Karadeniz Teknik niversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blm Temel Elektroteknik Laboratuar Deney No::1 GEC OLAYLARIN NCELENMES

S 1. Deneyin Amac Sistemlerin bir srekli durumdan baka bir srekli duruma geerken gsterdikleri davranlara geici olaylar denilmektedir. Bu deneyde sistem olarak bir elektriksel devrenin gsterecei geici olaylar incelenecektir. 2. Teorik Bilgi ekil -1 deki devrede birinci srekli durumda C kondansatr E gerilimiyle doldurulmu ve A anahtar aktr. Bu nedenle i=0, UR=0, UL=0 ve UC =E dir. + A + Uc ekil 1 kinci srekli duruma A anahtar kapatldktan bir sre sonra varlmaktadr. Bu durumda i=0, UR=0 , UL=0 ve UC=0 olacaktr. imdi bu iki srekli durum arasnda oluan geici olaylar inceleyelim. Anahtar kapatldnda; UR + UL UC = 0 di 1 R.i + L + i.dt =0 dt C Bu denklemden akmn ve gerilimlerin zamana gre deiimini bulabiliriz. rnein kapasitenin ularndaki gerilim deiimini hesap edelim. C L i UR R + UL -

Kondansatr gerilimi ile akm arasndaki bant

dUC i= -C dt Kullanlarak yukardaki eitlik dUC dUC RC + LC + UC = 0 dt dt dUC R dUC 1 + . + =0 dt L dt LC R 1 Denklemin katsaylarn D= ( D snm sabiti ) ve 0 = L LC ( devrenin z frekans ) ile gsterirsek kondansatr geriliminin deiimini belirleyen diferansiyel denklem dUC dUC + D + 0.UC = 0 dt dt olarak bulunur. pt Bilindii gibi bu tip denklemlerin zm UC = k.e eklindedir.zm denklemde yerine koyarsak pt k ( p + D.p + 0 ). e = 0 eitliinden p + D.p + 0 = 0 bants bulunur. Yukardaki denklemin kklerini D p1,2 = - 2 olarak buluruz. Kkler bilindiine gre gerilimin zamana gre deiimini yazalm. pt UC = k1 . e p2t + k2.e (3) D 4 0 (2)

k1 ve k2 sabitlerini devrenin balang durumu belirlemektedir. Anahtar akken kondansatr C gerilimine doldurulmutur. O halde anahtar kapand anda kondansatr gerilimi UC(0) = E = k1+ k2 olacaktr.

Devreden geen akm ise dUC p1t p2t i = - C = - C ( k1.p1.e + k2.p2.e ) dt olarak bulunur. Anahtar kapand anda selften dolay akm srama yapamayacandan (0) = 0 = k1 .p1 + k2.p2 bants bulunur. Yukardaki iki bantdan sabitler p2 k1 = E p2 - p1 (4) p1 k2 = - p2 - p1 olarak bulunur. 3 nolu denklemle belirtilen geici olayda gerilimin deiimi kklerin deerlerine gre 3 ayr durum gstermektedir.
1.TTREMSZ DURUM

D > 0 4

olduunda kklerin ikisi birden gereldir ve ikisi birden negatiftir.

Akmn zamanla deiimi 1 p1t p2t UC = E ( p2.e - p1.e ) p2 - p1 dUC C.E. p1.p2 p1t p2t = - ( e e ) dt p2 - p1

ic = - C

ki ssel fonksiyon tarafndan belirlenmektedir. Akmn ve gerilimin deiimi ekil-2 de verilmitir.

Uc.i Uc

t 0 i

ekil-2
2.TTREML DURUM

D < 0 4

olduunda kkler karmaktr.

D p1,2 = - j 2

D 0 - 4

D =- 2

j 1

Bu kklerle gerilim deiimi -(D/2)t D UC = E.e ( Cos 1 t + Sin 1 t ) 21

olarak bulunur

(6)

. D Direncin kk olmas durumunda ( << 0 ) yukardaki bantda ikinci terimin etkisi 2 az olacandan kondansatrdeki gerilimin deiimi yaklak olarak -(D/2)t UC = E.e .Cos 0 t C -(D/2)t i=E e .Sin 0 t LC -(D/2)t Grld gibi UC nin deiimi genlii ssel bir fonksiyonla ( e ) titreimdir. azalan bir sins elde edilir. Devreden geen akm ise olarak bulunur

D << 0 2

D 2

< 0 t

ekil - 3

Gerilimin genel deiimi 6 nolu eitlikle verilmitir. Oluan titreimin frekans , devrenin z frekans 0 dan kktr. Devrede snm belirleyen diren ne kadar kk olursa ile arasndaki fark da o kadar azalr. Devrenin direnci sfr olsayd geici olay bitmeyen bir sins titreimi olacakt.
3.TTREMN SINIR DURUMU

D = 0 olmas durumunda 4 pt pt UC = k1.e + k2. t.e

D p2 = p1 - 2

olacaktr. Bu durumda gerilimin deiimi

eklinde bulmaktayz. Kkler birbirlerine eit olduklar iin k1 ve k2 yi 4 nolu ifadeden bulamayz. Ayn balang artlarndan gidilerek D k1 = E ve k2 = E olarak bulunmakta ve gerilimin deiimi. 2 D -(D/2)t UC = E ( 1 + t ) e 2 olarak elde edilmektedir.

3. Deneyin Yapl L 1 A C E R 2

Rlenin 4 anahtar 1 konumuna getirilerek c kondansatr E gerilimi ile doldurulur ve anahtar 2 konumuna getirilerek oluturulan devrede bir geici olay meydana getirilir. U0 geriliminin deiimi osiloskopta incelenir. Rle srekli olarak alt iin osiloskopta duran bir ekil elde edilir. Kondansatr dolarken devrede R direnci yoktur. T(kondansatrn zaman sabiti)=R.c olduundan kondansatr bir anda dorusal olarak dolar. Sisteme reosta balanp 0 ohm 250 ohm, 500 ohm, 800 ohm, 1300 ohm, ve sonsuz ohm iin geici olayn sreleri aada hesaplanmtr Ryk ; 0 ohm iin t > 25 ms 250 ohm iin t = 5ms 500 ohm iin t = 4ms 800 ohm iin t = 7ms 1300 ohm iin t = 11ms Sonsuz iin t < sonsuz

Buradan da anlald gibi geici olayn sresi belli diren deerine kadar azalp sonradan tekrar artmtr. Bu kritik direncin deeri ise 500 ohm dur.

Bobin ksa devre edildiinde ise 0 ohm, 250 ohm, 500 ohm, 800 ohm gibi farkl direnler altnda geici olaylarn sreleri aada verilmitir. 0 ohm iin t= 4ms 250 ohm iin t = 5ms 500 ohm iin t = 6 ms 800 ohm iin t = 9ms olur.

Geici olayn sresinde dnm noktas olan kritik direncin deeri hesaplanacak olursa;