Professional Documents
Culture Documents
Matematik Dünyası - 2003 2.sayı-3
Matematik Dünyası - 2003 2.sayı-3
M.Ö. 600’lü y›llar Perslerin Orta Do¤u’ya ha- Pisagor’un bir süre Tales’in yan›nda kald›¤›, tavsi-
kim olmaya bafllad›¤› y›llard›r. M.Ö. 550’lere ge- yesine uyarak M›s›r’a gitti¤i, orada geometri ö¤ren-
lindi¤inde, Persler, Anadolu ve M›s›r dahil olmak di¤i, M›s›r tap›naklar›n› ziyaret edip dini bilgiler
üzere, bütün Ortado¤u’nun tek hakimidirler. M.Ö. edindi¤i ve M›s›r’›n Persler taraf›ndan iflgali s›ras›n-
500-480 aras›nda Yunan yar›madas›na üç sefer da, Perslere esir düflerek Babil’e götürüldü¤ü bilin-
düzenlerler. 480’de Atina’y› ele geçirerek yakarlar, mektedir. Babil’de bulundu¤u befl y›l boyunca ma-
ama, fazla de¤il, bir y›l sonra, 479’da Yunanl›lar tematik, müzik ve dini bilgiler ö¤renmifl, Samos’a
Persleri Yunan yar›madas›ndan atarlar. döndükten sonra bir okul oluflturarak ö¤rendikleri-
Bu tarih, M.Ö. 479, Yunan uygarl›¤›n›n bafl- ni ö¤retmeye çal›flm›flt›r. Politik nedenlerle, M.Ö.
lang›c› olarak kabul edilir. Bilimde, felsefede ve sa- 518’de Samos’dan ayr›larak, Güney Italya’ya, Cro-
natta çok parlak bir dönemin bafllang›c›d›r. tone’ye yerleflmifl ve orada yar› mistik, yar› bilimsel,
Yunan matemati¤i gerçekte bu dönemden da- tarikatvari bir okul oluflturmufltur. Bu okulun “ma-
ha önce bafllam›flt›r. ‹ki kifli, Tales (M.Ö. 624-547) tematikoi” denen üst düzey kiflileri beraber yaflar-
ve Pisagor (M.Ö. 569-475), Yunan matemati¤inin lard› ve birbirlerine yeminle ba¤l›yd›lar.
babas› olarak kabul edilir.
Pisagor Okulu. Pisa-
Tales. Tales Mi- gor okulu say› kültü üze-
let’de (Ayd›n) do¤mufl- rine kuruludur. Onlara
tur. M›s›r’a gitti¤i, bir göre, her fley say›lara in-
süre orada kald›¤› ve dirgenebilir; say›lar ara-
geometriyi M›s›r’da s›nda rastlant›sal olama-
ö¤rendi¤i bilinmekte- yacak kadar mükemmel
dir. M›s›r’dayken, bü- bir harmoni vard›r ve bu
yük piramidin gölgesi- harmoni ilahi harmoni-
nin uzunlu¤unu ölçe- nin yans›mas›d›r. O gün
rek, bu say›y›, kendi için bilinen say›lar 1, 2,
boyunun o andaki göl- 3,... gibi çokluk belirten
gesinin boyuna olan tam say›lar ve 1/2, 3/4,... Pisagor
Tales
oran›yla çarpmak sure- gibi parçan›n bir bütüne oran›n› belirten kesirli sa-
tiyle (yani Tales Teoremi’ni kullanarak), büyük pi- y›lard›r. Pisagor Teoremi sayesinde irrasyonel (ke-
ramidin yüksekli¤ini hesaplad›¤› kitaplarda anlat›- sirli olmayan) say›lar›n ortaya ç›kmas› Pisagor
lagelmektedir. Tales Milet’ye döndükten sonra, ekolünü derin bir krize sokmufltur. ‹rrasyonel say›-
ö¤rendiklerini ö¤retmek gayesiyle kendi etraf›nda lar›n keflfi matemati¤in ilk önemli krizidir.
oluflturdu¤u bir gruba geometri ö¤retmifltir. Mate- Pisagor okulunun üyelerinin bir ço¤u Cylon
mati¤e – deneye dayanmayan, yani ampirik olma- isimli bir yobaz›n yönetti¤i bir bask›n sonucu kat-
yan − ak›l yürütmeye dayal› soyut ispat›n Tales’le ledilmifllerdir. Pisagor kurtulmufltur ama birkaç se-
girdi¤i kabul edilir. Ayr›ca, Tales tarihin ilk filozo- ne sonra o da ölmüfltür. Pisagor’un düflünceleri ve
fu olarakta kabul edilir. Pisagor ekolu, flu veya bu isim alt›nda uzun y›llar
yaflam›flt›r.
Pisagor. Yunan matemati¤inin di¤er babas› Bu bilgilerden de anlafl›laca¤› gibi, Yunan ma-
olan Pisagor Samos (Sisam) adas›nda do¤mufltur. temati¤inin temelinde M›s›r ve Mezopotamya ma-
temati¤i vard›r.
* Koç Üniversitesi Matematik Bölümü ö¤retim üyesi.
49
Matematik Dünyas›, 2003 Yaz
Pisagor Teoremi. Bir diküçgenin dik aç›s›n›n kenarlar›n›n uzunluklar›n›n karelerinin toplam› öbür
kenar›n uzunlu¤unun karesine eflittir. fiekille söylemek gerekirse,
c a2 + b2 = c2
a
b
Dört üçgenin alan› = 4 × ab/2 = 2ab
Küçük karenin alan› = (b – a) 2 = b2 – 2ab + a2
Toplam alan = a2 + b2
Eflatun ve Akademisi. fiimdi Atina’ya dönelim. ometri, müzik (harmoni teorisi) ve jimnastik a¤›r-
Atina’da matemati¤in sistematik e¤itimi Eflatun’la l›kl› bir e¤itim verilmektedir. Geometri do¤ru dü-
(Platon, M.Ö. 427-347) bafllar. Sokrat’›n ö¤rencisi flünmeyi ö¤renmenin temel arac› olarak kabul edil-
olan Eflatun, Sokrat’›n ölüme mahkûm edilip, ze- mekte ve felsefeyle içice olacak kadar birbirine ya-
hir içerek ölmesinden sonra, on y›l kadar M›s›r, Si- k›n konular olarak görülmektedir. Eflatun bir
cilya ve ‹talya’da kal›r. Orada, Pisagorculardan araflt›rma yöneticisi gi-
matematik ö¤renir. Matemati¤in do¤ru düflünme bi görev yapmakta, ö¤-
yetisi için ne denli önemli oldu¤unu anlayan Efla- rencilerine çeflitli ge-
tun, M.Ö. 387’de Atina’ya döndü¤ünde, bir okul ometri sorular› vere-
kurar ve okuluna Pers-Yunan savafllar›n kahra- rek, onlardan bu soru-
manlar›ndan Akademius’un ismini verir. (Baz› lar› halletmelerini iste-
kaynaklara göre de Akademos, Eflatun’un okulu- mektedir. Bu okul
nun kurulu oldu¤u alan›n sahibinin ismidir.) Bu, M.S. 529’a kadar, 900
Eflatun’un “akademi”sidir. Akademinin giriflinde y›ldan fazla faaliyet
“her kim ki geometrici de¤ildir, içeriye girmesin” gösterecek ve çok say›-
yaz›l›d›r. O tarihlerde, henüz matematik sözcü¤ü da matematikçi yetiflti-
kullan›lmamaktad›r, “geometri” matematik sözcü- recektir. Burada yeti-
¤ünün yerine kullan›lm›flt›r. Bu okulda felsefe, ge- flen ilk önemli matema- Eflatun (Platon)
50
Matematik Dünyas›, 2003 Yaz
51
Matematik Dünyas›, 2003 Yaz
52
Matematik Dünyas›, 2003 Yaz
53