POSLOVNO PRAVO prvi dio

Prvi dio Osnovni pojmovi o pravu

GLAVA PRVA TEORIJSKI PRAVNI POJMOVI

I Pojmovi drave i prava 1. Uopte o drutvenim organizacijama i drutvenim normama

Drutvo je predpostavka egzistencije ovjeka i okvir njegove aktivnosti (prema prirodi ili drugim ljudima). Radi postizanja svojih ciljeva drutvo moe djelovati organizovano ili neorganizovano. Njihova djelatnost moe biti spontana i improvizovana ili podvrgnuta odreenom sistemu pravila (normi) koja unaprijed odreuje eljeno ponaanje i kazne za njegovo eventualno neostvarenje. Ne potivanje tig pravila naziva se negativnom sankcijom ili se nagrauje za njihovo bolje potivanje pozitivna sankcija. Osnovno unutranje obiljeje drave i prava jeste klasnost, a njihova spoljna karakteristika im je monopol za fiziku prinudu.

2.

Drava je ureena organizacija vladajue klase sa monopolom fizike prinude koja stanovnitvo podvrgava svojoj suverenoj vlasti i time ostvaruje interese vladajue klase. Elementi drave su: stanovnitvo, teritorij, pravni poredak i vlast. U uem smislu pod pojmom drave se podrazumijeva dravna organizacija ili dravni aparat. Dravna organizacija je hijerahijski ustrojen i pravom organizovan sistem organa koji raspolae monopolom za fiziku prinudu i moi stvaranja pravila ponaanja. Dravni organ je dio dravne organizacije. Dravni organ je jedno fiziko lice ili skup fizikih lica, ljudi, koji stoje u posebnoj pravnoj vezi sa dravnim aparatom (dravna slubena lica) i koji uz povjerena sredstva na odreenom teritoriju vri odreeni krug poslova.

Pojam drave

2.1. Elementi drave

1. 2. VLAST funkcionisanje viih i niih dravnih organa u ostvarivanju monopola za fiziku prinudu (odnosno to je odnos viih i niih organa) DRAVNI TERITORIJ obuhvata: - zemljinu povrinu - zemljinu unutranjost - vazduni prostor (iznad zemljine povrine do stratosfere) - obalno more koje obuhvata:

unutranje morske vode (8 nautikih milja u pravcu povrine od najisturenije take) teritorijalno more epikontinentalni pojas (dio zemljine povrine ispod mora morsko dno) 3. 4. STANOVNITVO PRAVNI POREDAK

2.2. Dravljanstvo
(dravljani pripadnici drave) Po pravilu jednom licu pripada jedno dravljanstvo, meutim ima izuzetaka, ako ima dva ili vie dravljanstava. To povlai odreene obaveze koje se moraju izvravati u obje zemlje ije dravljanstvo se ima. Postoje: Apatridi koji nemaju nijedno dravljanstvo Bipatridi koji imaju dva ili vie dravljabstava

Sticanje:
- po porijeklu ins sanguinis (dobija se po roditeljima bez obzira na to gdje si roen) - po pripadnosti ins soli (prema tome gdje se rodi) - naturalizacija stranim dravljanima zbog nekih zasluga po odobrenju vlade moe se dati dravljanstvo (ako se odreknu svog biveg dravljanstva) - aneksija kad jedna drava izvri aneksiju druge drave, onda dravljani aneksirane drave primaju dravljanstvo one koja aneksira - sukcesija kada u postupku mirovnih sporazuma rjeava se pitanje granica bira koje e dravljanstvo

3. Pojam prava

Pravo predstavlja jedan od sistema pravila ponaanja ljudi u drutvu u kome postoji drava. Pravna norma se sastoji od dispozicije primarno pravilo ponaanja i sankcije sekundarno ponaanje lica koje je prekrilo dispoziciju. Jedan te isti drutveni odnos istovremeno moe biti regulisan obiajnom i moralnom normom, normom neke drutvene organizacije i pravnom normom. Pravna norma je zahtjev za izvrenje sankcije od strane dravnih organa. U irem smislu PRAVO oznaava pravni sistem. To je po naelima hijerarhije sistematizovan skup pravila ponaanja subjekta u drutvu ije se neostvarivanje sankcionie od strane posebnih organa sa monopolom za fiziku prinudu (drava). Elementi pravnog sistema su: pravna norma, pravni institut ili ustanova, grana prava, i pravna oblast. Pravna norma je pravilo ponaanja subjekta (dispozicija), a njihovim grupisanjem prema srodnosti nastaju ovi ostali elementi. Pravna norma, skup pravnih normi ili itav sistem prava ponekad se nazivaju i objektivnim pravom, a on obuhvata sve pravne norme koje je stvorila drava ili neki drugi ovlateni objekti. Subjektivno pravo je od drave obezbjeeno ovlatenje jednog lica da se sopstvenom interesu ponaa na nain odreen objektivnim pravom. Elementi subjektivnog prava su: ovlatenje na vrenje odreenih radnji, mogunost da se one vre u sopstvenom interesu i zahtjev ili tuba upuen

dravnim organima u sluaju kada ovlatenja nisu potovana dobrovoljno. Cilj objektivnog prava jeste usmjeravanje ponaanja subjekta u eljenom pravcu. Pojam pravo obuhvata i pojam pravni odnos. Veza izmeu subjekata i koja predstavlja pravni odnos moe biti ureena dispozicijom ili sankcijom. Elementi pravnog odnosa su: subjektivno pravo i obaveza. Ukoliko nosilac ovlatenja ne djeluje u svom nego u tuem interesuonda se umjesto subjektivnog prava kao elementa pravnog odnosa pojavljuje nadlenost. Obaveza predstavlja dunost odreenog ponaanja, vrenja nekih fizikih, ljudskih radnji koja moe u krajnjoj liniji biti ostvarena monopolom za fiziku prinudu. Drava neprekidno intervenie svojom fizikom prinudom time postie usaglaavanje ljudskih ponaanja sa pravnim normama, tada govorimo o pravnom poredku. Pravni poredak se moe definisati kao postavljanje, stvaranje pravnih normi i njihovo ostvarivanje. Pravni poredak se sastoji iz: normativnog i faktikog elementa. Normativni element obuhvata hijerahijski ureene sisteme normi i pravnih akata koje ih izraavaju. Faktiki element se sastoji od pravnih odnosa, sistema ljudskih ponaanja. Veza izmeu drave i prava ini jedinstvo koje se naziva dravno-pravni poredak, to je jedinstvo dravne organizacije i pravnog poredka iji je zadatak da odre nain proizvodnje i onu vrstu politikih odnosa koji zadovoljavaju interese vladajue klase.

II Pravna norma 1. Uopte o elementima pravne norme

Pravnu normu ine: dispozicija i sankcija. Pravna norma sadri i nareenje (pravilo o ponaanju) i sankciju(pravilo o kazni). Sankcija i dispozicija su alternativne: moe se ponaati po jednom ili po drugom. 2. Hipoteza sankcije i dispozicije Hipoteza (predpostavka) predstavlja opis stvarnog stanja koje treba da nastane da bi se primjenila dispozicija (hipoteza dispozicije), odnosno sankcija (hipoteza sankcije). Hipoteza dispozicije odreuje faktiku situaciju koja treba da se desi, pa da nastane obaveza da se ponaamo po dispoziciji (pravnoj normi). (Ko ima imovine, duan je plaati porez. Dispozicija je obaveza na plaanje poreza, ali ta obaveza postoji samo za onoga ko ima imovine i to je hipoteza dispozicije.) Hipoteza sankcije je opis radnje koja predstavlja prekraj dispozicije. Nepostupanje po dispoziciji predstavlja prekraj ili delikt. Prekraj postoji i ako se neko suzdrava da se ponaa po dispoziciji, kad ne poduzima radnju koja je nareena dispozicijom. 3. Dispozicija Dispozicija je primarno pravilo ponaanja. To je zapovijest o ponaanju. Moe biti izraena kao: nareenje (graani koji imaju imovine duni su plaati porez), zabrana (zabranjeno je voziti auto bez vozake dozvole), ovlaenje (graani mogu slobodno raspolagati imovinom). Dispozicije mogu

biti odreene (tano odreeno pravilo ponaanja) i relativno neodreene (ostavljaju subjektu vie ili manje slobode u ponaanju).

4.

Sankcija

Sankcija je sekundarno pravilo ponaanja. Moe biti pozitivna i negativna prema tome kako drutvo ocjenjuje radnju subjekta u odnosu na pravilo ponaanja iz dispozicije. Sankcijom se odreuje pravilo ponaanja onoga ko nije postupio po dispoziciji, ko je prekrio dispoziciju, kao i ponaanju onoga ko je pozvan da protiv tog prekrioca primjeni predvienu mjeru. Jedan subjekat odnosa stvorenog sankcijom je uvijek dravni organ. Pravilo o kazni se u krajnjoj mjeri moe izvriti primjenom monopola za fiziko nasilje, prinudnim putem. Sankcijom se takoe naziva i sama mjera koja se poduzima protiv prekrioca dispozicije tj. poinioca delikta. Da sankcija ne bi ostala ne primjenjena, predvia se druga sankcija protiv dravnog organa ako nebi primjenio prvu sankciju. Druga sankcija je pravna posljedica prekraja prve. Sankcije se mogu podijeliti prema deliktima za koje se primjenjuju: krivinopravni delikti - sankcija je kazna koja se sastoji u oduzimanju nekog ljudskog dobra (ast, sloboda). Uinilac krivinog djela kanjava se zatvorom, smru itd. Za krivina djela je usvojeno naelo ZAKONITOSTI (legaliteta). To znai da se krivinim djelom moe smatrati samo ona ljudska radnja koja je zakonom predviena kao krivino djelo. Graanskopravni delikti sankcija je naknada tete. Sankcija se ne izraava na linosti prekrioca norme, nego na njegovoj imovini. Administrativni prekraji sankcija je oduzimanje imovine ili slobode ili asti. Disciplinski prekraji povreda neke radne dunosti, izriu se protiv radnika koji ne obavljaju svoj posao onako kako je odreeno radnim pravilima. Sankcije se jo mogu podijeliti na: odreene i relativno neodreene. One se dalje dijele na: kogentne, dispozitivne, alternativne, diskrecione i sankcije sa upotrebom pravnih standarda.

5.

Podjela pravnih regulisanja

normi

prema

obimu

predmetu

Prema tome da li se pravna norma odnosi na neodreen broj sluajeva iste vrste ili na jedan konkretan sluaj norme se dijele na: opte (generalne norme koje se tiu svih subjekata koji se nau ili se mogu nai u situaciji predvienoj hipotezom dispozicije te norme) (lica koja imaju imovinu dina su plaati porez) i pojedinane (individualne koje se odnose na jedan odreen sluaj, tiu se jednog lica i zna se kojeg) (J.M. duan je platiti 1000 KM poreza na ukupan prihod graana). Pojedinana norma se moe donijeti i unazad, poto je odnos koji se regulie ve nastao.

6.

Kogentne dispozicija je tano odreena. Dunik je duan vratiti dug. Ovakve norme nazivaju se jo apsolutno odreenim i kategorinim. Alternativne sadre dva ili vie pravila ponaanja subjekta kome je norma upuena, moe odabrati ono koje hoe. One su relativno neodreene pravne norme. (Ispiti se mogu polagati usmeno ilki pismeno ili i usmeno i pismeno). Dispozitivne sadre pravilo ponaanja ali istovremeno subjektima se daje mogunost da rijee svoj odnos kako im odgovara, u okviru pravnog poretka. Pravila ponaanja koja sadri dispozitivna norma odreuju kako e se ponaati tek u sluaju ako stranke same to ne uine. One se zbog

Podjela normi dispozicije

prema

stepenu

odreenosti

toga nazivaju i zamjenjivim. (Prodavac je duan isporuiti robu srednjeg kvaliteta, ako drugaije nije dogovoreno). Diskrecione ovlatenje dravnog organa da postupa najcjelishodnije tj. daju diskrecionu vlast. Sloboda dravnog organa je ograniena. Kao standardno ponaanje uzima se ono koje je tipino, koje je pod istim datim uslovima prosjeno: poten ovjek, dobar privrednik, briljiv domain.

III Sistem prava 1. Pojam sistema odreivanje

prava

kriterij

za

njegovo

Pravo se sastoji od velikog broja pravnih normi. Sistem prava je hijerarhijski povezana cjelina svih vaeih pravnih normi i njihovim udruivanjem u srodne grupe.

2.

Elementi sistema prava

Tri su osnovna elementa svakog pravnog sistema: pravna norma, pravna ustanova, grana prava i pravna oblast. 2.1.

Pravna norma

Pravna norma je osnovna elija, atom prava.

2.2. Pravna ustanova

Pravna ustanova je skup svih normi koje zajednikim metodama reguliu razliite strane istog pravnog odnosa.

2.3. Grana prava

Grana prava je skup ustanova koje istim metodama reguliu iru oblast srodnih drutvenih odnosa. Osnovne grane su: Ustavno pravo njime se postavljaju temelji ekonomskog, politikog i socijalnog ureenja jednog drutva. Upravno pravo njime se uspostavlja ustrojstvo dravnih upravnih organa, odreuju se njihovi meusobni odnosi, odnosi upravnih organa prema treim licima. Za upravno pravo karakteristian je metod nareivanja (subordinacije). Krivino pravo definie delikt kao najtea povreda drutvenih interesa i oredviaju sankciju za njih. Delikti krivinog prava mogu se podijeliti na: krivina djela i prestupe tj. grupa delikata koji obuhvataju i prestupe i prekraje. Krivina djela su najopasniji delikti. Privredni prestupi, kao posebna vrsta prestupa, su povrede pravila u materijalnom i finansijskom poslovanju privrednih subjekata. Meunarodno poslovno pravo odnosi pojedinaca i organizacija koji ne djeluju na bazi dravne suverenosti, a u sebi nose elemente inostranosti ureeni su meunarodnim poslovnim pravom. Imovinske i ekonomske odnose, danas, regulie pravna oblast meunarodno poslovno (trgovinsko) pravo. Graansko i poslovno pravo imovinski odnosi subjekata, oni koji nastaju povodom objekta koji u sebi nosi neku ekonomsku vrijednost izraenu u novcu, te odnosi koji nastaju povodom stvari i robno-novanoj razmjeni normativno izraavaju graansko i poslovno pravo.

2.4. Pravne oblasti

Prema vrsti odnosa koje reguliu, po metodu kojim to ine i zavisno od domena u kome djeluju, grane prava se mogu svrstati u velike srodne grupe koje se nazivaju pravnim oblastima.

IV Pojam i podjela pravnih akata 1. Sadrina pravnog akta

Pravna norma i ogroman dio svjesnih ljudskih radnji ine psihike akte. Da bi ovi akti mogli da djeluju na savjest, volju i ponaanje drugih ljudi nuno je uiniti ih saznatljivim, nuno je materijalizovati ih. Ta materijalizacija po odreenom postupku ustvari je pravni akt. Osnovna sadrina svakog pravnog akta predstavlja jedna individualna ili kolektivna odluka volje, neko htijenje. Odluka volje moe se odnositi na postavljanje jedne pravne norme, normativnog dijela pravne norme.

2.

Oblik pravnog akta je jedinstvo procesa stvaranja akta i samog akta kao posebne drutvene i pravne tvorevine. Oblik pravnog akta sastavljen je iz nekoliko elemenata: 1. nadlenost (ovlatenje za donoenje konkretnog pravnog akta. Ono se konstatuje u nekoj pravnoj normi, onoj koja zauzima vii pravni rang u hijerarhiji normativnog poredka) 2. postpak za njegovo donoenje (precizno odreivanje sadraja i njegova pravilna materijalizacija, postupak treba da bude garancija kvaliteta) 3. materijalizacija akta (tjelesna radnja kojom se akt spolja izraava i materijalno sredstvo pomou kojeg se obezbjeuje eventualno njegovo trajanje) Izraavanje akta moe biti: usmeno, nedvosmislenim pokretima ili drugim radnjama i pisano.

Oblik pravnog akta

3.

Kriterij podjele pravnih akata

Prema glavnom elementu sadrine pravni akti se dijele na: one koji sadre pravnu normu ili njene normativne elemente i na one koji ne sadre pravne norme. U prvu grupu spadaju svi pravni akti kojima je stvorena bilo opta bilo pojedinana pravna norma, dispozicija ili sankcija pravne pojedinane norme. U drugu grupu spadaju izjave volje koje su uslov za primjenu pojedinih pravnih normi (prijava za upis na fakultet i tuba sudu).

4. Podjela pravnih akata koji sadre pravnu normu ili njene normativne elemente

Opte i pojedinane, zavisno od toga da li sadre optu ili pojedinanu pravnu normu. Pri tome kao osnovni element slui nadlenost (subjekat). Opti pravni akti mogu se podijeliti na: ustav, zakon, podzakonski akt (uredbe, naredbe, odluke), sudska odluka sa svojstvom precedenta, obiajno pravo i opti akti drutvenih organizacija.

Pojedinani pravni akti mogu se podijeliti na: odluku kao akt zakonodavnih organa, ukaz i rjeenje kao akt upravnih organa, sudske odluke (presuda i rjeenje), odluku ovlatenih drutvenih organa i pravni posao.

5. Osobine i odnosi optih i pojedinanih pravnih akata

Opti pravni akt unaprijed, na uopten nain regulie niz odreenih ponovljivih odnosa istih osobina, iste vrste. Nain primjene opteg akta zavisi od stepena odreenosti hipoteze dispozicije i dispozicije opte pravne norme koju sadri. Ako su ta dva elementa potpuno i precizno odreeni opti pravni akt mogue je primjeniti na odreeni drutveni odnos. Ako nisu potrebno je donijeti ojedinanu pravnu normu i na osnovu njega donijeti pravilo za dati sluaj. Pojedinanim aktom se regulie konkretan, neponovljiv i ve postojei odnos, on se donosi unazad, i bezuslovan je. Pojedinani pravni akt se donosi na osnovu opteg.

V Vrste optih pravnih akata 1. Ustav

1.1. Pojam ustava
Pod ustavom se podrazumijeva najvanije radnje organizacije dravnog aparata vlasti i pravnog poretka. Ustav je pravni akt (opti ili vie njih) koji sadri politike i pravne norme i principe organizovanja monopola fizike prinude i pravnog poretka. Pojedina pitanje u sklopu ustava rjeavaju se propisima, koji zajedno sa ustavom sainjavaju ustavno ureenje.

1.2. Sadraj ustava

Minimalan sadraj ustava sainjava pravni principi organizovanja monopola fizike prinude, to su odredbe o vlasti i njenom odnosu prema drutvu, ovjeku. U modernim drutvima minimalan sadraj ustava obuhvata osnovne odredbe o sva etiri oblika drave (vladavina, politiki reim, dravno ureenje, dravna vlast), odredbe o osnovnom drutveno-ekonomskom odnosu odredbe o vladajuem svojinskom odnosu, o njegovom pravnom izrazu.

1.3. Oblik ustava

Nadlenost za donoenje ustava pripada najviim dravnim organima. U savremenim republikama vrhovno predstavniko tijelo. U procesu donoenja uestvuju svi domovi predstavnikog tijela, predviena je posebna procedura predlaganja i posebna veina za izglasavanje ustava. Prema nainu materijalizacije ustave moemo podijeliti na nepisane i pisane. Nepisani ustavi skup najvanijih principa i normi organizacije dravne vlasti, organizaciji postojeih institucija i u politikoj praksi. Pisani ustavi pod pisanim ustavima podrazumijevaju se oni u kojima su ustavni principii ustavne norme obuhvaeni pisanim dokumentima, pisanim aktima. Ako tih dokumenata ima vie i ako meu njima ne postoji vrsta pravno-tehnika veza pisani ustav se naziva nekodifikovanim. Pisani ustav u kome su osnovne ustavne norme i najvaniji principi obuhvaeni jednim jedinim jedinstvenim pravnim aktom onda je to kodifikovani ustav. Promjena ustava moe biti izvrena na zakonit i nezakonit nain. Nezakoniti nain revolucije ili kontrarevolucije.

Zakoniti nain promjene ustava po pravilu oznaavaju evoluciju istog drutveno-ekonomskog ureenja. Promjena ustava moe se izvrititako da se donese potpuno novi tekst, da se stari tekst ustava djelimino izmijeni i amandmanima. Amandmani mogu ustavne odredbe da mijenjaju ili ukidaju na izrazit nain.

2.

Za konkretizaciju, razradu i sankcionisanje ustavnih principa koriste se nii pravni akti ZAKONI. Zakon je pravni akt koji je donesen od Zakonodavnog organa po zakonodavnoj proceduri i koji sadri pravne norme bilo pojedinane bilo opte. Pravilo je da se zakon primjenjuje dok ne bude ukinut izriito ili donoenjem novijeg zakona koji reguliu istu materiju. Oblik zakona takoe je odreen donosiocem, postupkom i materijalizacijom. Donosioc najvie predstavniko tijelo (ovo pravilo vai za dravne, federalne i kantonalne zakone). Postupak postupak donoenja zakona ima vie faza: inicijativa za donoenje zakona (politika i pravna), izrada nacrta i prijedloga, pretres prijedloga u strunim tjelima i u domovima skuptine (eventualnojavne rasprave), usvajanje zakona glasanjem, usaglaavanje stavova proglaenje zakona od strane poglavara drave i objavljivanje u Slubenom glasilu.

Zakon

3.

Podzakonski akti

U podzakonske akte u irem smislu mogu se svrstati svi pravni akti nii od zakona, bez obzira ko je njihov donosilac i ta sadre. U uem smislu u pozakonske akte spadaju opti akti dravnih organa niih od skuptine, ovi podzakonski akti takoe mogu sadravati i pojedinane pravne norme. Ukoliko se podzakonski akt donosi radi regulisanja pitanja koja su prethodno obuhvaena zakonom, tada norme koje sadri podzakonski akt moraju da se kreu u granicama zakona. Ovaj princip naziva se ZAKONITOU PODZAKONSKIH AKATA. Uredbe za primjenu zakona su najvaniji akti izvrnih organa odnosno najviih organa uprave VLADE. Njihovo postojanje je nuno zato to je esto nemogue ili nepraktino da zakonski tekstovi obuhvate sva pitanja koja reguliu zakoni. Materijalizacija se uvijek vri u pisanoj formi, a objavljivanje uredbe je uslov za njeno vaenje. Odluka drugi akt ove vrste. Uputstva njima se utvruje postupak organa uprave pri provoenju nekog veeg pravnog propisa i instrukcije za rad slubenih lica i slubi u organima uprave.

4.

Postoje tri naina na koja drava usvaja opte akte drutvenih organizacija u pravni poredak. Prvi pravno iniciranje tj. odreivanje unaprijed ustavom ili zakonom da su ti akti pravni. Drugi pravno sankcionisanje tj. usvajanje u pravni poredak akata koji prilikom donoenja nisu imali pravni karakter. Trei kombinacija prethodna dva: pravno iniciranje i pravno sankcionisanje. Drava svojim propisom odreuje da je akt drutvene organizacije pravni akt ukoliko odreeni dravni organ potvrdi.

Akti drutvenih organizacija

5.

Obiaj je drutvena norma koja nastaje tako to se izvjestan nain ponaanja ljudi u jednoj situaciji ponavlja sve dok se kod subjekta ne formira svijest da je takvo ponaanje obavezno. Prema teritoriji na kojoj

Obiaj

nastaju obiaji se dijele na: opte, koji vae na teritoriji cijele drave, regionalne i lokalne. Druga podjela poiva na personalnom kriterijumu, oni koji vae za sve pripadnike jednog drutva, a posebne obiaje oni koji vae za pojedine ue grupe. U oblasti privreivanja obiaji se, prema tome da li vae za sve ili samo za pojedine poslove, odnosno grane poslova, dijele na opte i pojedinane. U sluaju meusobnog sukoba obiaja jai je, a prema tome i prvi primjenjiv obiaj koji potie sa ueg podruja. Da bi drava obiaj priznala kao pravni izvor ono mora da: 1. obiaj ne smije biti suprotan postojeim pravnim propisima, naelima pravnog poretka i moralnim principima datog drutva, 2. on mora biti u skladu sa osnovama drutveno-politikog ureenja Pretvaranje obiaja u pravno pravilo zakonodavno put jednim dravnim pravnim izvorom se propie dravnim organima koji primjenjuju sankcije u uem smislu (tj. mjere prinude) da za pojedine obiaje primjenjuju te sankcije. Drugi nain naziva se sudsko-izvrni put sudovi i drugi izvrni organi i bez dozvole zakonodavca prihvataju obiaje kao normative, stvarajui obiajno pravo. Obiajno pravo je skup pravila koja su nastala kao obiaj, ali su pretvorena u pravne norme naknadnim sistematskim sankcionisanjem od strane dravnih organa. Norma obiajnog prava je po porijeklu obiajna, a po karakteru tj. sankciji, pravna.

6.

Odluka suda zamjenjuje zakon i djeluje prema svakom (erga omnes). Pored odluka ustavnog suda u teoriji se svojstvo izvora prava priznaje i odlukom najvieg suda u zemlji, budui da se smatra da one imaju precedentni karakter. Pod sudskom praksom podrazumijeva se donoenje istovijetnih odluka od strane raznih sudova u istim ili bitno slinim sporovima u duem vremenskom periodu.

Sudski akti

7.

Ugovor je rezultat sporazuma dviju ili vie strana kojima se zasniva, mijenja ili ukida pravni odnos izmeu njih. Ugovor je pravni akt koji se svrstava u pravne poslove. Sadri optu ili pojedinanu pravnu normu u cjelini ili ee samo dispoziciju pojedinane pravne norme. Ugovori mogu imati razliite karaktere i spadaju u razne grane prava: nasljedno, porodino, administrativno, obligaciono, meunarodno itd. Ugovor koji sadri opte pravne norme ini IZVOR PRAVA. Meunarodni ugovori nisu izvori prava neposredno, nego predstavljaju grau za akt retifikacije kojim se meunarodni ugovor usvaja u domai pravni poredak. Neposredan izvor prava je sam akt o retifikaciji, zakon ili rijee uredba.

Ugovor

VI Vrste pojedinanih pravnih akata 1. Podjela pojedinanih pravnih akata

Poto se pojedinani akt na neki nain oslanja na ve postojei opti akt i optu normu razumljivo je da on moe, ali ne mora da sadri oba bitna elementa pojedinane pravne norme: konkretnu dispoziciju i konkretnu sankciju. Ako ih sadri govorimo o potpunom pojedinanom pravnom aktu. Ako pojedinani pravni akt sadri samo dispoziciju ili samo sankciju radi se o nepotpunom pojedinanom pravnom aktu.

Nepotpuni pojedinani pravni akti dijele se na one koj i sadre dispoziciju: upravne akte i pravne poslove i na one koji sadre sankciju: sudske odluke. Presuivanje nekog spora i izricanje sankcije moe biti povjereno bilo upravnom organu, bilo posebnom tijelu koje kontroliu privatni subjekti tj. izabranim sudovima ili arbitraama.

2.

2.1.

Vrste pojedinanih pravnih akata

Upravni akt

Ako se kao kriterij uzme sadrina akta onda je on pojedinani akt kojim se odreuje dispozicija koja subjekta ije ponaanje regulie obavezuje i protiv njegove volje. Pod upravnim aktom podrazumijeva se na osnovu javne vlasti obavezujui akt dravnog organa ili organizacije koja vri javna ovlatenja, donijeti po posebnom ugovornom postupku.

2.2.

Pravni posao

Pravni posao je pojedinani pravni akt nedravnog subjekta koji je on na osnovu ovlatenja pravnog poretka i u njegovim okvirima dobrovoljno stvorio i koji ga na tim osnovama i obavezuje. Tipian sadraj pravnog posla jeste pojedinana dispozicija koja obavezuje na osnovu pristanka stvaraoca posla. Pravni posao moe sadravati i pojedinanu sankciju, pa se tada javlja kao potpun pojedinani pravni akt. U stvaranju pravnog akta mogu uestvovati dva ili vie nedravnih lica zajedno (pravna lica koja djeluju metodom koordinacije, a ne metodom nareivanja zasnovanog na suverenoj vlasti). Pravni posao obavezuje samo njegove stvaraoce i to na osnovu njihovog sopstvenog prestanka. On je neimperativan pravni akt. Pravni posao se moe nai u raznim granama prava (radnom, javnom, porodinom). Ako pravni posao nastaje u oblasti ekonomskih, imovinskih odnosa, govori se o graanskopravnom poslu. Graanskopravni poslovi se djele na: graanskopravne poslove u uem smislu i na poslove poslovnog prava.

2.3.

Sudski akt

Sudski akt je onaj akt koji je donesen od specijalizovanih sudskih organa po posebnom sudskom postupku. Najznaajniji sudski akti su: presuda, rjeenje i naelan stav. Presuda sudski akt kojim se odluuje o tubenom zahtijevu, predmetu spora. Donosi ga sudski akt po sudskom postupku kojim se utvruje postojanje ili nepostojanje povreda prava u prolosti i shodno tome izrie ili ne izrie sankcija. Rjeenje sudski akt kojim sud rjeava o svim pitanjima osim o predmetu spora.

VII Pojam i hijerarhija izvora prava 1. Pojam materijalnih i formalnih izvora prava

Svi drutveni inioci koji utiu na stvaranje i primjenu pravnih normi kao i injenice preko kojih se te norme saznaju u teoriji se nazivaju IZVORI PRAVA. Prema tome da li stvaraju ili samo izraavaju normu svi izvori prava se dijele na: materijalne i formalne. Materijalne izvore prava moemo definisati kao one drutvene inioce koji dovode do stvaranja pravnih normi i do njihove primjene. Mogu se podijeliti na: objektivne i subjektivne. U objektivne materijalne izvore spadaju sve one drutvene injenice koje uslovljavaju nastanak, izgled i

primjenu normativnog dijela konkretnog pravnog poretka. U subjektivne materijalne izvore treba uvrstiti one pojedince, grupe i itave klase koji aktivno uestvuju u stvaranju i primjeni pravnih normi. Formalni izvori prava su akti kojima se materijalni izvori prava pravno uobliavaju. Izvori prava u formalnom smislu su svi pravni akti koji sadre bilo optu bilo pojedinanu pravnu normu.

2.

Hijerarhija formalnih izvora prava

Hijerarhija je formalno odreen odnos nadreenosti i podreenosti dijelova jednog sistema. Hijerarhija izvora prava je prema pravnoj snazi odreen skup optih i onih pojedinanih pravnih akata koji sadre pravne norme. Pravna snaga pravnog akta jeste njegovo dejstvo na ostale pravne akte i na faktika ljudska ponaanja. Tehnika sredstva za uspostavljanje hijerarhije izvora prava jesu naela ustavnosti i zakonitosti. U politikom smislu ustavnosti i zakonitosti znae pravnu institucionalizaciju vlasti radi sprjeavanja njene zloupotrebe i radi spreavanja ili sankcionisanja samovolje. Pozitivistiko- pravno svatanje ustavnosti: ustavnost postoji kada je pravni poredak zasnovan na hijerahiji optih pravnih akata i na njihovoj meusobnoj usklaenosti. Osnovu te hijerarhije ini ustav koji je ne samo najvii nego i OSNOVNI ZAKON. Naelo zakonitosti u pozitivno-pravnom smislu jeste sadrinska i formalna usklaenost svih niih pravnih akata sa zakonima. Za ostvarenje ustavnosti i zakonitosti potrebna je i saglasnost materijalnih, fizikih radnji pravnih subjekata sa pojedinanim i optim pravnim aktima. Hijerarhija izvora omoguava ostvarenje sutine prava regulisanje drutvenih odnosa i ostvarivanje relativnih interesa u njima. Hijerarhijom izvora se obezbjeuju i dva vana pravno-politika principa: pravna sigurnost i pravna jednakost.

VIII Pravni odnos 1. Pojam pravnih injenica i dogaaja

Oni koji su ureeni pravnom normom nazivaju se PRAVNIM ODNOSIMA. Na drutveni odnos e biti primjenjena pravna norma, on e biti pravni odnos, ako su njegov nastanak, promjena ili prestanak uslovljeni nekom injenicom kojoj pravna norma priznaje to dejstvo, takve injenice nazivaju se pravnim injenicama. Pravne injenice su fakti i okolnosti za koje objektivno pravo vee nastanak, promjenu ili prestanak pravnog odnosa. Najobinija i najosnovnija podjela pravnih injenica je na dogaaje i ljudske radnje. Dogaajima nazivamo sve promjene u prirodi i drutvu koje nastaju bez uea ljudske volje i svijesti. Ljudske radnje su izraz ovjekove aktivnosti, one mogu biti preduzete bez volje ili voljno. Volje ljudske radnje mogu biti pravne injenice ako su upravljene na zasnivanje, izmjenu ili prestanak pravnog odnosa. Sa stanovita prava djele se na dozvoljene i nedozvoljene radnje ili DELIKTE. Da bi se postiglo da neki pravni odnos nastane ili prestane ili se izmijeni injenice se svjesno predstavljaju netano. Ovo je sluaj fikcija u pravu. Pobijanje fikcija, fiktivnih injenica nije dozvoljeno. O pretpostavci ili prezumpciji se govori kada se uzme kao dokazana neka pravna injenica ili neko stanje, a da njihovo postojanje ili nepostojanje nije jo utvreno. Kod fikcije se svjesno i namjerno predpostavlja neto to se nije dogodilo, kod predpostavke se samo ne zna da li se neto dogodilo (npr. da je neko iv kada se desila eksplozija).

2.

Pojam pravnog odnosa

Pravo regulie drutvene odnose meu ljudima, drugim subjektima. Pravnim odnosom smatra se samo onaj koji je ureen, regulisan pravnom normom, bez obzira na to da li su postojali prije donoenja norme ili ih je norma stvorila. Lica koja se nalaze u tom odnosu shodno objektivnom pravu nazivaju se subjektima pravnog odnosa. Pravni odnos sastoji se iz ovlatenja jednog subjekta i dunosti drugog subjekta koji uestvuju u tom pravnom odnosu. Dvije bitne komponente pravnog odnosa su: ovlatenje i dunost ili obaveza. Ovlatenje i dunost u pravnom odnosu su u korelaciji: svakom ovlatenju jednog subjekta odgovara dunost drugog i obratno. Ako se ovlatenje vri u sopstvenom interesu naziva se subjektivnim pravom. Ukoliko se to vri u tuem interesu ime mu je nadlenost. Odnosi ovlatenja i obaveza koji postoje izmeu subjekata moraju se vriti povodom neega, na neemu. To su objekti prava.

3.

Subjektivno pravo je na objektivnom pravu zasnovano ovlatenje titulara na odreeno ponaanje u njegovom sopstvenom interesu. Elementi subjektivnog prava su: ovlatenje, sopstveni interes titulara i zahtijev ili tuba u materijalnom smislu. Ovlatenje je na objektivnom pravu zasnovana mogunost nosioca subjektivnog prava da se sam ponaa na odreeni nain ili da od drugih lica zahtijeva ponaanje sadrano u ovlatenju. Jedno ovlatenje moe sadravati vie pravno dozvoljenih mogunosti ponaanja. Na primjer, titular prava privatne svojine je ovlaten da stvari iskoritava, stavlja upromet, ubire plodove od njih i da sva druga lica iskljui u koritenju te stvari. Ove mogunosti sadrane u jednom ovlatenju zvat emo podovlatenja. Postojanje ovlatenja u interesu titulara je ono to mu dozvoljava da subjektivno pravo ne vri ili vri, kao to mu omoguava i to da sam odredi nain vrenja svoga prava. U imovinskom pravu realizacija interesa kroz ovlatenje nije nita drugo nego prisvajanje ili iskoritavanje nekog svojstva. Interes titulara se kroz ovlatenje i njegovo vrenje moe realizovati u granicama koje su neposredno ili posredno postavljene pozitivnim objektivnim pravom. Prekoraenje ovih granica predstavlja ZLOUPOTREBU PRAVA. Zahtijev je objektivnim pravom obezbijeena mogunost nosioca subjektivnog prava da se u sluaju u kome ne postoji dobrovoljno potovanje njegovih ovlatenja, dobrovoljno izvravanje obaveza, obrati nadlenom dravnom organu radi obezbjeenja i zatite ovlatenja prinudnim putem. Zahtijev ujedno oznaava i obavezu dravnog organa da tu zatitu prui ako su ispunjeni svi pravom predvieni uslovi. Poto se zatita najee trai od sudskih organa, zahtijev se naziva i TUBOM U MATERIJALNOM SMISLU. Zahtijev je funkcionalna spona izmeu individualnog ovlatenja i njegove zatite od strane dravnog organa, on je dio subjektivnog prava koji sankciju ini moguom i vjerovatnom, subjektivno pravo efikasnim. Na osnovu mogunosti stavljanja subjektivnih prava u pravni promet djelimo ih na: neprenosiva i prenosiva. Javna prava su ona koja nastaju naredbom dravne vlasti (neprenosiva), imovinska prava (prenosiva). Prema kriteriju dejstva subjektivna prava se dijele na: apsolutna i relativna. Apsolutno subjektivno pravo je ono ije ovlatenje djeluje prema svim subjektima. Obaveza koja odgovara ovom pravu je negativnatj. Sastoji se u proputanju i trpljenju. Najvanija apsolutna prava su ona svojinskog karaktera, prava industrijske svoine, pronalazako i autorsko pravo, te lina prava. Relativno subjektivna prava su ona ije ovlatenje djeluje samo prema tano odreenom nosiocu obaveze. Obaveza koja odgovara relativnom pravu

Subjektivno pravo

moe biti pozitivna (davanje, injenje) ili negativna (proputanje ili trpljenje onoga to se po objektivnom pravu ne bi moralo tolerisati). Relativno subjektivno pravo moe da povrijedi samo titular obaveza. Najznaajnija grupa relativnih prava jesu OBLIGACIONA.

4.

Obaveza

Obaveza je pravna dunost na izvrenje odreenih radnji. Obaveza je zapovijest u odreenom ponaanju, odreena u pravnoj normi i obezbijeena mogunou neposrednog ostvarenja od strane drave ili mogunou primjene sankcije od strane drave.

5.

Objekat prava

Objekat prava je sve ono na to su upereni i na emu se ostvaruju ovlatenja i obaveze. Funkcionalno posmatrano, obaveza prava je sredstvo, razlog koji povezuje pravne subjekte i pravni odnos. Objekat prava uvijek je objektiviziran element prirode ili drutvene realnosti.

6.
6.1.

Objekti imovinskog prava

Karakteristike objekata imovinskog prava

Prva posebna karakteristika objekata imovinskog prava jeste da se oni moraju nalaziti u pravnom prometu. Ekonomski posmatrano, objekat imovinskog prava zahtijeva da bude podoban predmet privredne razmjene. Pravniki gledano, sposobnost objekta da bude u prometu oznaava njegovu sposobnost da neposredno ili u novanom izrazu moe prelaziti iz jedne imovinske mase u drugu. Ova karakteristika se potpuno ispoljava kod stvari, radnji i intelektualnih produkata. Druga karakteristika objekata imovinskog prava je to se svi objekti mogu neposredno izraziti u novcu. Usljed toga ovi objekti i sami poprimaju imovinski karakter (firma, robni ig). Objekti imovinskog prava se djele na: stvari, ljudske radnje, lina dobra i proizvode ljudskog duha.

6.2.

Stvari su materijalni dijelovi prirode, a da bi bile i stvari u pravnotehnikom smislu imovinskog prava, potrebno je jo da budu faktiki ili virtuelno u ovjekovoj fizikoj vlasti. Podjela stvari: 1. stvari odreene po rodu i individualizirane 2. pokretne i nepokretne stvari 3. glavna stvar i pripadak 4. proste i zbirne stvari 5. potrone i nepotrone stvari 6. zamjenjive i nezamjenjive stvari 7. budua i tua stvar

Stvari

6.3.

Ljudska radnja kao objekat imovinskog prava moe se manifestovati kao injenje i davanje (pozitivne) ili kao proputanje i trpljenje (negativne) onoga to se po objektivnom pravu ne bi moralo propustiti ili trpiti. Ljudska radnja mora imati sljedee osobine: odreenost, da je mogua, doputenost i imovinsku prirodu.

Ljudske radnje

6.4.

Lina dobra su nematerijalne vrijednosti, dobra koja su nedjeljiva od linosti kao pravnog subjekta. To su: ivot, zdravlje, ime, ast, znanje.

Lina dobra

Za imovinsko pravo lina dobra predstavljaju objekat i dobijaju graansko-pravnu zatitu samo onda kada ih moemo na neki nain izraziti i novanim ekvivalentom.

6.5.

Proizvodi ljudskog duha

Prizvodi ljudskog duha se opredmeuju kao nauna, tehnika i umjetnika djela. Ponekad se nazivaju i bestjelesne stvari ili intelektualne tvorevine. Tvorac intelektualnih tvorevina moe s njima da raspolae i da izvlai iz njih materijalnu korist. Povodom nematerijalnih vrijednosti nastaje imovinsko-pravni odnos. Zavisno od objekta, prava iz ovog odnosa su: naroito autorska, pronalazaka prava ili prava industrijske svoine. Ona sadre i tzv. lino pravne elemente. Najvaniji objekti ove grupe su AUTORSKO DJELO, IZUM, TEHNIKO UNAPRIJEENJE i KNOW-HOW (znati kako, znanje i umjee).

7.

Uticaj vremena na pravne odnose

Protekom vremena moe doi do sticanja ili gubljenja prava. To znai da vrijeme djeluje na nastajanje, izmjenu prestanak pravnog odnosa. To vrijeme se naziva rok. Uticaj rokova na pravo manifestuje se, pored njegovog vezivanja za poetak i kraj pravnog odnosa i u vidu zastarjelosti, odraja i prekluzije. Zastarjelost je pravni institut po kome prestaje mogunost prinudnog ostvarenja prava usljed nevrenja tokom zakonom odreenog dueg vremena. Zastarjelost je gubljenje tube ili zahtijeva usljed ne vrenja dospjelih ovlatenja u zakonom predvienom roku. Zastarjelost olakava pravni promet, otklanjajui zloupotrebu u pogledu dokazivanja nekog prava, pojaava pravnu sigurnost, stvara pravnu bezbjednost i stabilizuje odnose. Apsolutna prava, na primjer prava svoine i porodina prava NE ZASTARJEVAJU. Prekluzija vrijeme u kojem treba iskoristiti neko svoje pravo naziva se prekluzijom, prekluzivnim rokom: pravo traje onoliko koliko je propisom odreeno. Kada se u prekluzivnom roku ne izvri radnja i na taj nain ne iskoristi pravo, PRAVO SE GUBI U CJELINI. Odraj je pribavljanje nekog prava protekom vremena pod odreenim uslovima. Da bi se odrajem tj. protekom vremena steklo pravo treba da je dranje tue stvari svjesno. Kod odraja pravo se stie usljed proteka vremena.

IX Subjekti prava 1. Pojam subjekta prava

Nosioci prava, nadlenosti i obaveza nazivaju se subjektima prava. Ta njihova osobina da mogu biti nosioci prava i obaveza, ta mogunost da mogu imati prava i obaveze naziva se pravnom sposobnou. Pod uslovima koje odreuje pravni poredak, i grupi ljudi, moe biti priznata posebna i samostalna pravna sposobnost. Takav subjekt prava naziva se pravnim licem. Pravna svijest se sastoji iz dvije komponente: saznanja prava i stava prema njemu. Ukoliko ovjek ispunjava odreene psihike i intelektualne uslove, smatra se da je obavezan na saznanje prava i njegovu primjenu.

2.

Fiziko lice kao subjekat prava

Moderno pravo priznaje svakom ovjeku, svakom fizikom licu svojstvo PRAVNOG SUBJEKTA. Za to priznanje je dovoljno da dijete bude ivo roeno i da ima ovjeiji oblik. Fiziko lice smru prestaje da bude subjekat prava. Pod preciznim zakonskim uslovima sud moe nestalo fiziko lice

proglasiti umrlim. Pravni subjekti imaju svoje oznake koje se nazivaju ATRIBUTIMA pravnog subjekta, slue za identifikaciju svakog subjekta ponaosob. Atributi fizikog lica su: ime, prebivalite ili boravite i dravljanstvo.

3.

Pravna, graansko pravna, sposobnost fizikog lica

poslovna

deliktna

Mogunost ovjeka kao subjekta prava da bude nosilac prava i obaveza naziva se pravnom sposobnou. Pod graanskim pravom pravna sposobnost se manifestuje preko IMOVINE. Poslovna sposobnost je takvo stanje subjekta prava da moe preduzimati voljne radnje relevantne za pravo. Pravni odnos moe nastati iz skrivljene nedozvoljene radnje, iz delikta. Stanje pravnog subjekta da snosi sankciju za delikt naziva se deliktnom sposobnou.

4.

Pravno lice je drutvena tvorevina, kolektiv, grupa ljudi koja ima siljeve i interese i kojoj, stoga, pravni poredak priznaje pravni subjektivitet. Pravno lice nastaje OSNIVANJEM, a prestaje brisanjem iz odgovarajueg registra u kojem se vode njegovi statusni podaci. Da bi se u jednoj socijalnoj tvorevini priznalo svojstvo PRAVNOG LICA potrebni su sljedei elementi: 1. da postoji vrsta legalna organizacija i organi te organizacije preko kojih ona formulie svoje interese, ciljeve i odluke, stupa u odnose sa treim licima i ostvaruje svoje zadatke. da ta organizacija ima cilj radi kojeg je osnovana i da ima zadatke koje treba da ostvaruje radi postizanja toga cilja. Zadaci treba da su u skladu sa drutvenim interesima. Da stupa u svoje ime radi vrenja prava i obaveza, da ima svoju samostalnost i svoju egzistenciju. Da ima svoju posebnu imovinu, odvojenu od imovine svakog lana toga pravnog lica i da samostalno odgovara.

Pravno lice kao subjekat prava

2.
3.

4.

U atribute pravnih lica spadaju: ime ili firma, prebivalite ili sjedite i dravljanstvo ili pripadnost.

5. Pravna, lica

poslovna

deliktna

sposobnost

pravnih

Pravna sposobnost - pravna lica mogu imati samo ona prava koja su potrebna radi postizanja ciljeva radi kojih su osnovana. Poslovna sposobnost znai sticanje i vrenje prava i obaveza svojim svjesnim radnjama IZJAVOM VOLJE. Poslovno lice se pojavljuje kao subjekat u pravnim odnosima, a svoju poslovnu sposobnost ostvaruje izjavama volje fizikih lica koja ulaze u sastav njegovih organa. I pravno lice moe uiniti neku protiv-pravnu radnju pa mu se pripisuje i deliktna sposobnost.

6. Zastupanje fizikih i pravnih lica

6.1.
Zastupnitvo je odnos na osnovu koga jedno lice sklapa posao ili obavlja neku pravnu radnju, daje izjavu volje, za drugo lice, ali tako da sva pravna dejstva iz tog pravnog posla prelaze na to drugo lice. To je

Pojam zastupnitva

vrenje neke pravne radnje u ime drugoga. Kako pravni, tako i ekonomski rezultati posla pripadaju zastupanom.

6.2.

Najvaniji kriterij za klasifikaciju zastupnitva su OBIM i OSNOV ovlatenja. Pod osnovom se podrazumjeva pravna injenica na kojoj odnos zastupanja poiva. Prema njemu zastupnitvo se moe podijeliti na: zakonsko, statutarno, zasnovano na aktu nadlenog organa i zastupanje po punomoju ili ugovorno zastupnitvo. STATUTARNO ZASTUPNITVO obuhvata ne samo zastupanje po osnovu statuta nego i na bazi odredbi i drugih samoupravnih optih akata ili pravila. SUDSKO ZASTUPNITVO zasniva se na rjeenjima nadlenog suda. U ovu vrstu zastupnika spadaju naroito zastupnik siromane stranke i upravitelji steajne mase i prinudnog poravnanja. UGOVORNO ZASTUPNITVO primjenjuje se za lica koja su poslovno sposobna, ali nee ili ne mogu da vre pravne radnje. Obim pravnih radnji koje obavlja zastupnik odreuje se ovlatenjem zastupljenog. To ovlatenje daje zastupljeni u vidu punomoi. Ugovorni zastupnik se naziva punomonik, a zastupljeni vlastodavac ili nalagodavac. Punomo je samostalan, apstraktan i jednostran posao, jednostrana izjava volje, kojom vlastodavac izjavljuje da e u okviru punomoi smatrati punomonikove pravne radnje za svoje. Obim ovlatenja je mogunost zastupnika da sklapa neodreen ili odreen, limitiran broj pravnih poslova u ime i za raun zastupanog. Zastupnitvo moe biti opte (generalno) ili posebno (specijalno). Po optem zastupnitvu zastupnik moe da obavlja sve poslove ili iri krug poslova za svoga vlastodavca. Posebnim zastupnitvom zastupnik se ovlatuje na jedan ili na nekoliko konkretnih poslova. Nadalje, ovlatenje moe biti neogranieno i ogranieno. Neogranienim ovlatenjem se preputa zastupniku da radi kako nalazi za potrebno, bez posebnog naloga i uputstva. Ogranienim se ovlatenjem zastupnik ograniava i treba da radi po uputstvima. Ogranienje se moe ticati i teorije i/ili vremena u kojima zastupnik djeluje.

Vrste zastupnitva

Drugi dio Osnovi obligacionog prava

GLAVA PRVA OBLIGACIONO-PRAVNI ODNOSI (obligacija)

I Pojam, vrste i subjekti obligacionih odnosa 1. Pojam i karakteristike obligacije

1.1. Pojam obligacije
Obligaciono pravo je skup pravnih normi koje reguliu pravne odnose. Obligacioni odnos je takav pravni odnos meu odreenim licima u kome je jedno lice obavezno da drugom licu izvri odreenu inidbu, a to drugo lice ima pravo, ovlatenje da trai od prvog da mu to uini. Postoji, dakle, dunost i pravo, te ovlatenje. Obaveza i ovlatenje su u korelaciji: ono to je za jednog u tom odnosu dunost, obaveza, za drugog je pravo, ovlatenje. Obligacioni odnosi se zasnivaju povodom prometa ROBE i USLUGA. U obligacionom odnosu se nalaze dvije strane: na jednoj strani je lice koje je ovlateno, ima pravo da trai, zahtijeva i naziva se povjerilac ili vjerovnik (aktivna strana obligacije), to njegovo ovlatenje da trai neto od druge strane naziva se trabinom ili potraivanjem, na drugoj strani je lice koje je povjeriocu duno da neto uini i naziva se dunikom (pasivna strana obligacije). Subjekti u obligacionom odnosu mogu biti fizika i pravna lica. Poto je obligacioni odnos pravni odnos povjerilac moe dunika da prinudi i putem intervencije dravne vlasti da uini ono to je duan u tom odnosu. Obligacija je zatiena i moe se ostvariti tubom sudu. Osnove obligacionog odnosa su: stvaranje osnova za slobodan promet robe, obavljanje usluga na tritu, zadovoljavanje materijalnih i drugih potreba graana, osiguravanja odgovornosti preduzea i drugih uesnika u pravnom prometu za izvravanje njihovih obaveza.

1.2. Karakteristike obligacionog odnosa

Obligacioni odnos je graansko-pravni odnos, a njegova je karakteristika u tome to je on pravni odnos izmeu tano odreenih lica i povodom tano odreene radnje. Povjerilac moe svoje pravo iz obligacije ostvariti samo prema svom duniku, prema treim licima, koja nisu u tom obligacionom odnosu, povjerilac nema nikakvog prava. Razlika izmeu stvarnog i obligacionog prava. Nosilac stvarnog prava moe svoje pravo na stvari osostvariti neposredno i traiti od svih drugih lica da ga u tome ne ometaju, moe ga ustupiti drugom pod kakvim hoe uslovima, moe stvar unititi, oduzeti je od drugog. Povjerilac u obligacionom odnosu moe svoje pravo na stvar ostvariti samo posredstvom dunika. Dunik, kao druga strana u obligacionom odnosu, valja da preduzme odreenu radnju kojom e dovesti povjerioca u vezu sa stvari i omoguiti mu da se s njom koristi. Da bi postao vlasnik, kupac ne moe sam uzeti kupljenu stvar, nego mu je mora predati prodavac. Obaveza iz obligacije, najee je, pozitivan (dunik je duan da neto uini ili da neto da), rjee je obaveza negativna (sastoji se u neinjenju). Tipina tuba za zatitu obligacija je graansko-pravna tuba: na prvom mjestu tuba da se utvrdi da postoji potraivanje, odnosno obligacija, a potom tuba za ispunjenje obligacije. Sredstva prinude protiv dunika

koji nee da podmiri trabinu svoga povjerioca nisu uspravljena protiv njegove linosti, nego protiv njegove imovine. Karakteristika sankcije protiv prekrioca obligacije je popravljanje tete. Ukoliko dunik nee da podmiri izdatke sud e narediti njegovu prisilnu naplatu putem javne prodaje dunikove stvari. Obaveza iz obligacije je uvijek imovinska i ostvaruje se na imovini dunika. To je njegova pasiva, dug. Pojavljuje se i u imovini povjerioevoj kao aktiva, potraivanje.

1.3.

Obligaciona radnja

Obligacioni odnos odreen je pravnom normom. Dispozicijom pravne norme odreeno je ponaanje lica (subjekta) u toj obligaciji. To njihovo ponaanje, ono to treba da rade u to obligacionom odnosu, naziva se obligacionom radnjom, a ponajee inidbom, prestacijom. Sama ta radnja je predmet obligacije. Sadrina obligacije su: prava i obaveza subjekta. Obligacina radnja moe se sastojati u: davanju, injenju, neinjenju i u trpljenju. Davanje dunik moe biti obavezan da svom povjeriocu preda neku stvar injenje radnja se moe sastojati u tome da dunik neto uradi povjeriocu, obavi neki posao. Neinjenje radnja moe biti neinjenje, uzdravanje dunika od neega. Trpljenje dunik se obavezuje da e dozvoliti da povjerilac uradi neto to bi mu taj dunik, da nema obligacije, zabranio. Obligaciona radnja moe biti pozitivna ili aktivna (davanje i injenje) i negativna ili pasivna (proputanje ili trpljenje). Obligaciono pravo regulie imovinske odnose meu ljudima. Obligaciona radnja prije svega imovinskog karaktera, mora se ticati imovine lica, koji zasnivaju obligacioni odnos (mora biti izraziva u novcu). Radnja mora biti mogua, ali ako tu radnju ne moe uraditi dunik, a neko drugo lice bi to moglo uiniti, onda takva radnja moe biti predmet obligacije, ovdje je u pitanju subjektivna nemogunost. Radnja mora biti doputena. Pravo nareuje ili zabranjuje ili ovlauje na neko ponaanje. Predmet obaveze je nedoputen ako je protivan ustavu, prinudnim propisima i moralu drutva. Radnja treba da je odreena. Treba da se zna koju stvar dunik treba da preda povjericu, odnosno ta treba da uradi, kako da uradi, na kom mjestu i kada. To su tzv. odredive radnje. Tu imamo alternativne i generino odreene inidbe. Dunik moe biti obavezan da preda ovu ili onu stvar, a izvri ovu ili onu radnju (alternativno jednu ili drugu). Predmet obligacije mogu biti i radnje povodom stvari odreenih po redu i po vrsti, stvari koje nisu individualizirane (ito, biciklo, cipele). Ako je predmet obaveze nemogu, nedoputen, neodreen ili neodrediv, obligacioni odnos je NITAV.

2.

2.1.

Vrste obligacija

Prema vrsti radnje

Prema tome da li se radnja sastoji u davanju i injenju ili u neinjenju i trpljenju, obligacije se djele na aktivne ili pozitivne i pasivne ili negativne. Obligacije su strogo line ako je inidbu duan da izvri samo dunik i niko drugi (ne mora se raditi o nekoj posebnoj sposobnosti dunika ili o povjerenju povjerioca). Ostale obligacije su neline. inidbu moe za dunika izvriti neko drugi. Prema tome da li se radnja moe izvriti u odreenom odnosno u kratkom vremenu obligacije su trenutne ili trajne.

Trenutna predaj prodate stvari; trajne zakup, obaveza transportne organizacije. S obzirom na to da li je radnja obligacije djeljiva, moe se izvriti i djelovima (na obroke) koji imaju ista svojstva ili je nedjeljiva, ne moe se izvriti dio po dio a da to ne pokvari njenu sutinu i smanji vrijednost, obligacije su djeljive ili nedjeljive. Obaveza iz obligacionog odnosa moe se izvriti jednom radnjom, a moe biti i takva da je dunik obavezan preduzeti vie radnji koje zajedno sainjavaju predmet obligacije. Po tom kriteriju obligacije se djele na jednostavne ili proste i sastavljene ili sloene. Sastavljena obligacija moe se sastojati i iz jedne glavne i sporednih obligacija. Sporedne slue dopuni glavne obligacije. Obligacije mogu biti novane i nenovane.

2.2.

Prema nainu odreivanja obligacione radnje

Prema kriteriju kako je odreena obligaciona radnja, obligacije se djele na: individualne ili specijalne, generine (odreene po vrsti), alternativne i fakultativne. Specijalna ili individualna obligacija je ona kod koje se zna na koju je inidbu dunik obavezan. Radnja je specijalno odreena i obligacija se moe ispuniti samo izvrenjem te radnje (mora se vratiti ista stvar data u zakup). Karakteristike ove obligacije je da dunik ne odgovara ako se inidba ne moe izvriti usljed naknadne objektivne nemogunosti. Generine obligacije predmet obligacije je odreen po vrsti, po rodu. Predmet obligacije nije tano odreen, odreena je sama vrsta, rod stvari, ili radnje obligacije. Karakteristika ove obligacije je da se dunik ne oslobaa obaveze ako stvar propadne. Alternativne obligacije predmet obligacije mogu biti dvije ili vie radnji, a dunik je duan izvriti samo jednu od njih. Ovu obligaciju karakterie mogunost izbora jedne izmeu vie predvienih radnji, a obligacija je izvrena kad je izvrena jedna radnja. U pogledu naknadne nemogunosti ispunjenja obaveze nastale bez krivice stranaka, obaveza se ne gasi nego se ograniava na preostali predmet. Fakultativna obligacija obligacija se tie jedne radnje, predmet joj je jedna odreena radnja, ali dunik je ovlaten da obligaciju ispuni i izvrenjem druge, ali opet odreene radnje. Dunik je ovlaten da bira kako e ispuniti obligaciju: izvrenjem jedne ili druge radnje, ali povjerilac moe zahtijevati samo onu radnju koja je predmet obligacije. Ukoliko doe do naknadne objektivne nemogunosti izvrenja radnje koja je predmet obligacije, obligacija prestaje. Ako je kriv dunik on e izvriti drugu radnju, ili da nadoknadi tetu. Prirodne ili naturalne obligacije dunik ako hoe, moe izvriti obavezu, ali ga povjerilac ne moe natjerati na izvrenje.

3.

Subjekti obligacije
Ko su subjekti obligacije

3.1.

Obligacija se ostvaruje izmeu dva subjekta. Prvi subjekat je nosilac prava POVJERILAC, drugi je nosilac obaveza DUNIK. Jedan POTRAUJE, drugi DUGUJE. Oba subjekta mogu biti fizika ili pravna lica. Obligacioni odnos moe biti i takav da svaki od subjekata obligacije i neto potrauje i istovremeno i neto duguje, da je svaki od njih i nosilac ovlatenja i nosilac obaveza (ugovorni odnos kupoprodaje). (prodavac je obavezan da preda kupcu prodatu stvar, a od kupca potrauje cijenu, kupac potrauje od prodavca kupljenu stvar, a duguje mu cijenu). Ovakve obligacije nazivaju se dvostranim ili dvostrano obaveznim. U obligaciji mogu na obje strane biti istovremeno vie subjekata,

obligacija ne postoji sa jednim subjektom, ne moe niko sebi dugovati ili potraivati.

3.2.

U obligacionom odnosu moe se nai u isto vrijeme po vie lica na svakoj strani ponaosob, tj. vie lica kao povjerioca ili vie lica kao dunici. Radnja obligacije moe biti djeljiva, pa da vie ljudi budu obavezni ili da se pojave svi zajedno kao povjerioci ili svi zajedno ili ponaosob. Svaki pojedinac je ovlaten da trai samo svoj dio trabine, odnosno da svaki dunik duguje samo svoj dio duga, takva obligacija je razdjeljena ili podjeljena ili prosta zajednika obligacija. Radnja obligacije moe da bude ne djeljiva, stoga svako lice koje se nalazi na povjerilakoj strani moe traiti ispunjenje cijele radnje, odnosno svako lice na dunikoj strani moe ispuniti samo cijelu obligaciju. Ako je na povjerilakoj strani vie lica onda je to aktivna razdjeljena obligacija, ako je mnoina subjekta na dunikoj strani imamo pasivnu razdjeljenu obligaciju. to se tie meusobnih odnosa vie obaveznika ili vie povjerilaca ti odnosi mogu biti ureeni njihovim sporazumom tako da u obligaciji uestvuju sa jednakim ili nejednakim djelovima. Razdjeljena obligacija je skup vie samostalnih pojedinanih obligacija tako svaki sapovjerilac ima pravo da trai svoj dio trabine, a dunik da ispuni svoj dio duga. Zastarjelost tee posebno prema svakom saduniku. Solidarne obligacije svi sadunici su obavezni da izvre cijelu inidbu i da su svi sapovjerioci ovlateni da trae izvrenje cjele inidbe. Jedan za sve, svi za jednog princip. Kod aktivne solidarnosti postoji jedno potraivanje, a vie ovlatenih lica povjerilaca. Svaki dunik moe izvriti inidbu bilo kom povjeriocu i time se odnos razrjeava. Smisao pasivne solidarnosti: svi sadunici duguju cio dug, dok god postoji ma koji dio duga za njega odgovaraju svi solidarni dunici. Njihov meusobni odnos zavisi od njihovog sporazuma. Onaj ko ispuni cijelu obligaciju ima pravo da trai od ostalih sadunika da mu naknadi svaki od njih onaj dio koji otpada na toga sadrunika pravo REGRESA. Solidarnost mora proisticati ili iz volje stranaka (ugovor, testament) ili iz zakona.

Mnoina subjekata obligacije

3.3. Promjena subjekata obligacije

Prava i obaveze iz obligacijonog odnosa se mogu prenositi na druga lica, predmet obligacije ostaje isti. Ako se u istoj obligaciji mjenja povjerilac to se naziva ustupanjem trabine ili CESIJOM. Ako se mjenja dunik, radi se o preuzimanju duga ili o primanju duga INTERCESIJA. UGOVOROM stari povjerilac CEDENT prenosi svoju trabinu na svog saugovaraa novog povjerioca CESIONARA. Dunik - CESUA ostaje isti. Ustupanje trabine ima svoj ekonomski razlog i svoj pravni osnov. Pravni osnov je neki pravni posao u ijem ispunjenju dolazi do ustupanja (moe se nekom pokloniti svoje potraivanje itd.). predmet ustupanja mogu biti sve trabine, osim onih iji je prenos zakonom zabranjen, one koje su vezane za linost povjerioca, te trabina ija se priroda protivi prenoenju. Moe se ustupiti cijela trabina ili njen dio. Duniku je svejedno kome e dugovnu inidbu vriti. Njegova obaveza prema ranjem povjeriocu prestaje tek kad sazna za promjenu. Dug se moe preuzeti potpuno, u obavezu ulazi novi subjekt preuzimalac duga INTERCEDENT. Mjenjanje subjekta na dunikoj strani naziva se privatna intercesija. Ako imamo dva dunika (novi i stari), pojavljivanje jo jednog dunika onda imamo kumulativnu intercesiju. Dug preuzima novi dunik ugovorom sa dotadanjim dunikom uz pristanak povjerioca, jer se radi o raspolaganju njegovim pravom.

SUBSIDIJARNA ODGOVORNOST jamac (novi dunik) odgovara tek ako obavezu ne ispuni glavni dunik.

II Nastanak (izvori) odnosa 1. Izvori obligacija

1.1.

prestanak

obligacionih

Pravne injenice i stanja na osnovu kojih nastaju obligacije su izvori obligacija, to su razlozi usljed kojih nastaju obligacije. I zakonici i pravni pisci navode kao izvor obligacija: zakone, ugovore, jednostrane izvore volje i delikte.

Pojam izvora obligacija

1.2.

Pojedine vrste izvora obligacija

Ugovori su kao pravni poslovi najei izvori obligacija. Ugovori su izjave volje dvaju ili vie lica kojima se ta lica sporazumjevaju upravo zato da meu njima nastane odreeni obligacioni odnos, da jedno drugom izvri dogovorenu inidbu. Jednostrani graansko-pravni poslovi obligacija nastaje izjavom volje samo jednog lica Prouzrokovanje tete graanski delikt je izvor obligacije u tom smislu to za onoga ko protiv-pravnom radnjom nanese tetu drugom nastaje obaveza da tu tetu nadoknadi ukoliko ne dokae da teta nije nastala njegovom krivicom. teta moe biti prouzrokovana tetnom radnjom lica sa kojim tetnik ne stoji u pravnom odnosu graanskopravna deliktna sposobnost. Moe se nanijeti i ugovornom partneru ugovorna odgovornost. Sticanje bez osnova (neosnovano bogaenje); Kad neko neto dobije ili uopte primi i time povea svoju imovinu, a nema za to pravnog osnova, kae se da se neosnovano obogatio. Imovina se prenosi sa jednog lica na drugo pravnim poslovima (zajmom, poklonom). Obligacija se sastoji u tome da je onaj ija se imovina uveala, obogaeni, duan vratiti, odnosno naknaditi drugoj strani, onaj ija se imovina umanjila, osiromaenom, ono to je iz imovine drugog neosnovano prelo u njegovu imovinu. est sluaj nastanka ove obligacije je to neko u zabludi ili neznanju plati neto to nije dugovao. Poslovodstvo bez naloga ako neko u dobroj namjeri poduzme neku radnju u interesu drugog lica, a bez njegovog ovlatenja. To drugo lice moe to odobriti ili ne odobriti.

2.

2.1.

Prestanak obligacije

Uopte o prestanku obligacije

Najredovniji nain prestanka obligacije je da dunik izvri inidbu koja je predmet obligacije, da uradi ono to se obavezao. Meutim postoje i razni drugi naini prestanka obligacije: ispunjenje, nemogunost ispunjenja, prestanak subjekta, kompenzacija, novacija, konfuzija, oprotaj duga, poravnanje, zastarjelost.

2.2.

Izvrenje obligacije je normalan nain prestanka obligacije. izvrava povjeriocu onu radnju koju je bio obavezan izvriti.

Ispunjenje

Dunik

2.3.

Nemogunost ispunjenja

Okolnosti usljed kojih se obligacija ne moe ispuniti, kakve e biti posljedice zavisi od toga ima li dunikove krivice. Ako ima, obligacioni odnos se ne gasi, nego se mjenja predmet obligacije. Ako je zbog okolnosti za koje dunik ne odgovara postalo nemogue ispuniti obligaciju, onda obligacija prestaje. Do nemogunosti ispunjenja dolo je ili sluajno ili usljed vie sile ili ak zbog krivice povjerioca. Ako je stvar odreena po rodu, generino, onda obligacija ne prestaje ni kad stvar propadne sluajno, jer je mogue dati drugu takvu stvar. Ukoliko doe do toga da obavezu ne uzmogne ispuniti jedna strana bez svoje krivice prestaje obaveza i druge strane.

2.4.

Smrt subjekta obligacije u naelu ne povlai gaenje obligacije nego prava i obaveze ne prelaze na nasljednike. Obligacija prestaje kad je obaveza vezana striktno za linost.

Prestanak subjekta obligacije

2.5.

Kompenzacija je prebijanje duga za dug usljed ega prestaju obje obligacije iji su se dugovi prebili. Obligacija e potpuno prestati, dugovi se izravnavaju ako su jednaki, ako se potrauju jednake vrijednosti. Ukoliko dugovi nisu bili jednaki, obligacija sa veim dugom ne prestaje potpuno, nego se iznos potraivanja smanjuje. Subjekti se mogu sporazumjeti meusobno oko kompenzacije, kompenzacija moe biti i prinudni propis, a najee dolazi do kompenzacije jednostranom izjavom subjekta. Za ovu jednostranu kompenzaciju zakon predstavlja sljedee uslove: 1. da postoje dvije obligacije izmeu dva ista lica, i to tako da je svako od njih povjerilac po jednoj, a dunik po drugoj obligaciji 2. stvari koje su predmet obligacije treba da su iste vrste, istog roda 3. obje trabine treba da su dospjele, da je dolo vrijeme kad treba i jednu i drugu izvriti 4. treba da su likvidne, to znai da su iste, da se u sluaju spora mogu lako, brzo dokazati KONTOKORENT je posao koji se sastoji u tome da stranke ugovore da e svaka od njih meusobna potraivanja unositi u jedan jedinstven raun (kontokorent tekui raun) i da e s vremena na vrijeme, za ugovoreni period, taj raun, svaka svoj, zakljuiti i potraivanje prebiti, a saldo e isplatiti ona strana iji dug bude vei.

Kompenzacija (prebijanje)

2.6.

Novacija (prenov)

Novacija je pretvaranje jedne obligacije u drugu, novu. Prestankom stare obligacije simultano se zasniva nova u kojoj su subjekti isti, a mjenja se predmet, ili pravni osnov. Da bi dolo do prenova obligacije, treba da se ispune sljedei uslovi: 1. da su stranke htjele da umjesto postojee nastane nova obligacija 2. stara obligacija morala je biti punovana

3.

stara i nova obligacija moraju se razlikovati u neem bitnom: u predmetu ili u pravnom osnovu

2.7.

OPRATANJE DUGA onaj ko ima ovlatenja odrie ih se, to je odricanje od prava potraivanja. Za pratanje duga potreban je pristanak dunika. KONFUZIJA obligacija se gasi i u sluaju kad se kod istog lica sjedine trabina i dug, kad se u istoj linosti nau povjerilac i dunik. OTKAZ otkaz je izjava volje jedne strane kojom u odreenomasu prestaje obligacioni odnos. PORAVNANJE ili NAGODBA ugovor meu subjektima kojim oni svoja nejasna i osporavana potraivanja i dugovanja iz te obligacije likvidiraju i utvruju ta ostaje da jedna drugoj uine, ta ko duguje, ta ko potrauje. IZ RAZLIITIH RAZLOGA - moe se donijeti zakon kojim se ponitavaju ili ukidaju ili uopte gase neki obligacioni odnosi. To je sluaj u revolucijama, politikim, socijalnim i ekonomskim reformama. ZASTARJELOST/ZASTARA protek vremena. - osnovni rokovi zastarjelosti: 1,3,5,10 godina - opti zastarni rok: 5 godina - zastoj zastare: rat, elementarne nepogode - zastara ne tee: roditelji djeca, brani drugovi

Ostali naini prestanka obligacije

Trei dio Pojam i izvori poslovnog prava

GLAVA PRVA POJAM POSLOVNOG PRAVA

I Terminologija i istorijat 1. Terminologija

Poslovno pravo predstavlja posebnu granu juridikog sistema koja se bavi prvenstveno privatnopravnim odnosima u profesionalnom privrednom poslovanju.

2.

Historijski razvoj

U staroj eri jedan od prvih, ali i najznaajnijih spomenika potie iz ASIRSKOG PRAVA. To je Hamurabijev zakonik 282 lan regulie pitanja oko trfovine i poslovanja u privredi. U VI vijeku p.n.e. Grci oblast pomorskog prava i bankarskih poslova. Rimsko pravo 242 p.n.e. razvija sistem normi, njime se odreuju odnosi izmeu graana Rima i stranaca, te izmeu samih stranaca. U feudalizmu razvoj poslovnog prava kao samostalnog sistema poinje u X vijeku. Akt Ordonansa (uredbi) francuskog kralja Luja XIV o suvozemnoj trgovini iz 1673. god. i njegova Ordonansa o pomorskoj trgovini iz 1681. god. Francuska 1804. god. donosi Graanski zakonik a 1807. god. i Trgovinski zakonik. U grupu zakona koje karakterie monistiki pristup spadaju: Italijanski graanski zakonik iz 1942., vajcarski zakonik o obligacijama iz 1911. i na Zakonik o obligacionim odnosima iz 1978. god.

II Predmet i metod poslovnog prava 1. Predmet poslovnog prava

Poslovno pravo regulie odnose ekonomskog prometa u koje subjekti spadaju sa ciljem trajnog sticanja dobiti. Predmet trgovinskog prava jesu svi odnosi koji se tiu trgovine u pravnom smislu rijei.

2.
2.1.

Metod poslovnog prava

Pojam i osobine poslovnog prava

Ishodina taka metoda poslovnog prava je graansko-pravni metod. Specifinosti metoda privrednog prava potiu iz dejstva izloenih elemenata i ogledaju se uglavnom na etiri polja. To su: izgled zajednikih osnovnih principa metoda graanskog i privrednog prava, izvori prava, pojedina materijalno-pravna tehnika rjeenja, postupak za ostvarenje prava.

2.2.

Transformacija osnovnih osobina metoda graanskog prava

Promjenjivost prava je bitna osobina metoda poslovnog prava, ali i ona trpi specifina ogranienja. (nije vana lekcija)

2.3. Izvori prava

Pri razmatranju o metodama poslovnog prava treba spomenuti obiaje. Kod metoda poslovnog prava, obiaji imaju veu ulogu nego u graanskom pravu.

GLAVA DRUGA IZVORI POSLOVNOG PRAVA

I Propisi 1. Ustav

Kao izvor poslovnog prava ustav drutveno i ekonomsko ureenje jesu Ustavi se nee pojavljivati kao Ustavna naela funkcionisae u ovom

funkcionie u onoj mjeri u kojoj predmet ustavnog regulisanja. neposredni izvori poslovnog prava. svojstvu posredstvom zakona.

2.

Zakoni su najvaniji izvori poslovnog prava. Zakonima se ureuju: spoljnotrgovinska politika, carinska politika, monetarna politika, uspostavljanje i funkcionisanje zajednikih i meunarodnih komunikacija, meuentitetski transport. ZAKON O PREDUZEIMA; ZAKON O STRANIM ULAGANJIMA; ZAKON O ZADRUGAMA; ZAKON O REVIZIJI; ZAKON O OSIGURANJU IMOVINE LICA; ZAKON O BANKAMA; ZAKON O REGISTRU VRIJEDNOSNIH PAPIRA; ZAKON O TRGOVINI; ZAKON O KONTROLI CIJENA.

Zakoni

3.

Podzakonski organizacija

akti

akti

samoregulacionih

Najvaniji podzakonski akti su oni koje donosi Vlada. Zatim akti koje donose nii upravni organi, ministarstvanaroito. Tu spadaju: pravilnici, upitstva i naredbe. Najvaniju ulogu u emisiji i prometu dugoronih vrijednosnih papira ima Komisija za vrijednosne papire u Federaciji BiH, kao samostalan organ imenovan od Parlamenta FbiH. U oblasti trita kapitala, znaajnu ulogu imaju samoregulacione organizacije: berza i organizacija profesionalnih posrednika.

II Izvori autonomnog poslovnog prava 1. Obiaj kao izvor poslovnog prava

1.1. 1.2.
Obiaj kao izvor graanskom pravu.

Uloga obiaja kao izvora poslovnog prava

prava ima daleko veu ulogu u

poslovnom

nego

Dobar poslovni obiaj

obiaj

trgovinski

poslovni

Prema izriitoj odredbi lana 21. Zakona o obligacionim odnosima sudionici u obaveznim odnosima duni su u pravnom prometu postupati u skladu sa dobrim poslovnim obiajima (pravila poslovne etike). Trgovinski poslovni obiaji se na osnovu teritorijalne obuhvatnosti mogu svrstati u: OPTE vae na dravnoj teritoriji, REGIONALNE i LOKALNE. Prema strankama u kojima vae obiaji se djele na: OPTE i POSEBNE.

1.3.

Osnov i nain primjene obiaja kao izvora prava

cjelishodnosti i

Dva su osnova primjene obiaja: svijest o njihovoj zakonsko priznanje poslovnog obiaja kao izvora prava.

Obiaji se primjenjuju bez obzira na to da li su stranke znale za njega ili nisu, kada propis ne postoji ili nije dovoljan, a stranke nisu u ugovoru ni izriito ni preutno iskljuile primjene obiaja.

2.
2.1.

Uzanse
Pojam uzanse

Uzanse su dobri poslovni obiaji. Uzanse se djele na: opte one koje vae za sve poslove u privredi i posebne one koje se primjenjuju samo u pojedinim strukama. Donosilac uzansi je po pravilu nedravni organ.

2.2.

Donosioci uzansi su ovlatene javne ili polujavne privredne organizacije (npr. berze) i profesionalna udruenja (npr. komore). Uzanse vae samo na osnovu volje stranaka. Pristanak na uzanse moe se izraziti izriito ili preutno (preutnim radnjama).

Osnov vaenja uzansi

3.

Obligacioni ugovor je dvostrani pravni posao sporazum dva ili vie lica po kome se u smislu njihovih meusobnih izjava volje i zakonskih propisa jedna strana obavezuje da e drugoj strani neto odreeno dati, uiniti, dopustiti ili prepustiti, a da ova druga strana to prihvata, odnosno po kome se obje strane na ovaj nain uzajamno obavezuju i uzajamno prihvataju obavezu druge strane.

Obligacioni ugovor kao izvor poslovnog prava

4.

Hijerarhija izvora poslovnog prava

1. ustavi 2. meunarodni ugovori 3. zakon 4. drugi obavezni opti akti zakonodavnih organa 5. podzakonski akti upravnih organa 6. opti akti privrednih subjekata 7. ugovori 8. obiaji 9. uzanse 10. graansko pravo 11. odluke upravnih i sudskih organa

etvrti dio Subjekti poslovnog prava

GLAVA PRVA SISTEM SUBJEKTA POSLOVNOG PRAVA

I Odreivanje i sistematizacija subjekata 1. Odreivanje subjekata poslovnog prava

SUBJEKT PRAVA je svako lice koje ima sposobnost da bude nosilac prava i obaveza. To su fizika lica ovjeiji stvor, bio on roen ili tek zaet, kao i pravna licakoja su drutvene tvorevine. Postoje tri kriterija odreivanja poslovnog prava: OBJEKTIVNI model francusko pravo trgovac je lice koje obavlja trgovinske poslove u vidu svog redovnog zanimanja, bankarski poslovi, izdavanje mjenice, kupovina robe radi prodaje. SUBJEKTIVNI model njemako pravo trgovac je lice koje obavlja trgovaku profesiju. Znai, trgovac je onaj ko poslove obavlja: u vidu svoga zanimanja ili da je po nainu postanka i formi trgovac ili da poslove obavlja na nain ili po obimu koji zahtjevaju njegovo regulisanje kao trgovca. MJEOVITI model ameriko pravo a) poslovanje odreenom robom (predmet transakcije) b) zanimanje lica koja pokazuju znanje ili vjetinu svojstveno djelovanjima ili robama obuhvaenim transakcijama c) profesiju ili zaposlenje lica (agent, broker) koje svojim angamanom pokazuje da posjeduje znanje i vjetinu za te poslove

2.

Osnovni kriterij domaem pravu

za

odreivanje

subjekata

1. cilj radi koga se osniva i postoji odreeno lice 2. obavezna registracija kod nadlenog dravnog organa 3. obavljanje registrovane djelatnosti 4. priroda poslova kojima se odreeni subjekt bavi

3.

Sistematizacija subjekata poslovnog prava

1. Individualni trgovac (samostalni privrednik, poduzetnik) 2. Privredna/trgovaka drutva (profitne organizacije)
-

drutva lica drutva lica i kapitala drutva kapitala 3. Statusni oblici povezivanja drutva na bazi uea u kapitalu na bazi strukovnog povezivanja na bazi trinog povezivanja 4. Institucije trita kapitala Banke i druge finansijske organizacije

Osiguravajua i reosiguravajua drutva Drutvo za upravljanje fondovima Fondovi kao institucionalizovani oblici kapitala 5. Organizovana i ureena javna trita kapitala 6. Javna preduzea/kompanije 7. Zadruge, zadrune organizacije i savezi 8. Privredne komore, komorske asocijacije 9. Ostala pravna lica udruenja graana i druge asocijacije fondacije i zadrubine

II Individualni trgovac (samostalni privrednik) 1. Terminologija i pojam

Individualni trgovac je fiziko lice koje, pod svojim imenom, u vidu zanimanja obavlja registrovanu poslovnu djelatnost radi ostvarenja ekonomskih ciljeva, koji upravlja poslovima i za obaveze u prometu odgovara cjelokupnom imovinom. Samostalni privrednik je i fiziko lice koje obavlja poslovnu djelatnost kao svoje dopunsko zanimanje.

2.
a) b) c)

Pravni poloaj idividualnog trgovca

Firma; individualni trgovac obavlja djelatnost, kao svoje redovno ili dopunsko zanimanje i posluje pod firmom Sjedite; samostalni privrednik ima poslovno sjedite u kome obavlja registrovanu djelatnost Odobrenje i registracija; za obavljanje djelatnosti i sticanje statusa individualnog trgovca lice mora prethodno pribaviti odobrenje od nadlenog organa optine gdje eli voditi poslovne aktivnosti Obavljanje djelatnosti; samostalni privrednik moe privremeno obustaviti djelatnost Posjedovanje poslovnog prostora; uslov za sticanje svojstva individualnog trgovca Imovina i odgovornost; prava na dobrima sa kojima individualni trgovac obavlja registrovanu djelatnost (oprema, alat) ine sastavni dio njegove jedinstvene imovine

d) e) f)

Za obaveze koje proisteknu iz obavljanja djelatnosti individualni trgovac odgovara svojom cjelokupnom imovinom: a) voenje poslovnih knjiga b) poreski tretman c) trajni prestanak vrenja registrovane djelatnosti d) udruivanje

3. Radnja i zajednika radnja

Pod pojmom radnja, u uem smislu, podrazumjeva se spoljno ureenje trgovake radinosti u ijem okviru on preduzima svoje poslove. Radnja moe postojati i bez posjedovanja poslovnog prostora. U uem znaenju, pojam radnja obuhvata sam poslovni prostor (lokal, duan, prostorije) gdje individualni trgovac vri svoju djelatnost. Zajednika radnja predstavlja isto to i radnja samo to je kod nje vie fizikih lica povezanih ugovorom.

Prema pozitivnom zakonodavstvu ne moe se osnovati radnja posjedovanja poslovnog prostora, vlastitog ili uzetog pod zakup.

bez

4.

Uslovi za registraciju individualnog trgovca

1. FORMALNI USLOV: a) pismeni zahtjev b) dokaz o ispunjenju materijalnih uslova 2. OPTI MATERIJALNI USLOVI: a) puna poslovna sposobnost b) nepostojanje zabrane za obavljanje te djelatnosti 3. DOPUNSKI MATERIJALNI USLOVI: a) posjedovanje poslovnog prostora b) struna sprema i/ili radno iskustvo individualnog trgovca ili lica koje on zaposli c) opta zdravstvena sposobnost

III Uopte o privrednim/trgovakim drutvima 1. Terminologija

Koriste se razliiti izrazi kojim se oznaavaju pravna lica poslovnog karaktera: poslovne organizacije, profitne organizacije, firma, drutvo, trgovaka drutva, privredna drutva, preduzee, javno preduzee.

2. Pojam privrednog/trgovakog drutva

Privredno/trgovako drutvo predstavlja zajednicu stvorenu ugovorom, po pravilu dva ili vie lica, sa statusom pravnog lica, u koju ona ulau kapital i rad da pod zajednikim imenom obavljaju registrovanu poslovnu aktivnost i iz nje izvuku zaradu, a dobit podijele.

Elementi trgovakog drutva su: 1. Cilj privrednog drutva; ostvariti 2. 3. 4. 5. 6.

zaradu koja se djeli izmeu lanova Pravni status; pozitivno pravo priznaje drutvu, kao drutvenoj tvorevini svojstvo pravnog lica, moe tuiti i biti tueno Pravni osnov nastajanja; to je ugovor izmeu osnivaa, a kod jednolanog drutva osnivaki akt je odluka Osnivai; dva ili vie lica Registracija; drtvo se obavezno registruje, kao i njegova djelatnost Imovinskopravna odgovornost; za svoje obaveze stvorene u prometu drutvo odgovara cjelokupnom imovinom

3. Tipovi privrednih/trgovakih drutava

Osnovni tipovi trgovakih drutava su: 1. Drutva lica - Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornosti - Komanditno drutvo 2. Drutva lica i kapitala - Komanditno drutvo na dionice

Drutvo sa ogranienom odgovornosti

3. Drutva kapitala - Dioniko drutvo

4. Pravna priroda privrednog/trgovakog drutva

Prema teoriji ugovora, trgovako drutvo predstavlja drutvo-ugovor, osnovna predpostavka je da je drutvo ugovorna tvorevina. Teorija institucije vidi u trgovakom drutvu posebnu i samostalnu pravnu instituciju. Teorija o mjeovitoj pravnoj prirodi trgovakih drutava upravo koegzistiraju pravila uporednog prava i zakonska pravila, kao i autonomna pravila izraena u statutima, odlukama organa upravljanja.

5. Sistem osnivanja privrednih/trgovakih drutava

Sistem osnivanja predstavlja skup pravnih pravila koja odreuju nain i uslove osnivanja. Postoje tri osnovna sistema po kojima se osniva trgovako drutvo:

1. SISTEM

KONCESIJE (dozvole) javio se u doba apsolutistikih monarhija, a polazio je od predpostavke da je obavljanje privrednih djelatnosti relativno zabranjeno, odnosno da je dozvoljeno pod izvjesnim uslovima, da li su ti uslovi ispunjeni za osnivanje drutva, odluuje nadleni dravni organ. Ako utvrdi da je osnivanje svrsishodno izdaje dozvolu za osnivanje drutva (koncesiju). 2. NORMATIVNI SISTEM (sistem prijave) ima za osnovu injenicu da je obavljanje poslovnih aktivnosti i osnivanje organizacionih formi za to dostupno svakom licu i pod jednakim uslovima. Funkcija dravnog organa osiguranje primjene zakonskih pravila. 3. SISTEM ZAKONA ili UPRAVNOG AKTA javlja se kao posljedica stvaranja dravnog kapitala u sferi privrede. Osnivaki akt je zakon ili upravni akt vlade, odnosno odluka skuptine.

GLAVA DRUGA DRUTVO SA NEOGRANIENOM SOLIDARNOM ODGOVORNOU LANOVA / JAVNO TRGOVAKO DRUTVO (ortakluk, opte partnerstvo)

I Pojam, karakteristike i osnivanje 1. Pojam javnog trgovakog drutva

Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou lanova postoji kada se na osnovu ugovora dva ili vie lica udrue, da pod zajednikim imenom obavljaju odreenu poslovnu djelatnost i svaki lan drutva moe da uestvuje u upravljanju, a za obaveze drutva svaki lan odgovara, po zakonu, solidarno neogranieno cjelokupnom svojom imovinom. Svaki lan drutva uestvuje u upravljanju, ali i preuzima neogranieni poslovni rizik. Ovaj tip drutva se u praksi najee pojavljuje kao porodino, odnosno zatvorena firma.

2.

Karakteristike javnog trgovakog drutva

Osnovne karakteristike su:

1. Drutvo posluje i vodi se pod personalnom firmom. Firma moe imati oznaku kao drugovi, ortaci, braa 2. Svi lanovi ravnopravno upravljaju drutvom 3. Ulozi i udjeli lanova drutva su jednaki 4. Svi lanovi drutva uestvuju podjednako u podjeli dobiti, snoenju poslovnih rizika i pokrivanju gubitaka 5. Za obaveze drutva prema povjeriocima odgovara drutvo cjelokupnom svojom imovinom, neogranieno solidarno svojom cjelokupnom neunesenom imovinom

3.

Osnivanje javnog trgovakog drutva

Prvi uslov - najmanji broj osnivaa drutva su dva koji se obino nazivaju javni drugari i javni ortaci ili partneri. Osnivai mogu biti pravna lica ili fizika lica. Akt o osnivanju drutva jeste ugovor o osnivanju koji zakljuuju osnivai u pisanoj formi. Obligacioni sastojci ugovora o osnivanju su: imena osnivaa; firma i sjedite drutva koje se osniva; predmet poslovanja ili djelatnost; osnovna glavnica i pojedinani ulozi osnivaa; udjeli lanova drutva; raspolaganje udjelima; trokovi osnivanja drutva; pravne posljedice neuspjelog osnivanja. Drugi uslov za osnivanje jeste UPLATA, odnosno unoenje osnivakog uloga svakog lana i to u cjelini. Trei uslov je upis u sudski registar kada ono stie pravnu i poslovnu sposobnost.

II Pravni odnos izmeu lanova/partnera 1. Osnovna/temeljna glavnica javnog drutva

trgovakog

Osnovna glavnica predstavlja imovinu utvrenu ugovorom o osnivanju drutva izraenu u novanoj vrijednosti koja se formira od jednakih uloga i podjeljena je na jednake udjele.

Poto nema zakonskog minimuma, osnivai ugovorom o osnivanju slobodno odreuju ukupan iznos osnovne glavnice kao i visinu pojedinanih uloga.

2.

Ulozi lanova u javno trgovako drutvo

Ulozi predstavljaju jednake i trajne prinose, doprinose kojie osnivai unose u drutvo radi formiranja osnovne glavnice. Prinosi mogu biti u novcu, stvarima i pravima. Ulozi u stvarima mogu biti u vidu pokretnih ili nepokretnih stvari, zamjenjivih ili nezamjenjivih, potronih ili nepotronih. Ulozi u stvarima i pravima se izraavaju u novanoj vrijednosti i moraju biti procjenjeni od osnivaa ili ovlatenih procjenitelja. Osnovna glavnica se moe poveati i ulaskom novih lanova u drutvo unoenjem njegovih uloga.

3.

Raspolaganje drutva

udjelima

kod

javnog

trgovakog

Udio predstavlja skup prava i obaveza koje jedan lan ima u drutvu. Svaki lan ima istu vrstu i obim prava u drutvu. Prava linog karaktera su, po zakonu, neprenosiva. Imovinska prava, koja ine udio lana drutva, mogu se prenositi. Postoje dvije vrste prenosa: prenos na drugog ili druge postojee lanove drutva (interni prenos) i prenos na tree ili trea lica izvan srutva (eksterni prenos). U prvom sluaju, udio se jedino moe prenijeti u cjelini i prenos mora biti izvren istovremeno na sve postojee lanove drutva i u jednakom obimu. U drugom sluaju radi se o ulasku novih subjekata u drutvo putem ustupanjem svog mjesta.

4.

Svaki lan ima svoj lini raun ili konto koji se vodi u drutvu. Na njemu su evidentirani: ulog, isplaena dobit, podignuti avansi, uee u podmirenju gubitaka. lanovi drutva podjednako uestvuju u podjeli dobiti, svaki lan moe raspolagati sa svojom dobiti, da je ustupa ili zalae.

Uee u dobiti javnog trgovakog drutva

5.

Uee u snoenju poslovnih rizika i pokrivanju gubitka drutva

Svaki lan iz drutva uestvuje u snoenju poslovnih rizika i pokrivanju gubitka drutva. Namirenje gubitaka se moe izvriti na dva naina: iz dijela dobiti koja pripada svakom lanu drutva ili umanjenjem uloga svakog javnog drugara kada dolazi i do smanjenja osnovne glavnice.

6.

Savjesnost i potenje lanova/partnera

Savjesnost, potenje i fer ponaanje partnera su conditio sine qua non za postojanje i uspjeno poslovanje drutva. Svaki lan drutva duan je da postupa sa imovinom drutva, kao i preduzimanju poslova, pravnih radnji i akata, sa onom panjom koju inae posveuje svojim linim stvarima. Povreda dunosti savjesnog i potenog postupanja moe biti razlog za iskljuenje lanova ili pak prestanak drutva.

7.

Zabrana konkurencije lanovima drutva

Lice koje obavlja poslovnu funkciju u drutvu NE MOE biti osniva drugog drutva koje obavlja istu djelatnost, niti u drugom drutvu iste djelatnosti obavljati tu funkciju.

III Upravljanje u drutvu i voenje poslova drutva 1. Upravljanje u javnom trgovakom drutvu
Upravljanje vre ulagai, odnosno lanovi drutva. Upravljanje je koncentrisano u uem krugu lica, odluke donose svi, jednoglasno ili veinom.

2.

Voenje poslova drutva obuhvata: organizovanje procesa rada, radom i poslovanjem u drutvu, zastupanje i predstavljanje i za zakonitost rada drutva. Poslovodni organ moe biti kolegijalni. INOKOSNI funkciju poslovodstva obavlja i za nju odgovara lice. KOLEGIJALNI poslovodni organ funkciju voenja drutva vri i ravnopravno vie lica.

Voenje poslova javnog trgovakog drutva

rukovoenje odgovornost inokosni i samo jedno istovremeno

IV Pravni odnosi drutva i lanova prema treim licima u prometu 1. Zastupanje i predstavljanje javnog trgovakog drutva

Zastupanje i predstavljanje obuhvata aktivnosti usmjerene prema treim licima u pravnom prometu. Radi se o spoljnim odnosima istupanja u ime i za raun drutva.

2.

Imovinskopravna odgovornost trgovakog drutva

za

obaveze

javnog

Opte je pravilo trgovakog prava da svaki tip drutva, kao pravno lice, odgovara za svoje obaveze u prometu cjelokupnom svojom imovinom. Karakteristike odgovornosti lanova su: a) odgovornost svih lanova je zakonska b) lanovi odgovaraju neogranieno cjelokupnom svojom imovinom c) lan drutva odgovara samo svojom linom imovinom d) lan odgovara za sve obaveze drutva

V Prestanak lanstva, promjena oblika drutva i prestanak drutva 1. Prestanak lanstva u javnom trgovakom drutvu

Umjesto dosadanjih lanova drutva ulaze novi lanovi. Tri su osnovna naina prestanka lanstva: - Voljni zasniva se na odredbama ugovora o osnivanju drutva, a nekada na naknadno zakljuenom ugovoru: a) prenosem udjela na jedno ili vie lica, postojeih ili novih lanova b) nastankom razloga predvienog u ugovoru o osnivanju c) sporazumom o istupanju izmeu lana koji istupa i onih koji ostaju u drutvu d) raskidom ugovora o osnivanju drutva

Nevoljni iskljuenje iz drutva Prirodni smrt, gubitak poslovne sposobnosti, trajni invaliditet

2.

Promjenom oblika javnog trgovakog drutva mjenja se identitet pravne linosti, dok imovina i sve poslovne funkcije ostaju iste. Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornosti lanova mora, po sili zakona, promjeniti svoj oblik ako broj lanova padne na jedno lice, ispod zakonskog minimuma.

Promjena oblika javnog trgovakog drutva

3.

Prestanak javnog trgovakog drutva

Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornosti lanova moe prestati: a) redovnom likvidacijom ili steajem b) promjenom oblika drutva njegovim preobraajem u drugi tip trgovakog drutva, s tim da se ne provodi postupak likvidacije c) odlukom lanova drutva, kada se donese odluka da se drutvo razie d) protekom vremena za koje je drutvo osnovano, ako je osnovano na odreeno vrijeme e) steajem nad lanom drutva, ukoliko doe do smrti svih lanova drutva.

GLAVA TREA KOMANDITNO DRUTVO (mjeoviti ortakluk, specijalno partnerstvo)

I Pojam, karakteristike i osnivanje 1. Pojam komanditnog drutva

Komanditno drutvo je pravno lice koje se formira na bazi ugovora dva ili vie lica u koje oni ulau svoje uloge radi obavljanja poslovne aktivnosti i sticanja dobiti. Drutvo se vodi pod personalnim imenom (firmom) u kojem komplementari upravljaju i odgovaraju za obaveze drutva, po zakonu, solidarno neogranieno cjelokupnom svojom imovinom. Druga kategorija lanova komanditori niti upravljaju niti odgovaraju za obaveze drutva.

2.

Karakteristike komanditnog drutva

Karakteristike komanditnog drutva su: a) dvije vrste lanova: komplementari (javni drugovi, javni ortaci) i komanditori (tajni drugovi, tajni ortaci) b) komanditno drutvo mora imati najmanje dva lana, jednog komanditora i jednog komplementara c) ulozi komanditora moraju biti iskljuivo u novcu d) zakon je odredio minimalan iznos glavnice od 50.000 KM e) drutvo posluje i vodi se pod personalnom firmom, imenom jednog, vie ili svih komplementara

3.

Drutvo mogu osnovati najmanje dva osnivaa, jedan komplementar (javni partner) i drugi komanditor (tajni partner). Prvi uslov za osnivanje drutva jeste zakljuenje ugovora o osnivanju drutva, osnivaki akt. Ugovor se obavezno zakljuuje u pisanoj formi. Svi komplementari i komanditori potpisuju ugovor. Drugi uslov za osnivanje drutva jeste unoenje, odnosno uplata zakonskog minimuma osnovne glavnice, prije registracije. Taj minimum je 50 000 KM ili njegova protuvrijednost u domaoj valuti.

Osnivanje komanditnog drutva

II Pravni odnosi izmeu lanova 1. Osnovna/temeljna glavnica komanditnog drutva

Osnovnu glavnicu komanditnog drutva ini imovina utvrena ugovorom o osnivanju drutva izraena u novanoj vrijednosti, formirana od uloga komplementara i komanditora. Osnovna glavnica komanditnog drutva ne moe biti manja od 50 000 KM.

2.

Vrijednost uloga svakog osnivaa (pojedinanog uloga) se izraava u novcu i to u konvertibilnim markama ili domaoj valuti. Ulog ni jedne

Ulozi komplementara i komanditora

kategorije lanova drutva ne moe biti u radu. Poto nema sukcesivnog naina osnivanja, svaki osniva svoj ulog treba da uplati do momenta registracije.

3.

I lanovi komanditnog drutva mogu vriti transfer svojih udjela na druge lanove ili na lica izvan drutva. Kada se prenos udjela vri izmeu samih komplementara, vrijedi neograniena ugovorna autonomija. Kod prenosa udjela na lica izvan drutva ili komanditore ugovorna sloboda je ograniena, komplementari imaju pravo pree kupovine. Opte je pravilo, kada komanditor prenosi cijeli udio na komplementara, tada komplementar zadrava svoj raniji poloaj.

Raspolaganje udjelima kod komanditnog drutva

4.

Uee u dobiti komanditnog drutva

Obje kategorije lanova, komplementari i komanditori, uestvuju u podjeli dobiti. Dobit se djeli primjereno ulozima i doprinosu lanova. Opte je pravilo da se lanovima drutva ne isplauje dobit dok raun glavnice ne dostigne iznos ugovorom odreen. Do neisplaivanja dobiti dolazi kada je drutvo u prethodnom periodu poslovalo sa gubitkom, pa je umanjen iznos uloga na linim raunima lanova.

5.

Uee u snoenju poslovnih rizika i pokrivanju gubitaka drutva

Obaveza je svih lanova da uestvuju u pokrivanju gubitaka i snoenju poslovnih rizika drutva. Pravilo je da gubitak tereti komanditore do visine njihovih uloga. Gubici se pokrivaju ili iz dobiti tako to se ona nee isplatiti ili smanjenjem uloga, odnosno osnovne glavnice.

6.

Savjesnost i potenje komplementara i komanditora

Komanditori koji uestvuju u aktivnostima i izvrenju poslova unutar drutva takoer treba da postupaju savjesno. Povreda principa savjesnosti i potenja moe da ima za posljedicu iskljuenje lana iz drutva ili odgovornost iz osnova prouzrokovanja tete.

7.

Zabrana konkurencije komanditorima

komplementarima

Zabrana konkurencije vai za komplementare isto tako kako i za lanove javnog trgovakog drutva. Komanditori ne mogu upravljati niti voditi komanditno drutvo, odnosno preduzimati u ime i za raun drutva pravne akte i radnje prema treim licima.

III Upravljanje u drutvu i voenje poslova drutva 1. Upravljanje u komanditnom drutvu

Upravljanje je organizovano na dva naina: a) da svi komplementari i komanditori neposredno i zajedno donose odluke u vrenju funkcije upravljanja b) da se ugovorom o osnivanju drutva formira poseban organ upravljanja koji ini odreen broj komplementara

2.

Voenje poslova komanditnog drutva

Voenje drutva moe biti povjereno jednom ili vie komplementara. Vrenje ove funkcije moe biti na kolektivnoj ili individualnoj osnovi. Komanditori ne mogu zastupati komanditno drutvo.

IV Pravni odnosi drutva i lanova prema treim licima u prometu 1. Zastupanje i predstavljanje komanditnog drutva

Zastupanje i predstavljanje moe se povjeriti jednom ili vie ili svim komplementarima, odnosno profesionalnom poslovnom organu, ako se formira.

2.

Komanditno drutvo je pravno lice pa za svoje obaveze stvorene u prometu odgovara cjelokupnom imovinom. Odgovara osnovnom glavnicom i ostalom imovinom za ugovorne, vanugovorne i zakonske obaveze. Oni za obaveze komanditnog drutva odgovaraju po zakonu solidarno neogranieno cjelokupnom svojom imovinom. Komanditor odgovara za obaveze drutva ogranieno i to svojim ulogom.

Imovinskopravna odgovornost komanditnog drutva

za

obaveze

V Prestanak lanstva, promjena oblika drutva i prestanak drutva 1. Prestanak lanstva u komanditnom drutvu

Prestanak lanstva jednog ili vie lanova podrazumjeva promjenu personalnog stava drutva, bez izmjene pravnog identiteta komanditnog drutva.

2.

Promjena oblika komanditnog drutva

Promjena oblika komanditnog drutva umjesto dotadanjeg tipa komanditnog drutva nastaje neki drugi tip drutva. Tri su sluaja kada specijalno partnerstvo mijenja svoj oblik po sili zakona: prestankom lanstva svih komplementara, prestanak lanstva svih komplementara, izdavanjem dionica od strane komanditnog drutva, komanditori postaju dioniari.

3.

Prestanak komanditnog drutva

Komanditno drutvo prestaje: steajem, likvidacijom, protekom vremena, odluke lanova). Prestanak lanstva svih komanditora ne bi trebalo da utie na opstanak komanditnog drutva.

GLAVA ETVRTA KOMANDITNO DRUTVO NA AKCIJE/DIONICE

I Pojam, karakteristike, pravna priroda i osnivanje 1. Pojam komanditnog drutva na akcije/dionice

Ovdje se radi o kombinaciji komanditnog i akcionarskog drutva. To je oblik trgovakog drutva koje ugovorom formiraju dva ili vie lica u kojem: komplementari upravljaju, vode i zastupaju drutvo uz neogranienu solidarnu odgovornost linom imovinom, dok komanditori imaju, status kao akcionari iji je uloeni kapital u drutvu podijeljen na akcije/dionice.

2.

Osnovne karakteristike ovog drutva su: 1. drutvo ima dvije vrste lanova komanditori i komplementari 2. osnivake akcije komanditora dioniara uplauju se iskljuivo u novcu, a ne mogu ulozima u stvarima ili pravima, to je bitna razlika u odnosu na akcionarsko drutvo 3. najnia zakonska granica osnovne glavnice jeste kao i kod obinog komanditnog drutva (50 000 KM)

Karakteristike akcije/dionice

komanditnog

drutva

na

3.

Komanditno drutvo na akcije spada u kategoriju drutava lica i kapitala. Takva priroda proizilazi iz injenice da se na komplementare primjenjuju pravila prostog komanditnog drutva, a na komanditore-akcionare pravila o akcionarskom drutvu.

Pravna priroda akcije/dionice

komanditnog

drutva

na

4.

Nastaje na dva naina: osnivanjem, kad dio svoga kapitala pribavlja izdavanjem akcija ili promjenom oblika do tada postojeeg obinog komanditnog drutva. Inae, komanditno drutvo na akcije osniva se ugovorom koji se sastavlja u pisanoj formi. Pored osnivakog akta za osnivanje drutva je potrebno izvriti ulaganje kapitala za formiranje osnovne glavnice. Zakonski minimum je 50 000 KM ili protuvrijednost u domaoj valuti. Drutvo stie pravnu i poslovnu sposobnost upisom u sudski registar. Za stvorene obaveze drutva osnivai odgovaraju povjeriocima neogranieno i solidarno.

Osnivanje komanditnog drutva na akcije/dionice

II Imovinskopravni odnosi u drutvu i prema treim licima 1. Osnovna/temeljna glavnica komanditnog drutva na akcije
Strukturu osnovne glavnice ine dva djela: a) dio koji se formira trajnim ulozima komplementara

b) dio osnovne glavnice komanditora-akcionara

koji

se

obrazuje

trajnim

ulozima

Osnovna glavnica komplementarnog drutva na akcije stoji u dva pravna reima: jedan dio u reimu prostog komanditnog drutva, a drugi dio u reimu akcionarskog drutva.

2.

Ulozi komplementara akcionara/dioniara

komanditora-

Ulozi komplementara mogu biti u stvarima, pravimai novcu, a izraavaju se u novanom obliku. Ulozi komanditora-akcionara su uvijek u obliku finansijskog kapitala, novcu.

3.

Raspolaganje udjelima kod komanditnog drutva na akcije

Komplementari svoje udjele mogu prenositi po istom reimu koji vai za lino odgovorne drugare komanditnog drutva, bilo da se radi o internom ili eksternom prenosu. Prenos udjela od strane komanditora-akcionara je slobodan i vri se prema pravilima o prenosu akcija, punim indosamentom ako glase na ime, odnosno prostom predajom kada glase na donosioca.

4.

Imovinskopravna odgovornost drutva i lanova

Drutvo odgovara za svoje obavezestvorene u prometu cjelokupnom imovinom. Komplementari odgovaraju neogranieno solidarno cjelokupnom linom imovinom, a komanditori-akcionari ne odgovaraju za obaveze drutva. Oni snose poslovni rizik za sluaj da doe do smanjenja ili nestanka osnovne glavnice.

5. Ostali imovinskopravni odnosi

a) b)

uee u podjeli dobiti srazmjerno ueu u osnovnoj glavnici uee u snoenju poslivnih rizika i pokrivanju gubitaka drutva

III Upravljanje u drutvu i voenje poslova drutva 1. Upravljanje u komanditnom drutvu na akcije/dionice
Komanditnim drutvom na akcije upravljaju komplementari neposredno ili putem posebno formiranog organa upravljanja.

2.

Voenje poslova akcije/dionice

komanditnog

drutva

na

Jedan ili vie komplementara mogu obavljati funkciju poslovodnog organa ili se mogu angaovati lica izvan drutva, na profesionalnoj osnovi. Komanditori-akcionari mogu biti lanovi kolegijalnog poslovnog organa, ali oni ne mogu preuzeti akte zastupanja, odnosno pravne radnje eksterne prirode.

IV Prestanak lanstva, promjena oblika i prestanak drutva 1. Prestanak lanstva u komanditnom drutvu na akcije/dionice
Prenosom akcija/dionica prestaje lanstvo u drutvu, a taj prenos je naelno slobodan.

2.

Promjena oblika drutva moe uslijediti odlukom organa upravljanja kada dolazi do prestanka komanditnog drutva na akcije bez provoenja postupka likvidacije. Obavezna promjena oblika uslijedit e onda kada drutvo izgubi u cjelini jednu kategoriju lanova komplementare ili komanditore-akcionare.

Primjena oblika akcije/dionice

komanditnog

drutva

na

3.

Prestanak komanditnog drutva na akcije/dionice

Komanditno drutvo na akcije/dionice prestaje na isti nain kao to prestaju druga drutva: steajem, likvidacijom, protekom vremena itd. Takoer, moe prestati i ako prestane lanstvo svih komplementara, odnosno komanditora-akcionara, ako je tako predvieno drutvenim ugovorom.

GLAVA PETA DRUTVO SA OGRANIENOM ODGOVORNOU (drutvo sa ogranienim jemstvom)

I Pojam, karakteristike, pravna priroda i osnivanje 1. Pojam drutva sa ogranienom odgovornosti

Razlozi za prihvatljivost: postojanje ogranienog poslovnog rizika lanova i mogunost obezbjeenja visokog stepena kontrole nad radom i postojanjem drutva. Drutvo sa ogranienom odgovornosti (DOO) je poseban oblik trgovakog drutva u koje najmanje dva lica, pravna i/ili fizika, trajno ulau svoje uloge konstituiui ugovorom utvrenu osnovnu glavnicu, podjeljenu na uloge i u kome lanovi ne odgovaraju za obaveze drutva. Poslovni rizik postoji u sluaju gubitka ili steaja drutva. Rizik je ogranien na visinu uloga.

2.

Karakteristike odgovornosti

drutva

sa

ogranienom

Osnovne karakteristike ovog drutva su: 1. najnii iznos osnovne glavnice je 10 000 KM, a pojedinanog uloga 500 KM 2. drutvo obavezno ima statut kao najvii organizaciono-pravi akt 3. postoje limitacije u raspolaganju udjelima 4. organi upravljanja su na fakultativnoj osnovi 5. drutvo odgovara cjelokupnom imovinom

3.

Poloaj lanova drutva je veoma izraen; prisutne su neposredne i line veze izmeu lanova drutva; manji broj lanova; ogranien poslovni rizik drutvo redovno ima statut; nema javnog upisa uloga; svrstava se u zatvorene korporacije.

Pravna priroda odgovornosti

drutva

sa

ogranienom

4.

Drutvo mogu osnovati najmanje dva lica, pravna i/ili fizika, domaa ili strana. Zakljuuje se ugovor o osnivanju i ulae osnovna glavnica u iznosu odreenim ugovorom. Drutvo je pravno osnovano kada je upisano u sudski registar jer tog momenta stie pravnu i poslovnu sposobnost.

Osnivanje drutva sa ogranienom odgovornosti

5.

Statut drutva sa ogranienom odgovornosti

Statut drutva sadri obavezne i fakultativne elemente. Obavezni elementi su odreeni zakonom, a fakultativni se unose voljom osnivaa (npr. znak drutva).

II Imovinskopravni odnosi u drutvu i prema treim licima 1. Imovina i osnovna/temeljna glavnica drutva sa ogranienom odgovornosti
Svoju osnovnu imovinu ovo drutvo stie ulozima osnivaa, njihovim sporednim inidbama. U momentu osnivanja imovina drutva jednaka je vrijednosti osnovne glavnice, kasnije se uveava iz osnova redovnog poslovanja i drugih izvora. Osnovna glavnica izraena je u novcu. Osnovna glavnica i njena promjena upisuju se u sudski registar. Nema sukcesivnog osnivanja drutva.

2.

Na bazi uloga odreuju se prava i obaveze lanova drutva. Pojedinani ulozi, kao i osnovna glavnica izraavaju se u novcu. Naturalne uloge procjenjuje ovlatena organizacija ili strunjak.

Ulozi u drutvo sa ogranienom odgovornosti

3.

Sporedne inidbe lanova u korist drutva

Sporedne inidbe lanova ovog drutva su: dodatne uplate u novcu, preduzimanje odreenih pravnih i faktikih radnji, zatim neinjenje i odricanje.

4.

Udio predstavlja neki imovinski i drugi interes koji ima lan drutva u samom drutvu. Raspolaganje udjelima vri se putem cesije (ustupanja). Ustupanje se moe vriti drugom ili drugim lanovima drutva ili treem licu. Transfer udjela izmeu lanova je slobodan.

Udjeli i raspolaganje udjelima lanova drutva sa ogranienom odgovornosti

5.

Do povlaenja udjela moe doi: bez saglasnosti lana drutva, doi e kada lan drutva padne pod steaj, smrt lana drutva.

Povlaenje (amortizacija) udjela lana drutva

6.

lanovi uestvuju u podjeli dobiti srazmjerno visini svog uloga.

Uee u dobiti i ostvarenju drugih imovinskih prava Uee u snoenju poslovnih rizika i pokrivanju gubitka drutva

7.

Poslovni rizici i gubici drutva pravno pogaaju samo drutvo. Naziv ovog drutva ne naglaava imovinskopravnu odgovornost u prometu, nego snoenje poslovnih rizika i gubitaka drutva.

8.

Zabrana konkurencije, lojalnost drutvu

konfliktnost

interesa

Zabrana konkurencije odnosi se samo na lica koja obavljaju poslovodnu funkciju i to: da ne mogu osnovati drugo drutvo ili u drugom drutvu obavljati poslovodnu funkciju, ako ta drutva obavljaju istu djelatnost kao i drutvo u kome vre poslovodnu funkciju. Lojalnost drutvu znai vjernost drutvu, odnosno postojan, dobar i poten stav prema drutvu u svim situacijama.

9.

Imovinskopravna odgovornost drutva i lanova

Drutvo sa ogranienom odgovornosti je trgovako drutvo i za svoje obaveze odgovara cjelokupnom svojom imovinom, osnovnom glavnicom i ostalom imovinom. Za svoje obaveze stvorene u prometu jami samo drutveni fond pa iskljuivo drutvo moe biti za to tueno.

III Prestanak lanstva, promjena oblika drutva i prestanak drutva 1. Prestanak lanstva u drutvu sa ogranienom odgovornosti
lanstvo u drutvu moe prestati iz voljnih, nevoljnih razloga i smru.

2.

Promjena oblika odgovornosti

drutva

sa

ogranienom

Transformacija drutva moe nastati odlukom lanova, odnosno skuptine.

3.

Nain prestanka drutva su steaj i redovna likvidacija. Takoer, drutvo moe prestati i odlukom lanova, odnosno skuptine ako je formirana. Drutvo mora prestati kada se osnovna glavnica smanji ispod zakonskog minimuma.

Prestanak drutva sa ogranienom odgovornosti

GLAVA ESTA AKCIONARKO/DIONIKO DRUTVO

I Pojam, znaaj, karakteristike i pravna priroda 1. Pojam akcionarskog/dionikog drutva

Zaeci akcionarskog/dionikog drutva seu u XIV ija je kolijevka Italija. Akcionarska/dionika drutva BEZIMENI ORTAKLUK; u pravnoj teoriji: bezimena, anonimna ili kapitalistika drutva. Akcionarsko drutvo predstavlja DRUTVO KAPITALA. To je tip trgovakog drutva (poslovne organizacije) kojim ugovorom formira najmanje pet lica (pravnih i/ili fizikih), ija je osnovna glavnica unaprijed odreena i podjeljena na djelove (unitis), koji su reprezentovani AKCIJAMA/DIONICAMA, kao hartijama od vrijednosti, a za obaveze u prometu drutvo odgovara cjelokupnom imovinom.

2.

Pribavljanje/sticanje kapitala izdavanjem (emisijom) prenosivih hartija od vrijednosti u vidu akcija/dionica omoguilo je stvaranje krupnih ekonomskih pravnih subjektiviteta kakva su akcionarska drutva. U akcionarskom drutvu koncentrie se kapital vie stotina ili hiljada ulagaa (KONTRIBUTORA), kojim upravljaju lica sa posebnim znanjem, iskustvom i vjetinom (menaderi). Upravljanje kapitalom odvojeno je od prava vlasnitva nad kapitalom, kapital se koncentrie, a upravljanje centralizuje. Ulagai su poslovni subjekti, institucionalizovani oblici kapitala (banke, osiguravajua drutva, investicione kompanije, holdingkompanije, fondovi), ali i iroka publika, pojedinci. Poslovanje drutva je izloeno javnosti, posebno kada akcije imaju redovnu kotaciju/teaj na berzama. Akcionarska drutva su privlana za ulagae (pravna i fizika drutva), njihova preimustva ogledaju se u sljedeem: ne moraju imati status trgovca, niti ispunjavati odreene specijalne uslove; mogu se baviti svojom profesijom neovisno od akcionarskog drutva; rizik ulagaa je ogranien jer obuhvata samo ulog; postoji velika mogunost da se poslovni rizik disperzuje (stvaranje portfolija); lina svojstva ulagaa nisu relevantna, ulozi ne moraju biti veliki, prihod u vidu dividende je varijabilan i neizvjestan, akcije se mogu slobodno prenositi.

Znaaj akcionarskog/dionikog drutva

3.
a) b)

Pravne drutva

karakteristike

akcionarskog/dionikog

c)

Broj osnivaa je neogranien. U naem pravu minimalan broj osnivaa je pet. Visina osnovne glavnice utvruje se osnivakim ugovorom, ali zakon uvijek odreuje najmanji iznos ispod kojeg se drutvo ne moe ni osnovati ni postojati. Prema Zakonu o preduzeima, minimalni iznos glavnice je 20 000 KM ili protuvrijednost u domaoj valuti, od ega najmanje 25% mora biti u novcu. Za finansijske institucije taj cezus je daleko vii. Osnovna glavnica podjeljena je na djelove, jedinice (unitis) koji su predstavljeni akcijama (investicione hartije od vrijednosti). Jedno lice moe imati vie tih papira koje skupa ine njegov udio u akcionarskom drutvu. Zbir nominalnih vrijednosti akcija svih klasa i

d)

e)

f) g)

serija, svih dioniara, ini ukupan iznos osnovne glavnice drutva (OG = UKUPAN BROJ AKCIJA x NJIHOVA NOMINALNA VRIJEDNOST). Prenos (transfer) akcija je slobodan, jer se radi o NEGOCIJABILNOM i FUNGIBILNOM (zamjenjivom) papiru. Prenosom akcija prenosi se dio ili cijeli udio sa jednog na drugo lice. Promet akcija vri se na BERZAMA, drugim tritima kapitala ili u slobodnoj i neposrednoj pogodbi. Zakon izriito zahtijeva da se u akcionarskom drutvu organizuje upravljanje, voenje poslova drutva, formiraju organizaciona upravljanja, kontrole i poslovodstva. Upravljanje u akcionarskom drutvu postavljeno je na principu koji podrazumjeva odnos izmeu: principala (akcionara) i agenta (uprave drutva). Za svoje obaveze stvorene u pravnom prometu drutvo odgovara cjelokupnom imovinom. Ulagai snose ogranien poslovni rizik, do visine svoga uloga. Pored osnivakog akta, akcionarsko drutvo obavezno mora imati statut koji se deponuje kod suda. Prvi statut novoosnovanog drutva donosi osnivaka skuptina, a kasnije skuptina dioniara.

4.

Pravna priroda akcionarskog/dioniarskog drutva

Pravna teorija je jedinstvena u stavu da je akcionarsko drutvo drutvo institucija, legalno pravno lice ili entitet. Akcionarsko drutvo je DRUTVO KAPITALA. Razlozi koji se istiu u prilog drutva kapitala su: akcionari nisu i ne moraju biti vezani za drutvo, zakonski minimum osnovne glavnice je relativno visok, uslovi i nain poveanja ili smanjenja kapitala su zakonom regulisani, nain sticanja kapitala emisijom ili prodajom vlastitih akcija karakteristika je samo ovog drutva, promjena imaoca akcija nema nikakav uticaj na poslovanje drutva, pa je stoga promet udjela slobodan itd. Poto drutvo svoj kapital stie uz javno obraanje publici ono predstavlja OTVORENU kompaniju.

II Osnivanje akcionarskog/dioniarskog drutva 1. Osnivai akcionarskog drutva

Osniva je svako lice koje potpie ugovor o osnivanju i uplati (otkupi) osnivake akcije/dionice, te time postaje akcionar, odnosno lan drutva. Akcionarsko drutvo mogu osnovati fizika, pravna i graanskopravna lica, domaa i strana. Prema optim pravilima Zakona o preduzeima, dioniarsko drutvo moe osnovati najmanje pet lanova.

2.

Prevladava normativni sistem (sistem slobodnog osnivanja), mada se u nekim zemljama kod osnivanja akcionarskog drutva primjenjuju odreena pravila predhodne sudske ili administrativne kontrole, kao ostatci koncesionog sistema (sistem dozvola). Nae pravo usvaja normativni sistem. Izuzetci poslije u zakonom odreenim sluajevima. Dozvolu za osnivanje poslovne banke ili za otvaranje organizacionog djela strane banke u zemlji (filijale, afilijacije, ekspoziture) daje Agencija za bankarstvo; odobrenje za rad dioniarskog drutva za osiguranje daje Ured za nadzor, odnosno Ministarstvo finansija.

Uslovi za osnivanje akcionarskog drutva

Osnivai treba da predhodno pribave dozvolu/saglasnost za osnivanje drutva, inae registarski sud e odbiti upis drutva u sudski registar. Dva su uslova za osnivanje dioniarskog drutva: 1. zakljuivanje ugovora o osnivanju drutva u pisanoj formi 2. obezbjeenje osnovne glavnice za osnivanje i rad drutva, saglasno osnivakom aktu drutva, ali ne ispod zakonskog minimuma Drutveni ugovor ide u pisano obliku, ako ga potpisuju osnivai i nije potrebna nikakva ovjera ili protokolacija kod dravnog ili drugog organa. Osnivaki akt ima karakter privatno-pravnog akta i obavezno sadri sljedee elemente: imena osnivaa, firmu i sjedite drutva, djelatnost drutva, ukupan iznos osnovne glavnice (dio u novcu, dio u naturi), nain procjene uloga, odredbe o osnivakoj skuptini, poveanje i smanjenje osnovne glavnice, odredbe o osnivakoj skuptini, trokove osnivanja i sadraj javnog poziva na otkup akcija, uslove i nain utvrivanja i podjela dobiti, itd. Zakon ne predvia (kao obavezan akt) odredbe o akcijama/dionicama, nego to preputa statutu drtva koji se donosi u roku od 60 dana nakon upisa drutva u registar suda. Prvi statut drutva donosi osnivaka skuptina. Drugi, opti uslov jeste obezbjeenje osnovne glavnice drutva. Opti zakonski minimum za osnivanje akcionarskog drutva jeste 20 000 KM ili protuvrijednost u domaoj valuti obraunata po trinom deviznom kursu na dan zakljuenja ugovora. Jedna etvrtina osnovne glavnice mora biti uplaena u novcu. Postoji i drugi nain obezbjeenja osnovne glavnice, npr. ako je drutvenim ugovorom predviena ukupna osnovna glavnica od 100 000 KM osnivai moraju platiti na ime osnovne glavnice najmanje 20 000 KM (1/4 u novcu), a da se ostatak od 80 000 KM uplati kasnije, u rokovima odreenim ugovorom o osnivanju, bez ili uz javni poziv.

3. Nain osnivanja akcionarskog drutva

Postoje dva naina osnivanja akcionarskog drutva koji su poznati kao simultani i sukcesivni nain. - Simultani nain (istovremeni) osnivanja akcionarsko drutvo se osniva na simultan nain kada osnivai (njih najvie 40) ili odreen krug kupaca ili grupa na najvie 40 kupaca bez upuivanja javnog poziva za upis i uplatu akcija, izvre supskripciju i preuzmu sve akcije drutva koje se osniva. Smatra se da su osnivai preuzeli svoje akcije u trenutku potpisivanja ugovora o osnivanju drutva. Dionice se uplauju u novcu, ulaganjem stvari i prava. Prije upisa drutva u registar osnivai su duni uplatiti iznos osnovne glavnice koji je odreen ugovorom o osnivanju, ali ne manji od zakonskog minimuma. Preostali dio e se isplatiti u zakonom odreenim rokovima. U uporednim pravima se obino predvia da su osnivai duni, do upisa u sudski registar, s tim da se uplati najmanje jedna etvrtina svake od njih, ako se prodaju iznad nominalne vrijednosti. Simultano osnivanje ne podrazumjeva prisustvo javnosti (javno dranje akcija kod publike). - Sukcesivni (postepeni) nain osnivanja kada osnivai upuuju publici (anonimnoj masi upisnika) izvod iz prospekta i javni poziv za upis i uplatu dionicauz predhodno odobrenje Komisije za vrijednosne papire. Osnivai upisuju i preuzimaju dio akcija, a za preostali dio obraaju se javnosti, pa akcije preuzimaju i upisuju lica koja izraze imovinski interes da trajno uloe u to dioniko drutvo. Osnovna glavnica drutva se konstituie iz uloga osnivaa i uloga drugih lica koja su prihvatila prospekt i javni poziv.

Prospekt obavezno sadri podatke o: dionici kao vrijednosnom papiru (broj, mjesto nominalna vrijednost, prava, depozitar idr.); pravnom statusu i vlasnitvu osnivaa; djelatnosti kojima e se drutv baviti. Komisija za vrijednosne papire, nakon prijema zahtijeva i svih dokumenata, moe izdati dozvolu za emisiju dionica ili traiti odreene dopune ili zahtijev odbiti, sve u roku od 30 dana po prijemu zahtjeva. Nakon dobijanja rjeenja Komisija o odobravanju emisije objavljuje se javni poziv za upis i uplatu dionica u Slubenim novinama Federacije BiH i najmanje jednom domaem dnevnom listu. Javni poziv mora sadravati: odluku o emisiji, odnosno izvod iz ugovora o osnivanju, podatke o mjestu gdje se moe dobiti prospekt. Supskripcija akcija vri se potpisivanjem pisane izjave koja se naziva UPISNICA. Obino izjava o upisu akcija (ispisnica) sadri sljedee elemente: broj, vrstu i klasu akcija koje se upisuju, te njihove nominalne vrijednosti; izjavu upisnika da e cijenu upisanih akcija uplatiti (otkupiti) u rokovima iz javnog poziva, izjavu da e odreen iznos svake akcije ukljuujui i aggio uplatiti odmah (do upisa drutva u registar); izjavu da je upoznat sa sadrinom prospekta, ugovora o osnivanju, kao i da ih prihvata, potpis upisnika akcija (punomonika i ovlatenog lica poslovne banke).

Pravna priroda prospekta, upisnice i pravnog odnosa izmeu osnivaa i upisnika akcije: ponuda sadri ovlatenje za upisnikaponuenog da u okviru postavljenih uslova iz prospekta i javnog poziva izvri odreene upise na nain kako se to trai, ali se ni jedan uslov ne moe mijenjati, njegova izjava ne moe prei ovlatenja i pravni okvir utvren u prospektu osnivaa drutva. Upisnica, ima znaaj prihvata ponude. Ponuda se u cjelosti prihvata ili odbija. Predajom potpisane izjave (upisnice) ovlatenom licu banke, kao zastupniku osnivaa, zakljuen je ugovor o ortakluku izmeu osnivaa i upisnika akcija, sa drutvom nije zakljuen ugovor jer jo nije upisano u registar, nije osnovano. Zakljuen je ugovor o ortakluku kojim je stvorena jedna pravna zajednica graanskopravnog karaktera, izmeu svih osnivaa i svih uesnika akcija (ortaka). Trajanje te zajednice (ortakluka) je privremeno, do momenta registracije drutva. Obaveze osnivaa (ortaka) su da izvre sve radnje, faktike i pravne, koje se trae po zakonu za osnivanje drutva, a upisnika akcija (ortaka) da izvre svoje preuzete obaveze i to do momenta registracije drutva. Osnivai odgovaraju solidarno neogranieno svojom imovinom, do momenta upisa drutva u registar suda. Registracijom akcionarskog drutva postaje ortakluk poto je to i bio njegov cilj. Preuzeta prava i obaveze iz ortakog odnosa prelaze na registrovano drutvo, tako da sada ono ulazi u pravni odnos sa svakim upisnikom akcija (lanom drutva). Odgovornost osnivaa iz ranijeg ortakog odnosa prestaje ako osnivaka skuptina u cjelosti prihvati izvjetaj o osnivanju drutva, meutim ako ne prihvati ili ako ne prihvati makar dio izvjetaja, njihova solidarna i neograniena odgovornost ne prestaje.

Kvalifikovano osnivanje: kvalifikovano osnivanje drutva postoji onda kada osnivai ugovore (omogue) da svi ili neki od upisnika, umjesto novcem, svoje akcije plati ulogom u naturi (unoenjem maina, opreme, nekretnina), najvie do tri etvrtine osnovne glavnice.

4. Upis (supskripcija) akcija

Upis dionica vri se kod banke (depozitera) koju angauju osnivai. Banka je zastupnik osnivaa i naplauje proviziju za rad. Banka moe preuzeti na sebe obavezu da upie i preuzme preostali dio akcija koje ne budu upisane, ime osnivau garantuje osnivanje drutva, i banka naplauje posebnu proviziju (garantnu). Lica koja upisuju akcije ispunjavaju upisnicu u nekoliko primjeraka, najee tri, jedan za upisnika, a dva za drutvo. Upisnica ima dokaznu snagu obine privatno-pravne isprave. Upis akcija se vri na mjestima i u vrijeme koje je odreeno u javnom pozivu. Upis i uplata akcija mogu biti okonani na dva naina: 1. kada je ukupan broj dionica upisan prije utvrenog roka (npr. rok utvren do 30. juna, a sve akcije upisane do 5. juna) 2. kada je podnosilac zahtjeva (osnivai) donio odluku o prekidu upisa i uplate, to je unaprijed utvreno ugovorom o osnivanju drutva Po isteku roka za upis dionica, odnosno okonanja upisa prije roka, osnivai kod zatvorene prodaje, a depoziter kod javne ponude, dostavljaju pisani izvjetaj Komisiji za vrijednosne papire, a ona donosi rjeenje kojim se proglaava da je javna ponuda uspjela ili javna ponuda proglaena neuspjelom. Javna ponuda je uspjela kada: kada su upisane sve ponuene akcije, kada je postupak upisa prekinut na legalan nain i kada je upisan manji broj od ponuenih akcija. Rjeenje komisije o uspjeloj ili neuspjeloj emisiji akcija se dostavlja Registru vrijednosnih papira u Federaciji BiH i osnivaima. Osnivai su duni objaviti izvjetaj o uspjeloj emisiji.

5.

Uplata (otkup) akcija

Uplatu akcija vre lica koja su ih upisala, lino ili pute zastupnika. Uplata se vri kod banke kod koje je i obavljen upis. Generalno je pravilo da se akcije moraju otkupiti u cjelini i od svakog upisnika. to se tie roka, odreeni iznos svake dionice, ukljuujui i aggio, uplauje se prilikom upisivanja akcija ili u nekom kratkom roku do odravanja osnivake skuptine drutva. Na izvrene uplate dionica, prije registracije drutva, banka, kao zastupnik osnivaa, izdaje potvrde, koje imaju karakter prostog dokaznog sredstva. pOslije registracije drutva, ako se uplata dionica vri u ratama, akcionarima se mogu izdavati privremene akcije (privremenice). Akcije se uplauju u ulozima koji mogu biti u novcu, ulaganjem stvari i prava. Vrijednost uloga se iskazuje u KM ili domaoj valuti. Preraunavanje se vri prema trinom deviznom kursu, na dan kako je odreeno deviznim propisima. Novani ulog se uplauje u gotovom (fiducijarnom) novcu ili efektivnim sredstvima plaanja (ek, mjenica). Kada se akcije uplauju (otkupljuju) ulaganjem u naturi (stvari, prava) ti ulozi moraju u cjelosti biti uneseni do momenta registracije drutva. Uozi mogu biti i u pravima, pa se akcije mogu otkupiti njihovim unoenjem u drutvo koje se osniva. To moe biti pravo na patent, ig, model,firmu itd.

6.

Ostala pravila o uplati (otkupu) akcija

Osnovna pravila su: a) Uplata novanih uloga, novanog djela osnovne glavnice, vri se na privremeni raun za deponovanje uplata jer drutvo jo nije osnovano. Nakon upisa, kapital se stavlja na vlastiti raun

b) c) d) e)

drutva i sa njim moe raspolagati lice ili lica koja su ovlatena od osnivake skuptine. Ako upisnici akcija ne uplate, odnosno ne unesu svoje uloge ili dio uloga u roku ili zakasne, plaaju prema ugovoru: kamatu, ugovornu kaznu, odgovaraju za prouzrokovane tete. U postupku osnivanja akcionarskog drutva dionice se ne mogu prodavati ispod njihove nominalne vrijednosti. Kupljene dionice vlasnik moe prodavati ispod nominalne vrijednosti. Akcionaru se moe odgoditi uplata ili unoenje uloga. Ako se akcije prodaju iznad nominalne vrijednosti, tada upisnik akcija plkaa taj iznos aggio.

7.

Osnivai su duni sazvati osnivaku skuptinu u roku od 15 dana po isteku roka koji je u ugovoru o osnivanju odreen za upis i uplatu akcija. Osnivaka skuptina moe punovano da radi i donosi odluke ako joj prisustvuje najmanje 50% od broja upisnika akcija. Osnivaka skuptina: utvruje da je osnovna glavnica upisana i uplaena u skladu sa ugovorom o osnivanju i javnim prospektom; usvaja izvjetaj o procjenjenim ulazima u naturi; usvaja izvjetaj o trokovima osnivanja drutva; bira upravni i nadzorni odbor drutva itd.

Osnivaka skuptina

8.

Prvi statut prilikom osnivanja drutva donosi osnivaka skuptina. Njegove izmjene i dopune, odnosno novi statut, usvaja kasnije skuptina dioniara. Statut koji je usvojila osnivaka skuptina prezentira se i deponuje kod suda u roku od 15 dana po odravanju skuptine. Statut ima karakteristike privatno-pravnog akta. Statut akcionarskog drutva sadri: firmu, sjedite i djelatnost drutva, iznos osnovne glavnice, dionice (vrstu, klasu i serije); prava pojedinih kategorija akcionara; prioritete; limitacije u prenosu dionica; poveanje i smanjenje osnovne glavnice; nain i rokove obavljanja javnog poziva za upis i uplatu dionica; posljedice zakanjenja i proputanja uplate itd. Statut obino sadri i neke fakultativne elemente: upravljanje poslovanjem; zabranu konkurencije; lojalnost drutva itd.

Statut akcionarskog drutva

III Akcije/dionice 1. Pojam i pravne karakteristike akcija/dionica

Akcija ili dionica je hartija od vrijednosti iji izdavalac moe biti akcionarsko/dioniarsko drutvo ili komanditno drutvo na akcije. 1. Istie imovinsku sadrinu, i prema njemu dionica je dio, jedinica onog djela imovine drutva koji se naziva osnovnom glavnicom. Akcija je nedjeljivi dio i sa tim dijelom akcionar uestvuje u imovinskim interesima drutva. 2. Reprezentovanje lanstva u drutvu i prava koja proizilaze iz akcije. Prava koja akcija nosi svome imaocu su: imovinska prava (dividende), pravo na upravljanje itd. 3. Akcija je vrijednosni papir i on moe biti predstavljen pisanom ispravom ili elektronskim zapisom.

Pravne karakteristike dionice:

1. Izdavalac (emitent) dionica moe biti iskljuivo akcionarsko drutvo ili komanditno drutvo na akcije kada je upisano u sudski registar. Za izdavanje akcija potrebno je prethodno odobrenje dravnog organa Komisije za vrijednosne papire koju imenuje Parlament. Akcija je dugoroni investicioni papir ija je ekonomska funkcija AKUMULACIJA KAPITALA. Njom se zasniva lanski odnos izmeu drutva i trajnog ulagaa. Trajni ulaga postaje akcionar i tada akcionarski odnos obuhvata: imovinskopravni odnos u koji je ukljuen pravni rizik i upravljaki odnos, uee u upravljanju i kontroli drutvom. Akcija je vrijednosni papir koji nosi varijabilni prihod (dividendu, superdividendu). Akcija iz prve ruke se ne moe prodavati ispod njene nominalne vrijednosti. Dionica je prenosivi (negocijabilni) papir kojim se vri mobilizacija kapitala. Akcija glasi na ime, a vlasnitvo na dionice se stie danom upisa prenosa vlasnitva u registru dionica emitenta. Akcija je zamjenjiva (fungibilna) hartija od vrijednosti. Akcija iste klase izdate u serijama mogu se sjediniti u jednu ili vie, ali se mogu i podijeliti u vie primjeraka manje nominalne vrijednosti spajanje i podjela. Dionica je nedjeljiva hartija od vrijednosti. Ako vie ljudi naslijedi akciju, nasljednici moraju odrediti jedno lice, kao svog punomonika, koji e u njihovo ime vriti prava iz dionica.

2.

3. 4. 5. 6. 7. 8.

2.

Dionice se vode na raun vlasnika kod registra koji vlasniku izdaje certifikat. Certifikat sadri: ime i prezme, naziv, sjedite i adresu emitenta, klasu, broj i nominalnu vrijednost dionice.

Bitni sastojci akcije/dionice

Bitni sastojci dionica su:

a) b) c) d) e) f) g) h)

oznaka da se radi o dionici oznaka klase, redni broj emisije, serijski broj firma i sjedite emitenta nominalna vrijednost akcije firma odnosno ime i prebivalite vlasnika akcije datum sticanja dionice mjesto i datum izdanja dionice drugi elementi utvreni odlukom o emisiji

3.

Svojstvo akcionara se stie upisom u knjigu akcionara.

Obaveze i prava akcionara/dioniara

a) standardne obaveze i prava akcionara

1. 2. 3. 4. 5. Uplata cijelog iznosa nominalne vrijednosti akcija ili uplata u ratama prema ugovoru o osnivanju ili odlukom o emisiji dionica. Uplata odreenog iznosa (%) u cjelosti prilikom upisa akcija, ako se one prodaju iz prve ruke iznad nominalne vrijednosti. (aggio) Unoenje uloga u cjelosti u stvarima i pravima prije upisa drutva u sudski registar. Prijava sticanja vlasnitva na akcijama registar vrijednosnih papira. Prihvaanje konverzije, denominacije, spajanje ili podjelu dionica.

uvanje poslovne tajne informacija ili isprava koje su oznaene kao povjerljive. Sankcije se mogu sastojati u plaanju kamata ili ugovorne kazne ili naknade tete. Standardna (normalna) pravakoja akcionar ima: prava uea u upravljanju drutvom (upravljaka) i imovinska. Upravljaka prava ukljuuju: 1. pravo glasa, jedna dionica daje jedan glas 2. uee u radu i odluivanju u skuptini drutva; lino ili preko punomonika 3. predlaganje kandidata za upravni/nadzorni odbor i pravo da se bude izabran 4. informisanje o radu i poslovanju drutva 5. uvid u isprave i dokumenta drutva o poslovanju 6. pobijanje odluka skuptine drutva 7. sticanje certifikata na dionice u vlasnitvu Imovinska prava ukljuuju: 1. uee u podjeli dobiti (pravo na dividendu) 2. uee u podjeli ostatka (neto) steajne ili likvidacione mase 3. kupovinu, prodaju ili davanje u zalig dionica

6.

b) prava iznad stansardnih prava

Pravni odnos za sticanje ovih prava moe biti: postojanje ve zasnovanog akcionarskog odnosa izmeu drutva i lica, status kupca akcije, dioniarsko drutvo ima za cilj da plasira dionice sa tim pravima odreenoj kategoriji kupaca. Prioritetna prava imaju akcionari koji posjeduju povlatene akcije KUMULATIVNE ili PARTICIPATIVNE.

c) prava ispod standardnih normi

Dioniari nemaju pravo glasa pa stiu nevotirajue dionice (dividendne dionice).

4. Emisija akcija/dionica
Emisija dionica prestavlja pravno-finansijsku operaciju koja stoji i pod kontrolom Komisije za vrijednosne papire. Emisijom dionica emitent stie kapital za obavljanje svoje poslovne djelatnosti bez obaveze vraanja, ali kupci (vlasnici) dionica oekuju prihod u vidu dividende. Postoje dvije vrste emisija akcija: - javna ponuda ponuda na osnovu javnog poziva za upis i uplatu akcija upuuje se iroj publici - zatvorena prodaja prodaja unaprijed odreenom kupcu ili grupi od najvie 40 ljudi

Emisija dionica ukljuuje:

donoenje odluke o emisiji kod javne ponude odobrenje Komisije, a kod zatvorene prodaje Komisija se obavjetava o emisiji zakljuivanje ugovora izmeu emitenta i registra vrijednosnih papira zakljuivanje ugovora izmeu emitenta i banke (depozitara) otvaranje privremenog rauna za deponovanje uplata prilikom kupovine dionica objavljivanje prospekta i javnog poziva za upis i uplatu akcija objavljivanje rezultata kod javne ponude

upis dionica u registar dionice

emitenta kod

Komisije i

naraun kupca

Odluku o emisiji donosi skuptina drutva. Odluka mora sadravati: naziv, sjedite, i oznaku emitenta u registru kod Komisije; naziv organa koji je odluku donio i datum; redni broj emisije; broj i nominalnu vrijednost dionica; prava koja sadri dionica; nain prodaje; vrijeme poetka i zavretka i mjesto za upis i uplatu. Jedan od najvanijih dokumenata je prospekt, koji sadri podatke o: dionicama koje se emituju, pravnom statusu i vlasnitvu emitenta; djelatnost, poslovanje, imovini, zaduenosti, dobiti ili gubitku te odgovornim licima. Javni poziv se objavljuje u Slubenim novinama FbiH. Sadri: odluku o emisiji; podatke o mjestu, roku i nainu upisa i uplate dionica.

5. Promet dionica

Obuhvata: kupovinu, prodaju i davanje u zalog dionica; konverziju i spajanje i podjelu. Vlasnitvo nad dionicama stie se danom zakljuivanja pravnog posla. Kupovina dionica moe se vriti putem TENDER PONUDE direktne pismene ponude kupca vlasnicima dionica. Osnovne karakteristike tender ponude su: - prijavljuju se Komisiji - Komisija utvruje uslove davanja, objavljivanja i provoenja tender ponude - zakonom odreen sadraj tender ponude - javno objavljivanje Konverzija akcija predstavlja povlaenje svih akcija jedne klase i njihovu zamjenu novim akcijama druge klase. Denominacija je operacija kojom se povlae sve dionice jedne nominalne vrijednosti i njihova zamjena jednakim brojem novih dionica iste klase, uz srazmjerno smanjenje nominalnih vrijednosti. Spajanje dionica je operacija emisije novih dionica sa ciljem zamjene vie postojeih za jednu novu, ali iste klase sa veom nominalnom vrijednosti ili zamjenu vie kvotnih dionica za jednu novu kvotnu dionicu sa veim ueem. Podjela suprotno spajanju.

6. Klase i serije dionica

Klase se odreuju prema sadrini prava koja nosi anglosaksonskoj teoriji prava klase dionica se djele: 1. obine ili redovne dionice 2. preferencijalne 3. dionice bez prava glasa ili dividendne 4. dionice zaposlenih ili radnike dionice dionica. Prema

1. 2.

Klase obinih dionica sadre standardna prava, male varijacije Preferencijalne sadri posebna prva (imovinska). Tu imamo preferencijalne PARTICIPATIVNE i preferencijalne NEPARTICIPATIVNE; preferencijalne KUMULATIVNE i preferencijalne NEKUMULATIVNE. Preferencijalne kumulativne sadre pravo prvenstva u naplati dividende u odnosu na isplatu dividende na dionice ostalih klasa dionica drutva. Preferencijalne nekumulativne daju ostala prioritetna prava, a u pogledu naplate dividende iskljuivo za tekui-fiskalni (porezni) period. 3. Dionice bez prava glasa (dividendne) daju iskljuivo pravo na naplau dividende i ne daju pravo glasa Ista klasa dionica emituje se u serijama. Serija oznaava REDNI BROJ EMISIJE DIONICA ISTE KLASE.

7. Vrste akcija/dionica
Prema nainu odreivanja evidentirane vrijednosti dionica postoje dvije vrste: dionice sa nominalnom vrijednosti i kvotne dionice. Dionice sa nominalnom vrijednosti sadre upisan novani iznos na koji ona glasi. Kvotna dionica sadri upisan iznos te dionice u osnovnoj glavnici drutva. Prema vrsti uloga: gotovinske otkupljivanje u novcu i naturalne stvarima ili pravima.

IV Poveanje i smanjenje osnovne glavnice (osnovnog kapitala) 1. Poveanje osnovne glavnice

a)
poveanje osnovne glavnice novim ulozoma odluku o poveanju osnovne glavnice, emitovanjem novih dionica na osnovu novih uloga, donosi skuptina drutva najmanje tri etvrtine osnovnog kapitala zastupljenog u skuptini uslovno poveanje osnovne glavnice odluku takoer donosi skuptina (3/4), a za emisiju akcija potrebna je dozvola Komisije za vrijednosne papire poveanje osnovne glavnice po osnovu odreenog kapitala odluku donosi nadzorni organ, na osnovu ovlatenja iz statuta ili odluke skuptine poveanje osnovne glavnice iz kapitala drutva (kapitalne dobiti, rezervni, nerasporeene dobiti)

b) c) d)

2. Smanjenje (redukcija) osnovne glavnice

Prilikom smanjenja osnovnog kapitala, zakonskog minimuma (20 000 KM). on se ne moe smanjiti ispod

a) b) c)

redovno smanjenje osnovne glavnice odluku donosi skuptina. Redovno smanjenje vri se operacijom povlaenja ili denominacijom dionica. Prvo se povlae sopstvene akcije. Pojednostavljeno smanjenje osnovne glavnice vri se u svrhu pokrivanja gubitaka ili prenosa kapitala u rezerve drutva Smanjenje osnovne glavnice povlaenjem akcija prinudno smanjenje

3. Sticanje sopstvenih akcija

Akcionarsko drutvo moe stei sopstvene dionice ukupno najvie do 10% osnovne glavnice. Pravila sticanja: steene sopstvene akcije moraju biti uplaene u cjelosti; ako se stiu uz naknadu plaanje se vri iz dobiti ili kapitalom iznad zakonske rezerve; drutvo mora otuiti sopstvene akcije u odreenim rokovima (1-3 god) u protivnom ih mora povui; iz sopstvenih akcija drutvu ne pripadaju nikakva prva.

V Prestanak lanstva, promjena oblika drutva i prestanak drutva 1. Prestanak lanstva u drutvu

Kada akcionar pravnim poslom proda ili prenese na drugog subjekta sve akcije koje ima u jednom drutvu on tada prestaje biti lan drutva.lanstvo u drutvu moe prestati: smru lana fizikog lica ili usljed steaja odnosno likvidacije lana pravnog drutva.

2.

Transformacija se vri odlukom skuptine, odnosno voljom akcionara. Pravila: na novi oblik drutva prelaze sva dotadanja prava i obaveze ranijeg dionikog drutva, odravaju se sva steena prava povjerilaca ranijeg akcionarskog drutva. Promjena oblika povlai zakljuivanje novog ugovora, promjena statuta i upis novog drutva u sudski registar.

Promjena organizacionog oblika drutva

3.

Akcionarsko drutvo prestaje steajem ili likvidacijom.

Prestanak drutva

VI Organi akcionarskog drutva 1. Teorijski pristup

U svijetu postoje tri tipa upravljanja: angloameriki, njemaki i japanski, sa svojim varijantama. Upravljanje dionikim drutvima vre ulagai kapitala, investitori. Najvii organ vlasti kod dionikog drutva ini skuptina.

2.

Sadanje stanje regulative

Sadanje stanje regulative pokazuje da nije uspostavljen jedinstven koncept strukture organa upravljanja tako da u dionikim drutvima, zavisno od vlasnike strukture kapitala (privatna ili mjeovita), postoje razliiti organi.

3.

Skuptina

Skuptinu ine svi akcionari. Odluke u njoj donose akcionari vlasnici akcija sa pravom glasa; njena nadlenost i funkcionisanje u granicama zakona i statuta drutva. Razlikujemo: generalna skuptina je osnivaka, redovna saziva se polugodinje ili godinje za pitanja iz redovne nadlenosti, vanredna saziva se prema potrebi. Sastav skuptine ine svi dioniari. U sistemima gdje jedno lice moe drati sve akcije drutva, funkciju skuptine vri taj jedan akcionar. Dioniar moe u radu i odluivanju na skuptini uestvovati lino ili putem punomonika, punomo se daje u pisanoj formi. Skuptinu saziva nadzorni odbor, odrava se u sjeditu drutva, za njen rad i odliivanje potrebna je prisutnost akcionara koji predstavljaju vie od 50% akcija sa pravom glasa. Najranije 15, a najkasnije 30 dana od prvobitno zakazanog odravanja skuptine nadzorni odbor je duan javno

objaviti ponovno sazivanje skuptine. Glasanje se vri putem glasakih listia. Nadlenost se djeli na zakonsku i statutarnu. Zakonska nadlenost rjeava pitanja koja su zakonom izriito stavljena u njen djelokrug. Statutarna nadlenost odreena je voljom same skuptine. U zakonsku nadlenost spada: 1. pitanja o statutu, njegovim izmjenama i dopunama 2. poveanje i smanjenje osnovne glavnice 3. emisiji dionica postojee iste klase i/ili emisiji dionica nove ili novih klasa 4. raspodjeli i upotrebi dobiti i isplati dividende 5. spajanju sa drugim drutvima 6. promjeni oblika dioniarskog drutva itd.

4.

Nadzorni odbor je organ upravljanja ili organ izvrenja i poslodavstva. On bira skuptinu, obavezan je organ drutva, struan je organ, upravlja drutvom izmeu dva zasjedavanja skuptine, stoji pod kontrolom skuptine. Nadzorni odbor mora imati predsjednika i dva lana. Zaposleni ne mogu biti lanovi nadzornog organa, predsjednik, lan ne moe istovremeno biti direktor drutva ili lan drugog organa, ne smije biti osuivan za krivina djela. Duina mandata nadzornog odbora je jedna ili etiri godine ili je to preputeno statutu. Mandat predsjednika ili lana nadzornog odbora moe prestati: istekom mandata, ostavkom, odlukom skuptine, smru ili nesposobnou obavljanja funkcije. Nadzorni odbor radi u sjednicama koje saziva predsjednik, na zahtjev direktora drutva ili na zahtjev najmanje dva lana nadzornog organa, a sjednice se odravaju najmanje jednom u tri mjeseca. Nadzorni odbor vri: 1. nadzire poslovanje drutva 2. nadzire rad direktora 3. usvaja izvjetaj direktora po polugodinjem i godinjem obraunu 4. podnosi skuptini drutva godinji izvjataj o poslovanju 5. imenuje i razrijeava direktora drutva 6. predlae raspodjelu i nain upotrebe dobiti i nain pokrivanja gubitka 7. saziva skuptinu drutva 8. donosi opte pravne akte drutva lanovi i predsjednik nadzornog odbora duni su: djelovanje u skladu sa interesima dioniara i dioniarskog drutva; ne mogu obavljati konkurentne djelatnosti bez saglasnosti ostalih lanova.

Nadzorni odbor

5.

Direktor/uprava drutva

Direktor organizuje rad, rukovodi poslovanjem, zastupa i predstavlja drutvo i odgovara za zakonitost rada. Izvrni direktori, pored generalnog direktora, u okviru razdjeljenih funkcija vode drutvo (uprava, direktorij). Direktor je obavezan prisustvovati sjednicama nadzornog odbora, davati podatke i informacije. Zakonski djelokrug obuhvata: 1. organizovanje rada u drutvu 2. rukovoenje poslovanjem 3. izvrava odluke skuptine i nadzornog odbora 4. zastupa i predstavlja drutvo 5. rjeava pitanja zaposlenih

Pravana obiljeja ovog organa su: formira se na individualnoj i kolektivnoj osnovi; imenuje se na odreeno vrijeme od strane nadzornog odbora; stoji pod kontrolom nadzornog odbora. Mandat je etiri godine ili je to pitanje preputeno statutu drutva. Njegova funkcija moe prestati: istekom mandata, opozivom; naknadi prouzrokovane tete, pojedinano ili solidarno. Pored imovinske, nosi i odgovornost za krivina djela, te odgovornost za privredni pristu i prekraj.

6. Odbor za reviziju
Bira ga skuptina, a mogu to biti i vanjski revizori. Kontrola u drutvu se moe organizovati kao: 1. stalna funkcija, lica za svoj rad dobivaju naknadu 2. povremena funkcija, od sluaja do sluaja Odbor za reviziju je poseban, obavezan, stalan i kolektivan organ drutva, koji vri finansijsku kontrolu rada poslovanja. Najmanji broj lanova je tri, a lanovi ovog odbora mogu biti samo fizika lica. lanovi ovog odbora ne mogu biti: lanovi nadzornog odbora; direktor ili lanovi uprave; lica koja imaju status zaposlenih. Vai pravilo da svaki lan ima jedan glas i odluke se donose veinom glasova. Vanjski ili nezavisni revizori angauju se po ugovoru.

GLAVA OSMA STATUSNI OBLICI POVEZIVANJA, INSTITUCIONALIZOVANI OBLICI I ORGANIZOVANA TRITA KAPITALA

I Statusni oblici povezivanja drutva 1. Uopte o formama povezivanja drutva

Cilj koncentracije ogleda se u koncentraciji kapitala vie trgovakih drutava uz centralizaciju upravljanja pod jedinstvenom ekonomskom upravom. Najvaniji statusni oblici privrednih koncentracija su: FUZIJE (pripajanje i spajanje), STVARANJE GRUPACIJA PRIVREDNIH DRUTAVA POVEZIVANJEM TRGOVAKIH DRUTAVA, SISTEM STICANJA VEINSKOG UEA U KAPITALA I UPRAVLJANJU. Najpoznatije imenovane forme koncentracija su: trust, holding i koncern. Nae pravo priznaje: holding, poslovno udruenje i pul.

2.

Holding predstavlja oblik statusnog povezivanja vie samostalnih trgovakih drutava, na bazi uea u kapitalu ili upravljanju. Time jedno drutvo (holding) ostvaruje kontrolu nad vie drugih samostalnih drutava. Pojam: Holding predstavlja pravni odnos u kome jedno drutvo ima veinsko uee u emitovanju, nominalnom kapitalu drugih drutava. Ako ima veinsko uee u njihovim organima upravljanja DIREKTNA KONTROLA; a ako sve to ostvaruje preko prvog drutva koje direktno kontrolie INDIREKTNA KONTROLA. Postoje tri kategorije u statusno-pravnom povezivanju: 1. jedno drutvo se naziva holdingom (kontrolnim ili drutvo majka) 2. subsidijarna drutva (FILIJALE, kontrolisana ili drutva keri) 3. POFILIJALE koja su kontrolisana od subsidijarnih drutava b) Nastanak: 1. osnivanje novih drutava u kojima se stie veinsko uee u osnovnom kapitalu (investiranje) 2. sticanje veinskog uea u osnovnom kapitalu postojeih drutava kupovinom udjela ili akcija 3. ulaganje u postojea drutva i po tom osnovu sticanje veinskog uea u drutvima

Holding

a)

c)

Djelatnost: ISTA holding djelatnost obuhvata: osnivanje novih drutava; finansiranje cjelokupne djelatnosti grupacije i upravljanje. MJEOVITA ukljuuje obavljanje i drugih djelatnosti kao to su trgovina na veliko i turizam.

3. Poslovno udruenje

Poslovno udruenje je statusno-pravni oblik koji formiraju trgovaka drutva radi unaprijeivanja i usklaivanja privrednih djelatnosti, kao i zastupanja strukovnih interesa. Poslovno udruenje obavlja poslove.

4. Pul
Osniva se ugovorom izmeu lanova koji obezbjeuju sredstva za rad pula. Pul je kao pravno lice subjekt sudske registracije koje ima i vlastitu odgovornost.

II Institucionalizovani kapitala 1. Banke

oblici

finansijskog

Banke su finansijske institucije, prvenstveno depozitnog i kreditnog karaktera. Osniva se uz pribavljanje prethodne dozvole od strane Agencije koja je uslov za upis banke u sudski registar. Organi banke su: skuptina (ine je dioniari sa dionicama sa pravom glasa); upravni odbor (neparan broj lanova 5 do 11, mandat etiri godine,mogunost reizbora); nadzorni odbor (najmanje pet lanova); generalni direktor (imenuje se uz saglasnost Agencije). Banka je duna: neprekidno odravati svoju solventnost, sposobnost plaanja i kreditnu sposobnost.

2.

Drutva za osiguranje su pravna lica koja se bave poslovima osiguranja lica i imovine i poslovima reosiguranja. Statusni oblici drutva za osiguranje su: dioniko drutvo za osiguranje i/ili reosiguranje i drutvo za uzajamno osiguranje. a) Za osnivanje dionikog drutva za osiguranje potrebno je prethodno pribaviti odobrenje Ureda za nadzor. Osnivai mogu biti pravna i fizika lica, domaa ili strana. Zakonski minimum osnovnog kapitala za osnivanje dionikog drutva za osiguranje jeste 1 000 000 KM, ako se drutvo bavi poslovima osiguranja ivota 2 000 000. Kapital se uplauje u gotovom novcu, u KM ili domaoj valuti. b) Drutvo za uzajamno osiguranje. To je pravno lice u kojem lanovi drutva uplatom uloga meusobno jame da e se na naelima uzajamnosti i solidarnosti pokriti tete nastale ostvarenjem ugovornih rizika. Da bi se osnovalo ovo drutvo potrebno je da ugovor o uzajamnom osiguranju od istih rizika zakljui najmanje 250 lica pravnih i/ili fizikih. Ovo drutvo moe imati ogranienu ili neogranienu ulogu.

Drutvo za osiguranje i reosigurnje

3.

Drutva za upravljanje fondovima su speciolizovani subjekti koji se osnivaju radi prikupljanja finansijskih sredstava, zajednikog viepartnerskog investiranja na osnovama minimiziranja i disperzije rizika te upravljanje fondovima. Postoje dvije vrste drutava: drutva za upravljanje uzajamnim i investicionim fondovima i privatizaciona drutva za upravljanje privatizacionim investicionim fondovima.

Drutva za upravljanje fondovima

a) Drutva za upravljanje uzajamnim i/ili investicionim fondovima se

bave upravljanjem fondovima, bilo uzajamnim ili investicionim. Osnivaju se i posluju u formi akcionarskog ili drutva sa ogranienom odgovornosti. Upisuju se u sudski registar i registar Komisije za vrijednosne papire. b) Privatizaciona drutva za upravljanje privatizacionim investicionim fondovima su u funkciji vlasnikog prestrukturisanja trgovakih drutava. Mogu imati oblik akcionarskog i drutva sa ogranienom odgovonosti.

4.

Investicioni fondovi
fond je pravno lice, ija je jedina djelatnost prikupljanje finansijskog kapitala i investiranje u prenosive vrijednosne papire. Dozvolu za osnivanje fonda izdaje Komisija za vrijednosne papire, zakonski minimum osnovne glavnice fonda iznosi najmanje 4 000 000 KM i mora u cjelosti biti uplaen u novcu. Dionice fonda su iste klase. Organi fonda su: nadzorni odbor i direktor. Uzajamni fond predstavlja jednu namjensku imovinu koju ine prenosivi vrijednosni papiri. Imovina je podjeljena na jednake dijelove, a fond emituje investicione kupone isprave o vlasnitvu udjela u uzajamnom fondu. Privatizacioni investicioni fond cilj fonda je omoguavanje lakeg prevoenja procesa privatizacije uz disperziju (raspravanje) rizika. Osnovni kapital fonda ne moe biti manji od 200 miliona KM.

a) Investicioni

b)

c)

III Organizovana i ureena javna trita 1. Berza

Berza je stalno mjesto na kome se u odreeno vrijeme obavlja kupovina i prodaja zamjenjive, tipizirane ili standardizovane robe i upravlja poslovnim transakcijama. Pod robom se podrazumjeva novac, hartije od vrijednosti, gotovi proizvodi, sirovine i usluge. U odnosu na predmet trgovanja berze se djele na: berze efekta, novane, robne, berze usluga i mjeovite. Prema pravnoj strukturi i odnosu drave imamo: 1. berze organizovane kao privatnopravni subjekti u formi dionikog drutva 2. berze javnopravnof karaktera 3. berze mjeovitog karaktera Berzu moe osnovati najmanje pet lica sa statusom profesionalnih posrednika (brokera). Zakonski minimum osnovnog kapitala za berzu efekta jeste 200 000 KM. Berza obavlja sljedee poslove: organizuje povezivanje ponude i tranje hartija od vrijednosti; osigurava informacije o ponudi, tranji i trinoj vrijednosti papira.

2. 3.

Druga ureena vrijednosti Javna trita robe

javna

trita

hartija

od

1. Aukcije: na njima se javno i organizovano vri prodaja robe na

aukcijskim mjestima, putem nadmetanja

2. Trnice na veliko i trnice na malo: pijace 3. Trni centri: organizovana trita za prodaju robe na malo 4. Sajmovi: povremeno organizovanje trita na kojima

se vri prezentacija robe po sistemu uzorka i vri zakljuivanje poslova

GLAVA DEVETA SPECIFINI OBLICI POSLOVNIH SUBJEKATA, DRUGA PRAVNA LICA I UDRUIVANJE

I Javno preduzee i zadruga 1. Javno preduzee (kompanija)

Kompanije su sva ona preduzea koja se baziraju na sticanju svoine iz tzv. javne ruke i koja se na osnovu finansijskog uea, odluivanja ili davanja saglasnosti, neposredno ili posredno sprovode vladajuu politiku. Osnivai mogu biti fizika i/ili pravna lica, domaa ili strana na bazi privatnog kapitala. Osnivai javnog preduzea mogu istovremeno biti oblici dravne organizacije (optina) i privatno pravna lica na bazi mjeovite svojine i pravnom organizacijom privrednog/trgovakog drutva. Javnim preduzeem upravljaju osnivai srazmjerno kapitalu. Zakonsko ovlatenje drave postoji u pogledu kontrole ispunjenja javnog cilja (interesa) od strane javnih preduzea. Za obaveze stvorene u prometu javno preduzee odgovara svojom imovinom.

2.

Zadruga

Ima status pravnog lica, formiraju je fizika lica ugovorom, na principu uzajamne pomoi njeni lanovi unapreuju i tite svoj ekonomski i drugi interes i stiu dobit. Znai cilj zadruge je: zadovoljavanje ekonomskih interesa svakog lana u zatiti i unapreenju njegove imovine i sticanju dobiti. Osniva se ugovorom, najmanje tri lica. Ulozi mogu biti u novcu, stvarima i pravima, ali ne i u radu. Organi zadruge su: skuptina zadruge, nadzorni odbor i direktor. U pravnom prometu zadruga istupa u svoje ime, za svoj raun. Zadruga za svoje obaveze odgovara cjelokupnom imovinom i postoji ograniena solidarna odgovornost zadrugara do visine iznosa. Zadruga postaje: odlukom skuptine (2/3 veina), statusnim promjenama, steajem.

3.

U ovu kategoriju spadaju pravna lica koja za cilj svoga postojanja imaju druge, a ne ekonomske ciljeve (udruenje graana, druge asocijacije, fondacije, zadubine).

Ostala pravna lica

II Udruivanje poslovnih subjekata komore i savez 1. Privredne komore

Privredne komore su asocijacije poslovnih subjekata, neprofitnog karaktera, sa statusom pravnog lica. lanovi komora su privredna/trgovaka drutva, individualni trgovci, zadruge.organi komora su: skuptina, upravni odbor, nadzorni odbor i predsjednik. U okviru komora djeluju sudovi asti. Izabrani sud ARBITRAA je nadlena za rjeavanjesporova koji su ugovorom ili drugim aktom lanova sastavljeni u nadlenosti.

2.

Strukovne asocijacije

Asocijacije imaju status pravnog lica i registruju se kod suda. Strukovne asocijacije zastupaju interese svojim lanovima.

3.

Zadruni savezi
principu ili principu obavljanja

Organizuju se na teritorijalnom djelatnosti zadruga.

Peti dio Promjene, prestanak, pravni promet, atributi i registracija

GLAVA PRVA UNUTRANJA ORGANIZACIJA, STATUSNE PROMJENE I PRESTANAK DRUTVA

I Unutranja organizacija drutva 1. Pojam djelova drutva

Nain obavljanja registrovane djelatnosti u drutvima je takav da postoji potreba organizovanja uih poslovnih jedinica, dijelova drutva, u kojima se obavlja odreena vrsta ili vrste poslova. Unutranja struktura drutva jeste skup organizacionih djelova, poslovnih jedinica u kojima se obavlja jedna ili vie poslova iz okvira registrovane djelatnosti drutva.

2.

Pravni status dijelova drutva

1. 2. 3. 4. 5. nemaju status pravnog lica i ne mogu biti tueni niti tuiti sredstva sa kojima se obavljaju poslovi u dijelovima drutva su objekti imovine drutva, pa ne mogu biti subjekti prinudnog poravnanja, steaja niti likvidacije obavljaju jednu ili vie vrsta poslova iz domena registrovanog prometa poslovanja drutva i nemaju svoju samostalnu djelatnost u pravnom prometu: mogu imati odreena ovlatenja za istupanje nemaju vlastite organe upravljanja.

II Statusne promjene 1. Pojam statusnih promjena

Promjene koje se odvijaju unutar samog drutva, njegove unutranje organizacione strukture, tako i u cjelom drutvu kao ekonomskom i pravnom subjektivitetu.

2.

Zajednike pravne karakteristike su: 1. odluke o statusnim promjenama donose ulagai ili skuptine 2. spajanje ili pripajanje razliitih topova drutva uvijek povlai dvije sloene operacije: transformaciju tj. promjenu oblika postojeeg drutva i statusnu promjenu 3. provoenjem statusnih promjena dolazi do univerzalne sukcesije (preuzimanja svih prava i obaveza) i pravnog sljedovanja 4. statusne promjene zahtjevaju osiguranje i zatitu lanova drutva

Zajednike pravne karakteristike

3. Vrste statusnih promjena

Spajanje dolazi do prestanka dva ili vie drutava od kojih nastaje jedno novo drutvo. pOstojea spojena drutva se gase, a umjesto njih formira se jedno novo. Imovina spojenih drutava prelazi u novo drutvo. Za obaveze spojenih drutava odgovara drutvo koje je nastalo spajanjem. Spojiti se mogu drutva istog tipa ili razliitih tipova. lan koji je glasao protiv odluke o spajanju imao bi pravo zahtjevati od drutva da otkupi njegov udio uz isplatu njegove trine vrijednosti. Pripajanje dolazi do toga da jedno ili vie drutava pripaja se nekom drugom drutvu, pri emu pripojena drutva prestaju postojati kao samostalni pravni i poslovni subjekti. Drutvo koje je apsorbovalo druga pripojena drutva zadrava svoj pravni status. Podjela podjelom jednog drutva nastaje vie manjih drutava. Drutvo koje se djeli prestaje postojati jer njegova imovina prelazi na novonastala drutva. Drutva koja su nastala od podjeljenog drutva, odgovaraju solidarno i neogranieno za ranije obaveze, podjeljenog drutva koje su nastale prije upisa u registar suda.

III Prestanak poslovnih subjekata 1. Pojam i razlozi prestanka

Ekonomski prestanak subjekat prestaje da obavlja poslovnu djelatnost. Pravni prestanak gubitak pravnog subjektiviteta i brisanje iz sudskog registra. Razlozi za prestanak mogu se svrstati u tri grupe: ekonomski, pravni i tehniki.

Ekonomski razlozi:

1. nemogunost obavljanja registrovane djelatnosti 2. uzroci trine, finansijske i poslovne prirode zbog kojih je dalji opstanak poslovnog subjekta neodriv. Ti razlozi postoje onda kada je poslovni subjekat trajnije nesposoban za plaanje, odnosno onda kada u periodu od 30 dana neprekidno ne izmiruje sve svoje dospjele novane obaveze INSOLVENTNOST.

Pravni

razlozi statusne promjene, nemogunost provoenja procesa privatizacije na zakonom utvren nain, sudskom presudom utvrena nitavost upisa u sudski registar. Tehniki razlozi svode se na nepostojanje ili na prestanak postojanja
posebnih uslova za poslovanje subjekata.

2.

Steaj je postupak po kome se imovina prezaduenog poslovnog subjekta (steajnog dunika) povjerava posebnim organima koji unovavaju imovinu (steajna masa) radi namirenja njegovih povjerilaca podjelom prikupljenih sredstava. Steajni postupak se provodi nad dunikom u dva sluaja: 1. ako je trajnije nesposoban za plaanje 2. kada je prezaduen Smatra se da postoji nesposobnost za plaanje ako dunik u periodu od 30 dana neprekidno ne izmiruje sve svoje dospjele novane obaveze. Prezaduenost postoji onda ako imovina dunika ne pokriva njegove obaveze (pasiva vea od aktive). Obavezni organi steajnog postupka su: steajno vjee, steajni sudija i steajni upravnik, a fakultativni odbor povjerilaca. Specifinost steajnog postupka: ne moe se vraati u preanje stanje, nije dovoljan pravni lijek revizije, rokovi su kratki, na albu u pravilu od 8 dana.

Steaj

Faze steajnog postupka: 1. Prethodni postupak cilj je utvrivanje ekonomsko-finansijskih 2.

stanja dunika, odnosno da li postoje uslovi za otvaranje steaja Otvaranje steajng postupka rjeenje se dostavlja predlagatelju, steajnom duniku, instituciji koja vodi poslove platnog prometa i javnom tuilatvu. injenica otvaranje steaja upisuje se u javne knjige.

Pravne posljedice otvaranja steajnog postupka: - prenoenje funkcije organa upravitelja na steajnog upravnika
prestaje radni odnos zaposlenih formiranje steajne mase gase se rauni dunika i otvaraju se novi potraivanja povjerilaca prema steajnom duniku koja nisu dospjela smatraju se dospjelim povremena davanja, novana i nenovana, pretvaraju se u jednokratna novana potraivanja prestaju tei kamate na potraivanja vri se prinudna kompenzacija dunikovih potraivanja sa potraivanjima povjerioca dvostrano teretni ugovori pravo na potragu stvari okonanje zapoetih poslova

Razluna i izluna prava daju mogunost odvojenog namirenja iz imovine steajnog dunika ili iz stvari. Razluno pravo je pravo povjerioca ije je potraivanje obezbjeeno najkasnije 60 dana prije otvaranja steajnog postupka. Obezbjeenje se sastoji u hipoteci, zalozi na pokretnim stvarima, potraivanjima. Izluna prava su prava treih lica na osnovu

kojih ona mogu steajne mase.

traiti

da

se

odreene

stvari

izlue

ili

izuzmu

iz

3.

4. 5. 6.
7.

Prijavljivanje i ispitivanje potraivanja prijavljuju se potraivanja po kojima se vodi parnini postupak. Samo ono potraivanje koje prizna steajni upravnik, a ne ospori niti jedan prisutni povjerilac je UTVRENO POTRAIV. Konverzija dugova ili prodaja steajnog dunika prodaja se obavlja javnom drabom ili neposrednom pogodbom. Unovavanje imovine vri se prodajom dijela imovine. Prije izlaganja javnoj prodaji procjenu vri vjetak. Namirenje povjerilaca podjelom diobene mase steajna masa koja se dijeli povjeriocima naziva se diobena masa. Zakljuivanje steajnog postupka i upis u sudski registar

3. Prinudno poravnanje u steaju

Prinudno poravnanje provodi steajno vjee u toku trajanja steajnog postupka na prijedlog povjerilaca ili dunika. Cilj prinudnog poravnanja u steaju jeste da se ne provodi steajni postupak i da steajni dunik ostane sa tim da se povjerilac namiri u odreenom iznosu. Ovaj postupak vodi steajno vjee. Rjeenje o poravnanju upisuje se u sudski registar.

4. Likvidacija
Kod likvidacije imovina je redovno vea od obaveza pa ne dolazi u pitanje namirenje povjerilaca. Likvidacija se provodi: 1. ako je prema poslovnom subjektu izreena trajna mjera zabrane rada ili obavljanja djelatnosti 2. ako su prestali postojati prirodni uslovi za vrenje poslovne djelatnosti 3. ako su prestali postojati ekonomski uslovi za rad 4. ako je utvrena nitavost upisa u sudski registar Za otvaranje i provoenje postupka likvidacije mjerodavan je KANTONALNI SUD. Organi za provoenje tog postupka su likvidaciono vijee i likvidacioni upravnik. Danom upisa rjeenja u sudski registar brie se drutvo i ono prestaje postojati, kao pravno lice.

GLAVA DRUGA PRAVNI PROMET, ZASTUPANJE I ODGOVORNOST

I Pravni promet i imovina 1. Pojam prometa

Pod ekonomskim prometom podrazumjeva se prenos stvari koje imaju ekonomsku (novanu) vrijednost sa jednog na drugi subjekat. Pravni promet oznaava transfer subjektivnih prava, stvarnih, sa nosioca (titulara) na drugi subjekat.

2.

Subjekti poslovnopravnog prometa

Subjekti poslovnopravnog prometa su sva pravna i fizika lica kojima pravni poredak (objektivno pravo) priznaje status subjekata poslovnog prava. Kao subjekti poslovnog prava nosioci prometa su: 1. individualni trgovac, samostalni privrednik 2. privredna/trgovaka drutva 3. javna preduzea 4. drutvena preduzea 5. statusni oblici povezivanja privredni/trgovakih drutava 6. ostali oblici pravnih lica (fondacije, udruenja, zadruge)

3.

Najvei znaaj imaju ugovori, vrijednosni papiri, komercijalni papiri, legitimacioni papiri i dr. papiri kojima se dokazuje nastanak i sadraj poslovne transakcije ili imaju snagu obinog dokaznog sredstva.

Pravni instrumenti prometa

4.

Imovina

Imovina ukupnost imovinskih prava koja pripadaju subjektu poslovnog prava izrazivih u novcu. Imovinu ine: stvarna prava, obligaciona prava, imovinski dio autorskih prava.

II Zastupanje i predstavljanje 1. Pojam i pravni osnov nastajanja

Za poslovne subjekte prava stiu i obaveze preuzimaju lica koja jednim imenom nazivamo ZASTUPNICIMA. ZASTUPANJE je pravni odnos na osnovu koga fiziko lice sklapa posao ili obavlja neku pravnu radnju, tj. daje izjavu volje za privredno drutvo, holding. Ekonomski efekti tiu se imovine zastupljenog. PREDSTAVLJANJE je istupanje u ime poslovnog subjekta bez stvaranja imovinskopravnih obaveza.

2.

Slobodno i vezano osoblje

Zastupnici se djele na slobodno osoblje i vezano osoblje. Slobodno osoblje ine fizika lica imaju ovlatenja za zastupanje poslovnog subjekta. To su: direktor, predsjednik uprave drutva, lanovi drutva sa neogranienom odgovornosti, komplementar te steajni i likvidacioni upravnik. Vezano osoblje su lica koja imenuje i razrjeava direktor ili predsjednik uprave ovlaten na preduzimanje izvrnih i administrativnih radnji u okviru dobijenih ovlatenja. Tu spadaju: izvrni direktori, pomonici direktora, punomonici.

3.

Zakonsko zastupanje ulazi u domen voenja drutva (poslovoenja). Zastupnici su direktor ili predsjednik uprave drutva. Statutarno zastupanje predstavlja lica koja na osnovu statuta ili ugovora o osnivanju drutva ovlatena za zastupanje drutva.

Zakonski i statutarni zastupnici

4.

Zakonski i statutarni zastupnik moe prenijeti na drugo lice dio svojih ovlatenja za zastupanje drutva tj. OPUNOMOITI DRUGO LICE. Punomo je ovlatenje za zastupanje koje vlastodavac pravnim poslom daje svom punomoniku. Punomonik moe biti fiziko i pravno lice i moe djelovati samo u okviru ovlatenja.

Punomonici

1.
2.

3. 4.

Poslovna punomo ovlatenje poslovnog subjekta dato drugom fizikom licu da sklapa ugovore i obavlja poslove Punomo profesionalnim posrednicima na tritu kapitala Punomo trgovinskog putnika trgovinski putnik je ovlaten preduzimati samo one poslove koji se odnose na prodaju robe navedene u punomoi Punomo po zaposlenju zakljuivanje i izvrenje ugovora

5. Prokura
Prokura najire trgovako punomoje. Prokurista moe preduzimati sve radnje zastupanja u ime i za raun privrednog drutva. Sadraj ovlatenja prokure zavisi iskljuivo od naredbe zakonodavca. Prokuru daje direktor, odnosno uprava drutva; daje se u pisanoj formi; prokura je neprenosiva; upisuje se u sudski registar. Prokurista moe biti: fiziko lice (punoljetno); lice koje ima punu poslovnu sposobnost; lice iz reda slobodnog ili vezanog osoblja; lice kod koga ne postoji konflikt interesa u odnosu na privredno drutvo; struno lice koje poznaje trite. Postoje dvije vrste prokure: pojedinana data jednom ili vie lica, s tim da svaki od njih djeluje samostalno, zajednika daje se najmanje dvijema osobama i to zajedno.

6. Prekoraenje granica ovlatenja

Prekoraenje granica ovlatenja moe dovesti do niza sloenih pravnih situacija u kojima se nalaze zastupani, zastupnik i tree lice. (nije vana lekcija).

III Odgovornost poslovnih subjekata 1. Pojam i vrste

a)
b) Odgovornost prema pravnom osnovu nastanka proistie iz zakona, ugovora o osnivanju drutva, statuta itd. Odgovornost prema subjektu kome se odgovara Odgovornost za ije radnje poslovni subjekt odgovara ona obuhvata odgovor za sopstvene radnje i obaveze i uzajamnu odgovornost Odgovornost prema vrsti sankcija koje se mogu izrei poslovnom subjektu Odgovornost prema vrsti obligacije koja nastaje iz konkretnog odnosa

c)
d) e)

2.

Odgovornost prema drutvenoj zajednici

Obaveze prema drutvenoj zajednici preteno imaju fiskalni karakter (plaanje poreza, carina, taksi). Neizvrenje obaveza, neuredno izvrenje izaziva intervenciju odgovarajueg dravnog organa. Odgovornost poslovnog subjekta prema drutvenoj zajednici (dravi) u sebi sadri krivinopravnu sankciju, ako je takva radnja zakonom predviena kao naroita vrsta delikta privredni prestup ili privredni prekraj.

3.

Zakonska odgovornost za druge subjekte (lica)

1. odgovornost kod statusnih promjena

2. 3. 4. 5.

odgovornost odgovornost odgovornost odgovornost prouzrokuje

promjene organizacionog oblika (tipa drutva) kontrolnog za subsidijarno drutvo drutva za tetu koju prouzrokuje njegov organ drutva i individualnog trgovca za tetu zaposleno osoblje

koju

4. Zakonska odgovornost drugih lica za drutvo

Odgovornost lanova drutva personalnog tipa javni drugari i komplementari, kod obinog komanditnog drutva i komanditnog drutva na akcije, imaju zakonsku potpunu, neogranienu i solidarnu odgovornost za obaveze drutva iji su lanovi Odgovornost jedinog vlasnika drutva

GLAVA TREA ATRIBUTI I REGISTRACIJA POSLOVNIH SUBJEKATA

I Atributi 1. Pojam i vrste atributa

Atributi poslovnih subjekata su obiljeja koja slue njihovoj individualizaciji s ciljem to sigurnijeg odvijanja prometa, njegove zatite i zatite treih lica. Obavezni atributi: firma (ime), sjedite, djelatnost i dravljanstvo. Fakultativni atributi: robni i usluni igovi, uzorci, modeli.

2.

Firma

Firma (ime) predstavlja individualnu oznaku pod kojom jedan poslovni subjekt ima pravo i obavezu da posluje i da se u svom poslovanju tako dopisuje. Firma se odreuje aktom o osnivanju, unosi u statut i upisuje u sudski registar.

a) b)
-

Naela firme su principi koji moraju biti potovani prilikom

odreivanja i tokom upotrebe firme. Naelo obaveznosti, javnosti, posebnosti i stvarnosti. istinitosti,

Sastojci firme
1. doputeni Obavezni: oznaka koja upuuje na djelatnost oznaka kojom se precizno utvruje identifikacija subjekta oznaka sjedita i adrese oznaka oblika organizovanja poslovnog subjekta poslovnog

Fakultativni: mogu biti izraeni kao crte, slika, boja.

c)

Pravna zatita firme

Nadlean sud za zatitu firme jeste onaj sud na ijem se podruju nalazi sjedite poslovnog subjekta. Registarski sud: pod istom ili slinom firmom sud nee upisati dva poslovna subjekta koji obavljaju istu ili slinu djelatnost na podruju tog suda. Pravna zatita firme se provodi iskljuivo na zahtjev poslovnog subjekta koji smatra da je njegova firma povrijeena.

3.

Sjedite

Sjedite poslovnog subjekta jeste mjesto u kojem se obavlja djelatnost tog subjekta, a ako se djelatnost obavlja na vie mjesta, sjeditem se smatra ono mjesto koje je utvreno statutom.

4.

Djelatnost je poslovna aktivnost poslovnog subjekta kojim se on bavi radi ostvarivanja svojih ciljeva i koje su upisane u sudski registar. Poslovni subjekt moe obavljati djelatnost u domaem ili spoljnotrgovinskom prometu. Djelatnost poslovnog subjekta odreuje se aktom o osnivanju; unosi se u statut i upisuje u sudski registar. Moe se vriti vie djelatnosti odjednom. Promjenu djelatnosti vri organ upravljanja ili skuptina time to mjenja statut drutva.

Djelatnost

5.

Jedinstveni matini broj (JMB)

To je broj pod kojim se vodi svaki subjekt kod Statistikog zavoda FBiH, dravnih organa i njenih pravnih tjela i institucija.

II Registracija poslovnih subjekata 1. Pojam i subjekti registracije

Registracija je upis odreenih injenica i pravnih stanja poslovnog subjekta u sudski ili drugi registar, po zakonu. Nadlena ministarstva vode registre. Sudski registar ima znaaj javne knjige. Svako onaj ko se u pravnom prometu, postupajui svjesno, pouzda u podatke upisane u sudski registar ne moe snositi tetne pravne posljedice koje iz toga nastaju. Subjekti 1. 2. 3. 4. 5. 6. upisa u sudski registar: svi tipovi privrednih drutava (DD, DOO, KDD, KD, DNO) javna preduzea svi oblici statusnog povezivanja (holding, pul) institucionalizovani oblici kapitala (banke ) institucije trita kapitala zadruge

2.

Upisuju se ova pravna stanja: osnivanje, promjena statusnog oblika, statusne promjene, otvaranje steajnog postupka, otvaranje likvidacionog

Predmet i postupak upisa

postupka i prestanak (brisanje). Subjekat upisa prestaje danom njegova brisanja iz sudskog registra, a nastaje danom upisa. Podaci koji se upisuju: 1. firma i sjedite subjekta upisa 2. naziv i sjedite osnivaa 3. djelatnost 4. poslovi spoljnotrgovinskog prometa 5. ukupan iznos osnovne glavnice i pojedinani ulozi 6. ovlatenja u prometu i odgovornost za sopstvene obaveze 7. imovina lica ovlatenih za zastupanje obaveza 8. firma i sjedite statusnog odnosno ugovornog oblika povezivanja 9. broj i datum akta o osnivanju, povezivanju ili preorganizaciji 10. druge injenice

3.

Vrste upisa
KONANI UPIS kada se u registar unose injenice koje su konane i bezuslovne USLOVNI UPIS je uslovljen i privremen upis OBAVJETAVAJUI UPIS ima cilj obavjetavanja drugih lica

4.
-

Naela upisa u sudski registar

Naelo obligatornosti po zakonu se svi poslovni subjekti obavezno upisuju u registar Naelo legaliteta da se upis vri po zakonu Naelo oficijelnosti prijava za upis se predaje sa dokazima i ispravama Naelo pismenosti prijava, dokazi i isprave moraju biti prezentirani u pisanoj formi Naelo dokumentovanosti upis u registar se vri na osnovu dokumenata i isprava Naelo prioriteta prvenstvo onog subjekta koji je ranije zatraio upis Naelo konstitutivnosti znai da se faktike injenice momentom upisa pretvaraju u pravne Naelo istinitosti podaci uneseni u registar moraju biti tani i istiniti, u formalnom i materijalnom smislu Naelo publiciteta sudski registar je javna knjiga i podaci upisani u registar se objavljuju u Slubenim novinama