T.C.

GAZ N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS ZEL HUKUK ANAB L M DALI DEVLETLER ZEL HUKUKU B L M DALI

TRK M LLETLERARASI USUL HUKUKUNDA GEM HACZ

YKSEK L SANS TEZ

Hazrlayan Uur BAHADIR Tez Danman Do. Dr. F. Bilge TANRIB L R

ANKARA-2007

ONAY Uur BAHADIR tarafndan hazrlanan TRK MLLETLERARASI USUL HUKUKUNDA GEM HACZ balkl bu alma 11.06.2007 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirlii ile baarl bulunarak jurimiz tarafndan Devletler zel Hukuku Anabilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak uygun bulunmutur.

Do. Dr. F. Bilge TANRIBLR

Do. Dr. Hakan KARAN

Do. Dr. Mertol CAN

NSZ

Bu tezde, Trk milletleraras usul hukukunda gemi haczi konusu incelenmeye allmtr. Konunun kapsamnn ok geni olmas nedeniyle, ilgili baz meselelerde snrlama yaplm olup, tez esas olarak devletler zel hukuku almas olarak ele alnmtr. Bu nedenle esas olarak meselenin kanunlar ihtilafn ilgilendiren ynleri zerinde durulmaya allm, ilgili dier konularda da gerekli aklamalar getirilmitir. Trk milletleraras usul hukukunda gemi haczi konulu tez almam boyunca deerli yardm ve katklaryla beni ynlendiren hocam Do. Dr. F. Bilge TANRIBLRe, manevi destekleriyle beni hibir zaman yalnz brakmayan ok deerli arkadalarm Uygur BAHADIR, Tufan NSPAHOLU ve Yaar SEVENe teekkr bir bor bilirim.

ii

NDEKLER

Sayfa NSZ.............................................................................................................i NDEKLER..................................................................................................ii SMGELER VE KISALTMALAR...................................................................vii GR..............1 I. KONUNUN NEM VE SEL NEDENLER....1 II. NCELEME PLNI.......4 BRNC BLM GEM, DONATAN VE GEM ALACAKLISI HAKKI KAVRAMLARI I. DENZ HUKUKUNUN TARH GELM..6 II. GEMNN TANIMI, UNSURLARI VE TRLER...8 A. Tanm....8 B. Unsurlar..............9 1. Tekne..9 2. Teknenin Pek Kk Olmamas....10 3. Teknenin Tahsis Edildii Gayeye Uygun Olarak Kullanlmasnn Onun Denizde Hareket Edebilmesi mknna Bal Olmas.................................................................................10 C. Trleri......10 1. Ticaret Gemileri...............11 2. Ticaret Gemisi Olmayan Gemiler.....11 a. Devlet Gemileri.....11 b. Dier Gemiler....12

iii

III. GEMNN TBYET VE BAYRAK EKME HAKKI...13 A. Gemilerin Tbiiyeti..............13 B. Bayrak ekme Hakk...........15 1. Trk Ticaret Kanununa Gre Trk Bayra ekme Hakk...15 2. Trk Uluslararas Gemi Sicili Kanununa Gre Trk Bayra ekme Hakk....17 3. Turizmi Tevik Kanununa Gre Trk Bayra ekme Hakk...20 IV. DONATAN, DONATANIN SORUMLULUU VE GEM ALACAKLISI HAKKI.....................................................................................................21 A. Donatan..21 B. Donatann Sorumluluu........22 1. TTK ya Gre Donatann Snrl Ayn Sorumluluu.23 2. TTK ya Gre Donatann Snrl ahs Sorumluluu...24 3. 1976 Londra Konvansiyonu .....25 C. Gemi Alacakls Hakk............28 1. Genel Olarak.............28 2. Gemi Alacakls Hakknn Salad mtiyazlar.30 a. Takip Hakk ........................30 b. ncelik Hakk.................31 3. Gemi Alacakls Hakknn Doduu Haller....31 4. Gemi Alacaklar Arasndaki ncelik Sras...34 a. Ayn Yolculukta Meydana Gelen Alacaklar.....34 b. Ayr Yolculukta Meydana Gelen Alacaklar ............35 5. Gemi Alacakls Hakknn Sona Ermesi..35 V. GEM ALACAKLISI HAKKINA UYGULANACAK HUKUK ...39

iv

A. Gemi Alacakls Hakknn Kazanlmasnda Uygulanacak Hukuk.............................39 1. radenin Muhtariyeti Esas....40 2. Lex Rei Sitae Kaidesi....41 3. Gemi Alacakls Hakknn Doumu in Bayrak Kanununa Yetki Tanyan Gr.........42 4. Temeldeki Bor likisine Uygulanan Hukuka Tbi Klma43 5. Gemi Alacakls Hakk Alannda Balama Kaidelerini kar Dengesine Gre Dzenlemek mkn.44 B. Gemi Alacakls Hakknn Sona Ermesine Uygulanacak Hukuk...........46 C. Gemi Alacakls Hakknn Srasna Uygulanacak Hukuk ..................46 D. Grmz.....................................................................47 KNC BLM DENZ HUKUKUNDA CEBR CRA VE UYGULANACAK HUKUK I. GEM HACZNDE KARILAILAN TEMEL SORUNLAR...51 A. Maddi Hukuk ile cra Hukuku Arasnda Uyumsuzluk................51 B. Sicile Kaytl Trk Gemilerinin Tanmaz Saylmas..................51 C. Yabanc Gemilerin Tanr Saylmas.........52 II. GEMNN CEBR CRA BAKIMINDAN NTEL.................................52 A. Sicile Kaytl Gemiler..........52 B. Yabanc Gemiler.......53 III. CEBR CRAYA UYGULANACAK HUKUK ...54 IV. TTK TASARISI VE MLLETLERARASI SZLEMELERE GRE UYGULANACAK HUKUK.....58 V. TAKP YOLUNUN SELMESNDEK ZELLKLER....62

A.Genel Olarak.......62 B.Yetki Sorunu..........66 1. Genel Olarak..........66 2. Genel Yetkili cra Dairesi.....69 3. Trkiyede kametgh Olmayanlara Kar Alacak Davalar.69 4. Szlemenin Bulunmas Halinde Yetki..........69 5. Haksz Fiillerde Yetki .........70 6. Yetki Szlemesi......70 a.Yetki Szlemesi ile Trk Mahkemelerinin Yetkisinin Kabul........................................................................................70 b.Yetki Szlemesi ile Yabanc Mahkemelerin Yetkisinin Kabul....................................................................................71 VI. TAKBN TARAFLARI VE TEMSL..........72 VII. HACZ MMKN OLMAYAN GEMLER......................73 A. Yola Hazr Gemi....................................73 B. Zararsz Gei Halinde Bulunan Yabanc Gemiler........................79 C. Devlet Gemileri............82 VIII. GEMLERN HACZ VEYA HTYAT HACZ............86 A. htiyat Tedbir ve htiyati Haciz..................................87 B. Yasal Dzenlemenin Saptanmas............88 IX. GEM ALACAKLILARININ REHNN PARAYA EVRLMES YOLU LE TAKPTE BULUNMALARI.....91 A. Tanr Rehni Hkmlerine Tbi Rehinli Alacaklar................92 1. Takip Talebi.......92 2. deme Emri ve Buna tiraz...........93

vi

B. Tanmaz Rehni Hkmlerine Tbi Rehinli Alacaklar...............94 1. Takip Talebi...........94 2. cra veya deme Emri...................95 3. Takibin Sicile Bildirilmesi........................95 C. cra Memurunun Rehinli Mal Ele Geirmesi......................96 SONU ....97 KAYNAKA................................................................................................102 ZET...........................................................................................................116 ABSTRACT.................................................................................................118

vii

SMGELER VE KISALTMALAR

Bu almada kullanlm baz ksaltmalar, aklamalar ile birlikte aada sunulmutur. Ksaltmalar ABD AD B b BATDER BBD BK bkz c DEHF DEHFY DHD dn DTD E f HD HGB HSFA HUMK IBA BD K HFM Aklama : Ankara Barosu Dergisi : Adalet Dergisi : Bas : Bent : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi : Bursa Barosu Dergisi : Borlar Kanunu : Baknz : Cilt : Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi : Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar : Deniz Hukuku Dergisi : Dip Not : Deniz Ticareti Dergisi : Esas : Fkra : Hukuk Dairesi : Handelsgesetzbuch (Alman Ticaret Kanunu) : Hukuk Sosyolojisi ve Felsefesi Arkivi : Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu : International Bar Assocation : stanbul Barosu Dergisi : cra ve fls Kanunu : stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas

viii

K m MHB MK MHUK MPM rn p RG S s SHFD t Tasar TTK UK UN v v.d. v.s Y YHD YHGK YKD YLT ZPO ZVG

: Karar : Madde : Milletler aras Hukuk ve Milletleraras zel Hukuk Blteni : Medeni Kanun : Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun : Milli Prodktivite Merkezi : rnein : Page : Resmi Gazete : Say : Sayfa : Seluk niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi : Tarih : TTK tasars : Trk Ticaret Kanunu : United Kingdom : United Nations : Volume : Ve dierleri : Vesaire : Yargtay : Yasa Hukuk Dergisi : Yargtay Hukuk Genel Kurulu : Yargtay Karalar Dergisi : Yksek Lisans Tezi : Zivilprozeordnung (Alman HUMK) : Gesetz ber die Zwangsversteigerung und Zwangsverwaltung (Alman Cebr Mzayede ve Cebr dare Kanunu)

GR

I. KONUNUN NEM VE SE L NEDENLER Bu tezde, deniz ticaretinde nemi her geen gn artan1 Trk milletleraras usul hukukunda gemi haczi konusu incelenmeye allmtr. Bu yaplrken gemi alacakls haklar ve bunlara uygulanacak hukuk, yerli ve yabanc gemilerin haczi, gemi haczinin Trk milletleraras usul hukukunda tad zellikler, milletleraras hukuktan kaynaklanan ve uygulamada ortaya kan problemler, milletleraras szlemeler, son mevzuat deiiklikleri, konu hakknda ki gncel eserler, Yargtay kararlar ve yeni Trk Ticaret Kanunu Tasars2 incelenmeye allmtr. almamzda seilen konu Ticaret Kanunu Tasars nda incelenmeye allmtr. Tasarnn incelenmesi konuya byk oranda k tutmutur. nk Tasarnn hazrlk almalarnda mevcut mevzuat ve milletleraras anlamalar konunun uzmanlar tarafndan titizlikle incelenmi, konuyla ilgili her kesimin gr alnmaya allmtr. Sonuta Tasar milletleraras szlemelerle uyumlu, ada, ihtiyaca cevap verebilecek bir yapya kavuturulmaya allmtr. Ayrca Tasaryla birlikte mevzuatmzn farkl lkelerden iktibas yolu ile alnmas nedeniyle ortaya kan hkmler arasndaki uyumazlk da giderilmeye allmtr. Bu alanda rnein, Ticaret

Deniz yoluyla tamaclnn bir yl gereklememesi halinde dnyann yarsnn alkla kar karya kalaca dier yarsnn da byk enerji darboazna decei sylenmektedir. Deniz tamacl zellikle gda, maden ve petrol tamaclnda byk stratejik neme sahiptir. u an ekonomimize 9 milyar dolarlk getirisi olan denizcilik sanayisinin gelecek 10 yl iinde 60 milyar dolar ciroya ulamas hedeflenmektedir. Deniz Ticareti Dergisi, Denizcilik Ald Ban Gidiyor, Nisan 2004, s. 10- 11; AKTEN, Necmettin, 8. Be Yllk Kalknma Plan, Ulatrma zel htisas Komisyonu Raporu, Deniz Yolu Ulatrmas Alt Komisyonu Raporu, Ankara 2001, http://www.dpt.gov.tr/sektor/sektor.htm, saat 12.00, 16/11/2005. 2 Trk Ticaret Kanunu Tasars iin bkz. www.basbakanlk.gov.tr/docs/kkgm/kanuntasarilari/TURK%20TICARET/ticaret.doc, saat 16.00, tarih 01/05/2006.

Kanunu Tasars Komisyonu ile MHUK Tasars3 Komisyonu i birlii iinde almtr. Ancak konunun genilii nedeniyle, ilgili her meseleye

deinilememitir. nk konunun btn kapsamyla incelenmesi tezimizin kapsamn bir hayli aacaktr. almamzn esas olarak devletler zel hukuku tezi olduu gz nne alnarak; deniz hukukunda zellik arz eden hususlar, milletleraras zel hukuk ve usul hukukunu ilgilendiren gemi alacakls hakkna ve gemi haczine uygulanacak hukuk gibi konular ile, rehnin paraya evrilmesi yolu ile takip konular arlkl olarak incelenmi ve gemilerin ihtiyat haczi ile ilgili meseleye ise ancak ksaca deinilebilmitir. Deniz hukukunda gemi haczi pek ok adan zellik arz eden bir meseledir. Bir kere haciz edilen geminin deeri son derece yksektir. Bu alanda yaplabilecek yanllk veya gecikmeler son derece byk mal klfetlere neden olacaktr. Birok halde gemi alacakllar yabanc olabilmekte veya borlu donatan yabanc uyrukta olabilmektedir. Bu durumda da uygulanacak hukuk, yetkili mahkeme gibi pek ok problem iin iine girmektedir. Gemiler uluslararas ticaret hayatnn nemli aralarndandrlar. Gemi malikleri tayacaklar mallar vastasyla nemli mal ykmllkler altna girmektedirler. Bu bakmdan gemilerin uradklar bir limanda alkonulmas gemi sahipleri bakmndan nemli tazminat masraflarna ve prestij kaybna neden olabilecektir. Gemi vastasyla tanan mallarn zamannda teslim edilmemesi nedeniyle bu mallarn alclar ve milletleraras ticaret hayat sekteye urayabilecektir.

MHUK Tasars iin bkz. http://www.kgm.adalet.gov.tr/mohuk.htm, saat 16.00, tarih 01/05/2006.

Deniz ticareti ve gemi haczi konusunda mevzuatmz u anki haliyle yetersizdir. Trk Hukukunda gemilerin haczine ilikin zel bir kanun yoktur. Bu konuda temel bavuru kaynamz cra ve fls Kanunudur4. TTK5, Amme Alacaklarnn Tahsili Hakkndaki Kanun6 ve dier baka kanunlarda da konuya ilikin hkmler bulunmaktadr. Meseleyi ilgilendiren kanunlar deiik lkelerden iktibas edildii iin hkmler arasnda uyumsuzluk kmaktadr. Deniz ticaretinde nde gelen lkeler bu alandan nemli kazanlar elde ederek lkelerinin refahna katkda bulunmaktadrlar. Bu kazantan yararlanmak isteyen pek ok denizci lke mevzuatn yabanc ve yerli donatanlar lkelerine ekebilecek ve kendi uluslararas gemi sicillerine kaydettirecek ekilde gncellemekte, milletleraras szlemelere katlmakta ve zellikle lkelerini bu alanda bir tahkim merkezine dntrmeye almaktadrlar7. lkemizde deniz hukukunda cebr icra hususunda pek ok problem olduu halde, bu konuya doktrinde pek az yazar eilmitir. zellikle milletleraras usul hukukunda gemi haczi ve uygulanacak hukuk konusunda ok az inceleme vardr. Bu durumun bir sebebi devletler zel hukukularnn konuyu usul hukukularnn alannda grmesi ve usul hukukularnn da meseleyi devletler zel hukukularnn alannda grmesidir. Oysa dier deniz hukuku meseleleri hakknda, karlatrmal hukuku da kapsayan aratrmalar mevcuttur. rnein bulunmaktadr. gemi ihtiyat haczi ile ilgili pek ok aratrma

RG. 19/06/1932, S. 2128. RG. 09/07/1956, S. 9353. 6 RG. 28/07/1953, S. 8469. 7 Dnya ticaretinde kresellemeyle beraber yeni bir dnem yaanrken Trkiyenin rol hakknda bkz. Trkiyenin Rol Artyor, Anahtar Dergisi, MPM Aylk Yayn Organ, S. 197, Mays 2005, s. 11; AKTEN, Rapor; Anahtar Dergisi, Trkiye Dnya le Btnlemede Son Aamada, Morgan Stanley, MPM Aylk Yayn Organ, S. 201, Eyll 2005, s. 2; METE, Halim: Trk Denizcilii ve AB, DTD, Haziran 2004, s. 69.
5

Meseleye olan bu ilgisizliin bir dier sebebi ise, konunun usul hukuku alannda grlmesi ve usul hukukunda da lex fori ilkesinin hkim olmasdr. Yani bu konuda lex fori ilkesinin sessiz hkimiyetinin var olduunu sylemek yanl olmayacaktr. Yargtay kararlar da konunun usul hukuku ve kamu hukuku karakterini vurgulayarak lex fori ilkesine iaret etmektedir. Bu durumda da uygulanacak hukuk meselesi ok fazla incelenmeye deer grlmemitir.

II. NCELEME PLNI almamz giri ve iki blm ile sonutan olumaktadr. almamzn ilk blmnde nce, deniz hukukunun tarihi

geliiminden ksaca bahsedilmitir. Daha sonra geminin tanm, unsurlar, trleri, tbiiyeti ve bayrak ekme hakk, donatan ve donatann sorumluluu, gemi alacakls hakk ve bu hakka uygulanacak hukuk konular incelenmitir. kinci blmde deniz hukukunda gemilerin cebr icraya konu olmas ve uygulanacak hukuk meselesi incelenmitir. nce deniz hukukunda cebr icra alannda karlalan temel sorunlara ve geminin cebr icra bakmndan niteliine deinildikten sonra, cebr icrann tbi olduu hukuk meselesi incelenmitir. Bu balamda milletleraras usul hukukunun yaps ve nitelikleri incelenmi, uygulanacak hukuk, dier baz devletlerdeki gemilerin cebr icras meselesi ve bu alanda milletleraras szlemeler deerlendirilmitir. Daha sonra, deniz hukukunda cebr icra, yetki sorunu, takibin taraflar ve temsil, haczi mmkn olmayan gemiler, gemilerin haczi veya ihtiyati haczi meseleleri incelenmitir. Gemilerin haczinde takip yollar hususunda tezimizde, snrlandrma yaplmtr. Deniz hukukunun zelliinden dolay alacakllar en ok rehin hakkna sahip olacaktr ve dolaysyla da en ok rehnin paraya evrilmesi yolu ile takipte bulunacaklardr. Dolaysyla tezde esas olarak

rehnin paraya evrilmesi yolu ile takip ekli incelenmi ve yeri geldike dier takip yollar ile ilgili de aklamalar yaplmtr. almamzn sonu blmnde, gemilerin haczi ile ilgili olarak ele alnan balca meseleler hakknda varlan sonular zet olarak verilmitir.

B R NC BLM GEM , DONATAN VE GEM ALACAKLISI HAKKI KAVRAMLARI

I. DEN Z HUKUKUNUN TAR H GEL M lk alarda bu gn olduu gibi, denizlerde seyri dzenleyen yazl kurallar mevcut deildi. Daha sonra denizciliin kimi gelenek ve greneklerine; nesilden nesile aktarlan szl retilere gre oluan kurallar yazl hale getirilmitir. Orta ada, benzer denizcilik gelenek ve greneklerine gre, kimi kurallar gelimitir. Bu alarda, gelenek ve greneklerden kaynaklanan deniz hukuku kurallar, yazl biimde derlenmeye balanmtr. zelikle, Akdeniz ve Bat Avrupa, okyanus kylarnda geerlilik kazanm, birbirine benzer seyir, balklk ve mal sigortasna ilikin kurallar olumutur. Feodaliteden merkezi otoritenin egemen olduu devletler dnemine geildike, deniz hukukunda da kanunlama olgusu ortaya kmtr. Bu sre, zellikle 17. yzylda balamtr ve gnmzde de gelimesini srdrmektedir8.

Deniz ticaretini ilgilendiren meselelerin milletleraras nitelikli olmas, devletleri bu alanda ortak hareket etmeye sevk etmitir. Bu bakmdan deniz ticaretinin konvansiyon hukuku olma nitelii gittike arlk kazanmaktadr. Bu alanda, mill hukuk, reti ve itihattaki gelimelerden ok konvansiyonlardaki yeniliklerden etkilenerek modernletirilmekte, reformlar da bu balamda gerekletirilmektedir. Gncelletirilen York-Anwers dzenlemeleri, BIMCO formlerleri ve deniz tama senedine ve elektronik ortamda hazrlanp ilem

Ayrntl bilgi iin bkz. KENDER, Rayegn/ET NG L, Atilla Ergon: Deniz Ticareti Hukuku, B. 6, stanbul 1998, s. 2-5; CAN, Mertol: Deniz Ticareti Hukuku, B. II, Ankara 2003, s. 5-7; TEK L, Fahiman: Deniz Hukuku, B. 5, stanbul 1998, s. 12- 13.

gren konimentoya ilikin CMI kurallar denizcilik mevzuatndaki deiiklikleri etkileyen unsurlar olmaktadr9.

Trk Deniz Ticaretinin ncelikli ve en nemli kayna10, TTKnn 4. kitabdr. TTK m. 816 ile balayan ve devam eden maddeler esas olarak, Alman Ticaret Kanununun Deniz Hukukuna ilikin hkmlerinden iktibas edilerek oluturulmutur. TTKnn deniz ticaretine ilikin hkmleri 2004 ylna kadar hibir deiiklie gidilmeksizin yrrlkte kalmtr. Uygulamada karlalan baz sorunlar gidermek amacyla 20 Nisan 2004 tarihinde, 5136 sayl Trk Ticaret Kanununun Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda Kanun11 kabul edilmitir. Bu kanunla TTK m. 823, 824, 851, 939 ve 1245 hkmlerinde deiiklikler yaplm ve Denizcilik htisas Mahkemelerinin kurulmasyla ilgili dzenlemeler getirilmitir12. Sonu olarak gnmzde Trk Deniz Hukuku Mevzuatmzn dank, baz maddelerinin ok eski ve ihtiyalar karlayamaz durumda olduu sylenebilir. Ayrca Trk deniz hukuku mevzuat, milletleraras szlemelerdeki revizyonlar hkmlerine dhil etmemesi nedeniyle de gncellikten uzak bir yapya sahiptir. Bu gn yrrlkteki deniz kanunlar, ya

TTK Tasarsnn gerekesi iin bkz. www.basbakanlk.gov.tr/docs/kkgm/kanuntasarilari/TURK%20TICARET/genel%20.doc, 01/05/2006. 10 Genel olarak deniz hukukunun kaynaklar hakknda bkz. CHURC LL, Robin Rolf and COWE, Alan Vaughan: The Law Of The Sea, Manchester Universty Pres, Manchester, UK, 1983-1985, p. 4-11 ve Trk denizcilik sektrnn tarihesi iin bkz. http://www.denizcilik.gov.tr/, saat 14.10, 01/05/2006. 11 RG. 28.04.2004, S. 25446. Ayrntl bilgi iin bkz. DAMAR, Duygu: Deniz Ticareti Hukukunda Yasama almalar, DHD, c. VI-VII, s. 111-143. 12 SNMEZ, Blent: Avrupa Birlii Denizcilik Politikalar ve Trkiyenin Entegrasyonu, Babakanlk Denizcilik Mstearl, Denizcilik Uzmanlk Tezi, Ankara 2001, s. 93; YILMAZ, Orhan: Denizcilik htisas Mahkemeleri, BD, c. 79, S: 2005/2, Mart, Nisan stanbul 2005, s. 415, 426. Denizcilik htisas Mahkemeleri yeterli say ve yerde kurulmadndan ve yeterli yasal mevzuat ve uzmanlama salanamadndan henz bu mahkemelerin kuruluuyla beklenen olumlu sonular alnamamtr.

tmyle ya da kimi blmleriyle aynen eviri durumundadr ve kimi eviri hatalar da kanunlara aynen gemitir13.

II. GEM N N TANIMI, UNSURLARI VE TRLER A. Tanm Trk hukukunda btn alanlar iin geerli ortak bir gemi tanm bulunmamaktadr. lgili kanunlar kendi uygulama alanlar bakmndan gemiyi tanmlamlardr. TTKda da bu kavram m. 816, f. 1de tanmlanmtr. Buna gre: Tahsis edildii gayeye uygun olarak kullanlmas, denizde hareket etmesi imknna bal bulunan ve pek kk olmayan her trl tekne "gemi14" saylr. Milletleraras szlemelerde de gemi teriminin mtiyazlar ve tanmna potekler

rastlanmaktadr. 1993 tarihli Gemiler zerindeki

Hakknda Milletleraras Szleme15 ve 1999 tarihli Gemilerin htiyat Haczine likin Milletleraras Szlemede16 gemi tanmna yer verilmemekle beraber, 1989 tarihli Denizde Kurtarma Hakknda Milletleraras Szlemede17 bir gemi tanm yer almaktadr. Bu tanm, TTK Tasar m. 1298, f. 2ye de

ELBEK, Ahmet Gker: Deniz Hukuku, B. 2, zmir 1996; ayrca bkz. CAN, s. 9; TEK L, s. 12-13; KENDER/ET NG L, s. 2-3; OKAY, Sami: Deniz Ticaret Hukuku, c. I, B. 3, stanbul 1970, s. 14. 14 Gemi tanm hakknda ayrntl bilgi iin bkz. KANER, nci Deniz: Deniz Ticareti Hukuku, B. 2, stanbul 2005, s.13; DOANAY, smail: Trk Ticaret Kanunu erhi, c. III, B. 4, stanbul 2004, s. 2469. 15 ngilizce metni iin bkz. International Convention on Maritime Liens and Mortgages, Geneva, 6 May 1993, http://www.admiraltylawguide.com/conven/liens1993.html, saat 16.00, 01/05/2006. 16 ngilizce metin iin bkz. International Convention on the Arrest of Ships, Geneva, March 12, 1999, http://www.admiraltylawguide.com/conven/arrest1999.html, saat 16.00, 01/05/2006. 17 IMO, International Convention On Salvage, 1989, http://www.jus.uio.no/lm/imo.salvage.convention.1989/doc.html.

13

ilenmitir18. Buna gre m. 1298, f. 2de su arac teriminin kapsamna, her trl gemi ve seyrsefere elverili yapnn girdii ifade edilmitir.

TTK

Tasarsnn

931.

maddesinin

ilk

fkrasnda

gemi

yle

tanmlanmtr: Tahsis edildii ama, suda hareket etmesini gerektiren, yzme zellii bulunan ve pek kk olmayan her ara, kendiliinden hareket etmesi olana bulunmasa da, bu kanun bakmndan gemi saylr. Tasarda yaplan bu dzenleme ile esas olarak gemi tanmnn geniletilmesi amalanmtr19.

B. Unsurlar 1. Tekne Tekne i bo ve suda yzebilen nesneleri ifade etmek iin kullanlan bir kavramdr20 . atmay nleme Uluslararas Tzne gre21 Tekne szc, su stnde kalkarak seyreden aralar ve deniz uaklar dahil, su

Gemi kavramnn tanm iin bkz. KENDER, Rayegan / ET NG L, Ergon: Deniz Ticareti Hukuku, (Takip Hukuku ve Deniz Sigortalar ile Birlikte), Temel Bilgiler, B. 8, stanbul 2007, s. 33- 34; ZMAN, M. Aydoan: Deniz Hukuku I, Ankara Mart 2006, s. 174- 175, G. LAZARATOS: Definition of Ship in National and International Law; R.H.D.I., 1969, Vol. 1, s. 59, ZMAN, Deniz Hukuku, s. 174 den naklen; CAN, s. 15; Tekil, s. 68. 19 ATAMER, Kerim: Trk Ticaret Kanunu Tasarsna Gre Deniz Hukukunda Cebr cra, stanbul 2006, s. 15. Ayrca tasar hakknda ayrntl bilgi iin bkz. LGENER, Fehmi: Trk Ticaret Kanunu Tasarsnda Tadil Edilmesi Gereken Hkmler, DHD, Trk Ticaret Kanunu Hakknda Deerlendirmeler, zel Say, stanbul Ocak 2006, s. 297-299; KOYUNCU, brahim Serdar: Trk Ticaret Kanunu Tasarsnn Deniz Ticareti Kitabndaki Baz Hkmler Hakknda Deerlendirmeler, DHD, Trk Ticaret Kanunu Hakknda Deerlendirmeler, zel Say, stanbul Ocak 2006, s. 350-367; ET NG L, A. Ergon/ KENDER, Rayegn/ NAN, Samim/ YAZICIOLU, Emine: Trk Ticaret Kanunu Tasarsnn Deniz Ticareti Balkl 5. Kitabnda Yer Alan Hkmler Hakknda Deerlendirmeler, DHD, zel Say, stanbul Ocak 2006, s. 7-9; DEM RKIRAN, hsan/ DEM RKIRAN, H. MURAT: Trk Ticaret Kanunu Tasars Hakknda Baz Dnceler, DHD, Trk Ticaret Kanunu Hakknda Deerlendirmeler, zel Say, stanbul Ocak 2006, s. 340; ERTAN, Kerem: Trk Ticaret Kanunu Tasarsnn Baz Maddeleri Hakknda Yazl Gr, DHD, zel Say, stanbul Ocak 2006, s. 409-415. 20 CAN, s. 16, KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 33; TEK L, s. 68. 21 RG. 18.11.1984, S. 18579.

18

10

zerinde tama arac olarak kullanlmakta olan veya kullanlmaya elverili bulunan her trl deniz aracn kapsar22. 2. Teknenin Pek Kk Olmamas Teknenin pek kk olmamas gerekir. Pek kk kavram

konusunda kanun koyucu kesin bir snrlama getirmemi, bunu uygulamaya brakmtr. Teknenin gemi saylabilmesi iin bir ticari iletmenin parasn tekil edecek byklkte olmas ve denizin tehlikelerine kar koyabilecek byklkte olmas gerektii sylenebilir23. Ancak bu dnce zellikle nehir veya gl tipi gemiler bakmndan sorun yaratabilir24. 3. Teknenin Olmas Teknenin tahsis edildii gayeye uygun kullanlmas onun denizde hareket edebilmesi imknna bal olmaldr. Trk hukukunda i su gemisi kavram yer almamaktadr. Bu nedenle teknenin ncelikle denizde hareket edebilmesi gerekir. Yalnzca nehir ve gllerde hareket edebilen tekneler gemi deildir. Hareketten maksat geminin seyrsefer yapmasdr. Geminin hareket ederken mutlaka kendi gcyle hareket etmesi de gerekmez25. Tahsis Edildii Gayeye Uygun Olarak

Kullanlmasnn Onun Denizde Hareket Edebilmesi

mknna Bal

C. Trleri Gemileri farkl alardan tasnif etmek mmkndr. Gemiler tahsis edildikleri amaca, maliklerine, sicile tescil edilip edilmediklerine veya denize elverili olup olmamalarna gre tasnif edilebilir. Gemilerin haczi bakmndan
22 23

ZMAN, Deniz Hukuku,s. 175. CAN, s. 17, TEK L, s. 68. 24 ZMAN, Deniz Hukuku, s. 176. 25 CAN, s. 18- 19.

11

aklk salayacan dndmz tahsis amacna gre gemi trleri zerinde duracaz. 1. Ticaret Gemileri TTK m. 816, f. 2ye gre: Denizde kazan elde etme maksadna tahsis edilen veya fiilen byle bir maksat iin kullanlan her gemi, kimin tarafndan ve kimin nam ve hesabna kullanlrsa kullanlsn, ticaret gemisi saylr. Aslnda bu kavramn deniz yolu ile menfaat salamak eklinde anlalmas daha uygun olur. Bylece kavramn kapsam da geniletilmi olacaktr. Geminin deniz yolu ile menfaat salamak maksadna tahsis edilip edilmedii, ncelikle malikinin veya zilyedinin iradesine baklarak tayin edilir. Bu irade mevcut ise gemi fiilen bu maksat iin kullanlmaya balanmam olsa bile ticaret gemisi saylabilecektir26. TTK m. 822de, Hususi kanunlarda aksine hkm bulunmadka, bu kanun hkmleri ticaret gemileri hakknda da tatbik olunur hkm getirmitir. 2. Ticaret Gemisi Olmayan Gemiler Bunlar denizde kazan elde etmek maksadna tahsis edilmeyen veya fiilen byle bir ama iin kullanlmayan gemilerdir. a. Devlet Gemileri Devlet gemisi kavram, kamu hizmetlerinin gerekletirilmesi iin kullanlan gemilerle, mlkiyeti devlete veya dier bir kamu tzel kiisine ait

CAN, s. 24; TEK L, s. 81; ZMAN, Deniz Hukuku, s. 181; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 35.

26

12

olan gemileri ifade eder27. Bir kamu hizmetinin ifasna tahsis edilen devlet gemileri hakknda TTKnn 947, 948, f. 1, 3. bent, 1236. maddeleri uygulanr. Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesinin 29. maddesine gre sava gemisi bir devletin silahl kuvvetlerine ait olan ve kendi tbiiyetindeki askeri gemilerin ayrt edici iaretlerini tayan, bu devletin hizmetinde ve ad subaylar listesinde veya denk bir belgede kaytl, bir deniz subaynn kumandas altnda bulunan ve mrettebat askeri disiplin kurallarna tabi olan gemidir28. Benzer bir tanmda Yabanc Silahl Kuvvetlere Bal Gemilerin Trk Sularna ve Limanlarna Gelileri ve Bu Sulardaki Hareket ve Faaliyetlerine likin Ynetmelik m. 3, 1, a da yer almaktadr. Buna gre sava gemileri, Bir Devletin Silahl Kuvvetlerine bal olup, bu Devletin yetkili makamlar tarafndan usulne uygun ekilde atanm ve ismi belirli hizmet listelerinde veya eiti belgelerde kaytl ve emrinde Silahl Kuvvetler disiplini altnda ynettii personeli olan bir subayn komutasndaki gemidir. bakmndan da sava gemileri devlet gemisi olarak ilem grecektir. b. Dier Gemiler Bu tr gemiler ticaret gemisi saylmazlar. Bu gemiler hakknda kural olarak ticaret kanunu hkmleri uygulanmaz. Bunlara rnek olarak aratrma gemileri, denizci yetitirme gemileri; mnhasran gezinti, spor, eitim, bilim gibi maksatlara tahsis olunmu devlete veya zel kiilere dier kamu tzel kiilerine ait gemiler gsterilebilir29. TTK

CAN, s. 25; TEK L, s. 83; KENDER/ET NG L, s. 26- 27; ZMAN, Deniz Hukuku, s. 177; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 35. 28 ZMAN, M. Aydoan: Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi, 1984 stanbul, s. 13; ZMAN, Deniz Hukuku, s. 177-178. R.G. 15.12.1983, S. 18252. 29 CAN, s. 25-26; Tekil, s. 83; ZMAN, Deniz Hukuku, s. 181-186; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 35.

27

13

III. GEM N N TB YET VE BAYRAK EKME HAKKI A. Gemilerin Tbiiyeti Tbiiyet kavramnn tarifi, bu kavrama verilmek istenen anlama gre deimektedir30. Yalnz gerek kiiler iin tbiiyet bann varln kabul eden yazarlara gre tbiiyet kavram, ferdi devlete balayan siyasi ve hukuki bir badr31. Buna karlk dier yazarlar tbiiyet ban bu lde dar anlamamak gerektii kansndadrlar. Bunlara gre tbiiyet ba gerek kiileri amakta ve tzel kiilerle, eyleri de kapsamaktadr. Bizce de, tbiiyet kavramn geni anlam ile benimsemek gereklidir. Zira geni anlamda tbiiyet ba bir eyi, tzel veya gerek kiiyi belli bir devlete balyan hukuki veya siyasi bir badr32. Bu adan bakldnda gemiler iin de sorun zlm olmaktadr. zel niteliklere sahip bir mal olan gemi, hem mill, hem de milletleraras alanda nemli karlarn merkezindedir. Bu nedenle her geminin bir devletin himayesine ve denetimine ihtiyac vardr. Bu hususta kamu yarar da sz konusudur. Geminin bir devletin denetimi altnda olmas ve himayesinden faydalanabilmesi, ancak o devletin tbiiyetinde bulunmasyla mmkndr. Gemilerin de bir tbiiyetinin bulunmas zorunludur33. Gemilerin tbiiyetleri, tadklar bayraa gre belirlenir. Fakat bayrak34 geminin tbiiyeti hakknda kesin bir delil de deildir. Gemiler, ilgili bayra ekme hakkna sahip olduklarn gemi tasdiknamesi denilen bir belge ile ispat ederler. TTK'ya gre gemi tasdiknamesi, esas itibariyle geminin
F EK, Hicri: Trk Vatandalk Hukuku, Ankara 1959, s. 9. Kavramn tarihi geliimi iin bkz. s. 3 ve orada ad geenler, GER, s. 7den naklen. 31 SEV , Muammer Rait/SEV , Vedat Rait: Devletler Husus Hukuku, stanbul 1967, s. 55; BERK , O. Fazl, Devletler Husus Hukuku, Ankara 1949. 32 BERK , s. 15; F EK, s. 9. 33 GER, Erdoan: Deniz Ticareti Hukukundan Doan Kanunlar htilf, Ankara 1965, s. 7. 34 1952 Brksel Konvansiyonuna gre bayran tbiiyetin sembol olmas hakknda bkz. BERLINGIERI, Francesco: The Scope Of Application Of The 1952 Brussels Convention On The Arrest Of Ships, Journal of Maritime Law and Commerce, Volume 22, No. 3, October 1991, p. 405, http://www.heinonline.org/HOL/Page?collection=fijournals&handle=hein.journals/jmlc22&id=415&s ize=2&rot=0&type=text, saat, 13.50, 11/10/2005.
30

14

bayrak ekme hakkn belgelendirmektedir (TTK m. 827). Trk konsoloslar tarafndan verilen ve bir yl iin geerli olan bayrak ahadetnamesi ile de geminin Trk bayran ekme hakkn belgelendirmek mmkndr (TTK m. 828). Kural olarak, her Trk gemisi Trk bayra ekme hakkna sahiptir (TTK m. 823, I). Bir baka ifadeyle, TTKya gre bir geminin Trk bayra ekebilmesi iin Trk tabiiyetinde olmas gerekir. Anlan kanun, esas itibariyle Trk vatandalarna ait olan gemilerin Trk gemisi olduunu hkme balamtr. Bu nedenle, geminin tabiiyetinin belirlenmesinde geminin maliklerinin tabiiyeti byk nem tamaktadr. Gemi, gerek kiilere veya tzel kiilere ait olabilir; her iki hale gre de geminin tabiiyeti farkl ekilde tespit edilecektir. Eer gemi gerek kiilere ait ise, maliklerin saysna gre bir ayrm yapmak gerekmektedir. Sadece Trk vatandalarnn mal olan gemi Trk gemisidir. Ancak birlikte mlkiyet esaslarna gre birden fazla kiiye ait olan gemiler, pay okluunun Trk vatandalarna ait olmas artyla Trk gemisi saylrlar (TTK m. 823). Eer gemi bir tzel kiilie ait ise, ncelikle bu geminin Trk kanunlarna gre kurulmu bir tzel kiilie ait olmas gerekir. Trk kanunlarna gre kurulmu olan tzel kiilik, ticaret irketi olabilir veya olmayabilir. Trk ticaret irketlerinin mal olan gemiler, irketi idare ve temsil etmeye yetkili ortaklarn ounluu Trk vatanda olmak ve irket szlemesine gre oy ounluu Trk ortaklarda bulunmak artyla Trk gemisi saylrlar. Eer ticaret irketi, anonim veya sermayesi paylara blnm komandit irket ise, bu artlarn yan sra ayrca paylarn okluunun nama yazl ve bir bakasna devri irket ynetim kurulunun iznine bal bulunmak artyla Trk gemisi olarak ilem grecektir (TTK m. 823). Buna karlk Trk kanunlarna gre kurulmu olan tzel kiilik, teekkl, messese, dernek veya vakf da olabilir. Bu takdirde saylan tzel kiilere ait

15

olan gemilerin Trk gemisi saylabilmesi iin, ynetim organnda bulunan kiilerin ounluunun Trk vatanda olmas yeterlidir (TTK m. 823). Trk ticaret siciline tescil edilen donatma itiraklerinin mal olan gemiler, paylarnn yarsndan fazlas Trklere ait ve itiraki idare ve temsil etmeye yetkili mterek donatanlarn ounluu Trk vatanda olmak artyla Trk gemisi saylrlar. B. Bayrak ekme Hakk Kural olarak gemiler, tabiiyetinde olduklar devletin bayran ekme hakkna sahiptir. Bu nedenle de gemilerin hangi devletin uyruunda olduu, geminin tad bayraa gre belirlenebilir. Ak denizlerde sefer yapan gemi ak denizlerde bulunduu srece, kural olarak hangi devletin bayran tayorsa o devletin yetki ve sorumluluu altndadr35. Gemiler denizde sefer emniyeti bakmndan mensup olduklar devletin denetimine tbidirler. 1. Trk Ticaret Kanununa Gre Trk Bayra ekme Hakk TTKya gre, kural olarak, Trk tbiiyetinde olan gemiler Trk bayra ekme hakkna sahiptirler (TTK m. 823).

TTKnn 823nc maddesinde yazl artlar haiz olmayan gemiler, Trk gemisi deildir. Trk gemisi olmayan gemilerden yabanc bir devletin

Tekil, s. 79, ZMAN, Szleme, s. 43: Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi m. 91, f. 1e gre Her devlet gemilere hangi artlar ile tbiiyetini vereceini, gemilerin kendi lkesinde tescil artlarn ve kendi bayran ekme hakkna sahip olmalar iin gerekli artlar tespit edecektir. Gemiler bayran ekme iznine sahip olduklar devletin tbiiyetine sahiptir. Devlet ile gemi arasnda gerek bir ba bulunmaldr; AYBAY, Rona: Trk Hukukunda Gemilerin Uyrukluu, Gndz kne Armaan, Ankara niversitesi Siyasal Bilimler Fakltesi Dergisi, c. 47, S. 1-2, Ankara 1992, s. 83- 84 ve istisnas iin bkz. TOLUNER, Sevin: Milletleraras Hukuk Dersleri- Devletin Yetkisi, B. 4, stanbul 1989, s. 295. Ve ak deniz kavram iin bkz. ZMAN, Szleme, s. 42; CHURC LL/COWE, p. 164; OCONNEL, p. 18.

35

16

bayran tayan gemiler, yabanc gemi saylr. stisnalar hari36 yabanc gemiler Trk gemilerine hasredilen haklardan yararlanamaz. Trk bayra ekemez ve Trk gemi siciline kaydolamaz. Bununla beraber, iletilmek zere bir Trk vatandana braklan yabanc gemiler ile Trkiyede ina olunan yabanc gemiler iin bu kurala istisna getirilmitir. TTK m. 824, f. 2ye gre, Trk gemisi olmayan bir gemi, 823nc maddede yazl niteliklere sahip olan kiilere en az bir yl sreyle kendi namna iletilmek zere braklm olursa malikin muvafakati alnm olmak, Trk mevzuatnn kaptan ve gemi zabitleri hakkndaki hkmlerine riayet olunmak, yabanc kanunda da bunu engelleyen bir hkm bulunmamak artyla Denizcilik Mstearl geminin brakma sresince Trk Bayra ekmesine izin verebilir. u kadar ki; izin alan kii her iki ylda bir izin iin gerekli artlarn mevcudiyetini srdrdn ispatlamakla ykmldr. Bu konudaki bir dier istisna da Trk limanlarnda ina edilmi olmakla beraber Trk bayran tama hakkn haiz olmayan gemiler iin getirilmitir. TTKnn 828. maddesine gre ilgili Bakanlka bu gemilere gidecekleri teslim yerine kadar geerli bir bayrak ahadetnamesi verilmesi mmkndr. TTK, baz hallerde gemiye Trk gemisi olmasna ramen, yabanc bayrak ekilebilmesini hkme balamtr. TTK m. 824e gre, Bir Trk gemisi, 823nc maddede yazl niteliklere sahip olmayan kiilere en az bir yl sreyle kendi namna iletilmek zere braklm olursa malikin talebi zerine Denizcilik Mstearl en ok iki yl sreyle geminin yabanc bayrak ekmesine o memleket kanunlar msait olmak kaydyla izin verebilir. Bu izin bitmedike veya kanun sebeplerle geri alnmadka gemi Trk Bayra ekemez.
36 TTK m. 828, Bir Trk limannda ina edilmi olup da 823 nc madde gereince Trk Bayran ekme hakkn haiz olmayan gemilere Mnakalat Vekaletince gidecekleri teslim yerine kadar muteber olmak zere bir bayrak ahadetnamesi verilebilir.

17

te yandan, 815 sayl, Trkiye Sahillerinde Nakliyati Bahriye ve Limanlarla Kara Sular Dahilinde crayi Sanat ve Ticaret Hakkinda Kanuna, ya da ksa adyla Kabotaj Kanununa gre, Trkiye sahillerinin bir noktasndan dierine emtia ve yolcu alp nakletmek ve sahillerde limanlar dahilinde veya beyninde cer ve klavuzluk ve her hangi mahiyette olursa olsun bilcmle liman hidematn ifa etmek yalnz Trkiye sancan hamil sefain ve merakibe munhasrdr37 (m. 1). Dolaysyla Kabotaj Kanununa gre Trk sahillerinde bir noktadan dierine yk ve yolcu tama ii ancak Trk bayrakl gemilerle icra edilebilir. Bu madde bir geminin Trk gemisi olmas ve Trk bayra tamas halinde kabotaj hakkndan yararlanlmasn dzenlemektedir. 2. Trk Uluslararas Gemi Sicili Kanununa Gre Trk Bayra ekme Hakk Gemilerin kaydedildikleri sicile gemi sicili denilir. TTK m. 839a gre Trk gemileri iin gemi sicili tutulur38. Gemi sicili Medeni Kanun39 m. 7 anlamnda resm sicillerdendir. Gemi sicilinin ayni haklarn tescili, aleniyet ve kamu gveni gibi fonksiyonlar vardr. Gemi siciline gemiye ve geminin mlkiyetine dair kaytlar tescil edilir. TTK m. 840a gre gemi siciline, m. 823 gereince Trk bayra ekme hakkn haiz ticaret gemileri ile 822. maddenin 2. fkrasnn 1 ve 3 numaral bentlerinde yazl gemiler kaydolunur. Bir geminin Trk gemi siciline kaydedilebilmesi iin, ncelikle o geminin tescili uygun gemilerden olmas, Trk bayra ekme hakk olan bir Trk gemisi olmas ve yabanc bir lkenin gemi siciline kaytl olmamas gerekir40.

37 38

R.G: 29/04/1926, S. 359. Bu konu hakknda ayrntl bilgi iin TEK L, s. 110-114; KANER, s. 27; DOANAY, s. 2505; CAN, s. 41. Gemi siciliyle ilgili Yargtay karar rnei iin bkz. Yargtay Kararlar Dergisi, c. XIII, 9 Eyll 1987, Yargtay 11. HD. 7.10.1986, E. 1986/4231, K. 1986/5032, 39 RG. 08/12/2001, S. 24607. 40 Y. 11. HD. 19.06.1987, E. 1987/1746, K. 1987/3737; gemi sicili hakknda tasarda yer alan dzenleme iin bkz. ET NG L/ KENDER/ NAN/ YAZICIOLU, s. 23- 43.

18

Kural olarak, armatrler iletmeleri altndaki gemileri, tbiiyetinde olduklar lkedeki mill gemi siciline kaydettirirler. Fakat artan rekabet artlar ve vergi avantajlarndan yararlanmak amacyla gemilerini lke dndaki dier sicillere kaydettirmeye balamlardr. Bylece ortaya ky tesi gemi sicili ad verilen bir sicil dal kmtr. Daha sonra ise baz lkeler kendilerine dviz girdisi salamak amacyla kayt artlarnn ok dk tutulmas ve dier baz menfaatlerin saland yeni siciller oluturmulardr. Bunlara da uygun gemi sicili ad verilmitir. Akabinde lkeler kendi sicillerinin yannda yabanc armatrlere de kayt olabilme imknn tanyan uluslararas gemi sicilleri oluturmulardr41. Trkiye de bu gelimelere kaytsz kalmam ve Trk Uluslararas Gemi Sicilini oluturmutur. Trk Uluslararas Gemi Sicili, Trk bayran tayan filonun tonajn korumak ve artrmak, bu suretle kolay bayrak olarak tanmlanan lkelere ka engellemek amac ile 16.12.1999 tarihli ve 4490 sayl kanun ile mevzuatmza girmitir42. Daha sonra bu alanda bir de ynetmelik karlmtr43. 4490 sayl Kanun, esasen, ticar amala kullanlan her trl yk, yolcu ve ak deniz balk gemileriyle, yat tipinde ina edilmi, gezi ve spor amacyla yararlanlan, tayacaklar yat says otuz alty gemeyen, yk ve yolcu gemisi niteliinde olmayan, turizm irketi envanterlerinde kaytl ve tonilato belgelerinde Ticar Yat olarak belirtilen deniz aralarnn (4490 sayl Kanun m. 2) tescil edilecei bir sicil sistemi ngrmektedir. 4490 sayl kanun, 21.12.1999 itibariyle Mill Gemi Siciline kaytl bulunan gemi ve yatlar, yurt iinde ina edilen gemi ve yatlar ile yurt dndan ithal edilecek belli byklkteki gemilerin Trk Uluslararas Gemi Siciline talep zerine tescil edilebileceklerini belirtmektedir (m. 4).

ATAERG N, Selim: Trk Uluslararas Gemi Sicili, Tekilin Ansna Armaan, stanbul 2003, s. 6370. 42 RG. 21.12.1999, S. 23913. 43 Trk Uluslararas Gemi Sicili Ynetmelii, RG. 23.06.2000, S. 24088. Bir geminin Trk Uluslararas Gemi Siciline tesciline ilikin talep ve ilemler ile Trk bayran ekmesi iin gerekli belgenin nasl verilecei gibi hususlar bu ynetmelikte ayrntl bir biimde dzenlenmitir.

41

19

Anlan Kanun uyarnca, Trkiyede oturan Trk ve yabanc uyruklu gerek kiiler ile Trkiyede Trk mevzuatna gre kurulmu irketlere ait gemiler ve yatlar Trk Uluslararas Gemi Siciline tescil ettirilebilir (m. 5). Ayrca 4490 sayl Kanun, Trk tabiiyetindeki gerek ve tzel kiilerin Trk Ticaret Kanunu uyarnca sahip olduklar gemi siciline ilikin haklarn sakl tutmutur (m.5, son)44. 4490 sayl kanunun 7. maddesine gre, Trk Uluslararas Gemi

Siciline tescil edilen gemiler ve yatlar Trk Bayra ekerler. Bu Kanun uyarnca Trk Bayra eken gemiler ve yatlar mill mevzuatla tannm olan haklardan yararlanrlar. Ancak, Trk Ticaret Kanununun 823. maddesi uyarnca Trk Bayra ekme hakkna sahip olmayan gemi ve yatlar 815 sayl Kabotaj Kanunu hkmlerinden yararlanamazlar45. Trk Uluslararas Gemi Sicili Kanununa gre bayrak ekme hakk, sicile tescil ile kazanlan bir haktr; bu sicile tescil, bayrak ekme hakk bakmndan kurucudur. Bu kanunla Trk denizciliinin gelitirilmesini hzlandrmak ve ekonomiye katksn artrmaktr amalanmaktadr.

Konu hakknda ayrntl bilgi iin bkz: LGENER, Fehmi: Denizciliin Devlet Politikas Olmas Bakmndan Deniz Hukukunun Yeri, http://www.ulgener.com/upload/lib/22_Devlet_politikasi.doc, saat 14.15, 01/05/2006; LGENER, Fehmi: Trk Uluslararas Gemi Sicili Kanunu le lgili Bir Deerlendirme, http://www.ulgener.com/upload/lib/01_TUGS.doc, saat 14.20, 01/05/2006; ATAERG N, Selim:Trk Uluslararas Gemi Sicili, BD, stanbul 2000, s. 1014- 1021; AYBAY, Gndz: Trk Uluslararas Gemi Sicili Kanunu Ve Ynetmelii Hakknda, DHD, Yl 4 (1999), S. 3-4, Aralk 2000, s. 61- 75; EKER, Zehra: zerinde potek Tesis Edilmi Gemilerin Trk Gemi Sicilinden Terkin Edilerek Trk Uluslararas Gemi Siciline Kaydedilmesi Sorunu, DHD, Yl 4(1999), S. 3- 4, Aralk 2000, s. 83- 92; LGENER, Fehmi: Trk Uluslararas Gemi Sicili Kanunu Ve Ynetmelik Tasars le lgili Bir Deerlendirme, DHD, Yl 4 (1999), S. 3- 4, Aralk 2000, s. 15- 38; ET NG L/ KENDER/ NAN/ YAZICIOLU, s. 43- 44. 45 CAN, s. 75. Turizmi Tevik Kanunu, RG. 16.03.1982, S. 17635; Yat Turizmi Ynetmelii, Bakanlar Kurulu Karar Tarihi - No: 08/06/1983 - 83/6708, dayand Kanun RG. 04.08.1983, S. 18125; Trkiye Sahillerinde Nakliyati Bahriye (Kabotaj) Ve Limanlarla Kara Sulari Dahilinde crayi Sanat Ve Ticaret Hakkinda Kanun, RG. 29.04.1926, S. 359.

44

20

3 . Turizmi Tevik Kanununa Gre Trk Bayra ekme Hakk Turizmi Tevik Kanununun eitli maddelerinde gemilerin bayrak ekme hakkna ilikin dzenlemeler mevcuttur. 5571 sayl Kanunla46 deiik Turizmi Tevik Kanununun 27. maddesine gre,

Gerek ve tzel kiiler, Bakanlktan belge alarak deniz turizmi aralar yatrm ve iletmecilii yapabilirler.

Bakanlktan belgeli deniz turizmi aralar bu Kanunda belirtilen amalar dnda faaliyette bulunamazlar.

Trk Bayra ekemeyen deniz turizmi aralarna, 6762 sayl Trk Ticaret Kanununun 823 nc maddesine bal kalmakszn, Trk Bayra ekilmesine izin vermeye Bakanlk yetkilidir.

Yabanc bayrakl deniz turizmi aralarnn Trk karasular ve limanlar arasnda turizm amacyla kullanlmasna ilikin esaslar ynetmelikle belirlenir. Grld zere, Trk bayra ekemeyen deniz turizmi aralarna47 TTKnn 823. maddesiyle bal kalmakszn Trk bayra ekme izni ilgili bakanlka verilebilir. zel veya ticar Trk ve yabanc bayrakl deniz turizmi aralarnn Trk karasular ve limanlar arasnda seyir esaslar Turizmi Tevik Kanununun 28. maddesinde ayrntl bir biimde dzenlenmitir. Turizmi Tevik Kanununun deniz turizmi aralarnn Trkiyede kal sresi ve kabotaj haklarn dzenleyen 29. maddesine gre ise Trk ve yabanc bayrakl deniz
RG 13.1.2007, S. 26402. Turizmi Tevik Kanununa gre deniz turizmi aralar ifadesi gezi, spor, elence ve turizm amal olarak, denize elverililik belgesine sahip gerek ve tzel kiilere ait zel ve ticar yatlar, kruvaziyer gemileri ve dalabilir deniz aralarn kapsayacak ekilde kullanlmaktadr (m. 3).
47 46

21

turizmi aralarnn gezi, spor ve elence amacyla kullanlmas, yolcu tamacl saylmaz. Dolaysyla bu tr tamalar Kabotaj Kanununa istisna tekil etmektedir.

IV.

DONATAN,

DONATANIN

SORUMLULUU

VE

GEM

ALACAKLISI HAKKI Gemilerin cebr icraya konu olmas asndan donatan, donatann sorumluluu ve gemi alacakls hakk kavramlar nemlidir. Bu nedenle saylan kavramlarn ayrca zerinde durulmas gerekir. A. Donatan TTK m. 946ya gre donatan, gemisini deniz ticaretinde kullanan gemi sahibine denir. Kendisinin olmayan bir gemiyi kendi adna deniz ticaretinde bizzat veya kaptan marifetiyle kullanan kiiler de, nc ahslarla olan mnasebetlerinde donatan saylr. TTK Tasars m. 1061, f. 1de donatann tanmna yer verilmitir. Anlan maddeye gre donatan, gemisini menfaat salamak amacyla suda kullanan gemi malikidir. Donatan olmann ilk art bir ticaret gemisinin mevcudiyetidir. kinci olarak bu ticaret gemisinin bir sahibi bulunmaldr. Gerek ve tzel kiiler ve hatta devlet donatan olabilir. Son olarak da ticaret gemisinin sahibi gemiyi kendi adna ve kazan salamak amacyla iletmelidir. Bu durumda donatan bizzat mteebbis durumunda bulunmaktadr48.

48

CAN, s. 185, KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 73, TEK L, s. 145- 146.

22

TTK m. 946, f. 2de gemi iletme mteahhidinden bahsedilmektedir. Gemi iletme mteahhidi de tzel kii veya gerek kii olabilir. Bu ahsn bakasna ait gemiyi deniz ticaretinde kendi adna kullanmas gerekir. Gemi iletme mteahhidinin gemi sahibi ile arasndaki hukuki iliki gemiyi kullanmasnn hukuki sebebine baldr. Malik ile arasnda kira, intifa gibi geerli bir hukuki iliki yok ise Medeni Kanunun malik ile zilyet arasndaki ilikiye dayanan hkmleri uygulanr. Gemi iletme mteahhidi nc ahslara kar donatan saylr ve bunlara kar donatann hak ve yetkilerine sahip olur. Geminin iletilmesinden dolay, gemi alacakls sfatyla bir talepte bulunan kimsenin, bu talebi haksz ve talep sahibi alacakl da kt niyetli olmadka malik, gemi alacaklsn bu hakkn istemekten men edemez. B. Donatann Sorumluluu Donatann sorumluluu hususunda eitli devletlerde, geminin hacmine gre belirli bir mebla ile sorumluluk, gemi ve navlunun deeri ile sorumluluk, terk sistemi, karma sistem, ayni sorumluluk sistemi, snrsz sorumluluk sistemi gibi deiik sistemler kabul edilmitir. Trk Ticaret Kanununda da farkl esaslara dayanan deiik tahdit sistemleri ngrlmtr49. TTKya gre donatan, geminin iletilmesinden doan borlardan kural olarak snrl ayni sorumludur. Ancak baz hallerde bu sorumluluk snrl ahsi sorumlulua dnmektedir. TTKda istisnai baz hallerde de donatann snrsz sorumluluu esas kabul edilmitir (m. 948/III, 949)50.

49 50

TEK L, s. 147- 149, CAN, s. 188- 191, KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 76. Bu hususta ayrntl bilgi iin Bkz. EN, Elif: Donatann Sorumluluunun Snrlandrlmas, Doktora Tezi, stanbul 2000.

23

1. TTK ya Gre Donatann Snrl Ayn Sorumluluu TTKda donatann alacakllarna kar, baz istisnalar hari yalnzca malvarlnn belli bir ksmyla sorumlu olmalar esas dzenlenmitir. Buna gre donatan aadaki hallerde alacakllarna kar yalnzca deniz serveti (gemi, navlun ve srrogatlar51) ile sorumludur (TTK m. 948): Alacan kaptann husus bir vekaletle deil srf kaptan sfatyla sahip olduu kanun yetkiye dayanarak yapt hukuki muamelelerden domu olmas, Alacan donatan tarafndan akdedilmi olup da ifas kaptana den bir szlemenin yerine getirilmemesinden yahut noksan veya fena ifasndan domu olmas, Alacan gemi adamlarndan birinin kusurundan domu olmas.

TTK m. 948. bent ikide yazl hallerde; szlemenin ifa edilmemesinin yahut noksan veya fena ifa edilmesinin gemi adamlarndan birinin kusurundan kaynaklanm olup olmadna baklmaz. Kaptann ilemleri dolaysyla donatann sorumluluu konusunda bir dier hkm de TTKnn 993. maddesinde yer almaktadr. TTKnn 993. maddesinin birinci fkrasna gre, Kaptann bu sfatla ve kanun salahiyetleri erevesi iinde, donatan adna hareket ettiini bildirerek veya bildirmeyerek, yapt hukuki muamelelerle donatan nc kiilere kar hak iktisap eyledii gibi gemi ve navlun ile mesul de olur52.

51

Navlun: Yk tama cretidir. Sz konusu olan gayri safi navlundur. Srrogat: Snrl ayn mesuliyete konu tekil eden gemi veya navlunun yerine geerek deniz servetine dahil olan deerdir. 52 CAN, s. 192- 197; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 77; TEK L, s. 149- 158. Snrl ayn sorumluluun snrl ahs sorumlulua dnmesi hakknda bkz. CAN, s. 199- 201.

24

2. TTK ya Gre Donatann Snrl ahs Sorumluluu Donatann snrl ahsi sorumluluu, donatann btn malvarl ile fakat belirli bir miktarla snrl olarak sorumlu olmasdr. Donatan baz fiilleri ile deniz servetine dahil deerlere alacaklnn el uzatmasna mni olur veya bu deerleri tehlikeye drrse snrl ahs olarak sorumlu olur. Donatan aadaki hallerde snrl ahsi sorumludur: Donatann navlunu tahsili (TTK m. 1252), Navlunun, navlun zerinde rehin hakk sahibi olan alacakllardan bazlarna denmesi (TTK m. 1253), Geminin cebri icra veya zaruri sat (TTK m. 1254), Geminin yeni bir yolculua karlmas (TTK m. 1255), Mterek avarya halinde verilen tazminat (TTK m. 1256).

Bundan baka donatan TTK 948-III, 949 ve 989. maddelerdeki hallerde borlarndan dolay snrsz ve ahsi olarak sorumludur. Buna gre donatan gemi adamlarnn i ve hizmet akitlerinden doan borlarndan, kaptana yaplmas iin zel yetki verdii ilemler dolaysyla ve kaptann kanuni temsil yetkisine dayanarak yapt ilemler ile bizzat donatan tarafndan aktedilip de, ifas kaptana den bir szlemeden doan borlarn hi veya gerei gibi ifa edilmemesinde, bizzat kusurlu ise veya bu borlarn ifasn ayrca tekeffl etmi ise, snrl sorumluluk esasndan yaralanamaz53.

53

CAN, s. 201.

25

3. 1976 Londra Konvansiyonu Donatann sorumluluu konusunda son olarak 19 Kasm 1976 tarihinde Londrada Deniz Alacaklarna Kar Mesuliyetin Snrlanmas Hakknda Milletleraras Szleme54 akdedilmitir. 1976 Londra Szlemesinin Trkiye bakmndan yrrle girip girmedii meselesi tartmaldr. 1976 Szlemesini onaylayan Bakanlar Kurulu Kararnn alnd dnemde yrrlkte olan 1961 Anayasas m. 65, f. 4 ve 1982 Anayasas m. 90, f. 4 gereince55, Trk kanunlarna deiiklik getiren milletleraras anlamalarn onaylanmas, Trkiye Byk Millet Meclisinin bunu bir kanunla uygun bulmasna baldr. Anlan Konvansiyonun Trk kanunlarnda deiiklik meydana getirecei aktr. Bu durumda ise bu konvansiyon hkmlerinin Trkiye asndan yrrle girebilmesi iin Trkiye Byk Millet Meclisince karlan bir kanunla uygun bulunmu olmas gerekirdi. Ancak bu gne kadar byle bir gelime olmamtr. Bu durumda ise 19.11.1976 tarihli Londra Konvansiyonunun Trkiye asndan yrrle girmediinin kabul gerekmektedir56.
Bakanlar Kurulu, 28 ubat 1980 tarihli ve 8/495 sayl karar ile, 1976 szlemesine katlma yolu ile taraf olunmasn kararlatrmtr. Sz konusu karar ve szlemenin asl ve tercmesi iin bkz. RG. 04.06.1980, S. 17007; aa, Tahir: Deniz Alacaklarna Kar Mesuliyetin Snrlandrlmas Hakknda 1976 Tarihli Milletleraras Szleme, HFM XLII/1- 4, s. 117; ET NG L, A. Ergon: Uluslararas Anlamalarda Donatann Akit D Sorumluluu, Trkiyede Deni Kazalar Sempozyumu (13-15 Ekim 1982), Ankara 1983, s. 121; ATAMER, Kerim: 1976 Snrl Sorumluluk ve 1992 Petrol Kirlilii Szlemelerinin Tatbikatna Dair Yasal Dzenleme Tasla ve Gerekesi, nal Tekinalpe Armaan, c. I, stanbul 2003, s. 849. Szleme metni iin ayrca bkz. Deniz Alacaklarna Kar Mesuliyetin Snrlandrlmas Hakknda 1976 Tarihli Milletleraras Szleme; http://www.denizcilik.gov.tr/mevzuat/dosyam/LLMC%2076%20Tur.doc; Deniz Alacaklarna Kar Mesuliyetin Snrlandrlmas Hakknda 1979 Tarihli Milletleraras Szlemeyi Deitirmek in 1996 Protokol, (Londra, 2 Mays 1996) http://www.denizcilik.gov.tr/mevzuat/dosyam/LLMC%20PROT%2096%20Tur.doc 55 1961 Anayasas (Mlga), RG. 20.07.1961, S. 10859; 1982 Anayasas, RG. 09/11/1982, S. 17863. 56 CAN, s. 191- 192; TEK L, s. 175. Aksi gr iin bkz. KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 81, LGENER, Devlet Politikas, http://www.ulgener.com/upload/lib/22_Devlet_politikasi.doc, saat 15.10, 02.05.2006. lgener ikili bir ayrm yaparak MHUK m. 1, f. 1 anlamnda yabanclk unsuru tayan her trl uyumazlkta dorudan 1976 Szlemesi uygulanacan buna karlk yabanclk unsuru bulunmayan meselelerde ise TTK m. 948in uygulanacan ve bu durumun uygulamada ikilik kararak hakszlklara neden olacan belirtmektedir. Atamer 1976 Konvansiyonunun Trkiye asndan yrrle girdiini ve MHUK m. 1, f. 1 anlamnda yabanclk unsuru aranmayacan savunmaktadr. ATAMER, Tasar, s. 18; ATAMER, Tekinalpe Armaan, s. 870, 871. Ayrca TTK Tasars madde gerekeleri, 6. ksm, Gemi Alacaklar, 1320 il 1327nci Maddelere likin Genel Aklamalar, www.basbakanlk.gov.tr/docs/kkgm/kanuntasarilari/TURK%20TICARET/madde%20gereke.doc
54

26

1976 Szlemesi m. 17, f. 4e gre, bu szleme, onu onaylayan, kabul veya tasvip eden yahut ona katlan devletler arasndaki mnasebetlerde, Deniz Gemileri Maliklerinin Mesuliyetlerinin Tahdidine dair 10 Ekim 1957 de Brksel'de akdolunan szleme ile Deniz Gemileri Maliklerinin Mesuliyetlerinin Snrlandrlmasna Dair Baz Kaidelerin Birletirilmesi Hakknda 25 Austos 1924 tarihinde Brksel'de imzalanan milletleraras szlemeleri meriyetten kaldrarak onlarn yerine geer. 1976 Szlemesi m. 17, f. 4n ak ifadesi gereince, szlemeye taraf olan devlet daha nce ayn konuda baka bir szlemeye taraf olmusa bu stat, 1976 Szlemesine taraf olunmasyla sona ermektedir. 1976 Szlemesi m. 15, f. 1, bu szleme, 1 inci maddede zikredilen bir ahsn taraf bir devletin mahkemesi nnde mesuliyetini snrlamak, mahcuz veya tedbir konmu, bir gemi veya sair herhangi bir mal yahut mezkur devlet makamlarna verilmi olan bir teminat serbest braktrmak istedii her halde uygulanr. u kadar ki taraf her devlet 1 inci maddede zikrolunan ve mahkemeleri huzurunda, ibu szleme hkmlerine istinat edildii anda mutad ikametgah veya i merkezi taraf devletlerden birinde bulunmayan yahut ileri srd mesuliyetini snrlamak hakk ile ilgili veya serbest braklmasn salamak istedii gemisi yukarda zikredilen tarihte taraf bir devletin bayran tamayan btn ahslar bu szlemenin uygulanmasndan ksmen veya tamamen hari brakmak hakkn haizdir. 1976 Szlemesi m. 15, f. 1, uyarnca szleme lex fori yani hkimin hukuku olarak uygulama alan bulmaktadr57. Szlemede gerekli artlar arasnda yabanclk unsuru ayrca belirtilmemitir. Dolaysyla szleme mevcut haliyle Trkiye Byk Millet Meclisince bir kanunla uygun bulunursa, MHUK58 m. 1, f. 1 anlamnda yabanclk unsuru aranmayacak ve ilgili her trl uyumazlkta dorudan 1976 Szlemesi uygulanacaktr.

57 58

ATAMER, Tekinalpe Armaan, s. 870, 874. RG. 22/05/1982, S. 17701.

27

1976

szlemesi

ile

deniz

alacaklarna

kar

sorumluluun

snrlanmas alannda baz yenilikler getirilmitir: Sorumluluunu snrlama hakkna sahip kiilerin saysn artrarak 4 grup altnda toplamtr. Bunlar gemi malikleri, yardmda bulunanlar, bu kiilerin fiillerinden sorumlu olduklar kiiler ile bunlarn sorumluluunu sigorta eden sigortaclardr. Sorumluluk snrlar bakmndan; yolcularn lm ve yaralanmalarndan doan alacaklar ile bunun dnda kalan alacakllar iin geminin tonuna gre deiecek ekilde iki ayr snrlama getirilmitir. Sorumluluk snrnn tayininde kullanlan hesap biriminin tekabl ettii deerin tespitinde, zel ekme hakk ad verilen Milletleraras Para Fonu tarafndan kabul edilmi bir milletleraras hesaplama birimi kabul edilmitir59. Deniz alacaklarna kar sorumluluun snrlandrlmas meselesi Tasar m. 1328de de dzenlenmitir. Buna gre, Deniz alacaklarndan doan sorumluluk, 19.11.1976 tarihli Deniz Alacaklarna Kar Mesuliyetin Snrlanmas Hakknda Milletleraras Szleme ile bu Szlemeyi deitiren 02.05.1996 tarihli Protokol veya onun yerine gemek zere hazrlanarak Trkiye Cumhuriyeti tarafndan kabul edilen uluslararas szlemelere gre snrlanabilir. 1976 tarihli Szlemenin 20 ve 21 inci maddeleri ile 1996 tarihli Protokoln 8 inci maddesi uyarnca yaplacak gzden geirmelerin ve deiikliklerin, Trkiye Cumhuriyeti bakmndan yrrle girdikleri tarihten balayarak, bu madde, anlan gzden geirmeyi ve deiiklikleri de iine alacak ekilde uygulanr.
59

CAN, s. 201- 204; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 81- 82.

28

Tasarnn 1329. maddesinde ise yabanclk unsuru tamayan hller bal altnda 1328 inci madde, 2675 sayl Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanunun 1 inci maddesinin birinci fkras anlamnda yabanclk unsuru tamayan hllerde de uygulanr eklinde bir dzenleme getirilmitir. Tasardaki dzenleme ile hem yabanclk unsuru tayan, hem de tamayan hallerde deniz alacaklarna kar sorumluluun snrlandrlmas meselesinde belirtilmitir. C. Gemi Alacakls Hakk 1. Genel Olarak TTK m. 1235de on bent halinde saylan baz alacakllara, deniz servetinden olan alacaklarn dier btn alacakllardan daha nce almak hususunda gemi alacakls hakk denen bir imtiyaz salanmtr. Byle bir imtiyazn tannmas sebeplerinin banda, snrl ayni mesuliyet sistemine bal olarak gemi alacakls hakk sahibi aleyhine bozulmu olan dengenin yeniden salanmas fikri gelmektedir. TTK m. 948 ve 1234, f. 1de donatann sorumluluu deniz serveti ile snrlanmakla kanun tek tarafl olarak donatan korumutur. Bu durumda donatann kara servetine ulamak olana kalmayan alacakllara, deniz servetinden alacaklarn ncelikle alabilmek imtiyaz tannarak, korumada adalet salanmaya allmtr. Nitekim TTK m. 1235de donatann snrl ayni surette sorumlu bulunduu btn hallere yer verilmitir. Gemi alacakls hakknn hukuksal nitelii tartmaldr. Baz yazarlara gre gemi alacakls hakk dorudan doruya kanundan doan bir rehin hakkdr. Bu gr taraftarlar gemi alacakls hakknn bir rehin hakk olduunun TTK m. 1236/1, 1242/2 ve 1237. maddelerinde aka ifade edildiini; Alman hukuk literatrnde de uzun tartmalardan sonra bu hakkn 1976 szlemesinin dorudan uygulama alan bulaca

29

bir kanuni rehin hakk olarak kabul edildiini savunmaktadrlar. Bu gr taraftarlar gemi alacakls hakknn sahibine verdii kanun rehin hakknn etkisinde kalmalar ve temin edilen alacak hakkn hi dikkate almamalar bakmndan eletirilmilerdir60. Bir dier gr ise gemi alacakls hakkn eyaya bal bor kavramyla izah etmeye almaktadr. Ancak bu gr de navlun zerinde doan rehin hakknn, navlun borlusunun sorumluluunu etkileyecek bir ayn etki yaratmamas bakmndan eletirilmitir61. Yargtaya ve bir dier gre gre ise gemi alacakls hakk ahs bir alacak hakkndan ibarettir. Ancak bu haliyle sradan bir alacak hakk da deildir. Kanuni bir rehin hakkyla teminat altna alnm ahsi bir alacak hakkdr. Kanuni rehin hakk gemi alacakls hakkna balanan bir sonutur62.

KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 205; BARLAS, Gemi Alacakls, s. 82-144; ATAMER, Kerim: Gemilerin htiyat Haczinde Seferden Men nleminin Uygulanmas, HFM, c. 55, S. 3, stanbul 1997, s. 297- 303; ATAMER, cra, s. 221; AA, Tahir: Deniz Ticaret Hukuku III, Gemi ve Yk Alacakls Haklar, Zamanam, Deniz Hukukunda Cebr cra, stanbul 2005, s. 2-5; AA, Tahir: Deniz Ticaret Hukuku, c. III, B. 2, stanbul 1988, s. 4; LGENER, Fehmi: Gemi Alacakls Hakk Veren Alacaklar Bakmndan Ticaret Kanunumuzun 1235. Maddesinin 7. 8. ve 9. Bentleri Hkmlerinin Deerlendirilmesi, BD, stanbul 1987, s. 295; LGENER, Fehmi: Gemi zerindeki Rehin Hakk, Gemi Alacakls Hakk, DHD. S. 4, stanbul 1997, s. 5; Gemi alacakls hakknn Alman Hukukunda kanuni rehin hakk olarak kabul edildiine ilikin bkz. WSTENDRFER 139/40; SCHAPS- ABRAHAM vor 754 Anm. 7, aa, icra s. 4, dn. 11den naklen. 61 CAN, s. 145, 146, 198 ve Alman hukukunda MITTELSTEIN, M.: Deutsches Schiffspfandrecht und Schiffsglubigerrecht, Berlin/Leipzig 1839, sh. 190, CAN, s. 198, dn. 37den naklen; PAPPENHEIM II 295- 298; SCHAPS- ABRAHAM vor 754 Anm. 12, aa, icra s. 3, dn. 7den naklen. 62 Y. 11. HD. 12.05.2000, 1998/8976 Es. 2000/4166 K.; KALPSZ, Turgut: Gemi Alacakls Hakknn Hukuki Mahiyeti, Yaar Karayalna 65. Ya Gn Armaan, Ankara 1988, s. 301; KALPSZ Turgut: Gemi Alacakls Hakknn Salad kanun Rehin Hakk, Ankara 2004, s. 12; KALPSZ, Turgut: Gemi Ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Yarglama Usul ve cra, Ticaret Hukuku ve Yargtay Kararlar Sempozyumu, 4- 5 Nisan, Ankara 1997, s. 305- 308; CAN, s. 197- 198; Alman Hukukundaki hakim gre gre de gemi alacakls hakk ahs bir haktr. Sieveking, A.: Das deutsche private Seereccht, Hamburg 1904, sh. 387; Schwerin: Schuld und Haftung im geltenden Recht, sh. 25 vd.; Pappenheim, M.: Handbuch des Seerechts, Bd. II Schuldverhaltnisse des Seerechts, Leipzig 1906, sh. 298; Schlegelberger- Liesecke: Kommentar zum Seehandelsrecht, 2. Aufl., Berlin- Frankfurt a. M. 1964, sh. 60, KALPSZ, Turgut, Gemi Rehni, Ankara 1994, s. 13, dn. 18den naklen. Gemi alacakls hakknda ayrntl bilgi iin ayrca bkz. TEK L, s. 446- 447; TEK NALP, Glren: Trk Devletler Husus Hukukunda Gemi Alacakls Hakknn Douu ve Buna likin Problemler, BAT DER, c. IV, S. 2. 1967, s. 232; ALIK Ahmet/ FRANKO Nisim/ ZVEREN Adil: Deniz Ticaret Hukuku, Banka ve Ticaret Enstits, Ankara 1994, s. 400; Tasar m. 1321.

60

30

Biz de gemi alacakls hakknn kanuni rehin hakkyla temin edilmi bir ahsi alacak hakk olduu yolundaki gre katlmaktayz. Gemi alacakls hakknn kapsamna TTK m. 1236 gereince deniz serveti yani alacan doumuna sebep olan gemi ve teferruat, TTK m. 1237 gereince alacan doduu seferin gayri safi navlunu ve bunlarn yerine geen deerler girer63. 2. Gemi Alacakls Hakknn Salad mtiyazlar64 a. Takip Hakk TTK m. 1236, f. 2 gereince gemi alacakls hakk, gemiye zilyet olan her 3. kiiye kar ileri srlebilir. nc kiinin iyi niyeti geminin icra vastasyla satlmasna engel tekil etmez65. Gemi pay zerinde gemi alacakls hakk olmayaca iin, gemi paynn icra vastasyla satlmas gemi alacakls hakkn yok etmez. Trkiye dndaki cebr icra yolu ile satn hkm ve gemi alacakls hakk zerindeki etkisi lex fori kaidesine gre belirlenir. Gemi alacakls hakk sicile kaytl olmayan ve menkul saylan gemilerle, yabanc gemiler zerinde de doar66.

KENDER/ ET NG L, s. 173- 174; AA, cra, s. 8-23; LGENER, Gemi Alacakls, s. 294-304; TEK L, s. 449-450; ALIK/ FRANKO/ ZVEREN, Deniz Ticaret, s. 198- 400; TA, s. 27- 37; Tasar m. 1322. 64 Gemi alacakls hakknn salad imtiyazlarn takip hakk ve ncelik hakk eklinde tasnifinde TEK L, s.451- 452; BARLAS, Gemi Alacakls, s. 8- 9; ARSEVEN, Haydar, Deniz Ticareti Hukuku Dersleri, stanbul 1961, s. 9- 11, gibi yazarlarn kulland ayrmdan yararlanlmtr. 65 BARLAS, Gemi Alacakls, s. 10. Kuraln istisnas iin bkz. TEK NALP, s. 92; TEK L, s. 451 dn. 5den naklen; BARLAS, Gemi Alacakls, s. 10- 21. 66 KENDER/ET NG L, s. 174; TEK L, s. 451; ALIK/FRANKO/ ZVEREN, Deniz Ticaret, s. 401.

63

31

b. ncelik Hakk TTK m. 1257ye gre, Gemi alacakllarnn rehin haklar, rehin veya ipotekle temin edilmi veya edilmemi olan dier btn alacaklara takaddm eder, yani nce gelir. Dier alacaklarn ve ipotein evvel veya sonra domu olmas bu durumu deitirmez67. 3. Gemi Alacakls Hakknn Doduu Haller Bu alacaklar TTK m. 1235de 10 bent halinde saylmlardr68 ve genellikle snrl ayni sorumluluk douran alacaklardr. Ancak istisnaen snrsz sorumluluun sz konusu olduu baz alacaklar iin de gemi alacakls hakk tannmtr. Bu alacaklarn bir ksm kanundan (rn. m. 1235, f. 10, b), bir ksm szlemeden (rn. 1235, f.7, b), bir ksm haksz fiilden (rn. m. 1235, f. 9, b), ve bir ksm da kamu hukukundan (rn. m. 1235, f. 2, b) kaynaklanmaktadr. TTKnn 1235. maddesine gre gemi alacakls hakkn oluturan alacaklar unlardr: Gemi cebr icra yolu ile satld takdirde, geminin son limana girmesinden itibaren yaplan ve cebr icra masraflarndan saylmayan gemi ile teferruatnn bekilik ve muhafaza masraflar, Gemi seyrsefer ve liman resimleri ve hususiyle amandra, fener, karantina ve liman paralar, Gemi adamlarnn hizmet ve i mukavelelerinden doan alacaklar,
67 KENDER/ET NG L, s. 174;ALIK/ ZVEREN, Deniz Ticaret, s. 401; ER , Rehin Tesisi, s. 1519; Tasar, m. 1323. 68 Bu konuda bkz, BARLAS, Gemi Alacakls, s. 28-86; Tasar m. 1320.

32

Klavuz cretleriyle kurtarma yardm, fidye ve itiraz cret ve masraflar, Geminin mterek avarya garame borlar, Deniz dncne kar kendilerine gemi rehin edilmi olan deniz dnc alacakllarnn alacaklar ve geminin tamamna veya bir ksmna sahip olsa bile kaptann bu sfatla ve gemi balama liman dnda bulunduu srada zaruret hallerinde 988 ve 1001. maddeler hkmleri gereince yapt dier kredi muamelelerinden doan alacaklar. Balama liman dnda bulunduu srada zaruret hallerinde ve ihtiyala mahdut olarak geminin bakm veya yolculuun baarlmas iin bir kredi amakszn, kaptana bu sfatla verilmi levazmdan veya yaplm hizmetlerden doan alacaklar da bu hkmdedir, Tayan ayn zamanda donatan olmasa bile, yk ile 1128. maddenin 2. fkrasnda yazl bagajn teslim edilmemesinden veya hasara uramasndan doan alacaklar ile yolcu veya mal tama akitlerinin hi veya gerei gibi yerine getirilmemi olmasndan doan pein denmi navlunun geri alnmas dhil dier btn alacaklar, Kaptann husus bir vekaletle deil srf kaptan sfatyla haiz bulunduu kanun salahiyetine (m. 948, f. 1, b. 1) dayanarak yapt hukuki muamelelerden ve donatan tarafndan akdedilmi olup ifas kaptana den bir mukavelenin yerine getirilmemesinden yahut noksan veya fena ifasndan doan (m. 948, f. 1, b. 2) ve yukardaki bentlere girmeyen alacaklar69, Geminin tamamna veya bir ksmna sahip olsa bile gemi adamlarndan birinin kusurundan doan (m. 947, 948, f. 1, b. 3) alacaklar,

69

1976 tarihli Deniz Alacaklarna Kar Mesuliyetin Snrlanmas Hakknda Milletleraras Szleme, 1 Temmuz 1998 tarihinde Trkiye bakmndan yrrle girmi ve bu szleme ile TTK m. 948 zmnen ortadan kalkmtr. Bu bakmdan madde kapsamna giren alacaklara tannan gemi alacakls hakknn dayana kalmamtr. Madde tasarda yeniden dzenlenmitir.

33

i Sigortalar Kurumunun i hayatna ait sigorta kanunlar hkmnce donatanlardan isteyebilecei btn alacaklar.

Gemi alacakls haklarnn en nemli zellii, bunlarn kanundan tr ve sicil dnda domalardr. Gemi, deniz ticaretinde kullanlmaya devam edildii mddete, zerinde yeni gemi alacakls haklar da doabilir. stelik alacakllar bu alacaklar iin kanun yollara bavurmadklar srece hibir gemi alacakls dierleri hakknda bilgi sahibi olamaz. Bu durum geminin yeni yolculuklarna kar alacakllarnn korunmas gerekliliini aklamaktadr. TTK m. 1248 uyarnca, gemi alacakls haklar arasndaki sralama tarihte sonuncu; srada birinci last in time, first in line kural uyarnca belirlenir. Bu durumda rnein mallarn boaltlmas esnasnda oluan bir yk hasar nedeniyle TTK m. 1235, b. 7ye gre bir gemi alacakls hakkna sahip olan alacaklnn, alm olduu ihtiyat haciz70 karar, sadece sicile erh verilmek suretiyle uygulanrsa, geminin limandan ayrlmasna engel olamayacaktr71. Fakat bu yeni yolculuunda gemi, yeni bir gemi alacakls hakknn doumuna yol aarsa durum ne olacaktr? Yeni alacaklnn alaca ihtiyat hacizli geminin deerini ayorsa, yeni bir gemi alacakls hakk sahibi, tarih itibariyle ncelikli olarak rehin hakkna dayanacak ve alacann bir ksmna veya tamamna kavuabilecektir. Oysa daha nceden bir ihtiyat haciz kararna da sahip olan yk hasar alacakls, yeni sefere engel olamadndan alacana kavuamayabilecektir. Bu durumun uygulamada muvazaa yoluyla kullanld da grlmektedir72. TTK m. 1235 uyarnca bir rehin hakk kazanm olan alacakllar iin, geminin yeniden sefere kmas, TTK m. 1245 asndan da sakncaldr. Gemi yurt dnda icra yolu ile satlr ve o lkenin hukukuna gre de TTK m. 1245 dorultusunda ihale ile gemi alacakls haklar sona ererse, deniz serveti zerinde salanmak istenen bu koruma da etkisiz kalm olacaktr.
Bu konuda bkz. ATAMER, cra, s. 245. ET NG L, A. Ergon: Mukayeseli Hukuk Asndan Gemilerin htiyat Haczi, stanbul 1972, s. 59. 72 rn: Y. 11. HD, 28.06.1985/YHGK, 01.04.1987, YHD, 1987, 1063/1988, 277; ATAMER, htiyat Haciz, s. 298 ve orada dn. 75.
71 70

34

4. Gemi Alacaklar Arasndaki ncelik Sras Genel olarak gemi alacakls haklar btn adi ve rehinli alacaklardan daha nce gelir. Bu alacaklar arasnda ise kanun bir sra bulunmaktadr. Bunlar ksaca u ekilde sralayabiliriz (TTK m. 1250, 1247, 1249, 1235, 1250): a. Ayn Yolculukta Meydana Gelen Alacaklar Bu alacaklar ncelik durumuna gre aralarnda be sraya

ayrlmlardr (TTK m. 1247, 1249). Unutulmamaldr ki geminin sat bedelinden, nce icra masraflar ile limandaki bekilik ve muhafaza masraflar indirilir. Bunun dnda ise sralama yledir. Gemi seyrsefer ve liman resimleri ve hususiyle amandra, fener, karantina ve liman paralar, Gemi adamlarnn hizmet ve i mukavelelerinden doan alacaklar, Klavuz cretleriyle kurtarma yardm cretleri, mterek avarya alaca, kaptann kanun yetkisine dayanarak yapt kredi ilemlerinden doan alacaklar. Bu alacaklar kendi aralarnda sonra doanlar nce doanlara tercih edilmek suretiyle sraya konulur. Ayn zamanda doanlar ayn srada yer alr. Yk ve bagajn teslim edilmemesinden veya hasara uramasndan doan alacaklar ile yolcu ve mal tama akitlerinin hi veya gerei gibi yerine getirilmemesinden doan alacaklar. Kaptan alacaklar. tarafndan yaplan veya ifas kaptana den mukavelelerden veya gemi adamlarnn kusurlarndan doan

35

b. Ayr Yolculukta Meydana Gelen Alacaklar Burada kdem esasnn tersi bir durum sz konusudur73. Kural olarak sonraki yolculua ait olan alacaklar, nceki yolculua ait olan alacaklardan nce gelirler. Ancak TTK 1235. madde 8. ve 9. bentler dou zamanlar ne olursa olsun ayn sradadrlar. Yedinci bent ile bunlar arasndaki sra yukarda deindiimiz kurala gre belirlenecektir74. 5. Gemi Alacakls Hakknn Sona Ermesi Gemi alacakls hakknn sona erme sebepleri 27.04.2004 tarih ve 5136 sayl Trk Ticaret Kanununun Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda Kanun75 ile deitirilen TTKnn 1245. maddesinde dzenlenmitir. Gemi zerinde ipotek tesis edilerek salanan banka kredileri, denizciliin nemli kaynaklarndandr. phesiz ki kredinin salanmas geminin ve ipotein tescil edilecek olduu yer hukuk dzenine gven duyulmasn gerektirmektedir. Bu balamda Ticaret Kanununun 1245. maddesi sz konusu deiiklikten nce uygulamada problem yaratmaktayd. Bu problem maddenin yanl yorumlanmasndan kaynaklanyordu76. zellikle Yargtay bir kararnda kamu kurumunu korumak dncesi ile bu yanlln domasna neden olmutu. Yargtay kararnda bir geminin yurt dnda cebr icra yolu ile satlmasnn, Trk hukukuna gre daha nceden konmu olan kanun rehinleri etkilemeyeceini, yalnzca Trkiyede yaplan cebr icrann bu sonucu douracan belirtmitir. Sz konusu uygulama gemi maliklerinin kredi bulmasn zorlatryordu. Maddenin deiiklikten nceki hali,

73 74

ATAMER, htiyat Haciz, s. 298; LGENER, Gemi Alacakls, s. 304- 305; AA, cra, s. 48-49. LGENER, Gemi Alacakls, s. 304- 305; KENDER/ET NG L, s. 176-177; AA, cra, s. 4349; TEK L, s. 450-451; Tasar m. 1324. 75 RG. 28.4.2004, S. 25446. 76 Deiiklikten nce TTK 1245 ve 851. maddeleri yurt dnda cebr icraya konu olan gemiler zerindeki ayni haklarn / sicil kaytlarnn geerliliklerini srdrecekleri ve bu sebeple geminin Trk gemi sicilinden terkin edilemeyecei eklinde yorumlanmaktayd.

36

Gemi alacakllarnn gemi zerindeki rehin hakk, geminin Trkiye iinde cebri icra yolu ile satlmas halinden baka kaptann 990nc madde hkm gereince kati zaruret hallerinde kanuni salahiyetlerine istinaden gemiyi satm olmasiyle de kalkar. Sat bedeli, alc tarafndan henz denmedii veya kaptann yahut acentenin elinde bulunduu mddete gemi alacakllar iin gemi yerine geer eklindeydi.

Bunun zerine 1245. madde deitirilmi, bu deiiklikle sz konusu madde yorumdan uzak, ak bir hale getirilmi ve gven unsuru yeniden tesis edilmeye allmtr77.

TTKya gre gemi alacakls hakk aada saylan hallerde sona erer (m. 1245): 1. Yurt iinde cebr icra yoluyla, 2. Trkiye genelinde tiraj en yksek be gazete arasndan iki ayr gazetede gn ara ile iki kez ilnen tebligat yaplmak suretiyle gemi alacakllarnn sattan haberdar edilmeleri kaydyla yurt dnda cebr icra yoluyla, 3. Kaptan tarafndan 990. madde hkm gereince kanun yetkisine dayanarak zorunlu hallerde satlmas durumunda gemi alacakllarnn gemi zerindeki rehin haklar kalkar. Sat bedeli alc tarafndan henz denmedii veya kaptann
LGENER, Fehmi: Trkiye Dndaki Cebr cra Sonucunda Gemi Sicilinde Kaytl Olan Haklarn Akbeti ve Gemilerin Terkin Edilebilmesi Konularnda Yaplan Kanun Deiiklii, http://www.ulgener.com/upload/lib/26_TK_md_1245.doc, saat 14.25, 01/05/2006; Tasar m. 1326. Bu deiiklie paralel olmak zere 851. maddede u ekilde deitirilmitir. Gemi, kurtarlamayacak ekilde batar veya tamir kabul etmez hale gelir yahut yurt dnda cebr icra yolu ile bir yabancya satlarak veya baka bir surette Trk Bayra ekme hakkn zayi ederse, talep zerine sicilden kayd terkin olunur. Tescili ihtiyari olan gemilerin kayd, malik veya maliklerinin talebi zerine dahi terkin olunur.
77

37

yahut acentenin elinde bulunduu mddete gemi alacakllar iin gemi yerine geer. Fakat yeni dzenlemeyle getirilen bu hkmlerde hakl olarak eletiriye uramlardr. Buna gre, cebr icra tasarruflar, devletin egemenlik haklarnn kullanlmas niteliindedir. Trkiyenin cebr icra tasarruflarnn sonularna hibir devlet karar veremeyecei gibi; Trkiyede, dier devletlerin cebr icra tasarruflarnn sonucunu
78

dzenleyemez.

Bu

dzenleme

milletleraras usul hukukuna da aykrdr . Bu adan bakldnda TTK m. 1245, f. 1, b. 2 uyarnca Trkiye, yabanc lkelerdeki cebr satlarn kanun rehinler bakmndan sonularn dzenlemektedir. Bu durumda baka devletler de karlkllk esasna dayanarak Trkiyedeki cebr icra ilemlerine istedikleri sonular balayabileceklerdir. Bir gre gre hkmn tmyle hukuka aykr grnmemesi iin, kanun rehinlerin ihalenin yapld lkenin hukukuna gre de sona ermek kaydyla kalkaca kabul edilmelidir79. Sz konusu kanunla 1245. maddeye getirilen deiiklik nedeniyle geminin kaytl olduu sicilden terkini hususunu kesin olarak dzenlemek ve kanunun dier blmleri arasndaki ahengi salamak amacyla TTK m. 851, f 1de deiiklik yaplm ve madde, Gemi, kurtarlamayacak ekilde batar veya tamir kabul etmez hale gelir yahut yurt dnda cebri icra yolu ile bir yabancya satlarak veya baka bir surette Trk Bayran ekme hakkn zayi ederse talep zerine sicilden kayd terkin olunur. Tescili ihtiyari olan gemilerin kayd, malik veya maliklerin talebi zerine dahi terkin olunur. eklinde yeniden dzenlenmitir.

EK , Nuray: Trk Gemi Siciline Kaytl Geminin Yurt Dnda Cebr cra Yolu le Sat, DHD, Yl 8 (2003), S. 1- 4, stanbul 2005, s. 30; ayn grte TEK NALP, bkz. ATAMER, Tasar, s. 112; AA, cra, s. 60-61. 79 ATAMER, Tasar, s. 23.

78

38

Gemi alacakls hakk TTK Tasars 1320-1327 maddeleri arasnda 1993 Szlemesinden80 etkilenilerek dzenlenmi ve bu haliyle yeni bir yapya kavuturulmutur. Bu sisteme gre asl olan alacaktr. Kanundan tr doan rehin hakk ancak, nceden domu olan alaca gvenceye kavuturmak iin vardr. Bu ekilde alacak ve buna gvence salayan rehin hakk kesin olarak birbirinden ayrlmtr. 1993 Szlemesi m. 4, f. 1deki dzenlemeye uygun olarak gemi alacakls haklar Tasar m. 1320, f. 1de 5 bent halinde sralanmlardr.

Tasar m. 1320, f. 1 ve 2 gereince, Geminin malikine, kiracsna, yneticisine veya iletenine kar domu olan aadaki alacaklar sahiplerine gemi alacakls hakk verir: a) lkelerine getirilme giderleri ve onlar adna denmesi gereken sosyal sigorta katlma paylar da iinde olmak zere, gemi adamlarna, gemide altrlmakta olmalar dolaysyla denecek cretlerle, onlara denmesi gereken dier tutarlara ilikin istem haklar; b) Geminin iletilmesi ile dorudan doruya ilgili olarak karada veya suda meydana gelen can kayb veya bedensel btnl zedeleyen zararlardan doan alacaklar; c) Kurtarma creti; d) Liman, kanal, dier su yollar ve karantina iin denecek resimlerle dier paralar ile klavuzluk cretlerine ilikin alacaklar; e) Gemide tanan eya, konteynerler ve yolcularn eyalarna gelecek olan ziya veya hasar dnda, geminin iletilmesinden kaynaklanan madd ziya ve hasara sebep olmu haksz fiilden doan alacaklar; f) Mterek avarya garame pay alacaklar. (2) u kadar ki, birinci fkrann (b) ve (e) bentlerinde yazl alacaklar;
International Convention on Maritime Liens and Mortgages (Geneva, 6, May 1993), http://www.admiraltylawguide.com/conven/liens1993.html; AA, cra, s. 49; BARLAS, Gemi Alacakls, s. 77.
80

39

a) Deniz yolu ile petrol veya dier tehlikeli ya da zararl maddelerin tanmas ile balantl olarak ortaya kp da uluslararas szlemelere yahut ulusal mevzuata gre kusursuz sorumluluk ve zorunlu sigorta ile ya da dier yollardan gvence alnmas ngrlen zararlarn; b) Radyoaktif maddelerden veya radyoaktif maddelerin zehirli, patlayc maddeler veya nkleer yakt yahut radyoaktif rnler ya da atklardan oluan dier tehlikeli maddeler ile bileiminden kaynaklanan zararlarn, sonucunu oluturduklar veya bu zararlardan doduklar takdirde, sahiplerine gemi alacakls hakk vermezler.

V. GEM ALACAKLISI HAKKINA UYGULANACAK HUKUK Kanunlar ihtilf hukukunda gemi alacakls hakkna uygulanacak olan hukuku tespit ederken mesele haklarn kazanlmasnda ve bu haklarn sona ermesinde uygulanacak hukuk olarak iki aamada ele alnmaktadr. Bilindii zere, gemi alacakls hakknn hukuki nitelii konusunda bu hakkn kanundan doan bir rehin hakk olduu, eyaya bal bor olduu ve kanuni rehin hakkyla teminat altna alnm ahsi bir alacak hakk olduu yolunda muhtelif grler mevcuttur. Bu hakkn hukuki niteliine gre uygulanacak olan kanunlar ihtilaf kurallar da farkl olacaktr. almamzda her gr asndan da uygulanacak hukuk meselesi incelenmeye allmtr. A. Gemi Alacakls Hakknn Kazanlmasnda Uygulanacak Hukuk Gemi alacakls haklarnn douunu yneten hukukun tespitinde, zellikle eilim arpmaktadr. Bavurulan mahkemenin hukukuna (lex fori) kat bir ekilde balanan eilim; l olarak gemiyi (geminin bayran, sicilini veya geminin bulunduu yeri) esas alan eilim ve temeldeki bor

40

ilikisini esas alan eilim81. Bu eilimde de doru ve yanl olan ynler vardr. Bu durum deniz hukukunun ve geminin kendine has zelliklerinden kaynaklanmaktadr. Bir olayda lex fori taraflarn karna daha uygun olabilirken, bir bakasnda temeldeki bor ilikisine uygulanan hukuk, bir dierinde geminin bulunma yeri (lex rei sitae) sicil yeri hukuku taraflar iin daha uygun olabilmektedir. Gemi alacakls hakknn kazanlmasna uygulanacak hukuk

konusunda ileri srlen grler unlardr: 1. radenin Muhtariyeti Esas radenin muhtariyeti esasnda balama kaidesi olarak taraflarn ak iradesi esas alnmaktadr. Gemi alacakls hakkn douran iliki taraflarn iradesi ile olutuuna gre, kanun rehin hakk bakmndan da taraf iradeleri dikkate alnmaldr82. Eya hukuku alannda taraflarn iradelerine stnlk tannmas sakncal olabilir. nk ayni haklar alannda gven ve istikrar ilkeleri uygulanmaldr. Bu alanda taraflarn iradelerine yer verilmesi kararlarn tannmas ve tenfizini de zorlatracaktr. radenin muhtariyeti esasndan hareket etmek gemi ve onun mlkiyeti ile yakndan ilgili bulunan devlet ve toplumun karlarna da ters debilecektir. Saylan bu sakncalar nedeniyle, iradenin muhtariyeti prensibine btn gemi alacaklar bakmndan yetki tanmak yanl olacandan, ancak ksmi bir uygulama alan tanmak yerindedir83.

81

ATAMER Kerim: Gemi ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Yarglama Usul ve cra, Ticaret Hukuku ve Yargtay Kararlar Sempozyumu, 4- 5 Nisan 1997 Ankara, s. 229; GER, s. 65. 82 Bu gr hakknda bkz. GER, s. 57; KALPSZ, Gemi Alacakls, s. 308. 83 GER, s. 57.

41

2. Lex Rei Sitae Kaidesi Gemi alacakls hakknn, ana amac gemi maliklerinin kolay kredi bulmasdr. Belirlenecek devletler zel hukuku kuralnn da bu amaca ynelmesi gerekir. Bunun iin de kredi veren ahslarn yetkili kanununu nceden bilmesi gerekir. Bu ise ancak lex rei sitae kaidesiyle salanabilecektir. Gemi alaca hakknn ak denizde domas, yani lex rei sitae kaidesinin bulunmamas da olasdr84. Bu hakkn ak denizde domas halinde, yetkili kanun, bayrak kanunu esasyla bulunacaktr. Ayn bayra tayan gemiler iin mterek devlet kanunu geerli olmaldr. Gemilerin ayr bayrak tamalar halinde nce yetkili kanunlar uzlatrlmaya allmal bu yaplamad takdirde lex foriye stnlk tannmaldr85. Bu kaidenin de sakncalar mevcuttur. Bir kere gemi alacakls hakk her zaman bir kredi muamelesi sonucunda domaz. Bundan baka, gemi alacakls hakkn veren ve kredi muamelesi nitelii tayan ilemler iin de lex rei sitae kaidesinde srar etmek yanltr. Geminin bulunduu yer hukuku her zaman gemi ve gemi alacakls hakkyla ilgili kiilerin en yakn irtibatl olduu hukuk olmayabilir. Gemi alacakls hakk sahibi ile borlusunun ayn tbiiyette bulunmalar durumunda da lex rei sitae kaidesinin uygulanmas tartmaldr86 ayrca bu kaidenin deiken bulunmas da eletirilmektedir.

Bu gr iin bkz. TEK NALP, BAT DER, s. 236; TEK NALP, s. 247. TEK NALP, s. 243- 244; GER, s. 58. 86 Tekinalp lex causaenin uygulanmas hakknda, hem gemi hem de yk alacakls haklarnn tm iin, alacan doumuna yol aan bor ilikisine hangi hukuk uygulanyorsa, o alacan feri niteliindeki kanun rehin hakkna da ayn hukuk uygulanmaldr fikrindedir; TEK NALP, s. 245- 24. Ayn fikirde, KALPSZ, Sempozyum, s. 305; ATAMER, cra, s. 230.
85

84

42

3. Gemi Alacakls Hakknn Doumu in Bayrak Kanununa Yetki Tanyan Gr Bu gr esas Fransz Hukukunda taraftar bulmutur. Ykle ilgili olan ahslarn ve donatann karlar bayrak kanununun uygulanmasn gerektirir. Gemilerin gelirleri ktklar yolculuun uzamasna paralel olarak artmaktadr. Elbette bu yolculuklarda gemiler pek ok limana da uramaktadrlar. Bunun sonucunda da birok limanda, birden ok gemi alacaklar domaktadr. Bu gemi alacaklar arasndaki dengenin salanmas asndan da bayrak kanununun uygulanmas gerekecektir. Bundan baka, nceden geminin bayran bilen ve buna ramen kredi veren ahslarn, rtl olarak bayrak kanununun yetkisini kabul ettii varsaylabilecektir87. Bayrak kanununun da dezavantajlar vardr. Gemi alacakls hakk bakmndan bayrak kanunu mahalli devletin ve toplumun karlarn hesaba katmaz. Bekilik ve muhafaza paras, amandra paras, fener, karantina ve liman paras gibi hususlarda mahalli devletin karlar donatann, ykle ilgililerin, gemi alacakllarnn karlarndan nce gelmektedir. Deniz dnc vastasyla gemi alacakls hakk kazananlarn karlar donatann karlarndan nce gelmelidir. Oysa bayrak kanunu uygulamasnda bu esasn aksine sonular ortaya kabilmektedir. Bu durumda ise kredi messeselerinde gvensizlik doacak ve kredi bulmak daha zor bir hal alacaktr. zellikle ak denizlerde kurtarma ve yardm creti sebebiyle doan gemi alacakls hakknda birden fazla bayrak kanununun uygulanmas gndeme gelebilecektir. Bu halde hangi bayrak kanunu uygulanaca hususunda tatmin edici bir zm bulunamamtr88.

87 88

Bu gr hakknda bkz. GER, s. 59. GER, s. 60.

43

Gemi alacakls hakk deniz hukukuna zg bir rehin hakkdr. Kanun rehin hakk, alacakla birlikte kanundan doar89. Rehin hakknn domas iin gemi alacaklsnn geminin zilyedi olmas veya hakknn sicile tescil edilmesine de ihtiya yoktur. Bu nedenle, gemi alacakls hakk ynnden sicil yeri kanunu balama kaidesinden hareket etmek de yanl olacaktr. 4. Temeldeki Bor likisine Uygulanan Hukuka Tbi Klma Bu gre gre gemi alacakls hakkn kendisini douran temel bor ilikisinden ayr dnmek mmkn deildir. Eer gemi alacakls hakk bir szlemeden douyorsa szlemeye uygulanan hukuka, eer bir haksz fiilden kaynaklanyorsa haksz fiile uygulanan hukuka tabi olmaldr90. Temeldeki bor ilikisi esas alnd takdirde yetkili hukuk, MHUK m. 24 ve 25e gre belirlenecektir. TTK m. 1235te ngrlen szleme kaynakl alacaklarda, eer taraflar szlemede ak bir hukuk seimi yapmlarsa, seilen hukuk; yoksa MHUK m. 24, f. 2 de ngrlen hukuk uygulanr; borcun ifa yeri, borcun ifa yerinin birden fazla olmas halinde bor ilikisinin arln tekil eden edimin ifa yeri hukuku, bu yerin de tespit edilemedii hallerde szlemenin en yakn irtibat halinde olduu yer hukuku uygulanr91. TTK m. 1235te ngrlen haksz fiil kaynakl alacaklarda ise haksz fiilin meydana geldii yer hukuku (ika yeri hukuku) esas alnr92 (MHUK m. 25).

Kanun rehin hakk iin bkz. ET NG L, A. Ergon: Deniz Hukukunda Kanun Rehin Hakkna Dayanan Takiplerle lgili Olarak Uygulamada Ortaya kan Baz Sorunlar, DHD, 1996, S. 3-4, s. 4749; ATAMER, cra, s. 205- 254; ER , Gnen: Gemi ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Rehin Tesisi ve lml cra Uygulamasna Dair, DHD, 1997, s. 15- 19; DORUCU, Muhittin: Deniz Tamaclnda Kanun Rehin Hakk, stanbul 1997. 90 ATAMER, cra, s. 229- 230. 91 Szlemeye uygulanacak hukuk hakknda bkz. NOMER, Ergin/ ANLI, Cemal: Devletler Husus Hukuku, B. 13, stanbul 2005, s. 293- 311; EL KEL, s. 249- 258. Yk alacakls haklar iin, zellikle de navlunu temin eden rehin bakmndan, rehnin alacaa ball ilkesi nedeniyle, temeldeki szleme ilikisinin tabi olduu hukukun uygulanmas kabul edilmektedir. Bkz. ATAMER, cra, s. 228-230. 92 Haksz fiile uygulanacak hukuk iin bkz. NOMER/ ANLI, s. 312- 320; EL KEL, s. 259- 261.

89

44

Sonuta; hem gemi, hem de yk alacakls haklarnn tm iin, alacan doumuna yol aan bor ilikisine hangi hukuk uygulanyorsa (lex causae), o alacan feri niteliindeki kanun rehin hakkna da ayn hukuk uygulanmaldr. Bu tespit bayrak hukukunun hi uygulanmayaca anlamna da gelmez. Gemi adamlarnn hizmet szlemelerinde (eer hukuk seimi yaplmamsa) ifa yeri geminin kendisi olduundan o geminin bayra, sicili hukuku esas alnmaldr93. 5. Gemi Alacakls Hakk Alannda Balama Kaidelerini kar Dengesine Gre Dzenlemek mkn Gemi alacakls hakknn tek bir balama kaidesine balanarak, gnmz ihtiyalarn karlayamayacan dnmekteyiz. Nitekim bu fikirde olan baz hukukular da gemi alacakls hakkn douran alacaklarn her biri iin bamsz balama kaideleri kullanmak gerektiini savunmaktadrlar94. Taraflarn menfaat dengesi de en yakn irtibatl yer hukukunun uygulanmas ile salanm olacaktr. Bekilik, muhafaza masraflar, liman resimleri, amandra, fener, karantina cretleri, karasularnda yaplan ve akdi nitelik tamayan kurtarma yardm hizmetleri, geminin bakm ve onarm ve kredi amadan verilen levazm ve yaplan hizmetlerden doan alacaklar iin lex rei sitae kaidesi uygulanmaldr. Bu durum mahalli devletin ve kamunun karnn da gereidir95.
ATAMER, cra, s. 230; ayn fikirde KALPSZ, Turgut: Gemi Ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Yarglama Usul ve cra, Ticaret Hukuku ve Yargtay Kararlar Sempozyumu, 4-5 Nisan 1997, Ankara, s. 308. Aksi gr iin bkz. B RSEL, T. Mahmut: Gemi Ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Yarglama Usul ve cra, Ticaret Hukuku ve Yargtay Kararlar Sempozyumu, 4-5 Nisan 1997, Ankara, s. 305: cra hukuku ya da usul hukuku mlki bir hukuktur. yle olunca alacaklnn da menfaati, bir an evvel rehin hakknn verdii paraya evirme imknnn, geminin bulunduu yerdeki usul ve icra hukukuna ve onun emredici kurallarna gre salanmasdr. Sonu olarak haczin tatbik edildii, gemiye el konulduu ve de eyann bulunduu yer hukukunun icra hukukunun uyguland yer ile ayn olduu dnldnde lex forinin uygulanmas alacaklnn menfaati iin daha uygundur. 94 GER, s. 60; TEK NALP, s. 253. 95 GER, s. 61.
93

45

Kimi alacaklar bakmndan mahalli devletin karlarndan sz edemeyiz. i sigortalar kurumunun donatandan isteyebilecei alacaklar, gemi adamlarnn hizmet ve i yknden doan alacaklar, garame borlar, ak denizde meydana gelen ve akdi nitelik tamayan ak denizdeki kurtarma ve yardmdan doan alacaklar iin bayrak kanununa yetki tanmak gereklidir. i sigortalar kurumunun donatandan isteyebilecei alacaklar ve gemi adamlarnn hizmet ve i yknden doan alacaklarda mahalli devletin ve kamunun karlarnn ar basmas sebebiyle bayrak kanunu nceliklidir. Garame borlar bakmndan ise, donatann ve ykle ilgililerin karlarnn ar basmas nedeniyle yine bayrak kanunu uygulanmaldr. Mterek avarya garame borlarnn gemi alaca hakk verip vermemesi hususunda mahalli devletin balama kaidesini etkileyecek karlar bulunmamaktadr96. Eer gemi alacakls hakk bir szlemeden veya haksz fiilden kaynaklanyorsa, bu takdirde anlan hukuki iliki veya olaylara uygulanan hukukun uygulanmas yerinde olacaktr. Rehin tesisine ilikin uygulanacak hukuk kapsamnda incelenen iki Yargtay kararnda97, Trk limannda bulunan bir gemi zerinde gemi alacakls hakknn doup domad hususunda, MHUK m. 23 gereince98 Trk hukukunun uygulanmas kabul edilmitir. Yargtay, konuyu snrl ayni haklarla ilgili grerek geminin bulunduu yer hukukuna tabi tutmakta, yani MHUK m. 23, f. 1 hkmne dayandn bildirmektedir. Bylece fiilen mahkemenin hukuku (lex fori), yani Trkiyede ileri srlen kanun rehinlerde Trk hukuku uygulanmaktadr.

GER, s. 62. Y. 11. HD. 16.11.1995, E. 1995- 5869, K. 1995- 8580; Y. 11. HD. 28.11.1996, E. 1996- 5617, K. 1996- 8332. 98 MHUK M. 23, Tanr ve tanmaz mallar zerindeki mlkiyet hakk ve dier ayni haklar mallarn bulunduu yer hukukuna tabidir. Tanmakta olan mallar zerindeki ayni haklara varma yeri hukuku uygulanr. Yer deiiklii halinde henz kazanlmam ayni haklar maln son bulunduu yer hukukuna tabidir. Tanmaz mallar zerindeki ayni haklara ilikin hukuki ilemler ekil ynnden bu mallarn bulunduklar yer hukukuna tabidir.
97

96

46

B. Gemi Alacakls Hakknn Sona Ermesine Uygulanacak Hukuk Geminin batmas, cebr icra ile sat, geminin zapt, borcun ifas gibi nedenlerle gemi alacakls hakk son bulabilmektedir. Bu hakkn sona erii bakmndan ilk akla gelen kaide hkimin hukuku yani lex fori olacaktr. Fakat lex fori kaidesinin kullanlmas ncelikle tesadfi olacak, sonra suiistimallere yol aabilecektir. Dier bir fikir ise, gemi alacakls hakknn douunda yetkili olan kanunun bu alacan sona ermesinde de yetkili olacadr. Lkin bu yaplrken gemi alacakls hakknn douundan sonra ilgi kurulmu olan kanunlar da dikkate alnmaldr. Bizce de gemi alacakls hakknn douunda yetkili olan kanun, bu alacan sona eriinde de yetkili olmaldr. nk bu ekilde gemi alaca hakk sahipleri hakkn sona eriinde de hangi balama kuralnn uygulanacan nceden bilme imknna sahip olacaklardr. Bu alacan doumunda ileri srlen esaslar, alacan sona ermesinde de aynen geerlidir99. C. Gemi Alacakls Hakknn Srasna Uygulanacak Hukuk Sra meselesi geminin icra yoluyla sat, zaruret sebebiyle sat ve geminin ihtiyat haczi meselesinde ortaya kar. Gemi alacann igal ettii sra, sat veya ihtiyat haciz meselesi ortaya kana kadar alacakl bakmndan net olarak bilinmemektedir. Denizciliin ihtiyalar bakmndan ise bu srann alacakl bakmndan nceden bilinmesi ve alacakl nceden bildii bu sra ile tatmin edilene kadar srann korunmas gerekmektedir. Gemi alacakls hakknn douunu idare eden kanun bu maksada uygundur. Taraflarn kar dengesi de en iyi bu kanunla salanabilecektir100.

99

100

GER, s. 65. GER, s. 65.

47

Baz yazarlar ise lex fori kaidesine ncelik tanmaktadrlar101. Bu kaidenin kullanlmas sra sorununun hukuki nitelii ile de ilgilidir. Bu konu iki ynden incelenebilir. Birincisi alacan maddi hukuktaki srasdr. kincisi ise usul hukukunun bir cz olan icra hukuku bakmndan srasdr. Sra meselesi esas olarak kendisini icra ilemleri srasnda gsterir. cra hukuku usul hukuku yn ar basan bir hukuk daldr. Usul hukukunda ise kural olarak lex fori kaidesi uygulanr. Bu dncelere dayanarak Anglo-Amerikan hukukunda ve Alman hukukunda lex fori kaidesine yetki tannmtr. rnek olarak Alman Yksek Mahkemesi verdii bir kararda: Sra probleminin lex foriye tbi oluunun, hakkn douunun da lex foriye tbi olmas sonucunu kendiliinden dourmadn, bunlarn ayr meseleler olduunu ve ayr balama kaidelerine tbi olabileceklerini belirtmitir102. Lex fori kaidesinin uygulanmasnn olumsuz ynleri de vardr. Bir kere bu uygulama ile gemi alacakls hakk sahibi geminin haczine kadar hangi srada olduunu tam olarak bilemeyecektir. Bu durumda piyasadaki gven sarslacak ve kredi maliyetleri olumsuz etkilenecektir. Mahkemeye ilk bavuran alacakl o mahkemenin hukukunun uygulanmasn salayacandan, bu durumda lex forinin uygulanmas suiistimallere yol aabilecektir. Saylan bu sakncalarna ramen bu gn hakim olan ilke, lex foridir103. D. Grmz Gemi alacakls hakkna uygulanacak hukuk hakkndaki grmz belirtmeden nce TTK tasarsnda yer alan hkme deinmek yerinde olacaktr. Tasarnn hazrlanmasnda uygulanacak hukuk meselesi uzun tartmalara neden olmutur. Bu tartmalar neticesinde konu MHUK Tasarsyla da birlikte ele alnarak, ortak bir dzenlemeye kavuturulmutur.
101 102

Alman temyiz mahkemesinin karar, TEK NALP, s. 232den naklen. TEK NALP, s. 232. 103 GER, s. 66.

48

Buna gre kanunun tand rehin hakk ile temeldeki bor ilikisinden kaynaklanan alacak, uygulanacak hukuk asndan birbirinden kesin olarak farkldr(TTK Tasars m. 1320- 1327)104. Temel iliki MHUKa gre m. 24- 25 ve MHUK Tasars m. 23-33 uyarnca belirlenecek olan szlemelere ve haksz fiillere ilikin kanunlar ihtilf kurallarna tbi olacaktr. Ancak temeldeki bor ilikisinden doan alacak iin kanundan tr bir rehin gvencesinin bulunup bulunmad MHUK Tasars m. 21, f. 1e gre Hava, deniz ve rayl tama aralar zerindeki ayn haklar, mene lke hukukuna tbidir hkm gereince belirlenecektir. MHUK Tasars m. 21, f. 2ye gre Mene lke, hava ve deniz tama aralarnda ayn haklarn tescil edildii sicil yeri, deniz tama aralarnda bu sicil yeri yoksa balama liman, rayl tama aralarnda ruhsat yeridir. Gemi alacakls hakk sahiplerinin sahip olduu kanun rehin hakk snrl bir ayni hak tekil etmektedir. Dolaysyla deniz tama aralar zerindeki ayni haklara uygulanacak hukuku dzenleyen MHUK Tasars m. 21, f. 1de ngrlen balama kural, gemi alacakllarnn rehin hakkna da uygulanacaktr105. Tasarda kanunun tand rehin hakk ile temeldeki bor ilikisinden kaynaklanan alacak, uygulanacak hukuk asndan birbirinden ayrlmtr. Temeldeki bor ilikisinden kaynaklanan alacak hangi sebeplerden domu ise (hasz fiil, szleme) o alacak hakknda buna ilikin balama kaideleri uygulanacaktr. Bu alacaktan tr bir kanuni rehin hakknn doup domad meselesi ise mene lke hukukuna tabi klnmtr. Mene lke hukukunun uygulanmasnda ise kademeli bir yap vardr. Buna gre nce ayni haklarn tescil edildii sicil yeri hukuku uygulanacak, bu sicil yeri yok ise geminin balama limannn bulunduu yer hukuku uygulanacaktr. Bilindii zere balama liman bir gemiye ait seferlerin idare edildii limandr (TTK m. 819) ve
104

Bkz. TTK Tasars genel gereke m. www.basbakanlk.gov.tr/docs/kkgm/kanuntasarilari/TURK%20TICARET/genel%20.doc 105 ATAMER, Tasar, s. 178, 179, 180.

195,

49

genellikle geminin balama liman, sicil yeri liman ve malikinin ikmetgah ayn yerdir. Tasarda gemi alacakls hakkndan doan kanuni rehin hakkna uygulanacak hukuk bakmndan sicil yeri ve balama liman kanunu balama kaidelerine ncelik verilmi olmas yukarda saylan grlerden esas olarak bize bayrak kanunu balama kaidesine ncelik verildiini gstermektedir. Gemi alacakls hakkna uygulanacak hukukun tespiti esas olarak gemi alacakls hakknn hukuki nitelendirmesine baldr. Fakat yukarda akland zere106 gemi alacakls hakknn hukuki nitelii olduka ihtilafldr. Bir gre gre, gemi alacakls hakk ne mutlak olarak ayni haktr; ne de mutlak olarak ahsi haktr ve aradaki iliki ancak ayni hakla garanti edilmi alacak eklinde ifade edilebilir. Buna gre alacak hakkyla kanuni rehin hakknn birbirleri karsnda bir stnlk durumu yoktur. Kanuni rehin hakknn maddi hukuk asndan feri bir hak olduunun kabul doru iken, devletler zel hukuku nitelendirmesi asndan bamsz fonksiyona sahip olduunun kabul yerinde olacaktr.107 Tercih edilen gre gre uygulanacak olan kanunlar ihtilaf kurallar farkl olabilmektedir. Kaldki, bu grlerden biri seilip, buna uyan balama kaidesi tespit edildiinde dahi, tespit edilen bu balama kaidesi yine kesin olmamakta ve iin mahiyetine gre deiebilmektedir. rnein hakkn dorudan doruya rehin hakk olduunun kabul ile bu hakka lex rei sitae kaidesinin uygulanaca kabul edilse dahi gemi adamlarnn hizmet ve i yknden doan alacaklar ve ak denizde meydana gelen ve akdi nitelik tamayan ak denizdeki kurtarma ve yardmdan doan alacaklar iin bayrak kanununa yetki tanmak gerekecektir.

Bkz. Gemi alacakls hakk, sayfa 26 ve devam. Bu hususta hakkn dorudan doruya kanundan kaynaklanan bir rehin hakk olduu gr, eyaya bal bir bor olduu gr ve rehinle temin edilmi ahsi bir alacak hakk olduu grleri mevcuttur. 107 Buna gre gemi alacakls hakkna uygulanacak hukuk ayni statye yani lex rei sitae ilkesine gre belirlenecektir . Lex rei sitae ilkesi gereince bir olay veya ilem gemin alacakls hakk verdii anlalyorsa bu hakkn temelindeki alacan doup domad meselesi de lex causae ilkesine gre belirlenecektir. TEK NALP, s. 231.

106

50

Gemi alacakls hakknn rehinle teminat altna alnm ahsi bir alacak hakk olduu grne biz de katlmaktayz. Rehin hakk ile temeldeki alacak hakk birbirinden farkldr. Temeldeki alacak karmza szleme, haksz fiil veya sebepsiz zenginleme kaynakl olarak kabilecektir. Dolaysyla bu alacaklar iin hangi hukuk kurallarnn uygulanaca MHUKun 24, 25 ve 26. maddelerine gre belirlenecektir. Uygulanacak hukuk bu maddeler gereince saptandktan sonra, taraflara bir rehin hakk bahettii anlalyorsa, rehin hakk iin MHUK m. 23 gereince maln bulunduu yer hukuku, lex rei sitae kaidesi uygulama alan bulacaktr. Yrrlkteki mevzuata gre uygulanacak hukukun bu ekilde tespit edilebileceini kabul etmekle beraber, TTK ile MHUK tasarlarndaki hkmlerde deiiklik yaplmas gerektii dnlmektedir. nk balama kaidelerinin mutlak surette, bu ekilde uygulanmas, bazen taraflarn menfaatine aka aykr olabilecektir. Bu durumda uygulanmas zor ve sbjektif olarak grlse de taraflarn menfaati gerei en yakn irtibatl yer hukukunun uygulanmas imkann getiren istisnai bir balama kuralna yer verilmesi uygun olacaktr.

K NC BLM DEN Z HUKUKUNDA CEBR CRA VE UYGULANACAK HUKUK

I. GEM HACZ NDE KARILAILAN TEMEL SORUNLAR Gemilerin haczi sz konusu olduunda baz hukuki sorunlarn mevcudiyetine girite iaret edilmiti. Anlan sorunlar neticede milletleraras usul hukuku asndan da nem tamaktadr. A. Maddi Hukuk ile cra Hukuku Arasnda Uyumsuzluk Deniz cebr icra hukukunda esas problem ilgili hkmlerin

kaynaklarndan domaktadr. cra fls Kanunumuz, svireden ve deniz ticaret hukukunun maddi kurallar ise Alman kanunlarndan alnmtr108. Bu ise ticaret ve icra kanunlarmz arasnda uyumsuzluklara neden olmaktadr. Bu uyumsuzluklar esas olarak sra cetvelinin dzenlenmesinde, ilmlarn icrasnda, gemilerin cebr icra yolu ile satnda, gemilerin ihtiyat haczinde ve gemi alacakllarna tannan kanun rehin hakknn paraya evrilmesinde kendini gstermektedir109. B. Sicile Kaytl Trk Gemilerinin Tanmaz Saylmas K m. 23, f. 4: Gayrimenkul tabiri, gemi siciline kaytl olan gemilere de amildir. Dier gemiler bu kanun hkmnce menkul saylr demektedir. Bu kural da svire hukukundan alnmtr. Bu dzenleme lkemiz iin hi de uygun deildir. yle ki svirede byle bir dzenlemenin yaplmasnn sebebi corafidir, nitekim kara lkesi olan svireye deniz gemilerinin ulamas imknszdr. Dolaysyla icra prosedr iinde bu gemilere fiilen el konulmas da imknszdr. Bu durumda sicile kaytl gemilerinde tanmaz saylmas
108 109

Bkz. s. 47. ATAMER, Tasar, s. 80.

52

doaldr. Oysa denizci bir lke olan Trkiye iin bu hkmn isabetsizlii ortadadr. Bundan baka K da gemi tanm yaplmamtr. Dolaysyla hangi deniz aralarnn bu tanma dhil olaca da sorun yaratmaktadr110. C. Yabanc Gemilerin Tanr Saylmas K m. 23, f. 4de yer alan hkm yabanc gemilerin durumu hakknda tereddt dourmutur. Bu maddenin kapsamna bayra dikkate alnmakszn sicile kaytl her gemi mi, yoksa sadece Trk gemi siciline kaytl olan gemiler mi dhildir? Bu hususta Yargtay kararlarnda ve doktrinde yalnzca Trk gemi siciline kaytl gemilerin kastedildii konusunda birlik vardr. Bu durum ise sakncaldr. yle ki srf Trk gemi siciline kaytl olmad iin 100.000 gros tonalitodaki yabanc bir gemi, basit bir buzdolab veya televizyonun tbi olaca, menkullere zg, icra ve paraya evirme ilemlerine tbi olacaktr. Yani tanmazlara zg sicile kaytl alacakllara duyuru yaplmas, arttrmann iln, mkellefiyetler listesinin hazrlanmas gibi ilemler bu tr gemiler iin sz konusu olmayacaktr111. II. GEM N N CEBR CRA BAKIMINDAN N TEL A. Sicile Kaytl Gemiler K m. 23, f. 4e gre Gayrimenkul tabiri, gemi siciline kaytl olan gemilere de amildir. Dier gemiler bu kanun hkmlerince menkul saylr112. Kya gre gemilerin tanr veya tanmaz saylmalarnda kstas bir Trk gemi siciline kaytl olup olmamalardr. Ayrca bir geminin Trk gemi siciline kaydedilebilmesi iin, ncelikle o geminin Trk bayran ekme hakk olan, tescili uygun bir Trk gemisi olmas ve yabanc bir lkenin gemi siciline kaytl

110 111

ATAMER, Tasar, s. 25, 80, 81, 95. ATAMER, Tasar, s. 82. 112 Bkz. MUUL, Timuin: cra ve fls Hukuku, stanbul 2005.

53

olmamas gerekir (TTK m. 840, m. 822, m. 823, Gemi Sicili Nizamnamesi m. 10)113. Yargtayn eski bir kararnda benimsenen114, 18 gros tonalitodan kk gemilerin tanr saylaca kstas, K m. 23, f. 4deki ifade karsnda isabetli saylamaz. Geri TTK m. 844, f. 1 uyarnca 18 gros tonalitodan kk gemilerin tescil mecburiyeti yoksa da, donatann talebi ile byle bir gemi tescil edilmise K bakmndan tanmaz saylmaldr. Tasarda da yukarda belirtilen sakncalar bertaraf edebilmek iin m. 936, f. 1 hkm getirilmitir. Bu hkm uyarnca sicile kaytl olup olmamalarna baklmakszn btn gemiler tanr saylmtr. Artk geminin herhangi bir sicile kaytl olmamas veya yabanc bayrakl olmas onun tanr veya tanmaz mal saylmasn etkilemeyecektir. Tasarda getirilen bu dzenleme ile denize kys olmayan bir lke olan svireden alnan K m. 23, f. 4n neden olduu hakszlklar da giderilmi olacaktr. Ancak hemen belirtilmelidir ki Tasaryla getirilen bu kural mutlak deildir, istisnalar vardr. Bu istisnai durumlarda gemilere, tanmazlara ilikin hkmler uygulanacaktr. Bu istisnalar gemilerin sicile kaydedilmeleri, sicil zerinden rehin edilmeleri gibi zellikler dolaysyla getirilmitir. rnein sicile kaytl gemilerin satnda ve ipotein paraya evrilmesinde durum byledir. Bu konuya ilikin hkmler de Tasarda dzenlenmitir (rn. Tasar m. 1381, 1383). B. Yabanc Gemiler K m. 23, f. 4 uyarnca, sicile kaytl olmayan Trk gemileri ve btn yabanc bayrakl gemiler, bu kanunun uygulanmasnda tanr saylrlar. Dolaysyla bu gemiler
113

K m. 261, f. 2deki atfa gre ayn kanunun 86-88.

KENDER/ ET NG L, s. 35; CAN, s. 27- 28. Y 11. HD. 19.6.1987, E. 1987/1746, K. 1987/3737, YKD, Eyll 1987. 114 Y . HD, 28.6.1963- 6692/7788, kararn zetleri iin bkz. KALPSZ, Turgut: Deniz Ticaret Hukuku, c. I, Ankara 1971, s. 275, dn. 16; BERK N, Necmettin M.: Tatbikatlara cra Hukuku Rehberi, c. I, stanbul 1979/80, s. 28.

54

maddelerine gre haczedileceklerdir. Bir gre gre tanr hkmnde olsun olmasn btn gemiler K m. 92 uyarnca haczedilmeleridir115. Bylece, K m. 92 erevesinde varlan sonular, aslnda K m. 23, f. 4de yer alan kstaslara baklmakszn, btn gemiler iin geerlidir. Sonu olarak bu dzenlemeler aslen tanr bir eya olan geminin bnyesine uymamaktadr. Bu husus zellikle gemilerin ihtiyat haczinde sorun olmaktadr. Uygulamada ilgili karar, ihtiyaten haczedilen geminin kaytl olduu sicile tescil edilmektedir. Gayrimenkullarda sicile verilen byle bir erh yeterli olabilecektir. Fakat gemiler iin, sicile verilen byle bir erh yeterli olamaz; zira geminin bulunduu liman her zaman terk etme ihtimli vardr. Bu durumda geminin zaten ksa saylabilecek zamanam sresince Trk limanlarna sokulmamas yeterli olacaktr. Bu mahzurlar engellemek iin geminin ihtiyati haczinde seferden men karar verilip verilemeyecei hususu sorun tekil etmektedir.

III. CEBR CRAYA UYGULANACAK HUKUK Cebr icra116 hukuku, borlarn devlet yardm ile zorla yerine getirilmesidir117. Trk deniz hukukunda cebr icra ngiliz hukukunda olduu gibi ayr bir ekilde dzenlenmemi118; eitli kanunlara ilgili maddeler serpitirilmitir. Cebr icray dzenleyen temel kanunun cra ve fls Kanunu olmas sebebiyle deniz takip hukukunda esas bavuru kaynamz bu

ATAMER, cra, s. 246. Cebr icra kavram iin bkz. KURU, Baki: cra ve fls Hukuku, c. I, B. 3, stanbul 1988, s. 25; STNDA, Saim: cra Hukukunun Esaslar, B. 8, stanbul 2004, s. 1; TEK L, s. 461; KENDER/ET NG L, s. 179; AA, cra, s. 76- 88. 117 KURU, Baki/ ARSLAN, Ramazan/ YILMAZ, Ejder: cra ve fls Hukuku, B. 9, Ankara 1996, s. 27; KURU, Baki: cra ve fls Hukuku, c. I, B. 3, stanbul 1988, s. 25; STNDA, cra, B. 8, s. 1. 118 ngiliz Hukukunda cebr icra iin bkz. MEESON, Nigel: Admiralty Jurisdiction and Practice, 3th Edition, London 2003; JACKSON, David: Enforcement of Maritime Claims, 4th Edition, London 2005; Ship Arrest In England And Wales http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrest_sach.htm, saat, 15.00, 10/01/2006.
116

115

55

kanunudur119. Bundan baka Amme Alacaklarnn Tahsili ve Usul Hakkndaki 6183 sayl kanun ve TTK gibi baz kanunlara serpitirilen hkmler de vardr. Bu kanunlarda yer alan deniz icrasyla ilgili hkmler farkl zamanlarda ve farkl amalarla getirilmilerdir. Bu deiiklikler yaplrken deniz icras bir sistem ve btnlk iinde ele alnmam, yalnzca o alandaki somut gereksinimler karlanmaya allmtr. Dolaysyla hkmler arasnda uyumsuzluklar bulunmaktadr. Mevcut bu hkmlerle beraber gemilerin ne ekilde haczedilecei, uygulamada pek ok soruna sebep olmaktadr. Bu mesele doktrinde de eitli ynleriyle incelenmitir120. Yabanc dava taraflarna veya yabanc lkeyle irtibatl olay ve ilikilere ait olarak ortaya kan medeni usul hukuku meselelerini zmleyen usul kaidelerinin btn milletleraras usul hukuku olarak isimlendirilir121. Milletleraras usul hukuku mill usul hukukunun bir parasdr ve milletleraras usul hukuku nitelii itibariyle pozitif bir hukuk daldr. 20.05.1982 tarihli ve 2675 sayl, Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkndaki Kanun, milletleraras usul hukukunun eitli alanlarn dzenlemitir. Fakat, baz hususlar iin kanunda ak dzenleme getirilmemitir. zellikle mahkemelerin izleyecekleri usule, taraflarn usul itiraz ve defilerine; taraflarn dava ve taraf ehliyeti gibi ehliyete ilikin hususlara uygulanacak hukuk konusunda; deliller, ispat ekilleri, karineler ve ispat ykne tatbik edilecek kanunlar ihtilf konularnda elimizde herhangi bir pozitif dzenleme mevcut deildir122. Bununla birlikte usule ilikin olarak nitelendirilen meseleler hakknda hkimin hukukunun uygulanmas kabul edilmektedir123. Ayn ekilde Trk milletleraras usul hukuku mevzuatnda, cebr icraya ilikin herhangi bir hkm de yer almamaktadr. Cebr icraya
AA, Deniz Ticareti Hukuku, c. I, B. 10, stanbul 1995; KENDER/ ET NG L, s. 186- 199. ET NG L, htiyat Haciz, s. 18; AA, cra, s. 103- 109; UYAR, Talih: cra Hukukunda Haciz, B. 2, Manisa 1990. 121 NOMER/ ANLI, s. 33, 324; EL KEL, Aysel: Milletleraras zel Hukuk, B. 7, stanbul 2004, s. 17. 122 TULUAY, Metin: Milletleraras Usul Hukuku, ABD, 1984/ 2, s. 257- 272. 123 NOMER/ ANLI, s. 338,339. Trkiyede bir yabanc gemiye haczin uygulanmas, lex fori uyarnca Trk gemilerinde olduu ekildedir, bkz. KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 229.
120 119

56

ilikin kurallar esasen usul hukuku karakterli olarak kabul edilmektedir. Bu konuda usule
124

hakimin

hukuku

uygulanr

kuralnn

kabul

edildii

grlmektedir

Burada lex fori kaidesinin uygulanmasnn gerekesi olarak icra kurallarnn usul hukukunu ilgilendiren kurallar olmas gsterilmektedir125. Bundan baka usule lex forinin uygulanmas kamu dzeni126 ya da yarglamalarn yaplmasnda birlik ilkelerine de dayandrlmtr. Ayrca usul hukuku kurallarnn ntr karakterinden bahisle nemli olann maddi hukuk bakmndan doru sonuca ulamak olduu da ileri srlmtr127. Yargtayn kararlarna128 gre cebr icra devletin egemenlik haklarn kullanmasnn bir vastasdr. Cebr icra yetkileri her devletin snrlar iinde kulland mutlak yetkilerdendir ve bakasyla paylalamaz. Bu saylan nedenlerle cebr icra ilemlerine bu ilemlerin yapld devletin hukuku yani lex fori uygulanr129. Usule lex fori uygulanr ilkesi birok istisnay da kapsar biimde uygulanmaktadr. Usule uygulanacak hukukta da istisnaen de olsa, hukuki
HAD MOLU, Nimet zdek: Milletleraras Usul Hukukunda htiyat Tedbir, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara 2002, s. 191. 125 Lex forinin usule uygulanacann dzenlendii hukuk sistemlerinden rnekler iin bkz. SZSZY, I.: Conflict of Laws in Western, Socialist and Developing Countries, Leiden 1974, s.157, Hadimolundan naklen, s. 192. 126 NOMER/ ANLI, s. 331. 127 HAD MOLU, s. 192. 128 Y. 2 HD, 27/05/1998, E/K. 1998/4842- 6521; YHGK, 06,05,1998, E. 1998/12- 287, K. 1998/325, YKD 1998, s. 1269. . Trk Milleti, egemenliini, Anayasann koyduu esaslara gre, yetkili organlar eliyle kullanr. Egemenliin kullanlmas, hibir surette hibir kiiye, zmreye veya snfa braklamaz. Hibir kimse veya organ kaynan Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz (Anayasa m. 6). Cebr icra devletin egemenlik haklarn kullanmasnn bir vastasdr. Cebr icra yetkileri her devletin snrlar iinde kulland mutlak yetkilerdendir ve bakasyla paylalamaz . Trk mahkemesinden alnan ihtiyati haciz kararnn cebr icra yoluyla uygulanmasna dair yetki, devletin kendi lkesi zerinde hkimiyet tasarruflarnda bulunabilme iktidarnn bir grnm olduundan, mnhasr yetkilerdendir. Mnhasr yetki kaideleri, dava konusunun sadece Trk mahkemelerinde grlmesini salamak amacyla konulan ve bunu temin eden kaidelerdir. Davay kamu dzeni ve mnhasr yetki esaslarnn etkisi altnda deerlendirdiimizde, Trk mahkemesinin lke ii yetkisinin ve ona bal olarak da milletleraras yetkisinin varlnn kabul kanlmazdr. Ayrca bkz. Y. 12 HD, 12.07.2002, E/K. 2002/1300- 15480. 129 Bu hususta doktrinde bir gr birlii vardr. Bkz. NOMER/ ANLI, s. 338, EL KEL, s. 275, EK , htiyati Haciz, s. 51; EK , Gemi Sicili, s. 26; ATAMER, Tasar, s. 109.
124

57

ilemin yapld yer hukukunun, uyumazln esasna uygulanacak hukukun, taraflarn mill hukukunun, ikamet ettikleri yer hukukunun uyguland durumlar da vardr. Genel olarak lex foriye tbi olan konular arasnda, delil eitleri ve ispat gc ile ilgili sorunlar130, delillerin takdirine ilikin kurallar131, yemin132, tank133, ikrar, isticvap, bilirkii tayini134 ve ilk itirazlar135 saylmaktadr. Taraflarn taraf ve dava ehliyeti136, taraf sfat137, maddi hukuka ait itiraz ve defiler138, ispat yknn kime ait olduu, kanun karinelerin ispat139 ve senetlerin maddi hukuka dayanan ibraz mkellefiyeti140 lex foriye bal deildir. Sonu olarak deniz hukukunda cebr icra konusunda, uygulanacak hukuku belirlemek iin nce vasflandrma yoluna gitmek gerekir. Bir hukuk kuralnn usul hukukuna m yoksa maddi hukuka m ait olduu vasflandrma ile belirlenir ve vasflandrma bavurulan mahkemece lex foriye gre tayin edilir. Bu tespit sonucunda usul hukuku kural olarak tespit edilen kurallar

Delillere ve ispata uygulanacak hukuk iin bkz. ZTEK N, Gnseli: spat Hukuku ve Delillere Uygulanacak Hukuk Hakknda Grler, MHB, c. 9, 1989, s. 37- 38; ANLI, Cemal: Uluslararas Ticari Akitlerin Hazrlanmas ve Uyumazlklarn zm Yollar, B. II, stanbul 2002, s. 143; NOMER/ ANLI, s. 335, 349; DOAN, Vahit: Milletleraras zel Hukukta spata Uygulanacak Hukukun Tespiti, Sleyman Arslana Armaan, SHFD, c. 6, S. 1-2, 1998, s. 796-819; EL KEL, s. 290. 131 NOMER/ ANLI, s. 349. 132 EL KEL, s. 396. 133 NOMER/ ANLI, s. 350; EL KEL, s. 297. 134 NOMER/ ANLI, s. 355. 135 EL KEL, s. 302. 136 Yabanclarn davada taraf olma ehliyetine talya, Fransa, Bulgaristan ve Macaristanda lex patriae, ngiltere ve Amerika Birleik Devletlerinde lex domicili, Rusya ve Polonyada lex fori karar vermektedir. NAGELden aktaran NOMER/ ANLI, s. 341, dn. 37. 137 EL KEL, s. 287. 138 Mesela hak ehliyetsizliine veya fiil ehliyetsizliine ilikin veya hata, hile, tehdit, takas ve benzer sebeplere dayanan itiraz ve defiler maddi hukuka gre hkme balanr; NOMER/ ANLI, s. 344. 139 Kara Avrupas Hukukunda olduu gibi ngiliz hukukunda da esasa ait karinelerin varl lex causaeya tbidir. Ancak karinelerin aksinin ispat, lex foriye aittir. Bu konuda bkz. elikel, s. 291. 140 Fakat kambiyo senetleri iin getirilmi olan takip yolu lex foriye tbidir, EL KEL, s. 293; NOMER/ ANLI, s. 363.

130

58

hakknda lex forinin uygulanaca konusunda phe yoktur. Bu konuda doktrin ve Yargtay gr birlii ierisindedir141. Uygulanacak kurallarn maddi hukuk karakterli olmas durumundaysa dier balama kurallar uygulama alan bulacaktr. Burada kuraln amacna gre bir ayrm yapmak gerekir. Uygulanacak balama kaidesi konusunda phe var ise ve hkimin hukukunun uygulanmas for devletinin karar ahenginin korunmasna hizmet ediyor, gerein aratrlmasnda tahkikat hzlandryor ve kolaylk salyor ise lex fori kaidesi uygulanmal; aksi takdirde taraf menfaatlerine en uygun balama kural uygulanmaldr142.

IV. TTK TASARISI VE M LLETLERARASI SZLEMELERE GRE UYGULANACAK HUKUK

Tasarnn ncelikli hedeflerinden birisi de, milletleraras szlemelerle uyumunun salanmasdr. Bu amala Tasarda, donatann sorumluluunu dzenleyen hususlar hakknda 1976 Londra Szlemesi143, gemiler zerindeki snrl ayni haklar ve cebr icra sat bakmndan 1993 Gemiler zerindeki mtiyazlara Ve poteklere likin Baz Kurallarn Birletirilmesi Hakknda Milletleraras Szlemenin144 2. maddesinin 2. cmlesi ve gemilerin ihtiyati haczine ilikin kurallar bakmndan, 1999 Gemilerin htiyat Haczine likin Milletleraras Szlemenin145 2. maddesinin 4. fkrasndan yararlanlmtr.
141 EL KEL, s. 275- 276; NOMER/ ANLI, s. 325, 332; GNGR, Glin Gneysu, Milletleraras zel Hukukta fls, Ankara 1997, s. 27. 142 DOAN, s. 806. 143 Ayrntl bilgi iin bkz. Yukar, IV-1, s. 23. 144 International Convention on Maritime Liens and Mortgages (Geneva, 6, May 1993), http://www.admiraltylawguide.com/conven/liens1993.html; AA, cra, s. 49; BARLAS, Gemi Alacakls, s. 77. 145 Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. LGENER, Fehmi: Gemilerin htiyat Haczine likin 1999 Tarihli Cenevre Konvansiyonuna Bir Bak, DHD, S. 3- 4, stanbul 2003, s. 7; EK , htiyat Haciz, s. 132, stanbul 2000; The International Convention on Arrest of Ships, http://www.unctad.org/Templates/Meeting.asp?m=5674&intItemID=1942&lang=1; United Nations/ International Maritime Organization Diplomatic Conference on Arrest of Ships General, http://www.unctad.org/en/docs/imo99d6.pdf,

59

Tasarda gemiler zerindeki snrl ayni haklar ve cebr icra sat bakmndan 1993 Szlemesi m. 2, f. 2 uygulanmtr. 1993 Szlemesine gre cebr icraya ilikin btn hususlar, cebr icrann yapld devletin hukukuna tbidir146. Paralel bir dzenleme de 1999 Gemilerin htiyat Haczine likin Milletleraras Szlemenin 2. maddesinin 4. fkrasnda vardr. Bu konvansiyon hkmleri sakl kalmak koulu ile bir geminin tutuklanmas veya serbest braklmas, tutuklamann yapld veya tutuklama iin bavurulan devletin usul hukukuna tbi olacaktr. Buna gre geminin ihtiyat haczine ve serbest braklmasna ilikin usul kurallar, ihtiyat haciz bavurusunun yapld veya kararn uyguland lkenin hukukuna tbidir. Tasarda uygulanacak hukuk konusunda esas alnan bu iki szlemede de usul ve icra hukuku konularnda, bu ilemlerin yapld devletin hukukunun uygulanaca ngrlmektedir. Bu ilke Tasarda m. 1350de dzenlenmitir. Buna gre:

Bir geminin ihtiyaten veya icraen haczi, cebr icra yoluyla sat ve mlkiyetin geii de dhil olmak zere bu satn sonular ve cebr icraya ilikin dier btn ilem ve tasarruflar, geminin bu ilem ve tasarruflarn yapld srada bulunduu lkenin hukukuna tbidir. Bu hkmle getirilen temel kural cebr icrann, geminin cebr icra ilemleri iin bulunduu lkenin hukukuna (lex fori) tbi olmasdr. Bu hkme dayanarak Trkiyede gemiler hakknda yaplacak icra ilemlerinde artk Trk hukukunun uygulanacan syleyebiliriz. Tasarda da lex fori ilkesine uygun olarak ilmsz icra takipleri, 1999 szlemesinde dzenlenmeyen hususlar ve deniz alacaklarnda vasflandrma gibi hususlarda uygulanacak hukuk
http://www.unctad.org/Templates/Search.asp?intItemID=1717&lang=1&frmSearchStr=arrest+of+shi ps&frmCategory=all&section=whole#press, Ship Arrest, http://www.maritimeadvocate.com/i14_ship.htm; Diplomatic Conference On Arrest Ships, www.unctad.org/en/docs/imo99d6.pdf; Szlemenin ngilizce metni iin bkz. (International Convention on the Arrest of Ships, Geneva, March 12, 1999), http://www.admiraltylawguide.com/conven/arrest1999.html ve Trke metni iin bkz. DHD, S. 1-2, stanbul 1999, s. 149-162, saat, 18.34, 05/10/2005. 146 1993 Szlemesi, m. 2, f. 2: all matters relating to the procedure of enforcement shall be regulated by the law of the State where enforcement takes place, icra prosedrne ilikin btn hususlar icra ilemlerinin gerekletirildii devlet hukukuna gre dzenlenir.

60

konusunda Trk hukuku esas alnmtr147. Bu ilemler esnasnda maddi hukuka ilikin sorunlarn ortaya kmas da mmkndr. Bu durumda ise MHUKun kanunlar ihtilf kurallarnn uygulanmas gerekir. 1993 Szlemesi m. 12, f. 1, a gereince de geminin icra ile satnn, gemi zerindeki ayni nitelikteki haklar sona erdirebilmesi iin geminin sat srasnda sat yapan makamn yarg evresinde bulunmas gerekir148. Geminin cebr icrasnda takibin yapld srada bulunduu lkenin hukukunun ugulanacak olmas baz yazarlarca eletirilmitir149. Trk bayrakl bir geminin bir devlette ihale edilirken baka bir devletin karasularnda da bulunabilecei ve Tasaryla bu soruna bir zm bulunmad ileri srlmtr. Tasar m. 1350ye gre, Trk bayrakl bir gemi, yurt dnda cebr icra yolu ile satlrsa, o lkedeki cebr icraya ilikin btn ilem ve tasarruflar, mlkiyetin devri ve satn sonular bu ilemlerin yapld lkenin hukukuna tbi olacaktr.

ATAMER, Tasar, s. 109; KURU, Sevilay: Trk Ticaret Kanunu Tasarsnn Deniz Ticareti Kitabndaki Cebr cra Hkmlerine likin Grler, DHD, Trk Ticaret Kanunu Hakknda Deerlendirmeler, zel Say, stanbul Ocak 2006, s. 386. 148 1993 Szlemesi, m. 12, f. 1, a: At the time of the sale, the vessel is in the area of the jurisdiction of such State, Sat zamannda geminin bu ilemi yapan makamn yarglama evresinde olmas gerekir. 149 Bu madde, cra ilemlerinin devletlerin hakimiyet tasarruflaryla ilgili olduu ve Trkiyenin getirilen bu dzenleme ile baka devletlerin hakimiyet tasarruflar zerinde ilem tesis etmekte olduu, bu durumun uluslar aras hukuka aykr olduu ve buna mukabil baka devletlerin de Trkiyenin hakimiyet tasarruflar zerinde ilem tesis edebilecek dzenlemeler getirebilecei ve lemi yapan devlet ile geminin bulunduu devlet ayn deilse Trk bayrakl geminin o gemi, Togoda tamir iin bulunduu bir srada, Honduras makamlar tarafndan bir kiiye ihale edilmitir. Togo kanunu da bu ihaleyi geerli kabul etmektedir. Ayn kural yine geerli olacak mdr? eklinde eletirilmitir. Ayrca maddenin Trk kamu dzenine aykrlk hallerinde uygulanmayacann belirtilmesi gerekir denmitir. ET NG L/ KENDER/ NAN/ YAZICIOLU, s. 271- 272.

147

61

Tasaryla getirilen bu dzenlemenin eitli sakncalar douraca dnlm ve bunu gidermek iin baz zmler ngrlmtr. Buna gre Trk gemilerinin cebr icra yolu ile yurt dnda satlarnda artrmay yapan kurum veya ilgililere baz seenekler sunulmutur. Bunlardan ilki masraf ilgilisince karlanmak zere traj ellibin zerinde olan ve Trkiye dzeyinde datm yaplan gazetelerden biriyle iln yaplmasdr. Bu ilnn icra ile sattan en az otuz gn nce yaplmas lazmdr.

kinci seenek ise kurum veya ilgililerin sicile kaytl malike, geminin kaytl olduu Trk siciline veya tescil edilmi dier haklarn ve alacaklarn sahiplerine bildirim yapabilmesidir. Bu durumda da otuz gnlk sre aranacaktr.

Bu artlara uyulmadan satn yaplmasna ilikin yaptrm Tasarda m. 1350de dzenlenmitir. Bu kural ise 1993 szlemesinin 12. maddesinden alnmtr. Buna gre gemi, bildirim veya iln yaplmakszn icra vastasyla satlr ise, Trkiyedeki sicilden terkin edilemeyecek ve sicile kaytl hak ve alacaklar da devam edecektir150.

ATAMER, Tasar, s. 114. Tasar m. 1350 ile yle bir hkm getirilmitir: u kadar ki, Trk bayrakl bir geminin yurt dnda cebr icra yoluyla sat hlinde, artrmay yapan kurum veya ilgililer tarafndan, bu sattan en az otuz gn nce artrmann; a) Geminin kaytl olduu Trk Gemi Siciline, b) Geminin sicile kaytl malikine, c) Gemi siciline tescil edilmi dier haklarn ve alacaklarn sahiplerine,bildirilmesi veya gideri ilgililer tarafndan karlanmak artyla tiraj ellibin zerinde olan ve Trkiye dzeyinde datm yaplan gazetelerden biriyle iln edilmesi zorunludur. Bu bildirim veya iln yaplmakszn geminin yurt dnda cebr icra yoluyla sat hlinde kayd silinemez ve gemi zerinde Trk Gemi Siciline kaytl haklar ve alacaklar sakl kalr.

150

62

V. TAK P YOLUNUN SE LMES NDEK ZELL KLER A. Genel Olarak Gemiler zerinde cebri icra ilemleri yaplmas, haczedilmeleri hususunda haczin talep edildii yer hukukunun uygulanmas milletleraras usul hukukunda genel kabul gren bir kuraldr. Bu konuya ilikin olarak deindiimiz milletleraras szlemeler ve TTK Tasars da ayn esas benimsemektedir. Dolaysyla Trkiyede bulunan bir gemi hakknda cebr icra ilemlerine balanmas halinde Trk hukuku uygulanacaktr. Bu nedenle ksaca Trk cra Hukukunda gemiler hakknda yaplacak icra takibi ve hangi takip yolunun seileceine ilikin bilgi verilecektir. Deniz takip hukukunda borlu; tayan, gemi iletme mteahhidi, donatan ve dier ykle ilgililer eklinde karmza kabilir. Bilindii gibi cra ve fls Kanunda, bir parann denmesine dair olan cebr icra, takip talebi ile balar; haciz veya rehnin paraya evrilmesi veya ifls yolu ile devam eder ( K m. 42). Borlu borcunu rzasyla ifa etmedii takdirde alacakl hakkn takip hukuku hkmlerine gre cebr icra yoluna bavurarak isteyebilecektir. TTKya gre tacir olan veya tacirler hakkndaki hkmlere tbi bulunan gerek ve tzel kiiler hakknda ifls yolu ile takip yaplabilir. Alacakl bir seim serbestisine sahiptir. Kendisine gre en avantajl olduunu dnd yola bavurabilir. Bu durumda alacakl cebr icra yolu ile ifls yolu arasnda seim serbestsine sahiptir ( K m.43). Donatma itirakinin tzel kiilii olmamasna ramen donatma itiraki aleyhine de ifls yoluyla takip yaplabilir151.

151 AA, Tahir/ KENDER, Reyagan; Deniz Ticaret Hukuku, B. 13, stanbul 2004, s. 174; KENDER/ ET NG L, s. 64- 67. Donatma itirakinin tzel kiilii ve tacir sfat hakknda bkz. CAN, s. 204-226; TEK L, s. 186-195.

63

K m. 45, f. 1e gre: Rehinle temin edilmi bir alacan borlusu iflsa tbi ahslardan olsa bile alacakl yalnz rehinin paraya evrilmesi yoluyla takip yapabilir. Ancak rehinin tutar borcu demee yetmezse alacakl, kalan alacan ifls veya haciz yoluyla takip edebilir. Fakat bu hal icra dairesinin resen nazara ald hallerden deildir. Bu durumda borlunun ikayet yoluna bavurmas gerekir152. Burada ikayet deil de itiraz yoluna bavurulmas gerektiini dnen yazarlarda vardr. TTK m. 1242, f. 2 cra ve fls Kanununun rehinle temin edilmi alacaklar iin ihtiyat haciz istenmeyeceine dair olan hkmyle, rehin paraya evrilmeden ifls yoluyla takip yaplmasna engel olan hkm burada tatbik olunmaz demek suretiyle rehin varken baka bir takip yoluna gidilemeyecei esasna bir istisna getirmi olmaktadr. Ayn fkra hkm gemi alacakllar lehine, Knn rehinle dair temin olan edilmi alacaklar iin ihtiyat de bir haciz istisna istenemeyeceine 257. maddesi hkmne

getirmektedir. Gemi alacaklar, TTK m. 1236, f. 1, 1237 ve 1240 gereince nce rehnin paraya evrilmesi yoluna bavurmaya mecbur olmakszn, iflsa tbi borlu aleyhine ifls yoluyla takipte bulunabilirler. Bu hakk kullanan gemi alacakls deniz serveti zerindeki rehin hakkndan vazgemi olmaz. Tersine hakkna sahip olur. TTK m. 1242, f. 2ye gre sadece gemi alacakllar lehine yalnz K m. 45, f. 1 ve m. 257, f. 1 hkmlerine istisna getirerek alacan rehinli olmasna ramen ifls yoluyla takibe ve ihtiyat hacze izin vermitir. Aslnda bu hakkn tannmasnn gerekesine bakldnda, haciz yolu iinde bu hususun geerli olmas gerektii anlalmaktadr. stelik ifls yolu borlu iin hacizden
YELEK , Memduh/ YELEK , lhami/ GENEL, hsan: cra ve fls Kanunu, lgili Kanunlar ve Ynetmelik, Ankara 1973, s. 359; AA, cra, s. 104; STNDA, cra, B. 8, s. 368-369.
152

K m. 206 uyarnca ifls masasna

girecek olan geminin sat tutar ile navlun ve surrogatlar zerinde ncelik

64

daha ar bir yaptrmdr. Bir gre gre bu durumda iflsa izin verip de hacze izin vermemek tutarszlk olacaktr153. Bizde saylan gerekelerle bu gre katlmaktayz. Bakaca rehne konu gemisini Trkiyeye getirmeyen kt niyetli bir donatan aleyhine alacakl, Trkiyedeki malvarl iin haciz yoluna bavurarak alacan zahmetsizce alabilecekken, alacakly daha ar bir meyyide olan ifls yoluna bavurmaya mecbur etmek taraflarn menfaatlerine de uygun dmeyecektir. Gemilerin haczinde K m. 45, f. 1 ile getirilen dzenlemeye Tasar ile bir zm getirilmitir. Tasar m. 1379a gre, Gemi zerinde kanuni bir hakkna sahip olan alacakllar, haciz yolu ile veya kambiyo senetleri hakkndaki zel usullere gre takip yapabilirler; bu takdirde kanun rehin hakkndan feragat etmi olurlar. Borlu donatann ahsen mesul olduu haller hari olmak zere; gemi alacakllar donatann sadece snrl ayni sorumlu olduu hallerde ve ancak sorumlulua konu tekil eden mal varlklar ve haklara ihtiyat haciz koydurabilirler. Ancak donatann kiisel sorumluluu bir miktar ile snrl ise gemi alacakllar ancak bu miktar iin donatann dier mallar iin de haciz yoluna gidebilirler. Donatann snrl ahsi sorumluluunda hangi mallarn haczedilecei hususu K m. 85, Borlunun kendi yedinde veya nc ahsta olan tanr mallariyle tanmazlarndan ve alacak ve haklarndan alacaklnn ana, faiz ve masraflar da dahil olmak zere btn alacaklarna yetecek miktar haczolunur hkm gereince belirlenecektir. Buna gre icra memuru taktir hakkn kullanarak taraf menfaatlerini gzetecek ve borlunun mallarn, alaca en abuk ve en kolay tahsil edebilecek ve borcu karlamaya yetecek surette seerek haczedecektir. Borlu donatann sorumluluu, sadece deniz serveti ile snrl deildir. Baz gemi alacakllarna kar deniz serveti dndaki mal varl ile de snrl veya snrsz, ahsen sorumludur. Yk alacakllar iin de benzer durum sz
153

AA, cra, s. 104- 105.

65

konusudur.

K m. 257ye gre bu gibi alacakllar, alacaklar rehin ile temin

edilmi olmasna ramen donatann rehne konu olan deniz serveti veya yk dndaki dier malvarln da ihtiyaten haciz ettirebileceklerdir. Takipten nce byle bir ihtiyat haciz yaptrm olan gemi veya yk alacakls sahibi, K m. 264 uyarnca sresi iinde dava deil de icra takibinde bulunmak isterse ne olacaktr? Alaca rehinli olmas itibariyle borlu tacir ise ifls veya rehnin paraya evrilmesi yollarndan birini semek zorundadr. Zira, haciz yolu kendisine kapaldr. nk rehinli mal dnda haczettirdii mallar zerinde bir rehin hakk bulunmad iin alacakl, bu mallar hakknda rehnin paraya evrilmesi yoluyla takipte bulunamaz. Rehinli deniz serveti veya yk hakknda yapabilecei rehnin paraya evrilmesi yoluyla takip de ihtiyaten haczettirdii mallarn kapsamayacak, bu mallar takibin dnda kalacak ve bu sebeple de ihtiyat haciz durumda ihtiyaten K m. 264 gereince hkmsz kalacaktr. Bu mallar hakknda haciz
154

haczedilen

yoluyla

takipte

bulunmasna izin vermekten baka are kalmamaktadr

Borlu donatann kt niyetle gemisini en azndan zamanam doluncaya kadar Trkiyeye getirmemesi ihtimli ve ipotek hakknn yurt dnda tannmamas tehlikesi155 karsnda alacaklar gemi ipotei156 ile temin edilmi olan alacakllara TTK m. 1242 ve K m. 257, f. 4-5in uygulanmamas iin akla yatkn bir sebep de bulunmamaktadr.

KENDER/ ET NG L, s. 185; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 217-220; AA, cra, s. 107. 155 AA, cra, s. 104-105. 156 Gemi ipotei iin bkz. KALPSZ, Gemi Rehni, s. 87; ALGANTRK, Didem: Trk ve ngiliz Hukukunda Gemi potei Tesisine likin zellikler, BD, c. 73, S. 4-6, stanbul 1999, s. 657.

154

66

Bu konuda Trkiye, ticaret gemilerinin rehin ve imtiyazlaryla ilgili 1926 tarihli Brksel Szlemesine157 ye ise de, bunun yerine gemek zere yaplm olan
158

27 .

Mays

1967

tarihli

konvansiyona

ana

kadar

katlmamtr

Haciz yolu sadece alacaklar ahsi sorumlulua tbi alacaklar iin almtr. Haciz ve ifls yolu alacaklar snrl ayni mesuliyete tbi bulunan alacakllara kapaldr. Gemi alacakllarna kanun tarafndan salanan himayeden bu tr alacakllar yararlanamaz. Kanun yk alacakllarnda sadece ihtiyat hacze izin vermitir. Gemi alacakllarndan alacaklar snrl ayni mesuliyete tbi olanlar ifls yoluna bavuramaz. Bunlarn, alacaklarn borlunun kara servetinden tahsil etmeleri de kanunen olanakszdr. Fakat baka bir alacaklnn talebi zerine ifls alrsa bu gibi alacakllar ifls masasna mracaat ederek alacaklarn deniz serveti zerinden ve rhanl olarak elde edeceklerdir159. B. Yetki Sorunu 1. Genel Olarak ve d ticarette yaanan hzl gelimelerin byk boyutlara ulamas, kiilerin teknolojik gelimeler sonucunda hukuki ilikilerini genellikle belirli bir lkeyle snrlandrmamas mahkemelerin milletleraras nitelik tayan uyumazlklarla ilgili faaliyetlerini artrmtr. Bu gelimeler, ayn zamanda, uyumazln niteliinin yetkiye ilikin konularda nc bir rol oynamasna da

157

1952 Brksel Konvansiyonu hakknda ayrntl bilgi iin bkz. BERLINGIERI, Brussels Convention; Internatonal Conventon For The Unfcaton Of Certan Rules Relatng To The Arrest Of Sea-Gong Shps, 1952, http://web.uct.ac.za/depts/shiplaw/fulltext/arrest52.htm; Maritime Arrest Legal Reflections On The nternational Arrest Conventions And On Domestic, http://etdindividuals.dlib.vt.edu/archive/00000077/; HEWSON, Bushby, Volume 8, International Conventions Of Merchant Shipping, p. 1348. 158 AA/KENDER, s. 23. 159 AA, cra, s. 105.

67

neden olmutur. Bu tr uyumazlklarda mahkeme, esasa uygulanacak hukuku kendi kanunlar ihtilf kurallarna gre belirlemeden nce davaya bakmaya yetkili olup olmadna karar vermek zorundadr160. Milletleraras yetki, yabanc unsurlu161 davalarda bir devlet

mahkemesinin, dier devlet mahkemelerine nazaran yetkili olup olmadn ifade eder162. Milletleraras yetki sistemimizin ana kaynan MHUK oluturmaktadr. MHUK m. 27 gereince Trk mahkemelerinin milletleraras yetkisini i hukukun yer itibariyle yetki kurallar tayin eder. Bylece HUMK163, MK ve dier kanunlardaki yetki kurallarna gre bir davada yetkisi bulunan bir mahkeme ayn zamanda milletleraras yetkiye de sahip olacaktr. Buna karlk gemilerle ilgili yabanc unsurlu cebr icra taleplerinde yetkili icra dairesinin neresi olacann da belirlenmesi gerekir. Bu konuda MHUKdan deil de, cebr icra hakknda hakimin hukukundan hareketle icra dairelerinin yabanc unsurlu cebr icra taleplerinde yetkisinin belirlenmesi yoluna gidilecektir. K m. 34 gereince deniz alacaklarna ilikin ilml icra takipleri bakmndan her icra dairesi yetkilidir. Dolaysyla yabanc unsurlu ilml icra talepleri her icra dairesine yneltilebilir.
EK , Nuray: Trk Mahkemelerinin Milletleraras Yetkisi, B. 2, stanbul 2000, s. 17 (EK , Milletleraras Yetki); ayrca bkz. SEV , Vedat Rait: Trk ve Yabanc Mahkemelerin Devletler Husus Hukuku Bakmndan Yetkisi, stanbul 1963; LALE, Muktedir: Trk Milletleraras Usul Hukukunda Trk Mahkemelerinin Milletleraras Yarg Yetkisi, Yksek Lisans Tezi, Ankara 1996. 161 Yabanc unsur hukuki ilikinin birden ok hukuk sistemi ile iliki iinde olmasn ifade eder. Yabanc unsura rnek olarak unlar saylabilir: Taraflardan birinin yabanc olmas veya yabanc bir lkede ikametgh, mutad meskeni olmas. Uyumazla konu olan eyin yabanc lkede olmas, hukuki ilemin yabanc lkede yaplmas, szlemenin yabanc lkede icras, szlemeye yabanc bir kanunun uygulanmasnn kararlatrlm olmas, haksz fiilin yabanc lkede meydana gelmesi. Ayrntl bilgi iin bkz. ANLI, Cemal/ EK , Nuray: Uluslararas Ticaret Hukuku, stanbul 2000, s. 5; EL KEL, s. 7-8. 162 NOMER, Ergin: Devletler Husus Hukukunda Milletleraras Yetki Mefhumu, HFM, c. XL, S. 1-4, stanbul 1974, s. 393-426. Dar ve teknik anlamda devletin yetkisi terimi ile onun milletleraras hukuka uygun olarak gerekletirecei hukuksal ilemlerin, alaca kararlarn ve yapaca eylemlerin nerede, kimler bakmndan ve hangi llerle geerli olacann belirlenmesi anlalmaktadr, bkz. PAZARCI, Hseyin: Uluslararas Hukuk Dersleri, B. 10, Ankara 2004, s. 28. 163 Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu, RG. 02, 03, 04/07/1927, S. 622- 623- 624.
160

68

Gemilerin ilmsz icrasnda ise yetkili icra dairesi K m. 50 gereince belirlenmektedir. Buna gre: Para veya teminat borcu iin takip hususunda Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun yetkiye dair hkmleri kyas yolu ile tatbik olunur. u kadar ki, takibe esas olan akdin yapld icra dairesi de takibe salahiyetlidir. K m. 50ye gre gemilerin ilmsz icrasnda yetki hususunda HUMKdaki genel yetki kurallar kyasen uygulanacaktr. Buna gre aadaki hallerde yetkili icra dairesi vardr. 2. Genel Yetkili cra Dairesi K m. 50nin HUMKa yapt atf nedeniyle genel yetkili mahkeme ve dolaysyla genel yetkili icra dairesi HUMK m. 9 gereince davalnn ikametghna gre tespit edilecektir. TTK m. 950 gereince Donatan aleyhine, bu sfatla, her hangi bir alacaktan dolay, ahsan veya yalnz gemi ve navlun ile mesul olduuna baklmakszn, geminin balama liman mahkemesinde de dava alabilir164. kametghn neresi olduu MKnn 19, 20, 21, 22. maddelerine gre belirlenir. MK m. 19, f. 1 gereince kiinin ikametgh srekli kalma niyetiyle oturduu yerdir. Tzel kiilerde ise tzel kiinin merkezinin bulunduu yer genel yetkili mahkeme olmaktadr165. Davallarn birden fazla olmas halinde ise bunlardan birinin ikametgh mahkemesinde takipte bulunmak yeterli olacaktr. Davallardan birinin Trkiyede ikametgh bulunmas halinde de,

CAN, s. 204; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 220- 221. RUH , Ahmet Cemal: Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun, stanbul 2003, s. 231.
165

164

69

dier davallar bakmndan Trk mahkemelerinin milletleraras yetkisi domu olacaktr. 3. Trkiyede kametgh Olmayanlara Kar Alacak Davalar HUMK m. 16 milletleraras yetki asndan ayr bir neme sahiptir. Buna gre Trkiye dhilinde malum ikametgh olmayanlar aleyhindeki mal davalar Trkiye'de sakin olduklar mahal mahkemesinde ve Trkiye'de malum meskeni yoksa emvalinin veya mnazaal eyin veya teminat varsa o teminatn bulunduu mahal mahkemesinde baklr. Bu dzenleme ile davalnn Trkiyede mal varl var ise alacakl, maln bulunduu yer mahkemesinde de dava aabilecektir. Bu durumda geminin Trkiyede bulunmas bu ynden icra dairesini yetkili klacaktr. 4. Szlemenin Bulunmas Halinde Yetki HUMK m. 10a gre dava akdin icra olunaca yer mahkemesinde de alabilir. Burada akdin ifa yerinin tespitinde BK m. 73den yararlanlacaktr. Buna gre borcun ifa yeri iin ncelikle taraflarn sarih veya zmni iradelerine bavurulacaktr. Taraflarn ifa yerini kararlatrmam olmalar durumunda 73. maddenin buna ilikin hkmleri uygulanacaktr. HUMK m. 10 gereince szlemeden doan ihtilflara daval veya vekilinin dava zamannda orada bulunmas artyla, szlemenin yapld yer mahkemesinde de baklabilir. Dolaysyla bu artlarn varl halinde szlemenin yapld yer mahkemesi icra dairesi de milletleraras yetkiye sahip olacaktr166.

EL KEL, s. 325, 326; NOMER/ ANLI, s. 404, 405; KURU, Baki/ ARSLAN, Ramazan/ YILMAZ, Ejder: cra ve fls Hukuku, B. 9, Ankara 1996, s. 119, 120; AKINCI, Ziya: Taraflarn Yetkili Hukuku Belirlememeleri Durumunda Szlemelere Uygulanacak Hukuk, DEHFY, Ankara 1992.

166

70

5. Haksz Fiillerde Yetki HUMK m. 21e gre Haksz bir fiilden mtevellit dava o fiilin vuku bulduu mahal mahkemesinde ikame olunabilir. Burada haksz fiilin meydana geldii yer kavram ile hem fiilin ilendii yer hem de zararn meydana geldii yer kavramlar ifade edilmek istenmitir. Bu iki yer de Trk hukukunda milletleraras yetkiyi ve yetkili icra dairesini gsterir. Buna karlk fiil ve zarar yabanc lkede veya lkelerde meydana gelmise Trk mahkemelerinin icra dairesinin yetkisi domayacaktr. 6. Yetki Szlemesi Bir bor ilikisinin taraflarnn aralarnda kabilecek uyumazlklar iin yetkili mahkemeyi belirlemeleri mmkndr. Taraflarn yetkili mahkemeyi belirleyen yetki szlemesi iin u ihtimaller sz konusu olabilir: a. Yetki Szlemesi ile Trk Mahkemelerinin Yetkisinin Kabul Trk mahkemelerinin milletleraras yetkisinin bulunmad hallerde taraflar dzenledikleri bir yetki szlemesi veya art ile belirli bir Trk mahkemesinin yetkili olabileceini kararlatrabilirler. Byle bir anlama genelde mal ve alacak davalar iin sz konusu olmaktadr. Bu anlamann ekli ve dier geerlilik artlar Trk hukukuna yani lex foriye tbi olacaktr. HUMK m. 22ye gre Mahkemenin salahiyeti intizam amme esasna binaen tayin edilmemi olan hallerde iki taraf bir veya mteaddit muayyen hususa mteallik ihtilflarnn salahiyettar olmayan mahal mahkemesinde grlmesini tahriren mukavele edebilirler. Bu halde ibu mahal mahkemesi o davaya bakmaktan imtina edemez. Burada geerli bir yetki szlemesinden bahsedebilmek iin yetkili klnan Trk mahkemesinin belirli olmas, yetki

71

szlemesinin yazl olmas ve szlemenin belirli ihtilflara ilikin olmas gerekir167. b. Yetki Szlemesi ile Yabanc Mahkemelerin Yetkisinin Kabul MHUK m. 31 gereince Yer itibariyle yetkinin kamu dzeni veya mnhasr yetki esasna gre tayin edilmedii hallerde, taraflar aralarndaki yabanclk unsuru tayan ve bor ilikilerinden doan uyumazln yabanc bir devlet mahkemesinde grlmesi konusunda anlaabilirler. Yabanc mahkemenin kendisini yetkisiz saymas halinde dava yetkili Trk mahkemesinde grlr. Trk mahkemelerinin lke ii mnhasr yetki ve milletleraras yetkisinin kamu dzenine veya mnhasr yetki esasna dayanlarak tayin edildii hallerde artk, yetki szlemesi yoluyla dier bir lkenin mahkemesine yetki tannamaz. Byle bir anlama MHUK m. 31 gerei Trk hukukuna gre geerli olmayacaktr. Bu konuda Yargtayn 1998 ylnda vermi olduu bir karara gre, yabanc mahkemelere yetki tanyan bir yetki szlemelerine icra dairelerini de kapsayan bir anlam verilemez. Kald ki zaten borlarn zorla yerine getirilmesini salayan ve bu bakmdan mahkemelerin yargsal faaliyetinden farkl grev yapan Trk icra tekilatna ait yetkinin taraflarn anlamasyla bertaraf edilmesi mmkn deildir168.

NOMER/ANLI, s. 416; EL KEL, s. 347, 348. YHGK, 06.05.1998, E. 12/287, K. 325, Trk mahkemesinde alnan ihtiyati haciz kararnn cebr icra yoluyla uygulanmasna dair bir yetki, devletin kendi lkesi zerinde hakimiyet tasarruflarnda bulunabilme iktidarnn bir grnm olduundan, mnhasr yetkilerdendir, NOMER/ ANLIdan naklen, dn. 203, a, s. 419; EL KEL, s. 347, 348.
168

167

72

VI. TAK B N TARAFLARI VE TEMS L Deniz alacaklarnn takibinde de taraf, alacakl olduu iddiasyla takipte bulunan kimse ile onun takip talebinde bulunduu borlu olarak gsterdii gerek veya tzel kiilerdir. Bunlarn taraf ehliyetine sahip olmalar lazmdr. Medeni haklardan istifade ehliyeti bulunan her gerek ve tzel kii icra takibinde taraf olma ehliyetine de sahiptir. TTK m. 46, f. 2ye gre donatma itiraki tzel kiilie sahip olmamakla beraber bir ticaret unvanna sahiptir169. Ayrca donatma itiraki tacirler hakkndaki hkmlere ve iflsa tbidir. TTK m. 956, f. 1e gre gemi mdr mterek donatanlarn isimlerini belirtmeksizin donatma itiraki adna hukuki muamelelerde bulunabilir ve onu mahkemede de temsil eder (TTK m. 955, f. 2). Buna gre donatma itiraki ticaret unvan altnda daval veya davac olabilecei gibi, icra takibinde tarafta olabilecektir. TTK 1242, f. 2, b. 2ye gre Dava veya takip donatana kar olabilecei gibi, gemi balama limannda bulunsa bile, kaptana kar da olabilir. Kaptan aleyhine verilen hkm veya kesinleen takip donatana sridir170. Burada kaptan sadece bir kanun temsil fonksiyonu ifa etmektedir, gerekte ise takipte taraf yine donatandr. Bu nedenle takip sonunda alacak kaptann malvarlndan deil, rehinli deniz servetinden ve donatann ahsi malvarlndan tahsil edilecektir. Bu durum ise deniz ticaretinde kaptann ne denli nemli olduunu ortaya koymaktadr. TTK m. 1176, f. 2 ve m. 1232, f. 2ye gre kurtarma, yardm ve deniz dncnde yk alacakls, teslimden nce rehnin paraya evrilmesi yoluyla ancak kaptan aleyhine takipte bulunabilir. Gemi alacaklsnn borlusu
169

Donatma itirakinin tacir sfat hakknda ayrntl bilgi iin bkz. CAN, Mertol: Donatma tirakinde Tacir Sfatnn Aidiyeti le Mterek Donatanlar Hakknda da fls Kararnn Verilip Verilemeyecei Meselesi, nal Tekinalpe Armaan, c. I, stanbul 2003, s. 907-930. Donatma itirakinin tacir sfat ve kar gr iin bkz. CAN, s. 207. 170 KENDER/ ET NG L, s. 187; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 221- 222.

73

donatandan baka bir ahs ise bu takdirde icra takibi kaptan aleyhine yaplamaz; borlu olmayan bu ahs aleyhine yaplr.

VII. HACZ MMKN OLMAYAN GEM LER Trkiyede yaplan icra takipleri bakmndan baz gemiler hakknda takip yaplmasnn mmkn olmad kabul edilmitir. A. Yola Hazr Gemi TTK m. 892ye gre Yola kmaya hazr bir gemi cebr icra yolu ile satlamayaca gibi ihtiyaten haciz de edilemez. u kadar ki; cebr sat veya haczi icap ettiren bor zaten bu yolculuk dolaysyla yaplmsa, bu hkmler tatbik olunmaz. Bu madde hkm 867. maddede yazl gemiler hakknda da tatbik olunur. Yola hazr geminin haczedilemeyecei kural ok eski bir gemie sahip olup, rf ve adet hukukundan kaynaklanmaktadr171. Baz hukuk sistemlerinde sz konusu muafiyet hkmne hi yer verilmemi172; bazlarnda ise nceden kabul edilmekte iken sonradan kaldrlmtr. Yeni dzenlemelerde de muafiyet hkmne yer verildii pek sk grlmemektedir. Nitekim Gemilerin htiyat Haczine likin 1952 Brksel Szlemesi de yola hazr geminin haciz muafiyeti esasn benimsememi; hatta 3. maddesinin 1. fkrasnda yola hazr gemilerin dahi haczedilebileceklerini aka belirtmitir173.

ET NG L, htiyat Haciz, s. 66; KENDER/ ET NG L, s. 195; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 230- 233; GKN L, Mazhar Nedim: Deniz Ticareti Hukuku, B. 3, stanbul 1946, s. 355. 172 ngiliz, Amerikan, Hollanda hukuk sistemlerinde durum byledir. Bkz. ET NG L, htiyat Haciz, s. 82; AA, Tahir: Deniz Ticaret Hukuku, c. II, stanbul 1982, s. 113; GKN L, s. 353. 173 BARLAS, Nuray: Yola Hazr Gemilerin htiyat Hacze Tbi Tutulmazl lkesi, BD, stanbul 1987, s. 329.

171

74

Bu yasak ayn zamanda 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun veya dier bir zel kanun gereince yaplan cebr icra takiplerinde de geerlidir. Yasak, kararn infaz srasnda, icra memuru veya yetkili ahs tarafndan resen dikkate alnmaldr. Yasak hkmne aykr bir infaz halinde tetkik mercii veya 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun yahut dier zel kanunlarca yetkili olan makamlara ikayette bulunulabilir174. Bir gre gre175 TTK m. 892de geminin iletilmesi ile elde edilecek iktisadi deerlerin korunmas gz nnde bulundurulduundan yasan sadece ticaret gemileri hakknda geerli olmas gerekir. Zira donatan ve yolculukla ilgili kiilerin sz konusu olmad hallerde, geminin haciz muafiyetinden istifade ettirilebilmesi iin bir neden kalmamaktadr. Bir dier gre gre, bu hkm gayri ticari gemiler iin de uygulanmaldr. Yasak hkmnden sicile kaytl olan ve olmayan Trk gemileri faydalanrlar. TTK m. 822, f. 1, b. 1deki atfn kapsamna m. 892de dhil bulunduundan yasak hkm aslnda ticari olmayan gemiler hakknda da geerlidir176.

Yabanc gemilerin durumuna baktmzda m. 892 TTKnn 4. kitabnn 1. faslnn 4. ksmnda yer ald ve ayn ksmda bulunan 866. madde gereince Kanunda aksine hkm olmadka bu ksm hkmleri (4. ksm, mlkiyet ve dier ayni haklar) yalnz bir Trk gemi siciline kaytl bulunan gemiler hakknda tatbik olunur. Bir Trk gemi siciline kaytl bulunan gemi zerindeki mlkiyetin iktisap ve ziya Trk kanunlarna tabidir, hkm gerei ve m. 892, f. 2de atfta bulunulan 867. maddedeki bir Trk gemi siciline kaytl olmayan gemiler hkmyle Trk gemileri kastedilmektedir. Bu haliyle yabanc gemiler, bir Trk gemi siciline kaytl olmadklar srece 892.
174 175

AA, cra, s. 125. ET NG L, htiyat Haciz, s. 69. 176 AA, cra, s. 125.

75

madde kapsam dnda kalmaktadrlar177. Eski ticaret kanunumuzda ve halen Alman Hukukunda yabanc gemiler bu yasaktan istifade etmekteydiler178. TTK hkmleri gerei yabanc gemiler yola hazr olsa dahi haczedilebilecektir. Bu durum da en ok gzetilen ulus kayd ve eitlik ilkesi kavramlarna da deinmek gerekecektir. Bilindii zere en ok gzetilen ulus kayd milletleraras andlamalarn dzenlenmesinde karmza kabilen ve andlama yapan taraflarn karlkl ilikilerinde, taraflarn dier devletlerle olan ilikileri asndan eitlii salamay ama edinen bir kayttr. En ok gzetilen ulus kaydnn doktrinde pek ok tanmna rastlamak mmkndr179. Bir gre gre en ok gzetilen ulus kayd (most-favoured-nation clause), kit devletlerden her birine, dier devletlere, dier ticaret anlamalar ile verilmi veya bundan sonra verilecek menfaatlerden faydalanmay temin eder. Bu sayede bir millet yabanc ticaret pazarlarnda bir memleketin tccarna verdii en msait artlardan daima istifade etmek ve dier memleketlere kar oranda eit artlar altnda savamak imkann temin eder180. Bununla beraber en ok gzetilen ulus kayd ile genel hukuk ilkesi niteliinde olan ayrm yapmama ilkesinin birbirine kartrlmamas gerekmektedir. Ayrm yapmama ilkesi, btn devletler veya vatandalar arasnda eit davranlmasn ngren ve her trl ayrm yasaklayan bir ilkedir181. Her iki ilkenin de amac taraflar arasnda ayrm yaplmasna yer vermeyecek ekilde eitlii salamaktr. Ayrm yapmama ilkesi herkes tarafndan ileri srlebildii halde; en ok gzetilen ulus kayd sadece
Bkz. Y D. 09.02.1973 tarih, 1121 esas ve 1071 sayl karar. KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 231- 232; aa, cra, s. 126; ET NG L, htiyat Haciz, s. 71- 72; BARLAS, Nuray: Yola Hazr Gemilerin htiyat Hacze Tbi Tutulmazl lkesi, BD, stanbul 1987, s. 332- 333; ATAMER, htiyat Haciz, s. 293; KAYIHAN, aban: Yola hazr geminin icradaki durumu, BAT DER, c. XIX, S. 3, Haziran 1998, s. 158; KALPSZ, Gemi Rehni, s. 159. 179 Bkz. PAZARCI, s. 176; MERAY, Seha: Devletler Hukukuna Giri, c. 2, Ankara 1962, s. 104; EL K, s. 220; tanm, http://tr.wikipedia.org/wiki/En_%C3%A7ok_g%C3%B6zetilen_ulus_kayd%C4%B1. 180 B LSEL, Cemil: Devletler Arasnda Andlamalar, stanbul 1979, s. 356. 181 PAZARCI, s. 190; Ayrm gzetmeme ilkesinin kapsam konusunda iki gr mevcuttur: yabancya vatandala eit davranlmasn ngren eit ilem ilkesi ve uluslar aras asgari standartlar ilkesi. Ayrntl bilgi iin bkz. PAZARCI, s. 190, 247, 248, 187- 190; T RYAK OLU, Bilgin, Dorudan Yabanc Yatrmlarn Uluslararas Hukukta Korunmas, Ankara 2003, s. 70 ve devam.
178 177

76

szlemenin taraflarnca ileri srlebilmektedir. Ayrm yapmama ilkesi genel eitlii salamaya ynelik olduu halde en ok gzetilen ulus kayd zellikle ekonomik alanlarda
182

baz

kolaylk

ve

ayrcalk

elde

etmek

zere

kullanlmaktadr

En ok gzetilen ulus kayd ile salkl rekabetin salanmas, ticaretin gelimesi ve eitliin salanmas amalanmaktadr. Devletler de aralarndaki szlemelere eit ilem art koymakla, zellikle ticari ilikiler konusunda, yabanc devletlere farkl muamele yaplmasn nlemeyi ve devletler arasnda eitlii salamay amalamaktadrlar. Trkiyede yapm olduu pek ok szlemede bu ilkeyi hayata geirmitir183. 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi m. 126da en ok gzetilen ulus kayd ile ilgili bir dzenleme vardr. Buna gre, Denize kys olmayan Devletlerin zel durumu sebebiyle haklar ve kolaylklar tesis eden i bu szleme hkmleri ve keza denize veya denizden k hakknn kullanlmasna ilikin zel andlamalar, en ok kayrlan millet kaydnn uygulanmasndan istisna edilmitir. Bu szlemede en ok gzetilen ulus kaydnn, zel olarak andlamann hkmlerine ve denize veya denizden k hakknn kullanlmasna ilikin zel andlamalara uygulanmayaca dzenlenmitir. Yine 1982 szlemesinin 131. maddesinde eit ilem art ile ilgili bir dzenleme getirilmitir. Buna gre, Sahili bulunmayan bir devletin bayran tayan gemiler, deniz limanlarnda, dier yabanc gemilere uygulanan ilemlere eit bir ilemden yararlanacaklardr.

PAZARCI, s. 190; UZUN, Elif: Milletleraras Hukuk Asndan En ok Gzetilen Ulus Kayd, YLT, Eskiehir 2002, s. 6; UZUN, Elif: Milletleraras Hukuk Asndan En ok Gzetilen Ulus Kayd, Milletleraras Hukuk ve Milletleraras zel Hukuk Blteni, Yl, 24, S. 1- 2, 2004, s. 741- 766. 183 rnein bkz. Trkiye- srail Serbest Ticaret Anlamas, (Yrrle Giri: 1 Mays 1997), m. 21, f. 2-b, http://www.dpt.gov.tr/abigm/abib/ttoca/israil_STA.htm, T.C. Hkmeti ile Tunus Cumhuriyeti Hkmeti Arasnda 17 Nisan 1958 Tarihinde mzalanan En Ziyade Msaadeye Mazhar Millet Kaidesine Mteallik Protokol K.T. 06.06.1959, R.G. 06.06.1958.

182

77

Trk mevzuatna gre, bir Trk gemi siciline kaytl olmayan yola hazr gemiler haczedilebilecektir. Ancak Trkiye taraf olduu bir szleme ile yabanc bir devletin, Trk karasularnda bulunanan yola hazr gemilerini haczetmeyeceini taahht ederse; szlemede en ok gzetilen ulus kayd veya eit ilem ilkelerinin bulunmas halinde, dier devlet gemilerini de bu haktan yararlandrmak durumunda kalabilecektir. Trkiyenin Trk gemi siciline kaytl olmayan yabanc bir gemiyi haczetmesi, yola hazr Trk gemilerinin de yabanc lke limanlarnda haczedilebilmeleri sonucunu dourabilecektir. Yola hazr gemilerin haczedilemeyecei kuralnn Trk gemi siciline kaytl olmayan gemiler hakknda uygulanmamasnn da mantkl bir sebebi bulunmamaktadr. Dolaysyla TTK mevzuatmza yola hazr yabanc gemilerin de haczedilemeyeceini belirten bir dzenlemenin getirilmesi yerinde olacaktr. Geminin ne zaman yola hazr saylaca meselesi tartmaldr. Ticaret Kanunumuzda bu hususta ak bir hkm yoktur184. Almanyada olduu gibi bizde de donatan veya kaptann iradesiyle yolculuk yapacak olan gemi, sefere kmasna fiili veya hukuki bir engel bulunmad takdirde yola hazr kabul edilmelidir. Yani gemi adamlar yeterlilik ve say bakmndan tam olmal, gemide gerekli tehizat bulunmal, ykleme faaliyeti son bulmu, yola kmadan nce yerine getirilmesi gerekli btn formaliteler tamamlanm, yola izin kd dnda btn belgelerin temin edilmi ve izin kd iin de liman makamlarna mracaatta bulunulmu, borda evrak, kaptan ve gemiye alnmas mecburi veya ngrlm olan klavuz gemide bulunmaldr185. Evrak tamam olmakla beraber gemi fiilen harekete hazr deilse yola hazr saylmaz. Gemi yola hazr hale geldikten sonra kan sis, fena hava, baka gemilerin arpmas sebebiyle yolun kapanmas gibi engeller yznden geminin sefere

184

BELGESAY, Mustafa RE T: cra ve fls Kanunu erhi, B. 2, stanbul 1948, s. 215; ET NG L, htiyat Haciz, s. 73; GKN L, s. 354; BERK N, s. 242. 185 ET NG L, htiyat Haciz, s. 73-74; AA, cra, s. 126-127; BELGESAY, erh, s. 216; BERK N, s. 104; GKN L, s. 354; ANSAY, Usul, s. 94; KENDER/ET NG L, s. 196.

78

kamamas yola hazr saylma durumunu etkilemez ve haciz yasan ortadan kaldrmaz186. Ancak btn bunlar gerekletii yani gemi fiilen ve hukuken yola hazr duruma geldii, gmrk ve liman idaresi, deniz polisi ile ilgili formaliteleri tamamlad durumlarda, zaten hareket etmi olacandan TTK m. 892 ile salanmak istenen sonu byk lde snrlanm olacaktr. Oysa ama bu ilemler tamamlanmadan geminin haciz muafiyetinden istifade ettirilmesi olmaldr. Fakat byle bir durumda da hangi safhann l olarak kabul edilecei sorunu ortaya kar. ayet l geni tutulursa gemiler zerindeki ihtiyat haciz ve cebr icra hemen hemen imknsz hale gelecektir. Dolaysyla bu haciz imknn bertaraf ettirmeksizin belli bir esneklik kazandrarak fiilen yola hazr olan geminin hukuken de hazr olmas halini, takdire yer vermeyen sabit esaslara balamakta yarar vardr. yle ki, gemiye ait izin kd dnda, btn belgeler temin edilmi ve izin kd iin de liman makamlarna mracaatta bulunulmu olduu takdirde, geminin hukuken yola hazr hale geldii kabul edilmelidir. Bylece gemi, hareketinden ksa bir mddet evvel, haciz yasandan faydalanabilecektir ki, bu da kanunun amacna uygun dmektedir187. Bir gemiye ihtiyat haciz kararnn uygulanp uygulanmayacan icra memuru tespit edecektir. nk mahkemeden alnan ihtiyat haciz karar sresinde gemi yola hazr durumda olabilir ya da olmayabilir. cra memuru geminin sefere elverili olup olmadn uygulamada liman makamlarna sorarak anlayacaktr188. imdiye kadar incelediimiz bu haciz yasa hkmne maddenin 2. fkras ile bir istisna getirilmitir. O yolculuun hazrlanmas veya icras iin yaplan borlardan dolay gemi yola hazr hale gelmi veya yola km olsa
186 187

ET NG L, htiyat Haciz, s. 76; AA, cra, s. 127. ET NG L, htiyat Haciz, s. 74; BELGESAY, erh, s. 216. 188 ANSAY, Usul, s. 94; bu konuda ayrca bkz. CAN, s. 29- 37; ET NG L, htiyat Haciz, s. 78.

79

da haciz edilebilir. Bu tarz teslimat veya hizmetler ok kere geminin hareketinden hemen nce yaplr. Bu itibarla alacakllar gemi yola hazr duruma gelinceye kadar alacaklarn adli yollarla takip imknna sahip deildirler. Kanun bunlar iin bir istisna kabul etmeseydi bu gibi alacakllar donatan borcunu demeye zorlayan bir vastadan yoksun olacaklar, ayrca yolculuun risklerine de katlanmak zorunda kalacaklard189. TTK m. 892de dzenlenen haciz yasann uygulama alan, yabanc gemiler hakknda geerli olmad bir tarafa braklsa da, hayli daralm bulunmaktadr. Yasak hkm uluslararas alanda da yaygnln gittike kaydetmektedir. B. Zararsz Gei Halinde Bulunan Yabanc Gemiler Devletler Hukukunda teden beri cari olan bir rf ve adet kaidesi yabanc gemilere devletlerin karasularnda zararsz gei hakk (Right Of Innocent Passage) tanmaktadr190. Bu teaml, denizde ulatrmadan istifade edilmesi ve milletleraras ticaret hayatnn geliimi iin kendini gerekli klmtr. Gene ancak bu suretle ak denizlerin serbestlii ilkesi de, tam bir anlam kazanacaktr. Zira zararsz gei hakk olmakszn bu prensip, deerinden byk lde kaybederdi191. Devletler bylece, denizlerde dolamn serbest ve kesintisiz olmasndaki menfaatleri uruna, karasular zerindeki hkimiyet haklarnn snrlanmasn kabul etmilerdir. Gei, karasular iinde bu sular,
AA, cra, s. 128; ANSAY, Usul, s. 94; ET NG L, htiyat Haciz, s. 80; KENDER/ ET NG L, s. 196- 197; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 233- 235; KURAN, Selami: Uluslararas Deniz Hukuku, stanbul 2006, s. 82; KURAN, s. 82- 86. 190 Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. EL K, Edip: Milletleraras Hukuk, c. II, B. 2, stanbul, 1971, s. 106; MERAY, Seha: Devletler Hukukuna Giri, c. I, B. 3, Ankara 1968, s. 414; TATAR, Blent: Deniz Alanlarnda Ticaret Gemilerinin Hukuki Rejimleri, Yksek Lisans Tezi, stanbul 2002, s. 90107; VANK, M. Deniz: Uluslararas Denizlerin Hukuki Stats, Gei Rejimleri ve Trk Boazlar, ABD, Ankara 1998/1, yl, 54, s. 84-115; BEKTAOLU, Dilek: Trk Boazlarndan Geen Ticari Gemilerin htiyat Haciz Muafiyeti Var Mdr?, DHD, yl. 5, S. 1-4, stanbul 2000, s. 199-214; OCONNEL, D. P.: The International Law Of The Sea, Oxford, UK. 1989, Volume 1, p. 18 and Volume 2, p. 866- 875; EK , Nuray: anakkale Boaz ve Marmara Denizinden Geen Yabanc Gemilerin Haczi, B. 1, stanbul Haziran 2006; ZMAN, Deniz Hukuku, s. 310- 331. Ayrca bkz. Denizde Zabt Ve Msadere Kanunu, RG. 18/7/1940 , S. 4564. 191 ET NG L, htiyat Haciz, s. 83; KENDER/ ET NG L, s. 197.
189

80

i sulara girmeksizin kat etmek veya i sulara girildiinde bu sulardan ak denize kmak amac ile seyretmektir192. Devletler yabanc geminin karasularndan gemesine msaade etmek zorundadrlar. Gei sratli ve abuk olmaldr. Ancak bu geiin devlete zarar verici bir nitelii olmamaldr. Aksi takdirde, yabanc gemi sz konusu muafiyetten faydalanamaz. Gei, ky devletinin barna, dzenine veya gvenliine zarar vermedike zararszdr. Geite, yalnz 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesinin193 hkmlerine deil, uluslararas hukukun dier kurallarna da uyum arttr194. Ancak bu snrlamaya ky devletinin yarg yetkisinin de dhil olup olmad hususunda doktrinde ve devletler arasnda gr farkllklar bulunmaktadr. 1958 Cenevre Karasular ve Bitiik Blge Szlemesi de195 meseleyi dzenleyerek akla kavuturmaya almtr. 1958 Cenevre Karasular ve Bitiik Blge Szlemesi ve 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemelerinin zararsz gei hakk ile ilgili hkmleri196 gnmzde artk devletler hukuku rf ve adet kurallar haline gelmi olduklar iin, bu szlemelerin akidi olmayan devletler bakmndan da balaycdrlar197. 1982 Szlemesinin 311. maddesine gre bu szleme taraf devletler arasnda 1958 Cenevre Szlemesinin yerine geecektir (m. 311). 1982 Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi, 1958 Cenevre Szlemesi ile dzenlenen konular baz alarak bunlar an ihtiyalarna uydurmak ve deniz hukukunun dier sorunlarn zmek zere hazrlanm
ZMAN, Szleme, s. 8- 9. ZMAN, Szleme, s. 20. 194 TEK L, s. 472; KENDER/ ET NG L, s. 197. 195 http://www.saemk.org/belge_ayrinti.asp?bid=42&dil=tr, saat 13. 00, tarih 19.07.2006; 28 Nisan 1958 tarihinde Cenevre'de imzaland, 10 Haziran 1964'de yrrle girdi. Trkiye, bu szlemeye taraf deildir. 4 Ana Szlemeden oluan 1958 Cenevre Szlemeleri, yerini 10 Aralk 1982'de imzalanan BM Deniz Hukuku Szlemesine brakmtr. Bkz. Aslan Gndz, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, stanbul 2000. 196 1958 Cenevre Szlemesi m. 14, 20, 23; 1982 Birlemi Milletler Szlemesi m. 17, 18, 19, 21, 28, 45, 52 ve dier maddeleri. 197 KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 233; ET NG L, A. Ergon: Mukayeseli Hukuk Asndan Gemilerin htiyat Haczi, stanbul 1972, s. 89.
193 192

81

ve pek ok devlet tarafndan imzalanmtr. 1982 szlemesi katlmn ok olmasn amalayarak taraflarn ekince koyabilecei alanlar dzenlemekten kanmtr198. 1958 Cenevre Szlemesinin 14 ve 23. maddelerinde yabanc gemilerin karasularndan zararsz gei hakk vurgulandktan sonra m. 20, f. 2de karasularndan zararsz gei halinde bulunan yabanc gemilerin haciz edilemeyecekleri aka belirtilmitir. Szleme m. 14, f. 4e gre de gei ky devletinin gvenliine, dzenine veya bara halel vermedii srece zararszdr199. Cenevre Szlemesi, ngrd bu haciz muafiyetine ayn maddede iki grup istisna kabul etmitir200, bunlar yolculuun yaplmas maksad ile borlanma ve yolculuk srasnda bir sorumluluun domas halleridir. 1982 Szlemesinde de benzer hkmler yer almaktadr. Anlan szlemenin 17 ve devam maddelerinde gemilerin zararsz gei hakk nceki szlemeden daha ayrntl ve gnn artlar gz nne alnarak dzenlenmitir. Zararsz gei halindeki gemilerle ilgili olarak sahildar devletin cezai ve hukuki yarglama yetkisi 27 ve 28. maddelerde ele alnmtr. 1982 Szlemesinin 28. maddesine gre sahildar devlet, karasularndan geen bir yabanc gemiyi, gemide bulunan bir kii hakknda hukuki yarg yetkisini kullanmak zere durduramaz ve yolundan eviremez. Ayn hkme gre, sahildar devlet, bu gemi hakknda zel hukuk alannda icrai veya ihtiyati tedbirleri, bu tedbirler ancak bizzat geminin sahildar devletin sularndan geii srasnda veya gei sebebiyle yklendii ykmllklere veya tabi olduu sorumluluklara ilikin ise alabilir. Grld zere her iki

Trkiye, her iki szlemeye de taraf deildir. 1982 szlemesine taraf olmamasnn balca nedeni szlemenin 3. maddesidir. Buna gre, Her devlet karasularnn geniliini tespit etme hakkna sahiptir; bu genilik ibu Szlemeye gre tespit edilen esas hatlardan itibaren 12 deniz milini geemez. zmana gre, Trkiye 1986 ylnda, Szlemede ngrlen esaslar erevesinde, Karadenizde mnhasr ekonomik blge ilan etmitir. Bu durumda, Szleme ile getirilen dzenlemelerden, Trkiye tarafndan itiraz edilmeyenlerin, dier artlar da mevcut ise, Trkiye iin birer rf ve adet kaidesi olarak kabul edilebileceini ve uygulanabileceini sylemek yanl olmayacaktr. Bkz. zman, Deniz Hukuku, s. 54. 199 Zararsz gei hakk kavram ve bunun dzenlenmesindeki eitli aamalar iin bkz. TOLUNER, s. 111 ve devam; KENDER/ ET NG L, s. 197, ET NG L, htiyat Haciz, s. 84. 200 ET NG L, htiyat Haciz, s. 66- 88; TOLUNER, s. 187-188.

198

82

szleme de, zararsz gei yapan geminin haczini ayn sebeplerle reddetmi ve yine yolculukla ilgili borlar iin kurala istisna getirmitir. Karasularnda yatan veya i sulardan201 karasularna geen gemiler zerinde de ky devletinin yarg yetkisi vardr. Burada alacan sebebi, dou yeri ve zamann nemi yoktur. 1958 Cenevre Szlemesi m. 14, f. 3 ile, seyrseferin mutat gerei olan yahut mcbir sebep veya tehlikenin zorunlu kld durma veya demirlemeler geie dhil sayldndan, ky devletinin karasularnda ancak bunlar dnda kalan bir durma veya demirleme halinde istisnaen haciz yetkisi kabul edilmitir202. Benzer hkm, 1982 Szlemesinin 28. maddesinin son fkrasnda yer almaktadr. Buna gre, i sular terk ettikten sonra karasularnda duran veya karasularndan geen bir yabanc gemi hakknda sahildar devletin kendi kanunlarnda ngrlen zel hukuka ilikin icrai ve ihtiyati tedbirler almak hakk mevcuttur. C. Devlet Gemileri K m. 82, f. 1, b. 1 hkm devlet mallarnn haczedilemeyeceini sylemektedir. Buradaki devlet mallarndan maksat, baskn gre203 gre herhangi bir ayrm yaplmakszn, 1050 sayl Muhasebe-i Umumiye Kanununun m. 2. maddesinde saylan mallar devlet mallardr. Muhasebe-i Umumiye Kanunu m. 2 gereince devlet mal, Devletin emvali devlete tarh ve cibayet olunan her trl tekalif ve rsum ile devlete ait nkut ve esham ve her trl tanr ve tanmaz eya, emval ve kyem ve bunlarn haslat ve
Bundan maksat karasularnn i snr ile kara lkesi arasnda kalan deniz kesimidir. Ayrntl bilgi iin bkz. TOLUNER, s. 67, 20.5.1982 tarih ve 2674 sayl Karasular Kanunumuzdaki (RG. 29.5.1982, S. 17706) i sular teriminin anlam farkldr, bkz. ET NG L, htiyat Haciz, s. 88 dn. 18. 202 ET N G L 87/88; TOLUNER, s. 187; EK , Nuray: Yabanc Gemilerin htiyat Haczi, B. 2, stanbul 2004, s. 172; KENDER/ ET NG L, s. 199; ET NG L, htiyat Haciz, s. 88; KURAN, s. 90. 203 Bkz. KURU, B. 4, 1978, s. 192; STNDA, cra, B. 8, s. 215; POSTACIOLU, cra, 1975, s. 350 ve ET NG L, htiyat Haciz, s. 93; KYMEN, Haydar OLGA: Snai, Kazai ve lmi tihatlarla Trk K, stanbul 1960, s. 656; KENDER/ ET NG L, s. 199; GNDZ, Aslan: Yabanc Devlet Mallar zerinde Cebr cra Mmkn mdr?, MHB, c. 4-5, 1984-1985, s. 15; YILMAZ, Ejder: Devlet Mallar Hak ve Rhanlna Sahip Mallarn Haczedilememesi, Yaar Karayalna 65. Yl Armaan, Ankara 1988, s. 601.
201

83

icarat ile bedellerinden terekkp eder. Birok zel kanunda belirli kamu kurulularnn mallar devlet mal ile bir tutulduundan, K m. 81, f. 1, b. 1deki haciz yasann uygulama alan hayli genitir204. Devlet mallarna getirilen haciz yasa, devletin kendisine kar icra ilemlerini yrtemeyecei ve borlarn rzasyla deyecei hususlar ileri srlerek gerekelendirilmeye allmtr. Fakat bu varsaymlar uygulamada ortaya kan sakncalaryla da anlalmtr ki artk geerliliini yitirmitir205. Geminin salayaca teminattan alacakllar yoksun brakmak, kredi messesesinin gelimesine de engel olacaktr. Bu durum yolculuunda kredi bulmak zorunda kalacak olan geminin de menfaatine aykrdr. Bundan baka eer devlet her zaman borlarn deyebilecek gte ise, gemiyi hacizden kurtarmak iin gereken teminat da yatrabilecektir206. Ayrca bu husus serbest rekabetin gerektirdii artlara da uygun dmemektedir. Devlet veya dier kamu tzel kiileri tarafndan denizde kazan elde etme maksadna tahsis edilen veya fiilen byle bir maksat iin kullanlan gemiler de TTK m. 816, f. 2ye gre ...kimin tarafndan ve kimin nam ve hesabna kullanlrsa kullanlsn... ticaret gemisidirler207. TTK m. 822, f. 12de, husus kanunlarda aksine hkm bulunmadka, TTK hkmlerinin ticaret gemileri hakknda da tatbik edilmesini emretmektedir. Kanun devlet ticaret gemilerinin TTKnn btn hkmlerine tbi olduu bilgisinden hareketle m. 822, f. 2, b. 2de devletin mnhasran bir kamu hizmetine tahsis ettii gemilere hangi hkmlerin uygulanacan belirtmitir208. Devlet ticaret gemileri hakknda zel kanunlarda aksine hkm bulunmad takdirde TTK m. 1235 ve 1236 bu gemiler hakknda uygulanacak, yani TTK m. 1235de sz edilen alacaklardan dolay devlet ticaret gemileri zerinde rehin hakk doacaktr.
204 205

Bu zel kanunlarn listesi iin bkz. UYAR, erh, s. 916 ve devam. BERLINGIERI, Georgio: Yabanc Devlete Mensup Bir Gemi Haciz Altna Alnabilir mi?, BD, 1938, s. 121. 206 BERLINGIERI, Haciz, s. 121. 207 AA/ KENDER, s. 51; OKAY, s. 90. 208 Ayn grte ET NG L, htiyat Haciz, s. 95; KENDER/ ET NG L, s. 200.

84

TTK m. 1236, f. 3 devlet ve dier kamu tzel kiilerine ait olup denizde kazan elde etmek amacna tahsis edilmeyen gemiler zerinde kanun rehin hakknn domayacan beyan etmek suretiyle devlet ticaret gemileri zerinde rehin hakk209 doacan bir kez daha dorulam bulunmaktadr. TTK baz hallerde devlet ve dier kamu tzel kiileri aleyhine rehnin paraya evrilmesi yoluyla takibe izin vermektedir. Bylece K m. 82, f. 1, b. 1 hkmne gereke olarak devletin kendisine kar cebr icray yrtemeyecei ve borlarn esasen rzasyla deyecei tarznda ileri srlen fikrin yanll da anlalmaktadr210. Yabanc devlete ait mal, o devletin mlkiyetinde, zilyetliinde veya kontrolnde olan maldr. Yabanc devlet mallar da cebr icra muafiyetinden yararlanr. Ancak yabanc devletin srf bu hususu ileri srmesi yetmez; mahkemeyi ihtilfta kendisine ait haklarn sz konusu olduuna inandrmas gerekir211. Devlet ticaret gemilerinin K m. 82, f. 1. b. 1deki devlet sznn

kapsamna yabanc devletlerin de dhil olup olmad doktrinde tartmaldr. Fakat mesele deniz hukuku asndan fazla bir nem tamamaktadr212. Meseleyi uluslararas alanda yeknesak hkmlere balamak amacyla Brkselde Devlet gemilerinin muafiyeti ile ilgili baz kaidelerin birletirilmesi hakknda 10.04.1926 tarihli szleme ile bu szlemeye ek 24.05.1934 tarihli protokol kabul edilmitir213. Trkiye bu szlemeleri 14.02.1955 tarih ve 6469, ayn tarih 6468 sayl kanunlarla tasdik etmi olup her ikisi de 04.01.1956 tarihinde yrrle girmitir.

Kanun rehin hakk iin bkz. ET NG L, A. Ergon: Deniz Hukukunda Kanun Rehin Hakkna Dayanan Takiplerle lgili Olarak Uygulamada Ortaya kan Baz Sorunlar, DHD, 1996, S. 3-4, s. 4749; ATAMER, cra, s. 205-254; ayrca kanun rehin hakk kavram iin bkz. OUZMAN/ SEL , Eya Hukuku, B. 6, stanbul 1992, s. 877; KPRL/ KANET : Snrl Ayni Haklar, B. 2, stanbul 1982/1983, s. 31; KALPSZ, Sempozyum, s. 305. 210 AA, cra, s. 135. 211 GNDZ, s. 20; TATAR, s. 36- 45. 212 ET NG L, htiyat Haciz, s. 99. 213 BERLINGIERI, Haciz, s. 122; KENDER/ ET NG L, s. 201; GNDZ, s. 17.

209

85

Konvansiyon m. 6, bir akit devlet lkesinde, konvansiyonun getirdii rejim uygulanacaktr demektedir. Bu bakmdan K m. 82de yabanc devletin yer ald kabul edilse bile, 1926 konvansiyonunu tasdik etmi olduumuz iin K m. 82deki devlet mal kapsamndan, yabanc devlet gemileri karlm olmaktadr. nk Konvansiyon ile Trk Karasularnda btn yabanc devlet gemilerinin tbi olaca bir rejim meydana getirilmi olmaktadr. Yalnz akit devletler akit olmayan devlet veya devletlerin ad geen konvansiyondan istifade edemeyeceine karar verebilir veya faydalanmay mtekabiliyet artna balayabilir. Trkiyede, bu konuya ilikin herhangi bir karar alnmamtr. Buna gre, akit olsun veya olmasn btn yabanc devlet gemileri hakknda 1926 Brksel Szlemesi ile ek Protokol geerli olacak demektir214. 1926 Konvansiyonu ve ek Protokole gre devletin denizde kazan elde etme maksad ile kulland gemiler iin bu muafiyet sz konusu olmaz215. Eer bir devlet hakknda Konvansiyonun uygulanmasna karar verilirse, bu takdirde devletler genel hukukundaki teamle gre hareket edilmesi gerekir. Yabanc devletin cebr icraya konu olan mal kamu hizmetine tahsis edilmi veya egemenlik faaliyetinin yrtlmesi ile ilgili olarak kullanlyorsa cebr icra mmkn deildir216. Buna karlk devlete ait ticaret gemileri iin byle bir teaml kabul edilmediinden, bu gibi gemilerin haczine gidilebilir. Uygulamada maln kamu hizmetine tahsis edilip edilmedii deil, maln ticarette kullanlp kullanlmad kstasna baklmaktadr217. Gemilerin ihtiyat haczine ilikin 1999 tarihli Cenevre

Konvansiyonunda sava gemisi ile devlet tarafndan ticari gaye gdlmeden iletilen gemiler dnda btn gemilerin haczedilebilecekleri kabul edilmitir. Konvansiyon henz yrrle girmemitir.

214 215

Ayrntl bilgi iin bkz. AA, cra s. 137-142, ET NG L, htiyat Haciz, s. 99. KENDER/ ET NG L, s. 201; ET NG L, htiyat Haciz, s. 99. 216 GNDZ, s. 21; ET NG L, htiyat Haciz, s. 99-100. 217 ET NG L, htiyat Haciz, s. 99-100; GNDZ, s. 21.

86

VIII. GEM LER N HACZ VEYA HT YAT HACZ htiyat haciz yolu kendini bir ihtiya olarak, zellikle deniz ticareti hukuku alannda hissettirmektedir. Gemilerin ihtiyat haczi218 meselesinde haciz konusu maln hareket kabiliyetinin bulunmas saknca yaratmaktadr. Donatann takip ilemleri sonulanncaya kadar gemiyi karabilmesi mmkndr. Bu arada yeni gemi alacakls haklar doabilir ki bunlar eski olan alacaktan nce geleceklerdir. Bu durum uygulamada alacaklnn zararna olarak ktye kullanlmtr. Borlu gemiyi kolaylkla yabanc bir lkeye de gtrebilir ve gemisini zamanam dolana kadar bir daha Trk limanlarna sokmayabilir. Bu durumlarda takibin devam ok g ve hatta bazen imknsz olabilecektir. Gnmzde deniz ticaretiyle uraan firmalar, gemilerin maliyeti nedeniyle genelde bir gemi bir irket one ship, one company denilen bir tarzda rgtlenmilerdir. Bu uygulama irketlere baz hukuksal avantajlar da salamaktadr. Fakat bu durumda deniz alacakllarnn bavurabilecei malvarl genellikle sadece gemiden ibaret kalmaktadr. Donatann kara servetine bavurabilme imknnn olduu hallerde dahi yeterli tatmine ulalamayacaktr. nk donatann kara serveti oklukla pek az bir mal varl deerini ifade etmektedir. Bununla beraber geminin deerler nedeniyle donatan iin nemi ortadadr. Gemisine tedbir konulan donatann iletmesi meydana gelecek gecikme ve i kayb nedeniyle byk zararlara maruz kalabilecektir. Ayrca bu nedenle prestij kaybna urayabilecek ve eitli tazminat talepleriyle de karlaabilecektir. Tm bunlarn yan sra, yk sahipleri ve yolcular gibi geminin iletilmesiyle alakal ahslar da bu durumdan zarar grebileceklerdir. Bu sebeplerden tr gemi zerine konacak olan ihtiyat haciz donatan en

218 Ayrntl bilgi iin bkz. SENG R, Turgut: Deniz Ticaret Hukukunda Gemi htiyat Haczi, BD, S. 11-12, stanbul 1966, s. 561-563; UYAR, Haciz, s. 54; ZEKES, Muhammet: cra ve fls Hukukunda htiyat Haciz, Ankara 1999.

87

azndan teminat gstermek zorunda brakacaktr. Bu sayede alacan tahsili de gvenceye balanm olmaktadr219. A. htiyat Tedbir ve htiyati Haciz htiyati haciz kararlarnn infaznda en nemli husus seferden men nleminin uygulanp uygulanmayacadr. Bu gn Trk limanlarnda, gemilerin seferden alkonulabilmeleri iin bavurulan yntem HUMK m. 101 ve devam uyarnca ihtiyat tedbirdir. Buna karlk retide, doru yntemin ihtiyat haciz olduunu savunan yazar da vardr. Tasar m. 1366da ihtiyat haczine karar verilen btn gemilerin, bayra ve hangi sicile kaytl olduklar dikkate alnmakszn, icra mdr tarafndan seferden menedilerek koruma altna alnaca dzenlenmektedir. Ellerinde henz kesin hkm bulunmayan alacakllarn korunmas hukukumuzda, geici hukuki koruma nlemleriyle salanr. Bu nlemlerin balca iki tr, HUMK m. 101- 113 arasnda dzenlenen ihtiyat tedbirler ve K m. 257- 268 arasnda yer alan ihtiyat hacizdir. Genellikle, para alacaklarnn korunmas iin ihtiyat haciz yoluna gidilir220. htiyat tedbirler ise ferdiletirilmi zel bir talep hakkn koruma amacndadrlar221. Burada seilecek takip yolu ihtiyat ihtiyat haciz olmaldr. K m. 264, f. 5 gereince ihtiyat haciz, onu izleyen adli ilemlerin sonunda icrai hacze dnerek222,

DUYAR, Nuray: Yola Hazr Gemilerin htiyat Hacze Tbi Tutulmazl lkesi, BD, stanbul 1987, s. 328. 220 STNDA, Saim: htiyat Tedbirler -Geici Hukuki Himaye Yntemleri- stanbul 1981, s. 3; STNDA, Saim: cra Hukukunun Esaslar, B. 5, stanbul 1990, s. 503; POSTACIOLU, cra Hukuku Esaslar, B. 4, stanbul 1982, s. 707; KURU, Baki: cra ve fls Hukuku, c. III. B. 3, Ankara 1993; UYAR, Talih: cra ve fls Kanunu erhi, Manisa 1974, s. 9. 221 STNDA, htiyat, s. 5; KURU, Baki: Hukuk Muhakemeleri Usul, c. I, B. 6, stanbul 2001, s. 4289; STNDA, Saim: Medeni Yarglama Hukuku, B. 4, stanbul 1989; POSTACIOLU, lhan: Medeni Usul Hukuku Dersleri, B. 6, stanbul 1975. 222 Tasar m. 1342ye gre alacakl, ihtiyat haciz kararnn verildii tarihten itibaren i gn iinde karar veren mahkemenin yarg evresindeki veya geminin bulunduu yerdeki icra dairesinden kararn infazn istemeye zorunludur. Aksi halde ihtiyat haciz karar kendiliinden kalkar.

219

88

paraya evirme ilemleri bittiinde, alacan tahsiline olanak tanr. Kanun ihtiyat tedbir iin byle bir dzenleme getirmemitir223. Gemilerin ihtiyat haczinde 1999 Szlemesi m. 7, f. 1 uyarnca, ihtiyat haciz karar vermi olan devletin mahkemeleri, esas hakknda alacak dava bakmndan da yetkili saylmtr. Bundan baka ihtiyat haciz sonrasnda yaplacak icra takiplerinde ve alacak davalarda genel yetki kurallar geerlidir. HUMK m. 12 ve 50 gereince ihtiyat haczi tamamlamak iin alacak dava ve icra takibi ihtiyat haciz kararn veren mahkeme ve bunun yarg evresindeki icra dairesi iinde de alabilecektir. Tasar da bu konuda alacakl yararna bir hkm daha sevk edilmitir. cra takibinin hzlandrlmas amacyla yaplan bu deiiklik gereince mahkemenin yarg evresindeki icra dairesine ek olarak geminin bulunduu yerdeki icra dairesi de yetkili klnmtr224. B. Yasal Dzenlemenin Saptanmas Kda mahcuz mallarn muhafaza tedbirleri bal altnda m. 88- 91 arasnda tanrlar, alacaklar, 3. ahs elinde haczedilen mallar, dier haklar ve tanmazlar hakknda hacze ilerlik kazandrmak iin alnacak tedbirler dzenlenmitir. Kda 91. madde ile dzenlenen hacizli mallarn muhafazasna ilikin hkmler, tanmazlar bakmndan haczin sonular ve alnacak tedbirlerle 92. madde de devam etmektedir. Bu kanunun uygulamasnda Trk gemi siciline kaytl gemiler225 tanmaz saylacaklarna gre, K m. 92 de srayla, tescilli geminin haczinin mul, alacaklar rehinle salanm alacakllarn sakl haklar ve geminin idare ve iletmesi anlatlmaktadr.
Gemilerin ihitiyati haczi konusunda Tasarda getirilen dzenleme hakknda bkz. ATAMER, Tasar, s. 264-333. 224 ATAMER, Tasar, s. 300, 322; ET NG L/ KENDER/ NAN/ YAZICIOLU, s. 275; KURU, Sevilay, s. 388. 225 Mseccel gemi kavram iin bkz. CAN, s. 28; KENDER/ ET NG L, s. 28.
223

89

yleyse sicile kaytl gemilerin haczinde srasyla u nlemler alnacaktr. nce K m. 92, f. 3 gereince geminin idare ve iletmesine icra dairesince el konulacaktr. kinci olarak Knun 74 ve 75. maddeleri gereince borlu donatann gemiyle ilgili iletmesi hakknda bilgi alnacak ve geminin salad kira, navlun, srastarya paras gibi gelirlerin, ilgililerce icra dairesine denmesi istenecektir. Sonra bu durum hakknda icra dairesi tarafndan saptanabilen dier ilgililer haberdar edilecek ve geminin muhafaza ve idaresi hakkndaki tedbirler kararlatrlana kadar gemi hakknda seferden men nlemi alnacaktr. Bu arada eer gemi yeni bir sefere hazr hale gelmise artk bu gemi iin seferden men karar verilemez. Byle bir durumda, sadece K m. 91, f. 1 uyarnca sicile bildirim yaplacak ve evirme talebinde bulunursa, icra dairesi geminin K m. 92, f. 1-3te K m. 123 ve dier ngrlen dier nlemler alnacaktr. Hacizden hemen sonra, alacakl paraya maddeleri hkmlerine gre sat iin hazrlklara balayacak, dolaysyla da geminin haczedildii limandan ayrlmasna izin verilmeyecektir. htiyat haciz esnasnda yukarda saylan nlemlerin hepsi ksa zamanda gerekletirilemeyeceine gre ilk olarak gemi seferden men edilmeli ve durum sicile bildirilmelidir ki alacakllar zarara uramasn. K m. 261, f. 2 uyarnca ihtiyat hacizlere de uygulanacak olan ngrd dzenlemenin tmyle iletilmesi ise, uyarnca teminat gsterilip gsterilmemesine baldr226. Alman hukukunda seferden men nleminin alnmas ihtiyat haciz ileminin doal sonucu olarak kabul edilmektedir. Alman hukukunda muhafaza altna alma ilemi esasen seferden men anlamna gelmektedir. Geminin muhafaza altna alnmasnda icra memurlar iin alma tz uyarnca geminin sabit bir yerine icra dairesinin mhrn de tayan bir zincir taklr. K m. 92nin K m. 263 veya m. 266

Geminin teminat gsterilerek sefere kmas iin bkz. AA, Tahir: Teminat Karlnda Gemi veya Ykn Serbest Braklmas, BAT DER, XV, S. 3, 1990, s. 131- 136.

226

90

Geminin ihtiyat haczinin, onun zincire vurulmas szleriyle tanmlanmas da bu uygulamaya neticesinde domutur227. ngiliz, Hollanda, Belika, Fransa, ABD, Danimarka ve in228 hukuklar bata olmak zere, gemilerin haczini dzenleyen hemen btn lkelerde ihtiyat haciz kararnn infaz, ya geminin seferden menedilmesi sonucunu dourmaktadr, ya da zaten bu anlamda kullanlmaktadr229. htiyaten haczedilen gemilerin seferden meni meselesi Tasarnn 1353, f. 1 ve 1366. maddelerinde dzenlenmitir. Tasar m. 1366, f. 1 gereince, htiyat haczine karar verilen btn gemiler, bayra ve hangi sicile kaytl olduklar dikkate alnmakszn, icra mdr tarafndan seferden menedilerek koruma altna alnr.

ATAMER, htiyat Haciz, s. 302. ngiliz Hukukunda gemi haczi hakknda ayrntl bilgi iin bkz. http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrest_sach.htm; Christoper, HILL: England and Wales, Arrest of Ships, Lloyds of London Press, 1985, s. 1-49; Hollanda iin bkz. http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrest_netherlands.htm; Belika iin bkz. http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrest_belgium.htm; Fransa iin bkz. http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrest_rbm2l.html; Amerika iin bkz. http://www.shiparrested.com/continents/namerica/information/arrest_texas.htm, http://www.shiparrested.com/continents/namerica/information/sullivan.htm, Christie, HEMLER: The United States, Arrest of Ships, Lloyds of London Press, 1985, s. 81-99; Danimarka iin bkz. http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrest_olesenlyager.htm; in iin bkz. LIU, FENGMING/ SCOWCROFT, JEROME C.: Journal of Maritime Law and Commerce, Volume 19, No. 1, January, 1988, Special Rules of the Supreme People's Court of the People's Republic of China Concerning Maritime Jurisdiction and Arrest of Ships, http://www.heinonline.org/HOL/Page?collection=fijournals&handle=hein.journals/jmlc19&id=154&s ize=2&rot=0&type=text, saat, 13.40, 11/10/2005; Maritime Jurisdiction and Arrest of Ships Under China's Maritime Procedure Law (1999), Journal of Maritime Law & Commerce, Volume 32, No. 4, October,2001, http://www.heinonline.org/HOL/Page?collection=fijournals&handle=hein.journals/jmlc32&id=671&s ize=2&rot=0&type=text, saat, 13.50, 11/10/2005; Fransa iin bkz. Ship Arrest in France, http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrest_rbm2l.html. 229 ATAMER, htiyat Haciz, s. 303. Rus, in ve spanyol hukukunda gemilerin seferden meni iin bkz: AKSAKAL, Serra nsal: IBA Uluslararas Denizcilik Hukuku Konferans, 20-22 Haziran 2002, s. 265.
228

227

91

IX. GEM ALACAKLILARININ REHN N PARAYA EVR LMES YOLU LE TAK PTE BULUNMALARI Rehinli deniz alacakllar unlardan olumaktadr: Gemi ve yk alacakllar, alacaklar bir gemi ipotei ile temin edilmi olan alacakllar, alacaklar bir mterek donatann donatma itirakindeki itirak pay rehin edilmek suretiyle temin edilmi olan alacaklar. Sicile kaytl olmayan gemiler tanr mal sayldklarndan tanr rehni hkmlerine gre teslimi zorunlu rehin eklinde rehnedilmeleri gerekmektedir. Bu yzden uygulamada bu rehin ekline pek rastlanmaz. cra yolu ile takip yapmak isteyen alacaklnn nnde birka takip yolu bulunmaktadr. Alacakl menfaatine gre bunlardan birini seebilecektir. Bunlar ksaca para ve teminat alacaklar iin ilmsz icra yolu ile takip, kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takip, rehnin paraya evrilmesi yolu ile takip ve ilml icra yolu ile takiptir. Deniz ticareti faaliyetlerinden doan borlarn alacakllar ounlukla rehinli alacakl durumundadrlar. Bu itibarla tezimizde bu takip yolu zerinde durulacaktr. Rehinli deniz alacaklarnn bir ksm tanr rehni230, bir ksm ise tanmaz rehni hkmlerine tbidirler. Bu bakmdan konuyu iki ayr biimde incelemek gerekir.

Tanr rehni ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz: KUNTALP, Erden: Ticaret Hukuku ve Yargtay Kararlar Sempozyumu, XIV, 4-5 Nisan 1997, Yargtayn Nesnel Teminatla lgili Olarak Tanr Rehninin Kuruluuna ve Rehin Hakk le Alacak Arasndaki likiye likin ki Kararnn Hukuki Deerlendirilmesi, s. 3-28; KURU, Sevilay, s. 401.

230

92

A. Tanr Rehni Hkmlerine Tbi Rehinli Alacaklar Bu alacaklar iin rehnin paraya evrilmesi yoluyla yaplan ilmsz takiplerde takip talebi, deme emri ve deme emrine itirazda K m. 145- 147 hkmleri geerlidir231. 1. Takip Talebi Rehinli alacakllar K m. 145 uyarnca rehnin paraya evrilmesi

yoluyla takipte bulunurken takip talebinde rehinli maln ne olduunu ve rehinli mal 3. bir ahsa ait ise232, bu ahsn adn ve rehinli mal zerinde sonra gelen rehin hakk varsa bu hak sahibinin de ismini bildirmelidirler. Burada alacaklnn, rehinli mal olarak gemiyi ve bunun dier unsurlarn tespit etmeye yarayacak bilgileri genel olarak beyan etmesini yeterli saymak gerekir. Ayrca alacaklnn takip srasnda tespit ederek bildirecei dier unsurlar takip kapsamna dhil kabul etmek lazmdr233. Tanmaz ipoteinin paraya evrilmesi yoluyla yaplan takipte rehinli mal olarak sadece gemi ve tanmazn bildirilmesi yeterli olup TTK m. 900- 908 ve MK m. 862- 863 gereince kanunen rehnin ieriine dhil olan btn unsurlar saymak mecburi deildir. Yk alacakllar da rehin konusu yke ilikin surrogatlar ve nce veya sonra gelen rehin hakk sahiplerini tespit ederek takip taleplerinde bildirmek durumundadrlar. Yk alacakls hakk sahibi yk malikini bildirmek zorunda deildir. Takipte bulunan yk alacaklsnn, rehin konusu yk, gnderilen ve gerektiinde tatan bildirmesini yeterli saymak; surrogatlar ve yk zerinde

231 232

CAN, s. 122. AA, cra, s. 113. 233 AA, cra, s. 114; POSTACIOLU, lhan: cra Hukukunun Esaslar, stanbul 1975, s. 520.

93

sonra gelen rehin hakk sahiplerini bildirme ykmlln aramamak gerekir234. 2. deme Emri ve Buna tiraz K m. 146 ve TTK m. 1077, f. 3 gereince icra dairesi, durumu rehinli mal zerinde, rehin haklar daha sonra gelen rehin hakk sahiplerine bildirir ve borlu ile rehin maliki 3. ahsa, yk alacaklarna, gnderilene veya tatana birer deme emri gnderir. K m. 147ye gre deme emrine itiraz hakknda m. 62den 72ye kadar olan hkmler uygulanr. K m. 147, b. 1 hkmne gre rehin hakkna itiraz ak olmaldr. Rehin hakkna aka itiraz edilmemise, artk rehin hakk takip safhas iinde tartma konusu yaplamaz. deme emrine itiraz halinde235 alacakl K m. 67ye gre icra tetkik merciinden itirazn kaldrlmasn, mahkemeden itirazn iptalini veya alacan tahsilini isteyecektir. K m. 150, f. h gereince alacan veya rehin hakknn yahut her ikisinin bir ilmda veya ilm mahiyetini haiz belgelerde ( K m. 38) tespit edilmi olmas halinde, ilmlarn icrasna dair hkmler kyasen uygulanr236.

AA, cra, s. 115; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 222- 225. Ayrntl bilgi iin bkz. POSTACIOLU, cra, 1975, s. 486; STNDA, cra, B. 8, s. 376. 236 KURU, Baki, cra ve fls Hukuku, B. 4, Ankara 1978, s. 314. Bu takdirde artk ilml takip yaplabilir.
235

234

94

B. Tanmaz Rehni Hkmlerine Tbi Rehinli Alacaklar Bu alacaklar gemi ipotei ve sicile kaytl gemiler zerindeki gemi alacaklardr. Bilindii gibi sicile tescil edilmi gemiler K m. 23 gereince ve bu K m. 148 ve

kanunun uygulanmas bakmndan tanmaz hkmndedirler237. Bu alacaklar hakknda rehnin paraya evrilmesi eklindeki takipler iin devam maddeleri uygulanr. Yabanc bir gemi siciline kaytl olan gemiler K m. 23 kapsam

dndadrlar. Takip srasnda yabanc sicil memurlaryla yazmak ve oradan kayt getirtmek ok zaman alacak ve hak kaybna neden olacaktr. Ayrca haciz kararn, mlkiyetin ihale sonucunda baka ahslara getii, takibin balad gibi hususlar yabanc sicile erh, tescil veya gemiyi terkin ettirmek de mmkn olmayabilir. Bu durumda adaletin gereklemesi gecikebilecek ve ge gelen adalet de adalet olmayacaktr. Ancak ileri srlen bu sebeplerin teknolojinin gnmzde geldii aamaya bakarak yumuatlmas gerektiini de belirtmeliyiz. Bize gre K m. 23de sicile kaytl gemiler tabiri kullanlrken Trk gemi sicili kastedilmitir. Alman ZVG m. 171 (Alman Cebr Mzayede ve Cebr dare Kanunu) yabanc gemilere tanmaz hkmlerinin bazlarnn ancak belli koullarla kyasen uygulanmasn kabul etmitir238. 1. Takip Talebi K m. 148de tanmaz ipotek alacaklsnn takip talebi dzenlenmitir Gayrimenkul ipotek alacakls, yetkili veya gayrimenkulun bulunduu yer icra dairesine elindeki ipotek belgesi akit tablosunun tapu idaresince verilmi resm

237 Konu hakknda ayrntl bilgi iin bkz. MUUL, Timuin: cra ve fls Hukuku, stanbul 2005; CAN, s. 122. 238 AA, cra, s. 118.

95

bir rneini ibrazla alacan miktarn bildirir ve m. 58e gre takip talebinde bulunur. 2. cra veya deme Emri Alacan muaccel bulunmas ve K m. 149 gereince sunulan akit

tablosunun kaytsz artsz bir para borcu ikrarn iermesi halinde icra memuru borluya ve 3. ahs rehin malikine birer icra emri gnderir. Gemi ipotek mukavelesinin yazl ekilde yaplmas ve imzalarn noterce tasdik edilmi olmas lazmdr. cra emrinin teblii zerine borlu ve rehin maliki 3. ahs icrann geri braklmasn tetkik merciinden isteyebilir. K m. 149 ve m. 150, f. hye gre burada borlu ve rehin sahibi 3. ahsn rehin hakkna itiraz hakk yoktur. Borlu veya rehin sahibi 3. ahs bu deme emrine itirazda bulunabilir veya rehin hakknn iptali sebebiyle dava aabilirler. Bu takdirde K m. 72yi kyasen uygulamak gerekecektir ( K 150 son cmle). Buna gre alacak byle bir davada takibi durdurabilmek iin K 72deki koullar yerine getirmek gerekecektir239. 3. Takibin Sicile Bildirilmesi K m. 150, f. c gereince icra memuru, ipotein paraya evrilmesi hakkndaki takibin baladn gemi siciline bildirmeye mecburdur. Sicil memuru, durumu gemi siciline erh verir. Tanmaz bu erh tarihinden sonra iktisap edenlere icra veya deme emri tebli olunmaz240.

AA, cra, s. 121; POSTACIOLU, cra, 1975, s. 503. Gemi alacakllarnn takibinde, rehin mevzuu geminin sicile kaytl olup olmadna gre byle nemli bir fark ihdas iin makul bir sebep yoktur. Zira her iki halde gemi alacakllarnn rehin hakk sicilden anlalamamaktadr. 240 KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 225.

239

96

C. cra Memurunun Rehinli Mal Ele Geirmesi Rehnin paraya evrilmesi yoluyla takipte haciz prosedr geerli olmad gibi rehinli maln takip talebi ile birlikte icraya teslimi de art deildir. Fakat icra memurunun sat talebi zerine ihaleyi takiben teslim grevini yerine getirebilmesi iin artk rehinli mal ele geirmesi gerekir241. Tanr rehinlerinde rehinli mal kural olarak borlunun elinde braklamaz242. Bunun iin rehinli mal icraya kural olarak alacakl teslim eder. Rehinli mal istisnaen borlu veya 3. ahsta ise icra memuru gerekirse zor kullanarak bu mal alr. Tanmazlarda ise K m. 92, f. 3 hkmne gre icra dairesi haciz ile birlikte tanmazn idare ve iletilmesi iin lzumlu tedbirleri alr. Buna gerektiinde borlunun tanmazdan uzaklatrlmas da dhildir. K m. 150 g ve m. 92, f. 3e gre tanmaz rehininin paraya evrilmesi yoluyla takipte ise icra dairesi bu yetkiyi ancak sat talebi zerine elde eder. cra dairesinin, tanr ve tanmaz rehinlerinin paraya evrilmesi yolu ile takipte, sat talebinden nce rehinli mala el koyamamas sakncaldr. Bu durumu nlemek iin gemi alacaklsnn takipten nce ihtiyat haciz veya ihtiyat tedbir yoluna bavurmas gerekir. Alacaklnn bu yollara bavurmamas halinde; geminin yurt dna karlmas ve bir daha ele geirilememesi, geminin batmas,
243

yeni

gemi

alacaklar

hakk

domas

ihtimlleri

gerekleebilir

241 242

AA, cra, s. 122. Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. KALPSZ, Gemi Rehni, s. 5-6; Yargtay kararlar iin bkz. KUNTALP, Sempozyum, s. 1-23. 243 AA, cra, s. 123; KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku, s. 226- 227.

SONU almamzda Trk Milletleraras Usul Hukukunda Gemi Haczi, konusu ticaret hukuku, icra ve iflas hukuku ile milletleraras usul hukuku bakmndan ayr ayr ele alnmtr. Tez konusu iin nemli grlen gemilerin bayrak ekme hakk, donatann sorumluluu, gemi alacakls hakknn nitelii ve uygulanacak hukuk konular zerinde zellikle durulmutur. Bu balamda gemilerin bayrak ekme hakk ve koullar deiik kanunlarda dzenlenmitir. Gemiler bu kanunlardaki koullar yerine getirdiklerinde Trk bayra ekme hakkn elde etmi olacaklardr. zellikle Trk Uluslararas Gemi Sicili Kanunu ile getirilen dzenlemelerle yabanc gemilerin Trk bayra tamalar tevik edilmek istenmitir. Donatann sorumluluu meselesi ise deiik hukuk sistemlerinde farkl ekillerde dzenlenmitir. Donatann sorumluluu deniz alacakllar ve gemi malikleri asndan son derece nemlidir. TTKda deniz alacakllarna alacaklarn herkesten nce ve imtiyazl olarak almalarn salayan, gemi alacakls hakk denen haklar ve buna bal olarak gemi veya yk zerinde kanuni rehin haklar tannmtr. Deniz alacakllar lehine getirilen bu dzenlemeye karn, donatann sorumluluu da eitli alanlarda snrlanarak bir denge salanmak istenmitir. TTK sisteminde donatann sorumluluu karma bir yapdadr. TTK 948 ve 993. maddelerindeki hallerde donatan snrl ayni olarak ve TTK 1252 ve 1255 maddelerindeki hallerde snrl ahsi olarak sorumlu iken TTK 949. maddedeki hallerde snrsz olarak sorumludur. Donatann sorumluluu konusunda 1976 Londra Konferans dzenlenmitir. Fakat Trkiye 01.04.2007 tarihi itibariyle henz konvansiyona taraf deildir. Ancak TTK Tasarsnda konu ile ilgili dzenleme yaplrken bu szleme hkmleri esas alnmtr.

98

Tezimizde gemi alacakls hakk ve buna uygulanacak hukuk meselesi ayrntl olarak ele alnmtr. Doktrinde gemi alacakls hakknn nitelii halen tartmaldr. Bu hususta esas olarak farkl gr ileri srlmektedir. Bunlar, gemi alacakls hakk dorudan doruya kanundan doan bir rehin hakk olduu, eyaya bal bor olduu ve kanuni bir rehin hakkyla teminat altna alnm ahsi bir alacak hakk olduu grleridir. Biz de gemi alacakls hakkn kanuni bir rehin hakkyla teminat altna alnm ahsi bir alacak hakk olduunu savunan gre, gerekelerine katlmaktayz. Gemi alacakls hakknn niteliine gre uygulanacak hukuk da farkl olmaktadr. Biz de tezimizde her kabule gre de uygulanacak hukuku inceledik. Buna gre uygulanmas dnlen her balama kaidesinin taraflar iin avantaj ve dezavantajlar bulunabilmektedir. Sbjektif olmas ve saptanmasndaki dnmekteyiz. Tasarda gemi alacakls hakkna uygulanacak hukuk konusunda yeni bir dzenleme getirilmitir. Buna gre uygulanacak hukuk bakmndan rehin hakk ile temeldeki bor ilikisinden kaynaklanan alacak, birbirlerinden ayrlmtr. Taraflar arasndaki temel iliki szlemelere ve haksz fiillere ilikin kanunlar ihtilf kurallarna tbi olacaktr, ancak bu ilikiden doan alacak iin kanundan tr bir rehin gvencesinin bulunup bulunmad MHUK Tasars m. 21, f. 1ve 2ye gre belirlenecektir. Kanaatimizce, uygulanacak hukukun, taraflarn kar dengesini salayacak olan, en yakn irtibatl yer balama noktasna gre belirlenmesi daha isabetli olurdu. Trk Milletleraras Usul Hukuku mevzuatnda cebr icraya zorluklar nedeniyle eletirilmesine ramen, balama kaidelerini taraflarn kar dengesine gre belirlenmesinin yerinde olacan

uygulanacak hukuk meselesinde herhangi bir dzenleme yaplmadn grmekteyiz. Bununla beraber doktrindeki yazarlarn byk ounluu ve Yargtay tarafndan cebr icraya ilikin kurallarn esasen usul hukuku karakterli olarak grldn ve usule ilikin meseleler hakknda lex fori kaidesinin

99

uygulanacann kabul edildiini syleyebiliriz. Ancak usule ve dolaysyla icraya hakimin hukukunun uygulanmas kuralnn mutlak olmadn ve istisnalarnn olduunu da belirtmekte fayda vardr. Sonu olarak deniz hukukunda cebr icrada uygulanacak hukuku belirlerken nce vasflandrma yaplacaktr. Vasflandrma neticesinde saptanan usul hukukunu ilgilendiren bir netice elde ediliyorsa lex fori uygulanacaktr. Elde edilen netice maddi hukuk karakterli ise taraflarn menfaat dengesine en uygun balama kaidesi tespit edilmeye allacaktr. Deniz hukukunda cebr icrada uygulanacak hukuk meselesi TTK Tasarsnda milletleraras szlemeler dikkate alnarak ve bu szlemelerle uyum salayacak ekilde dzenlenmeye allmtr. Buna gre Tasar m. 1350de yer alan dzenlemeyle cebr icraya ilikin tm hususlar geminin bu ilem ve tasarrufun yapld srada bulunduu yer hukukuna tabidir. Bu ilemler srasnda maddi hukuka ilikin ihtilaflarn kmas halinde ise MHUKun ilgili hkmlerine bavurulacaktr. Trk bayrakl gemilerin cebr icra ile yurt dnda satlmas meselesine de Tasar m. 1350 ile zm getirilmeye allmtr. Bu husus tezde ilenmitir. Ancak bu dzenleme de doktrinde baz yazarlar tarafndan konu hakknda yaplan aklamalarda belirtilen gerekelerle eletirilmitir. Gemi haczi meselesinde alacaklnn elinde, eitli takip yollarna bavuru imkn vardr. Alacakl bu yollardan kendisine en uygun olann semekte serbesttir. Fakat alacan tespiti meselesi ile bu alacan icra marifetiyle takibi meseleleri birbirinden farkldr. Alacak szleme, haksz fiil, sebepsiz zenginleme gibi eitli nedenlerden domu olabilir. Alacan varl ilam niteliini haiz belgelerle veya bir mahkeme kararyla saptanm ise alacakl ilmlarn icrasna dair hkmlere ilikin takip yolunu seebilecektir. Bundan baka alacak kambiyo senedi niteliini haiz bir belge ile teminat altna alnm ise alacakl kambiyo senetlerine mahsus takip yolu ile de takip yapabilecektir. Bunun dnda alacakl iin ilamsz icra ile takip yolu da aktr.

100

Fakat bu halde alacan varlna bir itiraz olmas durumunda itirazn kesin veya geici olarak kaldrlmas yollar ile alacan mahkemede tespiti hususlar gndeme gelecektir. Gemilerin haczi meselesinde donatann sorumluluu hususu

nemlidir. Zira donatan sorumluluu snrl ayn, snrl ahs veya snrsz sorumluluk eklinde karmza kabilmektedir. Donatann snrl ayn sorumluluunda sorumlu olduu mal bellidir ve cebri icrann konusunu da bu mallar oluturmaktadr. te yandan donatann snrsz sorumlu olduu haller ile snrl ahs sorumluluunda haczedilecek miktar belli ve fakat haczedilecek mallar belli deildir. Bu durumda icra mdrnn takdir yetkisini kullanarak taraflarn menfaatini en iyi ekilde dengelemesi gerekmektedir. Bir taraftan borlunun menfaatini koruyacak ve alacan tamamn tahsil edecek miktarda ve haciz edildiinde borluya en zarar verecek mallar tespit etmeli dier taraftan alacaklnn menfaatini koruyarak bu mallardan en kolay ve en abuk haczedilecek olanlar seerek haciz ilemlerini sonulandrmaldr. Bilindii zere Trk gemi siciline kaytl gemiler tanmaz saylmakta ve bu gemiler hakknda tanmaz rehinine ilikin hkmler uygulanmaktadr. Baka bir ifadeyle alacakllar, esas itibariyle, rehnin paraya evrilmesi yoluyla takipte bulunmaktadrlar. Fakat gemi hareket eden bir eydir. Dolaysyla bu gemiler hakknda sadece sicile tescil yeterli olmayacak ve deniz alacakllar rehinle salanmak istenen bu teminattan tam anlamyla faydalanamayacaklardr. Bu mahsurlar dnen kanun koyucu TTK m. 1242, f. 2 ile rehin hakk sahiplerine alacaklar rehinli olmasna ramen, rehinin paraya evrilmesi yoluna bavurmadan nce, ifls yoluyla takibe ve ihtiyat hacze izin vermitir. Saylan bu gerekeler incelendiinde alaca rehin hakkyla teminat altna alnm olan deniz alacakls hakk sahiplerinin rehinin paraya evrilmesi yoluna bavurmadan nce haciz yoluna da bavurabilmeleri gerekmektedir. Tasar m. 1379 ile rehin hakkna bavurmadan nce dier takip yollarna bavurulmas halinde kanuni rehin hakkndan feragat edilmi olaca eklinde bir dzenleme getirilerek bu sorun zlmeye allmtr.

101

Deniz ticareti faaliyetinden doan borlarn alacakllar karmza genellikle rehinli alacak sahibi olarak kmaktadrlar. Bizde bu nedenle tezimizde rehnin paraya evrilmesi yolu ile takip meseleini bu takip yolunda gemilerin zelliini dikkate alarak inceledik. Trk Ticaret Kanunu ile cra ve fls Kanununun mehaz farkllndan kaynaklanan bir ok sorun bulunmaktadr. Bu nedenle, Deniz Hukukuna zel, cebr icra alannda ihtiyalara cevap verecek mstakil yasal dzenlemelerin yaplmas yerinde olacaktr.

102

KAYNAKA I. GENEL ESERLER ALTU, Ylmaz: Trk Milletleraras Usul Hukuku, Devletler Hususi Hukukunda Yarg Yetkisi, B. 3, stanbul 1983. ANSAY, Sabri akir: Hukuk, cra ve fls Usulleri, Ankara 1960. BELGESAY, Mustafa RE T: cra ve fls Kanunu erhi, B. 2, stanbul 1948. BELGESAY, Mustafa RE T: Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu erhi, c. 1, B. 2, stanbul 1939. BERK , Osman Fazl: Devletler Hususi Hukuku, Ankara 1949. BERK N, Necmeddin: Tatbikatlara cra Hukuku Rehberi, c. II. stanbul 1979. BERNAERTS, Arnd: Bernaerts Guide To The 1982 United Nations Convention On The Law Of The Sea, Hamburg, Germany, 1988. B LSEL, Cemil: Devletler Arasnda Andlamalar, stanbul 1979. AA, Tahir: Deniz Ticaret Hukuku III Gemi ve Yk Alacakls Haklar, Zaman Am, Deniz Hukukunda Cebr cra, stanbul 2005 (AA, cra). AA, Tahir: Deniz Ticareti Hukuku, c. I, B. 10, stanbul 1995. AA, Tahir: Deniz Ticaret Hukuku, c. II, stanbul 1982. AA, Tahir: Deniz Ticaret Hukuku, c. III, B. 2, stanbul 1988. AA/KENDER: Deniz Ticareti Hukuku, c. I, stanbul 2004. ALIK, Ahmet, N. FRANKO ve A. ZVEREN: Deniz Ticaret Hukuku, BTE, Ankara 1994. CAN, Mertol: Deniz Ticareti Hukuku, B. II, Ankara 2003. CHURC LL, Robin Rolf/COWE, Alan Vaughan: The Law Of The Sea, Manchester Universty Pres, Manchester, UK, 1983-1985. EL K, Edip: Milletleraras Hukuk, c. II, 1, B. 2, stanbul, 1971. EL KEL, Aysel: Milletleraras zel Hukuk, B. 7, stanbul 2004.

103

DOANAY, smail: Trk Ticaret Kanunu erhi, c. III, B. 4, stanbul 2004. ELBEK, Ahmet Gker: Deniz Hukuku, B. 2, zmir 1996. ER , Gnen: Aklamal- tihatl- Uygulamal Trk Ticaret Kanunu, c. 3, Deniz Ticareti Ve Sigorta, Ankara 1990. F EK, Hicri: Trk Vatandalk Hukuku, Ankara 1959. GKN L, Mazhar Nedim: Deniz Ticareti Hukuku, B. 3, stanbul 1946. G. LAZARATOS: Definition of Ship in National and International Law; R.H.D.I., 1969, Vol. 1. JACKSON, David: Enforcement of Maritime Claims, 4 edition, London 2005. KALPSZ, Turgut: Deniz Ticaret Hukuku, c. I, Ankara 1971. KANER, nci Deniz: Deniz Ticareti Hukuku, B. 2, stanbul 2005. KENDER/ET NG L: Deniz Ticareti Hukuku, B. 6, stanbul 1998. KENDER/ET NG L: Deniz Ticareti Hukuku, (Takip Hukuku ve Deniz Sigortalar ile Birlikte), Temel Bilgiler, B. 8, stanbul 2007 (KENDER/ ET NG L, Takip Hukuku). KPRL/KANET : Snrl Ayni Haklar, B. 2, stanbul 1982/1983. KYMEN/OLGA: Sanai, Kazai ve lmi tihatlarla Trk cra ve fls Kanunu, stanbul 1960. KURAN, Selami: Uluslararas Deniz Hukuku, stanbul 2006. KURU, Baki: cra ve fls Hukuku, c. I, B. 3, stanbul 1988 (KURU, I. 1988). KURU, Baki: cra ve fls Hukuku, c. III. B. 3, Ankara 1993 (KURU, c. III, 1993). KURU, Baki: cra ve fls Hukuku, B. 4, Ankara 1978 (KURU, B. 4, 1978). KURU, Baki: Hukuk Muhakemeleri Usul, c. I, B. 6, stanbul 2001. KURU, Baki, R. ARSLAN ve E. YILMAZ: cra ve flas Hukuku, B. 9, Ankara 1996. KURU, Baki, R. ARSLAN ve E. YILMAZ: cra ve fls Hukuku, B. 14, Ankara 2001.

104

MEESON, Nigel: Admiralty Jurisdiction and Practice, 3 edition, London 2003. MERAY, Seha: Devletler Hukukuna Giri, c. I, B. 3, Ankara 1968. MUUL, Timuin: cra ve fls Hukuku, stanbul 2005. NOMER, Ergin/ ANLI, Cemal: Devletler Hususi Hukuku, B. 13, stanbul 2005. OCONNEL, D. P.: The International Law Of The Sea, Volume 1, Oxford, UK. 1989. OUZMAN/SEL : Eya Hukuku, B. 6, stanbul 1992. OKAY, Sami: Deniz Ticaret Hukuku, c. I, B. 3, stanbul 1970. ZEKES, Muhammet: cra ve fls Hukukunda htiyati Haciz, Ankara 1999. ZMAN, M. Aydoan: Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi, stanbul 1984 (ZMAN, Szleme). ZMAN, M. Aydoan: Deniz Hukuku I, Ankara Mart 2006 (ZMAN, Deniz Hukuku). ZSUNAY, Ergun: Karlatrmal Hukuka Giri, stanbul 1976, c. VIII. PAZARCI, Hseyin: Uluslararas Hukuk Dersleri, B. 10, Ankara 2004. POSTACIOLU, lhan: cra (POSTACIOLU, cra 1975). POSTACIOLU, lhan: cra (POSTACIOLU, cra, 1982). Hukukunun Hukuku Esaslar, B. 4, stanbul stanbul 1975 1982

Esaslar,

POSTACIOLU, lhan: Medeni Usul Hukuku Dersleri, B. 6, stanbul 1975. RUH , Ahmet Cemal: Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun, stanbul 2003. SEV , Vedat Rait: Trk ve Yabanc Mahkemelerin Devletler Hususi Hukuku Bakmndan Yetkisi, stanbul 1963. SEV , Vedat Rait/ SEV , Muammer Rait: Devletler Hususi Hukuku, stanbul 1967. ANLI, Cemal: Uluslararas Ticari Akitlerin Hazrlanmas ve Uyumazlklarn zm Yollar, B. II, stanbul 2002.

105

ANLI, Cemal/EK , Nuray: Uluslararas Ticaret Hukuku, stanbul 2000. TEK L, Fahiman: Deniz Hukuku, B. 5, stanbul 1998. TEK NALP, Glren: Milletleraras zel Hukuk Balama Kurallar, B. 4, stanbul 1999. T RYAK OLU, Bilgin, Dorudan Yabanc Yatrmlarn Uluslararas Hukukta Korunmas, Ankara 2003. TOLUNER, Sevin: Milletleraras Hukuk Dersleri-Devletin Yetkisi, B. 4, stanbul 1989. UYAR, Talih: cra Hukukunda Haciz, B. 2, Manisa 1990 (UYAR, Haciz). UYAR, Talih: cra ve fls Kanunu erhi, Manisa 1974 (UYAR, erh). STNDA, Saim: cra Hukukunun (STNDA, cra, B. 8). Esaslar, B. 8, stanbul 2004

STNDA, Saim: htiyati Tedbirler Geici Hukuki Himaye Yntemleri, stanbul 1981 (STNDA, htiyati). STNDA, Saim: cra Hukukunun Esaslar, B. 5, stanbul 1990. STNDA, Saim: Medeni Yarglama Hukuku, B. 4, stanbul 1989. YELEK , Memduh, . YELEK ve . GENEL: cra ve fls Kanunu, lgili Kanunlar ve Ynetmelik, Ankara 1973. YILMAZ, Ejder: Hukuk Szl, Ankara 2003.

106

II. TEZLER, MONOGRAF LER ATAMER, Kerim: Trk Ticaret Kanunu Tasarsna Gre Deniz Hukukunda Cebr cra, stanbul 2006 (ATAMER, Tasar). ATAMER, Kerim: 1976 Snrl Sorumluluk ve 1992 Petrol Kirlilii Szlemelerinin Tatbikatna Dair Yasal Dzenleme Tasla ve Gerekesi, nal Tekinalpe Armaan, c. I, stanbul 2003 (ATAMER, Tekinalpe Armaan). BARLAS, Nuray: Gemi Alacakls Hakk Veren Alacaklar ve Gemi Alacakls Hakknn Hukuki Nitelii, Doktora Tezi, stanbul 1997 (BARLAS, Gemi Alacakls). CAN, Mertol: Donatma tirakinde Tacir Sfatnn Aidiyeti le Mterek Donatanlar Hakknda da fls Kararnn Verilip Verilemeyecei Meselesi, nal Tekinalpe Armaan, c. I, stanbul 2003. ET NG L, Atilla Ergon: Mukayeseli Hukuk Asndan Gemilerin htiyati Haczi, stanbul 1972 (ET NG L, htiyati Haciz). DORUCU, Muhittin: Deniz Tamaclnda Kanuni Rehin Hakk, stanbul 1997. EK , Nuray: Yabanc Gemilerin htiyati Haczi, B. 2, stanbul 2004 ( EK , htiyati Haciz). EK , Nuray: Trk Mahkemelerinin Milletleraras Yetkisi, B. 2, stanbul 2000 (EK , Milletleraras Yetki). EK , Nuray: anakkale Boaz ve Marmara Denizinden Geen Yabanc Gemilerin Haczi, B. 1, stanbul Haziran 2006. GER, Erdoan: Deniz Ticareti Hukukundan Doan Kanunlar Ankara 1965. htilaf,

GNGR, Glin Gneysu: Milletleraras zel Hukukta fls, Ankara 1997. HAD MOLU, Nimet zdek: Milletleraras Usul Hukukunda htiyati Tedbir, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara 2002. KHOSHKISH, A.: The Right of Innocent Passage, Cenevre 1954. LALE, Muktedir: Trk Milletleraras Usul Hukukunda Trk Mahkemelerinin Milletleraras Yarg Yetkisi, Yksek Lisans Tezi, Ankara 1996.

107

SNMEZ, Blent: Avrupa Birlii Denizcilik Politikalar ve Trkiyenin Entegrasyonu, Babakanlk Denizcilik Mstearl, Denizcilik Uzmanlk Tezi, Ankara 2001. EN, Elif: Donatann Sorumluluunun Snrlandrlmas, Doktora Tezi, stanbul 2000. TA, Han Tolga: Trk Hukukunda Gemilerin htiyati Haczi, Yksek Lisans Tezi, zmir 1999. TATAR, Blent: Deniz Alanlarnda Ticaret Gemilerinin Hukuki Rejimleri, Yksek Lisans Tezi, stanbul 2002. UZUN, Elif: Milletleraras Hukuk Asndan EN ok Gzetilen Ulus Kayd, Yksek Lisans Tezi, Eskiehir 2002.

108

III. MAKALELER ALGANTRK, Didem: Trk ve ngiliz Hukukunda Gemi potei Tesisine likin zellikler, BD, c. 73, S. 4- 6, stanbul 1999. ALTINUBUK, Fikret : Boazlar Rejimi, Deniz Ticareti Dergisi, S. 2, stanbul 1994. AKINCI, Ziya: Taraflarn Yetkili Hukuku Belirlemeleri Szlemelere Uygulanacak Hukuk, DEHFY, Ankara 1992. Durumunda

AKSAKAL, Serra nsal: International Bar Association, Uluslararas Denizcilik Hukuku Konferans, 20- 22 Haziran 2002. ATAERG N, Selim: Trk Uluslararas Gemi Sicili, Prof. Dr. Fahiman Tekilin Ansna Armaan, stanbul 2003. ATAERG N, Selim: Trk Uluslararas Gemi Sicili, stanbul Barosu Dergisi, stanbul 2000. ATAMER, Kerim: Gemilerin htiyat Haczinde Seferden Men nleminin Uygulanmas, HFM, c. 55, S. 3, stanbul 1997 (ATAMER, htiyat Haciz). ATAMER, Kerim: Gemi Ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Yarglama Usul ve cra, Ticaret Hukuku ve Yargtay Kararlar Sempozyumu, 4-5 Nisan 1997 (ATAMER, cra). AYBAY, Gndz: Trk Uluslararas Gemi Sicili Kanunu ve Ynetmelii Hakknda, Deniz Hukuku Dergisi, Yl 4 (1999), S. 3-4, B. Aralk 2000. AYBAY, Gndz: Trk Boazlar Blgesinden Gei Transit Gei Midir? , DHD, S. 1996. AYBAY, Rona: Trk Hukukunda Gemilerin Uyrukluu, Gndz kne Armaan, Ankara niversitesi Siyasal Bilimler Fakltesi Dergisi, c. 47, S. 1- 2, Ankara 1992. AYBAY, Gndz: Gemilerin Tutuklanmasna likin Uluslararas Szleme (1999), DHD, S. 1- 2, stanbul 1999. BARLAS, Nuray: Yola Hazr Gemilerin htiyati Hacze Tabi Tutulmazl lkesi, stanbul Barosu Dergisi, stanbul 1987 (Yola Hazr Gemi). BEKTAOLU, Dilek: Trk Boazlarndan Geen Ticari gemilerin htiyati Haciz Muafiyeti Var mdr?, DHD. Yl. 5, S. 1- 4, stanbul 2000.

109

BERLINGIERI, Francesco: The Scope Of Application Of The 1952 Brussels Convention On The Arrest Of Ships, Journal of Maritime Law and Commerce, Volume 22, No. 3, October 1991. BERLINGIERI, Georgio: Yabanc Devlete Mensup Bir Gemi Haciz Altna Alnabilir mi?, BD, stanbul 1938 (BERLINGIERI, Haciz). B RSEL, T. Mahmut: Gemi Ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Yarglama Usul ve cra, Ticaret Hukuku ve Yargtay Kararlar Sempozyumu, 4-5 Nisan 1997 Ankara. AA, Tahir: Teminat Karlnda Gemi veya Ykn Serbest Braklmas, BAT DER, c. XV, S. 3, Haziran 1990 (AA, Teminat). AA, Tahir: Deniz Alacaklarna Kar Mesuliyetin Snrlandrlmas Hakknda 1976 Tarihli Milletleraras Szleme, HFM XLII/1- 4. ET NG L, Atilla Ergon: Deniz Hukukunda Kanuni Rehin Hakkna Dayanan Takiplerle lgili Olarak Uygulamada Ortaya kan Baz Sorunlar, DHD, 1996/ 3-4. ET NG L, A. Ergon/ KENDER, Rayegn/ NAN, Samim/ YAZICIOLU, Emine: Trk Ticaret Kanunu Tasarsnn Deniz Ticareti Balkl 5. Kitabnda Yer Alan Hkmler Hakknda Deerlendirmeler, DHD, zel Say, stanbul Ocak 2006. ET NG L, Atilla Ergon: Uluslararas Anlamalarda Donatann Akit D Sorumluluu, Trkiyede Deniz Kazalar Sempozyumu (13- 15 Ekim 1982), Ankara 1983. DAMAR, Duygu: Deniz Ticareti Hukukunda Yasama almalar, DHD, Yl, 67, S. 1-4, stanbul 2004. DEM RKIRAN, hsan/ DEM RKIRAN, H. MURAT: Trk Ticaret Kanunu Tasars Hakknda Baz Dnceler, DHD, Trk Ticaret Kanunu Hakknda Deerlendirmeler, zel Say, stanbul Ocak 2006. DOAN, Vahit: Milletleraras zel Hukukta spata Uygulanacak Hukukun Tespiti, Sleyman Arslana Armaan, Seluk niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, c. 6, S. 1- 2, 1998. DUYAR, Nuray: Yola Hazr Gemilerin htiyati Hacze Tabi Tutulmazl lkesi, BD, stanbul 1987. EK , Nuray: Yabanclk Unsuru Tayan Akitler ve Bu akitlerin Roma ATRoma Konvansiyonuna Gre Anlam, MHB, S. 1- 2, Yl 12 (1992).

110

EK , Nuray: Trk Gemi Siciline Kaytl Geminin Yurt Dnda Cebr cra Yolu le Sat, DHD, yl 8 (2003), S.1- 4, stanbul 2005 (EK , Gemi Sicili). ER , Gnen: Gemi Ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Rehin Tesisi ve laml cra, DHD, 1997 (ER , Rehin Tesisi). ERTAN, Kerem: Trk Ticaret Kanunu Tasarsnn Baz Maddeleri Hakknda Yazl Gr, DHD, zel Say, stanbul Ocak 2006. GNDZ, Aslan: Yabanc Devlet Mallar zerinde Cebr mdr?, MHB, c. 4-5, 1984-1985. cra Mmkn

ILGIN, Sezer: Trk Deniz Hukukuna likin Baz Deerlendirme ve neriler, DHD, Yl, 3, S. 3- 4, 1998. KALPSZ, Turgut: Gemi Ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Yarglama Usul ve cra, Ticaret Hukuku ve Yargtay Kararlar Sempozyumu, 4- 5 Nisan, Ankara 1997 (KALPSZ, Gemi Alacakls). KALPSZ, Turgut: Gemi Alacakls Hakknn Salad Kanuni Rehin Hakk, Ankara 2004 (KALPSZ, Gemi Rehni). KALPSZ, Turgut: Gemi Alacakls Hakknn Hukuki Mahiyeti, Yaar Karayalna 65. Ya Gn Armaan, Ankara 1988. KALPSZ, Turgut: Gemi Ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Yarglama Usul ve cra, Ticaret Hukuku ve Yargtay Kararlar Sempozyumu, 4- 5 Nisan 1997 Ankara (KALPSZ, Sempozyum). KAYIHAN, aban: Yola Hazr Geminin cradaki Durumu, BAT DER, 1998, c. XIX. KOYUNCU, brahim Serdar: Trk Ticaret Kanunu Tasarsnn Deniz Ticareti Kitabndaki Baz Hkmler Hakknda Deerlendirmeler, DHD, Trk Ticaret Kanunu Hakknda Deerlendirmeler, zel Say, stanbul Ocak 2006. KUNTALP, Erden: Gemi Ve Yk Alacakls Haklarnn Kullanlmasnda Yarglama Usul ve cra, Ticaret Hukuku ve Yargtay Kararlar Sempozyumu, XIV, 4- 5 Nisan 1997. KURU, Sevilay: Trk Ticaret Kanunu Tasarsnn Deniz Ticareti Kitabndaki Cebr cra Hkmlerine likin Grler, DHD, Trk Ticaret Kanunu Hakknda Deerlendirmeler, zel Say, stanbul Ocak 2006. METE, Halim: Trk Denizcilii ve AB, Deniz Ticareti Dergisi, Haziran 2004.

111

NOMER, Ergin: Yargtay Kararlarnda Devletler zel Hukuku Kanunu, Ouz mregne Armaan, stanbul 1998. NOMER, Ergin: Devletler Hususi Hukukunda Milletleraras Yetki Mefhumu, HFM, c. XL, S. 1- 4, stanbul 1974. ZTEK N, Gnseli: spat Hukuku ve Delillere Uygulanacak Hukuk Hakknda Grler, MHB, c. 9, 1989. SENG R, Turgut: Deniz Ticaret Hukukunda Gemi htiyati Haczi, BD, S. 1112, stanbul 1966. TEK NALP, Glren: Trk Devletler Hususi Hukukunda Gemi Alacakls Hakknn Douu Ve Buna likin Problemler, BAT DER, c. IV, S. 2. 1967 (TEK NALP, BAT DER). TULUAY, Metin: Milletleraras Usul Hukuku, ABD, S. 2, 1984. LGENER, Fehmi: Gemi zerindeki Rehin Hakk, Gemi Alacakls Hakk, DHD, S. 4, stanbul 1997. EKER, Zehra: zerinde potek Tesis Edilmi Gemilerin Trk Gemi Sicilinden Terkin Edilerek Trk Uluslararas Gemi Siciline Kaydedilmesi Sorunu, DHD, Yl 4 (1999), S. 3-4, B. Aralk 2000. UZUN, Elif: Milletleraras Hukuk Asndan En ok Gzetilen Ulus Kayd, Milletleraras Hukuk ve Milletleraras zel Hukuk Blteni, Yl, 24, S. 1- 2, 2004. LGENER, Fehmi: Gemi Alacakls Hakk Veren Alacaklar Bakmndan Ticaret Kanunumuzun 1235. Maddesinin 7., 8. ve 9. Bentleri Hkmlerinin Deerlendirilmesi, BD, stanbul 1987 (LGENER, Gemi Alacakls) LGENER, Fehmi: Trk Uluslararas Gemi Sicili Kanunu Ve Ynetmelik Tasars le lgili Bir Deerlendirme, DHD, Yl 4 (1999), S. 3- 4, B. Aralk 2000. LGENER, Fehmi: Trk Ticaret Kanunu Tasarsnda Tadil Edilmesi Gereken Hkmler, DHD, Trk Ticaret Kanunu Hakknda Deerlendirmeler, zel Say, stanbul Ocak 2006. LGENER, Fehmi: Gemilerin htiyati Haczine likin 1999 tarihli Cenevre Konvansiyonuna Bir Bak, DHD, stanbul 2003. VANK, M. Deniz: Uluslararas Denizlerin Hukuki Stats, Gei Rejimleri ve Trk Boazlar, ABD, S.1, Ankara 1998.

112

YILMAZ, Ejder: Devlet Mallar Hak ve Rhanlna Sahip Mallarn Haczedilememesi, Yaar Karayalna 65. Yl Armaan, Ankara 1988. YILMAZ, Orhan: Denizcilik htisas Mahkemeleri, BD, c. 79, S: 2005/2, Mart, Nisan stanbul 2005. ANON M: Trkiye Dnya le Btnlemede Son Aamada, Morgan Stanley, Anahtar Dergisi, Milli Prodktivite Merkezi Aylk Yayn Organ, S. 201, Eyll 2005. ANON M: Trkiyenin Rol Artyor, Anahtar Dergisi, Milli Prodktivite Merkezi Aylk Yayn Organ, S. 197, Mays 2005. ANON M: TTK da Yaplan Yeni Dzenlemelerle, Deniz Ticaret Dergisi, Haziran 2004. ANON M: Denizcilik Ald Ban Gidiyor, Deniz Ticaret Dergisi, Nisan 2004.

113

IV. ELEKTRON K KAYNAKLAR AKTEN, Necmettin: 8. Be Yllk Kalknma Plan, Ulatrma zel htisas Komisyonu Raporu, Deniz Yolu Ulatrmas, Alt Komisyonu Raporu, Ankara 2001, http://www.dpt.gov.tr/sektor/sektor.htm (AKTEN, Rapor). Diplomatic Conference On Arrest Ships, www.unctad.org/en/docs/imo99d6.pdf Internatonal Conventon For The Unfcaton Of Certan Rules Relatng To The Arrest Of Sea-Gong Shps, 1952, http://web.uct.ac.za/depts/shiplaw/fulltext/arrest52.htm LIU, FENGMING/ SCOWCROFT, JEROME C. : Journal of Maritime Law and Commerce, Volume 19, No. 1, January, 1988, Special Rules of the Supreme People's Court of the People's Republic of China Concerning Maritime Jurisdiction and Arrest of Ships, http://www.heinonline.org/HOL/Page?collection=fijournals&handle=hein.journa ls/jmlc19&id=154&size=2&rot=0&type=text Maritime Jurisdiction and Arrest of Ships under China's Maritime Procedure Law (1999), Journal of Maritime Law & Commerce, Volume 32, No. 4, October, 2001, http://www.heinonline.org/HOL/Page?collection=fijournals&handle=hein.journa ls/jmlc32&id=671&size=2&rot=0&type=text Maritime Arrest Legal Reflections On The nternational Arrest Conventions And On Domestic, http://etdindividuals.dlib.vt.edu/archive/00000077/ Ship Arrest, http://www.maritimeadvocate.com/i14_ship.htm Ship Arrest In England And Wales, http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrest_sach.htm http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrest_netherlands .htm http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrest_belgium.ht m http://www.shiparrested.com/continents/namerica/information/arrest_texas.ht m http://www.shiparrested.com/continents/namerica/information/sullivan.htm

114

http://www.shiparrested.com/continents/europe/information/arrestolesenlyager .htm TATAR, Blent: Boazlarda Ticaret Gemilerinin Hukuk Rejimi, http://www.turkishpilots.org.tr/DOCUMENTS/Bulent_Tatar_15_07_2004_Boga zlar Hukuki_Rejimi.htm http://www.heinonline.org/HOL/Page?collection=fijournals&handle=hein.journa ls/jmlc22&id=415&size=2&rot=0&type=text (BERLINGIERI, Brussels Convention) The International Convention on Arrest of Ships, http://www.unctad.org/Templates/Meeting.asp?m=5674&intItemID=1942&lang =1 Trk Denizcilik Hukukunun Tarihesi, http://www.denizcilik.gov.tr/ TTK tasars, www.basbakanlk.gov.tr/docs/kkgm/kanuntasarilari/TURK%20TICARET/ticaret .doc TTK tasar gerekesi, www.basbakanlk.gov.tr/docs/kkgm/kanuntasarilari/TURK%20TICARET/genel %20.doc United Nations/International Maritime Organization Diplomatic Conference on Arrest of Ships General, http://www.unctad.org/en/docs/imo99d6.pdf, http://www.unctad.org/Templates/Search.asp?intItemID=1717&lang=1&frmSe archStr=arrest+of+ships&frmCategory=all&section=whole#press International Convention on Maritime Liens and Mortgages, Geneva, 6 May 1993, http://www.admiraltylawguide.com/conven/liens1993.html IMO, International Convention On Salvage, 1989, http://www.jus.uio.no/lm/imo.salvage.convention.1989/doc.html. LGENER, Fehmi: Denizciliin Devlet Politikas Olmas Bakmndan Deniz Hukukunun Yeri, (LGENER, Devlet Politikas) http://www.ulgener.com/upload/lib/22_Devlet_politikasi.doc

115

LGENER, Fehmi: Trk Uluslararas Gemi Sicili Kanunu le Deerlendirme, http://www.ulgener.com/upload/lib/01_TUGS.doc

lgili Bir

LGENER, Fehmi: Trkiye Dndaki Cebr cra Sonucunda Gemi Sicilinde Kaytl Olan Haklarn Akbeti Ve Gemilerin Terkin Edilebilmesi Konularnda Yaplan Kanun Deiiklii, http://www.ulgener.com/upload/lib/26_TK_md_1245.doc En ok gzetilen ulus kayd, http://tr.wikipedia.org/wiki/En_%C3%A7ok_g%C3%B6zetilen_ulus_kayd%C4 %B1 http://www.eksisozluk.com/show.asp?t=en+cok+gozetilen+ulus&nr=y&pt=en +cok+gozetilen+devlet

116

ZET

BAHADIR, Uur. Trk Milletleraras Usul Hukunda Gemi Haczi. Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2007

Bu tezde, deniz ticaretinde nemi her geen gn artan Trk milletleraras usul hukukunda gemi haczi konusu incelenmeye allmtr. Bu yaplrken gemi alacakls hakk ve buna uygulanacak hukuk, yerli ve yabanc gemilerin haczi, gemi haczinin Trk milletleraras usul hukukunda tad zellikler, milletleraras hukuktan kaynaklanan ve uygulamada ortaya kan problemler, milletleraras szlemeler, son mevzuat deiiklikleri, konu hakknda ki gncel eserler, Yargtay kararlar ve yeni Trk Ticaret Kanunu Tasars incelenmeye allmtr. almamzda nce, deniz hukukunun tarihi geliiminden ksaca bahsedilmitir. Daha sonra gemi, gemi sicili, geminin iletilmesi gibi deniz hukukunun temel kavramlar aklanmaya allmtr. Akabinde gemi alacakls hakk ve bu hakka uygulanacak hukuk konular incelenmitir. Daha sonra deniz hukukunda gemilerin cebr icraya konu olmas ve uygulanacak hukuk meselesi incelenmitir. nce deniz hukukunda cebr icra alannda karlalan temel sorunlara deinildikten sonra cebr icrann tbi olduu hukuk meselesi incelenmitir. Bu balamda milletleraras usul hukukunun yaps ve nitelikleri incelenmi, uygulanacak hukuk, dier baz devletlerdeki gemilerin cebr icras meselesi ve bu alanda milletleraras szlemeler deerlendirilmitir. Daha sonra deniz hukukunda cebr icra, yetki sorunu, takibin taraflar ve temsil, haczi mmkn olmayan gemiler, gemilerin haczi veya ihtiyati haczi meseleleri incelenmitir. Gemilerin icrasnda takip yollar hususunda tezimizde, snrlandrma yaplmtr. Deniz hukukunun zelliinden dolay alacakllar en ok rehin hakkna sahip olacaktr ve dolaysyla da en ok rehnin paraya evrilmesi yolu ile takipte bulunacaklardr. Dolaysyla tezde esas olarak rehnin paraya evrilmesi yolu ile takip ekli

117

incelenmi ve yeri geldike dier takip yollar ile ilgili de aklamalar yaplmtr. Anahtar Szckler 1. 2. 3. 4. 5. Gemi haczi, Gemi alacakls hakk, Haczedilemiyecek gemiler, Cebr-i icra, Gemi alacakls hakk.

118

ABSTRACT

BAHADIR, Uur. Shp Arrestment In Turksh Internatonal Procedural Law. M.Sc. Thesis, Ankara, 2007 In this thesis, subject ship arrestment in Turkish international procedural law is studied. In this process, creditors right for ship, laws they are liable to, arrestment in Turkish international procedural law, problems steming from international law and arising in application, international aggrements, the last changes in legislation, current works about the subject, decisions of the Supreme Court of Appeals and the new Turkish Commercial Law Bill are studied. Firstly, in this thesis, the historical development of Admiralty Law is shortly mentioned. Then basic concepts about admiralty law like ship, ships register, running a ship are clarified. Subsequently, creditors right for ship and law cases that will be applied to this right are studied. In the second part of the thesis, applying foreclosure to ships and law matters that are to be applied are studied. After mentioning the basic problems in the foreclosure area. The law matter to which foreclosure is liable, is studied. Within this context, structures and features of international prosedural law is studied; then law to be applied, the matter of foreclosure for ships in other states and international aggrements about this subject are evaluated. In the last part of thesis, foreclosure in admiralty law, jurisdictional question, parties of prosecution, presentation, ships that are impossiple to arrest, arresting ships, matters of lien are studied. The thesis is limited about the ways of prosecution in arresting ships. Due to features of admiralty law, creditors will have lien; so they will prosecute mostly with the way of foreclosure. Accordingly, prosecution with the way of foreclosure is mainly studied in the thesis and meanwhile other ways of prosecution are explained.

119

Key Words 1. 2. 3. 4. 5. Ship arrestment, Creditors right for ship, Ships that are impossiple to arrest, Arrest, Creditors right for ship.