1. GR Binlerce yl nce insanlar kili kefettiler ve ekillendirerek seramik mlekler yaptlar.

Bu mlekler hububat uzun sre bozulmadan saklamay salad. Seramiin su tutma zellikleri ve atee dayankl olmas sebebiyle yeni yemek piirme yntemleri bulundu. Bu keiften sonra insan kltr deiime urayarak gebe avclardan yerleik iftilere dnt. Bu kltr devrimi ile yaam kalitesinde geliim saland. Son krk ylda da bir devrim daha oldu ve seramikler insan hayatnn kalitesini arttrmak iin kullanlmaya baland. Bu devrim sayesinde zel tasarlanm ve zel retim yntemleriyle retilen seramikler vcudun hastalanm, zarar grm veya ypranm ksmlarnn onarlmas ve yeniden yaplmasnda kullanlmaya baland. Bu amala kullanlan seramiklere biyoseramik ad verilir. Biyoseramiklerin en ok klinik uygulama alanlar arasnda iskelet sistemini oluturan kemiklerin, eklemlerin, dilerin onarlmas yan sra sert ve yumuak dokularda kullanlr. Ayrca seramikler kalp- damar sisteminde zellikle kalp kapak olarak, zel formll camlar tmrlerin tedavisinde kullanlmaktadr. Gnmzde nemi ve uygulama alan gittike artan biyouyumlu, gvenilir ve etkin olan biyomalzemeler, insan vcudundaki organ ya da canl dokularn ilevlerini yerine getirmek veya desteklemek amacyla kullanlan malzemeler olup, srekli olarak veya belli aralklarla vcut svlar ile temas halindedirler. En nemli zellik biyouyumluluk olup, yapsal ve yzey uyumluluu olmak zere iki ekilde incelenebilir. Yzey uyumluluu, bir biyomalzemenin vcut dokularna fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak uygun olmasdr. Yapsal uyumluluk ise, malzemenin vcut dokularnn mekanik davranna salad optimum uyumdur. Bir doku hasar grd veya ilevini yitirdii zaman, hasarl dokunun yerine salamnn yerletirilmesi iki ekilde gereklemektedir; 1. Transplantasyon (nakil) 2. mplantasyon (yerletirme). Transplantasyonda; hastann kendi dokusu veya baka bir insandan ya da hayvandan alnan dokularn kullanm sz konusudur. mplantasyonda ise biyomalzemeler kullanlmaktadr. Ancak tm implantlarn mrleri snrldr. zellikle implantlarn dokulara biyoaktif olarak sabitlenmesi, ortopedik protezlerin mrnn uzamasnda ok etkili olmaktadr. Tbbi uygulamalarda kullanlan biyomalzemeleri; sert doku yerine kullanlacak biyomalzemeler ve yumuak doku yerine kullanlacak biyomalzemeler olarak iki grupta toplamak mmkndr. Ortopedik ve di implantlar, genelde metal ve seramiklerden hazrlanrken, kalp damar sistemi ve genel plastik cerrahi malzemeleri, polimerlerden retilmektedir. Bununla birlikte, metal-polimer veya polimer-metal kompozit biyomalzemeler de farkl tbbi uygulamalarda kullanlmaktadr. rnein, bir kalp kapak, polimer-metal biyomalzeme, bir kala protezi de metal-polimer biyomalzeme kompozitlerinden olumaktadr. Seramikler genel olarak serttir. Elmas, Mohs sertlik leine gre 10 deerine sahiptir ve en sert malzemedir. Dierleri arasnda almina (A12O3,sertlik deeri 9), kuvars (SiO2, sertlik deeri 8) ve apatit (Ca5P3O,2F, sertlik deeri 5) bulunmaktadr. Seramik malzemelerin dier karakteristikleri ise yksek ergime scaklklar, dk elektrik ve s iletimidir. Bu karakteristikler seramiklerin doal kimyasal balarn yanstrlar. 1

Seramikler mikro atlaklara kar ok duyarldr ve plastik deformasyona uramadan atlak olan yerden balayarak elastik olarak krlrlar. Seramiklerin ekme mukavemetleri basma mukavemetlerine gre kktr. Seramikler eer atlaksz yaplabilirse ok yksek ekme kuvvetlerine dayanabilirler. Cam fiberlerinin ekme mukavemeti eliinkinden iki kat daha yksektir. Biyoseramikler, ok deiik formlarda, fazlarda ve deiik fonksiyonlarda hizmet vererek vcudun onarlmasnda kullanlmaktadr. Burada anlatlanlar zet olarak Tablo l.1'de gsterilmitir. Biyoseramikler boluu doldurur ve doal onarm prosesi ise ona bu fonksiyonlarn kazandrr. Biyoseramikler zel ekillerde protez olarak kullanlmasnn dnda kaplama malzemesi olarak, ikinci faz kompozit olarak veya her ikisinin de karakteristiklerini kullanarak yksek mekanik ve biyokimyasal zellikleri olan yeni bir malzeme olarak kullanlabilir. Tablo 1.1. Biyoseramiklerin form, faz ve fonksiyonlar Form Toz Faz Polikristal Cam Fonksiyon Boluk doldurmada, dokularn yenilenmesinde. Dokularn birletirilmesi, korozyondan korunma, phtlamaya direnli malzemelerde kullanlr.

Kaplama Polikristal Cam, Cam Seramik

Kat hacim

Tek Kristal, Polikristal Cam. Dokunun deitirilmesi ve oaltlmasnda, Cam Kompozitleri (ok Fazl) fonksiyonu azalan ksmlarn yenilenmesi.

ekil 1.1. Biyoseramik malzemelere rnekler 2. BYOUYUMLULUK Biyomedikal rnlerde kullanlacak malzemelerin, biyolojik sistemlerle etkiletiinde uyum salayabilmeleri ve yan etki oluturmamalar iin youn aba harcanmaktadr. Gn getike nemi ve uygulama alan artan biyouyumlu, gvenilir ve etkin olan biyomalzemeler, insan vcudundaki organ ya da dokularn ilevlerini yerine getirmek veya desteklemek amacyla kullanlan malzemelerdir. Biyoseramiklerin byk bir blm kemiklerle temas halindedir. Vcut iinde de birok eitli tipte kemik olduu ve bunlarn yapsnn anlalmas gerekmektedir. Kemikler canl hcrelerden oluan ve gl kan damarlar a ile evrilmi kompozit bir yapya sahiptir. Kolajen ok esnek ve sert bir yapdadr, hidroksikarbonat kemik minerali kompozitini kuvvetlendiren bir fazdr ve kemik matrisi hcreyi destekleyen fonksiyonlar oluturur. Kemik blmlerinden zellikle iki tanesi biyoseramiklerle yakndan ilgilidir. Bu ksmlar sngersi kemik ve kabuk kemiktir. Sngersi kemik, kabuk kemikten daha az youndur. Sngersi kemik uzun kemiklerin u ksmlarnda bal petei eklinde olurlar. Az youn olmasndan dolay sngersi kemik dk elastisite modlne ve yksek gerilme mukavemeti yznden bozulma olasl kabuk kemie gre daha fazladr.

Kemiin implantna arayzeyi yap olarak yalanma ve hastalktan dolay zayflar. Kemik alanndaki d gerilme mukavemetini de drecektir (ekil 2.1). mplant ve kemik arayzeyindeki kemiin kalitesi balant metodundan dolay ktleebilir. Lokal olarak kemiin balanmas iin kullanlan zel beton (polimetil metaklarat) , kemiin lmesine yol aar ve mukavemetini de drr.

ekil 2.1. Yaa bal sngersi kemiin (basma) mukavemeti (20-29 yaa gre oran) Dier bir problem ise, yke kar koruma dediimiz implantn kemie dzgn olarak doldurma izni vermedii ve gelimesini engelledii bir oluumdur. mplantn yksek elastisite modlne sahip olmas ykn tamamna yaknn tamasna neden olur. Kabuk kemiin elastik modl 7 ila 25 GPa arasnda deimektedir. Bu deiim yaa, kemiin yerleim yeri ve lm ynne baldr. Kabuk kemiin modl deeri alminadan 10 ila 50 kez daha dktr Sngersi kemiin modl ise alminadan birka yz kez daha dktr. Aratrmaclar, "biyomalzeme" ve "biyouyumluluk" terimlerini, malzemelerin biyolojik performanslarn belirtmek iin kullanmlardr. Biyouyumluluk, bir biyomalzemenin en nemli zellii olup, vcut ile uyuabilirlik olarak tanmlanabilir. Biyomalzemeler, kendilerini evreleyen dokularn normal deiimlerine engel olmayan ve dokuda istenmeyen tepkiler (iltihaplanma, pht oluumu vb.) oluturmayan malzemelerdir. Baz aratrmaclar, biyouyumluluk terimini biraz genileterek, biyomalzemenin yapsal ve yzey uyumluluunu ayr ayr tanmlamlardr. Yzey uyumluluu, bir biyomalzemenin vcut dokularna fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak uygun olmasdr. 4

Yapsal uyumluluk ise, malzemenin vcut dokularnn mekanik davranna salad optimum uyumdur. Biyomalzemeler; metaller, seramikler, polimerler ve kompozitler olmak zere 4 gruba ayrlrlar. Tbbi uygulamalarda kullanlan biyomalzemeleri sert doku yerine kullanlacak biyomalzemeler ve yumuak doku yerine kullanlacak biyomalzemeler olarak da iki grupta toplamak mmkndr. Ortopedik ve di protezleri, genelde birinci grup kapsamna giren metal ve seramiklerden hazrlanrken, kalp damar sistemi ve genel plastik cerrahi malzemeleri, polimerlerden retilmektedir. Tablo 2.1'de eitli biyomedikal uygulamalarda kullanlan biyomalzemeler grlmektedir. Tablo 2.1. Biyomedikal rnlerde kullanlan doal ve sentetik malzemeler UYGULAMA ALANI skelet Sistemi, Eklemler, Krk kemik Titanyum,Titanyum-Alminyumularn tespitte kullanlan ince metal Vanadyum alamlar Paslanmaz elik, levhalar kobalt-krom alamlar Kemik dolgu maddesi, Kemikte oluan ekil bozukluklarnn tedavisinde Polimetilmetakrilat Hidroksiapatit (PMMA)

Gz ii lensler, Kontakt lensler, Kornea bandaj

PMMA, Silikon kauuk, Hidrojeller, Silikon-akrilat, Kolajen

3. BYOSERAMK TRLER Biyoseramikler, "biyoinert" ve "biyoaktif" olmak zere iki grupta incelenebilir. Biyoaktif seramik, doku ve implant arasnda kimyasal ba oluumuna izin veren seramiktir. Yapsal ilevlerinden gre seramiklerin trnden sz edilebilir: 3.1. Oksit Seramikleri: Bunlar inert yapda olan ve oksijen iyonlarnn oluturduu dzlemde metal iyonlarnn dalmasyla oluan polikristalin seramiklerdir. ki nemli tr mevcuttur. Almina (Al2O3) ve zirkonya (ZrO2). 3.1.1. Almina American Society for Testing and Materials (ASTM) implant yapmnda %99,5 saf almina, %0,1'den az SiO2 ve alkali oksitler (genel olarak Na2O) olarak belirlenmitir. Doal almina safir olarak bilinir. Alminann tek kristal formu implant yapmnda baaryla kullanlmtr. Tek kristal almina ekirdek kristallerin zerine almina tozlar yedirilerek ve yavaa elektrik arkndan geirilerek veya oksi-hidrojen alevine tutularak tozun ergimesiyle salanr. Bu metod kullanlarak almina tek-kristalleri 10 cm apa kadar byyebilir. 5

Polikristal alminann mukavemeti gzenekliliine ve tane byklne gre deiir. Genellikle kk taneler ve gzenekler yksek mukavemet salarlar. ASTM standartlarna gre eilme direnci 400 MPa'dan byk ve elastite modl 380 GPa'dr (ASTM,1980). Alminann genel olarak sertlik deeri 2000 kg/mm2'den 3000 kg/mm2'ye kadar deiir. Bu yksek sertlik alminann andrc olarak kullanlmasn salar. Yksek sertlikle birlikte dk srtnmenin beraber olmas gibi avantajlar sayesinde, almina eklem yerlerinin deitirilmesinde krlma olaslnn yksek olmasna ramen kullanlmaktadr. Kala kemiklerinden olan femur bann almina esasl seramiklerden yaplma protezlerle deitirilmesi mmkndr. Geleneksel olarak metalik ve yksek younluklu polietilenin kullanld bu uygulamada karlalan anma problemi alminadan yaplma top (femoral head) ve yuva (acetabular cup) ksmlar ile minimuma indirilmitir. Alminann bu tr sistemlere salad avantaj ise protezin kemie yaptrlmasnda kullanlan imentoya gereksinim duymamasdr. Almina protezleri kemie yaptrlacak ksmlarnn gzenekli dizayn edilerek dokunun bu gzenekli ksmlarda zamanla bymesi ve mekaniksel doal bir balanmann oluturulmasna allr. Tek kristalli alminalar az sayda yapsal hata iermelerinden dolay kalc nitelikte protezlerin kemik ile mekanik balanmasnda vida olarak kullanlr. Tek kristalli alminadan yaplma kk ksm zerine ok kristalli alminadan yaplma ksmlarn yerletirilmesi ile de daha kompleks kompozit uygulamalara gidilebilmektedir. Bu trdeki bir uygulamann getirecei avantaj tek kristal almina ile yapay di arasndaki sertlik farknn ok kristalli almina kullanarak azaltlmas ve kk zerine yerletirilecek diin yerine ve yandaki dier dilere uyum salamasn gerekletirmektir. 3.1.2. Zirkonya Zirkonya da, almina gibi bulunduu fiziksel ortam zerinde inert etki gsterir. ok daha yksek atlama ve bklme direncine sahip olan zirkonya, uyluk kemii protezlerinde baaryla kullanlmaktadr. Ancak uygulamalarnda nemli problemle karlalmaktadr; Fizyolojik svlar nedeniyle zamanla gerilme direncinin azalmas, kaplama zelliklerinin zayf oluu ve potansiyel radyoaktif malzemeler iermesi. Zirkonya ierisinde yarlanma mr ok uzun olan radyoaktif elementler bulunur (uranyum, toryum, vb). Bu elementleri yapdan ayrmak ok zor ve pahal ilemler gerektirir. Radyoaktivite alfa ve gama etkileimi olarak ortaya kar ve alfa paracklar, yksek iyonlatrma kapasitesine sahip olduklarndan, yumuak ve sert doku hcrelerini tahrip etme olaslna sahiptir. Radyoaktivite dzeyi dk olduunda da bu etkinin uzun sreli sonularnn incelenmesi gerekmektedir. 3.2. Kalsiyum-Fosfat (Ca-P) Seramikler Bunlar: Kalsiyum ve fosfat atomlarnn oklu oksitleri eklindeki yaplar. Hidroksiapatit, Ca5(PO4)3OH, Trikalsiyum fosfat, Ca3(PO4)2 (emilebilir) ve oktakalsiyum fosfat CaH(PO4)3.2OH bu yaplara rnek verilebilir. Kalsiyum fosfat bazl biyoseramikler tpta ve diilikte 20 yldan beri kullanlmakta.

Gzenekli implant durumunda, dokunun canl ve salkl kalabilmesi iin gzenekler 100150 mikrometre apa sahip olmallar. Bu tr byk gzenek boyutu, implanttaki klcal boluklarn ierisinde byyen dokulara kan salanabilmesi iin gerekli. mplant ve doku arasndaki remeye bal olarak artan ara yzey alan, implantn hareketine kar artan bir diren oluturur. Ara yzey, gzeneklerde byyen doku ile belirlendiinden, bu tr etkileim, "biyolojik sabitleme" olarak adlandrlr. mplant olarak gzenekli metal kullanldnda, byk ara yzey alan doku ierisinde metal iyon kaybna ve metal implantn korozyonuna neden olabilmekte ve di implantlarnda, yz kemiklerinde, kulak kemiklerinde, kala ve diz protezlerinde "kemik tozu" olarak kullanlyorlar. Kalsiyum fosfat seramiklerin sinterlenmesi genellikle 1000-1500C'de gerekleir ve bunu istenilen ekle sktrlmas izler. Tm kalsiyum fosfat seramikleri deien hzlarda biyolojik olarak bozunurlar. Kalsiyum fosfat seramikleri, gzenekli yapda da hazrlanabiliyorlar. Gzenekli seramik implantlarn en byk avantaj; kemik, seramik malzemenin gzenekleri ierisinde bydnde, oluan ara yzeyin mekanik adan yksek kararlla sahip olmas. Gzenekli implantlar kemik oluumu iin yap iskelesi olarak kullanlrlar. Mercanlarn mikro yaps, kontroll gzenek byklne sahip seramiklerin oluturulmas asndan en ideal malzeme olmalarn salamaktadr. Gzenekli malzemeler, her zaman iin yn formlarnda daha zayflar ve artan gzeneklilie bal olarak, malzemenin dayanm daha da azalmakta. Kemik krklarn doldurmak iin gzenekli sentetik kalsiyum fosfat seramikler kullanlrken, di implantlarnda kaplama olarak gzenekli hidroksiapatit malzeme kullanlyor. 3.2.1. Hidroksiapatit Kemik dokusunun inorganik yapsn oluturan kalsiyum fosfat esasl HA, tp ve diilikte kullanlan bir biyoseramik malzeme olup, biyouyumluluu nedeniyle yapay kemik olarak eitli protezlerin yapmnda, atlak ve krk kemiklerin onarmnda ve metalik biyomalzemelerin kaplanmasnda kullanlmaktadr. HA hekzagonal rombik kafes yapsnda olup, birim hcre boyutlar; a=b=9.432A ve c=6.881Adur. deal Ca/P oran 10/6 ve hesaplanan younluu 3.219 gr/cm3 tr. HAnn mekanik zelliklerine ait deerler, Tablo 3.1.de verilmitir. Tablo 3.1. HA'nn Mekanik zellikleri Elastisite modl (GPa) Bas mukavemeti (MPa) Eilme mukavemeti (MPa) Sertlik (Vickers, GPa) Poisson oran Younluk (teorik, g/cm )
3

4.0-117 294 147 3.43 0.27 3.16

Tablo 3.2. Hidroksiapatitin tbbi uygulamalardaki tarihsel geliimi Tarih ve Kaynak 1971(Monroe ve ark.) 1974(Hubbard) 1975(Nery ve ark.) 1976(Aoki ve ark.) 1977(Jarcho ve ark.) 1978(Boyne ve ark.) 1980(Ducheyne ve ark.) 1987(Thomas ve ark., Cook ve ark.) Aklama HA kemik ve di implant malzemesi olarak nerildi HA ortopedik implant malzemesi olarak nerildi HA periodentik tedavi iin nerildi HA hayvanda di kk implant olarak kullanld HA kemik balanmas kantland. HA tozu periodontal tedavi amal kullanld HA tozu metal implantlarda kemik geliimini uyarma amal kullanld HA plazma pskrtme ile titanyum implant zerine kapland

3.2.2. Yapay kemik uygulamalar iin Hidroksiapatit nsan kemiklerinin kortikal ve trabekler ksmlarnn matrisleri iki fazdan olumaktadr: Kalsiyum HA ve Trikalsiyum fosfat (TCP:Ca3(PO4)2). Asl faz olan doal kalsiyum HA, kortikal kemiklerde %50'den az olmamak zere gzenekli bir yap oluturur. Dier yandan, trabekler kemikler ise %75'in zerinde gzeneklilikte bir kafese sahiptirler. nsan kemiklerindeki gzeneklerin boyutlar, 100 ile 500 m aralnda deimekte ve doal kemik ilii ile doldurulmulardr. Kemikler, dentin, di minesi, HA, protein, dier organik maddeler ve su ieren doal kompozitlerdir. Di minesi, bu dokular arasnda en ok mineral ieren ve en sert dokudur. Kemik dokusunun mukavemeti, btn bileenlerinin ayr ayr mukavemetlerinden daha byktr. Kemik yapsndaki kallojen, esnek yapsyla, HA'nn gevrek krlmasn nlerken, HA, sertliiyle kallojenin plastik deformasyon blgesine girmesini engeller. Doal kemik dokusu ile HA'nn yaps arasndaki benzerlik ekil 3.1.'de verilen SEM grntlerinden de anlalmaktadr.

a)Kemik

b) Hidroksiapatit

ekil 3.1. Kemik dokusu ve Hidroksiapatitin yaps 3.2.3. Hidroksiapetitin biyouyumluluu HA'nn en nemli zellikleri arasnda mkemmel biyolojik uyumluluu nde gelir. HA, sert dokularla direk kimyasal ba kurar. HA partikllerinin ya da gzenekli bloklarn kemie yerletirilmesinde; yeni doku, 4-8 haftada ekillenir .HA gzenekli yaps; hcrelerin, gzeneklerin iine doru bymesinden dolay, dokularn implanta nfuz etmesini salar. Ayrca HA'nn yapsndaki gzenekler, bir kanallar sistemi gibi davranp, kemik yapya kann ve dier nemli vcut svlarnn ulamasn salar. HA'nn emilimi ylda % 5-10 hzyla gerekleir. Yaplan deneylerde HA implantlarn, ncelikle fibrovaskler doku ile kapland ve zamanla bu dokudaki olgun lamellerin, kemie dnt tespit edilmitir. HA'nn osteokonduktif zellikleri de implantlarn kemie sk yapmasna ortam ve olanak salar. Ayrca HA'nn lokal byme faktrlerine, zellikle kemik proteinlerine kar kuvvetli kimyasal balanma eilimi olduu saptanmtr. HA non-toksik (zehir etkisi olmayan) zelliklere sahip olmas sayesinde meydana gelebilecek vcut reaksiyonlar da minimumdur. 3.2.4. Hidroksiapetit retim yntemleri HA ilk kez Hench tarafndan kimyasal ktrme yntemi kullanlarak sentezlenmi olup, daha sonra, su-bazl kalsiyum ve fosfat tuzlar ieren zeltilerden kimyasal ktrme veya asit-baz titrasyonu gibi yntemlerle elde edilebilmektedir. retim yntemi, biyoseramiin sert doku deiimi ya da doku ve protezlerin birletirilmesinde kullanlacak olmasna gre farkllk gsterir. Sert doku yer deiimlerinde, evre dokularn protezlere nfuzu ve tutturulmas iin belirli oranda gzenekli olmas istense de, gerekli olan en nemli zellik mukavemettir. Fakat protezin mukavemetinin, evre kemik dokusunun mukavemetinden ok fazla olmas, gerilme ylmas (stress shielding) denilen probleme neden olur. Biyoseramik malzemelerin mukavemeti, tamamen younluuyla doru orantldr. Eer bir biyoseramiin mukavemetinin artmas isteniyorsa, younluk arttrc ilemlerden geirilmelidir. Doku ve implant birleimlerinde; gzeneklilik, dokunun geliimi ve biyoseramiin implant ile birlemesi asndan nemlidir. Gzenekli malzemeler, yksek alan/hacim oranna sahiptirler. Bu da biouygunluu salar. Gzenekli seramik implantlarn en byk avantaj; kemik, seramik malzemenin gzenekleri ierisinde bydnde, oluan ara yzeyin mekanik adan yksek kararlla sahip olmasdr. Gzenekli implantlar, kemik oluumu iin yap iskelesi olarak da kullanlrlar. 9

Mercanlarn mikro yaps, kontroll gzenek byklne sahip seramiklerin oluturulmas asndan en ideal malzeme olmaktadr. Gzenekli malzemeler, her zaman iin yn formlarnda daha zayftr ve artan gzeneklilie bal olarak, malzemenin dayanm daha da azalmaktadr. Gzenekler dokularn i bymesine de izin verirler. Dolaysyla protezin desteklenme ve korunmas salanr. Ayrca, gzenekler bir kanal sistemi gibi davranarak, kemik ierisine kan ve dier vcut svlarnn ulamn salarlar. Fakat gzenekliliin fazla olmas mukavemeti drdnden optimum bir oran kullanlmaldr. Gzenekli biyoseramik retiminde yaygn olarak, katlatrcl birletirme ve damlatmal dkm olmak zere iki yntem kullanlmaktadr. Doku birletirmelerinde sk kullanlan bu yntemlerin dnda, polimerik snger metodu, kpk metodu, organik katk ekleme, jel ve kayma dkm, direkt konsolidasyon ve hidroliz yardml katlatrma gibi yntemlerde kullanlmaktadr. Kalsiyum HA, nano-boyutlarda yksek kimyasal homojenlik ve saflkta seramik tozlar olarak, kalsiyum nitrat ve diamonyum hidrojen fosfat tuzlarnn, zgn bir kompozisyona sahip "Sentetik Vcut Svs (SVS)" zeltilerinde uygun oranlarda zlmesi ile balanarak, insan vcudu scakl olan 37C'de ve yine insan vcudu pH deeri olan 7.4' te, biyomimetik koullarda yrtlen zgn bir kimyasal sentez yntemi ile elde etmitir. HA retmek iin bir ethylene glycol zeltisi (Ca(OAC)2.xH2O) ve bir butanol zeltisi (P205) kullanmtr. lem srasnda kullanlan, asetik asit (HOAC) ve amonyum nitrat (NH4N03), dengeleyici ve oksitleyici olarak grev yapmtr. Bu yntem ile elde edilen HA'y, kaplamalarn hazrlanmas uygulamasnda potansiyel olarak tanmlamaktadr. 3.2.5. Hidroksiapatitin klinik uygulamalar Kemik greftleri (yama, ek), iyi huylu kemik tmrlerinde standart cerrahi ilemlerden biridir. Kemik tmrlerinde yeniden yaplandrma ilemlerinde; insan, hayvan kaynakl ve biyolojik esasl olmayan malzemeler kullanlr. Bu uygulamada kullanlacak malzemenin, kolay retilip elde edilebilen ve biyouygunluu yksek bir malzeme olmas gereklidir. Toksik (zehir etkisi) olmamalar nedeniyle vcudu en alt dzeyde olumsuz etkileyen ve kemik grefti olarak kullanmlarda avantaj olarak saylabilecek kimyasal ve fiziksel zelliklerin yannda, biyouyumlu olduklar iin klinikte en ok kullanlan seramikler; HA ve TCP veya bunlarn kompozitlerini ieren kalsiyum fosfat seramiklerdir. TCP, klasik hzl rezorbe olan Ca-P seramiidir. Blok TCP'nin porlar kk ve arasndaki balantlar tam olmad iin malzeme tmyle rezorbe olmadan kemik oluumu gerekleemez. Bu nedenle blok TCP iyi bir greft (yama) malzemesi deildir. HA, yava rezorbe (emilen-yok olan) olan klasik Ca-P seramiidir. Blok HA in-vivo olarak stabildir ve ylda %5-10 orannda rezorbe olur. Blok HA fibrovaskler (lifli ve damarsal) doku tarafndan invaze (iine almak-yaynmak) olur ve daha sonradan matr (olgun) lameller kemie dnr . HA'nn biyouygunluu, deneylerle kantlanmtr. Bu deneylere dayanarak HA 1983 ylndan itibaren kullanlmaktadr. Bu uygulamada kullanlan HA, 0.4-6 cm boyutlarnda gzenekli bloklar halindedir. Bu bloklar %55-70 orannda gzeneklilie sahip olup, bu gzeneklerin boyu 200-300 m civarndadr. Bu bloklar, 1100-1200C'de kurutulmu ve yaklak 15 MPa'lk sktrma mukavemetine sahiptirler. Uygulanacak blgenin durumuna gre farkl boyutlarda bloklar kullanlr. Bu bloklar ameliyattan nce gaz sterilize yntemine tabi tutulurlar. HA blok ve granlleri, yma yoluyla kemikteki boluklara doldurulur. Yma ilemi sonrasnda granllerin salmasn nlemek iin blgeye fibrin yaptrc eklenir. Bu uygulamadaki en dikkat edilen zellik, kemik ile sk bir yap olumasdr. 10

HA'nn bir dier kullanm alan ise, ekil 3.2.'de grlen okler implant uygulamasdr . Biyouygunluk ve toksik olmama gibi zellikler, HA'y okler implant uygulamas iin ideal bir biyomalzeme yapmaktadr. Bu implantlarda kullanlan HA, 500 m apnda, birbiriyle balantl gzeneklere sahiptir. Bu gzenekler implante, dokularn i byme gerekletirmesini ve dolaysyla implantn gz boluuna tutunmasn salar. ekil 3.3.'de eitli trde yapay gzler grlmektedir.

ekil 3.2. Hidroksiapatit okler implant uygulanmas

ekil 3.3. eitli trde yapay gzler 11

ekil 3.4.'de grlen balant vidalarnn (pedicle screws) HA ile kaplanmas, geveme riskini azaltarak, vidalarn daha iyi balanmasn salamtr. ou uygulamada vidann bir ksmn HA kaplama yeterli iken, kemik erimesi olan hastalarda ve tmr ameliyat gibi belirli durumlarda tam kaplama daha iyi tutunma salayabilir. 1987 ylnda yapay gz ve orta kulak implant uygulamalarnda kullanlan ve baarl olunan HA, FDA ( Food and Drug Administration) tarafndan onay verilince, ticari olarak piyasaya km ve ok satlmtr. ekil 3.5'de orta kulak implantna ait bir uygulama grlmektedir. HA, plastik cerrahide de; yanak, alt ve st ene, burun, aln gibi yz blgesine ait ksmlarn rekonstrksiyonunda kullanlmaktadr.

ekil 3.4. Hidroksiapatit ile kaplanm balant vidalar

ekil 3.5. Orta kulak implant 12

Kala eklem protezlerinde ki gibi metal implantlar zerine kaplama, HA'nn en nemli uygulamalarndan biridir. Metal yzeyine HA kaplama uygulamas; kimyasal balanma yolu ile kemik-implant sabitlemesi elde etmek iin metalik malzemelerin mekanik zellikleri ile HA'nn yksek biyouygunluu ve biyoaktifliini birletirmektir. Metalik biyomalzemelerin HA ile kaplanmasnda, ince bir HA tabakas biyoaktivite salar. Metallerin biyoaktivitesini artrmak iin yaplan birok alma, kimyasal ve sl ilemle olumu amorf sodyum titanat tabaka kalnlnn yaklak 1 m olduunu gstermitir. HA kaplamal metaller iyi sabitleme salasa da, HA ile metal arasndaki yapma dayanmnn dkl, HA tabakasnn metal yzeyinden kaybna neden olabilmektedir. Ayrca, kaplama srasnda oluacak yksek scaklk da, gerek kaplama gerekse de kaplanacak malzemede yapsal deiikliklere neden olmaktadr. Kaplamann invivo stabilitesi, direkt olarak kristalinite ile ilgilidir. Kristalinite, kaplamadaki kristal HA yzdesidir. Baarl bir kaplama iin malzeme ve kaplama ynteminin iyi seilmesi gereklidir. Bakalit iine alnan HA kaplanm numuneye ait optik mikroskoptan alnan kesit mikroyaps ekil 3.6'de verilmektedir.

hidroksiapatit

Ti6Al4V

ekil 3.6. Ti6Al4V implant yzeyine HA kaplama 13

ekil 3.7. Ti6Al4V implant malzeme yzeyine kaplanm HA'ya ait SEM grnts

ekil 3.8. HA kaplanm Ti6Al4V implant malzemeye ait XRD grafii 3.3. Cam-Seramikler Camlar, silika (SiO2) bazl malzemelerdir. Cam seramikler, (Li/Al) Lityum/Alminyum veya (Mg/Al) Magnezyum/Alminyum kristalleri ieren camlardr. Biyocamda ise, silika gruplarnn bazlar kalsiyum, fosfor veya sodyum ile yer deitirmitir (SiO2, Na2O, CaO, P2O5). Bylece doku ve implant arasnda kimyasal balanma gerekleir. Biyoaktif camlar ilk kez Hench ve arkadalar tarafndan gelitirilmi ve kimyasal olarak kemie balanrlar. 14

Bu uygulamada kullanlan biyocam (45S5-Bioglass) (kimyasal kompozisyonu; 45% SiO2, 24.5% CaO, 6% P2O5 ve 24.5% Na2O), HAya gre kemik oluumunda daha iyi olmasna ramen, zayf mekanik zelliklerinden dolay arlk tayan mekanizmalarda kullanlmaz.

ekil 3.9. 45S5 biyoaktif silika camn mikroyaps. Cam seramikler, her geen gn akademik almalarn younlat bir alandr. Gnmzde, kullanm alanlar ve muhteviyatnda bulunan malzemelerin stratejik neminden dolay, cam seramikler ok nemli mhendislik uygulamalarnn anahtar rolndedir. Cam-seramikler, zel bileimlere sahip camlarn kontroll kristalizasyonu ile retilen ok kristalli malzemelerdir. Kristalizasyon, cam ierisinde kristal fazlarn ekirdeklenme ve bymelerini salayan uygun ve dikkatli bir sl ilem program ile salanr. Bu tr malzemelerin mikro yaplar sinterleme yolu ile retilen seramiklerin mikro yaplarna benzemektedir. yaplar cam malzemeden kristallenme sonucu olutuundan cam-seramik olarak isimlendirilir. Camn ergitilmesi ve ekillendirilmesi sreci srasnda eitli katklar (ekirdeklendiriciler) kullanlr. En nemlileri; TiO2, Cr2O3, ZrO2 ve P2O5 oksitleri ile platin grubu metalleri, dier asl metaller ve floritler olan bu katklar; ekirdeklenme merkezi etkisi gstererek camn kristalizasyonunda etkin rol oynamaktadr. Cam ierisinde znm durumda olan bu oksitler faz ayrmas srasnda genellikle bir oksit bileii eklinde kristallenir ve dier fazlarn bymeleri iin ekirdeklenme merkezi etkisi gsterir. Aadaki tabloda, cam-seramiklerin eitleri ve kullanm alanlarna ynelik bilgi verilmektedir.

15

Tablo 3.3. Cam seramik sistemleri ve uygulama alanlar Sistem (katalist) Li2O-Al2O3SiO2 (ZrO2,TiO2) Li2O-Al2O3SiO2 (P2,O2) MgO-Al2O3SiO2 (TiO2) PbO-ZnO-B2O3SiO2 (F) BaO-Al2O3-SiO2 (TiO2) Al2O3-SiO2MgO2-K2O (F) SiO2-CaO-NaO2 (P2O5) Ana kristal faz -kuvars,-kriptit -spodmen Li2O-Al2O3-SiO2 zellik Dk sl genleme Yksek sc. Direnci Dielektrik zellikler Kimyasal diren Uygulama alan Mutfak eyalar Teleskop aynalar Elektronik yaltm Optik kodlama Manyetik kayt kafas Elektrik kovan Fze bal Radar kubbesi Elektroteknoloji Mikroelektronik devreler Kapasitr Mutfak eyalar Elektroteknoloji izalatr Hermetik eklemler Diilik Vcut protezleri naat malzemesi D cephe malzemesi

kordierit

rankinit

Radar geirgen Dk genleme Yksek mukavemet Is ve vakum yaltm Yksek mukavemet Termal ok direnci Tornalanabilir Dielektrik zellikler Vcuda uyum, mukavemetli kimyasal diren sert, mukavemetli anmaya direnli sert, mukavemetli kimyasal direnli

selsian BaTiO flogopit mika apatit

Al2O3-SiO2Mg-Al titanat MgO (TiO2) Al2O3-SiO2-CaO volastonit (ZnO) Al2O3-SiO2MgO-CaO (slfit,florit, oksit)

volastonit, anortit, sert, mukavemetli Yer karas, d piroksen, diopsit anma ve kimyasal cephe malzemesi, direnli pompa, boru

16

Tablo 3.4. Biyocam ve Keravital cam seramiklerinin bileimleri [a) (Ogino, 1980), b) (Deutscher, 1978)]. eit Kodu SiO, 42,1 46,1 49,1 52,1 55,1 60,1 40,0-50,0 30,0-35,0 CaO 29,0 26,9 25,3 23,8 22,2 19,6 30,0-35,0 25,0-30,0 Na20 26,3 24,4 23,0 21,5 20,1 17,7 5,0-10,0 3,5-7,5 P*0s 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 10,015,0 7.5-12,0 MgO 2,5-5,0 1,0-2,5 K2 0 0,53,0 0,52,0

Biyocam 42S5.6 (a) (%mol) 46S5.2 49S4.9 52S4.6 55S4.3 60S3.8 Keravital Biyoaktif (b) (%arl) Biyoaktif deil

ekil 3.10. Farkl scaklklarda (100C, 500C, 900C ve 1100C) sl ileme tabi tutulan camseramiklerin taramal elektron mikroskobunda mikroyap grntleri.

17

4. BYOSERAMK- DOKU ARAYZEY TPLER Canl dokularna alanan hibir malzeme cansz deildir, btn malzemeler evredeki dokulara kar duyarllk gsterir. Bu duyarllk doku-implant ara yzeyinde grlr ve tablo 4.1te grld gibi birok faktre baldr. Tablo 4.1. mplant doku ilikisinde duyarll etkileyen faktrler Doku taraf Dokunun tipi Dokunun sal Dokunun ya Dokunun kan evrimi Ara yzeydeki kan evrimi Ara yzeydeki hareket Uygunlua yaknlk Mekanik ykler mplant taraf mplantn bileimi mplantn fazlar Snr fazlar Yzey biimi Yzey gzeneklilii Kimyasal reaksiyonlar Uygunlua yaknlk Mekanik ykler

Tablo 4.2de zetlendii zere drt tane genel implant doku etkileimi vardr. mplant malzemesinde kritik olan onun toksik etkiler gsterip evresindeki dokulardaki hcreleri ldrmesi veya aa kan kimyasal maddelerin doku svsnda dolaarak hastada sistemik zarara uramasna yol amasdr. Seramiklerin bu kadar ilgi ekmesinin ana sebeplerinden biri de toksik etki gstermemesidir. Tablo 4.2. mplant doku arasnda meydana gelen etkileimlerin sonular mplant doku reaksiyonu Toksik Biyolojik olarak cansz Sonular Doku lr Doku imlantn evresinde yapk olmayan lifli bir kapsl oluturur Doku implantlar arasnda bir ba oluturur Doku implantn yerine geer

Biyoaktif mplantn znm

Doku balanma mekanizmas tamamyla implant-doku ara yzeyinde oluacak olan reaksiyona bamldr. Bir biyoaktif malzemenin bir uygulama iin uygunluu balanmann zamana bamll, balanma kuvveti, balanma mekanizmas, balanma zonunun kalnl, mekanik kuvveti ve krlma tokluu ve benzeri parametreler dorultusunda deimektedir. 18

Bioaktif malzemeden istenilen biyolojik aktivite, malzemenin canl vcut dokusu ile kaynap temas olduu kemik ile ara yzeyde kuvvetli bir ba oluturmasdr. Bylece implantn herhangi bir mekanik sabitletirme yntemi (vidalama gibi) kemik imentosu (polimetilmetakrilit gibi) kullanlmadan kemik ile sabitletirilmesi salanr. Biyoaktif malzeme ile kemik arasnda ki ara yzeyin mukavemeti o denli yksektir ki implant malzemenin balant halinde bulunduu kemikten ayrlmas iin ya implant evreleyen kemik yapsn ya da ara yzeysel balanma tabaka kalnl aralna sahip olduka geni bir malzeme snf aralnda yer alan deiik trde biyoaktif malzemeyi ierir. Daha evvel de belirtildii gibi bunlar biyoaktif cam, biyoaktif cam-seramik, A/W ieren cam-seramik ve bioaktif kaplamalar (poroz Ti alam zerine HA kaplama gibi) gibi malzeme gruplar sralanabilir. Btn biyoaktif implantlarn ortak zellii, vcuda yerletirildiklerinde implantasyon srasnda yzeylerinde oluan ve ok kristalli fibriller aglomeralar ile kaynar ve bylece inorganik implant tabakas dokunun organik bileenleri ile balanr. mplant ile doku arasnda en bilinen iliki yapk olmayan lifli bir kapsln olumasdr Bu lifli doku implant izole ederek d etkilerden korur. Bu koruma amal mekanizma belirli bir sre iinde implantn kapsl ile kaplanmasyla sonulanr. Biyolojik olarak aktif olmayan, yaklak cansz kabul edilen seramiklere mek olarak almina ve zirkonyum ara yzeylerde lifli kapsl olutururlar. Bunun yannda, bu tabakann kalnlnn implantn hareketli ve arayzeydeki uygunluk durumuna gre deitiini de belirtmek gerekir. nc tip ara yzey ilikisi ise implant ile doku arasnda bir ba olumas halidir. Bu olaya 'biyoaktif arayzey ilikisi denir. Bu ara yzey ba sayesinde iki malzeme arasnda arayzey hareketi nlenir ve doal dokular kendilerini onarana kadar arayzey birbirini taklit eder. Bu tip ara balantlarda kontroll bir dzeyde kimyasal reaksiyonun olmas istenir. Biyoaktif malzemelerin en nemli karakteristikleri zamanla doal dokular gibi deimeleri fakat dinamik dengeyi bozmamalardr. Biyoaktif arayzeyin deime yzdesi ok hzl olursa malzeme znr ve evredeki dokular tarafndan yenilenir. znebilen biyomalzeme kimyasal olarak vcut svlar tarafndan indirgenebilir bir yapya sahip olmaldr. ndirgenmi rnlerse kimyasal olarak toksik olmamal ve hcrelere zarar vermeden kolayca dar atlmaldr.

19

ekil 4.1. Biyoseramiklerin Klinik Kullanm

20

5. BYOSERAMK LE LKL KEMK TPLER Biyoseramiklerin byk bir blm kemiklerle temas halindedir Vcut iinde de birok eitli tipte kemik olduu ve bunlarn yapsnn anlalmas gerekmektedir. Kemikler canl hcrelerden oluan ve gl kan damarlar a ile evrilmi kompozit bir yapya sahiptir. Kemiin balca tane ksm vardr: Kolajen ok esnek ve sert bir yapdadr, hidroksikarbonat kemik minerali kompozitini kuvvetlendiren bir fazdr ve kemik matrisi hcreyi destekleyen fonksiyonlar oluturur. Kemik blmlerinden zellikle iki tanesi biyoseramiklerle yakndan ilgilidir. Bu ksmlar sngersi kemik ve kabuk kemiktir. Sngersi kemik, kabuk kemikten daha az youndur. Sngersi kemik uzun kemiklerin u ksmlarnda bal petei eklinde olurlar. Az youn olmasndan dolay sngersi kemik dk elastisite modlne ve yksek gerilme mukavemeti yznden bozulma olasl kabuk kemie gre daha fazladr Bu iki kemik blm yumuak ba dokular olan tendonlar ve kirilere gre daha yksek elastisite modllerine sahiptir (Tablo 8). Bu elastisite modlyle balayc dokular arasndaki deiim kemikte, kemikler arasnda, kaslar ve kemikler arasnda mekanik gerilme oluturmaktadr. Tablo 5.1. skelet Dokularnn Mekanik zellikleri [a) (Bonfeld, 1984), b) (Audekercke,1984), c) (Kempson, 1982), d) ( Butler, 1984)] zellik Basma Mukavemeti (MPa) Eilme Mukavemeti (MPa) Hasar ekil Deiimi (%) Young Modl (GPa) Krlma Tokluu Klc(MPa m1 /2) Kabuk Kemik(a) 100-200 50-150 1-3 7-30 2-12 Sngerci Kemik(b) 2-12 10-20 5-7 Eklem Yeri Kkrd(c) 10-40 15-50 Tendon(d) 80-120 10 1

0,05-0,5 0,001-0,01

Kemiin implant arayzeyi yap olarak yalanma ve hastalktan dolay zayflar. Kemik alanndaki d gerilme mukavemetini de drecektir (ekil 2.1). mplant ve kemik arayzeyindeki kemiin kalitesi balant metodundan dolay ktleebilir. Lokal olarak kemiin balanmas iin kullanlan zel beton (polimetil metaklarat) , kemiin lmesine yol aar ve mukavemetini de drr. Dier bir problem ise, yke kar koruma dediimiz implantn kemie dzgn olarak doldurma izni vermedii ve gelimesini engelledii bir oluumdur. mplantn yksek elastisite modlne sahip olmas ykn tamamna yaknn tamasna neden olur. ekil 13'te yk tayan yataklarn elastisite modln sngersi kemik ve kabuk kemik deerleri ile karlatrlmaktadr. Kabuk kemiin elastik modl 7 ila 25 GPa arasnda deimektedir. Bu deiim yaa, kemiin yerleim yeri ve lm ynne baldr. 21

Kabuk kemiin modl deeri alminadan 10 ila 50 kez daha dktr Sngersi kemiin modl ise alminadan birka yz kez daha dktr.

ekil 5.1. Protez malzemelerinin elastik modllerinin kemikle karlatrlmas Cam-seramiklerin camlar ve seramiklere gre karlatrlrsa birka istenen zellikleri vardr. Termal genleme katsays ok dktr. Bu malzemelerin ekme mukavemetleri 100 MPa -200 MPa kadar en az 2 kat arttrabilir. izilme ve anmaya kar son derece direnlidir. Cam-seramiklerin en nemli dezavantaj dier cam ve seramiklerle birlikte kullanldnda krlabilmesidir. Bileimde biyouyumluluktan dolay kstlamalar olmasna ramen mekanik mukavemet dier cam seramiklerinde gibi belirgin bir ekilde gelitirilemez. Bundan dolay eklem implant olarak kullanlamazlar Bunun yerine kemikte dolgu malzemesi olarak dilerin tedavisinden ve kaplama malzemesi olarak kullanlabilir. 6. D PORSELENLER Son yllarda, di protez laboratuar malzemeleri olarak, seramik porselenler, al, mum ve metalik altlklar yaygn olarak kullanlmaktadr. eitli nedenlerle krlan veya eksilen dilerin yenilenmesi amacyla di hekimine bavuran hastalar estetik grnm ve ineme fonksiyonunun en iyi ekilde dzeltilmesini istemektedirler. Di yenileme malzemesi olarak di porseleni kullanlmaktadr. Di porselenlerinin temel hammaddesini ana seramik hammaddelerinden kil, kaolen, kuarz ve feldspat oluturmaktadr. Bu almada, di hekimliinde kullanlan malzemelerin retim yntemi, zellikleri ve nemi aratrlmtr. Di protez laboratuar malzemeleri olarak, al, mum, metalik altlklar ve seramik porselenler yaygn olarak kullanlmaktadr. Di hekimliinde al, her trl model elde etmede, modeli artiklatre takmada, protezi muflaya almada kullanlr. Mum ise, metal dkm elde edilmesi istenen kuron-kpr almalarnda, akrilik esasl protez almalarnda, iskelet protezlerin yapmnda, protezlerin eitli safhalarndaki az ii provalarnn tespit ve kayt almalarnda kullanlmaktadr. Di hekimliinde metallerin ayrca nemli bir yeri bulunmaktadr. Porselene destek olarak kullanlan metallerin, porselenin metal zerinde piirilmesi nedeniyle yksek sya dayankl soy metal alamlar olmasn gerektirmektedir. 22

Di hekimliinde estetik kavram olduka nemlidir. eitli nedenlerle krlan veya eksilen dilerin yenilenmesi amacyla di hekimine bavuran hastalar ineme fonksiyonunun ve estetik grnm dzeltilmesini isterler. Di yenileme malzemesi olarak kullanlan di porseleni, doal dilere benzemesi iin renklendirilmi ok kk boyutlu toz halindeki bir biyoseramik malzeme trdr. Porselenin di yenileme malzemesi olarak seilmesinin temel nedeni di porseleninin renk, saydamlk ve younlukta doal dilerin yapsna uydurmadaki estetik kalitesidir. Porselenin mukavemeti, sertlii, doal dilere yakn renkte oluu ve yar saydaml di yenileme malzemesi olarak stnlkler salamaktadr. Porselenin estetik ve fiziksel zellikleri, plastik dilere kar tercih edilmesine yol amtr. Bu almada al, mum, revetman, seramik porselen ve metalik altlklarn di hekimliindeki kullanm ekli ve zellikleri detayl bir ekilde incelenmitir. Ayrca estetik zellik ve ineme fonksiyonlarnn dzeltilmesini salayan seramik di porselenlerin temel hammaddesi olan kil, kaolen, kuarz ve feldspat hakknda bilgiler verilmi ve retim prosesi asndan ele alnmtr. Srlama yntemi ile NiCrMo altlklar zerine retilen opaker ve seramik di porselenlerin mikroyapsal deerlendirilmesi yaplmtr. Biyomalzemeler dolgu maddesi, di implant olarak ve di dokusunun yeniden oluturulmasnda etkinler. Di dolgu malzemeleri: Di r, tm dnyada en yaygn grlen bir enfeksiyon hastal. Di rkleri veya travmatik nedenlerle hasara uram di sert dokularn onarmak iin, eitli dolgu malzemeleri kullanlmakta. Arka dilerin restorasyonunda en sk kullanm olan dolgu malzemesi, "amalgam" ad verilen bir alam. Amalgam, yz yl akn bir sredir kullanlmakta. Bakr, gm, kalay ve inko'dan oluan amalgam tozunun civa ile kartrlmas sonucu hazrlanan sert ve dayankl bir malzeme. Estetik olmamas ve civa iermesi, balca olumsuz yanlar. zellikle, son yllarda amalgamn ierdii civann evresel etkileri nem kazanm durumda. Civann doa iin zararl bir atk olmas, baz Kuzey Avrupa lkeleri'nde amalgam kullanmn byk lde kstlam bulunuyor. Ancak, tm tartmalara karn, di dolgusunda kullanlan amalgamdaki civann sistemik toksik etkisi gsterilebilmi deil. Son 40 yldr, diin doal rengindeki estetik dolgu malzemelerinin gelitirilmesi iin byk aba harcanmakta. Bu trn ilk malzemesi, Bis-GMA (Bis fenol A-glisidil dimetakrilat) esasl organik matris ierisine cam-esasl doldurucu paracklarn katlmasyla hazrlanm ve "kompozit rezin" adyla kullanma sunulmu bulunuyor. Bu kompozit dolgu malzemeleri, ierdikleri balatclar sayesinde, 460-480 nm dalga boyundaki grnr k (mavi k) ile ok ksa srede polimerleerek sertleirler.

23

ekil 6.1. Tam veya parsiyel di porselenlerinin ene kemiine tutunmas iinde implantlar uygulanabilir. Ancak, polimerleme sonucu malzeme bzlebilmekte, buda dolgunun kenarlarnda mikro dzeyde aklklara neden olmakta. Kompozit aratrmalarnda gelecee ynelik en nemli hedef, bzlme gstermeyen, hatta genle- en monomerlerin gelitirilmesi. Baz deneysel almalar olmakla birlikte, tm bunlar ticari olarak piyasaya sunulmaktan ok uzak. Polimerizasyon bzlmesinin grece az olduu ne srlen bir dier dolgu malzemesiyse, "ormoser" ad verilen organik olarak deitirilmi seramiklerdir. Ormoser kompozit, inorganik-organik kopolimerler ve inorganik silanlanm doldurucu paracklar ierir. Estetik kompozit rezinler gnmzde hem n, hem de arka dilerin restorasyonunda yaygn olarak kullanlmakta. Bunlar dayankl ve sert malzemeler. eitli yaptrc malzemeler (adezivler) ile mine ve dentin dokusuna mekanik olarak balanrlar. Bu balanmay kolaylatrmak iin, mine dokusuna ilk olarak fosforik asit uyguland. Fosforik asit, mineyi demineralize ederek yzeyinde przler ve girintiler oluturur. Daha sonra uygulanan yapkan malzeme bu girintilere szarak tutunmay salar. Kompozitlerin mineye yapt ba, olduka direnlidir. Mineye balanmadaki bu baarya karn, dentin, gerek organik ieriinin fazla olmas, gerekse su iermesi nedeniyle dolgu malzemelerinin balanmas iin ok elverili bir doku deil. Son yllarda gelitirilen ift fonksiyonlu yaptrc malzemeler sayesinde nemli dentine yapma baarl sonular vermi bulunuyor. Bu malzemeler, hem hidrofilik (suyu seven), hem de hidrofobik (suyu iten) gruplara sahipler. En son gelimelerse dentin ve mine dokusuna asit n uygulamas yapmakszn dorudan asidik ierikli yaptrclarn uygulanmas. Bu uygulama ilem basamaklarn azalttndan giderek daha fazla kabul grmekte. Hekimler daha basitletirilmi, tek uygulamal rnlerin kullanmn tercih ediyorlar. Hedef, herhangi bir yaptrcya gerek kalmadan di dokusuna kendiliinden balanan dolgu malzemelerini gelitirmek. 24

Di mplantlan: nsanlarda en sk gerekletirilen cerrahi ilem, di ekimi. Tm dileri ekilmi olan bireylere tam protez yaplrken baz dileri eksik olan hastalara sabit (hasta tarafndan taklp karlamayan) veya hareketli protezler uygulanabilir. Kukusuz sabit olan tipteki protezler hastalar tarafndan daha fazla tercih edilir. Ancak dayanak olarak kullanlabilecek arka diler bulunmadnda veya disiz blgenin uzun olduu durumlarda sabit protez yaplamaz. Byle durumlarda ene kemikleri iine veya zerine yerletirilen implantlar daha sonra yaplacak protezlere dayanak salarlar.

ekil 6.2. Doal di- kemik ve implant- kemik ilikisi 6.1. Al nsanlk tarihinin en eski malzemelerinden birisi olarak bilinen alnn doada bulunan mineraline jips ad verilir. 120-130 C CaSO4.2H2O CaSO4.1/2H2O + 3/2H2O (6.1)

Eitlik 6 . 1deki reaksiyon sonucunda ortaya kalsiyum slfat hemihidrat yapdaki al tozu kar. Elde edilen bu toz, zel deirmenlerde ince pudra haline getirilir ve elenir. Rutubeti nleyen zel torbalarda paketlenerek kullanma sunulur. 25

Di hekimliinde al, her trl model elde etmede, modeli artiklatre takmada, protezi muflaya almada kullanlr. Al hamuru lastik bol iinde hazrlanr. Kartrma ve kullanma srasnda ktlenin iinde hava kabarcklarnn olmamasna zen gstermek gerekir. Bu nedenle vibratr kullanmak faydaldr. Vibratrn bulunmad durumlarda, model dkm veya l kann doldurulmasnda elle veya bir baka aletle olabildii kadar titreim meydana getirilmelidir. l ka ve model iin hazrlanan alnn arlka su/toz oran 0.7 civarnda olmaldr. Dier ilemlerde oran 0.3e kadar drlebilir. nemli olan istenilen orann nceden saptanmas ve bol iine suyun ve alnn llerek konulmasdr. Kartrma ayn ynde yaplmaldr ve kartrmaya balandktan sonra su veya toz eklenmesi sakncaldr. Eklemeler, reaksiyonun normal yolundan saptrlmasna ve istenilen nitelikte olmayan bir al ta ktlesinin olumasna yol aar. Boln ok temiz olmasna dikkat edilmelidir. Bol dibindeki krntlar, sertleme srasnda gereinden fazla kristal odaklar olutururlar ve sertleme sresini etkiler. Model dkmnde, kutulama ve serbest dkm ynteminde kullanlr. Kutulama ynteminde, l etrafna yaklak 1 cm geniliinde mum sarlr ve bu muma dik ynde etraf plak mumla evrilerek iine al hamuru dklr. Serbest dkm ynteminde; al hamuru dorudan l iine boaltlr. Artan al hamuru fayans veya cam gibi przsz bir dzlem zerine dklerek dzeltildikten sonra, al doldurulmu l ka ters evrilerek bunun zerine hafife bastrlr. Sertleme balamadan kenarlar dzeltilir. Tam olarak sertleme sresi, alnn markasna gre 10 ila 45 dakika arasnda deimektedir. Tam olarak sertleme olmadan l kartlmamaldr. Toz halindeki hemihidrat al, kapal kutularda rutubetten uzakta saklanmaldr. Aksi halde rutubet emerek bir ksm dihidrat al tana dnr. Al ta halindeki model suda bekletilmemelidir. Zorunluluk varsa, iine daha nce al ta atlp bekletilmi ve jips kristallerine doymu su kullanlmaldr. Model evresindeki scaklk 110 Cye yaklamamaldr. Aksi halde al ta tersine reaksiyona urar, yani hemihidrat alya dnr. 6.2. Di porseleni genel zellikleri Porselen diler; biyolojik olarak uyumlu ve estetik zellikleri doal dilere yakn olduundan tercih edilmektedir. Anmaya kar direnlidirler. Az ortamndan etkilenmezler, allerjen deildirler ve yumuak dokulara uyumludurlar. ekil 6.3de srlama yntemiyle NiCrMo altlk zerine retilen seramik di porselen kaplamann SEM mikroyaps grlmektedir. Seramik di porselen ile NiCrMo altlk arasna balayc olarak opaker kullanlmtr.

26

ekil 6.3 . Srlama yntemiyle NiCrMo altlk zerine retilen seramik di porselen kaplamann SEM mikroyaps Porselen feldspast, silisyum ve kaolen olmak zere ana bileenden meydana gelmektedir. Di hekimliinde kullanlan porselenin bileimi tablo 6.1de verilmitir. Tablo 6.1. Di porseleni ve dekoratif porselenin bileimi. Bileen Feldspat (%) Kuvars (%) Kaolen (%) Metalik pigmentler 6.2.1. Feldspat Volkanik kaya oluumlarnn en genel bileeni feldspatlardr. Bu nemli mineraller eitli porselen eyalarn, seramik kaplarn ve deiik camlarn retiminde geni apta kullanlr. Mineral feldspat; kristalin yapda, mat, gri ile pembe aras bir renktedir. Sinterlenme srasnda 1100 Cde ergimeye balar, 1300 Cde eriyerek cams hale gelir. Bu, porselenin erimesi srasnda porselen diin eklinin korunmasnn gerektii yerlerde istenilen bir zelliktir. Aka tanmlanm iki grup feldspat vardr. 1. grup ortoklaz (K2O.Al2O3.6SiO2) esasl mineraller, 2. grup placioklas diye adlandrlan mineralerdir. 27 Di Porseleni Dekoratif Porselen 81 15 15 14 4 70 1 1

Bunlar albitin (Na2O.Al2O3.6SiO2) ve anortitin (CaO. Al2O3.2SiO2) kat eriyikleridir. Birinci gruptaki ortoklaz ve selsian mineralleri, monoklinik kristal yapdadr ve bunlar birbiri ierisinde her oranda erirler. kinci gruptaki albit ve anortit mineralleri ise birbiri iersinde ksmen eriyebilirler. Btn feldspat minerallerinin yaps SiO2 iskeleti zerine kurulmutur. Fakat bu silis minerallerinden daha aktr. Alminyum iyonlarnn, silisyumun yerini almasna ramen aradaki yk eksiklii; K, Na, BAE, Ca katyonlarnn kristal kafese girmesiyle aadaki gibi dengededir. Albit ve anortit tiriklinik kristal bir yapdadr, bundan dolay (Na, Si) iyon deiimi srasnda (Ca, Al)e eit kapasitede olmaldr. Bylece albit ve anortite platioklast feldspatlar olarak adlandrlan kat eriyikler serisinin son yeleri olarak baklabilir. Feldspatn iskelet yaps, sklatrlm tetraedra halkas zerine kurulmutur. Btn ynlerde ayn oluuma balanan zincir yaps sonucunda boyutlu iskelet meydana gelmitir. Potasyum ve baryum katyonlar byk olduklarndan daha kk olan sodyum ve kalsiyum katyonlarndan deiik bir dzenleme gsterirler. Bundan dolay ortoklaz tipi feldspat halka yaps daha genitir. Bunun sonucu olarak birim hcre boyutlar byr ve younluk plackioklas minerallerinden daha dktr. Feldspat, elverili alternasyonlar sonucu kaolinite dnr. Di porseleni retiminde ancak kalitesi ok yksek ve safl ok fazla olan feldspatlar kullanlr. Feldspat, porselen hamuruna sertlik kazandrr. Feldspatn iinde emprte olarak genellikle demir ve mika bulunur. Burada zellikle demirin ayrlarak atlmas gerekir, nk demir oksitler porselenin renkli olmasna neden olan kuvvetli renklendirici maddelerdir. Feldspatn iinden demirin ayrlmas iin feldspat, elik ekilerle krlr ve yalnzca ayn byklkteki ak renkli paralar kullanlmak zere ayrlr. Sonra bu paralar silindirik deirmenlerde ince bir toz haline gelinceye kadar tlr. Tane boyutu kontrol edilerek kaba boyutlu paracklar atlr, ok ince boyutlu paracklar karmak iin ise flotasyon ilemleri uygulanr. Daha sonra kuru tozlar eimli ve yavaa titreen manyetik separatrden geirilir. Bylece saf hale gelen feldspat tozu diilikte porselen retiminde kullanlacak duruma gelmi olur. 6.2.2. Silis (Kuvars) Genellikle silisin elde edilii feldspat kadar zor deildir. Kimyasal olarak silisyum dioksit bileimindedir. Silisin katlmasyla olumu mineraller arasnda yap bakmndan deiiklikler vardr. Silis doada eitli ekillerde bulunur belirli kristalin ekli tanmlanr ki bunlar kuvars, tridimit ve kristobalittir. Her ekilde deiik kristal yapdadr ve birden fazla modifikasyonlara sahiptir. Bu mineral arasndaki ilikiler, silisin retim ve kullanmnda byk bir neme sahiptir. Her bir eklin kararl olduu scaklk aral dnmlerinde iki belirgin tip vardr. Bunlar; Mineraller arasnda dnmler Mineral ii deiimler 28 snrldr. Silis minerallerinin

6.2.3. Kaolen Kaolinit grubu kil minerallerinin en saf hali olan kaolenler primer ve sekonder ekilde olumutur. Primer kaolenler balangta oluumlar dolaysyla fazlaca silis, feldspat mineralleri ve mika gibi emprite ierirler. Kaolen kimyasal olarak, Alminyum hidro silikat (Al2O3.2SiO2.2H2O) bileimindedir. rnek olarak doal bir kaolenin ierdii minerallerin orantlar: %89 kaolinit, %7.10 Mika, %2.04 Kuvars, %0.81 Gtit, %0.55 Florittir. Killer; granit, gneis, feldspat pegmatit gibi kayalarn jeolojik deiimi sonucu olumulardr. K2O.Al2O3.6SiO2 H2O Al2O3.2SiO2.2H2O+K2O+4SiO2 (6.2)

Kaolinit grubu ki mineralleri mineralojik olarak bir silis tetraedrasi ve bir almin oktoedrasinden olumutur. Bu grup killere iki tabakal kil minerali denir. Tabakalar aras balar ok zayftr. Seramik eya yapmnda ve endstride deiik biimlerde killer kullanlmasna ramen di porseleni iin ancak saf kaolen kullanlabilir. Doadan elde edilen kaolen, defalarca ykanarak yabanc maddelerden temizlenir. Kurutulup, elendikten sonra hemen hemen beyaz bir toz grnmndeki kaolen kullanma hazrdr.

29

7. SONULAR & RDELEME Bu almada Biyomalzemelerin en hzl gelien kollarndan birisi olan ve Biyomedikal ve Doku mhendislii gibi disiplinlerin de entegrasyonu ile son zamanlarda ok byk yenilikler barndran Biyoseramik Malzemeler incelenmitir. alma kapsamnda yaplan aratrmalar gstermitir ki, biyoseramiklerin ktlesel malzeme deil, kaplama veya yardmc malzemeler olarak kullanlmalar da mmkndr ve gerekletirilmektedir. Seramik malzemeler yksek derecedeki kimyasal kararllklar ile biyoinert malzemeler olarak kabul edilirler ve vcut ierisinde istenmeyen toksik veya trombojenik reaksiyona sebep olmadklarndan bir ok biyo uygulamalara tercih edilirler. zellikle biyoaktif malzemeler olarak kabul gren biyocam ve hidroksilapatit; kemik ile kimyasal ba oluturabildikleri iin ayr bir neme sahiptirler. Hidroksiapatit gibi yksek biyouyumluluk gsteren malzemelerin gelitirilmesi ve retilmesi ile biyoseramik malzemelerin insan yaamna yapt olumlu etki aka grlebilir. Gemite, bir doku hasar grd veya ilevini yitirdiinde zm, bu dokunun uzaklatrlmasyd. Ancak getiimiz yzylda yeni antiseptiklerin, penisilin ve dier antibiyotiklerin kefi, hijyenin salanmas ve alamalara bal olarak, gelimi lkelerde insan yaam sresi 80in zerine kmtr. Bu durumda, zellikle getiimiz 40 ylda, yaam kalitesinin de azalmamas iin hasarl dokunun yerine salamnn yerletirilmesi nem kazanmtr. Bu da iki ekilde mmkn olmutur. Transplantasyon (nakil) ve implantasyon (yerletirme). Transplantasyonda, hastann kendi dokusu, baka bir insandan ya da hayvandan alnan dokularn kullanm sz konusudur. mplantasyonda ise, biyomalzemeler kullanlr. Ancak tm implantlarn mrleri snrldr. Son gelimelerle ortopedik, kalp-damar ve di implantlarnn kullanm mr 15 yln zerine kmtr. zellikle implantlarn dokulara biyoaktif olarak sabitlenmesi, ortopedik protezlerin mrnn uzamasnda ok etkili olmutur. Gelecek iin ise yle bir mesaj vardr: Biyomalzeme konusundaki aratrmalar, vcudun kendini yenileme kapasitesini kullanacak veya artracak yne kaymaldr. Bylelikle doal dokularn yeniden yaplanmasn salayacak biyomalzemelerin kullanlabilecek protezlerin kullanm sresi artrlabilecektir. Doku yenilenmesi, son derece kapsaml bir olaydr. Doku yapsnn yeniden inasn, doku ilevinin, metabolik ve biyokimyasal davranlarn ve biyomekanik performansn yeniden kazanlmasn iermektedir. Bu nedenle, doku yenilenmesi, biyoloji, genetik mhendislii, hcre ve doku mhendislii, grntleme teknikleri ve tehis, mikro-optik ve mikromekanik cerrahideki ilerlemelerin nda gerekleecektir. Gzenekli, inorganik-organik hibrid malzemelerden, kontrol edilebilir hzlarda bozunabilen, kontrol edilebilir yzey zelliklerine sahip doku iskeleleri hazrlanarak doku yenilenmesi salanabilir. norganik ve organik blmlerin miktar deitirilerek, malzeme zerindeki hcre remesi ve farkllamas kontrol edilebilir. Biyoaktif cam jeller, kalsiyum oksitfosfor pentaoksitsilisyum dioksit bileimine sahip inorganik malzemelerdir. Hayvan deneyleri, bu malzemenin kemik dokusunun yenilenmesinde baarl olduunu gstermitir. Bileiminde yaplacak deiimler, istenilen -boyutlu mimariye ulaacak ekilde ilenmesini salayacak fabrikasyon tekniklerindeki gelimelerle, bu malzemenin, yumuak ba dokusu ve kalp-damar dokularnn yenilenmesinde de kullanm amalanr. Biyomalzemelerin doku yenilenmesinden farkl yndeki gelecei ise nanoteknolojiye dayal uygulamalardr. 30

Bu teknolojinin rn olarak gelitirilecek nanorobotlarn bakteri ve virs enfeksiyonlarn tedavi etmesi, kanser hcrelerini saptayp yok etmesi, dolam sistemindeki zararl maddeleri temizlemesi, hasarl dokulara oksijen salamas ve eitli hastalklarn izlenmesi ve tehisinde kullanm amalanr. Vcut iinde kullanlacak biyomalzemeler, yerine geecei ya da ilevini stlenecei dokuyla benzer olmal ve mekanik zellikler asndan (mukavemet, sertlik, esneklik ve yorulma zelliklerinin) yeteri derecede iyi olmaldr. Bunun yansra uygun younlukta, korozyon direnci yksek, kolay retilebilir olmas ve uygun mhendislik dizaynna sahip olmas gerekir Bu biyomalzemelerden en nemli grubu da seramikler oluturur. Seramik malzemelerin bu alanda kullanlmalarnn balca nedeni dier malzemelere kyasla stn anma, korozyon zeliklerine sahip olmalar ve biyouyumlu olmalardr. Tek dezavantaj ise mikro atlaklara kar ok duyarl olmas ve plastik deformasyona uramadan krk olduu yerden balayarak elastik olarak krlmasdr. Seramikler eer atlaksz retilebilirlerse ok yksek gerilme kuvvetlerine dayanabilirler. Bu da ancak retim teknolojilerindeki gelimelere baldr. Biyomalzemelerde gelimeler her geen gn bulunan yeni malzeme ve retim teknikleriyle byyen bir sektrdr. Sonu olarak, biyoseramikler insan hayatn kurtarmakta, hastalklar iyiletirmekte, ve hastalarn byk bir blmnn yaam kalitesini arttrmaktadr. Biyomhendislik, takip eden yllarda ileri kimya ve malzeme bilgisinin bir getirisi olarak, Doku Mhendislii ve Malzeme Mhendisliinin ortak alma alan haline gelecektir.

31

KAYNAKA A. Pasinli, Biyomedikal Uygulamalarda Kullanlan Biyomalzemeler, Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi, (4), 2004, p.25-34 A. Pasinli, R. S. Aksoy Yapay Kemik Uygulamalar in Hidroksiapatit, Biyoteknolojik Elektronik Dergisi, (cilt:1 say:1), 2010, p. 41-51 A. Uuz, K. Arda, Biyomalzeme Olarak Seramikler, Bilim Gnleri, Mays 5-7, 1999, Denizli, Trkiye E. elik, . Tekmen, Di Protez Laboratuar Malzemeleri, DE Mhendislik Fakltesi Fen Ve Mhendislik Dergisi, (cilt:6 say:2), 2004, p. 81-93 F. Korkusuz, P. Korkusuz, Kalsiyum Hidroksiapaptit Seramiklerin Ortopedide Kullanm, Acta Ortop Traumatol Turc, (31), 1997, p. 63-67 www.biltek.tubitak.gov.tr/bdergi/yeniufuk/icerik/biyomalzemeler.pdf www2.aku.edu.tr/evcin/biomaterials/seramik.pdf www.turkcebilgi.com/hidroksiapatit/ansiklopedi

32