïëàøèëè šóäå òå áåæå ïî òðëè-
ìà èëè ó ïëàíèíó, à îíè äî•ó ïà ÷èíå øòà õîžå... Ó Ñàðàíîâó ¼å áèî
ÕàŸè-Òîñóí âåëèêè çóëóìžàð. Îí áè ÷åñòî âåçàî ÷îâåêà çà ðåï, ïà áè
êîœà îøèíóî äà ãà ¼å îí âóêàî çà ñîáîì, à íàòåðèâàî ¼å šóäå äà ìó
ñâî¼å æåíå äîâîäå. Ó ×óìèžó ¼å áèî õàíŸè¼à Ïóçëåøà, Ìóëà Õàìåòîâ
è Ìå¼èí îòàö, è îí ¼å ÷èíèî ìàœå çëî. Ó Çàãîðèöè Ìóëà Õóñå¼èí è
áðàò Ñàëè; à Âàçëè-áàøà áèî ¼å ìîìàê Ìóëà Õóñåèíîâ, îí ¼å ÷èíèî
êðàäîì çóëóì, à áðàò ìó îïè¼å ñå, ïà äå øòà óâàòè; íè¼å øòåäåî íè
ñàìå áàáå. Ïåëèâàí ÕàíŸè¼à òàêî ¼å ó Ðà÷è ðàäèî.»19
È áàòî÷èíñêè Òóðöè ñó áèëè âðëî ñâèðåïè òå ñå ¼åäàí îä œèõ
šóòî çàìåðèî Âèøåâöèìà êî¼è ñå ñà šóäèìà èç Ãëàâàøåâå äðóæèíå
äîãîâðå äà èì ñå îñâåòå. Ó Áàòî÷èíó ¼å áèëà óäàòà Áåëîøåâà ñåñòðà
Ãðà•àíêà òå ïðåêî œå ñàçíà¼ó çà êóžó êî¼à ñå íàëàçèëà óíóòàð ïàëà-
íêå îä ïàëèñàäà. Íîžó ïðåáàöå €îð•èöà ïðåêî ïàëèñàäíîã ïëîòà
òå èì îâà¼ îòâîðè êàïè¼ó, ðàçáè¼ó âðàòà òóðñêîã êîíàêà òå ¼àòàãàíèìà
è íîæåâèìà ïîóáè¼à¼ó ñâå êî¼å ñó çàòåêëè íà ñïàâàœó. Íåïðèìåžåíè
ñó èçàøëè âðàòèâøè ñå ñà îðóæ¼åì è ïëåíîì ó Âèøåâàö. Ìå•ó îâèì
ìîìöèìà ñó áèëè Êàðà•îð•å, Ñòàíî¼å Ãëàâàø, Áåëîø, Ãà¼à è £îâàí
Ñòî¼àêîâèž, €îð•èö Ëóêèž, £àíêî è œåãîâ îòàö Ñïàñî¼å £àœèž èç
Ðà÷å, Ìàð¼àí è Ìèëî¼å èç Áàðà, äàíàøœå €óð•åâî.20
£åäàí îä íà¼âåžèõ ¼àíè÷àðñêèõ ñèëíèêà áèî ¼å Ñàëè àãà ðóäíè-
÷êè, áðàò äàõè¼å Êó÷óê Àëè¼å. Íà Ñâ àðõàíãåëà Ãàâðèëà, 13. ¼óëà 1803.
ãîäèíå, çàäåñèî ñå Êàðà•îð•å íà ñàáîðó ó ìàíàñòèðó Âîšàâ÷à. Òó ñå
ïî¼àâèî è Ñàëè àãà ãäå ìó ñå ÷èíèëî ïîäâîðåœå. «Äðóæåñòâî ¼å
Êàðà•îð•åâî áèëî: Ïðâî íåêè à¼äóê Ñòàíî¼å Ãëàâàø, à¼äóê Âóëå
Êîëàðàö, òðåžå Ìèëîñàâ Ëàïîâàö, ÷åòâðòî Ìèëîâàí èç Ïëàíå, ïåòî
Êàðàñòåâà èç Ïîæàðåâà÷êå, èç Âëàîëà, øåñòî £à (£àíèžè¼å €óðèž)....
ìî¼ áðàò Ìèëîâàí €óðèž èç Ñòðàãàðà». Êàðà•îð•å ¼å ñâå òî ïîñìà-
òðàî ñêðèâåí íà òàâàíó ìàíàñòèðñêîã êîíàêà ñïðåìà¼óžè ñå çà íà-
ïàä. Ñïðå÷èî ãà ¼å òîïîëñêè êíåç Ìàòå¼à – Ìàòà èç Ëèïîâöà – ¼åð ¼îø
19 * * * Ïðè÷àœà ñàâðåìåíèêà î Ïðâîì ñðïñêîì óñòàíêó, Áåîãðàä 1956, ñòð. 7.
20 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã íàñåšó ñåëà Âèøåâöà, Ñêîïšå 1938, ñòð. 19.
76
íèñó ïîäèãëè ëåòèíó òå íè¼å âðåìå çà óñòàíàê. Èñòå ãîäèíå, Êàðà-

•îð•å îðãàíèçó¼å íàïàä íà Ñàëè àãó ó Ñòðàãàðèìà, ïî÷åòêîì 1804.
ãîäèíå, «... è äî•ó íà îçíà÷åíî ìåñòî ãäè ¼å Êàðà•îð•å ÷åêàî óçåâøè
ñà ñîáîì à¼äóê Ñòàíî¼à Ãëàâàøà, à¼äóê Âóëà Êîëàðöà, Ñàâó Òðíàâöà,
£àíêà Ðà÷àíèíà, Êàðàñòåâó Öðåøœåâè÷àíèíà, à¼äóê Ìèëîâàíà èç
Ïëàíå, Àðñåíè¼à Ëîìó...».21
Êàðà•îð•å ¼å êðåíóî íà ñâå ñòðàíå ïðàâåžè äîãîâîðå çà ïîäè-
çàœå óñòàíêà. Ñëàî ¼å ïîðóêå, ñàñòà¼àî ñå ïî ëóãîâèìà, ñâàäáàìà,
êðøòåœèìà, ñëàâàìà è ñàáîðèìà. Ñâå îâå ðàäœå Ñðáà ñó ïîëàêî
äîïèðàëå äî óøè¼ó Äàõè¼à òàêî äà îíè ïðèïðåìèøå ïëàí êàêî äà
ïðåäóïðåäå Ñðáå. Îäëó÷èëè ñó äà ïîñåêó ñâå çíà÷à¼íè¼å šóäå è âî•å.
Èçäàëè ñó òà¼íó íàðåäáó äà äîìàìå ó âàðîøè ñâå êíåçîâå è äà èì
ãëàâå îäñåêó, à çàòèì ïîøàšó ó Áåîãðàä. Äâå íåäåšå ¼å òðà¼àëà «Ñå÷à
êíåçîâà». Óáè¼åíî ¼å 70 šóäè è óïàšåíà äâà ñåëà. «Ó Ãðîöêî¼ íà¼ïðå
ïîñè¼åêó êíåçà Ïàëàëè¼ó, èç ñåëà Áåãàšèöå, çà œèì ìàðêà ×àðàïèžà
èç Áè¼åëîã Ïîòîêà; Áóšóêáàøó £àíêà Ãàãèžà èç Áîð÷à, êíåçà Ñòåïà-
íà èç Çåîêà; êíåçà Òåîôàíà èç Îðàø¼à èç ñìåäåðåâñêå íàõè¼å; Áóšó-
áàøó Ìàòó èç Ëèïîâöà èç êðàãó¼åâà÷êå íàõè¼å; ÀŸè €åðó, èãóìàíà,
èç ìàíàñòèðà Ìîðàâàöà, Ïðåêî Ìîðàâå ïîñè¼åêó ðåñàâñêîã êíåçà
Ïåòðà èç Öðêâåíöà, ó íàõè¼è ïîæàðåâà÷êî¼, êíåçà Ðèöó èç Çàáð•à è
¼åäíîã ïîïà èç ãîðœå ìàëå. À Ôî÷èž Ìåõìåä àãà, îäå ó Âàšåâî è
îíä¼å ïîñè¼å÷å êíåçà Àëåêñó Íåíàäîâèžà è êíåçà Èëè¼ó Áèð÷àíè-
íà...». Ó âèøå íàâðàòà ïîêóøàâàëè ñó äà óáè¼ó è Êàðà•îð•à, àëè ¼å
îâà¼ óñïåâàî äà óìàêíå ñâèì ïîòåðàìà. Ëåïåíè÷êè êíåç €óêà Ôèëè-
ïîâèž ñå ñïàñàî, àëè ñó Òóðöè óñïåëè äà ó Áàòî÷èíè ïîãóáå ëàïîâ-
ñêîã êíåçà Ñïàñî¼à Èëèžà.22 Ó âðåìå ñå÷å êíåçîâà íà Êàðà•îð•à ñå
íàìåðèî ÀŸè Êëèìåíòà, àëè ñå ñïàñàî óç ïîìîž òîïîëñêîã õàíŸè¼å
Èáðàõèìà.23
Íà çáîðó ó Îðàøöó, íà Ñðåòåœå, 15. ôåáðóàðà 1804. ãîäèíå,
îêóïèëî ñå ïðåêî 500 âè•åíè¼èõ šóäè èç áåîãðàäñêîã ïàøàëóêà:
Êàðà•îð•å, ïðîòà Àòàíàñè¼å Àíòîíè¼åâèž, Ñòàíî¼å Ãëàâàø, õà¼äóê
Âåšêî Ïåòðîâèž, Âóëå Èëèž-Êîëàðàö, Ìèëîñàâ Ëàïîâàö, €îð•èö
21 £. €óðèž, Êàçèâàœà î ñðïñêîì óñòàíêó 1804, Áåîãðàä 1980, ñòð. 29.
22 * * * Ïðè÷àœà ñàâðåìåíèêà, Áåîãðàä 1956, ñòð. 100.
23 Ï. £îêèž, Êàçèâàœà î ñðïñêîì óñòàíêó, Áåîãðàä 1980, ñòð. 164.
77
Ëóêèž, áåã £îâàí Âèøåâàö, £àíêî Ðà÷àíèí, £îâàí Êðñòîâèž èç Áóêî-

âèêà, Àëåêñà Äóêèž, Àðñåíè¼å Ëîìà, Òàíàñêî Ðà¼èž, £àíèžè¼å €ó-
ðèž, êíåç îðàøêè Ìàðêî £îâàíîâèž, òðãîâàö Òåîäîñè¼å Ìàðèžåâèž,
Ïàâëå Öóêèž èç Êð÷ìàðà, Àëåêñà £àêîâšåâèž, Ìèõà¼ëî ÁàŸàê èç
£àãœèëà, Ìàðêî Êàòèž èç Ðîãà÷å, ëåïåíè÷êè êíåç €óêà Ôèëèïîâèž,
Ìèëîø Ñàðàíîâàö...24
Íåñó•åíå âî•å óñòàíêà ñó áèëå òðãîâàö Òåîäîñè¼å è õà¼äó÷êè
ñòàðåøèíà Ñòàíî¼å Ãëàâàø. Îä ñòðàíå ïðîòå Àòàíàñè¼à ïðåäëîæåí
¼å çà Âîæäà Êàðà•îð•å. Íà òî ¼å Êàðà•îð•å êðàòêî îäãîâîðèî, âåðî-
âàòíî òàêòèçèðà¼óžè: «£à õîžó ñâóäà ñà âàìà, àëè íåžó ïðåä âàìà.
Óçìèòå êîãà äðóãîã çà ñòàðåøèíó, åòî Ñòàíî¼à, åòî Âóëà, åòî êíåçà
Ìàðêà...» Ñòàíî¼å òàêî•å îäáè¼à ðå÷èìà: «Äîáðî áðàžî, ¼à ñàì õà¼äóê
è ìåíå õà¼äóöè ñëóøà¼ó è ñëóøàžå ìå, àëè ñàì íàðîä íèñó õà¼äóöè,
ïà žå šóäè ñóòðà ðåžè êóäà žåìî ìè óç õà¼äóêà? Ó õà¼äóêà íèòè èìà
êóžå íè êóžèøòà. Ñóòðà êàä Òóðöè íàâàëå, îí žå ó øóìó, à ìè žåìî
îñòàòè íà ìå¼äàíó äà íàñ Òóðöè ðîáå è õàðà¼ó.» Ïîíóäó ¼å îäáèî è
òðãîâàö Ìàðèžåâèž îêðåòîøå ñå ïîíîâî Êàðà•îð•ó ìîëåžè ãà.
Œåãîâ îäãîâîð ¼å áèî: «£à ñàì šóò è ïðåê ïà êî íå ïîñëóøà, èëè ïî•å
íà ñòðàíó, ¼à žó îíîãà äà óáè¼åì; à êîãà óõâàòèì ó íà¼ìàœî¼ èçäà¼è,
îíîãà õîžó äà îáåñèì è íà ñòðàøíå ìóêå äà óäàðèì; òàäà žåòå âè
ìåíå çàìðçíóòè è ñâàêè íà ñâî¼ó ñòðàíó ðàçãðà•èâàòè, ïà îíäà íèø-
òà îä íàñ íåžå áèòè...» ×óâøè òî çáîð ïîâèêà äà œèìà áàø òàêàâ è
òðåáà. Êàäà ìó òðè ïóòà îäãîâîðèøå ïîòâðäíî îíäà è îí ðå÷å:
«Õîžó è ¼à âàñ!» è ðàçâè ñâî¼ áàð¼àê.25
Íè äàíàñ ñå íåçíà äà ëè ¼å òà¼ ïðåäëîã ïðîòå Àòàíàñè¼à áèî
œåãîâ ëè÷íè ÷èí èëè ¼å îí çàñòóïàî ïðåäëîã ìèòðîïîëèòà. Âðëî
âàæàí ïîäàòàê ¼å äà, ó íîâåìáðó 1803. ãîäèíå, àðõèìàíäðèò ìàíà-
ñòèðà Ïèâå ïîäíîñè ðóñêîì ìèíèñòàðñòâó èíîñòðàíèõ ïîñëîâà ó
Ïåòðîãðàäó àêò, ó êîìå ¼å ïðåäëîæåíî, äà ñå “Ñëîâåíè íà ¼óãó ó¼å-
äèíå ó ¼åäíó öåëèíó è, ñàñòàâšà¼óžè ñëîâåíî-ñðïñêî öàðñòâî, ñà-
÷èœàâà¼ó äðæàâó...”.26 Ñóäåžè ïî òîìå äà ¼å öåëîêóïíî ñâåøòåíñòâî
ñëåäèëî Êàðà•îð•à ó óñòàíêó ïðå žå áèòè äà ¼å ó ïèòàœó âèøà
24 Ì. Âóêèžåâèž, Êàðà•îð•å, I, ñòð. 25.
25 Ð. Šóøèž, Âîæä Êàðà•îð•å, 1, Ñìåäåðåâñêà Ïàëàíêà 1993, ñòð. 69-70.
26 Ñ. Ñòàíî¼åâèž, Êàðà•îð•åâ óñòàíàê è íåîñëîáî•åíî Ñðïñòâî, Êàðà•îð•å, æèâîò è
äåëî, Áåîãðàä 1923, ñòð. 43.
78
ñàãëàñíîñò êî¼ó ¼å ïðîòà Àòàíàñè¼å ïðåíåî, à òî ïîòâð•ó¼å è ïîíà-

øàœå ìèòðîïîëèòà Ëåîíòè¼à ïðèëèêîì ïðåãîâîðà ñà Òóðöèìà ó
Ïàëàíöè.
Îäëóêà î ïîäèçàœó óñòàíêà ñå íè¼å âèøå ìîãëà îäëàãàòè. Ïå-
òàð £îêèž ñà ïðâèì óñòàíèöèìà êðåžå ó ñåëî Øóìå. Ïîøòî ñó
óïàëèëè õàí õàíŸè¼à óìàêíå ó Ñàðàíîâî. Êðåíóëè ñó çà œèì: «Ìè ó
Ñàðàíîâî, à âåž ñå îêóïè íàñ 40-50 šóäè, õàíŸè¼å è Ñàðàíîâöè
âèäåøå íàñ ïà ñå õàíŸè¼å çàòâîðèëå ó õàí, à Ñàðàíîâöè îêî íåäà¼ó íè
ïðèñòóïèòè... Áîãà ìè ìè òó èçáàöèìî íåêîëèêî ïóøàêà íà õàí, àëè
èì íèøòà íå ìîæåìî.»27 Ñàðàíîâà÷êè õàí ¼å îñòàî íå çàïàšåí, à
ïîòîì ¼å îä ñòðàíå Êàðà•îð•à ïîêëîœåí Ïåòðó Ðàäî¼êîâèžó £àœè-
žó, áðàòó âî¼âîäå Ìèëîøà Ñàðàíîâöà.28 Ó ïðâèì äàíèìà óñòàíêà
íåêè Ñòàíêî Êðèâîêóžà èç Ñòàðîã ÀŸèáåãîâöà ¼å îêóïèî âèøå îä
1.000 áîðàöà. Îòïî÷åî ¼å ïàšåœå õàíîâà, à ïîòîì ¼å ïðåøàî ó Ðåñàâó
è êà Ïàðàžèíó. Ïîâóêàî ñå ó Ãðàáîâàö ãäå ñó ãà îïêîëèëè. Áîðèëè
ñó ñå äîê ñó èìàëè áàðóòà. Ìíîãè ñó ñòðàäàëè íà ÷åëó ñà Ñòî¼êîì.29
Ïàšåœåì õàíîâà óñòàíèöè ñó íàòåðàëè Òóðêå äà ñå ïîâóêó ó
óòâð•åíà ìåñòà à òî ¼å äàëî ¼îø âåžè ìàíåâàðñêè ïðîñòîð óñòàíè-
öèìà. Îêóïèâøè ñå ó âåžåì áðî¼ó óñòàíèöè ñó ïî÷åëè äà íàïàäà¼ó
Òóðêå îêî Áàòî÷èíå è £àãîäèíå. £àãîäèíñêè âî¼âîäà Îñìàí, âåž êðà-
¼åì ôåáðóàðà 1804. ãîäèíå, ¼àâšà Ôî÷èž Ìåõìåä àãè ó Áåîãðàä äà ¼å
¼åäíà ãðóïà ðàçáî¼íèêà èç ÀŸèáåãîâöà ïðîøëà êðîç œåãîâî ñåëî,
çàòèì ïîáèëà ñóáàøå ó Áàòî÷èíè è çàïàëèëà íåêîëèêî êóžà ñóáàøà
ó ñóñåäíèì ñåëèìà. Âî¼âîäà ¼å ïîñëàî îäðåä êîœàíèêà êî¼è ¼å ðàçáèî
«ðàçáî¼íèêå» è íåêîëèöèíè îäñåêëè ãëàâå.30
Äàõè¼å ñó ïîêóøàëå äà ïðåãîâàðà¼ó ñà Êàðà•îð•åì äà ñå èçìè-
ðå. Ïîçîâó ìèòðîïîëèòà Ëåîíòè¼à ñà äåñåò íà¼ãëàâíè¼èõ è íà¼ñòà-
ðè¼èõ Òóðàêà áåîãðàäñêèõ äà èäó ó Ïàëàíêó. Êàëó•åð Ìàòà ïðîíà•å
Êàðà•îð•à ó Ðàòàðèìà ñ âî¼ñêîì ïà ìó ñàîïøòè çàøòî ¼å ïîñëàò, àëè
ìèòðîïîëèòîâ ñàâåò äà ñå íèêàêî íå ìèðè ñà äàõè¼àìà. Êàðà•îð•å
îäëàçè ñ âî¼ñêîì äî Ïàëàíêå è ñà 40 ìîìàêà ó•å ó âàðîø.Òóðöè ñó ìó
27 Èñòî, ñòð. 175.
28 Ò. €óðèž, Ñàðàíîâî ó ëåãåíäè, Ðà÷à 2001, ñòð. 24.
29 À. Ïðîòèž, Êàçèâàœà î óñòàíêó, 1980, ñòð. 267-268.
30 Ì. €îð•åâèž, Ñðáè¼à ó óñòàíêó 1804-1813, Áåîãðàä 1979, ñòð. 76.
79
ïîíóäèëè äà áóäå èìåíîâàí çà âðõîâíîã îáîðêíåçà áåîãðàäñêîã ïà-

øàëóêà ñà ïëàòîì îä 500 êåñà. Êàðà•îð•å ¼å òî îäáèî òðàæåžè íåêîã
õðèøžàíñêîã âëàäàðà çà ¼åìöà, îäðæàâàœå íàðîäíå ñêóïøòèíå êî¼à
áè î ìèðó ðåøàâàëà è âðåìå çà îäãîâîð îä ìåñåö äàíà, èìà¼óžè ó
âèäó äà áè äîòëå øóìå îçåëåíåëå øòî áè ìó îëàêøàëî ðàòîâàœå.31
Ïîñëå òîãà Êàðà•îð•å îïêîëè Ðóäíèê ó êîìå ñå êðèî Ñàëè àãà.
Äîøëî ¼å äî ïðåãîâîðà ñà àãîì Òîêàòëèžåì. Êàðà•îð•å ¼å æåëåî äà
ìó ñå ïðåäà¼ó äàõè¼å Ñàëè àãà, Àëèë •àâèž, äàõè¼à óæè÷êè è Ïšà-
êèž, äàõè¼à êàðàíîâà÷êè. Ñà Êàðà•îð•åì ñó íà ïðåãîâîðèìà òàäà
áèëè, à âåðîâàòíî è ó Ïàëàíöè: “à¼äóê-Ñòàíî¼å Ãëàâàø, à¼äóê-Âóëå
Êîëàðàö, Ñàâà Òðíàâàö, £àíêî Ðà÷àíèí, Êàðà Ñòåâà Ïîæàðåâšàíèí,
Êàðà Ïåòàð Öðåøœåâè÷àíèí è à¼äóê-Ìèëîâàí èç Ïëàíå, Àðñåíè¼å
Ëîìà, áóšóêáàøà.”32
Ïîøòî íèñó èìàëè óñïåõà ó íàïàäó íà £àãîäèíó Êàðà•îð•à
îáàâåñòå äà ¼å Êó÷óê Àëè¼à ïîñëàî 250 Àðíàóòà ó Áàòî÷èíó äà îñèãó-
ðà õàíîâå è Öàðèãðàäñêè äðóì. “...íåêà âàðîøèöà Ìàëà Áàòî÷èíà” ó
êî¼å ñå Àðíàóòè çàòâîðå ó òâðäå õàíîâå è Ÿàìè¼ó. Èç £àãîäèíå ¼å
Òóðöèìà óïóžåíà ïîìîž êî¼à òó è çàíîžè. Êàäà ñó ó¼óòðó êðåíóëè
ïóò ñåëà Êè¼åâà ñóñòèãíå èõ Êàðà•îð•åâà âî¼ñêà è òó îäìàõ ïîãèíå
250 ïåøàêà Àðíàóòà, à ïîòîì è êîœàíèöè îä êî¼èõ ñå ñïàñå áåãîì
ñàìî íåêîëèêî. Ïîãèíóëî ¼å óêóïíî 400 Òóðàêà. Ñâèìà ñó îäñå÷åíå
ãëàâå è Êàðà•îð•ó íà äàð äîíåòå.33
Óñòàíèöè îïêîëå Áàòî÷èíó ïðèïðåìà¼óžè ñå çà îäñóäàí íàïàä.
Ïðåä íàïàä Êàðà•îð•å èçà•å ïðåä âî¼ñêó: «Íåìî¼òå ïóöàòè äîêëå
ìî¼à ïóøêà íå ïóêíå. Íå áî¼òå ñå, Òóðàêà ¼å ìàëî, à íàñ ¼å ìíîãî, îíè
ñå áè¼ó çà ãîñïîäñòâî, à ìè çà ñëîáîäó, äà ìîæåìî äàíóòè äóøîì!»34
Êàäà ñå îòâîðèëà áîðáà Òóðöè íàïðàâå ¼óðèø èç áàòî÷èíñêå ïàëà-
íêå óïóžó¼óžè ñå áàø èçìå•ó óñòàíè÷êèõ çàñåäà êà ñåëó Êè¼åâó. Òó
èõ óñòàíèöè ñóñòèãíó è ó áîðáè ïðñà ó ïðñà äî íîãó ïîòóêó, çàäî-
áèâøè âåëèêè ïëåí, ìóíèöè¼ó è îðóæ¼å.35 £îêèž îâà¼ áî¼ îïèñó¼å êàî
31 £. €óðèž, Êàçèâàœà î I ñðïñêîì óñòàíêó, 1980, ñòð. 52-54.
32 Èñòî, ñòð. 56-57.
33 Èñòî, ñòð. 63-64.
34 * * * Ïðè÷àœà ñàâðåìåíèêà, 1956, ñòð. 116.
35 Ì. Âóêèžåâèž, Êàðà•îð•å, II, Áåîãðàä 1912, ñòð. 66.
80
ó÷åñíèê: «Îâäå ñìî äîáèëè äîñòà îðóæ¼à, áàðóòà, îëîâà, êðåìåœà è

õàšèíà è äîáðî ñå îáîãàòèìî». Óñòàíèöè ñó çàðîáèëè äåâåò òóðñêèõ
áàð¼àêà, òðè áîãàòà ïàíöèðà – òîêå è 275 ïóøàêà.36 Ñðáèìà ¼å íà¼ìè-
ëè¼å áèëî øòî ñó Òóðöèìà âðàòèëè “æàî çà ñðàìîòó”. Î áî¼ó êîä
Áàòî÷èíå èçâåñòèëà ¼å è ñòðàíà øòàìïà: «Ïðå íåêè äàí áèëà ¼å âðëî
êðâàâà áîðáà êîä Áàòî÷èíå. Óñòàíèöèñó îïêîëèëè îâî ìåñòî ãäå ñå
íàëàçèëî îêî 400 Òóðàêà êî¼è ñó ñå î÷à¼íè÷êè áðàíèëè è òåê ïîñëå
áîðáå îä íåêîëèêî ÷àñîâà, îíè ñó óñòóïèëè ¼à÷î¼ ñèëè àëè ñó ãîòîâî
ñâè èñå÷åíè.»37 Îâà ïðâà âåëèêà ïîáåäà óñòàíèêà ¼å è ó ïåñìè38
îïåâàíà:
Ïîñëå çàòèì Öðíè €îð•å ñòèæå,
è îïêîëè Êðàãó¼åâàö áðæå;
ïàê óäàðè íà Êó÷óê-Àëè¼ó,
è ó÷èíè áîðáó ñòðàøíó.
È òó Êó÷óê-Àëè¼ó ðàçáèøå,
ê Áàòî÷èíè ïîñëå îòèäîøå,
è íà Òóðêå òàìî óäàðèøå,
ïîñëå Ñðáè ¼óðèø ó÷èíèøå,
è õàíîâå òóðñêå óïàëèøå,
è òó òðèåñò ðàœåíèõ Òóðàêà
èçãîðåøå æàëîñíà èì ìà¼êà,
ñåäàìäåñåò ìðòâè îñòàäå.
Äðóãå øïèóí îäàòëå èçâåäå,
ïàê îäàòëå ïî÷åøå áåãàòè,
ê £àãîäèíè øòî áðæå ãðàáèòè.
Àë’ èõ ñðåòå €îð•å Ïåòðîâèžó,
è Ñòåôàí áàøà £àêîâšåâèžó,
õðàáðà âî¼ñêà è œ’ óäàðè.
За четри сата их терали,
òó ñòî òðèåñò Òóðàêà ïàäîøå,
ïà íà ïóòó ìðòâè îñòàäîøå,
è óáèøå Õóñåèí Ãàíèžà,
36 Èñòî.
37 Èñòî.
38 Ã. Äåñíèöà, Èñòîðè¼à Ñðáè¼å ó äåëèìà êœèæåâíèõ âåëèêàíà, Áåîãðàä 1978, ñòð.
280.
81
à è £óñóô-àãó Êëèìåíòèžà.
Ó áèòöè íà Áàòî÷èíè ¼å ó÷åñòâîâàî è âåëèêè áðî¼ Ëåïåíè÷àíà
ïîä êíåçîì €óêîì, Öóêèžåì, £àíêîì Ðà÷àíèíîì, Áåã £îâîì, €îð•è-
öåì, Ìèëîñàâîì Ëàïîâöîì... Çàïàìžåíî ¼å äà ñó Ñèïèžàíöè òóêëè
èç òðåøœåâîã òîïà Ìèëèñàâà Êîìíåíîâèžà ñà Öðâåíîã áðåãà êî¼è
äîìèíèðà Áàòî÷èíîì. Îâà¼ òîï ¼å ó êóžè Êîìíåíîâèžà îêîâàî íåêè
Îñìàí Êðêšà÷, Öèãàíèí èç Êðàãó¼åâöà.39 Ïîñëå áèòêå žå ó Áàòî÷èíè
áèòè ñïàšåíè õàíîâè è Ÿàìè¼à. Ó áèòöè íà £àãîäèíè ¼å ïîãèíóëî
2.000 Ñðáà, à ìå•ó œèìà: Âàñèëè¼å Ðàäî¼åâèž èç ×óìèžà, Áëàãî¼å èç
Ìàñëîøåâà, Ïåòàð Êàðà èç Òðåøœåâèöå, Àðñåíè¼å Êàðà Ëàçèž èç
×óìèžà, €îð•å Áóãàðèí èç Çàãîðèöå, Ìàíî¼ëî Ñòî¼êîâèž èç Òîïî-
ëå, Íèêîäè¼å è Ìèëîâàí €óðèž èç Ñòðàãàðà, Ïàâëå Æèâàíîâèž èç
Áëàçíàâå...40
Íà¼çíà÷à¼íè¼à ëè÷íîñò ïîðåä Êàðà•îð•à ó óñòàíêó áèî ¼å Ìëà-
äåí Ìèëîâàíîâèž èç ñåëà Áîòóœà ó Ëåïåíèöè. Íåêàäàøœè òðãîâàö
è õà¼äóê ïîñòàî ¼å ïðâè äðæàâíèê è ìèíèñòàð âî¼íè îñëîáî•åíå
Ñðáè¼å. Òóðöè ñó ãà íà ïî÷åòêó áóíå óõâàòèëè è çàòâîðèëè ó Êðà-
ãó¼åâöó. Öðíè €îð•å óñïåâà ðàçìåíîì äà ãà îñëîáîäè è îä òàäà
ïîñòà¼ó íåðàçäâî¼íè. Êàäà ¼å ôîðìèðàí Ñîâ¼åò Ìëàäåí ïîñòà¼å œåãîâ
áëàãà¼íèê, à ïîòîì êîìàíäàíò ãðàäà Áåîãðàäà. Íà òà¼ íà÷èí ¼å äîáèî
âåëèêó âëàñò øòî ¼å êîðèñòèî äà ñå îáîãàòè è çáîã òîãà ¼å ïîñòàî
îìðàæåí ó íàðîäó. Ïîñëå íåóñïåõà ó áî¼åâèìà 1809. ãîäèíå Ìëàäåí
¼å íà Ñêóïøòèíè ó Ïàëàíöè, çà¼åäíî ñà ñâî¼èì êóìîì Ìèëî¼åì
Ïåòðîâèžåì èç Òðíàâå ñìåœåí. Ìëàäåí óñïåâà äà ñå ïîìèðè ñà
Êàðà•îð•åì è óñêîðî ïîñòà¼å ìèíèñòàð âî¼íè è ïðåäñåäíèê Ñîâ¼åòà.
Ñóäáîíîñíå, 1813. ãîäèíå êîìàíäà çà îäáðàíó çåìšå ñå íàëàçèëà ó
œåãîâèì ðóêàìà, à ¼åäèíè ÷îâåê êî¼è ¼å ìîãàî óòèöàòè íà œåãà,
Êàðà•îð•å, áèî ¼å áîëåñòàí.41
Ó áèòöèíà Ìèøàðó, à ïîãîòîâó ïîñëå, ïîñåáíî ñó ñå èñòàêëè
áåã £îâàí Âèøåâàö è £àíêî Ðà÷àíèí. Ïî ëåãåíäè êî¼à ñå ïàìòè ó
Âèøåâöó áåã £îâàí ¼å ó îâîì áî¼ó óáèî ñèíà Êóëèí êàïåòàíà ÷è¼è
¼àòàãàí ÷óâà¼ó œåãîâè ïîòîìöè, Ðàäîâàíîâèžè èç Âèøåâöà. Êóëèíîâ
40 Ã. Ïàíòåëèž, Êàçèâàœà î ñðïñêîì óñòàíêó, 1980, ñòð. 102.
41 Ì. Ðèñòèž, Ìëàäåí Ìèëîâàíîâèž, Áåîãðàä 1962, ñòð. 9.
82
ñèí ¼å ñòðàäàî ó áåãó, ïîñëå áèòêå êàäà ¼å ïðåøàî ðåêó Ñàâó. Çà œèì
ñó ïîøëè óñòàíèöè: “Íà¼ïîñëå çàèñêàøå íåêîëèêî ìîìàêà ìî¼èõ,
êàî ãîñïîäàðåâèõ šóäè è ¼à èì äàäîõ îä ìî¼èõ ìîìàêà €îð•à èç
Ðàìàžå, Ìàðêà èç £àãœèëà è £îâàíà èç Âèøåâöà”. Ïîñëå ïðåëàñêà
Ñàâå èçíà¼ìå êîëà ó Áîñóòè ïà ñóñòèãíó Òóðêå íà êîíàêó. Íåêîëèêî
óáè¼ó, à ïàøèí ñèí ñå ñàêðè¼å ïîä íåêè àìáàð. “Öèíöàð £àíêî ìó
âè÷å äà èçà•å, à êàä íå õòåäíå, îí ñå ñàì çàâó÷å òå ãà óáè¼å ïèøòîšåì
ïà ãà èçâó÷å íàïîšå. Òó ïîêóïå øòî íà•ó òóðñêî, ïà ñå âðàòå ó
Ìà÷âó.”42 Ïî êàçèâàœó Ïåòðà £îêèžà, êî¼è èì ¼å áèî áóšóêáàøà,
Êóëèíîâîã ñèíà ¼å óáèî £àíêî Ðà÷àíèí ïà ñó çà¼åäíî ïîäåëèëè ïëåí
òàêî äà ¼å áåã £îâàí, íà¼âåðîâàòíè¼å, äîáèî ¼àòàãàí. Íà ¼àòàãàíó ¼å áèî
òåêñò íà òóðñêîì êî¼è ¼å çàáåëåæèî Ìèëàí £îâàíîâèž “Áà¼àçèò, ñîï-
ñòâåíèê Àìåë Áåžèð, îòàö õàŸè Áà¼ðàìà, äåäà Àìåò àãà äîáðà ñð-
öà”.43
Ïðèëèêîì îïñàäå è çàóçèìàœà Áåîãðàäà 1806. ãîäèíå Ìèëî¼å
Ïåòðîâèž èç Òðíàâå ñà áåžàðèìà ñå íàëàçèî êîä Ñàâà áàðå. Ëåïå-
íè÷êè êíåç €óêà Ôèëèïîâèž ¼å ïðåäâîäèî âî¼ñêó êðàãó¼åâà÷êå íà-
õè¼å íà îáðîíöèìà áðäà ïðåìà Âîæäîâöó.
Íà äðóãî¼ ñêóïøòèíè ó Áåîãðàäó 9. ¼àíóàðà 1809. ãîäèíå èç
Ëåïåíèöå ñó ó÷åñòâîâàëè âî¼âîäà Ïàâëå Öóêèž è £àíêî Ðà÷àíèí.
£àíêî žå êàñíè¼å ïîãèíóòè îä Êàðà•îð•åâå ðóêå ïîøòî ìó ¼å ñóäèî è
ïðåñóäèî íà ëèöó ìåñòà çáîã óáèñòâà Òàíàñè¼à èç Ìàñëîøåâà.
Ó Ñðáè¼ó ¼å 1808. ãîäèíå äîøàî ðóñêè èíæåœåð Ãðàíáåðã ñà
çàäàòêîì äà íàäãëåäà óñòàíè÷êà óòâð•åœà, ïàëàíêå è øàí÷åâå. Îáè-
øàî ¼å è Ðà÷ó, Áàòî÷èíó è Áàãðäàí. Èíòåðåñàíòíî ¼å äà Ãðàíáåðã
íàâîäè äà Ðà÷à èìà ñàìî 20 ñðïñêèõ êóžà, Áàòî÷èíà 30 è Áàãðäàí 20.
Àêî ñå îâè ïîäàöè óïîðåäå ñà îíèìà êî¼å ¼å ñà÷èíèî àóñòðè¼ñêè
óõîäà Ìèòåñåð 1785. ãîäèíå âèäè ñå, êàî è ó îñòàëèì ìåñòèìà Ñðáè-
¼å, äà ¼å áðî¼ ñòàíîâíèêà ïðåïîëîâšåí.44
Ìîìöè - òðóïà êî¼à ¼å ïðàòèëà ëè÷íî Êàðà•îð•à, ñó áèëè èç
Ëåïåíèöå è £àñåíèöå. Ìå•ó œèìà ñó: Óðîø Íîâêîâèž, Ëàçà Ôèëè-
ïîâèž è Âèžåíòè¼å Ôèëèïîâèž èç Æàáàðà, £àíêî èç Ðà÷å, Ðàäîñàâ
42 * * * Ïðè÷àœà ñàâðåìåíèêà, 1956, ñòð. 134.
44 Ä. Ïåòðîâèž, Èç èñòîðè¼å Ïðâîã ñðïñêîã óñòàíêà, Áåîãðàä 1979, ñòð. 163.
83
Ðàäèž èç Äîœå Ðà÷å, Ìàð¼àí Ìèëîøåâèž è Ìèëî¼å èç Áàðå (Äðå-

íáàðå - Äðåíïàðà), Áåëîø, Ðàäîâàí è £îâàí Ñòî¼àêîâèž - Âèøåâàö,
Ðàäîâàí Ñåœà, Ïåòàð Èëè¼åâ Âî¼íîâèž, Ìàðèíêî è Ìàêñèì €îð-
•åâèž - Ïèíèž è èìðàîð Íåøà Ñðåžêîâèž èç Âèøåâöà.
Èç îâîã êðà¼à ñå âèäíè¼å èñòàêàî è âî¼âîäà áåîãðàäñêèõ áåžàðà
Ìèëî¼å Ïåòðîâèž èç Òðíàâå êî¼è ¼å ïî çàïîâåñòè Âîæäà óáè¼åí çáîã
ëîøåã âî•åœà áèòêå íà äåëèãðàäó. Ëåïåíè÷êå âî¼âîäå ñó áèëå: Ïàâëå
Öóêèž èç Âåëèêèõ Êð÷ìàðà, Ìèëîø Ñàðàíîâàö, Áëàãî¼å Ìàðè-
íêîâèž èç Òðíàâå, Áîæà Ðàäî¼åâèž èç ×óìèžà è Äèìèòðè¼å Ïàðå-
çàí èç Áðçàíà, êàïåòàíè ñó Ìàðêî è Ñòåâàí Ôèëèïîâèž èç £àãœèëà è
Æèâàí Öóêèž èç Êð÷ìàðà.
Áåã £îâàí ¼å ðî•åí 1772. ãîäèíå. Èìàî ¼å íà áðäó Ïîäðóìèöà
êóžó è íåøòî äàšå ïîäðóì ïîä øèíäðîì ñà ïóøêàðíèöàìà. Ïîñëå
ñëîìà óñòàíêà ¼å ïðåáåãàî ó Àóñòðè¼ó, à âðàòèî ñå 1817. ãîäèíå.
Çàìåíèî ¼å áðàòà êìåòó¼óžè âèøå ãîäèíà. Êàäà ¼å óìðî 1839. ãîäèíå
ñàõðàœåí ¼å íà âðõó Ïîäðóìèöå ãäå ñå è äàíàñ íàëàçè œåãîâ ïîâåžè
íàäãðîáíè êàìåí.45 È Êàðà•îð•åâ äðóã èç äåòèœñòâà, ðî•åí 1760.
ãîäèíå, Äîáðîâî¼å “Á¼åëîø” ¼å ïðåæèâåî ñâå áî¼åâå ó óñòàíêó, à óìðî
¼å ó Âèøåâöó 1845. ãîäèíå.46
Ðàäî¼êî, ñòàðè¼è áðàò áåã £îâàíà, áèî ¼å ñåîñêè êìåò 12 ãîäèíà.
Ðîäèî ñå ó Âèøåâöó 1769. ãîäèíå. Óìðî ¼å 1820. ãîäèíå è ñàõðàœåí ¼å
êîä ñòàðå ðà÷àíñêå öðêâå áðâíàðå.47
Êîä ïîòîìàêà €îð•èöà Ëóêèžà ó Âèøåâöó ñå è äàíàñ ÷óâà
œåãîâ ¼àòàãàí ñà ïîñðåáðíèì êîðèöàìà è óòàóøèðàíèì íàòïèñèìà
ñðåáðîì ãäå ñå ¼àñíî èñ÷èòàâà èñëàìñêà ãîäèíà, îäíîñíî 1766.48 €îð-
•èö ¼å âî¼åâàî ó ñâèì áîðáàìà ñà Êàðà•îð•åâèì ìîìöèìà, àëè ñå
íèêàäà íè¼å ïðèõâàòèî íåêå òèòóëå ó âëàñòè. Çàáåëåæåíà ¼å ïðè÷à
œåãîâèõ óíóêà äà ¼å Êàðà•îð•å ñâîì ïîáðàòèìó íóäèî âî¼âîäñòâî
ðåñàâñêî, àëè ¼å îâà¼ òî îäáèî. Áèâøè õà¼äóê ñå îäëó÷èî äà áóäå íåêà
âðñòà íàäçîðíèêà íà Öàðèãðàäñêîì äðóìó.49 Âåž ó äåöåìáðó 1813.
49 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã íàñåšà ñåëà Âèøåâöà, 1914, ñòð. 27.
84
ãîäèíå ó Ñðáè¼ó ñå âðàòèî Ñòàíî¼å Ãëàâàø ñà ñâî¼èì ìîìöèìà. Ïëà-

øåžè ñå íîâèõ áóíà áåîãðàäñêè âåçèð Ñóëå¼ìàí ïàøà Ñêîïšàê
øàšå îäðåä ó Áàíè÷èíó êî¼è ¼å îïêîëèî Ñòàíî¼à Ãëàâàøà ó œåãîâî¼
êóžè. Ïîñëå îãîð÷åíå áîðáå óñïåâà¼ó äà ãà óáè¼ó áàø íà Ñðåòåœå
êàäà ¼å áèî ïîäèãíóò Ïðâè óñòàíàê. Î œåãîâî¼ ñìðòè ïîñòî¼è âèøå
âåðçè¼à50, à ¼åäíà ¼å çàïèñàíà è êîä €îð•è÷åâèõ ïîòîìàêà ó Âèøåâöó.
€îð•èö è íåêè Æèâàí èç Ñåëåâöà ñó áèëè íà ñâàäáè êîä íåêîã
Æèâêà è îäàòëå ñó ñå èçíåíàäà óïóòèëè ó Áàíè÷èíó ãäå ñó Ãëàâàøà
çàòåêëè ïîäíàïèòîã íà ¼åäíî¼ äðóãî¼ ñâàäáè. Îäàòëå ñó ñå óïóòèëè
œåãîâî¼ êóžè ãäå ñó èõ îïêîëèëè. Ïîñëå ïóöœàâå ñó ñå ïðîáèëè ïðè
÷åìó ¼å Ñòàíî¼å âèøå ïóòà ïîãî•åí ïàî. È Æèâàí ¼å ïîòîì ðàœåí,
àëè ¼å áåæàî ñà €îð•èöåì äîê íè¼å ìàëàêñàî. Òàäà ãà ¼å €îð•èö
îäíåî è ñàêðèî ó ñâîì êîâàíëóê ãäå ñó ãà èçëå÷èëè.51
Ïî èçáè¼àœó Äðóãîã ñðïñêîã óñòàíêà Ïàâëå Öóêèž ¼å ïðåøàî
èç Ñðåìà è ïîñòàî ¼åäàí îä íà¼çíà÷à¼íè¼èõ âî¼âîäà. Ïîøòî ñå íè¼å
ñëîæèî ñà êíåçîì Ìèëîøîì ó âåçè ìèðà ñà Òóðöèìà ñà ïåäåñåò
ñâî¼èõ ìîìàêà ñå ïîïóáèî è çàòâîðèî ó òâð•àâó Ìàíàñè¼å. Ïîñëå
êðàžå áîðáå ñå ïðåäàî Âó¼èöè Âóëèžåâèžó. È ïîðåä ñâà•å ïîñòàî ¼å
êíåç íàõè¼å êðàãó¼åâà÷êå. Ïîøòî ¼å êàñíè¼å èç¼àâèî äà Ìèëîø øóðó¼å
ñà òóðöèìà òóæåí ¼å ìóñåëèìó. Óõàïøåí ¼å ó Êðàãó¼åâöó, ñâåçàí,
ñòàâšåí íàòðàøêå íà êîœà è óïóžåí ó Áåîãðàä. Ïðè ïîëàñêó Öóêèž
¼å çàïåâàî:
×óäèžå ñå è çåìšà è òðàâà
êóä ñå äåäå Öóêèžåâà ãëàâà.
Ó Ðîãà÷è ïîä Êîñìà¼åì ¼å óáè¼åí, à ïóøòåí ¼å ãëàñ äà ¼å óìðî.52
Ïîñëå õâàòàœà è óáèñòâà Ïàâëà Öóêèžà 1817. ãîäèíå ëèêâèäèðàí ¼å
è œåãîâ áðàò Æèâàí.53
Êàðà•îð•å ¼å óáè¼åí ó Ðàäîâàœñêîì Ëóãó, 26/27. ¼óëà 1817. ãîäè-
íå, íàäîìàê œåãîâîã ðîäíîã Âèøåâöà. Î ðàñïîëîæåœó íàðîäà Ëåïå-
íèöå êíåçà Ìèëîøà ¼å âåž 2. àâãóñòà èçâåñòèî ëåïåíè÷êè êíåç €îð-
•å Ïàðåçàí: “Ïèñìî âàøå îä 15. íà ìåíå çà îíî äåëî ïîñëàòî êàêî å
50 Ï. Öâåòêîâèž, Êœèãà î Ãëàâàøó, Áåîãðàä 1996, ñòð. 101-112.
51 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã íàñåšó ñåëà Âèøåâöà, 1914, ñòð. 24-26.
52 Ì. Ìèëèžåâèž, Ïîìåíèê, ñòð. 805; Èñòè, Êíåæåâèíà Ñðáè¼à, Áåîãðàä 1876, ñòð.
285.
53 Ä. Ïåòðîâèž, Êðàãó¼åâà÷êà íàõè¼à ñðåäèíîì XIX âåêà, Êðàãó¼åâàö 1962.
85
ñâðøåíî çà ñðåžè¼ó è áëàãîïîëó÷èå ñâå íàøå îáøòèíå åñàì ïðèìèî

è ðàçóìåî øòî ìè çà óíàïðåäàê êàæåòå î òîìå äåëó ñìàòðàòè øòî žå
êîè îò œåãîâè ãîâîðèòè òàè ñå ãëàñ Ãîñïîäàðó äî äàíàñ íå áè íè ÷óî
ó íàøó êíåæåâèíó à è îä ñàäà õîžåìî íà òàêîâå ðå÷è ñìàòðàòè íè
êàêî ìè ñå äîãà•à äà òà æàëîñò íåžå ñå íè êîä êîãà íàžè...”54
Çíà¼óžè çà ñâå äîãà•à¼å è Ìèëîøåâ ñòàâ î âî¼âîäàìà êî¼å ñó
ñêëîíå Êàðà•îð•åâèì èäå¼àìà ó Ñðáè¼ó ñå âðàòèî è Ìëàäåí Ìèëî-
âàíîâèž, 1821. ãîäèíå. Ó ïî÷åòêó ¼å ïðè¼àòåšñêè ïðèìšåí, à çàòèì ¼å
êíåç Ìèëîø çàïî÷åî ñà ëóêàâèì ñïëåòêàìà äà áè ïîñëå äâå ãîäèíå è
œåãà çàóâåê óêëîíèî.55
Ó äðóãîì óñòàíêó ñó èç Ëåïåíèöå ó÷åñòâîâàëè è: Ñïàñî¼å £à-
œèž, Ðàäî¼å Ñòàíî¼ëîâèž (Ä. Ðà÷à), Ïàâëå Äàíè÷èž, Êîñòà Æèâêî-
âèž (Ðà÷à), Èëè¼à Íèêîëèž Ìèëîñàâ Ñòî¼àíîâèž-Ëàïîâàö (Ëàïîâî),
Àðñåíè¼å Ìèëèíêîâèž (×óìèž), Ãðó¼èöà £îâè÷èž (Áîøœàíå), Ìàð-
êî Öâåòèž (£àðóøèöå), Âåñà Ñòåâàíîâèž (Ïîïîâèž), Ìàðêî Îáðàäî-
âèž (£àãœèëî), Ðàäî¼êî Öâåòêîâèž (Âó÷èž), Ïàâëå Ñòàíî¼åâèž (Æà-
áàðå) è Ïàâëå Ìèëèž (Áàäœåâàö).56
54 Ð. Ìàðêîâèž, Êðàãó¼åâà÷êà íàõè¼à 1815-1839, êœ. I, Áåîãðàä 1954, ñòð. 19.

55 Ì. Ðèñòèž, Ìëàäåí Ìèëîâàíîâèž, Áåîãðàä 1962, ñòð. 213.
56 Ñïîìåíèë XIV, Áåîãðàä 1966, ñòð. 20.
86
Ïðèëîçè
Ðà÷àíñêà ïàëàíêà ñà õàíîì è ÷åñìîì, êðà¼åì XVIII âåêà, ïî Æ. Àíäðå¼èžó
Ðà÷àíñêà íàðîäíà âî¼ñêà, ñðåäèíà XIX âåêà
87
Ñòàíî¼å Ñòàìàòîâèž Ãëàâàø, Âî¼âîäà Ïàâëå Öóêèž,

õà¼äó÷êè õàðàìáàøà ðàä Æè¼îèíà Àíäðå¼èžà
Êóžà âî¼âîäå Ïàâëà Öóêèžà ó Âåëèêèì Êð÷ìàðèìà
88
Ñàášà âî¼âîäå Ïàâëà Öóêèžà, Íàðîäíè ìóçå¼ ó Êðàãó¼åâöó
Îðóæ¼å è èêîíà âî¼âîäå Ïàâëà Öóêèžà
89
Ðà÷àíñêè õàí, ñðåäèíà XVIII âåêà
Õàí ó Æàáàðèìà, êðà¼ XVIII âåêà
90
Âëàäàðñêà èäåîëîãè¼à,
èíâåñòèòóðà è èíñèãíè¼å
Êàðà•îð•åâèžà è œèõîâå
çàäóæáèíå
Ïî óãëåäó íà ñòàðó ñðïñêó âëàäàðñêó äèíàñòè¼ó Íåìàœèíà êî-

ëåíà ïðâè âëàäàð íîâîâåêîâíå Ñðáè¼å îñëîáî•åíå îä Òóðàêà, Âîæä
Êàðà•îð•å, à ïîòîì è œåãîâè ïîòîìöè, êðàš Ñðáè¼å, Ïåòàð I è êðàš
£óãîñëàâè¼å, Àëåêñàíäàð I Êàðà•îð•åâèž ñó ãðàäèëè ñâî¼å çàäóæ-
áèíñêå öðêâå. Êíåç Àëåêñàíäàð ñâî¼ó çàäóæáèíñêó öðêâó, äîê ¼å áèî
âëàäàð Ñðáè¼å, íè¼å èìàî íàìåðó, èëè íè¼å ñòèãàî äà ñàãðàäè, à
Ïåòàð II, êðàš £óãîñëàâè¼å, ¼å çàâðøèî ñâî¼ æèâîò ó åãçèëó.
Çàäóæáèíñêà ãðà•åâèíà Âîæäà Êàðà•îð•à áèëà ¼å öðêâà Ñâ.
Áîãîðîäèöå ó Òîïîëè, ñàãðà•åíà 1811. ãîäèíå, î ÷åìó ñâåäî÷è êòèòî-
ðñêè íàòïèñ óêëåñàí ó êàìåíó ïëî÷ó èçíàä çàïàäíîã ïîðòàëà. Êòè-
òîðñêè íàòïèñ èìà ãðá Ñåðáëèå: êðñò ñà îöèëèìà íà øòèòó èçìå•ó
çàñòàâà è êðàšåâñêó êðóíó. Ïî ñâîì ñàäðæà¼ó êòèòîðñêè íàòèñ ¼àñíî
91
ãîâîðè î âëàäàðñêî¼ èíâåñòèòóðè Êàðà•îð•à êàî âëàäàðà êî¼è îäðå-

•ó¼å è ïðàâà íàñëåžà ïîòîìöèìà: “Èçâîëåíèåì Îöà ïîñïåøåíèåì
Ñèíà è ñîâðøåíèåì Ñòàãî Äóõà ñîâåðøè ñà ñåè ñòèè õðàì Ðîæäå-
ñòâà ïðåñâàòèà Á(îãîðîäè)öè ïðè èìïåðàòîðó Àëåçàíäðó ñåè ðîñè-
ñêîìó ñàìîäðæöó ñ òðóäîì áëàãîâåðíàãî ãî(ñïî)ä(à)ðà Ãåîðãèà Ïåò-
ðîâè÷à âåðõîâíàãî Âîæäà ñåðáñêàãî íàðîäà è ñóïðóãå åãî ã(îñ)ïîå
Åëåíå è íàñëåäíèêà èõ Àëåçèà è Àëåçàíäðà : ë¼àòà Ãîñïîäíà íà
1811”.
Óç öðêâó ¼å ïîäèãàî è çâîíèê êî¼è ñó ó âåëèêî¼ ãðà•åâèíñêî¼
êàìïàœè óêîìïîíîâàíè ó êîìïëåêñ êàìåíå ïðàâîóãàîíå òâð•àâå ñà
¼îø òðè êóëå. Çà öðêâåíè çâîíèê ñó èçëèâåíà äâà çâîíà ó áåîãðàäñêî¼
òîïîëèâíèöè êî¼à ¼å áèëà ïîä íàçîðîì Ìèëîøà Ñàðàíîâöà-Áàíà-
žàíèíà. Ó îêâèðó îâîã êîìïëåêñà ñó áèëè äâîñïðàòíè êîíàöè, ¼åäàí
çà Êàðà•îð•à è œåãîâó ïîðîäèöó, äðóãè çà ãîñòå, è øêîëà ñà ñòàíîì
çà ó÷èòåšà òå ¼å òèìå èìàî ïðåñòîíè êàðàêòåð. Èçãðàäœà ¼å òðà¼àëà
òðè ãîäèíå, à èäå¼íè òâîðàö ¼å áèî ñàì Êàðà•îð•å. Îñëèêàâàœå
öðêâå, êî¼å ¼å ïîäðàçóìåâàëî ñïðîâî•åœå èäå¼íî-òåîëîøêîã ïðî-
ãðàìà êòèòîðà, ïîâåðåíî ¼å £åðåìè¼è Ìèõà¼ëîâèžó è œåãîâî¼ äðó-
æèíè, à êàäà ¼å äîøëî äî çàñòî¼à ïîçâàí ¼å è Ïåòàð Íèêîëà¼åâ-
èž-Ìîëåð. Èêîíîñòàñ êî¼è ¼å óðàäèî £åðåìè¼à ¼å èçãîðåî ó ïîæàðó
íåïóíà äâà ìåñåöà ïî çàâðøåòêó Êàðà•îð•åâîã ãðàäà, ñåïòåìáðà
1813. ãîäèíå, ïîøòî ¼å ïðîïàî Ïðâè ñðïñêè óñòàíàê.1
Âàòðà ¼å æèâîïèñ ó ãîðœèì çîíàìà, à Òóðöè ó äîœèì çîíàìà
îçáèšíî îøòåòèëà òàêî äà ¼å ñà÷óâàí ñàìî ¼åäàí äåî ó îëòàðñêîì
ïðîñòîðó è ó êóáåòó. Îëòàðñêà àïñèäà ñàäðæè êîìïîçèöè¼ó Ïðè-
÷åøžå àïîñòîëà ÷è¼à ñå ñöåíà íàëàçè èñïðåä äâå êóëå óç äåñíó èâèöó
àïñèäå. Îâå äâå êóëå êàî äà ïðåäñòàâšà¼ó äåëîâå Êàðà•îð•åâîã ãðà-
äà è ïî ñâåìó ñó ó ñêëîïó èäå¼å êòèòîðà äà ñâî¼ ïðåñòîíè ãðàä âèäè
êàî ïåðñîíèôèêàöè¼ó Íåáåñêîã è Íîâîã £åðóñàëèìà.
Ïîøòî æèâîïèñ íàîñà íè¼å î÷óâàí, à íå ïîñòî¼å ïîäàöè èç
ïðèïîâåäàœà ñàâðåìåíèêà î êòèòîðñêî¼ êîìïîçèöè¼è è œåíîì ñàä-
ðæà¼ó, ìîæåìî ñàìî ïðåòïîñòàâèòè äà ¼å êòèòîð äàî íàñëèêàòè Ñâ.
Áîãîðîäèöó, ïàòðîíà öðêâå, ñåáå è ÷ëàíîâå ñâî¼å ïîðîäèöå, êàî øòî
¼å òî óîáè÷à¼åíî, íà çàïàäíîì çèäó. Êàðà•îð•åâà ñëàâà, êî¼ó ¼å ñëà-
âèî è ó Òîïîëè, áèî ¼å Ñâ. Êëèìåíò. Òî ïîäðàçóìåâà, äà áè ãà ó
1 Á. Âó¼îâèž, Óìåòíîñò îáíîâšåíå Ñðáè¼å 1791-1848, Áåîãðàä 1986, ñòð. 220-221.
92
êòèòîðñêî¼ êîìïîçèöè¼è, óêîëèêî ¼å ïîñòî¼àëà, ñà ìîäåëîì òîïî-

ëñêå öðêâå ïðåä âëàäàðñêó çàøòèòíèöó, Ñâ. Áîãîðîäèöó, èçâîäèî
Ñâ. Êëèìåíò. Íî, ìîãàî áè òî áèòè è Ñâ. €îð•å êîãà ¼å ñëàâèî êàî
êðñíó ñëàâó ïîøòî ¼å áèî ðî•åí íà Ñâ. €îð•à 3/16. íîâåìáðà 1762.
ãîäèíå2 à íà êîãà ñå ïîçèâà è œåãîâ óíóê Ïåòàð ó êòèòîðñêî¼ êîìïî-
çèöè¼è öðêâå íà Îïëåíöó. Óíèøòåœå êîìïëåòíîã ìàëòåðà êî¼è ¼å
íîñèî ñëèêàíè ñëî¼ ¼å ïî ñâåìó ïîñëåäèöà ïîñòî¼àœà ôðåñàêà ñà
êòèòîðñêèì ñàäðæà¼åì. Äà ¼å îâàêâà êòèòîðñêà êîìïîçèöè¼à çàèñòà
áèëà íàñëèêàíà ó öðêâè ãîâîðè íàì ïðèñóñòâî ñòî¼åžèõ ôèãóðà Ñâ.
Ñèìåîíà Íåìàœå è Ñâ. Ñàâå, äâà ãëàâíà ïðåäñòàâíèêà “ñâåòå ëîçå
Íåìàœèžà” ó íèøè •àêîíèêîíà ó êîíòåêñòó ïîìåíóòèõ êòèòîðñêèõ
èäå¼à. Îíè èçìå•ó ñåáå äðæå ìîäåë öðêâå Âàâåäåœà Ñâ. Áîãîðîäèöå
ó Õèëàíäàðó. Äóõîâíè ïðîãðàì êòèòîðà ¼å, íåìà ñóìœå, ïîòïóíî ó
ñêëàäó ñà ïîëèòè÷êèì ïðîãðàìîì è äóõîâíîì êëèìîì ñðïñêîã äðó-
øòâà òîãà äîáà ó êî¼î¼ ¼å êóëò ñðïñêèõ ñâåòèòåšà-âëàäàðà ïðâî-
ðàçðåäàí è ñëóæè ìó ó ñâåìó çà óãëåä. Óîñòàëîì, Êàðà•îð•å ñà îâèì
êóëòîì íè¼å äîøàî ó äîäèð ñàìî êàî äåòå ïðåêî ïðåäàœà, êàäà ¼å
çàáåëåæåíà ëåãåíäà î œåãîâîì ïðîðî÷êîì ñíó Ñâåòîã êðàšà, âåž è
äèðåêòíî. Ó âðåìå Êî÷èíå êðà¼èíå Êàðà•îð•å ¼å ÷åòîâàî ó ôðà¼êîðó
êàïåòàíà Ðàäè÷à Ïåòðîâèžà êî¼è ¼å ïîñòàî œåãîâ ïîî÷èì êàäà ãà ¼å
ñïàñàî îä âåøàœà ó Ñðåìó. Êàäà ñå Ðàäè÷åâ ôðà¼êîð ïîâëà÷èî èç
Ñòóäåíèöå Êàðà•îð•ó ¼å íàðå•åíî äà ñà ìàíàñòèðñêèì áðàòñòâîì
ïðåíåñå ìîøòè Ñâåòîã êðàšà Ñòåôàíà Ïðâîâåí÷àíîã ó Áåîãðàä, à
çàòèì ó ìàíàñòèð Êîâèš. Îä òàäà Êàðà•îð•å âåçó¼å ñóäáèíó çà
Ñâåòîã êðàšà.3 Ó âðåìå Ïðâîã ñðïñêîã óñòàíêà ìîøòè Ñâåòîã êðàšà
ñó ïðåíåòå ó ìàíàñòèð Âðàžåâøíèöó, ó áëèçèíè Òîïîëå, à íàðîäíî
ïðåäàœå ãîâîðè äà Ñâåòè Êðàš øòèòè ñðïñêè íàðîä ó áîðáè çà
ñëîáîäó. Ïðåñóäíó Ñêóïøòèíó ïðåä ïðîïàñò, 1. 08. 1812. ãîäèíå
Êàðà•îð•å ¼å îäðæàî «ó Âðàžåâøíèöó êîä Ñâåòîã êðàšà». Êàðà-
•îð•åâà ñóïðóãà £åëåíà ¼å 1813. ãîäèíå äàðîâàëà ¼åäàí ïðåêðèâà÷ çà
êîâ÷åã Ïðâîâåí÷àíîã. Ó âðåìå áèòêå íà Äåëèãðàäó 1813. ãîäèíå
ïðîíåî ñå ãëàñ äà ¼å óìðî Êàðà•îð•å, à ïîòîì äà êèâîò Ñâåòîã êðàšà
2 Æ. Àíäðå¼èž, Êàðà•îð•å è Ñòàðîâèøåâöè, Ìèòîëîøêè çáîðíèê 8, Ðà÷à 2003,
ñòð. 85-86.
3 £. Íîâèž-Îòî÷àíèí, Êàðà•îð•åâ ïîî÷èì Ðàäè÷ Ïåòðîâèž, Áåîãðàä 2002, ïðåä-
ãîâîð Ì. Âèòåçîâèž.
93
«øêðèïè» øòî ¼å çíàê äà žå Ñðáè¼à ïðîïàñòè.4

Êàðà•îð•å ¼å îä íàðîäà áèî èçàáðàí çà âî•ó óñòàíêà, íè¼å
íîñèî íè ñêðîìíó òèòóëó êíåçà âåž ñàìî çâàœå Âîæä ó ñìèñëó
“âðõîâíè âî•à è ïðåäâîäèòåš”. Ìå•óòèì, «íåîäðå•åíî» çâàœå
Âîæä ó ñðïñêîì íàðîäó òðàäèöèîíàëíî ïîäðàçóìåâà íà¼âèøå äîñ-
òî¼àíñòâî è ïðèçíàœå êî¼å ñó ïðå òîãà íîñèëè, íà¼ïðå Ñâ. Ñàâà «âîæä
îòà÷àñòâà íà áëàãîâåð¼å», à ïîòîì ñàìî ¼îø êðàš è öàð Äóøàí è
äåñïîò Ñòåôàí «âîæä îòà÷àñòâà».5 Íåìà ñóìœå, áèî ¼å îáíîâèòåš è
âëàäàð ñðïñêå äðæàâå è ñðïñêîã íàðîäà ó îñëîáî•åíèì êðà¼åâèìà
àëè, êîëèêî ñå çíà, íèêàäà íè¼å áèî ìèðîïîìàçàí çà âëàäàðà. Ñ òîãà
¼å âðëî èíòåðåñàíòíà ïî¼àâà êîìïîçèöè¼å ó ïðîñêîìèäè¼è Ñâåø-
òåíèê íåäîñòî¼àí ñëóæåœà ëèòóðãè¼å. ×óäíî ìîæå äåëîâàòè äà ñå
Êàðà•îð•å íàçèâàî è äâîñìèñëåíîì òèòóëîì «âîæä îòà÷àñòâà» è
îáíîâèòåš «ñâå ñðïñêå çåìšå». Ìîæå ñå ìèñëèòè, ñà ¼åäíå ñòðàíå, äà
ñå íà îâà¼ íà÷èí òèòóëèøå êàî âëàäàð ñðïñêå (áóäóžå îáíîâšåíå) ñâå
çåìšå, èëè, ñà äðóãå ñòðàíå, êàî âëàäàð î÷åâèíñêå ñâå çåìšå. Îâî
äðóãî òóìà÷åœå, êî¼å ïîäðàçóìåâà íåêàêâà, ïðèãóøåíà, ïëåìåíñêà è
ïîðîäè÷íà, íàñëåäíà âëàäàðñêà ïðàâà íà òåìåšèìà ñðïñêå ñðåäœî-
âåêîâíå äðæàâíîñòè, áè ïðåäñòàâšàëî ïîòïóíî íîâî ñàãëåäàâàœå
Êàðà•îð•à è œåãîâèõ ïðåäàêà êî¼å ¼å âåž ñà íàøå ñòðàíå ÷èœåíî. Íà
îñíîâó Ëóáóðèžåâîã èñòðàæèâàœà Êàðà•îð•åâ ïàðàäåäà áèî ¼å áàð-
¼àêòàð €îð•å Ìð(ê)øà, äåäà âî¼âîäà £îâàí. Ìèëå Íåäåšêîâèž óñïîñ-
òàâšà âåçå ñà âèñîêîì ñðåäœåâåêîâíîì âëàñòåëîì ðîäà Âî¼èíîâèžà,
Ëóáóðèž ñà ñðåäœîâåêîâíèì Šóáèáðàòèžèìà è Âèòêîâèžèìà, à ñà
íàøå ñòðàíå îä Öðíî¼åâèž-€óðàøåâèžà.6
Íåìà ñóìœå, êàäà ñå ñâè ðàñïîëîæèâè ïîäàöè î Êàðà•îð-
•åâèì ïðåòöèìà ñàáåðó âèäè ñå äà îí ïîòè÷å èç çíàòíå Âàñî¼å-
âèžêî-Êëèìåíòñêå âî¼âîäñêå è áàð¼àêòàðñêå ïîðîäèöå êî¼à ¼å èìàëà
íàñëåäíà ïðàâà. Òà íàñëåäíà ïðàâà Êàðà•îð•à ñó ïðîøèðåíà íà
÷èòàâ ñðïñêè íàðîä è íîâîóñïîñòàâšåíó äðæàâó óñòàâíèì àêòîì
äîíåòèì íà Ñêóïøòèíè ó Áåîãðàäó, 14. äåöåìáðà 1808. ãîäèíå. Œè-
4 Ë. Ïàâëîâèž, Ñòâàðàœå êóëòîâà ïðâèõ Íåìàœèžà, Ñïàšèâàœå ìîøòè Ñâåòîã
Ñàâå, Áåîãðàä 1997, ñòð. 200-201.
5 Ì. Áëàãî¼åâèž, Àðõèåïèñêîï Ñàâà – Âîæä îòî÷àñòâà, Ñâ. Ñàâà ó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è
è òðàäèöè¼è, Áåîãðàä 1998, ñòð. 63-73.
6 Æ. Àíäðå¼èž, Î Êàðà•îð•ó è Ñòàðîâèøåâöèìà, Ìèòîëîøêè çáîðíèê, 8, Ðà÷à
2003, ñòð. 75-76.
94
ìå ñå ó Ñðáè¼è îñíèâà íàñëåäíà âëàñò ìîíàðõèñòè÷êîã òèïà. Çàòî íå

÷óäè ïèñàœå Ñèìå Ìèëóòèíîâèžà äà ¼å Êàðà•îð•å ñðïñêîì íàðîäó
äàî êðóíó, ñêèïòàð è äðæàâó.7
Ìå•óòèì, íà¼âàæíè¼à èíñèãíè¼à Âîæäà Êàðà•îð•à ¼å œåãîâà
çàñòàâà. Êàäà ¼å èçàáðàí çà Âîæäà ó Îðàøöó îí ¼å òàäà ðàçâèî ñâî¼
ïîðîäè÷íè áàð¼àê. Ñà÷óâàíå ñó äâå œåãîâå çàñòàâå: èç 1804. è âî¼âî-
äñêà èç 1811. ãîäèíå. Îáå çàñòàâå íà ïîëå•èíè èìà¼ó ãðá Ðóñè¼å:
äâîãëàâîã öðíîã îðëà, à íà ïðåäœî¼ ñòðàíè ñðïñêå ãðáîâå: ñ äåñíà
êðñò ñà îöèëèìà, ñ ëåâà ãðá Òðèáàëè¼å (ãëàâà äèâšåã âåïðà ïðîáî-
äåíà ñòðåëîì), èçíàä îáà ãðáà ñó ãîëå ðóêå ñà èñóêàíîì ñàášîì (ãðá
Ðàìå) êî¼å ñó óñìåðåíå êà êðóíè Êðàšåâèíå Ñðáè¼å, à èñïîä ñó óêð-
øòåíè òîïîâè è äâå öðâåíå çàñòàâå ñà áåëèì êðñòîâèìà. È ó Êàðà-
•îð•åâîì çâàíè÷íîì ïå÷àòó ñå íàëàçè ñàìî ðóêà ñà èñóêàíîì ñàá-
šîì.8 Ïî ñâåìó ñóäåžè Êàðà•îð•åâå çàñòàâå èìà¼ó ¼àêó òðàäèöè¼ó
õåðàëäèêå àóñòðè¼ñêå Êðàšåâèíå Ñðáè¼å 1718-1739. ãîäèíå ïðåçåí-
òîâàíó íà áåîãðàäñêî¼ êàïè¼è Êàðëà VI (îöèëà, ãëàâà äèâšåã âåïðà,
êðóíà, óêðøòåíè òîïîâè), êàî è ïå÷àò Ïðàâèòåšñòâó¼óžåã ñîâ¼åòà
ñðïñêîã9. Áèòàí äîäàòàê ñó ðóêå ñà èñóêàíîì ñàášîì êî¼å ñó îñíîâíè
ñàäðæà¼ ãðáà Ðàìå (Áîñíà). Ìå•óòèì, èçîñòàëî ¼å âðëî âàæíî çàïà-
æàœå äà ¼å ãðá Ðàìå è ãðá Âàñî¼åâèžà10, êàî è òî äà ïîñòî¼è ïîäàòàê
äà ¼å Êàðà•îð•åâ äåäà (ïðå ïàðàäåäà) €îð•å Ìðêøà áèî áàð¼àêòàð
ïëåìåíà Êëèìåíòå èëè Âàñî¼åâèžà.11 Îâî ñàçíàœå ãîâîðè î ¼îø
âåžî¼ âàæíîñòè Êàðà•îð•åâèõ çàñòàâà êàî è œåãîâîì âàñî¼åâèžêîì
ïîðåêëó.
Íåìà ïîäàòàêà íè î òîìå äà ëè ¼å Êàðà•îð•å ñâî¼ó çàäóæáèíó
ãðàäèî è êàî áóäóžó ãðîáíó öðêâó, øòî ¼å âðëî âåðîâàòíî. Ïî÷åòàê
œåíå èçãðàäœå ìîæå áèòè ó âåçè ñà ñìðžó œåãîâå ìà¼êå Ìàðèöå,
7 Ñ. Ìèëóòèíîâèž, Ñåðáè¼àíêà, ñòð. 44-48.
8 Ì. Íåäåšêîâèž, Ì. Ñòàíêîâèž, Êàðà•îð•åâ äåëîâîäíè ïðîòîêîë, Êðàãó¼åâàö-
-Òîïîëà 1988, ñòð. 6, 187; Ì. Àòëàãèž, Âåêñèêîëîøêî-ñôðàãèñòè÷êî-õåðàëäè÷êè
ñèìáîëè ó âðåìå Êàðà•îð•åâîã óñòàíêà, Ìèòîëîøêè çáîðíèê 7, Ðà÷à-Áåîãðàä
2002, ñòð. 83-92.
9 * * * Èñòîðè¼à Áåîãðàäà, 1, Áåîãðàä 1974, ñòð. 579.
10 Ð. Ãóáåðèíèž, Èçìå•ó Ñðáè¼å è Öðíå Ãîðå, Ñàâèíäàí 11, Ïðè¼åïîšå 27. 01. 2001,
ñòð. 21.
11 Ä. Æèâî¼èíîâèž, Ïåòàð Êàð•îð•åâèž, æèâîò è äåëî – ó èçãíàíñòâó 1844-1903.
ãîäèíå, Áåîãðàä 1988, ñòð. 11.
95
êî¼î¼ ¼å áèî âðëî ïðèâðæåí ¼îø îä ðàíå ìëàäîñòè è ñïðåìàí äà

èçâðøè ñâàêè œåí çàõòåâ. Îíà ¼å óìðëà 1811. ãîäèíå (ïî Âåñåëè-
íîâèžó è Šóøèžó è äðóãèìà, äîê ¼å ïî Ìèîäðàãó £îâàíîâèžó óì-
ðëà 1806. ãîäèíå ó Õàñàí ïàøèíî¼ Ïàëàíöè). Ñàõðàœåíà ¼å íà ãðîášó
ó Òîïîëè, ìîæäà ó ñàìî¼ Êàðà•îð•åâî¼ öðêâè, îäàêëå ¼å ïîòîì ñà
ñèíîì ïðåíåòà íà Îïëåíàö.
Ïîñëå óáèñòâà è ñàõðàíå Êàðà•îð•åâîã îáåçãëàâšåíîã òåëà ó
Ðàäîâàœñêîì ëóãó êíåãèœà Šóáèöà ¼å åñõóìèðàëà œåãîâå îñòàòêå èç
Ðàäîâàœñêîã ëóãà, 1819. ãîäèíå. Êíåç Ìèëîø ¼å íàðåäèî, 1820. ãîäè-
íå, äà ñå œåãîâè ïîñòõóìíè îñòàöè çà¼åäíî ñà ãëàâîì ñàõðàíå èñïðåä
îëòàðà ó çàäóæáèíè ó Òîïîëè ïðè ÷åìó ¼å ñàãðà•åíà ãðîáíèöà è
ïîñòàâšåí íàäãðîáíèê ñà íàòïèñîì èç êîãà èñòè÷åìî äåî: “Îâäå
ëåæå êîñòè Ãåîðãè¼à Ïåòðîâè÷à ×àðíîãà…áèâøàãî ïîòîì âåðõîâ-
íèì âîæäåì è ãîñïîäàðîì”.
Öðêâà Ñâ. Áîãîðîäèöå ¼å ñêðîìíèõ äèìåíçè¼à ñà îñíîâîì “ñëî-
áîäíîã êðñòà” ñà ¼åäíîì êóïîëîì, àëè ¼å íà¼ëåïøè îá¼åêàò ïîäèãíóò
ó ïðâèì äåöåíè¼àìà XIX âåêà. Ñàìà èçãðàäœà çàäóæáèíñêå, âëà-
äàðñêå öðêâå ó Òîïîëè ãîâîðè íàì î ñàñâèì ¼àñíîì âëàäàðñêîì è
äèíàñòè÷êîì ïðîãðàìó çàñíîâàíîì ó ñâèì åëåìåíòèìà íà òðàäè-
öè¼è âëàäàðà Íåìàœèžêå Ñðáè¼å ÷è¼åì îáíàâšàœó ¼å Êàðà•îð•å
òåæèî, à ïðå ñâåãà öàðñòâà Äóøàíîâîã ñà êî¼èì ãà ¼å íàðîä óïî-
ðå•èâàî, à ïî ñâåìó è ñà íåêàêâèì ïðèãóøåíèì «íàñëåäíèì ïðà-
âèìà». Âåëèêî ìåñòî ó äóõó è èäå¼è Êàðà•îð•åâå Ñðáè¼å ¼å èìàî è
êóëò êîñîâñêîã ìó÷åíèêà Ëàçàðà ó ñìèñëó îñâåòå Òóðöèìà è îñòâà-
ðèâàœà äðæàâå è ñëîáîäå êî¼ó ñó Ñðáè èçãóáèëè.
***
Çà âðåìå øåñíåñòîãîäèøœå âëàäå, Êàðà•îð•åâ ñèí, êíåç Àëå-

êñàíäàð íè¼å ñàãðàäèî ñâî¼ó çàäóæáèíñêó öðêâó âåž ¼å îáíàâšàî î÷å-
âó çàäóæáèíó è ïîëóçàðóøåíè òîïîëñêè ãðàä ó êîìå ¼å áèî è ðî•åí
1806. ãîäèíå. Öðêâè ó Òîïîëè ¼å äàðîâàî ÷åòèðè ñðåáðíà êàíäèëà,
ñåäàì öðêâåíèõ êœèãà è íîâ èêîíîñòàñ êî¼è ¼å èçðàäèî Íèêîëà
Àâðàìîâèž. Ó âðåìå œåãîâå âëàñòè ¼å èçãðà•åíà èìïîçàíòíà öðêâà
Ñâ. Ïåòðà è Ïàâëà ó Ðà÷è (1849-1855.), íåïîñðåäíî óç ñåëî Âèøåâàö
ãäå ¼å 3/16. íîâåìáðà, ïî ñâåìó, 1762. ãîäèíå ðî•åí Âîæä Êàðà•îð•å.
96
Îä ñòðàíå êíåçà è ðåñîðíîã ìèíèñòðà ¼å óïóžåí äðæàâíè àðõèòåêòà

£àí Íåâîëà êî¼è žå èçðàäèòè ïðî¼åêàò öðêâå íåîáàðîêíîã ñòèëà ïðå-
ìà êîìå žå ìà¼ñòîð Àíàñòàñ Íàóìîâèž ãðàäèòè. Ñëèêàœå èêîíî-
ñòàñà ¼å ïîâåðåíî Ìèëè¼è Ìàðêîâèžó. Ðà÷àíñêà öðêâà ¼å ïðîïî¼àëà
12. ¼óëà 1855. ãîäèíå, íà Ïåòðîâäàí, êàäà ¼å áèî è ðî•åíäàí êíåæå-
âèžà Ïåòðà, íà¼ñòàðè¼åã ñèíà êíåçà Àëåêñàíäðà. Êíåç Àëåêñàíäàð ¼å
îñòàâèî ó àìàíåò æåšó ñâîì ñèíó Ïåòðó äà ñå ó Òîïîëè èçãðàäè
âåëèêè õðàì ó êîìå áè ñå ñàõðàœèâàëè ñâè Êàðà•îð•åâèžè.12
***
×èì ¼å äîøàî íà âëàñò 1903. ãîäèíå è ïîñòàî ñëåäåžå ãîäèíå
ïðâè êðóíèñàíè è ìèðîïîìàçàíè âëàäàð Ñðáè¼å ïîñëå Íåìàœèžà,
êðàš Ïåòàð I Êàðà•îð•åâèž, ïðèñòóïèî ¼å îäìàõ îñòâàðèâàœó î÷å-
âîì çàâåòó. Óñïîñòàâšåíà ¼å Êàðà•îð•åâà äèíàñòè¼à ñà ñâî¼èì êðà-
šåâñêèì èíñèãíè¼àìà. Èçëèâåíà êðóíà îä Êàðà•îð•åâîã òîïà ¼å
ïîçëàžåíà è óêðàøåíà ñèíòåòè÷êèì äðàãèì êàìåœåì. Îä èñòîã
ìàòåðè¼àëà è óêðàñà ñà÷èœåí ¼å ñêèïòàð, îðá ñà êðñòîì è êîï÷à çà
öðâåíè ïëàø ñà áåëèì õåðìåëèíîì.13 £îø äîê ¼å öðêâà Ñâ. €îð•à íà
Îïëåíöó áèëà ó èçãðàäœè äîáèî ¼å âåñò äà ñó ãðîáîâè œåãîâèõ
ðîäèòåšà ó Áå÷ó ïîíîâî îøòåžåíè. Ó öðêâó êî¼à ¼îø íè¼å áèëà
çàâðøåíà ¼å ïðåíåî ñâî¼å ðîäèòåšå. £îø 1900. ãîäèíå ñâî¼èì òåñòà-
ìåíòîì Ïåòàð ¼å îäðåäèî çà íàñëåäíèêà è íîñèîöà ïîëèòè÷êèõ
ïðàâà êíåæåâèžà €îð•à è äåöè îñòàâèî àìàíåò äà óêîëèêî ìîãó
ñàãðàäå ó Òîïîëè âåëèêè õðàì è ó œåãà ïðåíåñó ñâå ñâî¼å ïîêî¼íå
ïðåòêå è ðî•àêå. Áîðàâåžè íà Çàïàäó êàî ïðåòåíäåíò Ïåòàð I ¼å
âèäåî ìíîãå óçîðå ïà ñå îäëó÷èî çà ìàóçîëå¼ ñà ãðîáíèöàìà ó êðèï-
òè, àëè ñðïñêî-âèçàíòè¼ñêîã ñòèëà. Ãðàäœà öðêâå î òðîøêó âëàäàðà
¼å îòïî÷åëà 1910. ãîäèíå ïî íàãðà•åíîì ïðî¼åêòó àðõèòåêòå Êîñòå Ê.
£îâàíîâèžà. Ïåòîêóïîëíà öðêâà îáëîæåíà áåëèì âåí÷à÷êèì ìåð-
ìåðîì ñà ïëåòåðîì è ðîçåòàìà èìà îñíîâó ó îáëèêó ñëîáîäíîã
êðñòà. Ó ¼åñåí 1912. ãîäèíå ãðà•åâèíà ¼å áèëà âåž äîâðøåíà è àðõè-
åïèñêîï ñðïñêè Äèìèòðè¼å, 23. ñåïòåìáðà èñòå ãîäèíå, èçâðøàâà
12 Æ. Àíäðå¼èž, Ðà÷àíñêà öðêâà £àíà Íåâîëå è èêîíîñòàñ Ìèëè¼å Ìàðêîâèžà, Íåêó-
äèì, 3, Ñìåä. Ïàëàíêà 2002, ñòð. 13.
13 Ì. Ñòàíî¼åâèž, Êðóíèñàœå êàî ñèìáîë è êàî äðàìà, Íåêóäèì, 3, ñòð. 6.
97
îñâåøòàâàœå. Ïîñëå âèøåãîäèøœåã ðàòîâàœà è ïîâëà÷åœà èç Ñð-

áè¼å ó I ñâåòñêîì ðàòó êðàš Ïåòàð ñå âðàòèî ó îñëîáî•åíó çåìšó êî¼à
¼å ïîòîì óêšó÷åíà ó ïðâó ¼óãîñëîâåíñêó çà¼åäíèöó, Êðàšåâèíó Ñðáà,
Õðâàòà è Ñëîâåíàöà. Íè¼å äî÷åêàî äà çàâðøè ñâî¼ó çàäóæáèíó ¼åð ¼å
óìðî 16. àâãóñòà 1921. ãîäèíå ó êî¼î¼ ¼å è ñàõðàœåí. Áðèãó î äîâ-
ðøåòêó çàäóæáèíå êðàšà Ïåòðà I ïðåóçåî ¼å ëè÷íî œåãîâ íàñëåäíèê,
êðàš £óãîñëàâè¼å, Àëåêñàíäàð I, óçèìà¼óžè óäåëà ó èçâåñíèì ïðåï-
ðàâêàìà ïðâîáèòíîã ïëàíà è íåïîñðåäíîì óòèöà¼ó íà èêîíîãðàôè¼ó
è ñàäðæà¼å ìîçàèêà. Öðêâà ¼å ïîòïóíî çàâðøåíà è ¼îø ¼åäíîì îñâå-
øòàíà 8. ñåïòåìáðà 1930. ãîäèíå ó ïðèñóñòâó êðàšà Àëåêñàíäðà I è
êðàšåâñêå ïîðîäèöå îä ñòðàíå ïàòðè¼àðõà Âàðíàâå óç ñàñëóæåœå
åïèñêîïà Ãåîðãè¼à Ëåòèžà è £îâàíà ìîñòàðñêîã è òîïîëñêèõ ñâåø-
òåíèêà.14
Óíóòðàøœîñò õðàìà ¼å óêðàøåíà ìîçàèöèìà âåðíî ðåïðîäó-
êîâàíèõ ôðåñàêà èç ñðïñêèõ ìàíàñòèðà ñðåäœåã âåêà. Ïîä ðóêîâî-
äñòâîì Ñåðãå¼à Ñìèðíîâà ñó êîïèðàíå ôðåñêå ñà ïîñåáíèì èíòåðå-
ñîâàœåì çà ëèêîâå âëàäàðà, öðêâåíå ïðåëàòå è ñâåòèòåšå è
ïðåäñòàâå èç æèâîòà àðõèåïèñêîïà è ñâåòèòåšà Ñàâå. Ïîðåä êòè-
òîðñêå êîìïîçèöè¼å óî÷šèâî ¼å íåêîëèêî èäåîëîøêè ¼àñíî èçðà-
æåíèõ èêîíîëîøêèõ öèêëóñà: äîãà•à¼è èç Õðèñòîâîã æèâîòà, ñöåíå
èç æèâîòà Ñâ. €îð•à (çáîã ðîäîíà÷åëíèêà äèíàñòè¼å Êàðà•îð•à),
ñèìáîëè÷íè ïðîãðàì Ñâ. Ñàâå, ãàëåðè¼à ñðïñêèõ ñðåäœîâåêîâíèõ
âëàäàðà è ó êðèïòè, ïîøòî ¼å êòèòîð êðàš Ïåòàð, äîãà•à¼è èç æè-
âîòà àïîñòîëà Ïåòðà. Ïîñåáíó èêîíîëîøêó ñàäðæèíó è ñèìáîëèêó
ñàäðæè ïðî÷åšå öðêâå ñà ïîðîäè÷íèì ãðáîì è ìîçàèêîì ó ëóíåòè
ïîðòàëà.15
Çàïàäíà ôàñàäà ñà óëàçîì äî êîãà ñå äîëàçè ïðåêî òðîñòðàíîã
ñòåïåíèøòà ñà îäìîðíèêîì íà ñðåäèíè ¼å íà¼äåêîðàòèâíè¼à. Òåøêà
õðàñòîâà âðàòà ñó îáëîæåíà áðîíçîì. Âðàòà ñó êàñåòèðàíà òàêî äà ñå
ó ñâàêîì ïîšó íàëàçè ïî ¼åäàí ñòèëèçîâàíè äâîãëàâè îðàî. Ó ëóíåòè
ïîðòàëà ¼å ôðåñêà ðà•åíà ïî èäå¼è ñëèêàðà Ïà¼å £îâàíîâèžà è êî¼à
ïðåäñòàâšà Ñâ. €îð•à ñà ëèêîì Êàðà•îð•à. Ó êàíîíñêî¼ èêîíî-
ëîøêî¼ ïðåäñòàâè îâîã ñâåöà èçâðøåíî ¼å íèç ñèìáîëè÷íèõ, àëè
14 Ì. £îâàíîâèž, Îïëåíàö, Òîïîëà 1989, 55-130; Ì. Íåäåšêîâèž, Òîïîëà Êàðà•îð•åâ
ãðàä – Îïëåíàö, Òîïîëà 1989, ñòð. 37-48.
15 Èñòî, ñòð. 222; Èñòî, 48-58.
98
íåêàíîíñêèõ èíòåðâåíöè¼à. Óìåñòî áåëîã ñâåòàö èìà öðíè îêëîï,

óìåñòî áåëîã ¼àøå ìðêîã êîœà, íà öðâåíîì øòèòó ¼å êðñò ñà îöè-
ëèìà. Ñâåòàö ñà íèìáîì èìà Êàðà•îð•åâ ëèê èàêî íàä âî•îì ñðï-
ñêîã óñòàíêà è ðîäîíà÷åëíèêîì íè¼å âðøåíà íè îñòâàðåíà ñàêðàëè-
çàöè¼à. Î÷èãëåäíà ¼å àëóäàöè¼à íà Êàðà•îð•à êî¼è ¼å óáèî âåëèêó
òóðñêó è àíòèõðèøžàíñêó àëó. £îø âèøå ¼å ïîšå óìðåæåíî ðîì-
áè÷íèì ïîâðøèíàìà ñà ïî ¼åäíèì êðñòîì íà êîìå ñå íàëàçè ïîðî-
äè÷íè ãðá êî¼è äðæå äâà Øóìàäèíöà Êàðà•îð•åâîã äîáà ñà çàñòà-
âàìà. Ãðá ¼å èñòîâåòàí ñà ãðáîì Êðàšåâèíå Ñðáè¼å èç 1882. ãîäèíå:
äâîãëàâè áåëè îðëîâè ñà øòèòîì êî¼è íîñè êðñò ñà îöèëèìà. Íà
¼åäíî¼ çàñòàâè ¼å ãðá Øóìàäè¼å, ãëàâà äèâšåã âåïðà, à íà äðóãî¼,
óñïðàâšåíè ëàâ. Íà òðàöè èñïîä ãðáà ¼å èñïèñàíî ãåñëî äîìà Êàðà-
•îð•åâèžà: Spes mihi prima deus (Áîã ìè ¼å ïðâà íàäà).
Êòèòîðñêà êîìïîçèöè¼à íà ¼óæíî¼ ñòðàíè ¼å óêëîïšåíà ó öèê-
ëóñ èç æèâîòà Ñâ. €îð•à íà çèäîâèìà óëàçà. Êàî ïàíäàí êòèòîðñêî¼
êîìïîçèöè¼è íà ñåâåðíî¼ ñòðàíè ¼å ñöåíà Ñâ. €îð•å óáè¼à àæäà¼ó. Ó
ñöåíàìà èç æèâîòà Ñâ. €îð•à óêàçó¼å ñå íà äàí ñâåòöà êàäà ¼å ðî•åí
ðîäîíà÷åëíèê äèíàñòè¼å è ïî êîìå ¼å êðøòåí €îð•å Ïåòðîâèž, 3/16.
íîâåìáàð (Ñâ. €îð•å - €óð•èö). Óïóžó¼å ñå è íà ïîäóäàðíîñò Êàðà-
•îð•åâîã æèâîòà ñà ñòðàäàœèìà Ñâ. €îð•à êî¼è ¼å áèî ðèìñêè òðè-
áóí è êîìàíäàíò ïðåòîðè¼àíñêå ãàðäå (äðàêîíîôîðà) êî¼è ñå ñóïðî-
ñòàâèî ñòðàäàœó õðèøžàíà çáîã ÷åãà ¼å íà êðà¼ó ïîãóášåí
îäñåöàœåì ãëàâå.
Ó êòèòîðñêî¼ êîìïîçèöè¼è êðàš Ïåòàð ñà êðóíîì è àóòåí-
òè÷íîì îäåžîì ïðèíîñè ñàì ìîäåë öðêâå ïàòðîíó Ñâ. Áîãîðîäèöè,
êî¼à äðæè íà êðèëèìà ìàëîã Õðèñòà, âî•åí Ñâ. €îð•åì, à íå ñâî¼èì
ñëàâñêèì çàøòèòíèêîì Ñâ. Àíäðè¼îì. Ïàòðîí è ñëàâà Êàðà•îð•à è
œåãîâå äåöå áèî ¼å Ñâ. Êëèìåíò (25. 11. / 8. 12.), àëè îä ñðåäèíå XIX
âåêà îí ¼å çàìåœèâàí ñâåòèì Àíäðå¼îì Ïðâîçâàíèì êî¼è ¼å ó íàðîäó
âàæèî çà çàøòèòíèêà ìåäâåäà. Ïîñåáàí êóëò Ñâ. Àíäðè¼à èìà ó
öàðñêî¼ Ðóñè¼è ñ îáçèðîì äà ¼å ïðîïîâåäàî õðèøžàíñêîì îêî Öðíîã
ìîðà è ó ðóñêèì çåìšàìà è èç òèõ ðàçëîãà ¼å ïîñòàî Ïðâîàïî-
ñòîëíèê Ðóñè¼å è Ìîñêâå – Òðåžåã Ðèìà. Èçíàä œèõîâèõ ãëàâà äâà
àí•åëà ïðèíîñå âëàäàðñêå çíàêå, ìà÷ è êðóíó. Îäåžà êðàšà Ïåòðà ¼å
öðâåíè îôèöèðñêè ìóíäèð ñà îäëèêîâàœèìà Êàðà•îð•åâà çâåçäà è
Îðäåí Ñâ. Ñàâå è òàìíîïëàâå ïàíòàëîíå. Îêî âðàòà è íèç ïðñà ¼å
99
ïðèêàçàí Îðäåí êíåçà Ëàçàðà íà îãðëèöè êî¼è ¼å ïîâîäîì ïåòñòî-

ãîäèøœèöå Êîñîâñêå áèòêå, 1889. ãîäèíå, óñòàíîâèî êðàš Àëåê-
ñàíäàð Îáðåíîâèž. Çàîãðíóò ¼å öðâåíèì îãðòà÷åì êî¼è ¼å ïîñòàâšåí
áåëèì õåðìåëèíîì è óêðàøåí êîëàñòèì àçäè¼àìà ñà áåëèì îðëî-
âèìà è äâîñòðóêèì êðèíîâèìà. Ó íàîñó ñå íàëàçå äâà ìîíîëèòíà
ñàðêîôàãà îä áåëîã âåí÷à÷êîã ìåðìåðà áåç èêàêâîã óêðàñà. Ó ñåâåð-
íî¼ ïåâíèöè êðàšà Ïåòðà I è ¼óæíî¼ Êàðà•îð•à, ïðâîã âëàäàðà îá-
íîâšåíå Ñðáè¼å è ðîäîíà÷åëíèêà äèíàñòè¼å. Òó ¼å íåêàäà áèî òðî¼íè
ïðåñòî, à äàíàñ ¼å ¼åäíîäåëíè êðàšåâñêè ïðåñòî êîä Êàðà•îð•åâîã
ñàðêîôàãà íà êîìå ñå íàëàçè œåãîâ ïîðòðåò ó ìîçàèêó ïðåìà ñëèöè
Óðîøà Êíåæåâèžà. Ó äîœî¼ çîíè ¼óæíå ïåâíèöå, îêî Êàðà•îð•åâîã
ñàðêîôàãà, ¼å ïîâîðêà ñðïñêèõ ñðåäœîâåêîâíèõ âëàäàðà êî¼à ïî÷èœå
Íåìàœîì, à çàâðøàâà ñå ñà äåñïîòîì €óð•åì Áðàíêîâèžåì òàêî äà
ñó èçìå•ó Íåìàœå, íà èñòî÷íîì çèäó, Ñâ. £îâàí, Àíäðå¼à è Âàðòî-
ëîìå¼, à íà çàïàäíîì, èçíàä ïðåñòîëà, Ñâ. £àêîâ, Òîìà è Ïåòàð. Ó
ïðîäóæåòêó, íà ¼óæíî¼ ñòðàíè óëàçíîã äåëà ¼å êòèòîðñêà êîìïî-
çèöè¼à. Ñâî¼åâðñíà ëîçà ñðïñêèõ ñâåòîðîäíèõ ñðåäœîâåêîâíèõ âëà-
äàðà êî¼à ñå, óñòâàðè çàâðøàâà ñ êðàšåì Ïåòðîì I èìà äóášó äðæà-
âíî-ïîëèòè÷êó ïîðóêó äèíàñòè¼å Êàðà•îð•åâèž êî¼à ñå íå çàñíèâà è
íà ïðàâèìà ñâåòîðîäíîñòè.
Âðëî ¼å óî÷šèâî äà ñå êðàš Ïåòàð ó êòèòîðñêî¼ êîìïîçèöè¼è
ïî¼àâšó¼å ñàì. Œåãîâà ñóïðóãà Çîðêà Ïåòðîâèž – Œåãóø ¼å óìðëà
1890. ãîäèíå àëè íè äðóãè êòèòîð, àêòóåëíè âëàäàð è êðàš £óãî-
ñëàâè¼å, ó ÷è¼å âðåìå ¼å çàâðøåíà äðóãà ôàçà çàäóæáèíå, íè¼å ïðè-
ñóòàí ñåì ó íàòïèñó íà ñâîì ãðîáó ó êðèïòè è ó ìîíîãðàìó Àëåê-
ñàíäàð êî¼è ñå ÷èòà ó êîìïëèêîâàíî¼ àðàáåñêè íàñëîíà çà ðóêå
âëàäàðñêîã òðîíà. Îñèì òîãà, êðàš Ïåòàð ¼å áèî æèâ êàäà ¼å ïðîã-
ëàøåíà êðàšåâèíà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà è êàäà ¼å êðóíèñàí,
œåãîâ íàñëåäíèê è íîâè êðàš Àëåêñàíäàð I. Ãäå ñå íàëàçå ðàçëîçè çà
òàêî íåøòî? £åäàí îä ðàçëîãà ñå ñâàêàêî íàëàçè ó êàðàêòåðó íîâî-
ôîðìèðàíå äðæàâå ÷è¼è ¼å îí áèî êðàš. Èàêî ¼å îí âàæèî è çà
ñðïñêîã íàñëåäíîã êðàšà òà äðæàâà âèøå íè¼å áèëà ñðïñêà âåž
çà¼åäíè÷êà, ¼óæíîñëîâåíñêà. Îí ¼å áèî è êðàš Õðâàòà è Ñëîâåíàöà.
£îø îä Çâîíèìèðà, ïî÷åòêîì XII âåêà, Õðâàòè íèñó èìàëè ñâîã
êðàšà. ×èíîì ó¼åäèœåœà ñà Ñðáèìà è Ñëîâåíöèìà Àëåêñàíäàð I
Êàðà•îð•åâèž, áàøòèíèê ñòàðå ñðïñêå òðàäèöè¼å è ñâî¼å ëîçå ïðà-
100
âîñëàâíèõ âëàäàðà, ¼å ïîñòàî è êðàš êàòîëè÷êèõ Õðâàòà è Ñëîâå-

íàöà. Ó ñêëàäó ñà òèì óñëåäèëà ¼å ïðîìåíà è ïîðîäè÷íîã ãðáà.
Îñíîâ ìó ¼å îñòàî èñòè àëè íà øòèòó âèøå íè¼å ãðá êðàšåâèíå
Ñðáè¼å, âåž òðè ñèìáîëà êîíñòèòóòèâíèõ íàðîäà. Ó ãîðœåì äåñíîì
äåëó ¼å ñðïñêè, êðñò ñà îöèëèìà íà öðâåíîì, ó äåñíîì õðâàòñêà
öðâåíî-áåëà øàõîâíèöà, à ó äîœåì äåëó ãðá ïîêðà¼èíå êðàœñêå,
ïëàâè îðàî êî¼è íà ãðóäèìà èìà ïîëóìåñåö îêðåíóò íà ãîðå ñà
öðâåíîçëàòíèì øàõîâñêèì ïîšèìà. Ãðá £óãîñëàâè¼å ñå ðàçëèêîâàî
¼åð ¼å ó ñâîì ñàäðæà¼ó êàî ãëàâíè äåî è äàšå çàäðæàî äâîãëàâå áåëå
îðëîâå Íåìàœèžà. Ïðîèçèëàçè äà öðêâà Ñâ. €îð•à íà Îïëåíöó
¼åñòå çàäóæáèíà ñàìî Ïåòðà I êðàšà Ñðáè¼å.
***
£åäèíñòâî íîâå äðæàâå íàãëàøåíî ¼å íîâèì íàçèâîì «Êðàšå-
âèíà £óãîñëàâè¼à», ñðïñêè êðàš ¼å ïîñòàâšåí íà íîâ òðîí ñà òèòóëîì
êðàš £óãîñëàâè¼å, ñòâîðåí ¼å ïîòïóíî íîâ äðæàâíè è äèíàñòè÷êè ãðá
êî¼è åìàíöèïó¼å òðè äðæàâîòâîðíà íàðîäà, ïðîìåœåíà ¼å çàñòàâà.
Ñà ñòàðèì ñëàâíèì ñðïñêèì çàñòàâàìà êî¼å ñó ñìåøòåíå ó ìàóçîëå¼
íà Îïëåíöó ïîðåä Êàðà•îð•åâå çàñòàâå îòèøëà ¼å è äðæàâíà èäå¼à
Êðàšåâèíå Ñðáè¼å è òèòóëà êðàš Ñðáà. Êðàšåâèíà Ñðáè¼à ¼å ïðåñ-
òàëà äà ïîñòî¼è îäðåêàâøè ñå ñâîã èìåíà, íåçàâèñíîñòè è îä 1804.
ãîäèíå ó êðâè ñòèöàíîã ñóâåðåíèòåòà. Êàî äà ¼å ñòàâšåíà òà÷êà íà
ñðïñêó èñòîðè¼ó è ñðïñêó âëàäàðñêó äèíàñòè¼ó. Êðàš ¼å ¼åäèíî çàäð-
æàî âëàäàðñêå èíñèãíè¼å ñðïñêîã êðàšà Ïåòðà I Êàðà•îð•åâèžà,
œåãîâîã îöà, ñà êî¼èìà ñå îí êðóíèñàî 1904. ãîäèíå. Êðàš Àëåê-
ñàíäàð ¼å èäå¼ó ¼åäèíñòâà ñïðîâîäèî êàî äîãìó. Àëåêñàíäàð ¼å âåðíèê
è ïîøòîâàëàö âèçàíòè¼ñêå òðàäèöè¼å, àëè áåç âåðñêå çàòóöàíîñòè è
èñêšó÷èâîñòè. Êðàš ïðèñóñòâó¼å êàòîëè÷êî¼ ñëóæáè ¼åäíàêî êàî è
ïðàâîñëàâíî¼. Êðàšåâèíà £óãîñëàâè¼à ¼å çåìšà ïîòïóíå âåðñêå
òîëåðàíöè¼å.
£îø çà æèâîòà Àëåêñàíäàð I Êàðà•îð•åâèž, êðàš £óãîñëàâè¼å,
¼å óç ïîìîž íàðîäà Ëåâ÷à è Òåìíèžà ñàãðàäèî ñâî¼ó ñêðîìíó çàäó-
æáèíñêó öðêâó, øêîëó è ÷åñìó ó ñåëó Îïàðèžó êîä ìàíàñòèðà
Êàëåíèžà, 1933. ãîäèíå, êàêî òâðäè êòèòîðñêè íàòïèñ: «Ñå¼ ñâ¼àòè
õðàì ñàçäàñ¼à âî âðåðì¼à âëàäåíè¼à êðàšà Àëåêñàíäðà I Êàðà•îð-
•åâèžà è èçâèæäåíè¼åì ¼åãî è ñåãî ñåëà Îïàðèžà ïðè ïàòðè¼àðõó
101
ñðïñêîã íàðîäà Âàðíàâè». Êðàš ¼å íà îâó èäå¼ó äîøàî ïîä óòèöà¼åì

Íèêîíà (Ëàçàðåâèžà), äóõîâíèêà è àðõèìàíäðèòà Êàëåíèžà. Íè-
êîí ¼å íàâîäíî áèî êóì êðàšåâ è ñâàêå ãîäèíå ¼å íà Ñâ. Àíäðå¼ó
îñâåøòàâàî è ñåêàî êðàšåâñêè ñëàâñêè êîëà÷. Íèêîí ¼å âðëî ó÷åí,
áèî ¼å âðëî óïóžåí ó ãðàäèòåšñòâî, à ¼åäíî âðåìå ¼å áèî è ïîñëàíèê ó
ñêóïøòèíè Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å. Ïðåæèâåî ¼å Äðóãè ñâåòñêè ðàò,
1947. íàïóñòà Êàëåíèž è îäëàçè ó ìàíàñòèð Šóáîñòèœó ãäå ¼å è
ïðåìèíóî 1961. ãîäèíå.16
×èòàâó àêöè¼ó îêî èçãðàäœå öðêâå, øêîëå è ÷åñìå âîäèî ¼å
Íèêîí. Ïðî¼åêàò çà öðêâó è øêîëó ¼å óðàäèî Ñèìà Ñòàìáîëèž,
àðõèòåêòà èç Žóïðè¼å.17 Ãëàâíè ãðà•åâèíñêè òåõíè÷àð è èçâî•à÷
ðàäîâàî ¼å áèî Ñåðàôèì (ðîäîì èç Êè÷åâà ó Ìàêåäîíè¼è). ×èíó
îñâåøòàâàœà òåìåšà öðêâå íà Ñâ. Àðõàíãåëà, ñåïòåìáðà 1932. ãîäè-
íå, êðàš íè¼å ïðèñóñòâîâàî. Òåê êàñíè¼å ¼å êðàš çà èçãðàäœó äàî, ó
îíî âðåìå âåëèêó ñóìó íîâöà, 100.000 äèíàðà. Ïîñëå çàâðøåòêà
èçãðàäœå ïðèïðåìàíî ¼å îñëèêàâàœå öðêâå, äà áè äîøëî äî àòåí-
òàòà íà êðàšà Àëåêñàíäðà I ó Ìàðñå¼ó ãäå ¼å óáðçî ïîñëå òîãà ïðåìè-
íóî. Îñëèêàâàœå öðêâå è èêîíà çà èêîíîñòàñ ¼å óðàäèî àêàäåìñêè
ñëèêàð Íèêîëà Ìà¼åíäîðô, ïîðåêëîì Ðóñ, 1936. ãîäèíå. Öðêâà ó
Îïàðèžó ¼å îñâåøòàíà 3. ¼óíà 1937. ãîäèíå íà äàí Ñâ. Êîíñòàíòèíà è
£åëåíå îä ñòðàíå åïèñêîïà Íèêîëà¼à (Âåëèìèðîâèžà) óç ñàñëóæåœå
åïèñêîïà Ñàâå è àðõèìàíäðèòà Íèêîíà è óç ïðèñóñòâî èçàñëàíèêà
ìàëîëåòíîã ïðåñòîëîíàñëåäíèêà Ïåòðà II. Òîì ïðèëèêîì ¼å åïèñ-
êîï Íèêîëà¼ öðêâè ïîêëîíèî êðñò ñà äàðîõðàíèëèöîì çà ÷àñíó
òðïåçó. Òàäà ñó îñâåøòàíå øêîëà è ÷åñìà íà êî¼î¼ ¼å áèî ïîñòàâšåí
ìåðìåðíè ìåäàšîí ñà ðåšåôíèì ëèêîì êðàšà Àëåêñàíäðà I Êàðà-
•îð•åâèžà, êî¼è ¼å ïîñëå ðàòà óíèøòåí îä ñòðàíå ìåøòàíà.
Öðêâà Ñâ. Êîíñòàíòèíà è £åëåíå èìà îñíîâó ñëîáîäíîã êðñòà,
¼åäíîêóïîëíà ¼å, à çèäàíà ¼å ó ñòèëó ìîðàâñêèõ öðêàâà, ñìåœèâàœåì
ðåäà êàìåíèõ òåñàíèêà è òðè ðåäà öèãëå. Öðêâà ¼å îñëèêàíà ó ôðåñêî
òåõíèöè. Íà ¼óæíî¼ ñòðàíè ¼å êòèòîðñêà êîìïîçèöè¼à ó êî¼î¼ Ñâ. öàð
Êîíñòàíòèí ïðèâîäè êðàšà Àëåêñàíäðà Êàðà•îð•åâèžà ñà ìîäå-
ëîì öðêâå Ñâ. Áîãîðîäèöè êî¼à íà êðèëèìà äðæè Õðèñòà. È îâäå ¼å
16 Ñâè ïîäàöè î èçãðàäœè öðêâå êîðèøžåíè ñó èç Ëåòîïèñà öðêâå ó Îïàðèžó.
17 Îòàö Ïåòðà Ñòàìáîëèžà, ïîçíàòîã ïðåäðàòíîã êîìóíèñòå è ¼åäíîã îä ÷åëíèõ
ðóêîâîäèëàöà Ñðáè¼å è £óãîñëàâè¼å ïîä £îñèïîì Áðîçîì Òèòîì.
102
êàî êîä Ñâ. €îð•à íà Îïëåíöó äîøëî äî çàìåíå ïàòðîíà çàøòè-

òíèêà. Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å íàñëèêàí ñà íàî÷àðèìà, ñà î÷åâîì êðó-
íîì íà ãëàâè è öðâåíèì îãðòà÷åì ñà êîëàñòèì àçäè¼àìà ñà áåëèì
îðëîâèìà è äâîñòðóêèì šèšàíèìà. Îáó÷åí ¼å ó çåëåíè ñîêîëñ-
êî-¼åãåðñêè ìóíäèð è öðâåíå ïàíòàëîíå. Íà íîãàìà èìà âèñîêå êî-
œè÷êå öðíå ÷èçìå ñà ìàìóçàìà. Íà ïðñèìà ìó ¼å Îðäåí êíåçà Ëàçàðà
íà îãðëèöè è äðóãà âèñîêà îäëèêîâàœà. È îí ¼å îâäå íàñëèêàí ñàì, áåç
ñóïðóãå, Ìàðè¼å Õîåíöîëåðí-Êîáóðã, è ïîòîìàêà. Èçíàä êòèòîðñêå
êîìïîçèöè¼å ¼å, ïî ñâåìó ñèìáîëè÷íà, ñöåíà Õðèñòîâîã êðøòåœà ó
ðåöè £îðäàí íà ÷è¼ó ãëàâó ñëåžå Ñâ. Äóõ.
Ñâî¼ó ¼åäèíó çàäóæáèíñêó öðêâó êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ñàãðàäèî
ó áëèçèíè ìàíàñòèðà Êàëåíèžà ãäå ¼å áèëà œåãîâà ðåçèäåíöè¼à è
¼åäàí îä ïîäçåìíèõ ðàòíèõ øòàáîâà. Ìå•óòèì, ìîðà ñå êîíñòà-
òîâàòè äà ¼å Îïàðèž ñåëî ó êîìå ïîñëå óáèñòâà Âîæäà Êàðà•îð•à
æèâè è óìèðå œåãîâ óáèöà Íèêîëà Íîâàêîâèž, àëè òî íè¼å ïîâîä çà
èçãðàäœó çàäóæáèíå.
Ïîñëå óáèñòâà ¼óãîñëîâåíñêîã êðàšà ó Ìàðñå¼ó 1934. ãîäèíå
Àëåêñàíäàð Êàðà•îð•åâèž ¼å ñàõðàœåí ó êðèïòè Ñâ. €îð•à íà Îï-
ëåíöó. Íàñëåäèî ãà ¼å ìàëîëåòíè ñèí Ïåòàð II ïîä íàìåñíèøòâîì
êíåçà Ïàâëà. Íåìà ñóìœå äà ñó îíè è êðàšèöà Ìàðè¼à êîíñóëòîâàíè
îêî ïðîãðàìà æèâîïèñà è èêîíîñòàñà. Âåçèâàœå çà íåìàœèžêó ñðï-
ñêî-ïðàâîñëàâíó èêîíîãðàôè¼ó ¼å è ó îâî¼ çàäóæáèíè Êàðà•îð•å-
âèžà ïîòïóíî. Ïîðåä Ñâ. Êðàšà Ìèëóòèíà ó ¼óæíî¼ ïåâíèöè ñå
íàëàçè Ñâ. Ñàâà. Ó ñàäðæà¼ó è ðàñïîðåäó èêîíà íà êàìåíîì èêîíî-
ñòàñó ¼å îä ñòðàíå Ìà¼åíäîðôà ñïðîâåäåíà âðëî èíòåðåñàíòíà èäå¼à
ãäå ñå íà êðà¼åâèìà ãîðœå çîíå èêîíîñòàñà íàëàçå Ñâ. Êîíñòàíòèí è
£åëåíà è Ñâ. Ïåòàð è Ïàâëå. Èñïîä Êîíñòàíòèíà è £åëåíå, íà ñåâå-
ðíèì âðàòèìà Öàðñêèõ äâåðè ¼å Àðõàíãåë Ìèõà¼ëî, à íà ¼óæíèì,
èñïîä Ïåòðà è Ïàâëà ¼å Ñâ. Ñòåôàí. Îâà¼ äóáëåò êàî äà èìà âåçå ñà
Ïåòðîì II è êíåçîì Ïàâëîì.
***
Êðàš Ïåòàð II Êàðà•îð•åâèž ¼å ó âðåìå ðàòíîã ñëîìà êðàšå-

âèíå £óãîñëàâè¼å, àïðèëà 1941. ãîäèíå, ñà ïîðîäèöîì, ÷ëàíîâèìà
äâîðà è Âëàäîì åìèãðèðàî ó Åíãëåñêó. Ïîä ïðèòèñêîì Åíãëåñêå
103
âëàäå ¼å àáäèöèðàî ñà òðîíà Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å. Èç åãçèëà ñå

íèêàäà íè¼å âðàòèî. Íåìà ïîäàòàêà äà ¼å ãðàäèî ñâî¼ó çàäóæáèíñêó
öðêâó. Óìðî ¼å 1970. ãîäèíå è ñàõðàœåí ó ìàíàñòèðó Ñâåòîã Ñàâå ó
Ëèáåðòâèëó (ÑÀÄ).18 Ñà ñòàíîâèøòà ìîíàðõè¼ñêèõ ïðàâà óêèäàœå
ìîíàðõè¼å ñå ñìàòðà íåëåãèòèìíèì ÷èíîì êàî è ñâå øòî ¼å ïðî-
èñòåêëî ïîòîì. Œåãîâ ñèí, ïðåñòîëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð II, ¼å
çàäðæàî ñâà ïîñòî¼åžà ïðàâà è èíñèãíè¼å Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å. Ó
ìå•óâðåìåíó ¼å äîøëî äî ðàñïàäà £óãîñëàâè¼å òàêî äà ¼å âëàäàðñêà
èíâåíñòèòóðà ïîðîäèöå Êàðà•îð•åâèž ïîòïóíî íåóñêëà•åíà ñà äà-
íàøœèì ñòàœåì äðæàâå Ñðáè¼å ÷è¼è ñó îíè èçâîðíè äèíàñòè. Èíâå-
ñòèòóðà è èíñèãíè¼å êðàšà £óãîñëàâè¼å ïîäðàçóìåâà¼ó âðàžàœå íà
òðîí äðæàâå £óãîñëàâè¼å êî¼à áè ñå ñ òèì ó ñêëàäó ìîðàëà îáíîâèòè.
Âðàžàœå íà òðîí Ñðáè¼å ïîäðàçóìåâà ïîâðàòàê íà èíñèãíè¼å Êàðà-
•îð•åâèžà èç âðåìåíà êðàšà Ïåòðà I, a òî íè¼å ó÷èœåíî, øòî ïîäðà-
çóìåâà èñòðà¼àâàœå íà ðåñòàóðàöè¼è £óãîñëàâè¼å. Ñðáè¼à ¼å è äàšå
ðåïóáëèêà, à £óãîñëàâè¼å âèøå íåìà.
Îñèì òîãà, Êàðà•îð•åâèžè ñó äàíàñ ìíîãîáðî¼íè, ðàñïîðå•å-
íè ó ÷åòè ïîðîäè÷íå ãðàíå, òàêî äà ïîñòî¼è îïàñíîñò îä ñòâàðàœà
íîâèõ ãðáîâà øòî ¼å âåž çàáåëåæåíî êàî ïî¼àâà êîä êðàšåâèžà Àíä-
ðå¼à è Òîìèñëàâà. Ðå÷ ¼å î ãðáó ñà òðè ïîšà êàêàâ è èíà÷å èìà
ïîðîäèöà Êàðà•îð•åâèž: êðñò ñà îöèëèìà, øàõîâíèöà è öðíè îðàî
ñà ïîëóìåñåöîì. Ìå•óòèì, îâà¼ ãðá ïðèäðæàâà¼ó ñîêîëîâè ðàøè-
ðåíèõ êðèëà, à ó ãîðœåì äåëó èìà òóðíèðñêó êðàãíó ñà òðè çóïöà
øòî îçíà÷àâà äà ¼å ó ïèòàœó ìëà•à ãðàíà äèíàñòè¼å. Êîä êðàšåâèžà
Àíäðå¼å ñå íà çóïöèìà íàëàçå ñèòíå îçíàêå: äâà öðâåíà êëàñà è ¼åäàí
öðâåíè êðèí. Êîä êðàšåâèžà Òîìèñëàâà íà çóïöèìà êðàãíå ñå íàëà-
çå öðâåíè êðñò è öðâåíè ëåíãåð è ïîñåáàí äîäàòàê ó ñðåäœåì äåëó
ãðáà. Íà ìàëîì öðâåíîì øòèòó ñå íàëàçè âåïðîâà ãëàâà ñà çëàòíèì
êðñòîì ó ÷åšóñòèìà.19
18 Ä. Æèâî¼èíîâèž, Êàðà•îð•åâèžè, Òîïîëà 2001, ñòð. 30.

19 Ñ. Ìèëîøåâèž, Ãðá óçáóäèî äèíàñòè¼ó, Èëóñòðîâàíà Ïîëèòèêà, Áåîãðàä, 25. 12.
2000, ñòð. 12.
104
Ïðèëîçè
Êàðà•îð•åâà çàäóæáèíñêà öðêâà ó Ñâ. Ñèìåîí è Ñàâà ó îëòàðó

Òîïîëè 1811-1813. Êàðà•îð•åâå öðêâå
Êàðà•îð•åâ êòèòîðñêè íàòïèñ íà Öðêâà ó Ðà÷è, çèäàíà ïîä ïàòðîíà-

öðêâè ó Òîïîëè òîì êíåçà Àëåêñàíäðà
105
Öðêâà ñâ. €îð•à íà Îïëåíöó ó Ïîðîäè÷íè ãðá Ïåòðà I

Òîïîëè, çàäóæáèíà êðàšà Ïåòðà I Êàðà•îð•åâèžà, êðàšà Ñðáè¼å
Èíâåñòèòóðà êðàšà Ïåòðà I ó êòèòîðñêî¼ êîìïîçèöè¼è öðêâå Ñâ. €îð•à íà

Îëåíöó
106
Èíñèãíè¼å Ïåòðà I
Êàðà•îð•åâèžà, êðàšà
Ñðáè¼å
Öðêâà Ñâ.
Êîíñòàíòèíà è
£åëåíå ó Îïàðèžó
(1932-1937),
çàäóæáèíà
Àëåêñàíäðà I
Êàðà•îð•åâèžà,
êðàšà £óãîñëàâè¼å
Èíâåñòèòóðà Àëåêñàíäðà
I Êàðà•îð•åâèžà, êðàšà
£óãîñëàâè¼å ó êòèòîðñêî¼
êîìïîçèöè¼è öðêâå Ñâ.
Êîíñòàíòèíà è £åëåíå ó
Îïàðèžó
107
Ãðá Êðàšåâèíå ÑÕÑ - £óãîñëàâè¼å Àêòóåëíè ïîðîäè÷íè ãðá äèíàñòè¼å

Êàðà•îð•åâèž
108
Ìèòîëîãèçàöè¼à è
ïàðàìèòîëîãèçàöè¼à
Êàðà•îð•à
Êàî êšó÷íà ëè÷íîñò, êî¼à ¼å ïîêðåíóëà è âîäèëà îñëîáîäè-

ëà÷êó áîðáó ïðîòèâ âèøåâåêîâíîã òóðñêîã ðîïñòâà è ðîäîíà÷åëíèê
íîâå äèíàñòè¼å, Êàðà•îð•å ¼å äîáèî íàäîãðàäœó ìèòñêîã õåðî¼à è
ïðîðå÷åíîã âëàäàðà. Ðàçâè¼àœå ìèòà î œåìó èøëî ¼å ó ïðàâöó ñàêðà-
ëèçàöè¼å çáîã äèíàñòè÷êå ïîòðåáå óòåìåšåíå íà áîæàíñêîì ïðåò-
êó.
Ïîñåáíî è çíà÷à¼íî ìåñòî ó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è ïðèïàäà €îð•ó
Ïåòðîâèžó-Êàðà•îð•ó, Âîæäó ïîáóœåíîã íàðîäà ó Ïðâîì ñðïñêîì
óñòàíêó è “ïðåäñåäàòåš âðõîâíè Ñîâ¼åòà íàðîäœà” íåîñòâàðåíå è
äåëèìè÷íî îñëîáî•åíå ñðïñêå íàöè¼å îä Òóðàêà. Áèî ¼å òî ïðâè,
ïîñëå êðàšåâà äèíàñòè¼å Íåìàœèž, âëàäàð Ñðáè¼å è ïîòîœè îñíè-
âà÷ íîâå äèíàñòè¼å ñðïñêèõ âëàäàðà êî¼à ¼å, çà ðàçëèêó îä ñâåòî-
ðîäíèõ äèíàñòà, ïðîèñòåêëà èç íàðîäà ó ¼åäíîì îñëîáîäèëà÷êîì
ïîêðåòó çàñíîâàíîì è íà äðóøòâåíîì, ðåâîëóöèîíàðíîì ïðåâðàòó,
109
“àãðàðíå” ñðïñêå áóðæîàçè¼å. Ïîòâð•ó¼óžè ñå êàî âëàäàðñêà ëîçà,

Êàðà•îð•å è Êàðà•îð•åâèžè ñó áèëè èçëîæåíè ìèòîëîãèçàöè¼è è
âëàäàðñêî¼ ñàêðàëèçàöè¼è, êàêî îä ñòðàíå öðêâå, è ïîòîì ìîíàð-
õèñòè÷êå äðæàâíå èäîëàòðè¼å. Áèî ¼å òî ïóò, ðåêëî áè ñå, ñàñâèì
íîðìàëàí è ëîãè÷àí, çà êîëåêòèâíîíåñâåñíî íàðîäíî áèžå è äðæà-
âíîñâåñíè ìåõàíèçàì œåãîâå äðæàâå.
Íà ñëàâñêîì äîãîâîðó ó Òîïîëè, à ïîòîì ó Áåîãðàäó “Ñîâ¼åò
íàðîäíè, ñâè êîìåíäàíòè, âî¼âîäå, êíåçîâè è ñàâ íàðîä” ïðèçíàëè
ñó “Ãîñïîäàðà Êàðà•îð•à Ïåòðîâèžà è œåãîâî çàêîíñêî ïîòîìñòâî
çà ïåðâîã è âðõîâíîã ñåðáñêîã ïðåäâîäèòåšà”. Èç äàëåêå Ðóñè¼å, êî¼à
¼å áèëà ïè¼åìîíò ïðàâîñëàâšà, íàáàâšåíî ¼å ñâåòî ìèðî ðàäè Êàðà-
•îð•åâîã ìèðîïîìàçàœà, àëè äî òîã ÷èíà íè¼å äîøëî. Ïðîïàøžó
óñòàíè÷êå ñðïñêå äðæàâå íåñòàëà ñó è âëàäàðñêà Êàðà•îð•åâà ïðà-
âà, êî¼à ñó áèëà ïðèçíàòà îä íàðîäà è ñðïñêå öðêâå, àëè íå è îä
ìå•óíàðîäíèõ ôàêòîðà. Êàð•îð•åâ ñèí, êíåç Àëåêñàíäàð, äîøàî ¼å
äî âëàäàðñêå òèòóëå íå óñïåâà¼óžè äà îñèãóðà íàñëåäíà ïðàâà. Òåê
îä 1903. ãîäèíå “Ó Ñðáè¼è âëàäà êðàš Ïåòàð I , èç äèíàñòè¼å Êàðà-
•îð•åâå...”.
Êàðà•îð•å ¼å ó ñðïñêîì íàðîäó áèî î÷åêèâàíè îñëîáîäèëàö
ïðåìà âèøåâåêîâíîì ïðîðî÷àíñòâó î öðíîì ÷îâåêó, öàðó ó îïàí-
öèìà. Êàäà êîìåíòàðèøå Íàïîëåîíîâî ìèøšåœå Íåíàäîâèž ïîä-
ðàçóìåâà è òî: “£åð çíàî ¼å (Íàïîëåîí), äà ¼å ñå Êàðà-€îð•å ñà äâà
ïèøòîšà çà ïî¼àñîì è äóãîì ïóøêîì ó ðóöè ñà ñâî¼à ÷åòèðè ìîìêà -
÷îáàíèíà - ïðîòèâó ñèëíîã è ïîáåäîíîñíîã Ñóëòàíà... ïîáåäîíîñíè
áî¼àê áè¼àøå.” Êðîç ñâî¼ó åëåìåíòàðíó âî¼íè÷êó ãåíè¼àëíîñò óñïåî ¼å
äà ïîâðàòè íàðîäó ñàìîïîóçäàœå, õðàáðîñò è ñòàðó ñëàâó ïîñòè-
æóžè òàêâå ïîáåäå êî¼å ñó èç êîðåíà ïîòðåñëå Îòîìàíñêó èìïåðè¼ó.
Ïî ìíîãèìà, òðè ñó ðåàëíå äóõîâíå îñîáèíå ïðåäñòàâšàëå œåãîâó
ëè÷íîñò êî¼å ñó ãà ïðåä íàðîäîì è òàäà íàïðåäíèì ñâåòîì Åâðîïå
èçäèçàëè äî ìèòñêå è èñòîðè¼ñêå âèñèíå: âî¼íà îáäàðåíîñò è õåðî-
¼ñêà ñìåëîñò, èíòóèòèâíà äðæàâîòâîðíîñò è îñåžà¼ ïðèìîðäè¼àëíå
ïðàâåäíîñòè áåç èçóçåòêà. Îâäå áè ñå ìîãëî äîäàòè è ÷åòâðòà îñîáè-
íà: œåãîâà ìàðêàíòíà ôèçè÷êà êîíñòèòóöè¼à è ñíàãà êî¼à ¼å ñâå òî
ìîãëà äà ïîíåòè è ïîäíåòè.
Õåðîèçàöè¼à Êàðà•îð•åâà ïî÷åëà ¼å íà ïî÷åòêó óñòàíêà îä ñò-
ðàíå íàðîäíèõ ïåñíèêà è òó è ïðåñòàëî. Œåãîâî ðàòîâàœå è ¼óíà-
110
øòâî êàî äà ñå ïîòîì è íå îïåâà. Îí ¼å ó ïîçàäèíè, èëè ó ïîçèöè¼è

“îäîçãî”, ãîòîâî Vis mayor, êàî îíà¼ êî¼è èçäà¼å íàðå•åœà è îðãàíè-
çó¼å áîðáó. Âî¼âîäå âîäå áèòêå, ó÷åñòâó¼ó ó äâîáî¼èìà, îñëîáà•à¼ó
ðîášå è îòèìà¼ó ïëåí. Ñâè îíè ñó íåóñòàøèâè áîðöè çàäî¼åíè
êîñîâñêîì òðàäèöè¼îì.
Èñòîðè¼ñêà îöåíà î Êàðà•îð•åâî¼ ïî¼àâè ¼å òàêî•å àôèðìà-
òèâíà, ñêîðî äî åãçåãåçå: “Îâà¼ ãîðîñòàñ îáåëåæèî ¼å ÷èòàâó åïîõó”.
Ïðåäñòàâšàœå êî¼å ¼å óñëåäèëî ó èíîñòðàíñòâó íè¼å áèëî ñàìî íà
íèâîó èñòîðè¼ñêå îöåíå. Ñâèœèí ãà ïðåäñòàâšà ðóñêî¼ ñëîâåíñêî¼
áðàžè óïîðå•ó¼óžè ãà ñà êîñìè÷êèì ïî¼àâàìà ó ñâî¼ñòâó áîæàíñêå
åïèôàíè¼å, Deus ex machinae, “ñòðàøíèì ìåòåîðèìà, êî¼è íåêàä
äîëàçå íà çåìšó çáîã èñïóœåœà íåêîã ïðîðî÷àíñòâà, êî¼è íåêàä
äîëàçè íà çåìšó çáîã èñïóœåœà íåêîã ïðîðî÷àíñòâà Ñâåâèøœåã
Ñòâîðèòåšà, êî¼è, íàñòàâøè èç ïðàõà, ñòâàðà¼ó îëó¼íå îáëàêå, ïðî-
óçðîêó¼ó ñòðàøíå óðàãàíå, äîâîäå ó ñòðàõ è òðåïåò âàñåšåíó, è - óãà-
ñå ñå ó âàçäóõó”.
Êàðà•îð•å ñå îä ñâî¼å ìëàäèžêå ïî¼àâå ó íàðîäó èñòèöàî ñâî-
¼îì âèñèíîì è ñíàãîì “îä ãîñïîäàðà €îð•à íè¼å áèëî âåžåã è âèøåã
÷îâåêà”. Ñâè êàæó äà ¼å áèî äèâîâñêîã ðàñòà è øèðîêèõ ïëåžà. Õîä è
ñòàñ ñó îäàâàëè äîñòî¼àíñòâåíó ëè÷íîñò. Áèî ¼å ïðèðîäàí è êðîòàê
ïðè ïî¼àâšèâàœó ó íàðîäó, à ïðåê ïðåìà ïîò÷èœåíèìà êî¼è íèñó
èçâðøàâàëè œåãîâó âîšó. Äî ñâî¼å ðå÷è ¼å äðæàî áåç îáçèðà íà
âðåìåíñêó äèñòàíöó è íà ïîñëåäèöå êî¼å ñó èçàçèâàëå. Ó òîì ñìèñëó
¼å âàñïèòàâàí èç íà¼äóášèõ ïðîñòîðà íàðîäíå ìèòñêå è ñòàðîìó-
äðåíå ñâåñòè: “Ó Áîãà ñó âóíåíå íîãå, à ãâîçäåíå ðóêå”. Êàðà•îð•åâî
ïîèìàœå ïðàâäå ñòâîðåíî ìíîãî ïðå èçáè¼àœà óñòàíêà ¼å åëåìå-
íòàðíî “çà ïðàâäó áè ãëàâó äàî”, ñà ñâèì îñîáèíàìà åãîöåíòðèêà
÷è¼à ñå ðå÷ ïðåñóäå èìà èñïóíèòè ïî ñâàêó öåíó.
Ïðåñóäíî âàñïèòàœå è ïîèìàœå ïðàâäå îáè÷à¼íîã íàðîäíîã
ïðàâà, ðîäîâñêî-ïëåìåíñêîã è àóòîêðàòñêîã òèïà, ïðèìèî ¼å îä îöà,
à ïîíà¼âèøå îä ìà¼êå Ìàðèöå êî¼à ¼å íà œåãà èìàëà âåëèêè óòèöà¼ è
ïî ñòóïàœó ó çðåëî äîáà. Òà¼ îñåžà¼ ¼å èçæèâšàâàî áåç èçóçåòêà: óáèî
¼å îöà Ïåòðà êàä ¼å óãðîçèî çáåã è ÷èòàâó ïîðîäèöó äà áè êàñíè¼å äàî
îáåñèòè áðàòà Ìàðèíêà çáîã, íàâîäíîã, ñèëîâàœà äåâî¼êå. Êàðà-
•îð•å ¼å ñà òàêâèì îäè¼óìîì ñå¼àî ñòðàõ êîä ñóíàðîäíèêà, à ïîãîòîâó
êîä ïðîòèâíèêà. Çàâîäåžè äèñöèïëèíó è äåëåžè ïðàâäó áèî ¼å ó
111
ñòàœó äà ëè÷íî ñïðîâîäè ó äåëî ñìðòíå ïðåñóäå óáèñòâîì èç ïèø-

òîšà íà ëèöó ìåñòà. Ñòðàõ îä œåãîâå ïðàâäå êîä ñâèõ, ìàëèõ è
âåëèêèõ, ¼å áèî ïëîäîòâîðàí è äàâàî ¼å âåëèêå ðåçóëòàòå ó áðçîì è
òà÷íîì èçâðøàâàœó œåãîâèõ íàðåäáè. Êîä íåêèõ ¼å, âèøå è îä òîãà,
ñòâîðåíà è ñâåñò î ñàìîæðòâîâàœó âîšè è ñóäó Âîæäó êî¼è ¼å òèìå
ïîñòàî è ìåðà âåëè÷èíå œåãîâèõ áîðàöà è âî¼âîäà “Áàðåì žå ìå
ïîñåžè ¼óíàê è öàð íàø”.
Õðàœåí è íàïà¼àí ñâèì îïøòåíàðîäíèì çíàœèìà è ïðàçíîâå-
ðèöàìà Êàðà•îð•ó ñó áèëà ïîçíàòà è çíàœà è¼àòðè÷êîã êàðàêòåðà è
íàäðèëåêàðñòâà. Çàáåëåæåí ¼å è ïðèìåð ëå÷åœà è áà¼àœà âîäîì íàä
äåòåòîì êî¼å ¼å èìàëî íàïäå âðèñêå. Îâà œåãîâà ñïîñîáíîñò ¼å çàáå-
ëåæåíà ñà äèâšåœåì, àëè çà÷óäî ïðè òîìå íè¼å ïîìèœàí ñâ. Ñàâà
êî¼è ¼å çíàî è ÷èíèî òàêâà “÷óäà”. Òî ñâàêàêî ãîâîðè è î íàðîäíî¼
ñâåñòè êî¼à ¼å èìàëà ñâî¼à íåïîãðåøèâà ìåðèëà ó ðåäó âåëè÷èíà.
Ñ îáçèðîì íà îêîëíîñòè äà ¼å âåëèêè äåî ñâîã æèâîòà ïðîâî-
äèî ïóòó¼óžè ïî çåìšè Ñðáè¼è íà êîœó, êàêî äàœó òàêî è íîžó,
îíàêî “èç òè¼à è áåç õóêå, ñâóäà ¼å ñòèçàî, ñâå ïîñëîâå ñâðøàâàî, ïà è
íàäàëåêî ñå ïî òàêâèì âðëèíàìà, ¼óíàøòâîì è ïîá¼åäàìà ÷óî”, äî-
áèî ¼å è ñâî¼ñòâî ìèòñêîã õåðî¼à è ïóòó¼óžåã, ëóòà¼óžåã áîæàíñòâà íà
êîœó ÷è¼à ¼å ïî¼àâíîñò áèëà èçíåíàäíà è íåî÷åêèâàíà. Êàî øòî ñå
áîæàíñòâî èçíåíàäà ïî¼àâšó¼å äåëåžè ïðàâäó, ïîìàæóžè óáîãå,
ëå÷åžè áîëåñíå, òàêî ¼å è íåñòà¼àëî ó íåïîçíàòîì ïðàâöó äà ãà íèêî
âèøå íè¼å âèäåî: “ñâî¼îì ïëîñêîì íàçäðàâè ñòàðöó ðàêè¼öå, ïðåê-
ðñòèâøè ñå è ‘ñïàñè Áîã’ðåêàâ, ïàê ñå äèãíå, è çáîãîì, îòèäå ñâî¼èì
ïóòåì, à çà îïøòèì ïîñëîì äà ãà íèòêî âèøå ó ñåëó îâäà íè ÷ó, íè
âè•å”. Çà ðàçëèêó îä ñòàðèõ ¼óíàêà äèîíèçè¼ñêîã òèïà (Ìàðêî ïè¼å
ðó¼íî âèíî) €îð•å ¼å ïèî è íàçäðàâšàî ðàêè¼îì.
Íà¼âåžè áðî¼ ñàâðåìåíèêà ñå ñëàæå ó ñòàâó äà ¼å ðî•åí ó Âèøå-
âöó 3/16. íîâåìáðà, íà ñâ. €îð•à. Íà¼âèøå íåñëàãàœà ñàâðåìåíèêà
èìà ó ãîäèíè ðî•åœà. Ïî ïîðîäè÷íî¼ òðàäèöè¼è, ñåžàœèìà Ñòàðî-
âèøåâàöà, ïðåìà ñòàâó ìíîãèõ èñòîðè÷àðà è ïðåìà íàøèì ïðîðà-
÷óíèìà ðî•åí ¼å 1762. ãîäèíå. Íà¼ðàíè¼à ñåžàœà ó âåçè ñà äîãà•à¼èìà
ó âðåìå œåãîâîã ðî•åœà ñó ãîòîâî èäåíòè÷íà. Íàèìå, £àíèžè¼å €ó-
ðèž ïðè÷à äà ñå èñòå íîžè çàäåñèî íà êîíàêó êîä îöà Ïåòðà íåêè
Òóð÷èí êî¼èí ¼å ñàœàî ñòðàøàí ñàí ó êîìå ãà ¼å íàïàî ëàâ äà ãà
ðàñòðãíå. Ïðîáó•åí ñòðàõîì èñòð÷àî ¼å ïðåä êóžó è óãëåäàîíà íåáó
112
íåêî ¼àêî ñâåòëî íàëèê íà äóãó. Êàäà ¼å ïîòîì ñàçíàî äà ñå äîìàžèíó

ðîäèî ñèí ïðîðåêàî ¼å ìà¼öè “Âàëà òâî¼ ñèí ìîðà âåëèêè áèòè ÷îâåê
è ñà ìíîãèì íàðîäîì çàïîâåäàòè”. Ïåòàð £îêèž êàæå è äà ìó ¼å ìàòè
Ìàðèöà ëè÷íî ïðè÷àëà äà ¼å îäìàõ ïî ðî•åœó íà ãðóäèìà äåòåòà
âèäåëà ìåñåö äà ñè¼à, à òî ¼å è Òóð÷èí âèäåî. Çàòî ¼î¼ ¼å ðåêàî “Òè
íèñè ðîäèëà ñèíà íåãî ãîñïîäàðà”. Íåíàäîâèž êàñíè¼å çà Òóð÷èíà
êàæå äà íè¼å áèî îáè÷àí ÷îâåê âåž ñïàõè¼à, Ñàëè-àãà èç Êðàãó¼åâöà, è
öåëó ïðè÷ó îáîãàžó¼å ñà ¼îø ïàð äåòàšà: ÷èòàâà êóžà çàñâåòëè,
Òóð÷èí äàðèâà äóêàò, Êàðà•îð•åâ îòàö íè¼å ñèðîìàõ, àãà ñå ðàäó¼å è
ðîðè÷å, äåòå ¼å âåëèêî è íàïðåäíî. £îø êàñíè¼å, ïî÷åòêîì XX âåêà,
Âóêèžåâèž áåëåæè íåêå íîâå äåòàšå ó âåçè ñà îâèì äîãà•à¼åì: äà ¼å
äåòå ðî•åíî è ÷óâàíî ó âåëèêî¼ øóïšî¼ áóêâè è äà ¼å èìàî çìà¼åâèòà
êðèëöà ïîä ïàçóõîì. Íåøòî êàñíè¼å Ìèëàí £îâàíîâèž èç Âèøåâöà
îá¼àâšó¼å ñåžàœå Ñòàðîâèøåâàöà äà ¼å ðî•åí ó çáåãó ïîðåä èçâîðà
£îðäàí ãäå ãà ¼å ïîï ðà÷àíñêå öðêâå Àíòèì êðñòèî, à ïîòîì ¼å îäíå-
øåí è ñàêðèâåí ó øóïšèíó îãðîìíîã õðàñòà ó êîìå ¼å ÷óâàí. Ëóáó-
ðèž ¼å òðèäåñåòèõ ãîäèíà ïðîøëîã âåêà çàáåëåæèî äà ¼å ìà¼êà Ìàðè-
öà ó òðóäíîžè ñàœàëà ñàí ó êîìå ¼î¼ èç ñòîìà èçðàñòà âåëèêî ñòàáëî
áîðà, äà ¼å áóäóžè áîñàíñêè âåçèð Àõìåò ïàøà Žóïðèëèž çàíîžèî
è âèäåî êàêî íà êóžó ïàäà çâåçäà è äà ¼å îí ïðîðåêàî ñóäáèíó äåòåòó.
Ó ñêàñêè î ðî•åœó ñå òàêî ïðåëàìà¼ó òðèáàëî-õåëåíñêî-ñëî-
âåíñêà ìèòîëîãè¼à îñëîœåíà íà íà¼ñòàðè¼å èíäîâåäñêå îñíîâå è õðè-
øžàíñêà íîâîçàâåòíà ìàòðèöà. Î÷èãëåäíî ¼å ó ïèòàœó áîæàíñêî
äåòå ñà ïðåäîäðåžåíîì ñóäáèíîì êî¼å ñå ïî¼àâšó¼å ó ñâèì ìàòðè-
öàìà. È ëåãåíäà î ðî•åœó Àëåêñàíäðà Ìàêåäîíñêîã ïîâåçó¼å áîæà-
íñêî äåòå ñà æèãîì ñóíöà è ëàâšîì ãðèâîì øòî çíà÷è äà žå îñâà¼àòè
ãðàäîâå è ðàòîâàòè ñà ñâèìà ïîïóò ëàâà. Œåãîâî ðî•åœå ¼å ïðîðå-
÷åíî ïðåìà çâåâçäàìà “¼åð âèäèì äà ¼å çà÷åòî îä áîãà è äà ¼å íåáåñêî
çíàìåœå ïðîïðàòèëî œåãîâî ðî•åœå”, è òðåáà äà ñå äåñè “êàäà ¼å
÷èòàâ ñâåìèð ó çåíèòó”, êàäà ñå ïî¼àâè íåêà ñâåòëîñò êàî ñóíöå ó
çåíèòó íà íåáó “Ñàä žåø îäìàõ ðîäèòè êðàšà âëàäàðà ñâåòà”.
Êàî ó òðåíóòêó Èñóñîâîã ðî•åœà ïî¼àâèëà ñå çâåçäà è áëèñòàâà
ñâåòëîñò, ïîçíàò áîãî¼àâšåíñêè çíàê; òóðñêè àãà ¼å ó êîìáèíîâàíî¼
ôóíêöè¼è ïîêëîœåœà öàðåâà, êî¼è ñå ðàäó¼ó è äàðèâà¼ó, è áîæàíñêîã
êóìà: “Ãä¼å ¼å öàð £óäå¼ñêè øòî ñå ðîäèî? £åð ñìî âèä¼åëè œåãîâó
çâè¼åçäó íà èñòîêó è äîøëè ñìî äà ìó ñå ïîêëîíèìî.” Êàî áîæ¼è
113
ïîìàçàíèê Êàðà•îð•å ¼å ðî•åí è êðøòåí, íå ó ðåöè, âåž ïîðåä

èçâîðà £îðäàí íà áðäó Ãðàäèøòå ó Âèøåâöó. Ìàëè €îð•å ¼å ñêðèâàí
îä Òóðàêà êî¼è ñó íà ïðèëèêó Èðîäîâèõ âî¼íèêà: “òå ïîáèøå ñâó
ä¼åöó ïî Âèòëå¼åìó! Àëóäèðàœå íà Âèòëå¼åì è Âèøåâàö ñå íàìåòàëî
ñàìî ïî ñåáè êîä îáè÷íîã íàðîäà, àëè è íàöèîíàëíî-ðîìàíòè÷à-
ðñêèõ èñòîðèêà êî¼è íèñó îäâà¼àëè ìèò îä èñòîðè¼å.
Àëè, ïî¼àâà ñ¼à¼íå çâåçäå íà íåáó ¼å è êîáíè çíàê êî¼è ïðåäñ-
êàçó¼å ñìðò íåêå âåëèêå ëè÷íîñòè. Çàïðàâî êîáíè çíàê çà íå÷è¼åã
íåïðè¼àòåšà ¼å ñðåžíè çíàê çà òà¼ íàðîä. Òà¼ êîáíè - ñðåžíè çíàê
ìîãëà ¼å áèòè ó ñòâàðíîñòè ñàìî íåêà êîìåòà èëè, åâåíòóàëíî íåêè
âåëèêè ìåòåîðèò. Ïî¼àâà íîâîã ãîñïîäàðà ñâåòà è Èñóñîâå çâåçäå ñå
âåçó¼å è çà Èðîäîâó ñìðò. Òàêî ñå, ñà èñòîðè¼ñêîã àñïåêòà ìîæå
óñïîñòàâèòè äà ¼å Êàðà•îð•å ðî•åí 1759. ãîäèíå êàäà ñå ó ïóíîì
ñà¼à¼ó ïî¼àâèëà Õàëå¼åâà êîìåòà. Êàäà ¼å ïî÷åëà ïî¼àâà îâå çâåçäå íà
íåáó, 1757. ãîäèíå, óìðî ¼å òóðñêè ñóëòàí Îñìàí III. Ñâè ñó èçãëåäè
äà Êàðà•îð•å íè¼å ðî•åí 1759, âåž 1762. ãîäèíå, òàêî äà ïðîèçèëàçè
äà ¼å ðî•åí ïîñëå ïðîëàñêà Õàëå¼åâå êîìåòå, àëè äà ñå î÷åêèâàëî
ðî•åœå òîã âåëèêîã äåòåòà êîä Ñðáà ó òîì çíàêó òàêî äà ñå íàêíàäíî
èçâðøèëî ïîâåçèâàœå. ×óäíîâàòà ¼å ñâåäî÷åœå äà ìà¼êà Ìàðèöà -
Ìàðè¼à èìà ñâåñò è ñàçíàœå î çíàêîâèòîì ïîðåêëó è ïðåäîäðå-
•åíîñòè œåíîã äåòåòà. Òî áè ñå ìîãëî òóìà÷èòè äà ïîðåêëî œèõîâå
ïîðîäèöå íè¼å áèëî îáè÷íî, àëè ¼å èç ðàçóìšèâèõ ðàçëîãà ñêðè-
âàíî. Öåî æèâîò îöà Ïåòðà è Êàðà•îð•åâ äî èçáè¼àœà óñòàíêà ¼å áèî
¼åäíî âåëèêî ñêðèâàœå è îáìàíà íåïðè¼àòåšà. Äóãî ïðå óñòàíêà
Êàðà•îð•å ¼å áèî ìå•ó Ñðáèìà ïðâè ÷îâåê ó áåîãðàäñêîì ïàøà-
ëóêó, àëè íèêàäà íè¼å õòåî äà ñå îçíà÷è òèòóëîì è ïðàâèìà ¼åð áè ãà
òî êîøòàëî ãëàâå ïðå èëè êàñíè¼å. Ïðâè ïóò ñå “îá¼àâèî” ïîñòàâøè
è çâàíè÷íî Âîæä.
Âåžèíà ñàâðåìåíèêà ãîâîðè äà ¼å Êàðà•îð•å ðî•åí ó î÷åâî¼
êóžè ó Âèøåâöó, ïîìèœå ñå êîâàíëóê è øšèâàð ó áëèçèíè, àëè áåç
èçóçåòêà ãîâîðå äà ¼å œåãîâà ïîðîäèöà áèëà ¼àêî ñèðîìàøíà, ïîãî-
òîâó ïîñëå îäëàñêà èç Âèøåâöà. Íåíàäîâèž êàæå äà îòàö Ïåòàð íè¼å
áèî ñèðîìàõ. Äî äàíàñ ñó îñòàëå íåðàñâåòšåíå ðå÷è £àíèžè¼à €óðè-
žà äà ¼å Ïåòàð ïîñëå ñëóæåœà Ôàçëè áàøå ó Âèøåâöó, ïîòîì ó
Öåðîâöó, áèâøè áåäíîãà ñòàœà, îòèøàî íà ñâî¼ó ñòàðó áàøòèíó ó
Òîïîëó. Îòàö Ïåòàð, ïðå íåãî øòî žå ãà ñèí €îð•å, èëè œåãîâ
114
ìîìàê €îð•å Îñòî¼èž (èëè Èëè¼à), óáèòè ïðè áåêñòâó ó Ñðåì îïåò
êàæå: “... à ¼à íåžó äà îñòàâšàì ìî¼ó êóžó è ìî¼ó áàøòèíó.” Òà
Ïåòðîâà áàøòèíà ¼å êàñíè¼å è Êàðà•îð•åâî âåëèêî èìàœå ãäå ïðàâè
ñâî¼ó óòâð•åíó ïðåñòîíèöó îä ìàòåðè¼àëà ñà ðóøåâèíà äâîðà Áàêè-
žà. Áàøòèíà ñâàêàêî ïîäðàçóìåâà íàñëå•å îä ïðåäàêà èç ñòàðèíå.
Èìà ñå óòèñàê äà ¼å Ïåòàð èç íåêèõ ðàçëîãà áèî áåç ïðàâà ñâî¼èíå íàä
òîì áàøòèíîì ó âðåìå æèâîòà ó Âèøåâöó, Æàáàðèìà è Çàãîðèöè.
Êàî ó ñòàðè¼î¼ åïèöè è Êàðà•îð•å èìà êðèëöà ïîä ïàçóõîì ïî
ïðèëèöè çìà¼ñêîã ñèíà êîãà ÷óâà îãðîìàí õðàñò ñà âåëèêîì øóï-
šèíîì ñëè÷íî¼ çìà¼ñêî¼ ïåžèíè. Ïî òîìå ¼å áîæàíñêè è çìà¼åâèòè
¼óíàê “Øòî ãî• èìà Ñðáà ó ¼óíàêà, Ñâàêîãà ñó îäãî¼èëå âèëå, Ìíîãîãà
ñó çìà¼åâè ðîäèëè”. Ó åïñêî¼ ïåñìè, êàî íàðîäíè ïðåäâîäíèê è ¼åñòå
šóòè çìà¼, çìà¼ òîïîëñêè, çìà¼ âèøåâà÷êè... “Èçè•’ àìî, Ïåòðîâèžó
€îð•å!... Òêî žå šóòà çìà¼à ïðåâàðèòè”. Õðàñò ¼å ñâåòî è áîæàíñêî
äðâî, êî¼å ¼å êîä Ñðáà è äàíàñ íåîáè÷íî ïîøòîâàíî, ó êîìå îáèòàâà
çìà¼, àëè è ñàì ñòàðè ïðåõðèøžàíñêè Áîã. Õðàñò ¼å áîæ¼å äðâî
“Áîæ¼è äîì” è ñåäèøòå äóøà áîæàíñêèõ ïðåäàêà, à áîðàâàê äåöå ó
œåãîâî¼ øóïšèíè ¼å è¼àòðè÷êîã êàðàêòåðà è îìîãóžàâà çäðàâšå è
áåñìðòíîñò.
Ïî¼àâà ìåñåöà íà œåãîâèì ãðóäèìà îçíà÷àâà è œåãîâó áóäóžó
ñìðòíîñò, çàòîðíó ñóäáèíó, ïðå ñâåãà íàìåœåíà ìó ¼å æðòâåíà óëîãà
äà ñðóøè ëóíó êàî ñèìáîë èñëàìà è òóðñêå âëàñòè êî¼à ¼å ñòàâèëà
¼àðàì ðîïñòâà œåãîâîì íàðîäó. Ïî ñâåìó ¼å îâî äåî íà¼ñòàðè¼åã ìèò-
ñêîã ñëî¼à ãäå ¼å ìàëè €îð•å, ïî ïðèëèöè áîãà Øèâå êî¼è èìà
ìåñå÷åâ ñðï ó ñâî¼î¼ êîñè, ó ôóíêöè¼è áîãà ñìðòè. Êàî áîæàíñêè ñèí
îí ¼å èäåíòè÷àí Øèâèíîì ñèíó Êàðòèêå¼è, áîæàíñòâó âåãåòàöè¼å è
ïëîäíîñòè, áîã ðàòà è ñìðòè êî¼è âîäè âî¼ñêå äîáðà ó áîðáè ïðîòèâ
äåìîíà. €îð•å ïî ñâåìó ó ñâî¼î¼ ìëàäîñòè è çðåëîì äîáó, äîáó
óñòàíè÷êîã âåëèêîã ðàòà, ¼åñòå ïåðñîíèôèêàöè¼à è èçâðøèòåš, áåç
îáçèðà íà œåãîâó ïîçèòèâíó îñëîáîäèëà÷êó ìèñè¼ó, áîã ðàòà è ñìð-
òè. Êàðòèêå¼à ñå è çîâå Öðíè - Êàð, îäíîñíî Êàðà êàî €îð•å, à áîðèî
ñå ñà äåìîíîì Òàðàêîì, ðåêëî áè ñå Òóðàêîì, îäíîñíî Òóðêîì!
Èíòåðåñàíòíî ¼å íàâåñòè äà ¼å ïî êàçèâà÷èìà, ëè÷íî Êàðà•îð•å
ïðè÷àî äà ¼å íàäèìàê Êàðà äîáèî îä íåêå áàáå.
£îø ¼å Âóêèžåâèž ñõâàòèî äà ¼å íàðîä ðåòðîàêòèâíî çàîäåâàî
îâå äîãà•à¼å ó ëåãåíäó è ìèò êàî øòî ñó òî ÷èíèëè ñà ñâî¼èì âî•àìà
115
è âëàäàðèìà è äðóãè íàðîäè. Íåøòî ñëè÷íî ¼å ó÷èíèî è ñðïñêè

íàðîä óçäèæóžè ñâî¼å ñòàðå, Íåìàœèžêå âëàäàðå è Ëàçàðà êî¼è ¼å
ñåáè è íàðîäó çàñëóæèî “Öàðñòâî íåáåñêî”. Êàðà•îð•å ¼å óçäèãíóò
äî îáîæàâàœà è äåèôèêàöè¼å. “Œèìà ¼å áèëà íå¼àñíà îíà âåëèêà
èçäðæšèâîñò... îíà ñèëà ìèøèöà è ¼à÷èíà äóõà... íèñó ñõâàžàëè îíó
ðåòêó õëàäíîžó œåãîâó è ïðèñåáíîñò çà âðåìå áîðáå... Ñ òîãà ñó
õòåëè äà îá¼àñíå œåãîâå îñîáèòå äàðîâå œåãîâèì îñîáèòèì ðî•å-
œåì, è äà îçíà÷å êàêî œåãîâ äîëàçàê íà îâà¼ ñâåò íè¼å áèî êàî êîä
äðóãèõ šóäè”. Ñâåñòàí îâèõ ÷èœåíèöà èïàê íå ïðîïóøòà äà êàæå:
“Íèêî ó îíî âðåìå íè¼å ìîãàî íè ïîìèñëèòè äà ¼å Ïðîâè•åœå
îäðåäèëî òî íîâîðî•åí÷å äà ñå äîöíè¼å íàçîâå “îöåì Ñðáè¼å”. Ñâå-
ìó îâîìå ¼å èøëî ó ïðèëîã è èìå êî¼å ¼å äîáèî ïî ñâåòîì ðàòíèêó è
õðèøžàíñêîì ìó÷åíèêó €îð•ó.
Êàçèâà÷è è î ìëàäîì Êàðà•îð•ó ãîâîðå ó ñóïåðëàòèâèìà: áèî
¼å íà¼áðæè, íà¼ñíàæíè¼è îä ñâå äåöå, ðâà÷ êîìå íåìà ðàâíà, íà¼äàšå
ñêà÷å îä ñâèõ ó äàš, ïîáå•ó¼å è Ñðáå è Òóðêå ó áàöàœó êàìåíà ñ
ðàìåíà, ñòàðå âåîìà ïîøòó¼å. Äåöà ñó ñå ðàäî ñ œèì äðóæèëà è óâåê
áèðàëà çà ñòàðåøèíó, à ó èãðàìà õà¼äóêà ñåáè çà õàðàìáàøó. Äàêëå,
ñâå ¼å ó ôóíêöè¼è ñòðâàðíîã, àëè è ìèòñêîã, áîæàíñêè ïðåäîäðå-
•åíîã ¼óíàêà. Àëè, òå œåãîâå îñîáèíå ñå îïèñó¼ó ïî ñåžàœèìà òåê
êàäà ¼å Êàðà•îð•å ïîñòàî çíà÷à¼íà ëè÷íîñò øòî îáè÷íî òàêî è áèâà.
È äåâî¼êó £åëåíó ¼å ñåáè çà æåíó óçåî êàî êàêàâ ìèòñêè õåðî¼ âèëó êîä
èçâîðà. Áèî ¼å ó ñòàœó äà Ñàëè-àãè, ñâîì ïðîðî÷êîì êóìó êîä ðî•å-
œà, èñïóíè ñâàêó æåšó è çàäàòàê è ó íà¼òåæèì óñëîâèìà, òàêî•å íà
ïðèëèêó àíòè÷êèõ è ñðåäœîâåêîâíèõ ìèòñêèõ õåðî¼à
Î ïîñòìèòîëîãèçàöè¼è ïîñëå œåãîâå âèøåñëî¼íå è âèøåçíà÷íå
èñòîðè¼ñêå è ìèòñêå ñìðòè ãîâîðè ñóäáèíà ïðåäìåòà ñà êîñèìà ñå
êîðèñòèî è êî¼è ïîñòà¼ó ìèòñêè ñóïñòèòóò. Âîæä ¼å óâåê ñà ñîáîì
íîñèî, ïîðåä çàñòðóãà ñà ïàñóšîì è ìåñîì, ìàëè íîæ è ¼åäíó ìàëó
ñðåáðíó êàøèêó. Îâó êàøèêó, ¼å óçåî œåãîâ óáèöà Íèêîëà Íîâà-
êîâèž è îäíåî ¼å ó ñâî¼å ñåëî Áåëóøèž òàêî äà ¼å îíà äîñïåëà ó
ñóñåäíè ìàíàñòèð Êàëåíèž. Îíà ¼å áåç öðêâíî-âåðñêå è êàíîíñêå
îäëóêå ïîñòàëà ñâåøòåíè ïðåäìåò ñà êî¼èì ñó êàëó•åðè ïðè÷å-
øžèâàëè íàðîä. Ðàçëîã çà òàêî íåøòî ¼å ìîðàî áèòè âåëèêè, à
ñàñòî¼è ñå ó àíòèöèïèðàœó ñàêðàëèçàöè¼å è óêóïíå ìèòîëîøêå ñëè-
êå è èñòîâåòíå ñâåñòè î œî¼ è ëè÷íîñòè êî¼à ¼å áèëà œåí ãëàâíè ëèê.
116
Íà ïðèëèêó Êàðà•îð•åâîã óáèñòâà çàâåðåíèöè èñåêîøå íà êîìàäå

òåëî ïîñëåäœåã Îáðåíîâèžà. Òî ñâàêàêî íè¼å áèëî ñëó÷à¼íî. Áèî ¼å
òî ÷èí îñâåòå çà óáèñòâî è ðèòóàëíî êîìàäàœå Êàðà•îð•åâîã òåëà.
Ó ëóíåòè íàä óëàçîì ó çàäóæáèíñêó öðêâó, íà âðõó áðäà Îïëå-
íàö ó Òîïîëè, êðàš Ïåòàð I å äàî äà ñå ó ìîçàèêó èçðàäè œåãîâ äåäà
Êàðà•îð•å ó èêîíîãðàôñêîì ëèêó Ñâ. €îð•à, à ó ñàìî¼ öðêâè ñå
ïîñåáíî èíñèñòèðà íà ïðîãðàìó èç æèâîòà îâîã ñâåòöà è ìó÷åíèêà
ñà ¼àñíîì àëóäàöè¼îì íà ñëè÷íîñò ñà æèâîòîì ðîäîíà÷åëíèêà. Êà-
ðà•îð•å êàî Ñâ. €îð•å ¼å îâäå, ïðèêàçàí íå êàî áåëè âåž öðíè âèòåç
øòî ¼å ó ñêëàäó ñà œåãîâèì èìåíîì. Ãîëîãëàâè Êàðà•îð•å - Ñâ.
€îð•å èìà íèìá îêî ãëàâå, íîñè øòèò íà êîìå ¼å ãðá Ñðáè¼å, êðñò ñà
îöèëèìà, öðíè îêëîï è ìðêîã êîœà. Âåëèêèì êîïšåì óáè¼à îãðîì-
íó àæäà¼ó çëà - Îòîìàíñêî öàðñòâî. Îâà¼ ÷èí äåèôèêàöè¼å íîñè ñâà
îáåëåæ¼à ïàðàìèòîëîãèçàöè¼å ó îêâèðó èñòîâòíîã ìåõàíèçìà óñìå-
ðåíîã êà àêòóåëíîì âëàäàðó ñàäà ¼àñíî óñïîñòàâšåíå äèíàñòè¼å. Óòî-
ëèêî ïðå, ¼åð ñå ìîæå ïðîíàžè ïàðàëåëà ñà ðîäîíà÷åëíèêîì Íåìà-
œèžà êî¼è ¼å ó çíàê çàõâàëíîñòè ïðåìà ñâ. €îð•ó ñàãðàäèî öðêâó,
òàêî•å íà âðõó èñòàêíóòîã âèñà, óî÷šèâó ñà ñâèõ ñòðàíà.
È íàðîä, à ïîêàçó¼å ñå è äðæàâà ó ôîðìè ìîíàðõè¼å, àëè ó
íîâè¼å âðåìå è ðåïóáëèêå, èìà¼ó ñâî¼å ðàçëîãå çà óïîòðåáó è çëîóïî-
òðåáó ìèòñêå Êàðà•îð•åâå ñíàãå ó îïøòåœó ïî¼åäèíàöà êî¼à èìà çà
öèš îáëèêîâàœå íàðîäíå ñâåñòè. Ó òîì ñìèñëó ñå îí è äàšå óáàöó¼å
ó ìàòðèöó áîæàíñêå åïèôàíè¼å êî¼à ïîìàæå èñòàêíóòîì ïî¼åäèíöó
è îíèìà êî¼è ñòî¼å èçà œåãà: “Êî òî òàìî êðîç Òîïîëó ïðî•å?”.
Ïîñëåäœè ïîêóøà¼ ñàêðàëèçàöè¼å ó÷èœåí ¼å ó íà¼íîâè¼èì ñìóòíèì
âðåìåíèìà ó êî¼èìà ñå íàøàî ñðïñêè íàðîä îä ñòðàíå åïèñêîïà
øóìàäè¼ñêîã äð Ñàâå êàäà ¼å ó Êàðà•îð•åâîì ðîäíîì ñåëó Âèøåâöó
îñâåøòàíà öðêâà Ñâ. âåëèêîìó÷åíèêà Ãåîðãè¼à ñàãðà•åíà ó ñïîìåí
âåëèêîã Âîæäà: “Ìîæäà žå Áîã äàòè äà ¼åäàí îä ïðâèõ ñâåòèòåšà,
ìå•ó íîâè¼èì âëàäàðèìà áóäå Êàðà•îð•å, êî¼è ¼å ñâî¼ó êðâ ïðîëèî
çà ñâî¼ íàðîä. Æåëèìî äà îí áóäå íàø ñòðàæàð è ìîëèòâåíèê ïðåä
ïðåñòîëîì Áîæ¼èì è äà ñå ìîëè çà ñðïñêî ó¼åäèœåœå.” Òàêî ñå
ëàãàíî âðøèëà âèñîêà ñàêðàëèçàöè¼à ëè÷íîñòè êî¼à îðãàíñêè, ñà-
ìèì ñâî¼èì çåìàšñêèì, àëè è ïðî¼åêòîâàíèì “æèâîòîì íà îíîì
ñâåòó” íè¼å èìàëà êàíîíñêå ïðåäóñëîâå äà ñå ¼åäíîã òðåíóòêà êîí-
êðåòíî è îñòâàðè. È êàî øòî ¼å ìèòîëîãèçàöè¼à Êàðà•îð•à èìàëà,
117
ðåêëî áè ñå, óñïåøàí ðåçóëòàò ó ñòâàðàœó áîæàíñêîã ¼óíàêà è ïðåòñ-

êàçàíîã íàðîäíîã âè•å ó îñëîáî•åœó îä íåïðè¼àòåšà, òàêî ¼å ïàðà-
ìèòîëîãèçàöè¼à Êàðà•îð•à èøëà ó ïî÷åòêó ó ïðàâöó äåèôèêàöè¼å,
Deus summus, çà êî¼ó ñó ñâè áèëè ñâåñíè äà íè¼å áèëà çàâðøåíà, à
÷èíè ñå èç íèçà ðàçëîãà íè¼å íè ìîãëà áèòè çàâðøåíà è îñòâàðåíà äî
äàíàñ.
Ìîæåìî êîíñòàòîâàòè äà ¼å áèëà ìîãóžà, íåêàäà âåžà, à íåêàäà
ìàœà, óïîòðåáà è çëîóïîòðåáà ìèòà î Êàðà•îð•ó ó çàâèñíîñòè îä
ðàçëè÷èòèõ ïîòðåáà è èçâðøèîöà. Òàêî ñå âåëèêè ìèò ¼åäíå âåëèêå
è ðåëåâàíòíå èñòîðè¼ñêå è íàöèîíàëíå ëè÷íîñòè ñâîäè íà ëóêñóçíî
“îäåëî” êî¼å ñå îáè÷íîì çëîóïîòðåáîì êîðèñòè êàî ìàñêà, òðîøè è
ïîòîì ïî ïîòðåáè, ÷åñòî, áåñêðóïóëîçíî îäáàöè. Ïðåìà òîìå, óêî-
ëèêî ìèòîëîãèçàöè¼à èìà äîíåêëå ñâî¼å ïîçèòèâíî îïðàâäàœå ó
âðåìå âåëèêèõ íàðîäíèõ ïðåãíóžà, ïàðàìèòîëîãèçàöè¼à, áåç îáçè-
ðà ñà êî¼å ñòðàíå è îä êîãà äîëàçèëà, èìà óâåê ñâåóêóïíó íåãàòèâíó
êîíîòàöè¼ó è ñà îãðîìíèì ïîñëåäèöàìà êî¼å ðàçàíòíî óòè÷ó íà
ñâåñò íàöè¼å ÷è¼è ¼å òî äåî ðåàëíå èñòîðè¼ñêå ñïîçíà¼å è êîëåêòèâíî
íåñâåñíîã, èðåàëíîã, ìèòñêîã áèžà. Ó òîì ñìèñëó âåëèêè íàöèî-
íàëíè ìèòîâè ìîãó ïîñëóæèòè êàî ñíàæíî îðóæ¼å, øòî ¼å ïðàêòè-
êîâàíî êîä ñâèõ íàðîäà, ñàìî àêî ñå ó ñòèëó âèòåøêîã êîäåêñà îíî
óïîòðåáè íå “áåç ïîòðåáå è âðàòè íå áåç ÷àñòè”.
118
Ïðèëîçè
Èäåàëèçîâàíè è ìèòîëîãèçîâàíè Èäåàëèçîâàíè è ìèòîëîãèçîâàíè

ïîðòðåò Êàðà•îð•à, ðàä Óðîøà ïîðòðåò Êàðà•îð•à, ðàä £îâàíà
Êíåæåâèžà, Íàðîäíè ìóçå¼, Áåîãðàä Ïîïîâèžà, Èñòîðè¼ñêè ìóçå¼ Ñðáè¼å
Èäåàëèçîâàíè è ìèòîëîãèçîâàíè Èäåàëèçîâàíè è ìèòîëîãèçîâàíè

ïîðòðåò Êàðà•îð•à, ðàä Àíàñòàñà ïîðòðåò Êàðà•îð•à, ðàä Âñåâîëäà
£îâàíîâèžà Ãóšåâè÷à, Âî¼íè ìóçå¼, Áåîãðàä
119
Êàðà•îð•å êàî ñâ. €îð•å óáè¼à òóðñêó àæäà¼ó, ëóíåòà ïîðòàëà öðêâå
Ñâ. €îð•à íà Îïëåíöó
120
Êîøàðíà êàî òà¼íî ìåñòî çà
ðèòóàëíî è æðòâåíî óáèñòâî
ïðîðå÷åíîã âëàäàðà
Êàî âî•à èçðàñòàî èç, è ñà, íàðîäîì Êàðà•îð•å ñå íàøàî ó

æèâîòíî¼ ñèòóàöè¼è, ðàâíî¼ ìèòñêî¼, äà çàïî÷íå îñòâàðåœå çàâåòíå
ìèñëè íàðîäà è öðêâå î îñâåòè Êîñîâà çáîã ãóáèòêà «öàðñòâà çåìà-
šñêîã». Òèìå ¼å äîáèî ñóäáèíñêó è íàäíàðàâíó ìîž áîæàíñêîã è
ïðåäà÷êîã ìàñìåäè¼àòîðà: «Äóíó æèâîò ñðïñêî¼ äóøè». Ìå•óòèì,
îí ¼å ó ñðïñêîì íàðîäó áèî î÷åêèâàíè îñëîáîäèîö ïðåìà âèøå-
âåêîâíîì ïðîðî÷àíñòâó î öðíîì ÷îâåêó, öàðó ó îïàíöèìà. Õåðîè-
çàöè¼à, òå ïðåìà òîìå è ìèòîëîãèçàöè¼à Êàðà•îð•åâà ïî÷åëà ¼å ó
íàðîäó îäìàõ ïî èçáè¼àœó I ñðïñêîã óñòàíêà, à œó ñó ïîñåáíî ãåíå-
ðèñàëè íàðîäíè ïåñíèöè-ãóñëàðè êî¼è ñó ó ïðàñòàðå, êàêî ïðåõðè-
øžàíñêå òàêî è õðèñòè¼àíèçîâàíå, «õèáðèäíå» êîñìîãîíè¼ñêå ìèòî-
ëîøêå ìàòðèöå óáàöèâàëè íîâå èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè: «Íåáîì
ñâåöè ñòàøå âî¼åâàòè / è ïðèëèêå ðàçëè÷íå ìåòàòè / âèø` Ñðáè¼å ïî
íåáó âåäðîìå... / ãðîì çàãðìè íà Ñâåòîãà Ñàâó... / ñèíó ìóœà íà ×àñíå
121
âåðèãå / ïîòðåñå ñå çåìšà îä èñòîêà», «Âè÷å âèëà ñ Ðóäíè÷êå ïëà-

íèíå... / îíà çîâå ó Òîïîëó ðàâíó, à íà èìå Ïåòðîâèžà €îêà». Œåãîâå
âî¼âîäå êî¼å ñó ñå èñòèöàëå õðàáðîøžó è ñàìîïîæðòâîâàœåì òàêî•å
ñó óêšó÷åíå ó íàðîäíó åïèêó. Òó ñó îíè äîáèëè ôóíêöè¼ó åïñêîã
ïîìàãà÷à ãëàâíîì ¼óíàêó ó ïîñòèçàœó œåãîâîã öèšà è ñàâëàäàâàœó
ïðîòèâíèêà. Ñâàêè ïîäâèã âî¼âîäà ¼å ïîäðå•åí êîíà÷íîì óñïåõó,
óñïåõó ñâåîïøòå íàöèîíàëíå áîðáå ÷è¼à ¼å ïåðñîíèôèêàöè¼à Êàðà-
•îð•å. Êàðà•îð•å è œåãîâî ðàòîâàœå è ¼óíàøòâî ñêîðî äà ñå è íå
îïåâà, îí ¼å ó ïîçàäèíè, èëè ó ïîçèöè¼è «îäîçãî», ãîòîâî Vis mayor
îíà¼ êî¼è èçäà¼å íàðå•åœà è îðãàíèçó¼å áîðáó. Âî¼âîäå âîäå áèòêå,
ó÷åñòâó¼ó ó äâîáî¼èìà, îñëîáà•à¼ó ðîášå è îòèìà¼ó ïëåí. Ñâè îíè ñó
íåóñòðàøèâè áîðöè çàäî¼åíè êîñîâñêîì òðàäèöè¼îì.
Êàðà•îð•å ¼å ïîñòàî ëåãåíäàðíè ìèòñêîïîåòñêè ëèê âåëèêîã
ôîðìàòà êî¼è ¼å ó ìèòñêî¼ è èñòîðè¼ñêî¼ ñâåñòè íàðîäà èìàî ãîòîâî
àäåêâàòíî ¼åäíà÷åœå. Ó ñâåñòè Ñðáà îí ¼å èìàî è ¼îø ¼åäíó äèìåíçè¼ó
êî¼ó ¼å ñòâîðèëà ïðàçíèíà ïîòñâåñíîã íàðîäíî-èñòîðè¼ñêîã ìå•ó-
âðåìåíà îä òðåíóòêà ãóášåœà ñðåäœåâåêîâíå äðæàâíîñòè äî I ñðï-
ñêîã óñòàíêà. Îí ¼å òàêî ïîñòàî ñèìáîë îñâåòíèêà Êîñîâà, ñâðñòàí óç
Îáèëèžà è âåžè îä öàðà Äóøàíà. Êàðà•îð•åâå ôèçè÷êå îñîáèíå è
îáäàðåíîñò ñó îìîãóžèëå óçäèçàœå õà¼äó÷êå íàöè¼å è ïîáóœåíîã
íàðîäà äî îðãàíèçîâàíå äðæàâå. Ïî òîìå ¼å îí êàî õåðî¼ è âî¼ñêîâî•à
òèïè÷íà åïñêà ëè÷íîñò.
Êàäà ¼å Êàðà•îð•å íåñòàî ñà ïîëèòè÷êå, à ïîòîì è æèâîòíå
ñöåíå, ïî¼àâèëè ñó ñå œåãîâè áèîãðàôè êî¼è ñó çàñòàëè ïðåä ÷èœå-
íèöîì äà î œåìó ãîòîâî äà è íåìà ïèñàíèõ è ðåëåâàíòíèõ èçâîðà
ïðå èçáè¼àœà I ñðïñêîã óñòàíêà. Çàáåëåæåíà ñó ìíîãà ñåžàœà ñàâðå-
ìåíèêà êî¼à ñó ÷åñòî êîíòðàäèêòîðíà è èñïóœåíà íàêíàäíèì ëè÷-
íèì ñóäîâèìà ñà âåëèêîì ìèòîëîøêîì èìïðåãíàöè¼îì êàä ñó ó
ïèòàœó íà¼âàæíè¼è äàòóìè èç œåãîâîã æèâîòà êàî øòî ñó: äàí è
ãîäèíà ðî•åœà, æåíèäáà, óáèñòâî îöà, îäëàçàê è ïîâðàòàê èç Àóñ-
òðè¼å, õà¼äóêîâàœå, ïîäèçàœå óñòàíêà è ñìðò. Íàøà èñòîðèîãðàôè¼à
¼å óòâðäèëà äà ¼å ðî•åí 3-16. íîâåìáðà 1762. ãîäèíå ó Âèøåâöó êîä
Ðà÷å. Êðøòåí ¼å ïî ëåãåíäè îêî Áîæèžà êîä î÷åâå êóžå, ïî ¼åäíèìà,
à ïî äðóãèìà ó ðà÷àíñêî¼ ãðîášàíñêî¼ öðêâè áðâíàðè Ñâ. Àðõàíãåëà
Ãàâðèëà.
Âåž 1826. ãîäèíå Ñèìà Ìèëóòèíîâèž-Ñàðà¼ëè¼à ¼å îá¼àâèî óìå-
122
òíè÷êè åï Ñåðáè¼àíêà ãäå ¼å äàšèì óêšó÷èâàœåì íåèñòîðè¼ñêîõ ñàä-

ðæà¼à ó âèäó ïðîðî÷àíñòàâà, ïðåäñêàçàœà è ïðåäâè•àœà ó÷èíèî äà
Êàðà•îð•åâ æèâîò äîáè¼å íàäçåìàšñêó äèìåíçè¼ó, à ïîãîòîâó ðî•å-
œå è ñìðò. Ìèòîëîøêó àìàëãàìèçàöè¼ó ¼îø âèøå ¼å îñòâàðèî óïîò-
ðåáîì êëàñè÷íå ìèòîëîãè¼å: «Óîòðåášàâàî ñàì ¼å íà íåêèì ì¼åñ-
òèìà ãä¼å íèñàì èìàî íàöèîíàëíå è ãä¼å ìè ¼å òðåáàî íàò÷óëíè
èäåàë» è õðèøžàíñêå ñèìáîëèêå êàäà óïîòðåášàâà ïðèêàçå áîæàí-
ñêîã ïðåñòîëà. Äóáîêó ñèìáîëèêó åïîïå¼å óâåžàî ¼å óâîäíè äåî ó
âèäó ñêàñêå î æðòâåíîì äåòåòó Áîãó ñòâîðèòåšó èç îêîëèíå Âèäèíà
çà êî¼ó ñàì êàæå äà ïîòè÷å èç ïðåõðèøžàíñêîã ïåðèîäà. Æðòâåíî
äåòå ñïàšåíî ó ïåžè ñå ïðåòâàðà ó áîæàíñêîã õåðîñà, ìëàäîã áîãà,
âëàäàðà ñà êðóíîì íà ãëàâè, ìà÷åì î ïàñó, êœèãîì ñà çëàòíèì
ñëîâèìà çàêîíà è ñíîïîì æèòà ó ðóêàìà.
Ïðîðå÷åíå è áîãîì ïðåäîäðå•åíå ëè÷íîñòè ñâî¼å ïîòïóíî èñ-
ïóœåœå è çàäàòêå äîáè¼à¼ó íà¼÷åøžå ó ñíó ãäå äîæèâšàâà¼ó ïðîâè-
•åœå. Ëè÷íîñòè âåçàíå çà ïîñâåžåœå îáè÷íî ñå ïîíàøà¼ó òàêî äà ñå
èçäâà¼à¼ó ó òçâ. îáðåäíå ñàìîžå, óäóášó¼ó ó ðàçìèøšàœà, ÷åñòî
ñïàâà¼ó ãäå ñíèâà¼ó ïðîðî÷êå ñíîâå, à êàòêàä äîæèâšàâà¼ó ïñèõî-
äåëè÷íå íàïàäå. Òàêàâ ¼å ñëó÷à¼ è ñà Êàðà•îð•åì êî¼è ¼å èìàî ïîíå-
êàä ¼àêå íàïàäå áåñà è ñðŸáå, ïîòîì ñå îñàìšèâàî ïî íåêîëèêî äàíà
ó ñâî¼î¼ ñîáè íå îïøòåžè íè ñà êèì, çàäóášèâàî ñå ó ìèñëè, äîæè-
âšàâà ïðîðî÷êå ñíîâå è ñëè÷íî. Îïèñè œåãîâîã áåñà èäåíòè÷íè ñó
ñòàœèìà êî¼à äîæèâšàâà¼ó àäåïòè ó ïåðèîäèìà ñàìîïîâëà÷åœà è
àêóìóëèðàœà åíåðãè¼å ó öèšó íåêå îêóëòíå îïåðàöè¼å ïðè ÷åìó
çáîã èçóçåòíå íåðâåíå íàïåòîñòè ãóáå ñâàêè îáëèê ñàìîêîíòðîëå.
£åäíîì ïðèëèêîì, ïðè ÷óâàœó ñâèœà Êàðà•îð•å çàñïè ïîä
âåëèêè, ðàçãðàíàòè, çåëåíè õðàñò êðà¼ ìîñòà íà ðåöè Êóáðèøíèöè.
Ó ñíó ìó ñå ¼àâèøå äâà ëèöà ñè¼à¼óžè âåëèêèì ñ¼à¼åì îä êî¼èõ ñå
îñâåòëè ñâà îêîëèíà. Áèëè ñó òî Ñâåòè Êðàš Ñòóäåíè÷êè è Ñâåòè
Àðõàíãåë Ãàâðèëî, «êî¼è ¼å áëàãîâåñòèî ñâåòî¼ Áîãîðîäèöè òà¼íó
áîæàíñòâåíó» è ÷ó áëàãå ðå÷è: ‘×ó¼ è õðàáðè ñå ¼óíà÷å, ñ íàìà ¼å Áîã!
Áåäå è òóãå äîñòà ¼å áèëî... ïîáåäèžåø âðàãà, à õðàáðîñò ìîæå ñ
áîæ¼îì âîšîì ñîäðóæåíà. Äàíàøœè äàí îäñóäèžå è óêðåïèòè ìè-
øöó òâî¼ó è òâî¼ äóõ, è óïóòèžå òå êóäà òðåáà èžè ãäè ñó îñòàöè
ñâåòèœà âàøè ñåðáñêè. Îñâåñòè ñå îä ñíà!’ ... Êàä ïîãëåäà ó ïîšå ÷ó¼å
ãëàñ, ðèêó ñâèœà è ëàâåæ ðòîâà, è âèäè ãäå ïðîãîíå œåãîâå ñâèœå...
123
íî ñâèœå ñêóïå ñå ó ãîìèëó è óçìó ðòîâå ìå•ó ñîáîì äà ïîäàâå... òåê

øòî Òóð÷èí íà žóïðè¼ó ñòóïè, à Êàðà•îð•å îïàëè ïóøêîì...". Ñóäå-
žè ïî ñâåìó áèëî ¼å òî íà ñâ. Àðõàíãåëà Ãàâðèëà 13/ 26. ¼óëà.
È ó îâî¼ ìèòîëîøêî¼ ïðè÷è ñå åâîöèðà ¼îø ¼åäíî îïøòåœå ñà
Êàðà•îð•åì êàî áîæàíñêèì èçàáðàíèêîì, êî¼å ñå ïî ïðàâèëó óñòà-
šåíå ìàòðèöå, îäèãðàâà ó ñíó. Âðëî âàæíî ¼å ïîìåíóòè äà ¼å €îð•å
çàñïàî ó âðåìå ÷óâàœà ñâèœà øòî ¼å ïî ñâåìó ìåòàôîðà áóäóžåã
íàðîäíîã ïàñòèðà èëè âëàäàðà. €îð•å âðëî ÷åñòî óáè¼à Òóðêå êàî
ñâèœàðñêè ïàñòèð. Øòà âèøå, ó âèøå íàâðàòà, îïèñè ãîâîðå äà
Òóðöè íàïàäà¼ó œåãîâî ñòàäî ñâèœà, à íå œåãà. Ëîãè÷íè¼å áè áèëî äà
¼å îí ãëàâíà ìåòà œèõîâèõ íàïàäà. Îí ¼å äèðåêòíà ìåòà ñàìî ¼åäíîì,
ó ïåñìè Ïî÷åòàê áóíå íà äàõè¼å, ïðèëèêîì ñå÷å êíåçîâà. Äàêëå, îí
Òóðêå óáè¼à êàäà íàïàäà¼ó œåãîâî ñòàäî êî¼å îí êàî äîáðè ïàñòèð
óçîðíî «æèðè» èñïîä õðàñòà.
Ïîñòî¼è ìîãóžíîñò, ñ îáçèðîì äà ñå ó íàâåäåíî¼ ñêàñêè íàâîäè
ñâåòè êðàš Ñòóäåíè÷êè (Íåìàœà), äà ñó: íàðîä, ãóñëàðè-ïåâà÷è è,
ïðå ñâèõ, ñâåøòåíñòâî çíàëè ñàäðæà¼, à ïîòîì ïàðàôðàçèðàëè è
âàðèðàëè, Æèòè¼à Ñèìåîíà Íåìàœå êî¼å ñó ñâîì îöó, âëàäàðó, îñíè-
âà÷ó äèíàñòè¼å è äóõîâíîì ïàñòèðó íàðîäà, ïèñàëè œåãîâè ñèíîâè
Ñâ. Ñàâà è Ñòåôàí Ïðâîâåí÷àíè. Ãîâîðåžè î ñâîì è î÷åâîì äóõî-
âíîì ïîäâèçàœó è âëàäàðñêîì âîçäèçàœó äî ïàñòèðà ñâåòîâíèõ è
äóõîâíèõ, êàî «ïàñòèð äîáðè (êî¼è) ïîòðàæè ¼àãœå îäáåãëî», Ñâ.
Ñàâà öèòèðà ¼åâàí•åëèñòó Ëóêó (15, 24): «... æèðó¼óžè ñà ñâèœàìà, è
œèõîâå õðàíå íå íàñèžàâàøå ñå, ìðòàâ áè, è íå îæèâå, èçãóášåí
áåøå, è íå íà•å ñå.».
Ñâèœå, îâîã ïóòà äîìàžå, ïèòîìå, ñâàêàêî èìà¼ó âåçå ñà ñèìáî-
ëèêîì Òðèáàëè¼å-Ñðáè¼å ÷è¼è ñòàðè àìáëåì, îäñå÷åíó ãëàâó äèâšåã
âåïðà, Êàðà•îð•å ïîíîâî ñòàâšà íà äðæàâíå ñðïñêå çàñòàâå è äðæà-
âíè ïå÷àò - ïå÷àò Ñîâ¼åòà. Òèìå îâà¼ ãðá ïîñòà¼å íåêà âðñòà œåãîâå
âëàäàðñêå èíâåñòèòóðå. Îâà ìåòàôîðà ïîñòà¼å ¼àñíà êðîç ïåðñîíè-
ôèêàöè¼ó âåïðà, îäíîñíî ñâèœà, ÷è¼è ¼å áóäóžè ïàñòèð €îð•å. Äèâ-
šè âåïàð èìà èç äàâíèíà óëîãó äóõîâíîã àóòîðèòåòà, øòî ¼å ó âåçè ñà
ñâåøòåíèì ñàìîâàœåì ó øóìè. Íåêàäà ¼å çíà÷åœå âåïðà êî¼è ¼å
ëîâšåí è óáè¼àí áèëî ó îêâèðó ñëèêå ó êî¼î¼ ñâåòîâíî ïðîãîíè
äóõîâíî. Òî ¼å è ñèìáîëèçàì êðóæíå ïðèðîäå, çàìåœèâàœå ¼åäíå
âëàäàâèíå äðóãîì, ïðåäçíàê äà ñå èìà ñâðãíóòè òóðñêà âëàäàâèíà.
124
Îäñå÷åíà ãëàâà ñâèœå ¼å, óñòâàðè, æðòâà êî¼îì ñå î Áîæèžó íà¼àâšó¼å

ñìåíà çèìå è ¼à÷àœå íîâîã ìëàäîã Ñóíöà, ðî•åœå Ñèíà Áîæè¼åã ó
æðòâåíî¼ ñìðòè.
Ñ îâèì ó âåçè ñó ïðèïîâåäàœà è ëåãåíäå î Êàðà•îð•ó ó êî¼èìà
ñå âðëî ÷åñòî ïî¼àâšó¼ó ñâèœå, êî¼å îí ÷óâà è áðàíè, ñà êî¼èìà ãà
÷åñòî èäåíòèôèêó¼ó, ÷àê ïîèñòîâåžó¼ó: «... ðàäèòå òî øòî è ñ ïðàñå-
òîì î÷è Áîæèžà». Íà¼çàä, óáè¼åí ¼å ó êîëèáè çà ñâèœå íà òðëó
Âî¼êèžà ó Êîøàðœè îäñåöàœåì ãëàâå, çàèñòà, êàî æðòâåíîã äèâšåã
âåïðà. Îâäå áè ñìî ñå ìîãëè äîçâàòè ¼îø ¼åäíîã ïðèìåðà îä íàðîäà
èçàáðàíîã âëàäàðà êî¼è ñå ïîâåçó¼å çà ñâèœå è æðòâåíî îäñåöàœå
ãëàâå. Ðå÷ ¼å î áóãàðñêîì íàðîäíîì öàðó Èâà¼ëó èç XIV âåêà. Œåãîâî
ñëîâåíî-òðèáàëñêî ïîðåêëî ¼å íåñóìšèâî, à çà œåãà ñå êàæå äà ¼å îä
“ïàñòèðñêîã ðîäà”, “íàïàñàî ñâèœå”, “ñâèœåïàñà”… Èâàèëî ¼å ïî-
áóíèî ÷èòàâ íàðîä, ïîðàçèî Êîíñòàíòèíà Òåõà, ïîøòî ìó ¼å îäñåêàî
ãëàâó “êàî æðòâåíî¼ æèâîòèœè” ïîñòàî ¼å öàð è èñòî òàêî çàâðøèî.
Ïî íàãîâîðó áóãàðñêå àðèñòîêðàòè¼å è âèçàíòè¼ñêîã öàðà Ìèõà¼ëà
VIII òàòàðñêè õàí Íîãà¼ ¼å è œåìó îäñåêàî ãëàâó ¼åð ¼å îí “âðàã
èìïåðàòîðîâ… íå ðàçóìå íèøòà äðóãî îñèì çåìšîäåëñòâà… ñàìî
äà òåðà âîëîâå… ÷îâåê ïàñòèð è ñåšàê”.
£îø ¼åäàí äåòàš ó âåçè ñà ìèòîëîãè¼îì íàðîäíîã âëàäàðà, ïàñ-
òèðà íàðîäà, âåçó¼å ñå çà Êàðà•îð•à è œåãîâîã îöà êðîç áàâšåœå
ï÷åëàðåœåì. Œåãîâ îòàö ¼å èìàî ï÷åëèœàê, ÷àê ¼åäíà ïðè÷à î ðî•å-
œó Êàðà•îð•à ãîâîðè äà ¼å ðî•åí êîä âåëèêå ëèïå (õðàñòà) ó ï÷åëè-
œêó. Œåãîâ îòàö ¼å ïî ïðè÷àœó áèî ñëóãà íà òóðñêèì êîâàíëóöèìà,
à òî ¼å áèî ñëó÷à¼ è ñà Êàðà•îð•åì. Ïîçíàòà ¼å è ïðè÷à êàêî ¼å
Êàðà•î•å ó šóòèíè áàöèî ìà¼öè òðìêó ñà ï÷åëàìà íà ãëàâó. Ó òî¼
ïðè÷è ñå íå ïîìèœó ïîñëåäèöå ïî ìà¼êó, êàî äà èõ íè¼å áèëî, à
ñàñâèì ¼å èçâåñíî äà ÷îâåê íå ìîæå ïðåæèâåòè òîëèêî âåëèêè óáîä
ï÷åëà ïî ãëàâè. Ó îâî¼ ïðè÷è žå ïðå áèòè âåëèêå ìèòîëîøêå ñèì-
áîëèêå î Áîãèœè ìà¼öè íà ÷è¼ó ãëàâó, óîñòàëîì êàî è êîä ñâèõ
áîæàíñòàâà, ñëåžå ï÷åëà íà ïðèëèêó Ñâåòîã äóõà. Îâäå èìàìî è
ñèìáîëèêó âèøåã ñòåïåíà ¼åð ¼å íà ãëàâó Êàðà•îð•åâå ìà¼êå ñòàâšåí
÷èòàâ ðî¼. Ï÷åëà è ðî¼ ó ìèòîëîãè¼è ñòàðèõ âðåìåíà èìà ñèìáîëèêó
âëàäàðà è íàðîäà, “ï÷åëàð – ïàñòèð (ï÷åëà) íàðîäà”.
È îâäå ñâî¼ó íåìèíîâíó ñèìáîëèêó è èñòîâåòíó óëîãó èìà
õðàñò êàî ñåíîâèòî äðâî èñïîä êîãà ñïàâà è èç êîãà ìó ñå ¼àâšà¼ó
125
ñâåöè è îáçíàœó¼ó œåãîâó è äàšå óñïåøíó è íåïðîìåœåíó ìèñè¼ó

«Ñ íàìà ¼å Áîã!». Êàäà ñå ïðîáóäèî èç ñíà Òóð÷èí ñà õðòîâèìà, íà
ïðèëèêó äåìîíà ñìðòè ñà ïðàñòàðèì èíäîâåäñêèì õðòîì Êàðà-
ìàíîì - Ñàðàìîì êî¼è ðàñòðçà äóøå ïðàâåäíèêà, íàïàäà œåãîâî
ñòàäî ñâèœà, ÷è¼å çíà÷åœå ¼å âåž èñòóìà÷åíî. È êàî øòî ¼å âåž
íàãîâåøòåíî è îáçíàœåíî íàðîäó è œåãîâîì áóäóžåì âî•è ñâèœå ñå
ñêóïå ó ãîìèëó è òå äåìîíñêå, òóðñêå õðòîâå ïîäàâèøå. Ñâå øòî
ïðåòõîäè Òóð÷èíîâîì ñòóïàœó êàäà ãà ïîòîì Êàðà•îð•å óáè íà
ìîñòó ðåêå Êóáðèøíèöå ¼å ïðîâè•åœå èñòîã çíà÷åœà, àëè ó äðóê-
÷è¼î¼ ôîðìè, êî¼å ¼å èìàî è «ïðâè õðèøžàíñêè öàð» Êîíñòàíòèí
óî÷è áèòêå íà Ìèëèâè¼ñêîì ìîñòó.
Íåìà ñóìœå äà ¼å «è ñàìîã îöà æåðòâîâàî îòå÷åñòâó». Ðîäîôè-
íèêèí ¼å çàïèñàî äà íè Êàðà•îð•å «íå êðè¼å äà ¼å ñâîãà îöà óáèî èç
ïóøêå ñâî¼îì ðóêîì». Ñâè ïîòîœè ïîêóøà¼è ÷èœåíè èç ðàçëè÷èòèõ
ïîáóäà äà ñå îïðàâäà è ïðèêðè¼å ÷èí îöåóáèñòâà ïî Âóêó ÊàðàŸèžó
ñó ãà ¼îø âèøå ñðàìîòèëè. Âóê òóìà÷è äà ¼å óáèñòâî ó÷èœåíî áåç
ïðåäóìèøšà¼à «ó šóòèíè è èç šóáàâè» äà áè ñå íà¼áëèæè è ìíîãî-
áðî¼íè ÷ëàíîâè çáåãà ñïàñèëè ñòðàäàœà. Îäìàõ ïîñëå ïðîïàñòè
Óñòàíêà àðõèìàíäðèò ìàíàñòèðà Áëàãîâåøòåœå ¼å ïèñàî áåîãðà-
äñêîì âåçèðó ìîëåžè ãà äà îïðîñòè ñðïñêîì íàðîäó ïðè ÷åìó ¼å ñâó
êðèâèöó áàöèî íà Êàðà•îð•à óç îïòóæáå äà ¼å «ñâîãà îöà óáèî,
áðàòà îáåñèî». Ó íà¼ìàœó ðóêó ìó÷àí îñåžà¼ èìàî ¼å çà ïîñëåäèöó
ñòâàðàœå óáëàæåíå âàðè¼àíòå ãäå ¼å €îð•å íàðåäèî íåêîì ìîìêó äà
óáè¼å œåãîâîã îöà. Óñëåäèëà ¼å íîâà åòàïà óáëàæàâàœà è èñêšó-
÷èâàœå îöåóáèñòâà èç õåðî¼ñêå áèîãðàôè¼å îñíèâà÷à äèíàñòè¼å òàêî
øòî ¼å, óñòâàðè, óáè¼åí î÷óõ Ïåòðîíè¼å, íà ñíàæíî èíñèñòèðàœå
ìà¼êå Ìàðèöå êî¼à ãà ¼å çàêëåëà íà ìëåêî êî¼èì ãà ¼å õðàíèëà. Èàêî ¼å
ïðèìåðà îöåóáèñòâà ó ñòàðî¼ ñðïñêî¼ äèíàñòè¼è Íåìàœèžà áèëî
(Äóøàí), ñìàòðàëî ñå äà ¼å Êàðà•îð•åâ óãëåä, à ïîãîòîâó âëàäàðñêå
äèíàñòè¼å, òèìå ñòàëíî è áðåìåíèòî îïòåðåžåí ïà ñå âðøèëî óáëà-
æàâàœå îâîã ÷èíà.
Ñàâëàäàí ¼àêèì ñòðàñòèìà, à èìà¼óžè ó ïîäñâåñòè ïðàñòàðó
òðàäèöè¼ó æðòâîâàœà îñòàðåëèõ ðîäèòåšà, îí ¼å ñàìî óáðçàî Ïåò-
ðîâó ñìðò. È êîä î÷åâîã óáèñòâà ïî¼àâšó¼å ñå àðõåòèï íàëèê Àëåê-
ñàíäðó Ìàêåäîíñêîì êàäà ¼å, òàêî•å ïðîðî÷êèì ïðåäñêàçàœåì ïðî-
÷èòàõ ñóäáèíó", ïðåäîäðå•åíî «äà ìè ¼å ïîãèíóòè îä âëàñòèòà
126
ä¼åòåòà. È íå óòåêîõ ñóäáèíè íåãî îä òåáå ïîãèáîõ». Ïîñëå òîãà è

Àëåêñàíäàð ñå «ðàñòóæè øòî ìó ¼å îòàö óìðî îä œåãîâå ðóêå».
Ñëè÷íîñò ñà Àëåêñàíäðîì ¼å ¼îø âåžà êàäà ñå èìà ó âèäó äà ¼å è îí
óáèî áðàžó çáîã ñèëîâàœà æåíà íåêèõ íà¼àìíèêà «...êàçíè ñìðžó
êàî äèâšå çâåðè...». Ïîñëå òîã äîãà•à¼à ñòâîðåíà ¼å êîä €îð•à ñïîç-
íà¼à «äà ¼îø âåžìà òàêàâ ìîæå áèòè è ïðåìà äðóãèìà».
È ñàìà Êàðà•îð•åâà ñìðò ñå îäèãðàëà êàî ¼åäàí ìðà÷íè ïîëîì
ó ñòèëó ïàëîã áîæàíñòâà êî¼è ¼å èìàî ðåàëíå ðåïåðêóñè¼å ïî êðåäè-
áèëèòåò ñâåóêóïíå íàöèîíàëíå åòèêå ó ïîòîœèì âðåìåíèìà «ïðà-
ðîäèòåšñêè ãðåõ». Íà ïî÷åòêó íîžè óáèñòâà Êàðà•îð•å è œåãîâ
ïðàòèëàö âå÷åðà¼ó ó êîëèáè òðëà ñà Âó¼èöîì Âóëèžåâèžåì è œåãî-
âèì ìîìöèìà ìå•ó êî¼èìà ¼å è áóäóžè óáèöà êî¼è òèì ÷èíîì èìà
íàìåðó äà îñâåòè ñâîã áðàòà ïàëîã ó âîæäîâîì ïðåêîì ñóäó. Êàäà ¼å
Âîæä ñåäåžè çàñïàî «Ó ñâåòó Íåäåšó, 13. ¼óëà 1817. ãîäèíå ó çîðó íà
ñâåòîã Àðàí•åëà Ãàâðèëà ëåòœåã» œåãîâ ïðàòèëàö Íàóì ñå ïðî-
áóäèî è îòèøàî ñà òèêâèöîì íà îáëèæœè èçâîð ïî âîäó. Íà ñöåíó
ñòóïà óáèöà ñà ñåêèðîì è îäñåöà ãëàâó ëåãåíäàðíîã âî•å, à ó ãîòîâî
èñòîì òðåíóòêó óáè¼åí ¼å èç ïóøêå è œåãîâ ïðàòèîö. Èñòîðè¼ñêà
ñèòóàöè¼à ñå ¼îø ¼åäíîì óëèâàëà ó ïðî¼åêòîâàíó ìèòñêó ìàòðèöó è
¼åäíà÷èëà, îâîã ïóòà, ñà ñìðžó ìó÷åíè÷êîã ñâ. êíåçà Ëàçàðà.
È îâîãà ïóòà €îð•å ¼å ñàí çàñïàî, èç êîãà ñå îâîì ïðèëèêîì
íè¼å âèøå ïðîáóäèî, íà Ñâ. Àðõàíãåëà Ãàâðèëà, íà äàí ïàòðîíè-
ìèêà öðêâå áðâíàðå íà ðà÷àíñêîì ãðîášó ó êî¼î¼ ¼å ïî ëåãåíäè
Êàðà•îð•å êðøòåí, øòî ¼å ñàñâèì ó ñêëàäó ñà ñâå÷åâîì àí•åîñêîì
ïðèðîäîì áîæ¼åã ãëàñîíîøå. Çíàê äà Âîæä è œåãîâ ïðàòèëàö èìà¼ó
ïðîìåíèòè ñâåòîì ¼å òðåíóòàê êàäà ¼å Êàðà•îð•à îïõðâàî ñàí ïðåä
çîðó, ¼åð ñàí ¼å ïðåäâîð¼å ñìðòè, êàî è æå• œåãîâîã ïðàòèîöà Íàóìà
êî¼è èäå ïî âîäó íà èçâîð. Íàèìå, ïîçíàòî ¼å äà íà îíîì ñâåòó âëàäà
âå÷èòà æå•. Ìèòñêà ñìðò ñå îäèãðàâà íà íà÷èí è íà ïðèëèêó âåëè-
êèõ ñâåòèõ ïðåòõîäíèêà: îäñåöàœåì ãëàâå. Òàêàâ ¼å ñëó÷à¼ ñà êíåçîì
Ëàçàðîì è Ìèëîøåì Îáèëèžåì è ñâåóêóïíèì ïðàóçîðîì ñâ. £îâà-
íîì Êðñòèòåšåì êîìå ¼å ãëàâà îäñå÷åíà ñåêèðîì.
Äîê ¼å Õðèñò ðî•åí îä äåâèöå áåçãðåøíèì çà÷åžåì äîòëå ¼å Ñâ.
£îâàí Êðñòèòåš ðî•åí îä ÷óäåñíîã çà÷åžà áåçäåòíå ñòàðèöå. Áîã ¼å
ïðåêî ñâî¼èõ àí•åëà îá¼àâšèâàî ðî•åœå îíèõ ñà êî¼èìà ¼å èìàî
âåëèêå íàìåðå. Èñòî òàêî ïðåêî œèõ îá¼àâšó¼å è ñìðò. Êàäà ¼å îäñå-
127
÷åíà ãëàâà Ñâ. £îâàíà ó òàìíèöè è äîíåòà íà òàœèðó íàðå•åíî ¼å äà ñå

èãëîì èçáîäå œåãîâ ¼åçèê è äà ñå íå ñàõðàíè ñà òåëîì äà ïðîðîê íå
áè âàñêðñàî. Œåãîâà ãëàâà ¼å çàêîïàíà íà ñêðèâåíîì è «áåñ÷åñíîì»
ìåñòó, äóáîêó ó çåìšè. Äâîð¼àíêà öàðà Èðîäà èñêîïà ¼å è òà¼íî
ïðåíåñå ó £åðóñàëèì è ñàõðàíè íà Ãîðè £åëåîíñêî¼. Íå çíà¼óžè î
îâîìå íèøòà, êàä äîçíàäå î ÷óäèìà Èñóñà Õðèñòà óçâèêíó: «Òî ¼å
£îâàí êîãà ñàì ¼à ïîñåêàî, îí óñòà èç ìðòâè¼åõ». Óáðçî ñòèæå Áîæ¼à
êàçíà ãðóïó çëîòâîðà êî¼à ó÷åñòâîâàøå ó œåãîâîì óñåêîâàœó. £îâàíà
ãëàâà ¼å òðè ïóòà ñàõðàœèâàíà.
Èíòåðåñàíòíî ¼å ïîìåíóòè äà ñå ìèòñêà ñëèêà íà íåêè íà÷èí
ïîíîâèëà: äîê ñâ. êíåçó Ëàçàðó Òóðöè îäñåöà¼ó ãëàâó ñöåíó ïîñ-
ìàòðà Ìèëîø (Îáèëèž), à îâäå èçâðøèîöè èìà¼ó ïîñðåäíèêå, à êàî
è ïîñìàòðà÷ Ìèëîø (Îáðåíîâèž) òî ÷èíå ñà ïðîñòîðíå óäàšå-
íîñòè. Óáèâøè Êàðà•îð•à Ìèëîø ìó ¼å «ñòàâèî ìó÷åíè÷êè âåíàö»,
à æàëîñò ó íàðîäó, èàêî îïðàâäàíî íå ìàíèôåñòàíòíà, ¼å áèëà ñâåî-
ïøòà.
Ó åïñêî-ìèòñêî¼ ìàòðèöè, êîä Ñðáà ïîçíàòî¼ èç åïèêå è èñòî-
ðè¼å ñðåäœåã âåêà, âëàäàð óìèðå ïðèðîäíîì, àëè íàïðàñèòîì ñìð-
žó, óáè¼åí ó ëîâó îä ÷îâåêà èëè äèâšå æèâîòèœå (÷åñòî îä äèâšå
ñâèœå), êîä èçâîðà, ãäå ¼å ñòàî äà ïè¼å âîäå (êðàš Âóêàøèí, öàð
Óðîø, äåñïîò Ñòåôàí, Ïåòàð Çðèíñêè...) Îâà, àëè íåöåëîâèòà, ìàò-
ðèöà ¼å ïðèñóòíà è ó Êàðà•îð•åâîì óáèñòâó. Êàî øòî ñå çíà, ó
Ðàäîâàœñêè ëóã Êàðà•îð•å íè¼å äîøàî çáîã ëîâà, íèòè ñå ó ïðèïî-
âåäàœèìà î œåãîâî¼ ñìðòè êîðèñòè ñèìáîëèêà ëîâà. Ìå•óòèì, øó-
ìà, æå• è èçâîð ñó èòåêàêî ïðèñóòíè.
Ìèò êàî äà êóëìèíèðà ¼îø âèøå, èàêî òî íå èçãëåäà òàêî,
÷èœåíèöîì äà ¼å ïðèëèêîì ñòàâšàœà ó ïðèìèòèâíî ãðà•åíè ïîñ-
ìðòíè ñàíäóê, Êàðà•îð•åâî îáåçãëàâšåíî òåëî êîìàäàíî. Íàèìå,
îäñå÷åíå ñó ìó, íàâîäíî, ñàìî îáå íîãå ïðåáè¼àœåì ãîëåœà÷à. £åäíî
äðóãî ñâåäî÷åœå ãîâîðè äà ¼å òî ó÷èœåíî ïîñëå äâå ãîäèíå ïðè-
ëîêîì äðóãå ñàõðàíå Êàðà•îð•åâîã îáåçãëàâšåíîã òåëà êî¼å ¼å ïðè-
ëèêîì îòêîïàâàœà ïðîíà•åíî öåëî è ïîòïóíî î÷óâàíî! Ìàðêî £àã-
œèëàö... ñ îáçèðîì äà ñå ñâå ìîðàëî ðàäèòè òà¼íî è áðçî (!)... óçìå
ñåêèðó è ïðåñå÷å îáå Âîæäîâå íîãå... òå òàêî íàñèëíî çãœå÷è ëåø è
ñòàâè ó ñàíäóê." Êàðà•îð•åâî òåëî ¼å ñàõðàœåíî ïî òðåžè ïóò ó
œåãîâî¼ öðêâè ïðè ÷åìó ñå ïî Íåíàäîâèžó äåñè ÷óäî. Èàêî ¼å áèî
128
ëåï äàí, äîê ñó áèëè íà îáðåäó ó öðêâè ïî÷å äà äóâà âðëî ¼àê âåòàð óç
âåëèêó ãðìšàâèíó è ïšóñàê òàêî äà ñó ñâè îñòàëè «ñêàìåœåíè ïðåä
íåîáè÷íèì ïðèçîðîì...» Êàäà ¼å îëó¼à ïðåñòàëà êíåç Ìèëîø ¼å êðå-
íóî íà ðó÷àê íåðàñïîëîæåí çáîã ïðåäçíàêà êî¼è ¼å óïóžåí, à òàäà ¼å
ñòèãàî ãëàñíèê èç Êðàãó¼åâöà êî¼è ¼å äîíåî âåñò «äà ñó îáî¼å äåöå
‘ïàëà ó ôðàñ!» Íàñòàëà ¼å âåëèêà ñâà•à èçìå•ó êíåæåâñêîã ïàðà.
Ñóòðàäàí ¼å, íå ïèòà¼óžè Ìèëîøà, êœåãèœà ñà äåöîì äîøëà ó Òîïî-
ëó äà áè ñà äåöîì ïðåíîžèëà íà ãðîáíî¼ ïëî÷è Âîæäîâî¼. Ó¼óòðî,
äåöà ñó îñâàíóëà çäðàâà!
Èìà ñå, èïàê, óòèñàê äà ¼å èçâðøåíî ðèòóàëíî êîìàäàœå òåëà,
øòî ñâåäî÷åœà ñàâðåìåíèêà è ó÷åñíèêà äåëèìè÷íî îáçíàœó¼ó, íà
ïðèëèêó êàêî ¼å òî ÷èœåíî êîä ñòàðîáàëêàíñêèõ àíòè÷êèõ íàðîäà ñà
îâèõ ïðîñòîðà, ïîãîòîâó Òðà÷àíà è Òðèáàëà, ïðèëèêîì æðòâåíîã
êîìàäàœà ñòàðèõ áîãîâà: Ïóðóøå, Îçèðèñà, Äèîíèñà... èëè ðèòóà-
ëíîã æðòâîâàœà âëàäàðà, ïîíåêàä è ñàìîæðòâîâàœà, êàî ñðåäñòâà
èñöåšåœà è ñïàñèòåšà ÷èòàâå íàðîäíî-äðæàâíå çà¼åäíèöå. Øòî ñå
òè÷å «÷óäà» ïðè òðåžî¼ ñàõðàíè Êàðà•îð•à òðåáà èìàòè ó âèäó
ïîíàâšàœå èñòîâåòíîã äåøàâàœà íàä Áåîãðàäîì ïðè ñìðòè äåñïîòà
Ñòåôàíà 1427. ãîäèíå êî¼å òèìå äîáè¼à ñâî¼ñòâî âåž èçãðà•åíîã ìèòñ-
êîã àðõåòèïà.
Ñàì ÷èí óáèñòâà âëàäàðà êîä ñâèõ ñòàðèõ íàðîäà ¼å çàâðøíè
îáðåä ó œèõîâîì ïîñâåžèâàœó - àïîòåîçè. Äóõîâè îäñåöà¼ó œåãîâó
ãëàâó, îñòàâšà¼ó ¼å ïîêðà¼ òåëà, äà áè ãëåäàî ñâî¼èì î÷èìà êàêî ãà
êîìàäà¼ó. Îáðåä êîìàäàœà ñå âðøè íà íåêîì ñàìîòíîì ìåñòó, à
ðàäîâàœñêè ëóã òî çàèñòà ¼åñòå. Ó òîì ñòàðîì ðèòóàëó ñå îäñåöàœå
ãëàâå è óäîâà âðøèëî èñêšó÷èâî ãâîçäåíîì êóêîì èëè ñåêèðîì.
Ïîòîì ñå êîñòè ÷èñòå. Çàèñòà, è Êàðà•îð•åâà ãëàâà ¼å î÷èøžåíà-
îäðàíà. Ïîñâåžåíèêó «ïòèöà ãðàášèâèöà» óçèìà äóøó è îäíîñè ¼å ó
ïàêàî, à òåëî ñå ðåæå íà êîìàäå è äåëè äóõîâèìà áîëåñòè è ñìðòè.
Ñèìáîëè÷íà ñìðò ó îáðåäó ïîñâåžåœà ñà êîìàäàœåì òåëà ïîçíàòà ¼å
è êîä êàñíè¼èõ õðèøžàíñêèõ ïîñâåžåíèêà è ñâåòàöà.
Æðòâîâàœå ¼å íà¼ñòàðè¼à ðèòóàëíà ðàäœà êî¼ó ¼å ÷îâåê ñòâîðèî ó
ôóíêöè¼è ïîñðåäîâàœà èçìå•ó ÷îâåêà, ïðèðîäå è áîæàíñêèõ ñèëà.
Æðòâà ¼å íà¼÷åøžå ñëè÷íà óáèñòâó èàêî ¼å îñìèøšåíà êàî äàðèâàœå
è êàî òàêâà ¼å, èàêî ïàðàäèãìà, ñèìáîëè÷êà è ëîãè÷íà ðàäœà êî¼à ñå
ñà ïî¼àâîì õðèøžàíñòâà, êî¼å èçðè÷èòî çàáðàœó¼å óáèñòâî ÷îâåêà,
129
ïîñòàëà äåî šóäñêîã ïîäñâåñíîã.

Àëè æðòâîâàœå íè¼å èñòî øòî óáè¼àœå è êëàœå. Æðòâîâàœå
èìà ñâî¼ó ëîãèêó, ïðîñòîð, âðåìå è ñèìáîëèêó. Îíî ñå ìîæå ïðåò-
âîðèòè ó ñóðîâîñò è îñâåòó, ìîæå äà èçãóáè ïðèìîðäè¼àëíå ìèòñêå
åëåìåíòå òàêî äà êîä šóäè ñòâîðè îäáî¼íîñò, îäâðàòíîñò è äà ñå
ïðåòâîðè ó «íåøòî ïàðàäîêñàëíî è íåðàçóìíî». £îø ó ñòàðèì ìèòî-
ëîãè¼àìà ¼å ó ìíîãèì äðóøòâèìà äîøëî äî îäóñòà¼àœà îä šóäñêå
æðòâå. Ìå•óòèì, è êàñíè¼å, êàî è ó öèâèëèçîâàíèì, ïèñìåíèì è
èñòîðè¼ñêèì âðåìåíèìà, ó ïîâðåìåíèì íàïåòèì èñòîðè¼ñêèì ñè-
òóàöè¼àìà ïðèáåãàâà îáíàâšàœó æðòâîâàœà šóäè. Èñòî òàêî, óìå-
ñòî èíòåðåñîâàœà ÷îâåêà çà ïðèíåòó æðòâó ìîæå ñå èñêàçàòè íåçàè-
íòåðåñîâàíîñò çà œåíî ñâåóêóïíî äå¼ñòâî.
Õðèøžàíñòâî ïðèíîøåœå šóäñêå æðòâå ñìàòðà áåçàêîœåì è
óáèñòâîì ¼îø îä ïðâèõ ïðåäàœà Ñòàðîã çàâåòà. Ìå•ó ãðåõîâèìà,
¼åäàí îä íà¼âåžèõ ¼å ñâåñíî óáèñòâî êî¼å ó çåìàšñêîì æèâîòó èçàçèâà
îñâåòó Áîæ¼ó. Áîã äà¼å ñâåìó æèâîò è ñàìî îí èìà ïðàâî è äà ãà
îäóçìå. Ñ òîãà øåñòà Áîæè¼à çàïîâåñò è ¼åñòå: «Íå óáè¼». Òà¼ çëî÷èí
ñå íå çàáîðàâšà îä šóäè íè îä Áîãà. Õðèñòîñ ¼å êàî æðòâåíî ¼àãàœå
áîæ¼å íåâèíî ïîñòðàäàî àëè ¼å íà ñåáå óçåî ñâå ãðåõå ñâåòà. Äàêëå,
Õðèñòîñ ¼å ñàìîã ñåáå ïðèíåî çà âå÷íó åâõàðèñòè¼ñêó æðòâó: áåç
ïðåòõîäíå ñìðòè íåìà íîâîã ïî÷åòêà.
Ó ìíîãèì ñâåäî÷åœèìà ñòî¼è äà ñå ÷åêàëî äà Êàðà•îð•å çàñïè
è äà ¼å ó òðåíóòêó æðòâîâàœà òðãàî ñàášó. Òî áè çíà÷èëî äà œåãà
ñìðò íè¼å áèëà ñòâàð ñîïñòâåíîã èçáîðà è ñâåñíà æðòâà. Œåãîâà
ñìðò ¼åñòå æðòâà ó ñâåñòè îíèõ êî¼è ñó îäëó÷èëè äà ïîñåãíó çà
îáíàâšàœåì èíñòèòóòà šóäñêå æðòâå èàêî ñó áèëè õðèøžàíè, à ó
ñâåñòè èçâðøèîöà îíà ¼å áèëà ñõâàžåíà êàî îñâåòà. È ¼åäíî è äðóãî
¼å, êàêî ¼å âåž ðå÷åíî íåîïðîñòèâè ãðåõ è íà îâîì è íà îíîì ñâåòó
Õðèøžàíà.
Èíòåðåñàíòíî ¼å íà îâîì ìåñòó ïîìåíóòè, ïî ìíîãî ÷åìó ñëè÷-
íó è ãîòîâî ñàâðåìåíó, ñìðò Òóäîðà Âëàäèìèðåñêóà, âî•å íàðîäíîã
óñòàíêà ïðîòèâ Òóðàêà è ôàíàðèîòà ó Âëàøêî¼ 1821. ãîäèíå. Îí ¼å
óõâàžåí è óáè¼åí ó ïðèñóñòâó, à ïî íåêèìà îä ñòðàíå, õåòåðèñòà.
Îäñå÷åíà ìó ¼å ãëàâà, à ïîòîì ¼å ðàñêîìàäàí! È Êàðà•îð•å ¼å ó
Ñðáè¼ó äîøàî òàêî øòî ñó ìó õåòåðèñòè îðãàíèçîâàëè ïóò íà êîìå ¼å
ïðàžåí îä ñàìî ¼åäíîã ÷ëàíà òå îðãàíèçàöè¼å äà áè ñòðàäàî íà ãîòîâî
130
èñòîâåòàí íà÷èí.
Ó òðåíóòêó èçâðøåœà óáèñòâà Êàðà•îð•å ¼å áèî ó ñíó, à, ïî
ïðè÷àìà, óáèöà íè òàäà íè¼å ñìåî äà ìó ïîãëåäà ó î÷è. Ðåêëî áè ñå
äà ¼å ó ïèòàœó ãðèæà ñàâåñò è ñòðàõ, à ìîãëî áè áèòè äà ïðèïîâåäà÷
óëàçè ó øåìó ìèòñêîã àðõåòèïà ó êîìå ñå áîæàíñòâî, èëè áîæàíñêè
âëàäàð, íå ñìå ïîãëåäàòè ó ëèöå, à ïîãîòîâî ó î÷è. Òàêàâ ¼å ñëó÷à¼ è
ñà äåñïîòîì Ñòåôàíîì, àëè è ñà âðàžàœåì âèäà Ñòåôàíó Äå÷àíñêîì
ó òðåíóòêó âðàžàœà âëàñòè è óçäèçàœà íà âëàäàðñêè òðîí. Îâäå ñå
ìîæå ïðåïîçíàòè è âðëî ðåäóêîâàí ìèò î Ïåðñå¼ó è ñìðòè. Íàèìå,
ñìðòè ñå ÷îâåê ìîæå ñïàñèòè ñàìî óêîëèêî èçáåãíå äà ïîãëåäà ó
œåíå î÷è. Äàêëå, äåèôèöèðàíè âëàäàð, ïàäà¼óžè ó ñàí çàêëàïà î÷è
è òàêî ãóáè ñâî¼å íà¼ìîžíè¼å îðóæ¼å: ìàãèêó î÷è¼ó, âèäà è ïðîâè-
•åœà, ïîãëåäà êî¼è óáè¼à. Ãóášåœå Êàðà•îð•åâå ìîžè è âëàäàðñêîã
ïðîâèäà ïðåäñêàçàíî ¼å ¼îø ¼åäíèì ñíîì ïðå îíîã êî¼è ¼å óñíèî ïðåä
ïîãóášåœå.
Ó èø÷åêèâàœó Ìèëîøåâîã îäãîâîðà Êàðà•îð•å ñå çà ìíîãå íå-
ïðèðîäíî ïîíàøàî. Èàêî ¼å ìîðàî èìàòè ó âèäó è íåãàòèâàí îäãî-
âîð ñà «íåïðåäâè•åíèì» èñõîäîì îí ñå òèõ íåêîëèêî äàíà çàäð-
æàâàî ó ñåíàìà õðàñòîâà Êîøàðœå áåç íàìåðå äà ñå áàð óïóòè ó
îáëèæœè Âèøåâàö ãäå ¼å ðî•åí. Êîñèî ¼å ëèâàäó ïðåêî äàíà, îä
ñåšàêà ¼å çàòðàæèî ìàëî ìåäà, à ïîòîì çàñïàî íà îòêîñó ïðè ÷åìó ¼å
âè•åí äà ñïàâà îòâîðåíèõ î÷è¼ó! Íàãëî ñå òðãíóî èç ðóæíîã ñíà
âà¼êà¼óžè ñå «Å¼, øòî óñíè’ äåöî - çàáîãà!».
Êàðà•îð•å êàî äà çíà äà ìåä è áóäíîñò èìà ìèòñêî-ðåëèãèîçíî
çíà÷åœå êî¼èì ñå ïîñòèæå áåñìðòíîñò. Òà ìèòñêà áóäíîñò ¼å
òðàíñöåäåíòíà è ìåòàôèçè÷êà ïîèñòîâåžåíà ñà íà¼äóõîâíè¼èì ñòà-
œåì áîæàíñòâà êî¼å ãà ÷èíè ñâåçíà¼óžèì. Äóøà êî¼à ñâå âèäè è ñâå
çíà ¼å èçíàä æèâîòà, ïîòïóíî ¼å îñëîáî•åíà. £îø ¼å Çàðàòðóñòðà ó÷èî
äà ¼å áóäíîñò íà¼áîšà îä ñâåãà ïîñòî¼åžåã. Çáîã òîãà ñó áîãîâè áèëè
íåäîäèðšèâè òå ïðåìà òîìå è šóäè ìîðà¼ó áèòè íåïðåêèäíî áóä-
íè. Ìå•óòèì, êîñà, êîøåœå è ñàí íà îòêîñó ¼å ïàðàôðàçà ïîêîøåíîã
¼åð ñìðò êîñè êàî êîñà÷.
Íàðåäáîäàâàö Êàðà•îð•åâîã, ó íàðîäó ñå ñìàòðà è äàíàñ ñðàì-
íîã óáèñòâà, ¼å áèî êóì Âîæäîâ òå ¼å, òèì âèøå, ïî÷èíèî ñêðíàâšåœå
îáè÷à¼íîã ïðàâà è ó ñâåñòè íàðîäà äîáèî îäè¼óì íàöèíàëíå ñðàìîòå
è îïøòåã ãðåõà. Ïîøòî ¼å íàðîä îñóäèî ïî÷èíèîöà œåãîâó ïðåñóäó
131
¼å èìàî ñïðîâåñòè è ñàìè Áîã. Êíåç Ìèëîø «íè¼å èìàî ìèðà íè

äàœó, íè íîžó». Ó ñíó ìó ñå ïî¼àâèî áëèñòà¼óžè Êàðà•îð•å «Ãðåøíè
âëàñòîšóá÷å, òè ñå íåžåø ïðå ñìèðèòè, áèžåø îä Áîãà çëî íàêàçàí,
àêî ìå èç ¼àìå íå èçâàäèø è íå ïðåíåñåø ó ìî¼ äîì, ó ìî¼ó Òîïîëñêó
çàäóæáèíó, ó öðêâó ñâåòå Ìà¼êå Áîãîðîäèöå». Òàêî ¼å Êàðà•îð•åâî
òåëî òðè ïóòà ñàõðàœèâàíî. Íà îâîì ïðèìåðó ñå âèäè äà ¼å ñàí ó
íåïðîìåœåíî¼ ìèòñêî¼ ôóíêöè¼è è êîä êíåçà Ìèëîøà.
Óáèñòâîì Ìèëîøåâîã ñèíà êíåçà Ìèõà¼ëà êî¼è ¼å «áåç ïîðîäà
áèî ñâî ïðàâî Ìèëîøà Îáðåíîâèžà ïëåìå... óãèíå». Áîæ¼à êàçíà ¼å
íà¼ïðå ñòèãëà Ÿåëàòà Íèêîëó Íîâàêîâèžà êî¼è ¼å áèî ðîäîì èç
Ëàïîâà. Ìîðàî ¼å äà ñå îäñåëè ó Îïàðèž êîä Ðåêîâöà ãäå ¼å ïîëóäåî,
à íà ¼åäíîì ïóòó ïàäíå ó ðåêó Ðàñèíó è çàâðøè ñìðâšåí íà âîäå-
íè÷íîì âèòëó. Ïîçíàòî ¼å è äà ¼å âîäåíèöà ìåñòî ãäå ñå îêóïšà¼ó
•àâîëè è äåìîíè è âðòå âðòèøòå. Íèêîëà ¼å çà íàðîä •àâîšè èñêó-
øåíèê è •àâîšè íàêîò òå ¼å íîðìàëíî äà çàâðøè íà âîäåíè÷íîì
âèòëó êàî èçðàç âèøåã âèäà áîæàíñêå ïðàâäå è îñâåòå ñóäáèíå. Ñèí
ìó ¼å óìðî ðàñïàäà¼óžè ñå, êžåð ¼å ïîëóäåëà áàø íà ñâ. Ãàâðèëà êàäà
¼å îòàö ïî÷èíèî ãðåõ è òàêî çà òèì «•àâîšèì ñåìåíîì» íè¼å îñòàëî
ïîòîìñòâî êàî íà¼òåæè âèä Áîæ¼å êàçíå «êàæó äà ñó ìó âðàòà ãëîãî-
âèì êîöåì çàòâîðåíà». ×óäíà èãðà ñóäáèíå ¼å îäëó÷èëà äà ó Îïàðè-
žó, ñåëó óáèöå ñâîã ïàðàäåäå, Àëåêñàíäàð I Êàðà•îð•åâèž, êðàš
£óãîñëàâè¼å, ñàçèäà ¼åäèíó ñâî¼ó çàäóæáèíñêó öðêâó.
È Äðàãèž Âî¼êèž ¼å äîæèâåî òðàãè÷àí êðà¼. Ïîìðëà ìó ¼å öåëà
ïîðîäèöà, îñòàî ¼å ñàì áîëåñòàí è ñèðîìàøàí, ãäå ñå ïðîêëåòñòâî
îñòâàðèâàëî ó ñóïðîòíîì ïðàâöó, íèêàêî íè¼å ìîãàî äà óìðå (âå÷íå
ìóêå). Ìàðêî £àãœèëàö êî¼è ïîñå÷å óäîâå Âîæäó ¼å, âåž ïàð äàíà
ïîñëå òîãà, ïîëóäåî è ñâåçàí îäâåäåí êóžè ãäå óñêîðî óìðå! Âó¼èöà
Âóëèžåâèž ¼å çáîã âåëèêå ãðèæå ñàâåñòè ó çíàê ïîêà¼àœà ïîäèãàî ó
àòàðó ñåëà Êîøàðœå, íîâî èìåíîâàíîã Ðàäîâàœà, öðêâó áðâíàðó
Ïîêà¼íèöó. Âó¼èöà ¼å êàî ÷ëàí áðî¼íå äåëåãàöè¼å óïóžåí íà Ïîðòó ó
¼åñåí 1820. ãîäèíå, à ïîòîì ¼å çàäðæàí ó òóðñêîì çàòâîðó ÷èòàâå
÷åòèðè ãîäèíå. Êàäà ñå âðàòèî ó Ñðáè¼ó ñà áðî¼íèì äàðîâèìà è
îäëè÷¼èìà êî¼à ñó ìó Òóðöè äàðîâàëè Ìèëîø ¼å íàðåäèî äà ìó ñå ñâå
îäóçìå è îñòàâè áåç âëàñòè. Ïî íåêèìà ¼å óìðî ìó÷åíè÷êè ó ðîäíîì
ñåëó Ãð÷öó 1828. ãîäèíå. Àëè, ïî íàðîäíîì âåðîâàœó íè îí íè¼å
ìîãàî èçáåžè áîæ¼ó êàçíó. Ðàçáîëåî ñå è ïî òåëó ìó ñå îòâîðèøå
132
ðàíå, íîñèëè ñó ãà ïî öðêâàìà è ìàíàñòèðèìà ìîëåžè íàðîä äà ìó

äà îïðîøòà¼ çà ãðåõ äà áè ìîãàî äóøó èñïóñòèòè. Èñòî òàêî, ïðîê-
ëåòñòâî ñòèæå è ñâå œèõîâå ïîòîìêå: ñèí è êžåð ñó ìó ðàíî óìðëè
êàî è œèõîâà äåöà «îä òå ïðàâå Âó¼è÷èíå ëîçå, äàíàñ íèêîãà ó æèâî-
òó íåìà, è äà ¼å ñâî ñåìå íàðîäà œåãîâîã çàòðëî».
Ìèëîøåâ ñèí Ìèëàí óìðå ìëàä, êíåç Ìèõà¼ëî ¼å óáè¼åí ó
Òîï÷èäåðó áåç íàñëåäíèêà, à óáèñòâîì êðàšà Àëåêñàíäðà, êî¼è ¼å
áèî áåç ïîðîäà è íàñëåäíèêà è òðåžå êîëåíî Ìèëîøà Îáðåíîâèžà
ïðèìè êðà¼. Òàêî ñå èñïóíèëî íàðîäíî, òå ïðåìà òîìå è áîæ¼å
ïðîêëåòñòâî, êîðåí ñâèõ óáèöà Êàðà•îð•åâèõ óãàñèî ñå. Ó ìèòî-
ëîøêî¼ ñâåñòè íàðîäà îä òîãà âåžå êàçíå íåìà. Òî ïðîêëåòñâî èõ
ïðàòè è íà îâîì è íà îíîì ñâåò ãäå ïðå âðåìåíà äî÷åêó¼ó ñâî¼å
ïîòîìêå. È øòà âèøå, êðàš Àëåêñàíäàð è äèíàñòè¼à Îáðåíîâèž
ñêîí÷àøå ó êðâàâîì æðòâåíîì óáèñòâó çàâåðåíèêà êî¼è ñó äðæàâíè
è äèíàñòè÷êè ïðåâðàò îñòâàðèâàëè êðîç îñâåòó çà Êàðà•îð•åâî
óáèñòâî è äîâî•åœå íà âëàñò œåãîâîã óíóêà Ïåòðà I êî¼èì áè ñå
èñïóíèëà Áîæ¼à è íàðîäíà ïðàâäà. Ðàçëîã çà òàêî íåøòî ¼å ìîðàî
áèòè âåëèêè, à ñàñòî¼è ñå ó àíòèöèïèðàœó ñàêðàëèçàöè¼å è óêóïíå
ìèòîëîøêå ñëèêå è èñòîâåòíå ñâåñòè î œî¼ è ëè÷íîñòè êî¼à ¼å áèëà
œåí ãëàâíè ëèê. Íà ïðèëèêó Êàðà•îð•åâîã óáèñòâà çàâåðåíèöè
èñåêîøå íà êîìàäå òåëî ïîñëåäœåã Îáðåíîâèžà. Òî ñâàêàêî íè¼å
áèëî ñëó÷à¼íî. Áèî ¼å òî ÷èí îñâåòå çà óáèñòâî è ðèòóàëíî êîìàäàœå
Êàðàžîðžà øòî ïîòâð•ó¼å íàïðåä èçíåòó õèïîòåçó î æðòâè.
Êœèæåâíè è íàðàòèâíè ñàäðæà¼è ñà äåòàšèìà óáèñòâà Êàðà-
•îð•à ïðåïðè÷àâà¼ó âåðáàëíî ¼åäàí æðòâåíè ðèòóàë êî¼è ñå ïîòîì
ôðàãìåíòàðíî çàïèñèâàî ïðè ÷åìó¼å óñëåäèëî òðàíñïîíîâàœå ó
ñàñâèì ïðåèíà÷åíó ïñèõîëîøêó, êóëòóðíó è åñòåòñêó ôóíêöè¼ó.
Òðàíñïîíîâàœå ìèòà ó êœèæåâíè òåêñò ÷èíè äà ñå æðòâåíè îáðåä
îñëîáîäè îä íåïîñðåäíå ðèòóàëíå ïðàêñå è óñëîâšàâà œåãîâî òåæå
ðàñïîçíàâàœå. Ðàçîòêðèâàœå ìèòà î æðòâè ó Êàðà•îð•åâîì óáèñ-
òâó òèìå ñå ðàâíà ñà ôàíòàçìîì çàòî øòî ¼å èçâðøåíî ïîòèñêèâàœå
ìàíèôåñòàíòíîã àñïåêòà æðòâåíîã îáðåäà. Äîêàçàíî ¼å âåž äà ñå ó
íàðàöè¼è è êœèæåâíîñòè òåìà æðòâå ïðåìåøòà ó äóášå ñëî¼åâå è
çíà÷åœå òåêñòà ñêðèâàœåì èçà «ñëó÷à¼íèõ» äîãà•à¼à è «áåçàçëåíèõ»
ïî¼àâà. Òèìå æðòâà è æðòâîâàœå ïîñòà¼ó ôóíêöè¼à âèøå ñèëå èçðà-
æåíå êðîç íåñâåñíå è ñâåñíå ïîñòóïêå ïî¼åäèíàöà èëè äåëîâàœåì
133
íàòïðèðîäíîã. Ïîãîòîâó ïîñòà¼å ñêðèâåí àñïåêò æðòâåíîã îáðåäà

êàî äåî ñòðóêòóðå ìèòà î óáè¼àœó «áîæàíñêîã êðàšà» êî¼è ¼å íàñòàî
¼îø èç ïðâîáèòíîã ïîãðåáíîã ðèòóàëà è îäñëèêàâà ó ÷îâåêîâî¼ äóõî-
âíîñòè òåæœó êà ïðåâàçèëàæåœó ñìðòè.
È ó ñëó÷à¼ó Êàðà•îð•à è œåãîâîã óáèñòâà «Íåêðèòè÷êî ïðèõ-
âàòàœå ìèòà äîïðèíåëî ¼å œåãîâîì ïðåíîøåœó èç òðàäèöè¼å ó íàó-
êó. Óìåñòî îäãîâàðà¼óžåã ïðèñòóïà ìèòñêîì ñàäðæà¼ó, íàóêà ïîñòà¼å
ïëåí ìèòà.». Îâà¼ ìèò ¼å òèìå ïîñòàî èçðàç äóõîâíèõ, ñîöè¼àëíèõ è
ìîðàëíèõ âðåäíîñòè íàðîäíîã êîëåêòèâèòåòà. Âèøó êîëåòèâíó âðå-
äíîñò ïðåäïîñòàâšà ïî¼åäèíà÷íà è êîëåêòèâíà æðòâà. Æðòâà ¼å íà
òà¼ íà÷èí ñåãìåíò ìåõàíèçìà îäáðàíå è òèìå ñå ìîòèâèøå îä ñòðàíå
ïî÷èíèîöà «àëèáè çà ïîðàç èëè ïëàíèðàíè ïîñòóïàê êî¼è íè¼å ó
ïîòïóíîì ñêëàäó ñà âàæåžèì ìîðàëíèì è äðóøòâåíèì âðåäíî-
ñòèìà.» Ìèò ïîêàçó¼å ñàìî äåëîâå ïðåïðè÷àíîã îáðåäà, à ïîòîì ñå
ìèòîòâîðñòâîì ãðàäè íîâà öåëèíà ïîìîžó äîñòóïíèõ äåëîâà. Æðò-
âåíè îáðåä ¼å áèî è îñòàî ñèìáîëè÷àí ÷èí êî¼è ñå âðøè ó îðãàíè-
çîâàíîì ðèòóàëó ÷èìå ñå îòêëàœà êîëåêòèâíà îïàñíîñò.
Çàèñòà, ñìðò Âîæäà Êàðà•îð•à çà ìíîãå íè¼å îáè÷íà šóäñêà
ñìðò, à îïèñàíå îêîëíîñòè, íà÷èí, èçâðøèîöè è íàðîäíà îñóäà ñó
ïðîèçâåëè êîëåêòèâíè ãðåõ êðîç äâå ðàâíè: ïðàðîäèòåšñêîã è õðè-
øžàíñêîã ãðåõà. Ñòâîðèëà ñå ñâåñò î áðàòîóáèñòâó è ñêðíàâšåœå
êóìñòâà êàî ¼åäíå îä íà¼ñâåòè¼èõ èíñòèòóöè¼à íàðîäíå åòèêå.
Ìå•óòèì, èíñòèòóò ãðåøíå æðòâå êî¼ó ¼å çäóøíî, ïðå ñîïñ-
òâåíå æðòâåíå ñìðòè, êîðèñòèî è Êàðà•îð•å ñå íå ïðåžóòêó¼å, àëè
ñå ó íàðîäó œåìó íåîïðàâäàíî íå ïðèäà¼å âàæíîñò. Êàðà•îð•å ¼å
ïîãóáèî ðî•åíîã îöà, ïîòîì ðî•åíîã áðàòà è òîëèêå èíå ñàïëå-
ìåíèêå íà¼÷åøžå áåç ñóäà. Êàäà ¼å ñàçíàî çà Êàðà•îð•åâ ïîâðàòàê ó
Ñðáè¼ó êíåç Ìèëîø ¼å ñàçâàî ñâî¼å íà¼áëèæå íàõè¼ñêå êíåçîâå êî¼è ñó
ìó áèëè ïîòïóíî ëî¼àëíè, àëè èõ ¼å ñàçâàî. Îáàâåñòèî èõ ¼å î ñèòóà-
öè¼è è «êîíñóëòîâàî» î ìåðàìà êî¼å òðåáà ïðåäóçåòè. Íàóì È÷êî,
ñèí îíîã èñòîã Ïåòðà È÷êà, êî¼è ¼å áèî 1804. ãîäèíå óç Êàðà•îð•à, ¼å
îäãîâîðèî: «... ðàäèòå òî øòî è ñ ïðàñåòîì î÷è Áîæèžà». Äàêëå,
èç¼åäíà÷èî ãà ¼å ñà æðòâåíèì ïðàñåòîì. Ïàâëå Ñðåòåíîâèž ¼å áèî
¼îø ñèìáîëè÷íè¼è: «Êàìåíîì ó ãëàâó òó òðåáà è òîã Àíòó è Âó¼èöó,
ïà è Êàðà•îð•à, åðáî å îíî çâåð, ïà žå çà œèìå ñêî÷èòè ñàâ íàðîä».
Óñëåäèëî ¼å Ìèëîøåâî ïèñìî Ÿåëàòèìà: «Ñàãëàñè¼åì ñâè¼ó
134
äâàíà¼åñò êíåçîâà çàêšó÷èñìî, äà óáè¼åø Êàðà•îð•à... à àêî ñå ãëàâà

Êàðà•îð•åâà ñàäà íå äîíåñå ó Áåîãðàä, òî íåêà çíàòå äà žå ìî¼à è
âàøà èçãóášåíà áèòè, è öåëîãà íàðîäà ïðîïàñò èç òîãà ñšåäîâàòè».
«Êàäà ¼å äîíåñåíà Êàðà•îð•åâà ãëàâà ó Êîíàê... Ãîñïî•à ¼å ïîç-
âàëà ìåíå (ÕàŸè £åâòó Íîâîïàçàðöà) îíà ¼å ïëàêàëà òóæèëà è íàðè-
öàëà, öåëèâàëà ìðòâó ãëàâó è ñàìà ¼å íàä ëå•åíîì îïðàëà âèíîì...
Ãîñïîäàð íè¼å õòåî ïîñëàòè êðâàâó ãëàâó íåãî ¼å ïîçâàî Ïå¼ó žóð÷è¼ó
è çàïîâåäèî ¼å äà îäåðå êîæó ñ ãëàâå è äà ¼å íàïóíè ïàìóêîì.
Ãîñïî•à ¼å èçðó÷èëà ñòàêëî •óêñè¼à (ðóæèíî óšå) ó ïàìóê. Îíà ¼å
óçåëà ãëàâó (ëîáàœó) îïðàëà ¼å îä êðâè è çàâèëà ¼å ó ñâèëåíî ïëàòíî,
ïà ¼å íàìåñòèëà ó ¼åäíó äðâåíó êóòè¼ó. £à ñàì ãëàâó îïî¼àî...» Ïî
êàçèâàœó ÕàŸè £åâòå Ãîñïî•à Šóáèöà ¼å êàñíè¼å èñòîì îíîì êíåçó
Ïàâëó Ñðåòåíîâèžó, êî¼è ¼å ó Êàðà•îð•ó âèäåî çìè¼ó è çâåð, ïðåäà-
ëà êóòè¼ó ñà ãëàâîì äà ¼å çàêîïà ó Òîïîëè êîä òåëà. Ïðåìà Ñòî¼àí-
÷åâèžó «Ìèëîø ¼å ìîðàî äà óëîæè ìíîãî òðóäà äà îá¼àñíè íàðîäó
äà ¼å Êàðà•îð•åâà ñìðò íåøòî øòî ñå äîãîäèëî âàí œåãîâå âîšå è
óäåëà, èëè íåèçáåæàí ÷èí êî¼è ¼å èìàî äà ïîñëóæè ñòàáèëèçàöè¼è
ñðïñêî-òóðñêèõ îäíîñà è íàðîäíîì ñïîêî¼ñòâó». ×åñòî ñå ïîìèœå,
íàâîäíî, ñàìî Ìèëîøåâà èçðåêà «Ïðåìà ãëàâè è îöà ïî ãëàâè». Ïðå
žå áèòè äà ¼å òî ñòàðà âëàäàðñêî-ïîëèòè÷êà, ïà è íàðîäíà ñåíòåíöà
êî¼å ñå, íåêàä íåñâåñíî à ÷åñòî ñâåñíî, äðæàî è Êàðà•îð•å.
Ìèëîøå ñå êàñíè¼å èñïîâåäàî: «Çà îâî ïîãóášåœå Êàðà•îð•à
íåêè ìå îáîæà¼ó, à ìëîãè óêîðåâà¼ó. Çàòî ¼à îâäå ñâå èñòèíèòî íàðî-
äó ïðåäñòàâšàì, ïà ñâàê íåêà áåçïðèñòðàñíî ñóäè: èëè ñàì ¼à òî çà
íàðîäíî äîáðî èëè ïîãóáó ó÷èíèî, à Âåëèêè Òâîðàö íà¼áîšå çíà è
íà¼ïðàâåäíè¼å žå ñóäèòè.» Íà íàäãðîáíîì êàìåíó Ìèëîø ¼å íàðå-
äèî äà ñå óðåæå ñëåäåžå: «Îâäå ëåæå êîñòè Ãåîðãè¼à Ïåòðîâè÷à
×åðíàãî, ïîäàâøàãî Ñåðáñêîì íàðîäó íà÷àòîã êî èçáàâëåíè¼ó ó 1804
ëåòó, áèâøàãî ïîòîì âåðíèì âîæäîì à è ãîñïîäàðåì äî 1813 ëåòà
òîãàæå íàðîäà, à ó îâîìó íàâåäåí èíòðèãàìè íåïðè¼àòåšà ñðáñêè
óêëîíèñ¼à ó Àóñòðè¼ó è îò òóäà ïîñëå åäíîãîäèøíåãî àðåñòà ïðå-
ñåëèñ¼à â Ðîñè¼ó, ãäå ñ âîçìîæíó¼ó ïî÷åñò¼ó îò ïðàâèòåëñòâà ïðèì-
ëåí; íåèçâåñòíî èç êàêîâà óçðîêà èçáåæå îò òóäà è â Ñåðáè¼ó âîçâ-
ðàòèñ¼à, è îâäè îä òóðñêàãî ïðàâèòåëñòâà óñå÷åíè¼åì ãëàâè æèâîòà
ëèøåí ìåñåöà ¼óëà 1817 ãîäà». ×èòàâ òåêñò ¼å ÷óäàí è ñðî÷åí ¼å òàêî
êàî äà ¼å óáèñòâî ÷èí ïî çàâåòíî¼ çàêëåòâè êî¼à ¼å ïîëîæåíà ó Îðà-
135
øöó ïîäðàçóìåâà¼óžè äà ñå çà íåèñïóœåœå ïëàòè âëàñòèòèì æèâî-

òîì êî¼å ó ìèðó ìîðà áèòè èçâðøåíî ðèòóàëíèì óáèñòâîì è «ïîíè-
øòàâàœåì» ïðîðå÷åíîã âëàäàðà. Êàðà•îð•å ¼å, íåìà ñóìœå, íîñèî ó
ñåáè è íà ñåáè âåëèêó õèïîòåêó êðèâèöå çà íåèñïóœåœå çàâåòà.
Àëè Êîøàðœà, îä Âîæäîâîã æðòâåíîã óáèñòâà, èìà íàçèâ Ðà-
äîâàœå. Êàðà•îð•åâî Ðàäîâàœå ¼å íåêà âðñòà åïèêëåçå, çàäîáè¼àœà
«öàðñòâà íåáåñêîã», ïîíîâíîã ðà•àœà ó ñìðòè, øòî è ¼åñòå öèš çà
ñâàêî æðòâåíî ïðèíîøåœå ó ñâèì ñòàðèì ìèòîëîãè¼àìà. Êîøàðœà -
Ðàäîâàœå ¼å íà òà¼ íà÷èí ïîñâåžåíî æðòâåíî ìåñòî. Óìåñíî ¼å ïîñòà-
âèòè ïèòàœå: äà ëè ¼å Êîøàðœà ñàìî Êàðà•îð•åâî æðòâåíî ìåñòî,
òå ïðåìà òîìå ñëó÷à¼íî èçàáðàíî, èëè ¼å òî ñòàðî è òðàäèöèîíàëíî
Òðåáèøòå? Ïóò äî îäãîâîðà íà îâî äî ñàäà íå ïîñòàâšåíî ïèòàœå
ìîãàî áè, ñàñâèì ëîãè÷íî, èžè ïðåêî ìàíàñòèðà Êîïîðèíà êàî
ãðîáíîì ìåñòó äåñïîòà Ñòåôàíà Ëàçàðåâèžà, èëè îä òîïîíèìà Òðå-
ášåâèíå êî¼è ïîñòî¼è ó ñàìîì ñåëó. Àëè, ïðå òîãà, òðåáà ðàçìîòðèòè
÷èœåíèöå î ñìðòè íà¼âåžåã õà¼äó÷êîã ãëàâåøèíå Ñðáè¼å, Ñòàíî¼à
Ãëàâàøà, êî¼è ¼å óáè¼åí ó Êîøàðíè 1815. ãîäèíå, êàî è ïîäàòàê êî¼è ¼å
îñòàî íå ïðèìåžåí êîä Âóêèžåâèžà êî¼è êàæå äà ¼å ó Êîøàðœè
óáè¼åí è ¼àñåíè÷êè êíåç Íèêîëà £îâàíîâèž, òàñò Êàðà•îð•åâ, êî¼è ¼å
îâî çâàœå äîáèî îä Òóðàêà.
Ïîçíàòà ¼å ÷èœåíèöà äà ¼å íà ñêóïó ó Îðàøöó Âîæä ñðïñêè
òðåáàî áèòè íà¼âåžè õà¼äó÷êè ãëàâåøèíà Ñòàíî¼å. Êàäà ¼å ïðîïàî
Ïðâè óñòàíàê, à Êàðà•îð•å ñà ìíîãèì âî¼âîäàìà íàïóñòèî çåìšó
íîðìàëíî ¼å øòî Ñòàíî¼å Ãëàâàø èìà âåëèêè çíà÷à¼. Øòà âèøå, îí ¼å
áèî ãëàíà ñìåòœà è çàòî ¼å «ìîðàî äà áóäå æðòâîâàí...»¼åð ¼å «âåëèêà
ïðåïðåêà Ìèëîøó äà äî•å íà âëàñò». Ãëàâàø ¼å óáè¼åí íà Ñðåòåœå
1815. (13. ôåáðóàðà) ãîäèíå íà äàí ïîäèçàœà Ïðâîã ñðïñêîã óñòàíêà!
Ïî ¼åäíîì êàçèâàœó Ãëàâàø ¼å áèî íà ñâàäáè ó Êîøàðíè, ïîòîì ¼å
îïêîšåí ó êóžè è ïðè áåêñòâó óáè¼åí, à ïîòîì ìó ¼å îä ñòðàíå Òóðàêà
(êàî è Êàðà•îð•ó) îäñå÷åíà ãëàâà. Øòà ¼å ñâå ëåãåíäà è çàïðåòåíà
òà¼íà ó âðëî ðàçâè¼åíî¼ ïðè÷è î óáèñòâó Ñòàíî¼à Ãëàâàøà ¼îø ¼å
íåðàçëó÷åíî? Ó ñâàêîì ñëó÷à¼ó ó Êîøàðœè ¼å óáè¼åí ¼îø ¼åäàí
ïðîðå÷åíè âî•à è, äàëè ñàìî èãðîì ñëó÷à¼à, íåîñòâàðåíè Âîæä.
«Íèêîëà £îâàíîâèž îáîðêíåç ¼àñåíè÷êè... áèî ¼å îæåœåí Áî-
ñèšêîì £àíêà Íèêîëèžà, òàêî•å èç Ìàñëîøåâà... äîáðà ñðöà è èìó-
žàí... ïîðåä £åëåíå (áóäóžå Êàðà•îð•åâå ñóïðóãå) èìàî ñèíîâå Èâà-
136
íà, Ìàðêà è £îâàíà, è ¼îø ¼åäíó êžåð óäàòó çà Ìàðêà Ôèëèïîâèžà ó

£àãœèëî (ñèí ëåïåíè÷êîã êíåçà €óêå Ôèëèïîâèžà)». Êàäà ñó Òóðöè
íàïàëè ëåïó £åëåíó ñâåçàøå êíåçà Íèêîëó ñà íàìåðîì äà ¼å îäâåäó
íà ÷àðäàê ñóáàøè. Ìå•óòèì, €îð•å ñà äðóãîâèìà óáè¼å õàíyè¼ó, à
ïîñëå îâîã äîãà•à¼à ñå êíåç Íèêîëà «îäìåòíå ó õà¼äóêå ñ äâî¼èöîì
ñèíîâà, è îäå çà¼åäíî ñ €îð•åì ó ÷åòó Ñòàíî¼à Ãëàâàøà... Õà¼äó-
êó¼óžè òàêî Íèêîëà ¼å ïîãèíóî ó Êîøàðíè çà¼åäíî ñà ñèíîâèìà
ñâî¼èì» ïðå Êàðà•îð•åâå æåíèäáå ñà £åëåíîì.
Ó âåçè ñà ìèòñêèì ìàòðèöàìà êî¼å ñå ðàñïîçíà¼ó ó ïðèïî-
âåäàœèìà è ëåãåíäàìà î Êàðà•îð•ó ÷åñòî ¼å ïîìèœàí è äåñïîò
Ñòåôàí Ëàçàðåâèž çà êîãà ¼å íàðîä Ëåïåíèöå è £àñåíèöå è ïðå
îòêðèâàœà œåãîâèõ ìîøòè, âåðîâàî äà ïî÷èâà ó öðêâè Ñâ. Ñòåôàíà
ìàíàñòèðà Êîïîðèíà ó Êîøàðœè. Ïðâè ãðîá äåñïîòà Ñòåôàíà ¼å
íåñóìšèâî áèî ó œåãîâî¼ çàäóæáèíè ó Ðåñàâè, à óìðî ¼å ó ñåëó Ãëàâà,
ó ëîâó, 19. ¼óëà / 1. àâãóñòà 1427. ãîäèíå. Œåãîâà ñìðò ó ëîâó ñå
ïîêëàïà ñà ïðè÷îì ñòàðèõ ìèòîâà î óáèñòâó âëàäàðà ó ëîâó êàî
àðõåòèïó ¼åäíå äðóãà÷è¼å ôîðìå ðèòóàëíîã óáèñòâà. Ïðå íîâå ñàõ-
ðàíå Äåñïîòîâèõ ìîøòè öðêâà ìàíàñòèðà Êîïîðèíà ¼å áèëà ïîñ-
âåžåíà Ñâ. Àðõàíãåëó, âåðîâàòíî, Ãàâðèëó êî¼è ñå ïðîñëàâšà 13/26.
¼óëà. Âåçà ñà ðèòóàëíèì óáèñòâîì äåñïîòà Ñòåôàíà ñà Êîøàðœîì
íè¼å òàêî ¼àñíà êàî êîä Êàðà•îð•à, àëè òîëèêå æðòâå çíàòíèõ šóäè ó
âåçè ñà Ñâ. Àðõàíãåëîì Ãàâðèëîì íà îâîì ìåñòó íå ìîãó áèòè ñëó-
÷à¼íå.
137
Ïðèëîçè
Óáèñòâî
Êàðà•îð•à ó
Êîøàðíè -
Ðàäîâàœñêè ëóã,
ëèòîãðàôè¼à èç
äåëà
Ê. Íåíàäîâèžà
Êàðà•îð•åâà ñìðò, ðàä Ìèžå Ïîïîâèžà, Íàðîäíè ìóçå¼ ó Òîïîëè
138
Öðêâà Ïîêà¼íèöà Âó¼èöå Âóëèžåâèžà êîä Ðàäîâàœà
Öðêâà Çàõâàëíèöà ó Ðàäîâàœñêîì Äàíàøœè èçãëåä Êàðà•îð•åâîã ãðîáà ó

ëóãó, 1931. ãîäèíå Ðàäîâàœñêîì ëóãó
139
Êíåç Ìèëîø Îáðåíîâèž, íàëîãîäàâàö Êœåãèœà Šóáèöà Îáðåíîâèž, ðàä

Êàðà•îð•åâîã óáèñòâà, ðàä Ïàâåëà Óðîïà Êíåæåâèžà
€óðêîâèžà
Êàðà•îð•åâ ãðîá ó öðêâà Ñâåòîã €îð•à íà Îïëåíöó
140
Ðà÷àíñêà öðêâà áðâíàðà
Ó Ëåòîïèñó ðà÷àíñêå öðêâå, èç 1930. ãîäèíå, ïîñòî¼è ïîäàòàê äà ¼å

ó ðà÷àíñêî¼ öðêâè áðâíàðè êðøòåí Êàðà•îð•å êðà¼åì 1762. ãîäèíå.
Îâà¼ ëåãåíäàðíè ïîäàòàê êàî ïîòïóíî ñèãóðàí çàáåëåæèî ¼å ïðâè
Ìèëàí £îâàíîâèž1. Ó Ëåòîïèñó ¼å çàïèñàí, òàêî•å, ëåãåíäàðàí ïîäà-
òàê äà ¼å ðà÷àíñêà öðêâà áðâíàðà ñàãðà•åíà ¼îø 1726. ãîäèíå. Ïî
¼åäíîì äîêóìåíòó îä 31. ¼óëà 1827. ãîäèíå âèäè ñå äà ñó çàõâàšó¼óžè
êíåçó Ìèëîøó Îáðåíîâèžó çàâðøåíè ðàäîâè íà èçãðàäœè öðêâå
áðâíàðå ó Ðà÷è.2 Íå ìîæå ñå óòâðäèòè äà ëè ñó ðàäîâè çàâðøåíè íà
îáíàâšàœó ñòàðå èëè èçãðàäœè íîâå öðêâå áðâíàðå.3 Íà ñàìî¼ öðê-
âè ñïîšà, íà áðâíó ëåâî îä ãëàâíèõ âðàòà óðåçàíà ¼å ¼åäíîñòàâíî
áðî¼êà “1827” êî¼à ñå ìîæå ïðåïîçíàòè êàî ãîäèíà ãðàäœå èç èçâåø-
òà¼à ïèñàíîã êíåçó Ìèëîøó.
1 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã î íàñåšó Âèøåâöà, Êðàãó¼åâàö 1914, ñòð. 18.

2 *** Arhiv RS, Kneževska kancelarija, 1827, K. IH-716.
3 €. Áîøêîâèž, Ãðîášàíñêà öðêâà ó Êðàãó¼åâà÷êî¼ Ðà÷è, Ñòàðèíàð VII, Áåîãðàä
1932, ñòð. 123; Èñòè, Àðõåîëîøêè ñïîìåíèöè è íàëàçèøòà ó Ñðáè¼è, II, Öåíòðàëíà
Ñðáè¼à, Áåîãðàä 1956, ñòð. 224.
141
Öðêâà áðâíàðà ó Ðà÷è ñå óáðà¼à ó ¼åäíó îä íà¼ëåïøèõ è íà¼óñïå-

ëè¼èõ ãðà•åâèíà îâå âðñòå íà ñðïñêèì ïðîñòîðèìà. Ñðåäœå âåëè-
÷èíå, åëèïòè÷íå îñíîâå ó îáëèêó ëà•å, ïîä ¼åäèíñòâåíèì êðîâîì
¼àñíî ðàçäåšåíà íà òðè äåëà: òðåì, íàîñ è îëòàð. Óêóïíå äóæèíå
13,60, øèðèíå 5,45 è âèñèíå 7,60 ìåòàðà. Ïîëóêðóæíè òðåì ñà ÷å-
òèðè ìàñèâíî èçâåäåíà ñòóïöà, îãðà•åí ¼å ó ïðèçåìíîì è òàâàíñêîì
äåëó. Òðåì äåëó¼å êàî çàòâîðåí ïðîñòîð ñ ðàâíîì è íèñêîì òàâà-
íèöîì îä øàøîâàöà. Èçìå•ó äâà ñðåäœà ñòóáà ¼å óëàç ãäå ¼å íàê-
íàäíî ïîñòàâšåíà íåóãëåäíà äâîêðèëíà âðàòíèöà. Òðåì è íàîñ ñó
ïîïëî÷àí è öèãëîì ñòàðîã ôîðìàòà. Èçíàä óëàçà ó òðåì, íà øàøîâ-
öó ¼å ñà÷óâàí íàòïèñ èçâåäåí öðâåíîì áî¼îì òðóëå âèøœå çà êî¼è ñå
ñìàòðà äà ¼å àðàïñêè. Ìå•óòèì, è íà òà¼ íà÷èí ¼å íå÷èòàê. Äîáðîñëàâ
Ïàâëîâèž ¼å žèðèëèöîì òóìà÷èî òåêñò ñìàòðà¼óžè äà ñå ìîæå ïðî-
÷èòàòè èìå, âåðîâàòíî ãðàäèòåšà, «Ëàçàð».4 Ìå•óòèì, áèžå äà ¼å
îâà¼ íàòïèñ ñà÷èœåí îä ñòðàíå ìà¼ñòîðà èç Îñàòà œèõîâèì òà¼íèì
ïèñìîì. Çà Îñàžàíå ¼å Ìèëèžåâèž çàáåëåæèî äà ñó èìàëè ñâî¼
îñîáèòè ìà¼ñòîðñêè, äóí•åðñêè ¼åçèê êî¼è ñå çâàî áàíàëà÷êè, áîø-
êà÷êè èëè áîøœà÷êè.5
Óíóòðàøœè äåî ¼å ïîäåšåí íèñêîì îëòàðñêîì ïðåãðàäîì, à
çàñâåäåí ¼å âèñîêîì ïîëóîáëè÷àñòîì òàâàíèöîì îä øàøîâàöà. Øå-
ñòîóãëè îëòàðñêè ïðîñòîð íà èñòîêó ¼å çàñâî•åí èñòîì òàâàíèöîì
êî¼à ñå íàä œèì çàîášó¼å. Íà òà¼ íà÷èí òàâàíèöà äîáè¼à ôîðìó
ñôåðíîã íåáà. Îëòàðñêà ïðåãðàäà ¼å àóòåíòè÷íà è íà œåíèì äîœèì
äåëîâèìà ñå îäðæàëà ïðâîáèòíà öâåòíà îðíàìåíòèêà êî¼à ¼å ñëèêà-
íà ïîä óòèöà¼åì áàðîêà.
Äåñíî îä óëàçà ñå íà ïîäó íàëàçè ïðèìèòèâíà êðñòèîíèöà ñà
êð÷àãîì çà âîäó. Òó ¼å ïî ëåãåíäè êî¼à ñå ïðè÷à ó îâîì êðà¼ó áèî
êðøòåí €îð•å Ïåòðîâ £îâàíîâ €îð•åâ – Êàðà•îð•å.
Êðîâ ¼å ñòðì è âèñîê è èìà âðëî íèñêó, àëè âðëî øèðîêó ñòðåõó
êî¼îì ñå çèäîâè îä áðâàíà øòèòå îä âëàãå. Ñòðåõà ïîñòóïíî óáëà-
æàâà îêîìèòîñò êðîâà êî¼è íà òà¼ íà÷èí îáóõâàòà öåëîêóïíó ãðà•å-
âèíó. Ñâå òàëïå çà çèäîâå, øèíäðà è ãðåäå ñó ìàñèâíå òàêî äà ¼å ó
4 Ä. Ñò. Ïàâëîâèž, Öðêâå áðâíàðå ó Ñðáè¼è, Áåîãðàä 1962, ñòð. 161.

5 Èñòî, ñòð. 38, 51.
142
êîíñòðóêòèâíîì ñìèñëó âðëî ñíàæíà. Óêðàøàâàœå è äåêîðèñàœå ¼å

ñêðîìíî, àëè íàãëàøåíî öðâåíîì, ïëàâîì èëè öðíîì. Âåíàö íà
ñòðåõè ¼å áîãàòè¼å ðåçàí, îáðà•åí è øàðàí. Íà¼äåêîðàòèâíè¼à ñó
çàïàäíà âðàòà óêðàøåíà ñà ïî øåñò ðåšåôíèõ ðîçåòà ó âåðòèêàë-
íèì òðîðåäíèì ôðèçîâèìà. Ðîçåòå ñó áî¼åíå öðâåíîì, çåëåíîì è
öðíîì áî¼îì. Îðíàìåíòèêà ¼å ïîä äèðåêòíèì óïëèâîì èñëàìñêå
óìåòíîñòè ïîä ÷è¼èì ñó óòèöà¼åì áèëè ãðàäèòåšè èç Îñàòà (Áîñíà).
Ñåâåðíà âðàòà ñó äàëåêî ñêðîìíè¼à. Ìàëè ïðîçîðè èìà¼ó ñêðîìíå
äðâåíå ðåøåòêå è èìà èõ óêóïíî ÷åòèðè îä êî¼èõ ñó òðè íà àïñèäè.
Ïðâè íàó÷íè îïèñ îâå öðêâå ñà÷èíèî ¼å €óð•å Áîøêîâèž, 1932.
ãîäèíå.6 Öðêâó ó Ðà÷è ¼å îïèñàî ïóòîïèñíî Æèâêî Ìèëèžåâèž ïðè
÷åìó ¼å ïðåíåî è öðòåæ àêàäåìñêîã ñëèêàðà Šóáå Èâàíîâèžà öðòàí
ëåâîì ðóêîì.7 Ìèëèžåâèž ¼å îñòàâèî âðëî èíòåðåñàíòíî çàïàæàœå:
«Ïîñìàòðàíà ñà ñòðàíå, îíà ñå ÷èíè êàî èçãóášåíà è ñêðèâåíà ïîä
ñâî¼èì ðàçäóæåíèì êðîâîì. Ãëåäàíà ñ ïðåäœå ñòðàíå, ñà òèì ñâî¼èì
âèñîêèì, çàøèšåíèì, öðíèì äðâåíèì êðîâîì èçìå•ó ñòîëåòíèõ
äóáîâà, ñà ñâî¼èì íåîáè÷íèì óëàçîì ñà ñòóáîâèìà è ìèíèàòóðíèì
âðàòèìà îä òåøêå õðàñòîâèíå, îíà ïîòñåžà íà ôàíòàñòè÷íå ãðà•å-
âèíå äàëåêîã Èñòîêà, íà Êèíó ìîæäà, èëè £àïàíà.» È Áðàíèñëàâ
Êî¼èž îîâî¼ öðêâè ïèøå ó âèøå íàâðàòà ïîñåáíî óñìåðàâà¼óžè
ïàæœó íà œåíà æèâîïèñíà çàïàäíà âðàòà.8
Âåëèêó ïàæœó ïîñâåòèî ¼î¼ ¼å Äîáðîñëàâ Ïàâëîâèž êî¼è ¼å ïðå-
íåî è âðëî êâàëèòåòàí öðòåæ Š. Ìèëàíîâèžà-Žîñèžà.9 Ïàâëîâèž
÷âðñòî ñòî¼è íà ñòàíîâèøòå äà ¼å ïðâà ðà÷àíñêà öðêâà íà äàíàøœåì
ãðîášó áèëà ñàãðà•åíà 1726. ãîäèíå ó âðåìå àóñòðè¼ñêå êðàšåâèíå
Ñðáè¼å 1718-1739. ãîäèíå, à äà ¼å îáíîâšåíà 1827. ãîäèíå ¼åð ¼å ãðîášå
6 €. Áîøêîâèž, Ãðîášàíñêà öðêâà ó êðàã. Ðà÷è, Ñòàðèíàð VII, Áåîãðàä1932, ñòð.
123-126.
7 Æ. Ìèëèžåâèž, Çàïèñè î ñðïñêî¼ çåìšè, Áåîãðàä 1940, ñòð. 27-32.
8 Á. Êî¼èž, Öðêâà áðâíàðà ó Ðàëó êîä Êðàãó¼åâöà, Ãëàñíèê Åòíîãðàôñêîã èíñòèòóòà
II-III, Áåîãðàä 1957; Èñòè, Ñòàðà ãðàäñêà è ñåîñêà àðõèòåêòóðà ó Ñðáè¼è, Áåîãðàä
1949, ñòð. 156.
9 Ä. Ñò. Ïàâëîâèž, Öðêâå áðâíàðå ó Ñðáè¼è, Áåîãðàä 1962, ñòð. 4-7, 22, 30, 43, 47, 161,
164-165; Èñòè, Ñòàðå öðêâå áðâíàðå ó Ñðáè¼è, Ìóçå¼è 6, Áåîãðàä 1951; Èñòè,
Ðàçíîâðñíè îáëèöè è âðåäíîñòè óìåòíè÷êîã èçðàæàâàœà êîä öðêàâà áðâíàðà ó
Ñðáè¼è, Ñàîïøòåœà IV, Áåîãðàä 1961, ñòð. 377; Èñòè, Àðõåîëîøêè ñïîìåíèöè è
íàëàçèøòà ó Ñðáè¼è II, Öåíòðàëíà Ñðáè¼à, Áåîãðàä 1956, ñòð. 224.
143
ñàñåšåíî òåê íåêîëèêî ãîäèíà ïîñëå òîãà óñëåä ñàøîðàâàœà è ïðå-

ñåšåœà âàðîøèöå êîä äàíàøœå ÷åñìå ñà ¼àêîì è îáèëíîì âîäîì.
Ðà÷à ¼å 1834. ãîäèíå áèëî òðè: Ãîðœà, Äîœà è Âàðîø. Ãîðœà Ðà÷à
áèëà ¼å íà áðäñêî¼ çàðàâíè ïðåìà Ìèžàêîâöó, à òó ¼å, ïîðåä Öàðè-
ãðàäñêîã äðóìà, áèëî è ãðîášå. Êðîç Ñðáè¼ó, äàêëå è Ðà÷ó, 1837.
ãîäèíå, ïðîëàçè Ôðàíö Êà¼çåð êî¼è êàæå äà ìåñòî èìà 150 êóžà ñà
îêî 800 ñòàíîâíèêà, àëè íåìà öðêâó. Îâî œåãîâî íåòà÷íî çàïàæàœå
¼å ðàçóìšèâî ¼åð ¼å öðêâà áðâíàðà áèëà óäàšåíà îä ïóòà, âàí âàðî-
øè, ó øóìè êà Äîœî¼ Ðà÷è. Ó îâî âðåìå ¼å îäëó÷åíî äà ñå ìåñòà ó
Ñðáè¼è ñàøîðàâà¼ó, à ïîãîòîâó îíà êî¼à ñó ñåäèøòå íàõè¼å øòî ¼å áèî
ñëó÷à¼ è ñà Ðà÷îì.10
Òðàäèöè¼à ñåëà Äîœå Ðà÷å áåëåæè äà ñå èç Âèøåâöà, èç çàñåîêà
Ðàäóëîâàö èñåëèëà ¼åäíà ïîâåžà ïîðîäè÷íà çàäðóãà è äà ñå íàñå-
ëèëà ïî äîëèíàìà è ¼àðóãàìà îêî äàíàøœå Ðà÷å, îäíîñíî òóðñêîã
êîíàêà êîä ÷åäñìå íà Öàðèãðàäñêîì äðóìó. Ó äàíàøœó Äîœó Ðà÷ó
(Ñòàðî ñåëî) ñå èñåšàâà £îâàí ñà ñèíîì £àœîì. Îâà¼ £îâàí îáíàâšà
öðêâó áðâíàðó Ñâ. Àðõàíãåëà. Ó òî¼ öðêâè ¼å ñëóæèî ïîï Àíòèì
ðîäîì èç Ñòàðîã ÀŸèáåãîâöà (äàíàøœå Ñòàðî Ñåëî êîä Âåëèêå
Ïëàíå). Ïîï Àíòèì ¼å ïî âèøåâà÷êîì ïðåäàœó êðñòèî Êàðà•îð•à ó
Ðà÷àíñêî¼ öðêâè áðâíàðè êî¼à ¼å âèøå ïóòà ïàšåíà. Ó œî¼ ñó, îïåò ïî
ëåãåíäè, Êàðà•îð•å, èëè íåêå ñòàðåøèíå èç Ëåïåíèöå è £àñåíèöå,
çà âðåìå I ñðïñêîã óñòàíêà, äîâîäèëè âî¼ñêó íà ïðè÷åñò ïðå îäëàñêà
ó áî¼åâå.11
Äà ¼å öðêâà áðâíàðà ó Ðà÷è ñàãðà•åíà 1827. ãîäèíå íà ìåñòó ãäå
¼å 1726. ãîäèíå ïîñòî¼àëà ñòàðè¼à ãðà•åâèíà ñìàòðà è Áðàíêî Âó¼î-
âèž.12 Ðà÷à ñå ïðâè ïóò ïîìèœå ó òóðñêîì ïîïèñó èç 1489-91. ãîäèíå
êàî íàõè¼à.13 Êîä ðà÷àíñêå ÷åñìå ñó ïðèëèêîì èçãðàäœå ñòàìáåíå
çãðàäå ïðîíà•åíè îñòàöè çèäîâà âåëèêå åêîíîìñêå ãðà•åâèíà èç
XV-XVI âåêà. Ó òóðñêîì ïîïèñó çà âëàäàâèíå Ìóðàòà III, 1574-1595.
10 Æ. Àíäðå¼èž, Ïîëà ìèëåíè¼óìà Ðà÷å, Ðà÷à 1989, ñòð. 139-140.

11 Ð. Ðàäèž, Ñòåïêîâèžè – Ïàëàâåñòðå – Êàðà•îð•åâèžè, Áåîãðàä 2001, ñòð. 24.
12 Á. Âó¼îâèž, Óìåòíîñò îáíîâšåíå Ñðáè¼å 1791-1848. Áåîãðàä 1986, ñòð. 106.
13 D. Bojaniæ, Turski zakoni I zakonski spomenici iz XV I XVI veka za smederevsku, kruševaèku I
vidinsku oblast, Beograd 1974, ñòð. 93.
144
ãîäèíå, ïîìèœå ñå ìàíàñòèð Ñâ. Àðõàíãåëà êîä ñåëà Çàãðàäèíà ó

íàõè¼è Ëåïåíèöà ñà ¼åäíèì êàëó•åðîì. Îâà¼ ìàíàñòèð Îëãà Çèðî-
¼åâèž ëîöèðà ó ïîòåñ Çàãðàäå ó ñåëó Âèøåâöó.14 Ìå•óòèì, îâà¼ ìàíà-
ñòèð ìîæå áèòè è íà ìåñòó ãäå ¼å äàíàøœà öðêâà áðâíàðà, òàäà êîä
áèâøåã íàõè¼ñêîã ãðàäà Ðà÷å.
14 Î. Çèðî¼åâèž, Öðêâå è ìàíàñòèðè 1459-1683, Áåîãðàä 1985, ñòð. 42.
145
Ïðèëîçè
Ðà÷àíñêà öðêâà áðâíàðà ïðå Äàíàøœè èçãëåä áðâíàðå öðêâå Ñâ.

ðåñòàóðàöè¼å, îáíîâšåíà 1827. ãîäèíå àðõàíãåëà Ãàâðèëà ó Ðà÷è
Âðàòà ðà÷àíñêå öðêâå Íàòïèñ ìà¼ñòîðà Îñàžàíà

áðâíàðå òà¼íèì ïèñìîì
146
Ðà÷àíñêà öðêâà
Óñêîðî žå áèòè âåž 150 ãîäèíà îä êàêî ¼å ó ìàëî¼ øóìàäè¼ñêî¼

âàðîøèöè Ðà÷è ñàãðà•åíà è èñëèêàíà âåëèêà è, çà òî âðåìå, ¼åäè-
íñòâåíà öðêâà ñà ïîòïóíî íîâîì âèçóðîì ó ÷èòàâî¼ Øóìàäè¼è. Òà÷-
íè¼å, öðêâà ¼å ïðîïî¼àëà 1855. ãîäèíå ó ñëàâó Ñâ. Ïåòðà è Ïàâëà. Î
âðåìåíó çàâðøåòêà öðêâå ãîâîðè îøòåžåíè íàòïèñ êî¼è ñå íàëàçè
íà çàïàäíîì çèäó íàîñà èçíàä óëàçíîã ïîðòàëà.
Èçãðàäœà ¼å òðà¼àëà ïðåêî ÷åòèðè ãîäèíå, îä 12. ¼óëà 1851.
ãîäèíå, êàäà ¼å íà öðêâåíó ñëàâó, íà Ïåòðîâäàí, èçâðøåíî îñâåø-
òàâàœå êàìåíà òåìåšöà ó ïðèñóñòâó âåëèêîã áðî¼à šóäè ïîøòî ¼å
òîãà äàíà ¼åäàí îä òðàäèöèîíàëíî âåëèêèõ ðà÷àíñêèõ âàøàðà è
ïàíà•óðà, äî ¼óëà 1855. ãîäèíå. Ðà÷àíè ñó ñå äî òàäà ìîëèëè ó
ãðîášàíñêî¼ öðêâè áðâíàðè Ñâ. Ïåòðà è Ïàâëà. Ïî ¼åäíîì äîêó-
ìåíòó îä 31. ¼óëà 1827. ãîäèíå âèäè ñå äà ñó çàõâàšó¼óžè êíåçó Ìèëî-
øó Îáðåíîâèžó çàâðøåíè ðàäîâè íà èçãðàäœè ïîìåíóòå öðêâå
áðâíàðå.1 Íå ìîæå ñå óòâðäèòè äà ëè ñó ðàäîâè çàâðøåíè íà îáíàâ-
1 *** Arhiv RS, Kneževska kancelarija, 1827, K. IH-716.
147
šàœó ñòàðå èëè èçãðàäœè íîâå öðêâå áðâíàðå.2 Íàèìå, ïîñòî¼å íå-
äîâîšíî ¼àêè ïîäàöè Ëåòîïèñà ðà÷àíñêå öðêâå, èç 1930. ãîäèíå, äà ¼å
öðêâà áðâíàðà ñàãðà•åíà ¼îø 1727. ãîäèíå è äà ¼å ó œî¼ çàèñòà ìîãàî
áèòè êðøòåí €îð•å Ïåòðîâèž - Êàðà•îð•å êî¼è ¼å ðî•åí 16. íîâå-
ìáðà 1762. ãîäèíå ó ñóñåäíîì ñåëó Âèøåâöó.
Ó òî âðåìå ¼å èçâðøåíà àäìèíèñòðàòèâíà ðåôîðìà ó Ñðáè¼è,
ïðè ÷åìó ñó óìåñòî íàõè¼à ôîðìèðàíè ñðåçîâè è îïøòèíå. Çà íà÷å-
ëíèêà ñðåçà Ëåïåíè÷êîã ñà ñåäèøòåì ó Ðà÷è ïîñòàâšåí ¼å Óðîø
Öóêèž èç Âåëèêèõ Êð÷ìàðà, ñèí Êàðà•îð•åâîã âî¼âîäå Ïàâëà Öóêè-
žà, êî¼è ïîðåä ðà÷àíñêîã ñâåøòåíñòâà èìà íåñóìœèâå çàñëóãå çà
ãðàäœó öðêâå ó Ðà÷è. Ïîñòî¼å èíäèöè¼å äà ¼å è êíåç Àëåêñàíäàð
Êàðà•îð•åâèž ïðåêî ðåñîðíèõ ìèíèñòàðñòàâà ïîìàãàî èçãðàäœó
íîâå öðêâå ó ñðåñêîì ìåñòó Ðà÷à âåçàí åìîöè¼àìà çà ðîäíè êðà¼
ñâîãà îöà è ëåãåíäó î œåãîâîì êðøòåœó ó öðêâè áðâíàðè Ñâ. àðõàí-
ãåëà Ãàâðèëà íà ðà÷àíñêîì ãðîášó. Äà ¼å òî òàêî ãîâîðè íàì è
ïîäàòàê äà ¼å Ïåòàð, íà¼ñòàðè¼è ñèí êíåçà Àëåêñàíäðà ðî•åí 11/12.
¼óëà 1844. ãîäèíå, óî÷è Ïåòðîâäàíà. Ñà äðóãå ñòðàíå, Ðà÷àíè ñó è
ñàìè íàñòî¼àëè äà ïàòðîíèì œèõîâå íîâå öðêâå Ñâ. Ïåòàð è Ïàâëå
èìà âåçå ñà Êàðà•îð•åâèì óíóêîì è œåãîâèì ñèíîì Àëåêñàíäðîì.
Óðîø Öóêèž ¼å ðî•åí 1797. ãîäèíå, à ó ñâî¼î¼ äâàäåñåòî¼ ãîäèíè
¼å äîæèâåî äà âèäè î÷åâó îäñå÷åíó ãëàâó êî¼à ¼å áèëà èçëîæåíà ó
Ìà¼èíî¼ êàôàíè ó Ðà÷è. Ïîñòàî ¼å çàêëåòè íåïðè¼àòåš Îáðåíîâèžà.
Ïðè êðà¼ó ñâî¼å ïðâå âëàäå êíåç Ìèëîø ¼å íàðåäèî äà Óðîøà óõàïñå.
Ìå•óòèì, îáàâåøòåí î òîìå, ñêëîíèî ñå êîä ïîðîäèöå Ãàðàøàíèí ó
Áåîãðàäó ñà êî¼îì ¼å áèî ó ðîäáèíñêî¼ âåçè. Òóðöè ñó ãà óõâàòèëè è
ïîñëàëè ó ðóìóíñêå ðóäíèêå ñîëè íà ðàä. Êàäà ¼å íà âëàñò äîøàî
Àëåêñàíäàð Êàðà•îð•åâèž, Óðîø è œåãîâè äðóãîâè ñó âðàžåíè ó
Ñðáè¼ó. Êàî ñðåñêè íà÷åëíèê ¼å è óìðî ó Ðà÷è 1854. ãîäèíå.3
Ðà÷à ¼å êàî ñåäèøòå Ëåïåíè÷êîã ñðåçà áèëà çíà÷à¼íî àäìè-
íèñòðàòèâíî, çàíàòëè¼ñêî è êóëòóðíî ñðåäèøòå. Œåíè ãðà•àíè ñó ñà
îêîëíèì ïîšîïðèâðåäíèì ñòàíîâíèøòâîì ñåëà: Äîœà Ðà÷à, Âó-
÷èž, Ìèðàøåâàö, Ïîïîâèž, Âèøåâàö è Áîøœàíå, íà ïðèëèêó áîãà-
2 €. Áîøêîâèž, Ãðîášàíñêà öðêâà ó Êðàãó¼åâà÷êî¼ Ðà÷è, Ñòàðèíàð VII, Áåîãðàä
1932, ñòð. 123; Èñòè, Àðõåîëîøêè ñïîìåíèöè è íàëàçèøòà ó Ñðáè¼è, II, Öåíòðàëíà
Ñðáè¼à, Áåîãðàä 1956, ñòð. 224.
3 Ä. Ïåòðîâèž, Êðàãó¼åâà÷êè îêðóã ñðåäèíîì XIX âåêà, Êðàãó¼åâàö 1962, ñòð. 18.
148
òèõ ìåñòà ó Âî¼âîäèíè, ñìîãëè ñíàãå äà èñôèíàíñèðà¼ó èçãðàäœó

ïðîñòðàíîã òðèêîíõàëíîã õðàìà ñà âèñîêèì áàðîêíèì çâîíèêîì ñà
÷àñîâíèêîì.
Ïîñëîâè íà èçãðàäœè íîâå öðêâå ó Ðà÷è ñó çàïî÷åòè ¼îø ïî÷å-
òêîì 1846. ãîäèíå, à âåž 26. àïðèëà èñòå ãîäèíå Îïøòèíà âàðîøè
Ðà÷å èçâåøòàâà àðõèåïèñêîïà áåîãðàäñêîã è ìèòðîïîëèòà Ñðïñêîã
Ïåòðà £îâàíîâèžà äà ¼å ñêëîïèëà ïîãîäáó çà çèäàœå íîâå öðêâå.
Ìèòðîïîëèò ¼å óïóòèî çàõòåâ Ìèíèñòàðñòâó ïðîñâåòå êî¼å ¼å çàìî-
ëèëî Ìèíèñòàðñòâî óíóòðàøœèõ äåëà äà êîä ñâî¼èõ èíæåœåðà íà-
ðó÷è ïëàí çà ãðà•åœå öðêâå «13. ôàòè è 4. øóõà äóãà÷êó, à øèðîêó
15. öàðèãðàäñêèõ àðøèíà èëè 6. ôàòè...»4. Ìèíèñòàðñòâî ïðîñâåòå ¼å
èçâåñòèëî 12. íîâåìáðà 1846. ãîäèíå Ìèíèñòàðñòâî óíóòðàøœèõ
äåëà äà ¼å îïøòèíà ðà÷àíñêà ïðèïðåìèëà ìàòåðè¼àë çà ãðà•åœå
öðêâå è íàïðàâèëà ïîãîäáó ñà çèäàðñêèì ìà¼ñòîðîì çà ñâîòó îä 800
äóêàòà. Ìå•óòèì, ãðà•àíè Ðà÷å ñå íèñó ñëîæèëè ñà ìåñòîì çà èçã-
ðàäœó è òðàæå ó òó ñâðõó ìèøšåœå êîìèñè¼å. Ìèíèñòàðñòâî ¼å
óïóòèëî ó Ðà÷ó äðæàâíîã èíæåœåðà £àíà Íåâîëó êî¼è ¼å óðàäèî
ïðî¼åêàò çà öðêâó. Îí ¼å ïðèëèêîì ïîñåòå Ðà÷è ïðåäëîæèî ñèòóà-
öèîíè ïëàí ñà äâå àëòåðíàòèâíå ëîêàöè¼å. Ðà÷àíñêè ïàðîõ Ìèëîñàâ
Ìàðèíêîâèž è âåžå ãðà•àíà è êìåòîâà ¼å ïðåäëîæèëî àðõèòåêòè äà
ñå öðêâà ãðàäè èçâàí ÷àðøè¼å, áëèçó øêîëå, ¼åð ó ñàìî¼ ÷àðøè¼è
íåìà äîâîšíî ìåñòà. £àí Íåâîëà ¼å ïðåäëîæèî äà ñå öðêâà ñàãðàäè
íà ìàðêàíòíîì ìåñòó, íà ðàñêðñíèöè ïóòåâà áåîãðàäñêîã è êðàãó-
¼åâà÷êîã, êîä âîäîì îáèëíå ÷åñìå. Ìèíèñòàðñòâî óíóòðàøœèõ äåëà
èçâåøòàâà 1. àâãóñòà 1851. ãîäèíå Ìèíèñòàðñòâî ïðîñâåòå äà ñó ãðà-
•àíè Ðà÷å ñòóïèëè ó ïîãîäáó ðàäè èçãðàäœå íîâå öðêâå ñà çèäàð-
ñêèì «ìà¼ñòîðîì Àíàñòàñîì Íàóìîâèžåì èç Òóðñêå» ïî öåíè îä
2000 äóêàòà öåñàðñêèõ.5
Ïîñëå çàâðøåòêà ðàäîâà, âåðîâàòíî äî Ïåòðîâäàíà, 12. ¼óëà
1855. ãîäèíå, ãðà•àíè ñó ïðèñòóïèëè ïðèêóïšàœó íîâöà çà èñëè-
êàâàœå öðêâå è èçðàäó èêîíîñòàñà. Èçðàäó èêîíîñòàñà ñó ïîâåðèëè
ïîçíàòîì ðîìàíòè÷àðñêîì ñëèêàðó Ìèëè¼è Ìàðêîâèžó è œåãîâîì
ñèíó Íèêîëè, à îñëèêàâàœå çèäîâà ¼å èçâðøèî Äèìèòðè¼å Ïîñíè-
êîâèž. Çàïèñ î ñëèêàœó è çàâðøåòêó èêîíîñòàñà íàëàçè ñå íà èêîíè
4 *** Êëàñèöèçàì êîä Ñðáà - Ãðà•åâèíàðñòâî, êœ. 2, Áåîãðàä 1966, ñòð. 472-474.
5 Èñòî, ñòð. 479-485.
149
Õðèñòà Ïàíòîêðàòîðà ó äåñíîì äîœåì óãëó: «Ìàðêîâèž æèâîïèñàö

1859".
Ðà÷àíñêà öðêâà ¼å ¼åäíà îä ðå•èõ öðêàâà ðîìàíòè÷àðñêîã àðõè-
òåêòîíñêîã ñòèëà ó îíäàøœî¼ Êíåæåâèíè Ñðáè¼è, à ïîãîòîâó ó Øó-
ìàäè¼è. Ïîñëå äîëàñêà íà âëàñò Óñòàâîáðàíèòåšà è Êàðà•îð•åâîã
ñèíà êíåçà Àëåêñàíäðà 1838. ãîäèíå áèî ¼å àíãàæîâàí ïðè Ìèíè-
ñòàðñòâó óíóòðàøœèõ äåëà ÷åøêè èíæèœåð £àí Íåâîëà. Íåâîëà ¼å
çàâðøèî ó Áå÷ó Ïîëèòåõíè÷êó è Óìåòíè÷êó àêàäåìè¼ó. Ó Ñðáè¼ó ¼å
äîøàî 1846, à âðàòèî ñå ó ñâî¼ó äîìîâèíó 1863. ãîäèíå. Ïðî¼åêòîâàî
¼å è öðêâó ó Óæèöó êàî è âèøå ðåïðåçåíòàòèâíèõ çãðàäà ó Áåîãðàäó
è âèøå ¼àâíèõ çãðàäà ó óíóòðàøœîñòè è òèìå ïîñòàî âîäåžà ëè÷-
íîñò ðîìàíòè÷àðñêîã ãðàäèòåšñòâà Ñðáè¼å.6
Öðêâà ¼å ó ñòèëó «ïðå÷àíñêèõ» ñðïñêèõ ïðàâîñëàâíèõ, àëè è
êàòîëè÷êèõ áîãîìîšà. Âèñîêè áàðîêíè çâîíèê îä ëèìà íàä ãàëå-
ðè¼îì íà çàïàäó èìà ÷àñîâíèê íà ñâå ÷åòèðè ñòðàíå. Ãðà•åâèíà ¼å
çèäàíà ñåäèìåíòíèì êàìåíîì êðå÷œàêîì èç ïîçíàòîã ìà¼äàíà îâîã
êàìåíà, íà âèñó Êàðàóëà, ïîðåä ïóòà Ðà÷à-Ñìåäåðåâñêà Ïàëàíêà, è
ïå÷åíîì öèãëîì. Ìàëòåðèñàíà ¼å è ñïîšà è èçíóòðà. Îñíîâà öðêâå
¼å òðèêîíõàëíà, à áðîä ¼å çàñâåäåí ïîëóîáëè÷àñòèì ñâîäîì. Îëòàð-
ñêà àïñèäà è êîíõå ñó ïîëóêðóæíå è ñïîšà è èçíóòðà. Îâî ¼å ïîñåáíà
îñîáèíà è íîâèíà èìà¼óžè ó âèäó äà ñó äî òàäà öðêâå îâîã ñòèëà ó
Ñðáè¼è è Âî¼âîäèíè áèëå áåç áî÷íèõ àïñèäà, à àêî ñó èõ èìàëå îíå ñó
áèëå ñïîšà ÷åòâðòàñòå è ïîíåêàä èçíóòðà ïîëóêðóæíå. Íåâîëèí
ïðî¼åêàò çà ðà÷àíñêó öðêâó ¼å ïî ìíîãî ÷åìó ¼åäèíñòâåí, à òðèêî-
íõàëíà îñíîâà ñà ïîëóêðóæíèì àïñèäàìà ñå ó òî âðåìå ñðåžå ñàìî
êîä öðêâå Ñâ. Àðõàíãåëà Ãàâðèëà ó Âåëèêîì Ãðàäèøòó. Íà îñíîâó
òèïè÷íîã èçãëåäà äà ñå çàêšó÷èòè è äà ¼å öðêâà ó ñåëó Æàáàðè êîä
Òîïîëå äåëî èñòîã àðõèòåêòå. Íåâîëà ¼å ïðî¼åêòîâàî ó èñòîì ìàíèðó
è öðêâå ó Àðàí•åëîâöó è Ãîðœåì Ìèëàíîâöó, êòèòîðè¼å êíåçà Ìè-
ëîøà Îáðåíîâèžà èç 1860-62. ãîäèíå. Øòà âèøå, öðêâà ó Æàáàðèìà
¼å, ñåì ó íåêîëèêî äåòàšà íà ôàñàäè, ïîòïóíà êîïè¼à ðà÷àíñêå. Çà
îâó öðêâó ñå çíà äà ¼å ó œåíî¼ èçãðàäœè ó÷åñòâîâàëà êœåãèœà Šóáè-
öà Îáðåíîâèž 1860. ãîäèíå çà âðåìå äðóãå âëàäå œåíîã ñóïðóãà
êíåçà Ìèëîøà. Êœåãèœà ¼å öðêâè ïîêëîíèëà è ¼åäíî £åâàí•åšå êî¼å
¼å øòàìïàíî ó Êè¼åâó. Çà ðàçëèêó îä ðà÷àíñêå öðêâå æàáàðñêà èìà
6 Ì. Êîëàðèž, Êëàñèöèçàì êîä Ñðáà - Ãðà•åâèíàðñòâî, ñòð. 35.
150
èñïîä ïðèïðàòå êðèïòó ÷è¼à ¼å íàìåíà äî äàíàñ îñòàëà íå¼àñíà.

Íå¼àñíà ¼å óîïøòå è ïî¼àâà êòèòîðêå èç âëàäàðñêå êóžå Îáðåíîâèž ó
êðà¼ó ãäå ¼å êîðåí è òðàäèöè¼à Êàðà•îð•åâèžà. Îñèì òîãà, ó Æàáà-
ðèìà, ó ñðåäœåâåêîâíî¼ öðêâè Ãîðîâè÷ ñå âåí÷àî Êàðà•îð•å. Ïî¼àâà
Îáðåíîâèžêå êòèòîðè¼å ó îâîì êðà¼ó èñòîã èçãëåäà êàî ó Ðà÷è, ãäå
èìà íåêèõ èíäèöè¼à äà ïîñòî¼è êòèòîðñêî ó÷åøžå êíåçà Àëåêñàíäðà
Êàðà•îð•åâèžà, ìîæå áèòè ìîòèâèñàíà äèíàñòè÷êîì ïîòðåáîì.
Êðîâ ðà÷àíñêå öðêâå ¼å äâîâîäàí ñà ïîêðèâêîì îä ñòàðîã öðåïà
íà ¼åäàí çóá. Ïðîçîðè ñó ëó÷íî çàñâåäåíè à èìà èõ ïî äâà íà ñåâåðíî¼
è ¼óæíî¼ ñòðàíè áðîäà, ïî ¼åäàí íà êîíõàìà è òðè íà îëòàðñêî¼
àïñèäè. Ãàëåðè¼à èìà òðè êðóæíà ïðîçîðà. Ïðîçîðè è äâîêðèëíà,
òàêî•å ëó÷íî çàñâåäåíà, âðàòà ñó îä äðâåòà. Ïðîçîðè èìà¼ó è óêðà-
ñíå, àëè ¼åäíîñòàâíå ãâîçäåíå ðåøåòêå. Îñèì ãëàâíîã óëàçà íà
çàïàäó ïîñòî¼å è äâî¼à âðàòà íà ñåâåðíî¼ è ¼óæíî¼ ñòðàíè íàîñà.
Ðà÷àíñêà öðêâà ¼å âåëèêèõ äèìåíçè¼à, äóæèíå 29,15 è øèðèíå
áðîäà 12,20 ìåòàðà. Óêóïíà øèðèíà ñà êîíõàìà èçíîñè 15,60. Âèñè-
íà êðîâíîã âåíöà ¼å 10,00 ìåòàðà, à óêóïíà âèñèíà öðêâå ñà âåëèêèì
ãâîçäåíèì êðñòîì íàä ìåòàëíîì êóïîëîì çâîíèêà ¼å 31,50 ìåòàðà.
Äåášèíà çèäîâà èçíîñè 1,70 ìåòàðà. Íàä ïðèïðàòîì (6,70 õ 2,00) ñå
íàëàçè ãàëåðè¼à èñòèõ äèìåíçè¼à ó êî¼ó ñå óñïèœå èç ïðèïðàòå
êðóæíèì-ñïèðàëíèì ñòåïåíèøòåì íà ñåâåðíî¼ ñòðàíè. Ãàëåðè¼à çà
öðêâåíè õîð èìà òðè îòâîðà ëó÷íî çàñâåäåíà ïðåìà íàîñó. Ëåïå-
çàñòî, âåòèêàëíî ñòåïåíèøòå îä êàìåíà êðå÷œàêà ñå íàñòàâšà ó
èñòî¼ âåðòèêàëè äî êóëå çâîíàðå (2,50 õ 2,50). Äðâåíèì ñòåïåíèøòåì
ñå èç êóëå çâîíàðå óñïèœå íà äðâåíó ïëàòôîðìó êóïîëå ãäå ¼å çâîíà-
ðà è ñàòíè ìåõàíèçàì.
Íàîñ ñà äâå ïîëóêðóæíå êîíõå (ñà îòâîðîì 3,10 è äóáèíå 2,20
ìåòàðà) ¼å äóãà÷àê 16 è øèðîê 9 ìåòàðà. Èñïðåä îëòàðà ¼å êðóæíè
äðâåíè àìâîí ó äâà íèâîà êî¼è íè¼å ôèêñèðàí çà ïîä. Ïîä íàîñà ¼å
äðâåí (ïàòîñ) ó äóæèíè îä 10 ìåòàð, à ó äóæèíè îä 4,50 ìåòàðà
èñïðåä èêîíîñòàñà ¼å îä êåðàìè÷êèõ ïëî÷èöà ñà ¼åäíîáî¼íèì, òàì-
íî-îêåð, åìà¼ëîì. Èñòîì âðñòîì ïëî÷èöà ¼å ïîïëî÷àíà è ïðèïðàòà,
êàî è äåî íàîñà, ó èñòîì ïðàâöó, äóæèíå 1,50 ìåòàðà. Óç ¼óæíó êîíõó
¼å äâî¼íè äðâåíè ïðåñòî, à óç ñåâåðíó, óçäèãíóòà íà âèñèíó îä 2,00
ìåòàðà, ¼å äðâåíà øåñòîñòðàíà ïðåäèêàîíèöà. Äî ïðåäèêàîíèöå
ñâåøòåíèê èçëàçè êðóæíèì ñòåïåíèøòåì èç ñåâåðíå êîíõå.
151
Îëòàðñêà àïñèäà èìà îòâîð 6,00 è äóáèíó 5,80 ìåòàðà. Ïðîñ-

êîìèäè¼à è •àêîíèêîí (1 õ 1 ì) ñà ñâî¼èì ïîëóêðóæíèì íèøàìà
óëàçå ó ãàáàðèò çèäà. Àïñèäà èìà ¼îø äâå ïîëóêðóæíå íèøå çàòâî-
ðåíå äðâåíèì äâîêðèëíèì âðàòèìà çà ÷óâàœå ðåëèêâè¼à è öðêâåíèõ
êœèãà. Èñïîä ñðåäœåã ïðîçîðà àïñèäå ñå íàëàçè àðõè¼åðå¼ñêî-ïðå-
ñòîíà, ïîëóêðóæíà è îòâîðåíà íèøà.
Ôàñàäå öðêâå ñó áåç ïëàñòè÷íèõ è àðõèòåêòîíñêèõ óêðàñà. £åäè-
íå óêðàñå ïðåäñòàâšà¼ó êðîâíè âåíöè, äâî¼íå ëåçåíå è ñëåïè ïðî-
çîðè. Íà áåëî îêðå÷åíèì çèäîâèìà äâî¼íå ëåçåíå ñå ïîñåáíî íàãëà-
øàâà¼ó è ñèâî-ïëàâèì îáî¼åœåì. Ñëåïè ïðîçîðè ñó íàä ñåâåðíèì è
¼óæíèì óëàçîì, êàî è äâà íà ÷åîíî¼ ôàñàäè ñà îáå ñòðàíå óëàçà. Íàä
çàïàäíèì óëàçîì ¼å ÷åòâðòàñòà ïëèòêà íèøà çà ôðåñêó ïàòðîíà
öðêâå êî¼è íèñó áèëè íàñëèêàíè.
Êóëà çâîíèêà èìà ïðîçîðå ëó÷íî çàñâåäåíå íà ñâèì ñòðàíàìà
è ÷àñîâíèêîì èçíàä œèõ. Óêðàøåíà ¼å äâî¼íîì ëåçåíîì. Êóëà èìà
äâà îòâîðà íà èñòî÷íî¼ ñòðàíè. Äîœè, ÷åòâðòàñò îòâîð (80 õ 45 ñì),
íàä ãàëåðè¼îì ãëåäà íà íàîñ è îëòàðñêó àïñèäó, à ãîðœè, ëó÷íî
çàñâåäåí (80 õ 135 ñì) ñëóæè êàî óëàç íà òàâàí öðêâå. Íàä êóëîì ¼å
öðâåíî îáî¼åíà çâîíàðà êî¼à ñâî¼èì áàðîêíèì, èàêî íå ðàñêîøíèì,
èçãëåäîì ïðåäñòàâšà íà¼ëåïøè óêðàñ öðêâå.
Ìàðêîâèžè, îòàö è ñèí, Ìèëè¼à è Íèêîëà, ñëèêàðè èêîíîñòàñà
ðà÷àíñêå öðêâå, ñó ìå•ó ïðâèì îáðàçîâàíèì è èñòàêíóòè¼èì äîìà-
žèì ñëèêàðèìà XIX âåêà. Ìèëè¼à ¼å îä äîìàžèõ çîãðàôà ïðâè íà
íà¼ðàäèêàëíè¼è íà÷èí ðàñêðñòèî ñà ñòàðèì è ïðèáëèæèî ñå íîâîì
ñëèêàðñòâó. Ïîøòî ¼å œåãîâà ïðâà ñóïðóãà óìðëà çàòðàæèî ¼å îä
âëàäèêå áðàíè÷åâñêîã äà ìó îäîáðè äà ñå ïîíîâî îæåíè ¼åð ¼å èìàî
ñèòíó äåöó. Ïîøòî ¼å òî âëàäèêà îäáèî ðàñ÷èíèî ñå è ïîòïóíî ñå
ïîñâåòèî ñëèêàðñòâó. Ñà áðàòîì Èâàíîì “ìîëåðîì ïîæàðåâà÷êèì”
ìåœà ñòèë è ïðèáëèæàâà ñå ñëèêàðèìà èç Àóñòðè¼å, à ó Ñìîšèíöó
ñëèêà äîñëîâíî êîïèðà¼óžè Ïðåòå÷ó Àðñåíè¼à £àêøèžà ïðåóçèìà-
¼óžè œåãîâ ïîêðåò, íà÷èí äðàïèðàœà, êîëîðèò… Ìèëè¼èíå èêîíå
èç Ðóêîìè¼å ïðåäñòàâšà¼ó âàðè¼àöè¼å òåìà èç âëàäè÷àíñêå êàïåëå ó
Âðøöó Íèêîëå Íåøêîâèžà. Íà îñíîâó òîãà ñå äàëî çàêšó÷èòè äà ñó
Ìàðêîâèžè ïðåëàçèëè ó Áàíàò ðàäè äîïóíå ñâî¼èõ çíàœà. Ïîñòî¼è
ìîãóžíîñò äà ñó ó÷èëè ñëèêàœå è êîä Àðñåíè¼à £àêøèžà ó Áåëî¼
152
Öðêâè.7
Ñà œèìà ¼å ó áëèñêî¼ âåçè áèî Äèìèòðè¼å Ïîñíèêîâèž êî¼è ¼å
áèî «äî•îø» èç Âî¼âîäèíå, àëè ¼å ÷èòàâ ñâî¼ æèâîò ïðîâåî ó Êíåæå-
âèíè Ñðáè¼è. Ïîñíèêîâèž ¼å ñâî¼å öðêâåíî ñëèêàðñòâî äåôèíèòèâíî
ôîðìèðàî êîä Äèìèòðè¼à Àâðàìîâèžà êî¼è ¼å òàäà áîðàâèî ó Áåî-
ãðàäó. Ó áåîãðàäñêî¼ ñëèêàðñêî¼ øêîëè Äèìèòðè¼à Àâðàìîâèžà ñò-
âàðàî ñå ¼îø ¼åäàí œåãîâ ñëåäáåíèê. Ìèëè¼à Ìàðêîâèž ñå ñà Ïîñíè-
êîâèžåì óïîçíàî êîä ñâîã ó÷èòåšà. Ïîñíèêîâèž ¼å ñà Ìèëè¼îì
çàïî÷åî è ïðâå ïîñëîâå íà èçðàäè èêîíîñòàñà ó Ñðáè¼è, à ïîòîì ñó
îäâî¼åíî è ñàìîñòàëíî èñëèêàëè ìíîãîáðî¼íå èêîíîñòàñå, èêîíå è
çèäíå ñëèêå. Êàî ïðâè îáðàçîâàíè ñëèêàðè ñòåêëè ñó èñêóñòâà è
äîáèëè âåëèêî îõðàáðåœå äà ñå ñóêîáå ñà ñòàðîì òðàäèöè¼îì è
ïîòèñíó êîíçåðâàòèâíå çîîãðàôå è òðàäèöèîíàëèñòå.8 Ñëèêàðñêå
ïîóêå äîáè¼åíå êîä áå÷êèõ •àêà, à ïðå ñâåãà êîä Àâðàìîâèžà, ñó
óêîðåœåíà ó íàçàðåíñêîì ñòèëó èêîíîïèñàœà Îâåðáåêîâîã ìàíèðà.
Îâåðáåêîâöè ñó ñâî¼à ñõâàòœà ðåëèãèîçíå óìåòíîñòè óêšó÷èëè ó
ñëóæáó îáíîâå ñíàæíîã è ¼åäèíñòâåíîã êàòîëè÷àíñòâà. Íà÷èíîì
æèâîòà, îäåâàœåì ó äóãå ¼åäíîñòàâíå õàšèíå è ïóøòàœåì äóãå êîñå
Îâåðáåê è ñëåäáåíèöè ñó æåëåëè äà ïîäñåòå íà âðåìå è ñàâðå-
ìåíèêå Èñóñà Õðèñòà èç Íàçàðåòà. Çáîã òîãà ñó äîáèëè íàäèìàê
«Íàçàðåíè» êî¼è íåìà íèêàêâå âåçå ñà èñòîèìåíîì âåðñêîì ñåêòîì.
Ñâà œèõîâà äåëàòíîñò, ïî÷åòêîì XIX âåêà, ¼å áèëà óñìåðåíà íà îáíà-
âšàœå íåêàäà âåëèêå óìåòíîñòè öðêâå. Íàçàðåíñêà òðàäèöè¼à ñå
ó÷âðñòèëà ó Áå÷ó ãäå ñó ¼å ïðèõâàòèëè íàøè ïðâè ñòóäåíòè è ìà¼-
ñòîðè êî¼è ñó òó îäëàçèëè íà ñòóäè¼ñêà ïóòîâàœà.9 Ñðåäèíîì XIX
âåêà ñðïñêè ñëèêàðè, ìå•ó êî¼èìà ïðâè Êîíñòàíòèí Äàíèë, îäëàçå ó
Èòàëè¼ó è Ðèì. Ó Ðèìó ¼å áèî Ïàâëå Ñèìèž, ó Ðèìó è Ôèðåíöè
áîðàâå Íèêîëà Àëåêñèž, Íîâàê Ðàäîíèž è Ñòåâà Òîäîðîâèž, à
Íèêîëà Ìàðêîâèž ¼å ñòóäèðàî íà ôèðåíòèíñêî¼ Àêàäåìè¼è óìåò-
íîñòè.10
Êàäà ñå ïî¼àâèëî íàçàðåíñêî ðåëèãèîçíî ñëèêàðñòâî íà ñðï-
7 Ï. Âàñèž, Ñëèêàðñêà ïîðîäèöà Ìàðêîâèž, Çáîðíèê ðàäîâà íàðîäíîã ìóçå¼à, VII,
×à÷àê 1976, ñòð. 6-8.
8 *** Äèìèòðè¼å Àâðàìîâèž, Êàòàëîã ÑÀÍÓ, Áåîãðàä 1970, ñòð. 42, 73.
9 Ì. £îâàíîâèž, Ñðïñêî ñëèêàðñòâî ó äîáà Ðîìàíòèçìà, Íîâè Ñàä 1976, ñòð. 51-55.
153
ñêèì èêîíîñòàñèìà óêîðåíèëî ñå è íè¼å ëàêî íåñòàëî. Óç òî ñó êîä

íàñ óíåòå è òåìå èç íàöèîíàëíå ïðîøëîñòè è ìèòà. Òèìå ¼å öðêâåíî
è ëàè÷êî è äàšå îñòàëî íåðàçäâî¼íî. Òó ¼å ïîñòî¼àëà âåëèêà òåøêîžà
êî¼à íà ñðïñêèì ïðîñòîðèìà íèêàêî íè¼å ìîãëà áèòè ïðåâàçè•åíà.11
Íàèìå, íàçàðåíñêà èäå¼à î îáíîâè ñòàðîãåðìàíñêå öðêâå è œåíå
óìåòíîñòè íè¼å áèëî ìîãóžå ïðåíåòè ó ðîìàíòè÷àðñêè ïîêðåò îá-
íîâå ñòàðîñðïñêîã ñòèëà. Òèìå ñó ìíîãå ìîãóžå ïîçèòèâíå ïðîìåíå
ìèìîèøëå Ñðáè¼ó, àëè ñó äîâåëå äî òîãà äà ñå ñòâîðèëî èñêóñòâî
çàñíîâàíî íà èñòîðè¼ñêîì ñëèêàðñòâó áèáëè¼ñêå èëè ïàòðèîòñêå
òåìàòèêå. Ïîñåáíî çíà÷à¼íà òåêîâèíà ¼å øòî ñó ñàâëàäàíè ïîñòóïöè
èçâî•åœà âåëèêèõ êîìïîçèöè¼à.12 Óñëîâè çà ñïðîâî•åœå Îâåðáå-
êîâîã ïîêðåòà ó Ñðáè¼è íèñó ïîñòî¼àëè òå è íè¼å ìîãëî äîžè äî
ñïðîâî•åœà œåãîâîã èäåîëîøêîã è ïðîãðàìñêîã ïîêðåòà. Îñíîâíà
òåêîâèíà ñå ñàñòî¼àëà ó òîìå øòî ¼å äîøëî äî ïðîìåíå ïðèñòóïà
èêîíè ó ñìèñëó èêîíîãðàôè¼å, à ïîãîòîâó ó ñòèëó. Òåìàòèêà èêîíà
íà îëòàðèìà ñå íè¼å áèòíè¼å ïðîìåíèëà, àëè ñó êóëòîâè äîìàžèõ
ñâåòèòåšà ÷åñòî óòèöàëè íà ïî¼àâó íîâèõ òåìà: ñöåíå èç æèâîòà
Ñâåòîã Ñàâå, à ïîãîòîâó Áëàãîñèšàœå Ñðï÷àäè. Ìå•óòèì, äîìàžè
ñëèêàðè ñó äèðåêòíî êîðèñòèëè íàçàðåíñêå ïðåäëîøêå è áóêâàëíî
êîïèðàëè œåãîâà êîìïîçèöèîíà ðåøåœà. Äèìèòðè¼å Àâðàìîâèž ¼å
îòâîðåíî íàïàäíóò äà ìó èç ñëèêà «Îâåðáåê âèðè». Òà¼ íàïàä ¼å
êîìåíòàðèñàî óç íåóáåäšèâó îäáðàíó: «Âè òèìå õîžåòå äà êàæåòå:
äà íèñó ìî¼è îðèãèíàëè, âåž êîïè¼å».13 Áå÷êà øêîëà ¼å ó ñðïñêî
ñëèêàðñòâî óíåëà ñòèëñêå íîâèíå êî¼å ñó íåãîâàëå ÷èòàâå ãåíåðàöè¼å
ñðïñêèõ óìåòíèêà XIX âåêà. Íåãîâàí ¼å öðòåæ, à ó êîëîðèñàœó ñå
òåæè âèðòóîçíî¼ ìàòåðè¼àëèçàöè¼è è ÷àðèìà ëàçóðà.
Ó òîì íîâîñòâîðåíîì óñêîì êðóãó ïðâè èñòàêíóòè¼è äîìàžè
ñëèêàð ¼å áèî Ìèëè¼à Ìàðêîâèž. Ñëèêàð ¼å áèî è œåãîâ áðàò Èâàí14
êàî è ñèíîâè Íèêîëà è Ðàäîâàí. Îí ¼å ìàœå ïëîäàí îä Ïîñíèêîâèžà
èàêî ¼å âðëî ñíàëàæšèâ è ïîñëîâàí. Óîïøòå óçåâ, œåãîâà ñëèêàðñêà
äîñòèãíóžà íå äîñåæó çíàòíå âèñèíå, ÷àê íå óëàçå íè ó êðóã ïîñåá-
íîñòè ëè÷íîã àêöåíòîâàœà. Èàêî ñå èíòåðåñîâàî çà ôîòîãðàôè¼ó
11 Í. Êóñîâàö, £îâàí Ïîïîâèž, ñëèêàð, Îïîâî 1971, ñòð. 99.
12 Ì. £îâàíîâèž, Ñðïñêî ñëèêàðñòâî ó äîáà Ðîìàíòèçìà, Íîâè Ñàä 1976, ñòð. 80.
13 Èñòî
14 *** Ñðïñêè Ñèîí, IX/45, Ñð. Êàðëîâöè 1902, ñòð. 789.
154
Ìèëè¼à ñå íè¼å áàâèî ñëèêàœåì ïîðòðåòà. Œåãà è œåãîâó æåíó ¼å

êàñíè¼å ïîðòðåòèñàî Ñòåâà Òîäîðîâèž.
Ìèëè¼à Ìàðêîâèž ¼å ðî•åí ó Ïîæàðåâöó 1812. ãîäèíå. Ñïîñîá-
íîñò ñëèêàœà èêîíîñòàñà ¼å îñòâàðèî ó÷åžè íà¼ïðå êîä íåêèõ Ãðêà ó
ìàíàñòèðó Ãîðœàêó, à ïîòîì ó Óãàðñêî¼ êîä íåêîã îä øêîëîâàíèõ
ñðïñêèõ ñëèêàðà ÷è¼å èìå íå çíàìî. Ìèëè¼à ñå ïðâè ïóò ñëèêàðñêè
ïî¼àâšó¼å ó Žóïðè¼è ãäå ñå ïîòïèñàî íà èêîíè Áîãîðîäèöå «Ìèëè¼à
Ìàðêîâèž, ìåñòíè ïàðîõ è ìîëåð». £åäàí îä œåãîâèõ íà¼ðàíè¼èõ
ðàäîâà ¼å è èêîíîñòàñ ìàíàñòèðà Áóêîâà êîä Íåãîòèíà èç 1837. ãîäè-
íå ãäå ñå âèäè äà íè¼å ìíîãî îäìàêàî îä çîîãðàôñêèõ òðàäèöè¼à.
Ïîñëå ðàäà íà îâîì èêîíîñòàñó ¼å îòèøàî íà øêîëîâàœå. Œåãîâà
ñêëîíîñò êà ñëèêàðñòâó äîâåëà ãà ¼å ó ñóêîá ñà öðêâåíèì âëàñòèìà
òàêî äà ¼å íàïóñòèî ñâåøòåíè÷êè ïîçèâ. Îä òàäà ìó ¼å îñòàî íàäèìàê
«Ðàñïîï», à ïî òîìå ñó äîáèëè è äðóãî ïðåçèìå Ðàñïîïîâèž.15
Ó âðåìå ðàíîã ïåðèîäà ¼å èçðàäèî èêîíîñòàñ çà öðêâó ó £àðåáè-
öàìà (ó çàïàäíî¼ Ñðáè¼è), ìàíàñòèðèìà Ðóêóìè¼à è Âèòîâíèöè è
öðêâè ó Ñìîšèíöó êîä Ïîæàðåâöà. Ñëåäå ðàäîâè ó Ñòàïàðèìà
(ñðåç Óæè÷êè), 1850-54. ãîäèíå, ó öðêâè ó Óæèöó 1851, ó ìàíàñòèðó
Ðà÷à 1854, ìàíàñòèðó Ñâ. Òðî¼èöå ó Îâ÷àðó 1856, Áðàíêîâèíè 1857.
Ñà÷óâàíà ¼å è ¼åäíà äàðîõðàíèëèöà ó öðêâè Âåëèêîã Ãðàäèøòà, èç
1855. ãîäèíå, ñà œåãîâèì ïîòïèñîì. Ñà ñèíîì Íèêîëîì ðàäè ó
ìàíàñòèðó Šóáîñòèœè, à ïîòîì ó Ìàíàñè¼è. Êîíêóðèñàî ¼å çà ðàä ó
öðêâè Óæè÷êå Ïîæåãå 1850. ãîäèíå è òîì ïðèëèêîì ¼å íàïèñàî
óæè÷êîì åïèñêîïó Íèêèôîðó äà ¼å îí íà¼áîšè ñëèêàð ó Ñðáè¼è
«ïîñëå ãîñïîäèíà Äèìèòðè¼à Àâðàìîâèžà».16 Ìèëè¼à ¼å 1850. ãîäè-
íå ó Íîâèíàìà Ñåðáñêèì îá¼àâèî äà ¼å îä «Àäîëôà Äà¼÷à íàó÷èî
äàãåðîòèïèðàòè» è çà òî ìó ¼àâíî çàõâàšó¼å. Èç¼àâšó¼å è äà ¼å îä œåãà
«äîáðó ìàøèíó êóïèî è îâà¼ ïîñàî çà 14 äàíà íàó÷èî». Ïîòïèñàî ñå
ó îãëàñó êàî «ïîï Ìèëè¼à Ìàðêîâèžà, èñòîðè÷êè¼ æèâîïèñàö».17
Òåê ó ñëèêàìà èêîíîñòàñà ó Ðà÷è, êî¼è ¼å çàâðøèî 1859. ãîäèíå,
15 Í. Êóñîâàö, Ìèëè¼à Ìàðêîâèž - ñâåøòåíèê è ñëèêàð, Ãëàñíèê Ñðïñêå ïðàâîñ-
ëàâíå öðêâå 9, Áåîãðàä 1965, ñòð. 276; Ì. £îâàíîâèž, Ñðïñêî ñëèêàðñòâî ó äîáà
Ðîìàíòèçìà, Íîâè Ñàä 1976, ñòð. 82-84; *** Åíöèêëîïåäè¼à Ëèêîâíèõ óì¼åòíîñòè,
III, Çàãðåá 1964, ñòð. 410.
16 Á. Âó¼îâèž, Óìåòíîñò îáíîâšåíå Ñðáè¼å (1791-1848), Áåîãðàä 1986, ñòð. 266; Ì.
Öóœàê, Ìàíàñòèð Ðóêóìè¼à, Ïîæàðåâàö 1996, ñòð. 51-53.
17 Ï. Âàñèž, Àäîëô Äà¼÷ è ðàñïîï Ìèëè¼à, Ïîëèòèêà 1982.
155
Ìèëè¼à ñòâàðà ñíàæíè¼è ñëèêàðñêè èçðàç êî¼è ¼å òó è òàìî ïðîæåò è

ðåàëèñòè÷êèì àêöåíòèìà. Îñîáèòî ñó ïðåñòîíå èêîíå äîáèëå íà
òåæèíè èçðàçà è ïîñòóïêà. Íà äåëèìà ìàœåã ôîðìàòà, ïàðàïåòíèì
èêîíàìà, Ìèëè¼à Ìàðêîâèž äà¼å ¼åäíî îä íà¼ëåïøèõ äåëà ðàíîã
ðîìàíòèçìà ó Ñðáè¼è. Ðå÷ ¼å î èêîíè £àâšàœå àí•åëà Çàõàðè¼è íà
ðà÷àíñêîì èêîíîñòàñó êî¼à èçíåíà•ó¼å ñâî¼èì êîíòðàñòèìà è ñâî¼îì
êîëîðèñòè÷êîì õàðìîíè¼îì öðâåíîã è çåëåíîã.18 Ó ïî¼åäèíèì ñöå-
íàìà îâîã èêîíîñòàñà ñå ïðèìåžó¼ó äèðåêòíà ïîäðàæàâàœà èñòèõ
ìîòèâà Äèìèòðè¼à Àâðàìîâèžà. Îä Àâðàìîâèžà ¼å ïðåóçåî è ñêëî-
íîñò çà èñëèêàâàœå íîžíèõ ñöåíà ãäå òàìíî ñâåòëî äîëàçè äî ïóíîã
èçðàçà.
×åñòî ¼å ðàäèî ñà ÷ëàíîâèìà ñâî¼å ïîðîäèöå, áðàòîì Èâàíîì, à
ïîòîì ñà ñèíîâèìà Ðàäîâàíîì è Íèêîëîì. Ñà Ïîñíèêîâèžåì ¼å áèî
àíãàæîâàí çà ðàä ó öðêâè ó Óæèöó ïîñëå çíà÷à¼íå ïðåïèñêå èçìå•ó
Ïîïå÷èòåšñòâà óíóòðàøœèõ äåëà ó Áåîãðàäó, óæè÷êîã íà÷åëñòâà è
öðêâåíå Êîíçèñòîðè¼å. Óæè÷êè åïèñêîï Íèêèôîð ñå óñïðîòèâèî äà
èçðàäó çèäíèõ ñëèêà äîáè¼ó Ïîñíèêîâèž è Ìèëè¼à Ìàðêî-
âèž-Ðàñïîïîâèž. Åïèñêîï ¼å áèî ïðèâðæåí òðàäèöèîíàëíîì íà÷è-
íó ñëèêàœà èêîíà ïà ñå çàëàãàî äà ïîñàî äîáè¼å èêîíîïèñàö Êîíñòà-
íòèí èç Áèòîšà. Åïèñêîï ñå íàøàî ó óëîçè çàøòèòíèêà øèðîêèõ
íàðîäíèõ è öðêâåíèõ ñëî¼åâà êî¼è ñó íåãîâàëè îäáî¼íîñò ïðåìà ñâå-
ìó øòî ñå ÷èíèëî èíîâåðíèì, à ïîãîòîâó çàïàäœà÷êèì. Íà çàõòåâ
Ïîïå÷èòåšñòâà óíóòðàøœèõ äåëà ñâà òðè ñëèêàðà ñó ìîðàëà äà
äîñòàâå ïî ¼åäíó èêîíó è äîêàçå î ñâîì ìà¼ñòîðñòâó è çíàœó. Ïîïå-
÷èòåšñòâî ¼å ïîòîì îäëó÷èëî äà ñå ïîñàî óãîâîðè ñà Ïîñíèêîâèžåì
è Ìàðêîâèžåì. Âàñèž ¼å îâà¼ òðåíóòàê ñõâàòèî êàî êšó÷íè çà ñóäáè-
íó ñðïñêîã ñëèêàðñòâà òîãà äîáà óç îöåíó: «òèìå ¼å êîíà÷íî ñóäáèíà
äîìàžåã ñëèêàðñòâà áèëà ðåøåíà». Îâîì îäëóêîì è îíîì äîíåòîì
äåñåò ãîäèíà ïðå, äà ñå ïîçîâå Äèìèòðè¼å Àâðàìîâèž äà óêðàñè
Ñàáîðíó öðêâó ó ïðåñòîíèöè, ó Ñðáè¼è ñó ñå íîâîñòâîðåíè èíòå-
ëåêòóàëíè êðóãîâè îäëó÷èëè çà åâðîåïèçèðàíî ñëèêàðñòâî.19
Ìàðêîâèžè ñó óñïåëè äà åëèìèíèøó ñâå ñâî¼å êîíêóðåíòå íà
ðàçíå íà÷èíå. Óðîø Êíåæåâèž ñå æàëèî íà íèñêå öåíå çà èêîíî-
ñòàñå êî¼å ¼å Ìèëè¼à ñëèêàî çà 450 äî 500 äóêàòà. Ìàñîâíîì ïðîäó-
18 Èñòî
19 Ì. £îâàíîâèž, Ñðïñêî ñëèêàðñòâî ó äîáà Ðîìàíòèçìà, Íîâè Ñàä 1976, ñòð. 82-83.
156
êöè¼îì è ïîòïîìîãíóò îä âëàñòè Ìèëè¼à ¼å äîïðèíåî ïðåîðè¼åí-

òàöè¼è ñëèêàðñòâà ó Ñðáè¼è è åëèìèíàöè¼è öèíöàðñêîã ñòèëà. Î
âåëèêîì ñëèêàðñêîì è ïîñëîâíîì óãëåäó Ìàðêîâèžà è Òîäîðîâèžà
ñâåäî÷è è ¼åäíî ïèñìî €óðå £àêøèžà óïóžåíî èç Ðà÷å, ãäå ¼å ó÷èòå-
šîâàî, Ñòî¼àíó Íîâàêîâèžó: «È êàî ìîëåð ñàì èñòå ñðåžå áèî: ñâè
ìå õâàëèøå, àëè ìå íå õòåäîøå êàî Ñòåâó, Äåðîêà è Ðàñïîïîâèžà
(Ìàðêîâèžà) ïîòïîìàãàòè».20 Îäíîñè Íèêîëå Ìàðêîâèžà è €óðå
£àêøèžà ñó áèëè êîðåêòíè. Êàäà ¼å, 1868. ãîäèíå, äîøàî ó Ðà÷ó íà
ñëóæáó £àêøèž ¼å èìàî ïðèëèêå äà óïîçíà ¼îø ¼åäàí ðàä Ìàðêî-
âèžà. Ñà Ñòåâîì Òîäîðîâèžåì ó ñâî¼î¼ êóžè Ìèëè¼à îñíèâà ñëèêàð-
ñêó øêîëó 1859. ãîäèíå. Èñòå ãîäèíå Ñòåâà ñà ñâî¼èì •àöèìà ïðèðå-
•ó¼å ïðâó ñëèêàðñêó èçëîæáó ó Áåîãðàäó.21
Âåž 1863. ãîäèíå îïøòèíñêè ÷àñíèöè Âàšåâà ìîëå Ìèíèñ-
òàðñòâî ïðîñâåòå äà îíî îäîáðè óãîâîð çà ñëèêàœå èêîíîñòàñà ó
œèõîâî¼ öðêâè ñà Ìèëè¼îì Ìàðêîâèžåì, ¼åð ¼å Êîíçèñòîðè¼à îäîá-
ðàâàëà ðàä ñàìî àêàäåìñêè îáðàçîâàíèõ ñëèêàðà. Òåê êàäà ñå øàáà-
÷êà åïèñêîïè¼à óâåðèëà ó ñëèêàðñêè êâàëèòåò Ìèëè¼å è œåãîâîã
ñèíà Íèêîëå Ìàðêîâèžà îäîáðåí ¼å œèõîâ óãîâîð ñà âàšåâñêîì
îïøòèíîì.22 Ïðîìåíå è íîâà ñõâàòàœà ñó òåøêî ïðîäèðàëà ó çàáèòå
äåëîâå êíåæåâèíå. Òàêàâ ïðèìåð ¼å è ìîëáà íåãîòèíñêîã åïèñêîïà
Åâãåíè¼à åïàðõè¼ñêî¼ Êîíçèñòîðè¼è äà íå ïðèõâàòå «íàçîâè ìîëåðà
Ïàâëà è íåêîã Íåñòîðà êîãà ñó äîâåëè »îäíåêóä èç Òóðñêå". Ìà¼ñ-
òîðè íèñó äàëè íèêàêàâ ïëàí èç êîãà áè ñå âèäåëî êàêî žå èçãëåäàòè
èêîíîñòàñ «äðâîðåç, ìîëåðà¼, ïîçëàòà èòä.». Åïèñêîï èçâåøòàâà äà
ìà¼ñòîðè ïîäáóœó¼ó âåðíèêå ïðîòèâ ñâåøòåíèêà òâðäœàìà äà öðêâå
óñòóïà¼ó «Øâàáàìà» äà ìàëà¼ó øîêà÷êå ñâåöå è òèìå íàðîä ïðåî-
áðàòå. Íà îñíîâó ìîêðàœñêå öðêâå, êî¼ó ñó ìàëàëè ïîìåíóòè ìà¼ñ-
òîðè, åïèñêîï òâðäè äà œèõîâî ñëèêàðñòâî íå îäãîâàðà «óêóñó äàíà-
øœåã âðåìåíà».23 Ðàíîðîìàíòè÷àðñêà ñòðó¼àœà ñó ïîòèñêèâàëà
çîîãðàôñêó è òðàäèöèîíàëíó óìåòíîñò. Òè íîâè òàëàñè ñó ìíîãèìà,
ó íåîáàâåøòåíî¼ è íåîáðàçîâàíî¼ ñðåäèíè, èçãëåäàëè ïîòïóíî ïðà-
âîñëàâíî è, ÷àê, íåçàïàäœà÷êè.
20 Ä. Ìåäàêîâèž, Ñðïñêî ñëèêàðñòâî XVIII-XIX âåêà, Íîâè Ñàä 1968, ñòð. 196.
21 Èñòî, ñòð. 207.
22
Ì. £îâàíîâèž, Ñðïñêî ñêàðñòâî ó äîáà Ðîìàíòèçìà, ñòð. 83.
157
Ìèëè¼à Ìàðêîâèž ¼å óìðî ó íàïîíó ñíàãå è óñðåä ïîñëîâà 21.

àïðèëà 1877. ãîäèíå ó 65. ãîäèíà ñòàðîñòè.
Ïðàâîì ðîìàíòè÷àðñêîì ñëèêàðñòâó ïðèïàäà Ìèëè¼èí ñèí
Íèêîëà Ìàðêîâèž (1843-1889.) êî¼è ¼å, òàêî•å, ïîçíàò ñàìî ïî öðê-
âåíîì ñëèêàðñòâó. Âðåìå œåãîâèõ ïî÷åòàêà ¼å ó ðàíî¼ ìëàäîñòè ñà
îöåì Ìèëè¼îì ÷è¼è ¼å ïîìîžíèê áèî. Âåëèêà ðåïóòàöè¼à œåãîâîã
îöà ¼å áèëà ó ïî÷åòêó ïðåñóäíà ïðåïîðóêà çà äîáè¼àœå ïîñëîâà. Óç
òî, íè¼å ïðîïóøòàî äà èñòàêíå ñâî¼ó ó÷åíîñò è ñëèêàðñêî îáðà-
çîâàœå. Òî ¼å ïîñåáíî äîøëî äî èçðàæà¼à ïîñëå ñâà•å ñà Ñòåâîì
Òîäîðîâèžåì: «Ïðâî ñàì ó÷èî ×àñëîâàö, ïà îíäà Áóêâàð, ïà ñàì
íàó÷èî äà ñðè÷åì Áà-Áà. Ó÷èî ñàì Ãèìíàçè¼ó ó êîì äîáó íå çíàì.
Ñåžàì ñå ñàìî äà ¼å òàäà Ã. Ìèíèñòàð ñàâè¼àî íîâèíå ó Äðæ. øòàì-
ïàðè¼è. Ãîâîðèì Ôðàíöóñêè, Òàëè¼àíñêè è ïèøåì Íåìà÷êè, à ïî
ìàëî Ëàòèíñêè. Ïîñëå Ãèìíàçè¼å è Áóêâàðà îòèøàî ñàì ó Èòàëè¼ó
ãäè ñàì 5 ãîäèíà ïðîâåî î ìîì òðîøêó, áèî ñàì ó €åðìàíè¼è è
Ôðàíöóñêî¼ è íàó÷èî ñàì äà ìàëî øàðàì êîëèêî ¼å çà Ãèìíàçè¼ó
äîñòà. Êàä ñàì ñå ïîâðàòèî ó ÎòàŸáèíó 12-òîã Ôåáðóàðà 1870. èçà-
áðàò ñàì çà ðåäîâíîã ÷ëàíà Ñðï. Ó÷åí. Äðóøòâà, êàî øòî ïðèëîã
òâðäè.»24 Íà ïî÷åòêó ñâî¼å êàðè¼åðå, ðàäåžè ñà îöåì, à ïîòîì ñà
Ñòåâîì Òîäîðîâèžåì, äîáè¼àî ¼å ñòàëíî ïîñëîâå ó âåžèì ìåñòèìà
Ñðáè¼å êî¼å ¼å óñïåøíî îêîí÷àâàî. Øòà âèøå, äîáèî ¼å è ïîñàî ó
Âî¼âîäèíè, ó Áåëåãèøó.25 Ïîìàæóžè îöó ñà áðàòîì Ðàäîâàíîì ¼å
ðàäèî ó ìàíàñòèðó Áîãîâà•è 1858. ãîäèíå, ó Àðàí•åëîâöó, 1863.
ãîäèíå, Ìàíàñè¼è 1864. ãîäèíå, èçìå•ó 1865. è 1870. ñó ó Êîðàžèöè,
×óìèžó è Ïîæàðåâöó. Œåãîâà âåçà ñà Ñòåâîì Òîäîðîâèžåì ïîòè÷å
èç îêî 1860. ãîäèíå êàäà ¼å ñà áðàòîì Ðàäîâàíîì áèî ó œåãîâî¼
ïðèâàòíî¼ øêîëè. Óñòâàðè, ó êóžè œåãîâîã îöà Ìèëè¼å ¼å îòâîðåíà
øêîëà ó êî¼î¼ ¼å Òîäîðîâèž äàâàî ÷àñîâå ñëèêàœà, ïåâàœà è òåëåñíîã
âåæáàœà. Ñòåâà, œåãîâà ñóïðóãà Ïîëåêñè¼à è Íèêîëà ñó 1874. ãîäèíå
çà¼åäíî ðàäèëè èêîíîñòàñ öðêâå ó Òîï÷èäåðó.26 Íèêîëà ¼å 1877. ãîäè-
íå ñàìîñòàëíî ðàäèî ó Áåëåãèøó, êàî è ïðå òîãà ó Ãîðœåì Ìèëà-
24
*** Åíöèêëîïåäè¼à Ëèêîâíèõ óì¼åòíîñòè, III, Çàãðåá 1964, ñòð. 411; Ì. £îâà-
íîâèž, Ñðïñêî ñëèêàðñòâî ó äîáà Ðîìàíòèçìà, Íîâè Ñàä 1976, ñòð. 109-111.
25 Ì. £îâàíîâèž, Ïîâîäîì èêîíîñòàñà ó Áåëåãèøó, Ðàä âî¼âî•àíñêèõ ìóçå¼à, 14, Íîâè
Ñàä 1965,ñòð. 306-310.
26
Ì. £îâàíîâèž, Ñëèêàðè òîï÷èäåðñêå è âàçíåñåíñêå öðêâå ó Áåîãðàäó, Îñëîáî•åœå
ãðàäîâà ó Ñðáè¼è îä Òóðàêà 1862-1867. ãîä, Áåîãðàä 1970, ñòð. 677-685.
158
íîâöó 1862, Âàšåâó 1865, Áëàãîâåøòåœó Êàáëàðñêîì 1868, Ëîçíèöè

1871-73, Êðàšåâó, Êœàæåâöó, Âåëèêîì Èçâîðó êîä Çà¼å÷àðà 1875. è
ñàìîì Çà¼å÷àðó 1881. ãîäèíå.27 Ïîòîì ñëåäè èêîíîñòàñ ó Ãðîöêî¼
1883. ãîäèíå.28 Ïîðåä èêîíîñòàñà Íèêîëà ¼å áèî àíãàæîâàí è íà
ñëèêàœó çàñòàâà çà íàðîäíó âî¼ñêó.29 Èçà Íèêîëå ¼å îñòàëî è íåêî-
ëèêî ïîðòðåòà è ñëàâñêèõ èêîíà. Ïîçíàò ¼å ïîðòðåò ìèòðîïîëèòà
Ìèõà¼ëà è íåêîëèêî ðàçíèõ ãðà•àíà.
Íèêîëà íåãó¼å ïàñòóîçíó îáðàäó ñëèêå êî¼à ó ïî¼åäèíèì ïàðòè-
¼àìà ïîäñåžà íà Àâðàìîâèžåâå ðàäîâå. Íàãëàøàâà ìàòåðè¼àëèçà-
öè¼ó îäåžå è ïðåäìåòà ïî ÷åìó ñå ðàçëèêó¼å îä Òîäîðîâèžà. Çíà÷à-
¼íó ïàæœó ¼å ïðèäàâàî ïå¼ñàæó êî¼è ñëèêà ñà çàäîâîšñòâîì øòî
ãîâîðè äà ¼å èìàî ïðèëèêå äà ðàäè ïî ïðèðîäè. Îáðàäà âîäå, áðåãî-
âà, âàçäóøíå ïåðñïåêòèâå ¼îø âèøå èäó ó ïðèëîã òîìå. Ïîçíàâàî ¼å
è ðóñêî öðêâåíî ñëèêàðñòâî èàêî ¼å œåãîâà âîêàöè¼à áèëà âåçàíà çà
Çàïàä. Íèêîëèí ñòèë ¼å ñíàæàí, åíåðãè÷àí è ïî ìíîãî ÷åìó ñëè÷àí
ðåàëèçìó. Ó ñêëàäó ñà íàçàðåíñêèì ôîðìóëàìà áèî ¼å ñêëîí è èäåà-
ëèçîâàœó ôèãóðà è ìîòèâà.30 Èêîíîñòàñ ó Ðà÷è ¼å âåžèì äåëîì
íàñëèêàî è èçâåî Ìèëè¼à Ìàðêîâèž 1859. ãîäèíå óç ïîìîž ñèíà
Íèêîëå, à çèäíå ñëèêå ¼å óðàäèî ïî ñâåìó çà¼åäíî ñà Äèìèòðè¼åì
Ïîñíèêîâèžåì. Èêîíîñòàñ ¼å âèøåñïðàòàí è ñàäðæè 31 èêîíó óêîì-
ïîíîâàíèõ ó äðâîðåçáàðåíó «ñòóáàñòó àðõèòåêòóðó» óêðàøåíó ðàñ-
êîøíèì ôëîðàëíèì è çëàòíî áî¼åíèì åëåìåíòèìà. Öåëîêóïíà
ñòðóêòóðà ðà÷àíñêîã èêîíîñòàñà ïî ñâåìó èìà óçîð ó èêîíîñòàñó
Ñàáîðíå öðêâå ó Áåîãðàäó êî¼è ¼å êîíñòðóèñàî è ðåçàî ìà¼ñòîð Äè-
ìèòðè¼å Ïåòðîâèž 1842. ãîäèíå. Ìèëè¼èí ðàä ñó è äâå ïðåñòîíå
èêîíå íà ïëàòíó è òðè íà ïðîïîâåäàîíèöè ðà÷àíñêå öðêâå.
Ìàðêîâèžåâå è Ïîñíèêîâèžåâå çèäíå ñëèêå öðêâå ó Ðà÷è ñó
ñëàáè¼è ðàä è íå äîíîñå íèøòà íîâî. Èçâåäåíå ñó ó ìàíèðó êî¼è ¼å
óñâî¼åí îä Äèìèòðè¼à Àâðàìîâèžà. Öðòåæ ¼å ñòèëèçîâàí è óîïøòåí
ó êîíòåêñòó íàçàðåíñêîã íåìà÷êîã ñëèêàðñòâà. Ïîñíèêîâèžåâ êîëî-
27 Ì. £îâàíîâèž, Ñðïñêî öðêâåíî ãðàäèòåšñòâî è ñëèêàðñòâî íîâè¼åã äîáà, Áåî-
ãðàä-Êðàãó¼åâàö 1987, ñòð. 87-88.
28 Á. Âó¼îâèž, Öðêâåíè ñïîìåíèöè íà ïîäðó÷¼ó ãðàäà Áåîãðàäà, Áåîãðàä 1973, ñòð.
125-128.
29 Ä. Ìåäàêîâèž, Ñðïñêî ñëèêàðñòâî XVIII-XIX âåêà, Íîâè Ñàä 1968, ñòð. 196.
30
Ï. Âàñèž, Öðêâåíà óìåòíîñò êîä Ñðáà ó XVIII-XIX âåêó, Ñðïñêà ïðàâîñëàâíà
öðêâà 1219-1969, Áåîãðàä 1969, ñòð. 353.
159
ðèò ¼å ñâåòëè¼è óç êîðèøžåœå çëàòíå áî¼å. È îâäå ñå èñòè÷ó œåãîâå

îìèšåíå öðâåíå è ïëàâå áî¼å êî¼å ñå õàðìîíèçó¼ó ïëàâî-ñèâèì íè¼à-
íñàìà, šóáè÷àñòèì è ñèâèì òîíîâèìà.31 Ñëèêå ñó èçãóáèëå ñâî¼ ñ¼à¼,
à äîäàòíî ñó ¼àêî îøòåžåíå çáîã ïóêîòèíà çèäîâà è îòïàëîã ìàëòåðà
êàî ïîñëåäèöå ñëåãàœà ãðà•åâèíå, îøòåžåœà îä çåìšîòðåñà è îä
åêñïëîçè¼å íåìà÷êå ãðàíàòå ïðèëèêîì íàïàäà íà Ðà÷ó è ãðàíàòè-
ðàœà 25. îêòîáðà 1941. ãîäèíå.
Èêîíå Ìèëè¼å Ìàðêîâèžà ñó ðà•åíå âðëî ïðåöèçíî è äîïàä-
šèâî. Öðòåæ ¼å âðëî ñèãóðàí è ïðè òîìå äîñòà íàãëàøåí. Êîëîðèò ¼å
êîíòðàñòàí ñà íàãëàøåíèì áî¼àìà áåç âàëåðñêèõ íè¼àíñèðàœà. Íà
ñâèì èêîíàìà íèìáîâå ñâåòàöà ñëèêà çëàòíîì áî¼îì. Êîìïîíîâàœå
¼å ñòåðåîòèïíî è ïî âåž óñòàšåíèì ïðåäëîøöèìà è ìîòèâèìà Äè-
ìèòðè¼à Àâðàìîâèžà. Îä Àâðàìîâèžà ¼å íàñëåäèî è ñêëîíîñò çà
íîžíå ñöåíå ãäå òàìíî ñâåòëî äîëàçè äî ïóíîã èçðàæà¼à êîä Îäðè-
öàœà Ïåòðîâîã. Ó èñòîì äóõó ñó è íà÷èí ïðèêàçèâàœà àíàòîìè¼å,
ïåðñïåêòèâå, ïëàñòè÷íîñòè è ñâåòëîñòè. Ïîñåáíî ñå èñòè÷ó èçóçå-
òíî ðîìàíòè÷àðñêî-ðåàëèñòè÷íè è ìà¼ñòîðñêîì ðóòèíîì ñëèêàíè
ïîðòðåòè Áîãîðîäèöå, Èñóñà Õðèñòà, Ñâ. £îâàíà è Ñâ. Ïåòðà è Ïàâëà.
Íà¼âåžè äîìåò ó ñâîì óêóïíîì ñëèêàðñòâó Ìèëè¼à Ìàðêîâèž ¼å, ïî
òâðäœè Ïàâëà Âàñèžà, äîñòèãàî íà ïàðàïåòíèì èêîíàìà èêîíîñ-
òàñà ó Ðà÷è. Ïðå ñâåãà ñå èñòè÷ó Óñåêîâàœå è £àâšàœå àí•åëà Çàõàðè¼è.
Óñåêîâàœå ¼å íåøòî áîšà è ñâåæè¼à ñëèêà ñòâîðåíà ó òðåíóòöèìà
ïîñåáíîã ðàñïîëîæåœà. £îø âåžè äîìåò ¼å ïîñòèãàî ó £àâšàœó àí•åëà
Çàõàðè¼è. Òî ¼å ¼åäíî îä íà¼ëåïøèõ äåëà ðàíîã ðîìàíòèçìà ñðïñêîã
ñëèêàðñòâà òîãà äîáà. Êîíòðàñòè ñó èçíåíà•ó¼óžè, àëè èçóçåòíî
êîëîðèñòè óñêëà•åíè õàðìîíè¼îì öðâåíîã è çåëåíîã.
Ó íà¼íèæî¼ çîíè ñå íàëàçå ÷åòèðè ïàðàïåòíå ïðàâîóãàîíå èêî-
íå, äèìåíçè¼à 70 õ 86 ñì, ðà•åíèõ ó òåõíèöè òåìïåðå íà ïðåïà-
ðèðàíîì ïëàòíó êî¼å ¼å ïðè÷âðøžåíî íà äðâåíó ïëî÷ó ñà ïîëå•èíå
ïàðêåòèðàíà ïîïðå÷íèì äàñêàìà. Ó ïèòàœó ñó ñöåíå: Àí•åî íà Õðèñ-
òîâîì ãðîáó, Àí•åî èçáàâšà Ñâ. Ïåòðà è Ïàâëà èç òàìíèöå, Àí•åî ñå
¼àâšà £îñèôó è Ìàðè¼è, Õðèñò è Ñàìàð¼àíêà è Àí•åî ñå ¼àâšà Çàõàðè¼è.
Ñåâåðíå è ¼óæíå äâåðè ñà÷èœàâà¼ó èêîíå èçäóæåíîã îâàëíîã
îáëèêà äèìåíçè¼à 65 õ 107 ñì, ñëèêàíå ó òåìïåðà òåõíèöè íà ãðóíäè-
31 Ï. Âàñèž, Óìåòíîñò Èñòî÷íå Ñðáè¼å ó XIX âåêó, Áðàíè÷åâî 4-5, Ïîæàðåâàö 1963,
ñòð. 56.
160
ðàíîì ïëàòíó ïðè÷âðøžåíîã íà äðâåíó ïëî÷ó êî¼à ¼å ñà ïîëå•èíå

ïàðêåòèðàíà. Îêî ñëèêàíîã ïîšà ¼å ïîçëàžåíè äóáîðåç ñà ôëîðà-
ëíîì îðíàìåíòèêîì äèìåíçè¼à 204 õ 89 ñì. Íà ñåâåðíèì âðàòèìà ¼å
Àðõàíãåë Ìèõà¼ëî, à íà ¼óæíîì Àðõè•àêîí Ñòåôàí.
Öàðñêå äâåðè ñå ñàñòî¼å îä äâà äðâåíà êðèëà ïðàâîóãàîíîã
îáëèêà äèìåíçè¼à 203 õ 109. Îêî îâàëíèõ ïîšà ñëèêà ¼å ïîçëàžåíè
äóáîðåç ñ ôëîðàëíèì îðíàìåíòîì. Íà ëåâîì êðèëó ¼å íàñëèêàíà
Áîãîðîäèöà, à íà äåñíîì Àðõàíãåë Ãàâðèëî ó êëàñè÷íî¼ êîìïî-
çèöè¼è Áëàãîâåñòè.
×åòèðè âåëèêå ïðåñòîíå èêîíå ñó ïðàâîóãàîíå àëè ëó÷íî çàâð-
øåíå ó ãîðœåì äåëó. Îêî œèõ ñå íàëàçè ïîçëàžåíè äóáîðåç ñà
ôëîðàëíèì åëåìåíòèìà. Èêîíå ñó ðà•åíå íà ãðóíäèðàíîì ïëàòíó ó
òåõíèöè òåìïåðå êî¼å ¼å ó÷âðøžåíî íà äðâåíó ïëî÷ó äèìåíçè¼à 220 õ
75 ñì. Äðâåíà ïëî÷à ¼å ñà ïîëå•èíå ïàðêåòèðàíà äâåìà ïîïðå÷íèì
äàñêàìà. Íà ñåâåðíî¼ ñòðàíè ñó êàî ïàòðîíèìèöè õðàìà: Ñâ. Ïåòàð è
Ïàâëå, à äî œèõ ¼å Áîãîðîäèöà ñà Õðèñòîì - Îäèãèòðè¼à. Íà îâî¼ èêîíè
¼å Ìèëè¼à Ìàðêîâèž óíåî ¼åäíó ïîñåáíó èêîíîãðàôñêó çàíèìšè-
âîñò. Ïîä Áîãîðîäè÷èíèì íîãàìà ñå íàëàçè ñêëóï÷àíà çìè¼à ñà
¼àáóêîì ó çóáèìà. Îâà¼ äåòàš, ïîâåçàí ñà Áîãîðîäèöèì, ¼å àëóçè¼à íà
œåíî ñâåêîëèêî îäáàöèâàœå ïðâîã è ïðàèñêîíñêîã ãðåõà Åâèíîã. Ó
äåñíî¼ ðóöè äðæè ñâî¼ áåëè, šèšàíîâ, öâåò. Àïîñòîëè Ïåòàð è
Ïàâëå ñó ïðèêàçàíè èñïîä ñâåâèäåžåã áîæè¼åã îêà êàêî äðæå åâàí-
•åšà è ñâî¼å àòðèáóòå: êšó÷ Ðà¼à è Ïàêëà è ìà÷ ïðàâäå è âåðå. Íà
¼óæíî¼ ñòðàíè ñó íà èñòîâåòàí íà÷èí èçâåäåíå èêîíå: Ñâ. £îâàí Êðñòè-
òåš è Õðèñò Ïàíòîêðàòîð. Õðèñò ¼å ó ñòàâó «benedictio latina» ñà
êóãëîì âàñåšåíå êàî ñèìáîëîì íåáåñêå è çåìàšñêå âëàñòè. Íà èêî-
íè Õðèñò Ïàíòîêðàòîð ñå íàëàçè íàòïèñ: «Ìàðêîâèž æèâîïèñàö
1859.».
Íà èñòîì «ñïðàòó», ó ãîðœåì äåëó, èçìå•ó ïðåñòîíèõ èêîíà
íàëàçå ñå òðè ñöåíå. Íàä ñåâåðíèì äâåðèìà ñó Äåëà àïîñòîëñêà, à íàä
¼óæíèì Ïåòàð ïðåä ðèìñêèì âî¼íèöèìà - Ïåòðîâî îäðèöàœå. È îâå
èêîíå ñó ðà•åíå íà ïðåïàðèðàíîì ïëàòíó êî¼å ¼å ôèêñèðàíî íà
äàñöè ïàðêåòèðàíî¼ íà ïîëå•èíè. Ïðàâîóãàîíîã ñó è çàîášåíîã
îáëèêà äèìåíçè¼à 90 õ 70 ñì. àëè ñà áîãàòèì ïîçëàžåíèì äóáîðåçîì
îêîëî. Èçíàä öàðñêèõ äâåðè ¼å êðóæíà èêîíà ïðå÷íèêà 100 ñì. ñà
ñöåíîì Òà¼íà âå÷åðà.
161
Äðóãè ñïðàòíè íèâî ñå ñàñòî¼è îä ñåäàì ïðàâîóãàîíèõ èêîíà

âåžèõ äèìåíçè¼à, 220 õ 75 ñì. Èäóžè ñà ñåâåðíå ñòðàíå íà ¼óæíó
ðå•à¼ó ñå òåìå: Âàâåäåœå Áîãîðîäèöå, Õðèñòîâî ðî•åœå, Êðøòåœå Õðèñ-
òîâî íà £îðäàíó, Ñâ. Òðî¼èöà êðóíèøå Áîãîðîäèöó, Âàñêðñåœå Èñóñà
Õðèñòà, Âàçíåñåœå Áîãîðîäè÷èíî è Ïðåîáðàæåœå Õðèñòîâî. Ñâå ñó ñëè-
êàíå è ïðèïðåìàíå íà èñòè íà÷èí è óîêâèðåíå ïîçëàžåíèì äóáî-
ðåçîì ñà ôëîðàëíèì ìîòèâèìà.
Ó òðåžåì, íà¼âèøåì íèâîó, ñå íàëàçè îñàì îâàëíèõ èêîíà, ó
ôîðìè åëèïñå äèìåíçè¼å 60 õ 45 ñì. Òðè ñó ó êóïàñòî¼ êîìïîçèöè¼è
íà ñåâåðíî¼ è òðè íà ¼óæíî¼ ñòðàíè. Ó ñðåäèíè ¼å êðñò ñà Ðàñïåžåì îêî
êîãà ñå íàëàçå ¼îø äâå èêîíå ïîìåíóòå ôîðìå, íåøòî ìàœèõ äèìåí-
çè¼à, 60 õ 45 ñì. Èñïîä êðñòà ñå íàëàçè êðóæíà èêîíà Ñêèäàœå
ðàñïåòîã Õðèñòà. Ñåâåðíó ãðóïó ñöåíà ñà÷èœàâà¼ó: íåïîçíàòè Àïîñ-
òîëè - Ïðîðîöè è Àí•åî (Ïðîðîê?). Íà ¼óæíî¼ ñòðàíè ¼å ãðóïà: Àí•åî
(Ïðîðîê?) è Àïîñòîëè - Ïðîðîöè. Îêî íàäïðåñòîëíîã çìà¼åâîã êðñòà -
Ðàñïåžå ñå íàëàçå: Áîãîðîäèöà, ñà äåñíå è Àïîñòîë £îâàí, ñà ëåâå ñòðàíå.
Íà ïðåñòîëó óêðàøåíîã ïîçëàžåíèì ôëîðàëíèì äóáîðåçîì,
çàïàäíî îä ¼óæíå ïåâíèöå, ñå íàëàçå äâå èêîíå, äèìåíçè¼à 90 õ 48 ñì,
ñëèêàíå íà ïðåïàðèðàíîì ïëàòíó ó òåìïåðà òåõíèöè ñà ïîçëàòîì,
êî¼å ñó ïðè÷âðøžåíå èçíàä íàñëîíà. Íà ïðåñòîëó áëèæåì îëòàðó
íàëàçè ñå èêîíà ïðâîã ñðïñêîã àðõèåïèñêîïà Ñâ. Ñàâå, à íà äðóãî¼ ¼å
íåïîçíàòè ñðïñêè ñâåòèòåš, âåðîâàòíî Ñâ. öàð Óðîø.
Íà ïðîïîâåäàîíèöè êî¼à ¼å, òàêî•å, óêðàøåíà çëàòíî áî¼åíèì
äóáîðåçîì, ñå íà œåíèì áî÷íèì ñòðàíàìà íàëàçå ¼îø òðè èêîíå
äèìåíçè¼à 50 õ 40 ñì. Ïëàòíî èì ¼å äåëèìè÷íî îäâî¼åíî îä äðâåòà
íîñà÷à. Íà èêîíàìà ñó ïðåäñòàâšåíè: Ñâ. Íèêîëà, Ñâ. Àðñåíè¼å è
íåïîçíàòè, íåñèãíèðàíè ñâåòèòåš. Ìàñèâíà äðâåíà ïðîïîâåäàîíè-
öà ¼å ôèêñèðàíà çà çèä íà âèñèíè îä 1,5 ìåòðà, à íà œó ñâåøòåíèê
èçëàçè êðîç ó çèä ïîñòàâšåíî ñòåïåíèøòå.
Íà ÷àñíî¼ òðïåçè ñå íàëàçè êðñò ñà äàðîõðàíèëèöîì. Êðñò ¼å
âèñèíå 89, à øèðèíå 39 ñì è ðà•åí ¼å ó òåìïåðà òåõíèöè ñà ïîçëàòîì.
Íà ÷åîíîì äåëó êðñòà ¼å íàñëèêàíî Ðàñïåžå. Ó ñðåäèíè ¼å ðàñïåòè
Õðèñò, à ëåâî è äåñíî, ó îâàëèìà ¼å Áîãîðîäèöà è àïîñòîë £îâàí. Êðñò
¼å äîáðî î÷óâàí, àëè íè¼å ðàä Ìèëè¼å Ìàðêîâèžà, ¼åð ïî çàïèñó ñå
âèäè äà ¼å ðà•åí òåê 1905. ãîäèíå îä ñòðàíå ìà¼ñòîðà êî¼è ñå íè¼å
ïîòïèñàî.
162
Èêîíîñòàñ ¼å íà ìíîãèì ìåñòèìà îøòåžåí è ïîòàìíåî, à íåêå

îä èêîíà, êàî îíå íà öàðñêèì äâåðèìà, ñó ñå îòðëå è ãîòîâî èçãóáèëå
áî¼ó. Ïîíåêè îä äåëîâà áîãàòî äðâîðåçáàðåíèõ óêðàñà ñó îòïàëè èëè
ñó ñå äåëèìè÷íî îäëåïèëè è ïðåòå äà è îíè ïàäíó.
***
Èêîíîñòàñ ó öðêâè Ñâ. Ïåòðà è Ïàâëà ó Ðà÷è, êî¼ó ¼å ïðåìà
ïðî¼åêòó àðõèòåêòå £àí Íåâîëå ñàãðàäèî ìà¼ñòîð Àíàñòàñ Íàóìîâèž,
¼å ¼åäàí îä ïðâèõ ðàäîâà èç çðåëîã ñëèêàðñêîã è ìà¼ñòîðñêîã ïåðèîäà
Ìèëè¼å Ìàðêîâèžà. Çàõâàšó¼óžè œåãîâîì ëè÷íîì ñèãíèðàœó ïðè
çàâðøåòêó è ïîñòàâšàœó èêîíîñòàñà âèäè ñå ¼àñíà äàòàöè¼à: 1859.
ãîäèíà. Ó ñëèêàìà îâîã èêîíîñòàñà äîñòèæå ñíàæíè¼è ñëèêàðñêè
èçðàç ïðîæåò ¼àêèì ðåàëèñòè÷íèì äåòàšèìà. Ó îâîì ñìèñëó ñå
ïîñåáíî èñòè÷ó òåæèíîì èçðàçà è ïîñòóïêó èçâî•åœà ïðåñòîíå
èêîíå. Èàêî ñå íèêàäà íè¼å îäìàêàî äàšå îä çíàœà óñâî¼åíèõ îä ñâîã
ó÷èòåšà Äèìèòðè¼à Àâðàìîâèžà ó òðàäèöè¼è íàçàðåíñêîã èêîíî-
ïèñàœà çàñíîâàíîã íà Îâåðáåêîâîì ìàíèðó è íå äîñòèæóžè çíàò-
íè¼å âèñèíå ó êâàëèòåòó ñëèêàðñòâà îâîã ñòèëà ó ¼åäíîì ñâîì äåëó
èêîíîñòàñà ó Ðà÷è ¼å óñïåî äà ó•å ó ðåä íà¼âåžèõ ñëèêàðà ñðïñêîã
ðàíîã ðîìàíòèçìà. Ðå÷ ¼å î ïàðàïåòíî¼ èêîíè £àâšàœå àí•åëà Çàõàðè-
¼è ãäå ñó ¼àêè êîíòðàñòè öðâåíå è çåëåíå áî¼å ñêëàäíî õàðìîíèçî-
âàíè. Ìèëè¼ó Ìàðêîâèžà îäëèêó¼å âðëî ñèãóðàí è íàãëàøåí öðòåæ,
êîíòðàñòíè êîëîðèò íàãëàøåíèõ áî¼à áåç âàëåðñêèõ íè¼àíñèðàœà.
163
Ïðèëîçè
Àðõ. £àí Íåâîëà: çàïàäíà è ¼óæíà ôàñàäà ðà÷àíñêå öðêâå (ïî Æ. Àíäðå¼èžó)
Êíåç Àëåêñàíäàð Êàðà•îð•åâèž, ðàä Ìèëè¼à Ìàðêîâèž: Àí•åî ñå ¼àâšà

£îõàíåñà Áåñà Çàõàðè¼è
164
Èêîíîñòàñ Ìèëè¼å è Íèêîëå Ìàðêîâèžà è ôðåñêå Äèìèòðè¼à Ïîñíèêîâèžà ó

öðêâå Ñâ. Ïåòðà è Ïàâëà ó Ðà÷è (1859.)
165
Ïðåñòîíà èêîíà: ñâ. Ïåòàð è Ïàâëå Õðèñòîñ Ïàíòîêðàòîð
Îäðèöàœå Ïåòðîâî Âàñêðñåœå Èñóñà Õðèñòà
166
Êàðà•îð•åâ Äîì êðàšèöå
Ìàðè¼å ó Ðà÷è
Ñòàëíà òåæœà äà ñå ó Êàðà•îð•åâîì ðîäíîì ñåëó Âèøåâöó

ïîäèãíå ñïîìåíèê äîñòî¼àí îöó íîâå ñðïñêå äðæàâíîñòè è íà¼âåžî¼
èñòîðè¼ñêî¼ ëè÷íîñòè êî¼ó ¼å äàëà Ëåïåíèöà ïîêðåíóòà ¼å íà íèâîó
òàäàøœåã Ëåïåíè÷êîã ñðåçà ñà ñåäèøòåì ó Ðà÷è. Èäå¼à ¼å ïîòåêëà èç
Âèøåâöà îä ñòðàíå ó÷èòåšà £îâàíà £îâàíîâèžàì è ïðåäñåäíèêà îï-
øòèíå Ìèëàíà £îâàíîâèžà. Ïðåîâëàäàëà ¼å èäå¼à êðàšèöå Ìàðè¼å
Êàðà•îð•åâèž è âëàñòè Äóíàâñêå áàíîâèíå ñà ñåäèøòåì ó Íîâîì
Ñàäó äà òî îáåëåæ¼å íå ìîðà áèòè ñàìî ñïîìåíè÷êîã êàðàêòåðà âåž
äà èìà è îäðå•åíó êîíêðåòíó íàìåíó. Òà èäå¼à ¼å äîáèëà ïðåâàãó.
Ïîøòî ¼å ó Êðàšåâèíè £óãîñëàâè¼è îä 1922. ãîäèíå îñíîâàí Ôîíä
êðàšèöå Ìàðè¼å çà çàëóòàëó æåíñêó äåöó îäëó÷åíî ¼å äà ñå ó Âèøå-
âöó ñàãðàäè ñïîìåí äîì Êàðà•îð•ó ñà êîíêðåòíîì ôóíêöè¼îì. Òî
áè áèî äîì çà íåçáðèíóòó äåöó è ñèðî÷àä Äóíàâñêå áàíîâèíå. Ñðå-
ñêå âëàñòè ñó ñå îáðàòèëå óïðàâè Ôîíäà, à çàòðàæåíà ñó îäîáðåœà
êðàšà Àëåêñàíäðà è œåãîâå ñóïðóãå Ìàðè¼å.
Ìå•óòèì, Êàðà•îð•åâ äîì íè¼å ñàãðà•åí ó œåãîâîì ðîäíîì
167
ìåñòó âåž ó Ðà÷è. Ðàçëîã çà òàêî íåøòî íàëàçè ñå ó íåñëîçè Âèøå-

âàöà. Òà èäå¼à ¼å ïðèõâàžåíà ó Ðà÷è è øèðî¼ îêîëèíè, à ïîñåáíî îä
ñòðàíå ñðåñêîã øêîëñêîã íàäçîðíèêà è ïåñíèêà Äðàãîšóáà Ôèëèïî-
âèžà1. Ïðâîáèòíà çàìèñàî äà Äîì íå áóäå âåžåã îáèìà ¼å ïðîìåœåíà
êàäà ¼å èäå¼ó ïðèõâàòèî êðàšåâñêè ïàð ïðèëàæóžè âåëèêó íîâ÷àíó
ïîìîž. Ó òî âðåìå ¼å ñàìî Ðà÷à èìàëà åëåêòðè÷íó ñòðó¼ó, âåëèêó è
ðåëàòèâíî íîâó øêîëó êî¼à áè ïðèìèëà ñâó äåöó, à ïîñòî¼àëî ¼å è
ñðåñêî äîáðî ñà ðàñàäíèêîì êî¼å ¼å ìîãëî äà ñå áåç âåžèõ óëàãàœà
äîäåëè Äîìó è œåãîâèì ïèòîìöèìà. Áîãàòå ïðèëîãå è çåìšó ñó
îäìàõ ïîíóäèëè íà ïîêëîí áîãàòè Ðà÷àíè. Òî ¼å ïðåîâëàäàëî äà ñå
íàäîìàê Âèøåâöà, ó âàðîøèöè Ðà÷è, ïðèñòóïè èçãðàäœè èìïîçà-
íòíå çãðàäå Êàðà•îð•åâîã äîìà.
Ôîðìèðàí ¼å ãðà•åâèíñêè îäáîð ó êîìå ñó áèëè ñðåñêè íà÷å-
ëíèê Ãàâðèëî Àäàìîâèž, ïðåäñåäíèê îïøòèíå âèøåâà÷êå Ìèëàí
£îâàíîâèž, ñðåñêè øêîëñêè íàäçîðíèê è ïåñíèê, Äðàãîšóá Ôèëè-
ïîâèž-Ôèžà, £îâàí £îâàíîâèž-Êà¼àôà, Ìëàäåí Æèâàíîâèž... Èçàá-
ðàí ¼å ïðî¼åêàò ïîçíàòîã àðõèòåêòå Äóøàíà Ìè÷åâèžà, 1926. ãîäèíå,
ó ôîðìè ñðåäœîâåêîâíå òâð•àâå-çàìêà ÷åòâðòàñòå îñíîâå ñà ÷åòèðè
ïðàâîóãëå êóëå íà óãëîâèìà è ¼îø ¼åäíîì ãëàâíîì è âåžîì íà ÷åîíî¼
ôàñàäè.2 Çàïðàâî, èçàáðàíî ¼å ðåøåœå ó ñòèëó äâîðöà çàïàäœà÷êîã
òèïà êî¼å ïîäðàæàâà èçãëåä Êàðà•îð•åâîã ÷åòâîðîóãàîíîã ãðàäà ó
Òîïîëè. Èñïðåä óãàîíèõ ôàñàäíèõ êóëà ïðî¼åêòîâàíå ñó îêðóãëå,
íèñêå òîïîâñêå êóëå - ìàøèêóëå, ïðå÷íèêà 6,60 ìåòàðà, íà êî¼å ñå
òðåáàëî èçëàçèòè êðîç äâîêðèëíà âðàòà èç êóëà íà ïðâîì ñïðàòó.
Ìå•óòèì, ïîøòî àðõèòåòîíñêè ïðî¼åêàò íè¼å ó ïîòïóíîñòè ïîøòî-
âàí, îêðóãëå ìàøèêóëå íèñó ñàãðà•åíå.
Èñïðåä ãëàâíå, ñðåäèøíå ÷åîíå êóëå ¼å ïðî¼åêòîâàí óëàçíè
áàëêîí äî êîãà ñå óñïèœå ïðåêî âèñîêîã ñòåïåíèøòà ñà 20 ñòåïå-
íèêà. Îä ïðèëàçíîã äåëà, ãäå ¼å øèðîêî 6 ìåòàðà, ñòåïåíèøòå ñå
ñóæàâà êà áàëêîíó íà 3 ìåòðà. Ñòåïåíèøòå ¼å ðåíåñàíñíî - áàðîêíîã
òèïà ñà áàëêîíîì êî¼è èìà îãðàäó îä êîâàíîã ãâîæ•à. Ñòåïåíèöå
èìà¼ó äâà ÷åòâðòàñòà ñòóáèžà è çèäàíó îãðàäó áåç óêðàñà. È íà
1 Æ. Àíäðå¼èž, Ïîëà ìèëåíè¼óìà Ðà÷å, ñòð. 160; * * * Ñïîìåíèöà ìóøêå Ãèìíàçè¼å ó
Êðàãó¼åâöó, Êðàãó¼åâàö 1934, ñòð. 426-427.
2 Èç äîêóìåíòàöè¼å Çàâîäà çà çàøòèòó ñïîìåíèêà êóëòóðå ó Êðàãó¼åâöó
168
ñòåïåíèøòó è íà áàëêîíó ñó ôàñåòèðàíè ñòóáîâè ñà áåòîíñêèì êóã-

ëàìà. Ñòåïåíèøòå ¼å äóãî 6 ìåòàðà. Äèìåíçè¼å áàëêîíà íàä ñòåïåíè-
øòåì ãëàâíîã óëàçà ñó 10 õ 2,5 ìåòðà. Áàëêîí óëàçà, ëåâî è äåñíî îä
ñòåïåíèøòà ïîäóõâàòà¼ó ÷åòâðòàñòè ñòóáîâè, ¼å îòâîðåí. Áàëêîí óëà-
çà ¼å çà ¼åäàí ìåòàð íèæè îä ïðèçåìšà, òàêî äà ñå èç ïðåäâîð¼à óëàçà
äî âåñòèáèëà, âåëèêîã õîëà ïðâîã ñïðàòà, äîëàçè ïðåêî 5 ñòåïåíèêà
è êðîç âåëèêà ÷åòâîðîêðèëíà ïðîçîð âðàòà. Ïðåäâîð¼å èìà äèìåí-
çè¼å 3,5 õ 3 ìåòðà. Äåñíî è ëåâî ó ïðåäâîð¼ó ñó âåëèêå íèøå ãäå ñó
áèëå ñëèêå êðàšà Àëåêñàíäðà I ñà ïðåñòîëîíàñëåäíèêîì Ïåòðîì II
è êðàšèöå Ìàðè¼å, à èçíàä ÷åòâîðîêðèëíèõ âðàòà ñëèêà Êàðà•îð•à.
Êàðà•îð•åâ äîì íè¼å îðè¼åíòèñàí ïðåìà ñòðàíàìà ñâåòà âåž
ïðåìà ïîëîæà¼ó óëèöå. Íà òà¼ íà÷èí ¼å ïðî÷åšå îêðåíóòî ñåâåðî-
èñòîêó, à çà÷åšå êà ¼óãîçàïàäó. Çàïðàâî äè¼àãîíàëå îá¼åêòà ñó îñè
ñåâåð-¼óã è èñòîê-çàïàä. Îá¼åêàò ¼å òðîåòàæàí, ÷è¼à ¼å âèñèíà åòàæà 3,
4,5, îäíîñíî, 5 ìåòàðà. Ìå•óòèì, êóëå ñó ÷åòâîðîñïðàòíå. Êðîâíà
êîíñòðóêöè¼à ¼å îä òåñàíå ãðà•å êî¼à ¼å ïàòîñàíà. Êðîâ ¼å ÷åòâîðî-
âîäàí, à ïðåêðèâåí ¼å ïåðòëîâàíèì ïîöèíêàíîâàíèì ëèìîì. È êóëå
èìà¼ó ÷åòâîðîâîäíå êðîâîâå ñà èñòîâåòíîì ëèìåíîì ïðåêðèâêîì.
Ìå•óñïðàòíà êîíñòðóêöè¼à ¼å äðâåíà ñà èñïóíîì îä øšàêå, à ïëà-
ôîíè ñó èçðà•åíè îä òðñêå ìàëòåðèñàíå êðå÷íèì ìàëòåðîì. Ïîäî-
âè ó ñîáàìà ñó ïîïàòîñàíè äàñêîì, à ó õîäíèöèìà öðâåíî îáî¼åíèì
ìàëòåðíèì áåòîíîì àðìèðàíîã äðâåíîì ïèšåâèíîì. Áèëî ¼å ïðî¼å-
êòîâàíî äà Äîì áóäå îçèäàí äî ïðâîã êîðäîí âåíöà, ó âèñèíè îä 3
ìåòðà, òåñàíèì êàìåíîì ãðàíèòîì, à ïîòîì ïóíîì öèãëîì ñòàðîã
ôîðìàòà. Ïðâà èçìåíà ïðî¼åêòà, êî¼èõ ¼å áèëêî ìíîãî ó òîêó ãðàäœå
áèëà ¼å ó çèäàœó ïðâå åòàæå. Íàèìå, îáëàãàœå çèäà êàìåíîì ãðàíè-
òîì ¼å èçâåäåíî ñàìî ó âèñèíó ¼åäíîã ìåòðà. Ïîøòî ñå òåðåí áëàãî
ñïóøòà êà ¼óãó, êàìåíè ñîêë íà òî¼ ñòðàíè ¼å âèñîê 2 ìåòðà. Çãðàäà
ïî÷èâà íà òåìåšèìà êî¼è ñó çèäàíè ëîìšåíèì êàìåíîì øèðèíå 90
ñàíòèìåòàðà. Äóáèíà òåìåšà ¼å 1,55 ñì. Ñâè íîñåžè çèäîâè ñó äåá-
šèíå 65 è 50 ñì.
Áèëî ¼å ïðåäâè•åíî äà ìàëòåðàöè¼à ñïîšíèõ çèäîâà áóäå èçâå-
äåíà ôóãîâàœåì òàêî äà ñå èìèòèðà çèäàœå âåëèêèì ïðàâèëíèì
ïðàâîóãàîíèì áëîêîâèìà. Îâàêàâ íà÷èí óêðàøàâàœà ñïîšíå ôàñà-
äå ïðåäâè•åí ¼å äà áè ñå øòî âèøå ïîäðæàâàî èçãëåä ñðåäœîâåêî-
âíîã çàìêà. Îäóñòà¼àœåì îä îâàêî ôàñåòèðàíèõ çèäíèõ ïîâðøèíà
169
êîä êî¼èõ ñå íàãëàøàâà ¼àêà õîðèçîíòàëà ñòâîðåí ¼å åôåêàò ¼îø âåžåã

ñòðåìšåœà ó âèñèíó, à ïîãîòîâó ¼å áîšå íàãëàøåíà ãðàöèëíîñò
óãàîíèõ êóëà. Îñèì òîãà, íà ÷åîíî¼ ôàñàäè, êàî è íà îñòàëèì ôàñà-
äàìà, íèñó áèëè ïðåäâè•åíè áàëêîíè âåž ñå äî áî÷íèõ êóëà äîëàçè-
ëî äóãèì õîäíèêîì øèðèíå 2 ìåòðà. Ïðè èçãðàäœè ¼å è îâäå äîøëî
äî ïðåïðî¼åêòîâàœà è âåëèêèõ ïðîìåíà òàêî äà ñó òè õîäíèöè
ïðåòâîðåíè ó ñïîšíå áàëêîíå èñòîâåòíå øèðèíå. Îòâàðàœåì áàë-
êîíà íà îáà ñïðàòà óëåïøàí ¼å èçãëåä ÷åîíå ôàñàäå, à ïîãîòîâó è
çàòî øòî ñó ïîñòàâšåíà è ïî äâà ÷åòâðòàñòà ñòóáà íà ïðâîì ñïðàòó
êî¼è ïîäóõâàòà¼ó áàëêîí äðóãîã ñïðàòà, ñà îãðàäîì êî¼ó èñïóœàâà
¼åäíîðåäíà êîëîíåòà ñòóáèžà. Áàëêîí äðóãîã ñïðàòà ¼å ïîòïóíî îò-
âîðåí, áåç ïîêðèâà÷à, òàêî äà ñó ñòóáèžè êðàòêè, ó âèñèíè îãðàäå.
Ñòóáèžè ñó áèêîíè÷íå ïðîôèëàöè¼å. Èñòîâåòíà êîëîíåòà, îâîã ïó-
òà ïðèñëîœåíèõ ñòóáèž, à èçâåäåíà ¼å è èñïîä ïðîçîðà íà êóëàìà.
Îñíîâíè äåî îá¼åêòà, áåç êóëà êî¼å èñïàäà¼ó ó ïîšå, ¼å îñíîâå
24,70 õ 30,85 ì. Óãàîíå êóëå ñó êâàäðàòíå îñíîâå, 5,90 õ 5,90 ì. Êóëå ó
ïîòïóíîñòè èñïàäà¼ó âàí îñíîâå îá¼åêòà ñà ñòðàíå, à 50% íà çà÷åîíîì
äåëó. Ïðåìà ñà÷óâàíîì ïðî¼åêòó, è íà ÷åîíîì äåëó êóëå èñïàäà¼ó
èñòî òîëèêî. £îø âèøå ¼å èçðàæåíà öåíòðàëíà êóëà øèðèíå 10 ì.
Àëè, äîøëî ¼å äî èçìåíà è äàíàñ íà ÷åîíîì äåëó êóëå ïðèâèäíî
èñïàäà¼ó 30%, à çàïðàâî ¼å öåëî ïðî÷åšå ó ¼åäíî¼ ëèíè¼è, ¼åð òà¼ èñïàä
ïîïóœàâà¼ó áàëêîíè. Óêóïíà øèðèíà çãðàäå ñà êóëàìà ¼å 36,40, à
äóæèíà 34,30 ì. Âèñèíà óãàîíèõ êóëà ¼å 17 ìåòàðà, à öåíòðàëíå ÷åîíå
19 ìåòàðà. Ïðåìà ïðâîáèòíîì ïðî¼åêòó, ó ÷åîíèì óãàîíèì êóëàìà
ñó áèëà ¼îø äâà ñòåïåíèøòà çà êîìóíèêàöè¼ó ñà ñïðàòîâèìà ãëàâíîã
äåëà îá¼åêòà. Îä îâîã ðåøåœà ñå îäóñòàëî èç âèøå ïðàêòè÷íèõ
ðàçëîãà. Íà òà¼ íà÷èí ñó ó ñâàêî¼ êóëè äîáè¼åíå ïî òðè ïðîñòîðè¼å çà
êàíöåëàðè¼å, êàáèíåòå è ñïàâàîíå ñëóæáåíèõ ëèöà.
Öåëîêóïíà ãðà•åâèíà è ñâå êóëå ñå çàâðøàâà¼ó çóïöèìà êàðà-
êòåðèñòè÷íèì çà ñðåäœîâåêîâíå òâð•àâå. Óãàîíå êóëå ñå ïðè âðõó
øèðå îëó÷åíî ó ïîšå, à ïîòîì èìà¼ó íà âðõó òåøêè âåíàö êî¼è,
òàêî•å, íàñòàâšà äà èñïàäà òðîñòåïåíî óïîšå. Íà âåíöó ¼å îãðàäà
êî¼à íà ñâàêî¼ ñòðàíè èìà ïî 6 çóïöà, à íà ñâàêîì óãëó, íåøòî
óçâèøåíå êóëèöå ñà ïî äâà ìàœà çóïöà. Öåíòðàëíà ÷åîíà êóëà èìà
íà äóæèì ñòðàíàìà ïî 9, à íà óæèì ñòðàíàìà ïî 4 çóïöà. Íà ñâàêîì
óãëó ïî ¼åäíó, à íà äóæèì ñòðàíàìà ¼îø ïî äâå êóëèöå ñà ïî äâà ìàœà
170
çóïöà, óêóïíî 8.
Çãðàäà èìà äâà ãëàâíà è ¼åäàí ïîìîžíè óëàç (äàíàñ äâà). Ïðâè
ãëàâíè óëàç ¼å áèî ñàìî çà ãîñòå è ñëóæáåíà ëèöà, à äðóãè çà øòèžå-
íèêå. Êîìóíèöèðàœå ñà ñïðàòîâèìà ñå âðøè ïðåêî òðîêðàêîê ãëàâ-
íîã ñòåïåíèøòà è äâîêðàêîã ñïîðåäíîã. Ãëàâíî òðîêðàêî ñòåïåíè-
øòå ¼å ïðî¼åêòîâàíî äà áóäå íà ¼óæíîì äåëó, çàïðàâî íà çà÷åšó
õîäíèêà - âåñòèáèëà. Ïîìîžíè óëàç ¼å íà ñåâåðíîçàïàäíîì äåëó, à
ïðåêî îâîã ñòåïåíèøòà ñå èçëàçè íà òàâàí çãðàäå. ïðâîáèòíî ¼å áèëî
ïðåäâè•åíî äà ñå îâèì ñòåïåíèøòåì èçëàçè íà ðàâàí êðîâ. Äîøëî
¼å äî ïðîìåíå è ó îâîì äåëó ïðî¼åêòà òàêî äà ¼å äðóãè ãëàâíè óëàç
ïîñòàâšåíî íà èñòî÷íî¼ ñòðàíè. Óëàç ó ñîáå ¼å èç õîëîâà, à ó êóëå èç
õîëîâà è ñà áàëêîíà.
Õîëîâè - âåñòèáèëè ñó èçóçåòíî ïðîñòðàíè (17 õ 9,50 ì) ó ñâå
òðè åòàæå ÷èìå ñå îìîãóžàâàëà âåëèêà è áðçà ïðîïóëçè¼à êàî è
äîâîšàí ïðîñòîð çà ïîñòðî¼àâàœå è ïðîçèâêå øòèžåíèêà. Ó õîëó
ïðèçåìšà ñó ÷åòèðè ìàñèâíà ñòóáà (80 õ 80 ñ ì), êî¼è ïðèäðæàâà¼ó
ìå•óñïðàòíó êîíñòðóêöè¼ó. Íà ïðâîì ñïðàòó èõ èìà øåñò, à íà
äðóãîì äâà (50 õ 50 ñì). Âåçà èçìå•ó êóëà è õîëîâà íà ÷åîíîì äåëó ¼å
äèðåêòíî ïðåêî áàëêîíà. Ó ïðèçåìšó ¼å ñìåøòåíà êóõèœà, òðïåçà-
ðè¼à è ðàäèîíèöà çà îäðæàâàœå. Íà ñïðàòîâèìà ñó êàíöåëàðè¼å,
ñîáå è ó÷èîíèöå. Ó÷èîíèöå ñó áèëå ïðîñòðàíå (11 õ 7,5 ì). Ïðî¼åê-
òîâàí ¼å ñàìî ¼åäàí ñàíèòàðíè ÷âîð áåç êóïàòèëà. Âðàòà íà ñïàâàî-
íàìà ñó äâîêðèëíà, à íà ïðîñòîðè¼àìà ó êóëàìà ¼åäíîêðèëíà. Äâî-
êðèëíà ïðîçîð âðàòà ãëàâíîã è ñïîðåäíèõ óëàçà ñó îä ïóíîã äðâåòà
óêðàøåíà îðíàìåíòèñàíèì ðåøåòêàìà îä êîâàíîã ãâîæ•à.
Ìíîãîáðî¼íè ïðîçîðè ñó, óãëàâíîì, òðîêðèëíè, âåëèêèõ äè-
ìåíçè¼à ( 3 õ 1,5), äâîêðèëíè (3 õ 1 ì) è ¼åäíîêðèëíè íà êóëàìà (1 õ
0,40 ì). Ïðîçîðè ïðèçåìšà ñó äâîêðèëíè è ãîðå ëó÷íè (1 õ 1 ì). Íà
äâå ñïîšíå ñòðàíå êóëà, íà ñâàêîì ñïðàòó, ¼å ïî ¼åäàí äâîêðèëíè
ïðîçîð (2 õ 1 ì). Óêóïíî èõ ¼å 6. Íà ÷åòâðòîì ñïðàòó ñó ïî òðè
èñòîâåòíà ¼åäíîêðèëíà ïðîçîðà (1 õ 0,60 ì). È îâèõ ïðîçîðà ¼å ïî
øåñò íà ñâàêî¼ êóëè. Íà îñòàëèì äâåìà ñòðàíàìà êóëà, íà ñâàêîì
íèâîó, ñó íà èñòè íà÷èí èçâåäåíè ñëåïè ïðîçîðè.
Íà ãëàâíî¼ ÷åîíî¼ êóëè, ïîðåä óëàçíèõ âðàòà ñó äâà äâîêðèëíà
ïðîçîðà (2 õ 1 ì). Äåñíî îä âðàòà ¼å ïîñòàâšåíà áðîíçàíà ðåšåôíà
ñïîìåí ïëî÷à ïîâîäîì ãîäèøœèöå ïðîáî¼à Ñîëóíñêîã ôðîíòà,
171
1998. ãîäèíå. Ëåâî, ãîðå ¼å ìàëè øòèò ñà êðñòîì è îöèëèìà, à äåñíî

ïîðòðåò ðàòíèêà Ñîëóíöà. Ïî ñðåäèíè ¼å íàòïèñ: Ñðïñêèì ðàòíè-
öèìà ïàëèì çà ñëîáîäó ÎòàŸáèíå 1914-1918.” Íà äðóãîì ñïðàòó ñó
òðó òðîêðèëíà ïðîçîðà (3 õ 1,5 ì), à íà ÷åòâðòîì äâà ¼åäíîêðèëíà (1 õ
0,60 ì) èçìå•ó êî¼èõ ñå, íà ñðåäèíè, íàëàçè êàñåòà ïîä ìàëèì òèìïà-
íîíîì ñà ðåšåôíèì íàòïèñîì žèðèëèöîì òèïà Ìèðîñëàâšåâî:
ÄÎÌ ÊÀÐÀ€ÎÐ€À. Èçìå•ó êóëà, ó ïðèçåìšó, ñå íàëàçå ïî òðè
äâîêðèëíà ïðîçîðà èñòîâåòíà êàî íà êóëàìà. Ó òðåìîâèìà èñïîä
áàëêîíà, ëåâî è äåñíî îä ñòåïåíèêà, ñå íàëàçè ïî ¼åäàí äâîêðèëíè
ïðîçîð. Èçìå•ó êóëà, íà ïðâîì ñïðàòó ¼å ïî ¼åäàí òðîêðèëíè ïðî-
çîð, à íà äðóãîì ñïðàòó ïî òðè òðîêðèëíà ïðîçîðà (3 õ 1,5 ì). Íà
òàâàíñêîì äåëó ñó ïî òðè ìàëà ïðîçîðà - ñâåòëàðíèêà (1 õ 0,30 ì).
Íà èñòî÷íî¼ ñòðàíè ïðèçåìšà ñå íàëàçè äðóãè ãëàâíè óëàç, à ñà
îáå œåãîâå ñòðàíå ñå íàëàçå ïî 4 äâîêðèëíà, ãîðå îëó÷åíà ïðîçîðà
(1,5 õ 1 ì). Óëàçó ñå ïðèñòóïà ïðåêî òðè ñòåïåíèêà. Íà ïðâîì ñïðàòó,
èçíàä óëàçà è äâà ïðîçîðà ñå íàëàçå òðè ïðîçîð ñâåòëàðíèêà îä
êî¼èõ ñó äâà ñà ñòðàíå äâîêðèëíà (1,5 ì), à ñðåäœè ¼å òðîêðèëíè (2 õ
1,5 ì). Ñèìåòðè÷íî ïðåìà œèìà ñó ïî òðè òðîêðàêà ïðîçîðà (2,5 õ
1,5 ì). Íà äðóãîì ñïðàòó ¼å ãðóïà ïðîçîð-ñâåòëàðíèêà. Ïðîçîðè
ñâåòëàðíèêà ñó äâîðåäíè òàêî äà ñå ó äîœåì ðåäó íàëàçå äâà äâîêðè-
ëíà ïðîçîðà (1 õ 2,5 ì), à èçìå•ó œèõ ¼åäàí òðîêðèëíè (2,5 õ 1,5 ì).
Èçíàä ñó äâà ïðîçîðà (1 õ 1 ì), à èçìå•ó ¼îø ¼åäàí (1 õ 1,5ì). Ñà
ñòðàíå ïðîçîðà ñòåïåíèøòà ñó ïî òðè âåëèêà òðîêðèëíà ïðîçîðà (3
õ 1,5 ì). Ó ïîòêðîâíîì äåëó ñó äâà ñâåòëàðíèêà (1 õ 0,30 ì).
Íà çàïàäíî¼ ñòðàíè ïðèçåìšà ñå íàëàçè ïîìîžíè óëàç. Ðàñïî-
ðåä ïðîçîðà çàïàäíå ôàñàäå ¼å èñòîâåòàí èñòî÷íî¼. £åäèíà ðàçëèêà ¼å
ó áðî¼ó ïðîçîð ñâåòëàðíèêà íàä ñòåïåíèøòåì ¼åð èõ èìà ñàìî ïî
¼åäàí.
Íà ¼óæíî¼ ñòðàíè ïðèçåìšà ñå íàëàçè 5 ïðîçîðà ñà ãîðœèì
îëó÷åœåì. Êðà¼œè, èñòî÷íè ïðîçîð ¼å ïðåòâîðåí ó íîâè¼å âðåìå ó
¼îø ¼åäàí ïîìîžíè óëàç. È íà ïðâîì è íà äðóãîì ñïðàòó ¼óæíîã äåëà
ñó ïî òðè òðîêðèëíà ïðîçîðà (1,5 õ 3 ì). Ó ïîòêðîâíîì äåëó ñå
íàëàçå äâà ÷åòâðòàñòà ñâåòëàðíèêà.
Öåëîêóïíà ôàñàäà je ðàçíîâðñíî àðõèòåêòîíñêè ðàñ÷ëàœåíà.
Ðàñ÷ëàœåíîñò ïîñåáíî ïîòåíöèðà¼ó êóëå, ðàçíîâðñíè ïðîçîðè, íè-
øå, ñëåïå àðêàäå, ïëèòêè ïèëàñòðè êî¼è îñòà¼ó äåî çèäà, çóï÷àñòè
172
âåíöè íà âðõó è ïðèñëîœåíè äâîñòðóêè ñòóáîâè. Ïîñåáíî ¼å ðàñ÷ëà-

œåíà ÷åîíà ôàñàäà óç ïîìîž áàëêîíà ñà ñòóáîâèìà, îãðàäàìà ñà
êîëîíåòàìà áèêîíè÷íèõ ñòóáèžà, áàëêîíîì ñà òðåìîâèìà ñâå÷àíîã
ñòåïåíèøòà. Îñèì òîãà, íà ÷èòàâî¼ ïîâðøèíè ôàñàäà ¼å ïðî¼åêòîâàí
ñòðîãî óðåžåí õàðìîíè÷àí è ñèìåòðè÷íè ëèíåàðíè äè¼àãðàì. Êàðà-
êòåðèñòè÷íî ¼å îòñóñòâî ñâàêå ãåîìåòðè¼ñêå èëè ôëîðàëíå ïëàñòèêå,
êàî è ñêóïèõ ìàòåðè¼àëà (ìåðìåð, ïîçëàòå è ñë.). Îñåžà ñå ¼àñíî
èçðàæåíà íàìåðà äà ñå ñïðîâåäå ðåíåñàíñíà ôîðìà. Ïîäðàæàâàœå
Ðåíåñàíñå ¼å î÷èòî è êðîç òðîñïðàòíî ðåøåœå îñíîâíîã äåëà ãðà•å-
âèíå, êðîç ìíîãîáðî¼íå è ðàçíîâðñíå ïðîçîðå ñà ïðîãðåñèâíèì ñòå-
ïåíîâàœåì œèõîâå âåëè÷èíå êà âèøèì çîíàìà, ñïðîâî•åœå òåøêîã
âåíöà íà êóëàìà, ÷åòâðòàñòèõ ïðîçîðà èçíàä âðàòà. Áàðîêíî-íåîêëà-
ñèöèñòè÷êè äóõ ¼å ïðèñóòàí êðîç âåëèêî ñâå÷àíî ñòåïåíèøòå ñà
êðèâîì îãðàäîì è áàëêîíîì ñà òðåìîì. Ñâå ó ñâåìó, ðå÷ ¼å î èäå¼è
êî¼îì ñå ïîäðàæàâà äâîðàö êî¼è òðåáà äà äîñòî¼íî ðåïðåçåíòó¼å
èñòîðè¼ñêó âåëè÷èíó Êàðà•îð•à è ÷è¼å èçâåñíî èñõîäèøòå ìîæåìî
íàžè ó èòàëè¼àíñêèì è ôðàíöóñêèì äâîðöèìà Áàðîêà XVIII âåêà è
íåîêëàñèöèñòè÷êèõ ïàëàòà XIX âåêà êî¼å ñó ïðèñóòíå è ó Ñðáè¼è
òîãà äîáà.
Èçâåñíå ñòèëñêå àíàëîãè¼å ñå ìîãó íàžè ñà ïàëàòîì ãåíåðàëà
Áåëèìàðêîâèžà, äàíàñ Çàìêîì êóëòóðå, ó Âðœà÷êî¼ Áàœè êî¼à ¼å
ïðî¼åêòîâàíà îä ñòðàíå àðõèòåêòå Ïàâëà Äåíèžà, îíäàøœåã ìèíè-
ñòðà ãðà•åâèíà Êðàšåâèíå Ñðáè¼å, ïî óãëåäó íà ëåòœå äâîðöå Èòà-
ëè¼å. Îâà ïàëàòà ¼å ñàãðà•åíà 1888. ãîäèíå óç íàçîð àóñòðè¼ñêîã èí-
æåœåðà Ôðàíöà Âèíòåðà.
Èçãðàäœà Êàðà•îð•åâîã äîìà ¼å ïî÷åëà 1929. ãîäèíå è çàâð-
øåíà 8. äåöåìáðà 1933. ãîäèíå, êàäà ¼å íà Ñâ. Êëèìåíòà, Êàðà•î-
ð•åâó êðñíó ñëàâó, èçâðøåíî ñâå÷àíî îñâåøòàâàœå çãðàäå ó ïðèñó-
ñòâó êðàšåâñêîã èçàñëàíèêà è èçàñëàíèêà ïàòðè¼àðõà Âàðíàâå,
öðêâåíîã íàìåñíèêà ëåïåíè÷êîã Ïåòðà €îð•åâèžà è ìíîãèõ äðóãèõ
èçàñëàíèêà è ãîñòè¼ó. Ïðåäñåäíèê îïøòèíå Âèøåâàö, åêîíîì Ìè-
ëàí £îâàíîâèž ¼å ïîêëîíèî ðåšåô ñåëà Âèøåâöà êî¼è ¼å óíèøòåí
ïîñëå II ñâåòñêîã ðàòà. Ó âåëèêîì õîëó ñó ñòà¼àëå ñëèêå Êàðà•îð•à,
êðàšà Ïåòðà I, êðàšèöå Ìàðè¼å, êðàšà Àëåêñàíäðà I è ãðá £óãîñ-
ëàâè¼å ñà çàñòàâàìà. Îñèì òîãà, òó ñó áèëå âåëèêå ðåïðîäóêöè¼å
äàãåðîòèïè¼å ó êîëîðó óðàìšåíå ó îðíàìåíòèñàíå ðàìîâå ñà ïîçëà-
173
òîì. È îíå žå êàñíè¼å áèòè óíèøòåíå.

Èñòîã äàíà îäðæàí ¼å ïàðàñòîñ Êàðà•îð•ó è Êðàšó Ïåòðó I ó
ñòàðî¼ öðêâè áðâíàðè. Ïîñëå îáðåäà ¼å íàñòàëî íàðîäíî âåñåšå.
Óâå÷å ¼å ó êàôàíè õîòåëà “Åâðîïà” ïðèðå•åí êîíöåðò ðà÷àíñêîã ïå-
âà÷êîã äðóøòâà “Âèøœèž” è ìóçè÷àðà óç èçâî•åœå âåæáè ðà÷àíñêå
ñîêîëñêå ÷åòå. Ñâå÷àíè ãîâîð ¼å îäðæàî ó÷èòåš £îâàí £îâàíîâ-
èž-Êà¼àôà: “Äîì îâà¼, ïîñâåžåí Îöó íàðîäíîã îñëîáî•åœà è ó¼åäè-
íèòåšà, ðåçóëòàò ¼å äóãîã è íàïîðíîã ðàäà è ïîæðòâîâàœà ìíîãèõ
ñèíîâà íàøå âåëèêå îòàŸáèíå èç ñâèõ œåíèõ êðà¼åâà. Äàíàñ ó œåìó
íàëàçå óòî÷èøòå ñèðîòà äåöà èç öåëå Äóíàâñêå áàíîâèíå.”
Êàðà•îð•åâ äîì ¼å ïîñòàî õóìàíèòàðíî-ïðîñâåòíà óñòàíîâà ñà
ïîšîïðèâðåäíîì ïðàêñîì çà äåöó îä 6 äî 16 ãîäèíà. Äåöà ñó èøëà ó
îñíîâíó øêîëó, à ñòàðè¼è ñó ïîñòåïåíî óïóžèâàíè íà çàíàòå è òðãî-
âèíó. Ìàœè áðî¼ ¼å îñòà¼àî äà îáðà•ó¼å äîìñêî èìàœå óç ïîìîž
ñòðó÷íèõ íàñòàâíèêà ïîšîïðèâðåäíå. Ó 1936. ãîäèíè óïðàâíèê äî-
ìà áèî ¼å Áîæà Òîìèž, à ïðåäàâà÷è è ó÷èòåšè ïîšîïðèâðåäå:
èíæåœåð Äèìèòðè¼å Æèðîâ, Áîðèâî¼å Ñòàíèìèðîâèž è Ìèëîñàâ
Ïîïîâèž. Ó äîìó ¼å áèî 151 øòèžåíèê óçðàñòà îä 4 äî 17 ãîäèíà.
Îñíîâíó øêîëó ¼å ïîõà•àëî 107, à ïðàêòè÷íó ïîšîïðèâðåäó 40. Ó
äîìó ¼å îðãàíèçîâàí îðêåñòàð, õîð è Ñîêîëñêî äðóøòâî. Çà õîë ¼å
óðà•åíà ãèïñàíà ñòàòóà Êàðà•îð•à î ÷è¼åì íàðó÷èîöó è àóòîðó
íåìà ïîäàòàêà. Îâà ñêóëïòóðà žå áèòè óíèøòåíà îä ñòðàíå ïàðòè-
çàíà ó òîêó 1945. ãîäèíå. Íà èíèöè¼àòèâó Æèâî¼èíà Àíäðå¼èžà,
ïðèëèêîì îáåëåæàâàœà 150. ãîäèíà Îñíîâíå øêîëå “Êàðà•îð•å” ó
Ðà÷è, èçðà•åíà ¼å áèñòà Âîæäà Êàðà•îð•à. Ó õîëó ¼å íà çèäó âåëèêà
êîìïîçèöè¼à “Óñòàíàê Êàðà•îð•à íà Òóðêå” êî¼ó ¼å ó óšàíî¼ òåõíè-
öè óðàäèî íàñòàâíèê Äðàãîìèð Ìàíî¼ëîâèž, îêî 1960. ãîäèíå.
Êàðà•îð•åâ äîì ¼å ðàäèî êàî õóìàíèòàðíà óñòàíîâà ñâå äî ëåòà
1941. ãîäèíå. Òàäà ¼å óñòàíîâà çàòâîðåíà. Êðà¼åì 1941. è ïî÷åòêîì
1942. ãîäèíå çãðàäà ¼å ïðåòâîðåíà ó çàòâîð çà ïàðòèçàíå è ðîäîšóáå
êî¼è ñó óõâàžåíè ó áîðáàìà îêî Ðà÷å. Îä àâãóñòà 1943. ãîäèíå ó çãðà-
äè Êàðà•îð•åâîã äîìà ¼å îòâîðåíà Äðæàâíà ìåøîâèòà ãðà•àíñêà
øêîëà êî¼ó ïîõà•à¼ó áèâøè øòèžåíèöè è îêî 80 äåöå ñèðîìàøíîã
ñòàœà. Ïî çàâðøåòêó ðàòà 1945. ãîäèíå ó Äîìó íè¼å áèëî ìíîãî
øòèžåíèêà òàêî äà ¼å òó ñìåøòåíà è íîâîôîðìèðàíà Ãèìíàçè¼à.
Êàäà ¼å óãàøåíà Ãèìíàçè¼à, 1957. ãîäèíå, ó Êàðà•îð•åâ äîì ¼å ïðåñå-
174
šåíà Îñíîâíà øêîëà êî¼à ¼å äîáèëà èìå “Êàðà•îð•å” êî¼å è äàíàñ

íîñè. Îä èñòå ãîäèíå ó çãðàäè ¼å áèëà ñìåøòåíà è Ñðåäœà ïîšî-
ïðèâðåäíà øêîëà êî¼à ¼å èñåšåíà ó íîâîñàãðà•åíó çãðàäó, 1960. ãîäè-
íå. Îñíîâíà øêîëà “Êàðà•îð•å” ¼å òåê 1997. ãîäèíå äîáèëà íîâó
ñàâðåìåíó çãðàäó. Íà ïðåäëîã Ñêóïøòèíå îïøòèíå Ðà÷à çãðàäà
Êàðà•îð•åâîã äîìà ¼å ïðîãëàøåíà çà ñïîìåíèê êóëòóðå 1988. ãîäè-
íå è ñòàâšåíà ïîä çàøòèòó. Ìå•óòèì, ó ëåòî 1999. ãîäèíå ïîñëå
ïîâëà÷åœà ñðïñêîã è íåñðïñêîã ñòàíîâíèøòâà ñà Êîñîâà äåêðåòîì
îêðóæíîã íà÷åëíèêà è óç ïðåžóòíó ñàãëàñíîñò òàäàøœåã ïðåäñåä-
íèêà îïøòèíå Ðà÷à îâäå ñó ñìåøòåíå èçáåãëå ïîðîäèöå. Êàî íåêà-
äà, è äàíàñ äåöà è ìëàäè èç Êàðà•îð•åâîã äîìà ïîõàžà¼ó îñíîâíó è
ñðåäœó øêîëó ó Ðà÷è.
175
Ïðèëîçè
Êðàšèöà Ìàðè¼à Êàðà•îð•åâèž Ïåñíèê Äðàãîšóá Ôèëèïîâèž
Êàðà•îð•åâ Äîì ó Ðà÷è, 1933. ãîäèíå
176
Óëàç ó äîáðî Êàðà•îð•åâîã Äîìà ó Ðà÷è
Øòèžåíèöè íà ñòåïåíèøòó Êàðà•îð•åâîã Äîìà, 1939. ãîäèíå
177
Äîì Êœåãèœå Çîðêå Êàðà•îð•åâèž ó Âèøåâöó
178
Öðêâà Ñâåòîã €îð•à ó
Âèøåâöó
Öðêâó Ñâ. âåëèêîìó÷åíèêà Ãåîðãè¼à ó Âèøåâöó ¼å óç ïîìîž

íàðîäà Ëåïåíèöå è Øóìàäè¼å, êàî ñâî¼ó êòèòîðè¼ó ñà íàìåðîì äà ñå
ó œî¼ ñàõðàíè, ñàãðàäèî åïèñêîï øóìàäè¼ñêè äð Ñàâà Âóêîâèž ó
ñïîìåí Âîæäó Êàðà•îð•ó, 1994. ãîäèíå:
«Èçâîšåíè¼åì Îöà è ïîñïåøåíè¼åì Ñèíà è ñîâðøåíè¼åì Ñâå-
òîãà Äóõà ñàçäà ñå ñå¼ ñâåòè è áîæàíñòàâíè õðàì ñâåòàãî âåëèêî-
ìó÷åíèêà Õðèñòîâà Ãåîðãè¼à ó Âèøåâöó, ðîäíîì ìåñòó Êàðà•îð-
•åâîì, âà šåòà 1989, ïî÷å ñå, à 1994. ñîâðøè ñå. Ãîñïîäè, ïîìåíè
êòèòîðà åïèñêîïà øóìàäè¼ñêàãî Ñàâó. Îöó Âàñèëè¼ó è ìàòåðè Ìè-
ëèöè çà äóøó ñëóæè.»
Öðêâà ¼å ïîäèãíóòà íà ðàñêðñíèöè ïóòà Ðà÷à-Òîïîëà è ïóòà
êî¼è âîäè íà áðäî Ãðàäèøòå ãäå ¼å ðî•åí €îð•å Ïåòðîâèž 3/16.
íîâåìáðà 1762. ãîäèíå è ãäå ¼å, íà ëåâî¼ ñòðàíè ïóòà, 1924-25. ãîäèíå,
ïîäèãíóòà ñïîìåí ÷åñìà, ïðâè ñïîìåíèê ó îâîì ñåëó ïîñâåžåí ñåžà-
œó íà ðî•åœå Êàðà•îð•à. Èäå¼à î ïîäèçàœó ñïîìåí ÷åñìå ¼å íàñòàëà
¼îø 1911. ãîäèíå îä ñòðàíå Ìèëàíà £îâàíîâèžà, ÷ëàíà Ñêóïøòèíå
179
ñðåçà ëåïåíè÷êîã.1 Èñòè ïðåäëãà÷ ¼å óç ïîìîž ñðåñêîã íà÷åëíèêà

Ãàâðèëà Àäàìîâèžà, òàêî•å èç Âèøåâöà, îñòâàðèî îâó èäå¼ó. ×åñìà
¼å ãðà•åíà ó ñòèëó îøòðå ïèðàìèäå îä ðóäíè÷êîã êàìåíà ãðàíèòà.
Íà œåíîì âðõó ¼å áóêòèœà îä áåëîã âåí÷à÷êîã ìåðìåðà. Ñ ïðåäœå
ñòðàíå èçíàä ñëàâèíå çà âîäó íàëàçèî ñå äî îêî 1950. ãîäèíå
áðîíçàíè ðåšåô ñà ëèêîì Êàðà•îð•à. Ïîøòî ¼å òà¼ ðåšåô çàãîíåòíî
íåñòàî, ïîâîäîì 175. ãîäèíà Ïðâîã ñðïñêîã óñòàíêà, 1979. ãîäèíå,
ïîñòàâšåí ¼å áðîíçàíè ðåšåô ñà Êàðà•îð•åâèì ëèêîì êî¼è ¼å
èçðàäèî Æèâî¼èí Àíäðå¼èž. Íà äâå áåëå ìåðìåðíå ïëî÷å, íà
èñòî÷íî¼ è çàïàäíî¼ ñòðàíè ñà÷óâàíè ñó àóòåíòè÷íè, ëåïî êëåñàíè
žèðèëè÷íè çàïèñè:
«Áåñìðòíîì Âîæäó Êàðà•îð•ó áëàãîäàðíè íàðîä ñðåçà Ëåïå-
íè÷êîã è Øóìàäè¼å»
«Çà âëàäå Œ. Â. Êðàšà Àëåêñàíäðà I Êàðà•î•åâèžà ïðàóíóêà
Âîæäà Êàðà•îð•à»
Œåãîâî ïðåîñâåøòåíñòâî åïèñêîï øóìàäè¼ñêè äð Ñàâà ¼å îäëó-
÷èî äà ó ðîäíîì ñåëó Âîæäà Êàðà•îð•à, ïðåìà êîìå ¼å, êàî îáíî-
âèòåšó íîâå ñðïñêå äðæàâíîñòè, íåãîâàî óçâèøåíà îñåžàœà, œåìó ó
ñïîìåí à ñåáè áóäóžè âå÷íè äîì, îä ñâî¼å óøòå•åâèíå è ïðèëîãà
ñàãðàäè ñâî¼ó êòèòîðè¼ó ó êî¼î¼ žå áèòè ñàõðàœåí. Íà îñâåøòàâàœó
òåìåšà 12. íîâåìáðà 1989. ãîäèíå åïèñêîï øóìàäè¼ñêè äð Ñàâà ¼å
ïîñëàî ïîðóêó îêóïšåíîì íàðîäó; “Îâäå, íà îâîì ìåñòó, ñâàêà ñòî-
ïà çåìšå ¼å ñâåòà. Áîã ¼å ó÷èíèî äà îäàâäå - ïðåêî Êàðà•îð•à - çàñè¼à
ñëîáîäà öåëîìå ñðïñêîì ðîäó. Îä äàíàñ Áîã žå áèòè ñà âàìà, è
íåžåòå áèòè ñàìè.” Ó òåìåšå öðêâå ¼å ïîëîæåí ¼åäàí êàìåí èç
ìàíàñòèðà Õèëàíäàðà, ãðóìåí çåìšå ñà ãðîáîâà ñðïñêèõ íîâîìó-
÷åíèêà è ãðóìåí çåìšå èç áà÷êîã ñåëà Êàðà•îð•åâà.2 Ó ÷àñíó òðïåçó
ñó óãðà•åíå ìîøòè ñâåòîã Òåîäîðà Òèðîíà. Öðêâà ¼å îñâåøòàíà íà
Ìàðêîâäàí, 8. ìà¼à 1994. ãîäèíå, óç ñàñëóæåœå åïèñêîïà øóìàäè-
¼ñêîã ãîñïîäèíà äð Ñàâå, çàäóæáèíàðà, åïèñêîïà ìèëåøåâñêîã Ãåîð-
ãè¼à, åïèñêîïà îñ¼å÷êî-ïîšñêîã è áàðàœñêîã Ëóêè¼àíà è ñâåøòåíèêà:
àðõè¼åðå¼ñêîã íàìåñíèêà ëåïåíè÷êîã ïðîòî¼åðå¼à-ñòàâðîôîðà Ìè-
ëóòèíà Ïåòðîâèžà, àðõè¼åðå¼ñêîã íàìåñíèêà êðàãó¼åâà÷êîã ïðîòî-
1 Ì. £îâàíîâèž, Ïðèëîã î íàñåšó Âèøåâöà, Ñêîïšå 1938, ñòð. 5.
2 Ä. Ñò. £åâòèž, Îñâåžåœå òåìåšà íîâå öðêâå ó Âèøåâöó, Êàëåíèž 6, Êàðãó¼åâàö
1989, ñòð. 15.
180
¼åðå¼à Äðàãîñëàâà Ñòåïêîâèžà, ïðîòî¼åðå¼à Ìèëàíà Áîðîòå, ïðîòî-

íàìåñíèêà Äðàãîñëàâà Ñåíèžà è •àêîíà Çîðàíà Êðñòèžà.3 Ìå•ó
ãîñòèìà ñó áèëè è ìèíèñòàð âåðà ó Âëàäè Ñðáè¼å, Äðàãàí Äðàãî¼-
ëîâèž, àðõèòåêòà õðàìà ñâ. Ñàâå íà Âðà÷àðó, Áðàíêî Ïåøèž, ïðîôå-
ñîð äð Ðàäîø Šóøèž... Ïîçäðàâíà ðå÷ çàäóæáèíàðà, åïèñêîïà äð
Ñàâå, ¼å áèëà âèøåçíà÷íî ñèìáîëè÷íà è ñà ¼àñíîì ïîðóêîì:
“Ìè êî¼è ñìî ñå äàíàñ ñêóïèëè îêî îâå öðêâå, ñòî¼èìî íà
íà¼ñâåòè¼åì ìåñòó çà ñâàêîã Ñðáèíà. Îâäå ¼å ðî•åí Êàðà•îð•å. Îâäå
ñå ðîäèëà ñëîáîäà. Îâà¼ õðàì ó ïðâîì ðåäó ïîäèãíóò ¼å ó ñëàâó
Áîæè¼ó, à îíäà è ñïîìåí âåëèêîì âîæäó, êî¼è ¼å ñèìáîëè÷êè ïðèêà-
çàí íà èêîíîñòàñó îâå öðêâå. Ó öðêâåíî¼ èêîíîãðàôè¼è àðõè¼åðå¼ ñå,
èçìå•ó îñòàëîã, ïðåäñòàâšà ó âèäó æäðàëà è ó ¼åäíî¼ ñâî¼î¼ íîçè
äðæè êàìåí. Àêî çàñïè, îí òà¼ êàìåí èñïóñòè è ñâè ñå æäðàëîâè
ïðîáóäå. Ìè îâäå èñïðàâšàìî ¼åäàí âåëèêè ãðåõ, ¼åð Êàðà•îð•å
íè¼å äî ñàäà èìàî äîñòî¼íîã ñïîìåíèêà ó ñâîì çàâè÷à¼ó. Ó îâîì
õðàìó ïðèíîñèžå ñå áåñêðâíå æðòâå è çà œåãîâó äóøó. Ó íîâè¼î¼
ñðïñêî¼ èñòîðè¼è ìå•ó íîâè¼èì âëàäàðèìà íåìà ñâåòèòåšà. Ìîæäà
žå Áîã äàòè äà ¼åäàí îä ïðâèõ ñðïñêèõ ñâåòèòåšà, ìå•ó íîâè¼èì
âëàäàðèìà áóäå Êàðà•îð•å, êî¼è ¼å ñâî¼ó êðâ ïðîëèî çà ñâî¼ íàðîä.
Æåëèìî äà îí áóäå íàø ñòðàæàð è ìîëèòâåíèê ïðåä ïðåñòîëîì
Áîæè¼èì è äà ñå ìîëè çà ñðïñêî ó¼åäèœåœå.”4
Ïðî¼åêòîâàœå öðêâå Ñâ. âåëèêîìó÷åíèêà Ãåîðãè¼à ó Âèøåâöó
åïèñêîï øóìàäè¼ñêè äð Ñàâà ¼å ïîâåðèî ìð Ðàäîñëàâó Ïðîêèžó,
àðõèòåêòè Çàâîäà çà çàøòèòó ñïîìåíèêà êóëòóðå èç Êðàãó¼åâöà. Çà
ïðîòîìà¼ñòîðà ¼å èçàáðàî Ðàäîâàíà Çäðàâêîâèžà è Ðàäèøó Ìèëî-
ñàâšåâèž èç Ðà÷å è Ðàäîâàí Ìèëèíêîâèž èç Ðàíèëîâèžà êîä Àðàí-
•åëîâöà. Óëàçíà âðàòà ñà ðåçáàðè¼àìà óðàäèî ¼å Ìèêèöà Èâàíîâèž
èç Ðà¼êîâöà. Èêîíîñòàñ, äàðîõðàíèëèöó è öåëèâàîíèöó èçðàäèî ¼å
èíæåœåð Áðàíèñëàâ Íèêîëèž èç Êðàãó¼åâöà. Âåëèêå ìåñèíãàíå êðñ-
òîâå çà êóïîëå ¼å ïîêëîíèëà ôàáðèêà “Ãîøà” èç Ñìåäåðåâñêå Ïàëà-
íêå. Çâîíî ¼å ïîêëîí Ìèîäðàãà Àëåêñèžà èç £àãîäèíå. Äðâåíî ðåçáà-
ðåíè èêîíîñòàñ ¼å îñëèêàî Àäîíèñ Ñòåðãèó, ìîçà÷êè ëèê ñâ.
Ãåîðãè¼à èçíàä óëàçíîã ïîðòàëà ¼å ïîâåðåí àêàäåìñêîì ñëèêàðó
3 Ä. À. Ñåíèž, Öðêâà Ñâ. Âåëèêîìó÷åíèêà ãåîðãè¼à ó Âèøåâöó, Êàëåíèž 1-6, Êðà-
ãó¼åâàö 1994, ñòð. 10-11.
181
Ìèøè Ìëàäåíîâèžó èç Áåîãðàäà, à àíòèìíèñ Äðàãàíó Ìèëî¼åâè-

žó.5
Àðõèòåêòà Ïðîêèž è ñâè ðåàëèçàòîðè œåãîâå êòèòîðè¼å ñó ó
ñâåìó ñëåäèëè œåãîâ êòèòîðñêè ïðîãðàì è èäå¼ó êî¼è ñó ñå çàñíè-
âàëè íà œåãîâèì ëè÷íèì ñâåòîíàçîðèìà óòêàíèì ó òêèâî âåðå è
Ñðïñêå ïðàâîñëàâíå öðêâå. Ãðà•åâèíñêè ïðî¼åêàò ¼å ó ñåáè îá¼åäè-
íèî äâå ñòèëñêå èäå¼å íàøåã öðêâåíîã ãðàäèòåšñòâà: ðàøêå îñíîâå
íàîñà è ìîðàâñêå ¼åäíîêóïîëíå öðêâå ñà ïðèïðàòîì ïîä êóëîì ñà
çâîíèêîì. Ñëèêàðñêè ïðîãðàì èêîíîñòàñà ¼å ó ñðïñêîâèçàíòè¼ñêîì
ñòèëó ñà î÷èãëåäíîì íàìåðîì êòèòîðà äà èñòðà¼àâà íà œåãîâîì
îáíàâšàœó íà ïðîñòîðó åïàðõè¼å ó êî¼î¼ ñå ïîä œåãîâèì åíåðãè÷íèì
óïëèâîì ãðàäèëî ìíîãî õðàìîâà.
Öåëîêóïíà öðêâà ¼å ñàãðà•åíà îä öèãëå, à ñïîšà îä íåïðàâèëíî
òåñàíèõ êîìàäà ðàçíîáî¼íîã ãðàíèòà ñà Ðóäíèêà. Äîìèíèðà ñèâè ó
äîœèì çîíàìà, ó ñðåäèøœåì äåëó ¼å ñèâî-öðâåíè, à ó ãîðœèì çîíà-
ìà ñèâî-æóòè. Óíóòðàøœè ïîä ¼å îä ïîëèðàíèõ ïëî÷à ïîëóìåð-
ìåðà èç îêîëèíå Šèãà.
Îñíîâà öðêâå ó ôîðìè êðñòà (16,40 õ 9,20 ì.) èìà íàîñ ñà äâå,
ïëèòêå è ïðàâîóãàîíå, áî÷íå àïñèäå ðàøêîã òèïà. Áðîä íàîñà ¼å
øèðîê 6 ìåòàðà, à åêñîíàðòåêñ 3,10. Äóæèíà ïðèïðàòå ¼å ìàœà îä
øèðèíå, 2,60 ì. Ïðèïðàòà èìà ïî äâà ïðîçîðà íà ñåâåðíî¼ è ¼óæíî¼
ñòðàíè. Èçìå•ó åêñîíàðòåêñà, ïîä êóëîì-çâîíèêîì, è íàîñà íàëàçè
ñå ìàëà è ñóæåíà ïðèïðàòà (2,60 õ 1,55 ì). Íà çàïàäíîì äåëó ñåâåðíå
ñòðàíå íàîñà ñå íàëàçè ¼åäàí ïðîçîð, à èñòî òàêî è íà çàïàäíîì äåëó
¼óæíå ñòðàíå. Ïî ¼åäàí èñòîâåòàí ïðîçîð íà ¼óæíîî¼ è ñåâåðíî¼ ñòðà-
íè ñå íàëàçè è ó îëòàðó.
Ïîøòî ¼å òåìåš ãðà•åâèíå çèäàí äî âèñèíå îä 95 ñàíòèìåòðà,
îäíîñíà ïðâîã êîðäîí âåíöà, òî ñå äî óëàçà äîëàçè ïðåêî êðóæíîã
ñòåïåíèøòà ñà îäìîðèøòåì. Óêóïíà äóæèíà ¼å 3,1, à øèðèíà 4,4
ìåòàðà. Íà îâà¼ íà÷èí ñå óêóïíà äóæèíà ãðà•åâèíå ïîâåžàâà íà 19,40
ìåòàðà.
Êàëîòà ãëàâíîã êóáåòà ¼å íà âèñèíè îä 16 ìåòàðà. Ìàëà øèðèíà
îñíîâå ñòâàðà ¼îø âåžè åôåêàò ãðàöèëíîñòè è ñòðåìšåœà ó âèñèíó.
Áî÷íå àïñèäå èìà¼ó äóáèíó îä 0,90, à øèðèíó 3,20 ìåòàðà. Ñåâåðíà
àïñèäà èìà ïîìîžíà âðàòà. Áî÷íå àïñèäå ñå ëó÷íî çàâðøàâà¼ó ó
5 * * * Ñðïñêà ïðàâîñëàâíà åïàðõè¼à øóìàäè¼ñêà 1947-1997, Êðàãó¼åâàö 1997, ñòð. 108.
182
ñêëîïó ñâîäà ïîïðå÷íîã áðîäà. Óêðàøåíå ñó ñà ïî òðè ðàçäóæåíà

ïðîçîðà îä êî¼èõ ¼å îíà¼ ñðåäœè äóæè.
Ãëàâíà âðàòà ñó äâîêðèëíà. Èçðà•åíà ñó îä õðàñòîâèíå êî¼à ¼å
öðíî ëàêèðàíà. Îáà êðèëà èìà¼ó ïî òðè êàñåòå ñà ðåšåôíèì ìåäà-
šîíèìà. Ó ãîðœåì è äîœåì äåëó ¼å ìîòèâ êðñòà ñà îöèëèìà, à ó
ñðåäœåì ãðá êðàšåâèíå Ñðáè¼å: áåëè îðëîâè ñà øòèòîì íà ãðóäèìà
íà êîìå ¼å êðñò ñà îöèëèìà. Çàïàäíà âðàòà ñó ó ñêëîïó ¼åäíîñòàâíîã,
÷åòâîðîñòåïåíîã, ïîðòàëà èçíàä êî¼èõ ¼å ó ëóíåòè ïëî÷à îä ïîëè-
ðàíîã öðíîã ìåðìåðà ñà êòèòîðñêèì íàòïèñîì è äîïî¼àñíà ìîçàè-
÷êà ñëèêà Ñâ. Ãåîðè¼à ñëîæåíà îä êîöêèöà ðàçíîáî¼íå ñòàêëåíå ïàñòå.
Ñâ. €îð•å ëåâîì ðóêîì äðæè ìà÷ óç ïàñ, à äåñíîì ðóêîì ïîäèã-
íóòîì ãîðå äðæè êîïšå. Îêðóãëè øòèò ¼å çàáàöèî íà ëå•à î ëåâîì
ðàìåíó. Äî óëàçà ñå äîëàçè óñïèœàœåì ïðåêî ðàäè¼àëíîã è øåñòî-
ñòóïíîã ñòåïåíèøòà.
Îëòàðñêà àïñèäà ñà òðè ïðîçîðà ¼å èçíóòðà ïîëóêðóæíà, øè-
ðèíå 3,30, äóáèíå 2,2 ìåòàðà, à ñïîšà ¼å ïåòîñòðàíà. Îëòàðñêè ïðîñ-
òîð ¼å øèðîê 6, à äóáîê 2,10 ì. Çà¼åäíî ñà àïñèäîì îëòàðñêè ïðîñòîð
èìå 4,30 ìåòàðà. Ïîòêóïîëíó êîíñòðóêöè¼ó íîñå ÷åòèðè îêðóãëà
ñòóáà ïðå÷íèêà 35 ñàíòèìåòðà, îä êî¼èõ ñó äâà èñòî÷íà ó ñêëîïó
îëòàðñêå ïðåãðàäå - èêîíîñòàñà. Èñïðåä öåëå äóæèíå èêîíîñòàñà ñå
íàëàçè óçäèãíóòî ïîñòîšå øèðèíå 90 ñàíòèìåòðà, êî¼å ñå èñïðåä
öàðñêèõ äâåðè øèðè íà 1,70 ì. Êóáå ¼å ñïîšà îñìîñòðàíî è ñà èñòî
òîëèêî ïðîçîðà. Óíóòðà ¼å êðóæíî, ïðå÷íèêà 3 ìåòðà.
Ðåçáàðåíè èêîíîñòàñ îä õðàñòîâèíå ¼å ¼åäíîñïðàòàí ñà ñêðàžå-
íèì ïðîãðàìîì. Ó öàðñêèì äâåðèìà ñó Áëàãîâåñòè – Àðõàíãåë Ãàâðè-
ëî è Ïðåñâåòà Áîãîðîäèöà. Ó äåñíîì äîœåì óãëó èêîíå Ïðåñâåòå Áîãî-
ðîäèöå ¼å ïîòïèñ èêîíîïèñöà: Àäîíèñ Ñòåðãèó 1998. Ëåâî îä
öàðñêèõ äâåðè ¼å Ìàòè Áîæè¼à êî¼à äðæè èçíàä ãðóäè äåòå Õðèñòà.
Õðèñò äåñíîì ðóêîì áëàãîñèšà. È ó äîœåì äåñíîì óãëó îâå èêîíå ¼å
ïîíîâšåí ïîòïèñ èêîíîïèñöà. Äåñíî îä äâåðè ¼å Èñóñ Õðèñòîñ êî¼è
äåñíîì ðóêîì èçíàä ãðóäè áëàãîñèšà, à ó ëåâî¼ äðæè îòâîðåíó ñâåòó
êœèãó ñà òåêñòîì: «£à ñàì ñâåòëîñò Ñâåòà / êî èäå çàìíîì / íåžå
õîäèòè / ïî òàìè / íåãî žå / èìàòè æèâîòíó ñâåòëîñò».
Äåñíî îä Õðèñòà, ¼å ó ¼óæíèì âðàòèìà èêîíà Ñâ. £îâàíà Êðñòè-
òåšà. Äîê äåñíîì áëàãîñèšà, ó ëåâî¼ ðóöè äðæè äóãè ¼åäíîñòðóêè
êðñò è ñâèòàê: «Ïîêà¼òå ñå ¼åð / ñå ïðèáëèæè / öàðñòâî íåáåñêî». Íà
183
ñåâåðíèì âàðàòèìà ¼å èêîíà ïàòðîíèìèêà õðàìà Ñâ. Ãåîðãè¼à âåëèêî-

ìó÷åíèêà êàî ðàòíèêà ïåøàêà. Äåñíîì ðóêîì ïîòðæå ìà÷ èç áàë-
÷àêà êî¼è äðæè ëåâîì ðóêîì. Äåñíîì ðóêîì óç òåëî ïðèäðæàâà äóãî
êîïšå. Íà ëåâîì ðàìåíó î ëå•èìà èìà çàáà÷åí îêðóãëè øòèò.
Íà òåìåíó ëóêà èçíàä öàðñêèõ äâåðè ¼å êðñò Ðàñïåžå êîãà ïðè-
äðæàâà¼ó äâà ðåçáàðåíà ïàóíà êàî ñèìáîëè äîñåçàœà ðà¼ñêîã âðòà.
Ïîðåä êðñòà ñó äìà ìàëà åëèïòè÷íà òîíäà: Áîãîðîäèöà è Ñâ. £îâàí.
Ñâå èêîíå ñó ñëèêàíå óšàíèì áî¼àìà ó ñðïñêî-âèçàíòè¼ñêîì
ñòèëó ñà çëàòíîì ïîçàäèíîì.
Ñèìáîëè÷íà èäå¼à êòèòîðà ¼å ñïðîâåäåíà íà ðåçáàðåíèì äåëî-
âèìà èêîíîñòàñà. Òàêî ñó íà ïîñòàìåíòèìà ñòóáîâà öàðñêèõ äâåðè
ïðåäñòàâšåíà äâà æäðàëà êî¼è âå÷íî ñòî¼å íà ¼åäíî¼ íîçè. È ¼åäàí è
äðóãè ñó ïðîáîäåíè: êðñòàòèì êîïšåì âåðå è ðàòíèì êîïšåì áîðáå
çà âåðó. Íà âðõó ëóêà öàðñêèõ äâåðè ¼å ðåçáàðåí ìåäàšîí ñà îðëîì
ðàøèðåíèõ êðèëà êî¼è êšóíîì óáè¼à äåìîíà. Ñòóáîâè ñó ¼åäíîñ-
òàâíè ó ôîðìè óâè¼åíîã ñíîïà ïðóžà êî¼è ñèìáîëèøó ñíàãó êðîç
ñàáîðíó ñëîãó. Íèç àðõèòðàâíó ãðåäó èêîíîñòàñà ñå öåëîì äóæèíîì
ïðóæà âðåæà ñà ñòèëèçîâàíèì šèšàíîâèì öâåòîâèìà. Ó ñâàêîì ñåã-
ìåíòó èêîíîñòàñà, îêî èêîíà ¼å ðåçáàðåíà âðåæà, à ãîðå, íà öåíò-
ðàëíîì ìåñòó, ïîëóëîïòà ñà îðíàìåíòîì ðàçëèñòàëîã êðñòà.
Èñïîä èêîíà öàðñêèõ äâåðè ñó ÷åòâðòàñòå êàñåòå îïåðâàæåíå
âðåæàìà ñà ñòèëèçîâàíèì šèšàíîâèì öâåòîâèìà, à ó öåíòðàëíîì
äåëó ¼å ïîëóëîïòà ñà ñòèëèçîâàíî ðàçëèñòàëèì êðñòîì. Èñïîä èêî-
íà Ñâ. £îâàíà è Ñâ. Ãåîðãè¼à ñó êîïè¼å ìåäàšîíà èç ìàíàñòèðà Ðàâà-
íèöå, à èñïîä Õðèñòà, Áîãîðîäèöå è Ñâ. Ãåîðãè¼à ñó êîïè¼å äâîã-
ëàâèõ áåëèõ îðëîâà ñà ïàðàïåòíèõ ïëî÷à ìàíàñòèðà Õèëàíäàðà.
Ìå•óòèì, áëàæåíîïî÷èâøè åïèñêîï äð Ñàâà íè¼å ñàõðàœåí ó
ñâî¼î¼ êòèòîðè¼è ó Êàðà•îð•åâîì ðîäíîì Âèøåâöó, ÷åìó ¼å òîëèêî
òåæèî, âåž ó åïèñêîïàëíîì ñàáîðíîì õðàìó Óñïåíè¼à ïðåñâåòå Áî-
ãîðîäèöå ó Êàðãó¼åâöó ó ïðèñóñòâó ïàòðè¼àðõà Ïàâëà, ñîëóíñêîã
ìèòðîïîëèòà Òåîêëèòà, ìíîãîáðî¼íèõ åïèñêîïà è ñâåøòåíñòâà, 19.
07. 2001. ãîäèíå.6
6 Ä. È. Ñòåôàíîâèž, Âëàäèêà ¼å ó öàðñòâó Áîæè¼åì è íåžå íàñ çàáîðàâèòè, íåêà ñå

ðèäàœå ïðåòâîðè ó ðàäîñò, Êàëåíèž 3, Êðàãó¼åâàö 2001, ñòð. 3-4.
184
Ïðèëîçè
Ñïîìåí ÷åñìà ó Âèøåâöó Åïèñêîï Øóìàäè¼ñêè äð Ñàâà,

êòèòîð öðêâå Ñâåòîã
Âåëèêîìó÷åíèêà Ãåîðãè¼à ó Âèøåâöó
£óæíà ôàñàäà öðêâå ó Âèøåâöó
185
1.10
1.10
4.80
9.20
1.10
1.10
2.50 0.5 0.6 4.00 0.5 2.30 4.50 2.30 2.20
19.40
Îñíîâà öðêâå ó Âèøåâöó (ïî Æèâî¼èíó Àíäðå¼èžó)
Çàïàäíà ôàñàäà öðêâå ó Âèøåâöó Ñâ. Âåëèêîìó÷åíèê Ãåîðãè¼å,

èêîíîñòàñ, ðàä Àäîíèñà Ñòåðãèóà
186
Ðåçèìå
Æèâîòíè ïðîñòîð Êàðà•îð•à ó Øóìàäè¼è, œåãîâèõ ïðåäàêà,

ïëåìåíèêà è ðîäáèíå, ïðîñòîð œèõîâèõ ïðåäóñòàíè÷êèõ ðàäœè, ¼å
ïðîñòîð íåêàäàøœå Êðàšåâèíå Ñðáè¼å, ïî÷åòêîì XVIII âåêà, è, ¼îø
ðàíè¼å, ïî÷åòêîì XVI âåêà, “çåìšà Áàêèžà”. Óïðàâî íà òîì “äðæà-
âíî-ïðàâíîì” ïðîñòîðó, êî¼è ¼å ìå•óíàðîäíèì ïîðåòêîì áèî ïðèç-
íàò, Êàðà•îð•å çàñíèâà äðæàâó è íàä œîì âëàäàðñêà ïðàâà è èäåî-
ëîãè¼ó. Ó ñêëàäó ñ òèì ¼å œåãîâà ëè÷íà è äðæàâíà õåðàëäèêà è
îñíîâíà èíñèãíè¼à, çàñòàâà - áàð¼àê. Êàðà•îð•åâ íàñëåäíè ïîðî-
äè÷íè áàð¼àê ïîñòà¼å è äðæàâíè ó âðåìå Ïðâîã ñðïñêîã óñòàíêà ñà
õåðàëäè÷êèì åëåìåíòèìà êî¼è ñó óñïîñòàâšåíè çà âðåìå Êðàšå-
âèíå Ñðáè¼å ïîä Àóñòðè¼ñêîì öàðñêîì êðóíîì, 1718-1729. ãîäèíå.
Êàðà•îð•åâè êëèìåíòñêî-âàñî¼åâèžêè êîðåíè ñó äàíàñ íåñó-
ìšèâè, à œåãîâè ïðåòöè ñó íà¼çíà÷à¼íè¼å ïëåìåíñêå ñòàðåøèíå: âî¼-
âîäå, áàð¼àêòàðè è õàðàìáàøå, êî¼å áàøòèíå âèñîêî ôåóäàëíî ïîðå-
êëî èç Õåðöåãîâèíå. Œåãîâ ïàðàäåäà, €îð•å Ìð(ê)øà áèî ¼å
áàð¼àêòàð ñðïñêî-ïðàâîñëàâíèõ Êëèìåíàòà, à äåäà £îâàí ¼å áàð¼àêòàð
è âî¼âîäà. Ïî ñâåìó ñóäåžè âåëèêè óãëåä êàî âàñî¼åâèžêî-êëèìå-
187
íòñêè áàð¼àêàð èìà è Êàðà•îð•åâ îòàö Ïåòàð Ìðêøà, êàêî ó ñòà-

ðîì, òàêî è ó íîâîì çàâè÷à¼ó ó Ëåïåíèöè è £àñåíèöè. Îâà¼ áàð¼àê ¼å
Êàðà•îð•å ðàçâèî è ó Îðàøöó, 3/15. ôåáðóàðà 1804. ãîäèíå, íà
Ñðåòåœå, è ïîä œåãà ñå îêóïèî íàðîä Áåîãðàäñêîã ïàøàëóêà.
Âåžèíà àóòîðà ñìàòðà äà ¼å Êàðà•îð•åâ îòàö äîøàî ó ëåïå-
íè÷êî ñåëî Âèøåâàö ïîñëå àóñòðî-òóðñêîã ðàòà, 1740. ãîäèíå. Îïóñ-
òåëî ñåëî Âèøåâàö ¼å èçíîâà íàñåšåíî ïîñëå 1718. ãîäèíå. Ñåëî
Âèøåâàö žå îñòàòè âå÷íî ó èñòîðè¼è ñðïñêîã íàðîäà ïî òîìå øòî ¼å
ó œåìó ðî•åí âî•à Ïðâîã ñðïñêîã óñòàíêà è âðõîâíè íàñëåäíè Âîæä,
€îð•å Ïåòðîâèž - Êàðà•îð•å, 3/16. íîâåìáðà, íà Ñâ. €îð•à, 1762.
ãîäèíå, îä îöà Ïåòðà è ìà¼êå Ìàðè¼å, ó âî•œàêó êîä êîâàíëóêà. Ó
êóžè ó Âèøåâöó, èëè ó öðêâè áðâíàðè ó Ðà÷è, ¼å êðøòåí, ïðåä
Áîæèž.
Îâäå, ó Êàðà•îð•åâîì øèðåì ðîäíîì çàâè÷à¼ó ¼å ïî÷åëà áóíà
ïàšåœåì õàíîâà, ïðâå âåžå áîðáå è ïîáåäå. Òó ñå è çàâðøèî œåãîâ
æèâîò êàî áèâøåã âëàäàðà. Îñíîâíî ¼åçãðî òå áóíå ñó ÷èíèëè šóäè è
èíîïëåìåíèöè èç œåãîâîã çàâè÷à¼íîã îêðóæåœà.
Êàî öåíòðàëíà ëè÷íîñò êî¼à ¼å ïîêðåíóëà è âîäèëà îñëîáî-
äèëà÷êó áîðáó ïðîòèâ âèøåâåêîâíîã òóðñêîã ðîïñòâà Êàðà•îð•å ¼å
äîáèî ó íàðîäó ôèçèîíîìè¼ó ìèòñêîõ õåðî¼à è ïðîðå÷åíîã âëàäàðà.
Êàðà•îð•å ¼å ïîñòàî ëåãåíäàðíè ìèòñêî-ïîåòñêè ëèê îãðîìíîã
ôîðìàòà êî¼è ¼å ó ñâåñòè öåëîêóïíîã ñðïñêîã íàðîäà ïîñòàî ñèìáîë
îñâåòíèêà Êîñîâà, ðàâàí Ìèëîøó Îáèëèžó è âåžè îä öàðà Äóøàíà.
È œåãîâà ñìðò ñå îäèãðàëà êàî ¼åäàí ìðà÷íè ïîëîì ó ñòèëó ïàëîã
áîæàíñòâà ñà åòè÷êîì ðåïåðêóñè¼îì “ïðàðîäèòåšñêîã ãðåõà” ó íà-
öèîíàëíî¼ ñâåñòè. Óêóïíî ðàçâè¼àœå âåëèêîã ìèòà ¼å èøëî óõî-
äàíèì ïðàâöåì êðîç àïîòåîçó è ñàêðàëèçàöè¼ó, à ïîòîì êðîç äèíàñ-
òè÷êó ïîòðåáó óòåìšèâàíà è êðîç èäå¼ó áîæàíñêîã ïðåòêà. £îø êàî
äåòå îä çíàòíîã ïîðåêëà ïîñåáíà ìèòîëîãèçàöè¼à ñå âðøè íàä
€îð•åì îä œåãîâîã ðî•åœà. Ó ñêàñêàìà î ðî•åœó ñå ïðåëàìà¼ó
åëåìåíòè òðèáàëî-õåëåíñêî-ñëîâåíñêå ìèòîëîãè¼å îñëîœåíè íà íà¼-
ñòàðè¼å èíäîâåäñêå ìàòðèöå è Íîâîçàâåòíî õðèøžàíñòâî. Î÷èãëå-
äíà ¼å ìèòñêà àóðà áîæàíñêîã äåòåòà ñà ñóäáèíîì è æèâîòîì ïðåäî-
äðå•åíîã âëàäàðà. Ñàì íàðîä, à ïîòîì è œåãîâè íàñëåäíèöè, êðåžó
ïóòåì èäå¼å œåãîâå ñâåòà÷êå ñàêðàëèçàöè¼å ñòâàðà¼óžè œåãîâ ïðà-
ëèê ó ñâåòîì €îð•ó. Àëè, ÷èí ñâåòîâíå ñàêðàëèçàöè¼å öðêâåíîì
188
ñàíêöè¼îì, íåçâàíè÷íî îçíà÷åí îä ñòðàíå åïèñêîïà øóìàäè¼ñêîã äð

Ñàâå, ó íîâè¼å âðåìå íè¼å äîáèî íàãîâåøòà¼ óòåìåšåœà.
Óãëåäà¼óžè ñå íà ñòàðó ñðïñêó âëàäàðñêó ëîçó Íåìàœèíà êîëå-
íà ïðâè âëàäàð íîâîâåêîâíå Ñðáè¼å, à ïîòîì è œåãîâè ïîòîìöè,
ñðïñêè êðàš Ïåòàð I è ¼óãîñëîâåíñêè êðàš Àëåêñàíäàð I, ñó ãðàäèëè
ñâî¼å çàäóæáèíñêå öðêâå: Ñâ. Áîãîðîäèöà ó ñòðàîì ãðàäó Òîïîëà, Ñâ.
€îð•å íà Îïëåíöó ó Òîïîëè è Ñâ. Êîíñòàíòèíà è £åëåíå ó Îïàðèžó.
Êàðà•îð•åâ ñèí, ñðïñêè êíåç Àëåêñàíäàð íè¼å ãðàäèî ñâî¼ó çàäóæ-
áèíó, àëè ¼å âåëèêè äîïðèíîñ äàî ó èçãðàäœè ìîíóìåíòàëíå öðêâå
Ñâ. Ïåòðà è Ïàâëà ó Ðà÷è.
Ñà îáðåíîâèžèìà ¼å óñïîñòàâšåíà íåøòî èçìåœåíà äðæàâíà è
ïîðîäè÷íà õåðàëäèêà êî¼à ñå áàçèðàëà íà ñðåäœîâåêîâíî¼ òðàäè-
öè¼è è îçíàêàìà Íåìàœèžà è íà òà¼ íà÷èí ¼å íàïóøòåíà ñèìáîëèêà
Êðàšåâèíå Ñðáè¼å. Êðàš Ïåòàð I Êàðà•îð•åâèž ¼å íàñòàâèî îâó
òðàäèöè¼ó ïîâðàòèâøè íåêå åëåìåíòå ó ñâî¼ ïîðîäè÷íè ãðá. Ñà
ôîðìèðàœåì Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å Êàðà•îð•åâèžè ñó óñêëàäèëè
èíñèãíè¼å è ïîðîäè÷íó õåðàëäèêó óíîñåžè è ãðáîâå êîíñòèòóòèâ-
íèõ íàðîäà íîâå äðæàâå.
Ó ñïîìåí âåëèêîã Âîæäà, ïîâîäîì œåãîâîã óáèñòâà, ïîäèãíóòå
ñó öðêâå Ïîêà¼íèöà, êîä Âåëèêå Ïëàíå, è ó Ðàäîâàœó, öðêâà Çàõâàë-
íèöâà. Ó œåãîâîì ðîäíîì êðà¼ó óñïîìåíó íà Êàðà•îð•à ÷óâà¼ó Êà-
ðà•îð•åâ äîì ó Ðà÷è, ñïîìåí ÷åñìà è Äîì êœåãèœå Çîðêå ó Âèøåâ-
öó è, ó íà¼íîâè¼å âðåìå, öðêâà Ñâ. âåëèêîìó÷åíèêà Ãåîðãè¼à ó
Âèøåâöó, çàäóæáèíà åïèñêîïà øóìàäè¼ñêîã äð Ñàâå Âóêîâèžà.
189
Ñàäðæà¼
Êîëîð ïðèëîçè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I - XVI
Âëàñòåëèíñòâî ïèñàðà £îâàíà

ïî÷åòêîì XVI âåêà ó Øóìàäè¼è . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Ïðâè Ñðïñêè Óñòàíàê è àóñòðè¼ñêà

Êðàšåâèíà Ñðáè¼à 1718-1738. ãîäèíå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Î Ñòàðîâèøåâöèìà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Î Êàðà•îð•ó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Ëåïåíèöà ó Ïðâîì ñðïñêîì óñòàíêó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Âëàäàðñêà èäåîëîãè¼à, èíâåñòèòóðà è èíñèãíè¼å

Êàðà•îð•åâèžà è œèõîâå çàäóæáèíå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Ìèòîëîãèçàöè¼à è ïàðàìèòîëîãèçàöè¼à Êàðà•îð•à . . . . . . . . . . . . 107
191
Êîøàðíà êàî òà¼íî ìåñòî çà ðèòóàëíî

è æðòâåíî óáèñòâî ïðîðå÷åíîã âëàäàðà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Ðà÷àíñêà öðêâà áðâíàðà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Ðà÷àíñêà öðêâà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Êàðà•îð•åâ Äîì êðàšèöå Ìàðè¼å ó Ðà÷è. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Öðêâà Ñâåòîã €îð•à ó Âèøåâöó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Ðåçèìå. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Ñàäðæà¼ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
192
CIP - Êàòàëîãèçàöè¼à ó ïóáëèêàöè¼è

Íàðîäíà áèáëèîòåêà Ñðáè¼å, Áåîãðàä
355 : 929 Êàðà•îð•å

929.6/.9(497.11)
726.54(497.11)”18/19”
94(497.11)”1804/1813”
ÀÍÄÐÅ£ÈŽ, Æèâî¼èí
Êàðà•îð•å : Çàâè÷à¼ ìèòà è èñòîðè¼å :
1704-1804-2004 / Æèâî¼èí Àíäðå¼èž. - 1-
èçä. - Ðà÷à : Öåíòàð çà ìèòîëîøêå ñòóäè¼å,
2004 (Ñìåäåðåâñêà Ïàëàíêà : Ãðàôîñ). -
XVI, 192 ñòð. : èëóñòð. ; 24 öì
Òèðàæ 500. - Íàïîìåíå è áèáëèîãðàôñêå

ðåôåðåíöå óç òåêñò.
ISBN 86-83829-13-8
à) Êàðà•îð•å (1768-1717) á) Êàðàžîðžåâèž

(äèíàñòè¼à) - Çàäóæáèíå ö) Ëåïåíèöà (îáëàñò)
ä) Öðêâå - Øóìàäè¼à - 19-20â
COBISS.SR-ID 111662860
193

Карађорђе

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Карађорђе

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÖÅÍÒÀÐ ÇÀ ÌÈÒÎËÎØÊÅ ÑÒÓÄÈ£Å ÑÐÁÈ£Å

1704 -1804 - 2004

Ó ïàðöè¼àëíîì òóðñêîì ïîïèñó êàäèëóêà Ðóäíèê è íàõè¼å Îñ-

Ñàðõàíîâàö ¼å äàíàøœå ñåëî Ñàðàíîâî êîä Ðà÷å, Ãðàáîâàö ¼å

âåêà, êœ. I, ×à÷àê 1984, ñòð. 305-310.

Ðóäíèêîì êîä Ñòðàãàðà). Òèìàð Áåæå¼èžà ÷èíå: Ðóäíèê, Ñòðãàðè

Ïîñòî¼å ñâåäî÷åœà äà ¼å Êàðà•îð•å 1811. ãîäèíå îäàòëå ïðåâîçèî

ãîâîì áðàžîì ïðåøëè ó Óãàðñêó.

Ãðá Áàêèžà ñà öèìåðîì

Òèìàð - âëàñòåëèíñòâî ïèñàðà-ëîãîòåòà £îâàíà 1516. ãîäèíå

Ðàçìàòðà¼óžè ïèòàœå ñòâàðàœà âëàäàðñêå èäåîëîãè¼å, èíâåñ-

Îâîì ïðèëèêîì óî÷àâàìî è ¼îø âàæíè¼è åëåìåíò êî¼è ñó îíè

îáåðêàïåòàíà, äåñåò êàïåòàíà, ¼åäíîã ìà¼îðà è äâî¼èöå ïîðó÷íèêà.

3 Èñòî, ñòð. 115-116.

ìóñëèìàíè Ïëàâà è Ãóñèœà îáåžàâøè äà žå ñå âðàòèòè ó ïðà-

ëèêî ¼å íà òî ïðåñóäíî óòèöàî âåëèêè âåçèð ñðïñêîã ïîðåêëà Ìåõ-

9 Í. Ðàäî¼÷èž, Î øòèòó íà ñðïñêîì ãðáó, Ãëàñíèê Èñòîðè¼ñêîã äðóøòâà ó Íîâîì

ãîäèíå îáåëåæàâà Ñðïñêî âî¼âîäñòâî ïîä Àóñòðî-óãàðñêîì.10 Ìå•ó-

Êàðà•îð•åâè ïðåòöè ñó áèëè áàð¼àêòàðè è âî¼âîäå, ÷àê ëåãåí-

14 À. £îâèžåâèž, Ìàëåñè¼à, Ïîäãîðèöà 1997, ñòð. 88-91.

1737-38. ãîäèíå.17 Ìå•óòèì, Ì. Íåäåšêîâèž óâåðšèâî òâðäè, íà

îäðå•åíå õåðàëäè÷êå òðàäèöè¼à Êàðà•îð•åâèõ áàð¼àêà çàñíîâàíà íà

Äðóãà âàðè¼àíòà âåëèêîã ãðáà Òóðñêå

Ãðá Ñðáè¼å èç Ãðèíåáåðãîâîã Ãðá Òðèáàëè¼å èç XVII âåêà

Ãðá Òðèáàëè¼å - Ñðáè¼å ñ ïî÷åòêà Ãðá Êðàšåâèíå Ñðáè¼å

Ãðá Âàñî¼åâèžà Ïå÷àò Ñîâ¼åòà ñðïñêîã - 1805-1813.

Ãðá Êðàšåâèíå Ñðáè¼å íà áåîãðàäñêî¼ êàïè¼è Êàðëà VI, 1718-1739.

Êàðà•îð•åâà çàñòàâà ñà ãðáîì Êðàšåâèíå Áàð¼àêòàð ñðïñêå íàðîäíå âî¼ñêå

Êàðà•îð•å, ñà ñâî¼èì áàð¼àêîì, ïîäèæå óñòàíàê - ðàä Â. Ñòàíî¼åâèžà

Ñåëî Âèøåâàö žå îñòàòè âå÷íî ó èñòîðè¼è ñðïñêîã íàðîäà ïî

1 Ð. £åëîâàö, Î Êàðà•îð•ó, Ñðïñêà ñëîáîäàðñêà ìèñàî, ñåïòåìáàð-îêòîáàð 2000,

æàðåâà÷êîã ìèðà2. Çàáåëåæåíî ¼å ñåëî Âèøåâàö, àëè ó òîì òðåíóòêó

Ðå÷åíèì ïîïèñîì òâð•àâà ó Âèøåâöó ñå íå ïîìèœå è âåðî-

Âàñî¼åì (ïî ëåãåíäè ñèí êðàšà Ðàäîñëàâà Íåìàœèžà) è œåãîâèì

çâàëè Ñ¼åíè÷êî ïîšå, íàñåëèëè ñó äàëåêî ïðå Ïðâîã ñðïñêîã óñòàí-

îòèøëè ñó êîä ñâî¼èõ ó Ñàðàíîâî.

ñèíà Êóëèí êàïåòàíà çà¼åäíî ñà £àíêîì Ðà÷àíèíîì êî¼è ñå ïðå óñòàí-

Ñðáè¼ó 1830. ãîäèíå (âåðîâàòíî ñà ïîðîäèöîì) íàñòàíèâøè ñå ó

28 Ì. €. Ìèëèžåâèž, Ïîìåíèê, ñòð. 635-636.

ãîäèíà33, øòî áè çíà÷èëî äà ¼å ðî•åí 1782. ãîäèíå. Ïàâëå ñå áàâèî

áåîãðàäñêó òâð•àâó ñà âî¼âîäàìà Ïåòðîì Ìîëåðîì è Äèìèòðè¼åì

Óñëåäèëà ¼å œåãîâà íîâà ïîáóíà ïîñëå

êî¼å ñå óïóòèî ó Ðåñàâó ãäå çàóçèìà òâð•àâó ìàíàñòèðà Ìàíàñè¼å.

41 Â. Ñ. ÊàðàŸèž, Îïèñàíè¼å Ñðáè¼å, ñòð. 323.

œåãîâ ìàëîëåòíè ñèí Óðîø.48 Ìèëîø ¼å íàðåäèî äà ñå 1822. ãîäèíå

Äîëèíà ðåêå Ðà÷å è áðäî Ãðàäèøòå ó Âèøåâöó, ãäå ¼å ðî•åí Êàðà•îð•å

Ìàíàñòèð Êîïîðèí, ãäå ñó Âèøåâöè ïîòóêëè Òóðêå èç Ñòàðîã ÀŸèáåãîâöà,

£àòàãàí €îð•à Ëóêèžà èç Âèøåâöà

Îðóæ¼å âî¼âîäå Ìèëîøà Ðàäî¼êîâèžà Ñàðàíîâöà

£àòàãàí áåã £îâàíà Ñòî¼àêîâèžà Âèøåâöà

B r ani sl av S t ani sl av P avl e

Nedeq ko Rajko B jel o{ Gaja Gr a|anka

J anko Dmi t ar Mar i nko Ti mot i je Maksi m n.k} i

Ñâè ñòàðè Âèøåâöè çà ñåáå ñìàòðà¼ó äà ñó ïîðåêëîì îä ïëåìå-

ïîêàòîëè÷åíîã è äåëîì èñëàìèçèðàíîã) ïëåìåíà Êëèìåíòå èç Ñå-

œîâåêîâíå âëàñòåëå Âî¼èíîâèžà, êî¼à ñå çàñíèâà íà Âî¼èíó, ãîñï-

äàœà áîðàâèî. Ñðáè Ìàðòèíèžè, êîä àðáàíàñà Ãîëåìîâèžè ñëàâå

Àíäðè¼ó êî¼è ¼å ó íàðîäó âàæèî çà çàøòèòíèêà ìåäâåäà.16 Ñâ. Àíä-

16 Åïèñêîï Íèêîëà¼, Îõðèäñêè ïðîëîã, Âàšåâî 1991, ñòð. 955.

Ìàðèöîì êàäà ¼å äîøàî ó Øóìàäè¼ó ñà îöåì18. Íà Ïåøòåðè ¼å è

18 £. £îâàíîâèž, Êðàš Ïåòàð I, ñòð. 177.

òàìà è Êó÷èìà.20 Èäóžè çà òîïî-õèäðîíèìîì £îðäàí íà áðäó Ãðàäè-

öó è ïîä ÷è¼îì çàøòèòîì ¼å. Îêî œåãà ñó ó Îðàøöó áèëè ìíîãè

•îð•åâîã îöà…”.30 Íàèìå, Ìèðêî ¼å Ïåòðîâ ðî•åíè áðàò, à íå ñòðèö,