Karadeniz Teknik niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii Demir ekirdekli Sarg Deneyi 1.

Deneyin Amac Dorusal mknatslanma erisi, doymal mknatsl erisi, histerizli mknatslanma erisi gibi temel mknatslanma erilerini grmek, demir ekirdekli sargda gerilim, ak ve akm arasndaki ilikiyi anlamak ve kayp-edeer devrelerinin bantlarn ispatlamaktr. 2. Teorik Bilgi a. Sargda ak ve akm : Demir ekirdekli sargnn ularna sins biimli bir gerilim uygulayalm. Baz noktalar daha kolay kavrayabilmek iin sarg direncini ihmal edelim. Bu durumda sargda endklenen gerilim, sarg ularna uygulanan gerilime eit olacaktr.

u = 2U sin t olduunda manyetik ak

=

d 1 = *u dt N

denkleminden

2U sin .t denklemi elde edilir. Yani ak da sins biimlidir, ancak N 2

gerilimden 90 gecikmelidir. Byle bir aky retmek iin gerekli akm, amper yasas yardmyla bulabiliriz. Manyetik devre iin geerli denklemlerden
Q HI = N N

i=

BI orN =

I o rN A

yazlr. Burada

o : Boluun manyetik geirgenlii

i : Sarg akm Q : Amper sarm N : Sargnn sarm says H : Demir ekirdekteki manyetik alan iddeti B: ak younluu (manyetik endksiyon) I: ortamla manyetik ak yolu : manyetik ak A : Demir ekirdek kesiti

r : Demirin bal manyetik geirgenlii

`nin dndaki katsaylarn sabit olmas halinde, I (akm) akyla orantldr. Ancak, terromanyetik malzemelerde

r akma bal olduundan ak sins biimlide olsa akm

sins biimli olmaz. Bu olay ekil 2.a,b ve c de gsterilmitir. Aknn sins biimli olmas durumunda dorusal olmayan mknatslanma erisinin nasl sins biimli olmaya bir akma neden olduunu grdk. Gerekten bobin direnci de sins biimli olmayan akm nedeniyle

1 = u R.i dolaysyla aknn sins biimli olmasna

neden olur. Bu etki R bydke artar.

u i

a) dorusal mknatslanma erisi u i

b) doymal mknatslanma erisi

c) histerizli mknatslanma erisi

b. Kayplar ve edeer devre : Sarg ularna uygulanan gerilim u ve sarg akm i nin zamanla deiimi biliniyorsa sarg kayplar
T
T

1 P= T

u.i.dt
0

olarak yazlabilir.Sargnn bakr direncindeki kayplar

1 Pcu = R.i 2 dt olacandan demir mknatslanmasndan doan kayplar : T 0

PFe = P PCu = 1 T
T

u.i.dt
0

1 T

R.i
0

.dt olacaktr.

Akm sins iimli olmadndan burada etkin g, grnr g ve g katsays tanmlarnda farkl bir yol izlememiz gerekir. Sins biimli olmayan akmn yerine sins biimli bir edeer akm dnelim. Sarg direncindeki kayplarn ayn kalmas gerektiinden edeer akmn etkin deeri , sarg akmnn etkin deerine eit olmaldr. Edeer akmn faz as ise demir kayplarnn etkin gce eit olmas kouluyla hesaplanr. (ekil-1)

Akmn etkin deeri akm erisinin grafik integrali alnarak bulunur. Sins biimli deiimler iin (ekil 2.a)
1

P=

1 T

u.idt

= U .I . cos

buradan yi ekersek

= arccos

P U .I

daha sonra demir kayplarn veren edeer RFe direncini bulacak olursak :

R Fe =

P RCu .I 2

( I . cos ) 2

U1de Fazr diyagramdan yararlanarak kosins teoremi ile yani

c 2 = a 2 + b 2 2.a.b. cos x

den URcu ve U ve bilinenleri ile bulabiliriz.

Sargnn endktansn ise :

U1 U1 L = I .I sin .

X L = .L =

bantlar yardm ile bulunur.

3.Deneyin Yapl 3.1. Ampermetre ve voltmetreyle devre balants:

Sargy ve oto transformatr ampermetreyle seri baladktan sonra, bu sisteme voltmetreyi paralel baladk. Gerilimi 0dan en byk deerine kadar artrarak sarg akmn, sarg gerilimini ve sargda harcanan gc ltk. 3.2. Wattmetreyle devre balants: Voltmetre ve ampermetreyi devreden kardk. Wattmetrenin balang deerini sfra eitledik. Bu anda P=3 watt olarak hespland. Wattmeterenin load ksmnda gsterilen 2 ucu sargya baladk. Power source ksmnda gsterilen 2 ucu da transformatre baladk. Voltmetre ve ampermetreyi devreden kardk. P=3 watt , U=29,81 volt , R=0,6 ohm ve I=0,173 amper olmak artyla; P=U.I.cosq formlnden 3=29,81 *0,173*cosq ise 4

Cosq= 0,582 olur ve q=54,4080 kar. URCu= RCu*I= 0,6* 0,172= 0,104 volt U12=U2+ URCu2-2U*URCu*cosq ise U12= 852,64+ 0,0106-3,582 ise U1= 29,75 volt olur. XL=WL=U1/(I*sinq)=29,75/(0,173*sin54,408)=211,519 ohm L=0673H=673 mH PT=PCu+PFe 3W=URCu*IRCu*cos54,408+ PFe 3W=0,104*0,173*cos54,5+PFe PFe=2,982watt 4.Sorular-Cevaplar 1. Demir kayplarn meydana getiren bileenleri aklayn. Demir kayplarn meydana getiren bileenleri iki grupta inceleyebiliriz. a. Fuko Kayplar: Nve zerine indklenen akmlarn neden olduu kayplar s

eklinde ortaya kan kayplardr. b.Histerisiz Kayplar: Nve molekllerinin frekansa bal olarak yn deitirmesi srasnda birbirleri ile srtnmeleri sonucu isi eklinde ortaya kar. 2. Demir kayplar nasl azaltlabilir? Demir yerine demir alaml saclar kullanlarak fuko kayplar azaltlr. 3. ekirdek neden tek para halinde deil de, dikdrtgen kesitli levhalarn biraraya getirilmesiyle meydana gelmitir? Dikdrtgen kesitli levhalarn biraraya gelmesiyle oluan demir ekirdek sy yaltm asndan tek paral ekirdee gre daha avantajldr. Hatta bu yzden radyo istasyonlarnda kullanlan transformatrler hava bolukludur.

TRANSFORMATRLERN KAYIPLARI KAYIPLAR: Btn elektrik makinelerinde olduu gibi transformatrlerinde kayplar vardr.Bu kayplar ikiye ayrlrlar: 1-Demir Kayplar 2-Bakr Kayplar

Transformatrlerin dner paralar olmadndan srtnme ve rzgar kayplar gibi bir takm kayplar yoktur.bu nedenle verimleri dier elektrik makinelerine gre daha yksektir.Demir kayplar bo alma deneyi ile bakr kayplar ise ksa devre deneyi ile bulunur. DEMR KAYIPLARI: Transformatrde bo almada oluan kayplara, DEMR KAYIPLARI denir. ok kk olan botaki akmn oluturduu bakr kayplar dikkate alnmazsa bo almada yalnz demir kayplar sz konusu olur. Demir kayplarn nve veya ekirdek kayplar da denilmektedir.demir kayplar HSTERSZ ve FUKO (FUKOLT) kayplar olmak zere ikiye ayrlr. a)Histerisiz Kayplar: Nve molekllerinin frekansa bal olarak yn deitirmesi srasnda birbirleri ile srtnmeleri sonucu isi eklinde ortaya kar. b)Fuko Kayplar: Nve zerine indklenen akmlarn neden olduu kayplar s eklinde ortaya kan kayplardr.

BAKIR KAYIPLARI: Bakr kayplarn sarglar oluturmaktadr. Bakr kayplar ksa devre deneyi ile bulunur. Transformatrn sekonderine bir yk baland zaman hem primerden hem sekonderden bir akm geer. Geen akmlar primerde I12 . R1 ve sekonderde I22 . R2 eklinde bakr kayplar oluur. Bakr kayplar 1000kVAnin altndaki glerde transformatrn grnr gcnn % 3 ile % 4 kadardr.