YATIRIMCI REHBER

o o o o o o o Vadeli lem ve Opsiyon Borsas (VOB) Nedir? VOBda ne alnp satlr? VOBda nasl ilem yaplr? VOBda niin yatrm yaplr? VOBun hukuki erevesi nedir? VOBda ilem gren szlemelerin detaylar nedir? lem rnekleri ve VOB hakknda bilmek istediiniz bir ok ey.

Basit bir ekilde bu kitapkta.

OCAK 2007

Vadeli lemlere Balarken!

Vadeli ilem ve opsiyon borsalar liberal ekonomik sistemlerin vazgeilmez kurumlardr. Bu borsalar faaliyetlerini gelimi lkelerde 100 yl akn bir sredir devam ettirmektedir. 2005 yl itibaryla dnyada vadeli ilem borsalarnn ilem hacmi 1,4 katrilyon ABD Dolarnn zerindedir. 2006 yl hacimleri incelendiinde ise bu rakama ilk dokuz aylk dnem sonu itibaryla ulald grlmektedir. Vadeli ilem borsalarnda ilem hacimleri finansal piyasalarda olumsuz gelimeler yaand dnemlerde dahi srekli artmaya devam etmitir. Vadeli ilem ve opsiyon borsalarnn en nemli fonksiyonu etkin risk ynetimi ve gelecee ynelik fiyat kefidir. Bu borsalarda ilem gren szlemeler gerek yatrm gerekse korunma amal olarak geni bir kitle tarafndan kullanlmaktadr. Bu haliyle dnyadaki vadeli ilem borsalar lke ekonomilerine ok nemli katkda bulunmaktadr. Dnyada bir ok gelimi lkedeki vadeli ilem ve opsiyon borsalar faaliyetlerini artan ilem hacimleri ile srdrrken, gelimekte olan lkelerde de bu gibi borsalara rastlanmakta veya almas iin almalar srdrlmektedir. Trkiyede de byle bir borsann eksiklii uzun yllar boyunca hissedilmitir. lkemiz Avrupa Birliine girme ynnde ilerlerken devlet her gn daha fazla alandan ekilmekte, bir ok mal ve hizmetin fiyat kamu mdahalesi olmakszn piyasada belirlenmektedir. Bunun yannda, sermayenin uluslararas dolamnn nndeki engeller kalkmakta, her iletme dnyadaki gelimelerden etkilenmektedir. Bu gelimeler, iletmelerimizin uluslararas piyasalarda rekabet edebilmesi iin rakiplerinin kulland risk ynetim aralarn, dier bir deyile trev aralar kullanmalarn zorunlu hale getirmektedir. Borsamz iletmelerin risk ynetim ihtiyalarnn en etkin ekilde karlanmas iin kurulmutur. Borsamzn sunduu rnler sayesinde finansal sistemimizde nemli bir eksiklik giderilmitir. Trev aralarn kullanlmasyla, yatrmclar fiyat belirsizliinin yarataca risklere kar etkin bir korunma imkanna kavumulardr.

Gelecee Giden Yol:

Borsamzn kurulmasyla ilgili hukuki dzenleme ve faaliyetlere tarih srasna gre aada yer verilmitir.

15 Aralk 1999: 2499 Sayl Sermaye Piyasas Kanununun 22 ve 40nc maddesinde yaplan deiiklikle Vadeli lemler ve Opsiyon Borsalarnn Trkiyede kurulmasyla ilgili dzenleme yaplmtr.

! ! ! ! ! ! ! !

23 ubat 2001: 24327 sayl Resmi Gazete'de "Vadeli lem ve Opsiyon Borsalarnn Kurulu ve alma Esaslar Hakknda Ynetmelik" yaymlanmtr. 19 Ekim 2001: Bakanlar Kurulu karar ile VOBun kurulmasna izin verilmitir. 4 Temmuz 2002: VOB kurulmutur. 5 Mart 2004: SPKdan faaliyet izni alnmtr. 27 Mart 2004: VOB Borsa Ynetmelii Resmi Gazetede yaymlanmtr. 30 Kasm 2004: VOBda ilem gren szlemeler SPK tarafndan onaylanmtr. 30 Kasm 2004: VOB yelerine ilikin hususlar SPK tarafndan onaylanmtr. 26 Ocak 2005: VOB yelik ve ilem esaslar ile vadeli ilem szlemelerine ilikin genelgeler yrrle girmitir. Genelgelerin son hali iin ltfen www.vob.org.tr adresine baknz.

! ! ! !

4 ubat 2005: VOB 34 yesiyle ilemlerine balamtr. 20 Mart 2006: Takasta T+1 uygulamasna geilmitir. 24 Nisan 2006: lem gren szleme says 10a ulamtr. 6 Kasm 2006: ye says 62ye ulamtr.

" Borsa Nedir ve Ne e Yarar?

Bu soruya verilen cevaplar imdiye kadar duymu veya okumu olduunuzu tahmin ediyoruz. Ancak konuyu farkl bir adan tekrar gzden geirmekte fayda var.

Gelecek Sizce Hep Belirsiz mi?

Gelecei belirli hale getirmek imkansz bir ey mi? Belirsizlikten kaynaklanan riskleri ortadan kaldrmak mmkn m? Bu sorular yle de sorabiliriz: Gelecekte alacanz bir maln fiyatn veya borlanacaz faiz orann bilmiyor olmak sizi rahatsz etmez mi? Yatrmlarnzn deerinin dmesinden endie etmez misiniz? Gelecekte daha yksek bir orandan borlanmak zorunda kalma endiesiyle yatrmlarnz ertelediiniz oldu mu? Gelecekte satn alacanz bir maln fiyatn imdiden sabitlemeyi istemez misiniz?

Bu kayglar tayorsanz Borsamzda size uygun zmlerimiz var. Gelecekteki fiyat hareketleri sanld gibi kontrol edilemez deildir. Borsamzdaki aralar bu konuda size yardmc olacaktr. Aklamalar kitapn ilerleyen blmlerinde bulabilirsiniz.

Semt Pazar ve Borsa

Borsann ne ie yaradn ok yakndan bildiimiz semt pazarlaryla karlatrma yaparak daha iyi aklayabiliriz.

Eer bir semt pazarndan meyve sebze aldysanz siz borsa nedir biliyorsunuz demektir.. Eer yiyecek temini iin semt pazar bir ihtiyatr diyorsanz (ki insanlar orada alveri yaptna gre bir ihtiyatr) trev aralar iin de borsa bir ihtiyatr. Pazar alc ve satcnn bir araya geldii yerdir. Domates satmak isteyenler, pazarn ak olduu zamanda pazara gelir, bir fiyat etiketi koyar ve maln sata sunar. Siz de pazarn nerede olduunu, ne zaman ak olduunu ve orada ne satldn bilirsiniz. Domates almak istediinizde pazarn ak olduu zaman oraya gidersiniz.,,,,,,,,,,,,,,

Ben semt pazarnn ne olduunu biliyorum, ama sizin Borsanz semt pazarna benzemiyor
diyorsanz, onu da aklayabiliriz. Bizim pazarmz (Borsa) kark gibi grnse

de, sizin pazarnza (semt pazar) ok benzer ve Borsa da esas itibaryla bir semt pazar ne iin varsa onun iin vardr: alc ve satcy bir araya getirmek. Bu durumda aklmza u sorular gelebilir: Pazar (Borsa) nerededir? Borsada alnan satlan ey (rnler) nedir? rnler nasl alnr ve satlr? Niin alm satm yaplr?

Pazar (Borsa) nerededir?

lk nce pazar nerededir sorusunu cevaplayalm. Pazar (bizim rneimizde VOB), bir telefonun veya VOB sistemlerine bal bir bilgisayarn olduu her yerdedir. Bunu biraz aklayalm. Borsamzn idari merkezi zmirdedir. Borsamzda 9:15-16:40 arasnda tek bir seans dzenlenir. 12:00-13:00 aras le tatilidir. Merkezimizde ilem salonu olarak adlandrlan ve arac kurumlarn temsilcilerinin gelip alm satm yapabilecei bir yer vardr (baknz resim). Ancak alm satm yapmak iin kimsenin buraya gelmesi zorunlu deildir.

Bir kilo domatesi almak iin fiilen pazar yerine gitmek veya pazara giden birine sipari vermek gerekir. Borsamzda alm satm yapmak iinse Borsamza kadar yorulmanza gerek yok. Evinizden alm satm yapabilirsiniz. Bu nasl salanmaktadr? Borsamzda alm satm iin bir elektronik sistem kullanlmaktadr. Dier bir deyile, Pazar elektronik ortamda ilemektedir. Bu sistem, al veri iin alc ve satcnn fiilen belirli bir mekanda olma zorunluluunu ortadan kaldrmaktadr. Borsamzn sistemine bal olan bilgisayarlar, yemiz olan herhangi bir arac kurumun veya bankann ofisinden alm satm yapmaya imkan vermektedir. yelerimizin birinde hesabnzn olmas durumunda her trl iletiim aracyla talebinizi bildirmeniz yeterli olacaktr.

Elektronik sistem sizlere kolaylk salamak iin seilmitir. Pazarda ok sayda domates satcs olduunda en iyi fiyat bulmak iin tm pazar gezmek zorundasnz. Bu maliyetlidir. Miktar olarak fazla aldnzda en kk bir fiyat fark mali adan ok byk bir kayp olarak karnza kacaktr. Elektronik sistemde, en iyi fiyat veren taraflar, hibir aratrma yapmadan bilgisayar ekrannda grebileceksiniz.

Peki bu pazarda (Borsada) al veri nasl yaplr?

Semt pazarna kendiniz girebilirsiniz ve ihtiyacnz olan domatesi kendiniz alabilirsiniz. Bizim pazarmza (Borsaya) sadece yelerimiz girebilir. Bu da u anlama gelmektedir: eer al ve sat yapacaksanz bunu yelerimize bildirmeniz gerekmektedir. yelerimiz sizin adnza Borsada al veya sat yapacaklardr. Bu yap sizlere kolaylk salamak iin kurulmutur. Borsa yeleri bankalar ve arac kurumlardan olumaktadr. Borsa yeleri size aldnz veya sattnz rnlerin fiyat ve miktar konusunda gerekli bilgiyi salayacak ekilde rgtlenmitir. Borsa yeleri alm satm taleplerinizi, Borsamzn sistemine girerek sizin iin en iyi fiyat bulmaya alarak yerine getirirler. Sanrm pazarn nerede olduu ve alm satmn nasl yapld konusunda fikir sahibi olduk ancak Borsamzda ne alnp satldndan henz bahsetmedik.

Bu pazarda (Borsada) ne alnp satlyor?

sorusunun cevabna bakalm. Keke bu soruyu domates diyerek cevaplayabilseydik. Ama buna verecek basit bir cevabmz yok. Bizim borsamzda alnp satlan rnlere trev ara veya szleme diyoruz. Borsamzda alnp satlan trev aralar size karmak gibi grnse de, bizim rnlerimizin benzerlerini imdiye kadar farkna varmadan belki de ok kez alp sattnz. rnein ev kiraladysanz veya uak bileti satn aldysanz Borsamzda alnp satlana benzer bir rn kullandnz demektir. Yine pazar ve domates rneini takip edelim. Her hafta pazardan bir kilo domates aldnz varsayalm. Her hafta pazarda sizi bir srpriz beklemektedir. Domates fiyatlar bazen inmekte, bazen de kmaktadr. Bir gn, bu srprizlerden bktnz ve gelecek hafta satn alacanz domatesin fiyatn imdiden bilmek istediniz ve pazardaki bir satcyla domatesi bir hafta sonra imdi belirlediiniz fiyattan almak zere anlatnz (Belki de satc da ayn konudan ikayetidir. O da fiyatlardaki ini klardan rahatsz olabilir, bu ekilde fiyatlarn uzun vadeli olarak belirlenmesi onun da iine gelebilir). Anlamaya gre satc gelecek hafta 1 kilo domatesi size zerinde anlatnz fiyattan vermeyi taahht etti, siz de bu fiyattan almay garanti ettiniz ve bunu da aranzda yaptnz yazl bir szlemeye baladnz.

Borsamzda yaplan ilemler buna ok benzemektedir.

Borsamzda ilem gren

mallardan olan pamuu ele alalm. Pamuu u anda almak isteinizde fiyat bellidir. Bazen ay (veya belirleyeceiniz daha farkl bir sre) sonraki fiyat sizin iin nemli olabilir. Ancak mevcut durumda pamuu size vadeli satacak kimse bulamayabilirsiniz. te Borsamz, pamuu bu ekilde 3 ay sonraki fiyattan almak ve satmak isteyenleri bir araya getirmektedir ve taraflar, zerinde anlatklar fiyattan szleme yapmaktadr. Sizin pazarda yaptnz domates szlemesi ile, Borsamzda yaplan pamuk szlemesi arasnda farkllklar bulunmaktadr.

Pazarda yaptnz szlemeye uyulmasnn garantisi yoktur. Bir hafta sonra domates fiyatlar ar ykselirse satc size domatesi teslim etmeyebilir. Borsada ise taraflarn ykmlln yerine getirmesini (domatesin ve parann karlkl teslim edilmesini) Borsa garanti eder. Bylece satcnn domatesi teslim edip etmeyecei konusunda endie duymazsnz.

Yaptnz bu szlemeyi baka birine devretmek istediinizde devredemezsiniz. Bir sonraki hafta cannz domates yemek istemedi ve pazardan domates almak istemiyorsunuz. stelik domates fiyatlar da ykseldi. Domates fiyatlar ykselince satcyla yaptnz szleme sizin iin karl bir hale geldi. Bir alc olsa bunu belirli bir cret karlnda devredebilirsiniz. Ancak bu szlemeyi devredecek baka birini bulmanz olduka zordur. Borsada ise szlemeleri devretmek (Borsada szlemelerin devri ters ilemle pozisyonu kapatmak suretiyle olur) ok kolaydr. Bu, ok sayda alc ve satcnn bulunmas, szlemelerin standart olmas ve Borsann sunduu dier imkanlar sayesinde mmkndr.

Yukardaki aklamalarla Borsamzda alnp satlan szlemelerin mahiyeti ortaya km oldu. Bu szlemeler, bugn zerinden anlalan bir fiyattan belirli bir varl ileri bir tarihte teslim etme ve satn alma ykmlln (vadeli ilem szlemeleri) veya hakkn (opsiyon szlemeleri) iermektedir. Bu szlemelere ksaca trev aralar diyoruz.

" Yamurlu Gnler in emsiye!

Borsada ilem gren szlemeler bana faydal ve gerekli mi? Bu ok hakl bir soru. Gerekten insanlar kendilerine faydal olan rnleri seme konusunda ok iyiler. Kimse ekmein insanlar iin gerekli olduunu tartmyor. Ekmein iyi ve gerekli bir ey olduu ak. Eer ekmek kadar gerekli ve faydalysa, trev aralara olan ihtiyac neden ak bir ekilde hissetmiyoruz? Trev aralar ekmek gibi temel ihtiyatan da te aya benzetebiliriz. Bazen hastalklara kar nlem almak zere a olmamz zorunludur. Trev aralar bir aysa, hangi hastala kar kullanlacaktr? Trev aralar fiyat deiim riski, kur riski, faiz oran riski gibi finansal baz hastalklardan korunmaya yaramaktadr. Trev aralar da her ila gibi yanl kullanldnda zarar verebilir. Ancak yanl kullanldnda zarar vermesi, ilacn zararl olduu anlamna gelmez.

10

Mevcut durumda trev aralarn nleyebilecei hastalklar iin korunma yolunu semeyebiliriz. Basn izlediimizde, ihracatlarmzn dviz kurlarnn beklentilerinden daha dk gerekletiinde ikayeti olduunu grmekteyiz. Her hangi bir nlem almam bir ihracat iin ileride dk dviz kuru ile karlamak pek arzu edilir bir ey deildir. Gerekten de ileride dviz kurlarnn ne olacan bilmek mmkn deil. Ancak, kurlardaki belirsizliin neden olduu olumsuz sonular trev aralar vastasyla nlemek, mmkn. Trev aralarn kullanm sadece dvizle snrl deildir. Gelecekteki fiyatlar belirsiz olan her varlk iin trev aralar bize yardmc olabilir. rnein tarmsal rnler, madenler, faiz hadleri, hisse senedi endeksi, enerji rnleri ve doa olaylaryla ilgili riskler iin trev aralar kullanlmaktadr. lkemizde gemite iletmelerin finansal adan ska zor duruma dtn grdk. Bu krizlerden kanmak mmkn myd? Kriz dediimiz ekonomik olaylar, irketler asndan ou zaman nlenmesi mmkn olmayan doal afet gibi alglanmaktadr. Ancak iletmeler asndan krizler, doal afetlerden farkl olarak idare edilebilir ekonomik olaylardr. Trev aralarn, krizlerin idare edilmesinde etkin bir ara olarak kullanlmas mmkndr. Tpk yamurlu havada emsiye kullanmak gibi. Buna bir rnek verelim. hracat yapan tekstil irketlerini ele alalm. Bu irketlerin devalasyon dnemlerinde daha yksek, Trk Lirasnn deer kazand dnemlerde ise daha dk kar elde ettiini veya mali skntya girdiini grebiliriz. Eer hibir nlem alnmazsa bu sknt irketin varlnn sona ermesiyle sonulanabilir. Bu skntlarn almas, Borsamzda ilem gren szlemelerle mmkn olabilecektir.

11

imdi trev aralar neden emsiyeye veya aya benzettiimizi daha kolay anlayabiliriz. Trev aralar zor gnlerde finansal korunma salamaktadr.

" Niin Vadeli lem Szlemesi Almal veya Satmalym?

Borsamzda ilem gren szlemeler ok eitli amalarla kullanlabilir. Ksaca unu syleyebiliriz: Eer uzun vadeli dnyorsanz ve fiyatlar da dalgalanyorsa bu borsaya ihtiyacnz var demektir. ok iyi bildiimiz gibi Trkiyede bir ok mal ve finansal aracn fiyat dalgalanmaktadr. Vadeli ilem szlemeleri genellikle amala kullanlr: Korunma, Yatrm, Arbitraj.

Korunma
letmeler bir ok riskle kar karya kalmaktadr. Bu risklere kar nlem almay tercih ettiklerinde vadeli ilem szlemeleri onlara yardmc olacaktr. Bu arada hemen belirtelim ki iletmeler risklere kar korunma politikasn benimsemeyebilirler. Bir ok aratrma, iletmelerin risklere kar korunmasnn piyasa deerlerini artracan gstermektedir. imdi korunma ileminin trev aralar vastasyla nasl yaplacan ksaca grelim. Dviz rneinden devam edelim. hracat yapan bir irketin 3 ay sonra dviz geliri elde edeceini dnelim. irketin kar ve zarar 3 ay sonra oluacak dviz kuruna bal hale gelmektedir. irket, kur artarsa (kur farkndan dolay) kar elde edecek, derse (kur farkndan dolay) zarar edecektir. irket, 3 ay sonraki dviz kuru ne olursa olsun, u an itibariyle kar veya zararn sabitlemek isteyebilir. Bunu vadeli ilem szlemeleri kullanarak kolayca salamak mmkn. hracat dvizinizi Yeni Trk Lirasna evireceiniz tarihte size dviz kurunu sabitleme imkan verecek bir vadeli ilem szlemesini Borsamzda satabilirsiniz. Bunun yaplmasyla, 3 ay sonraki dvizinizin hangi kur zerinden satlaca garanti edilmektedir. Bu ilemin kar taraf da, 3 ay sonra dvize ihtiya duyacak bir ithalat olabilir. thalat da 3 ay sonra alaca dviz iin deyecei Yeni Trk Liras tutarn imdiden belirlemek isteyebilir.

12

Bir baka rnekte pamuk reticisi olduunuzu varsayalm. lkbahar aylarnda pamuunuzu ekerken hasat zamannda pamuunuzu ne kadar fiyattan satacanz ancak tahmin edebilirsiniz. Hasat ay olan Eyll geldiinde, o ylki hasadn durumuna ve piyasa artlarna gre satacanz pamuun fiyat beklentilerinizden ok aada veya yukarda olabilir. Eer ben sadece tarlamla uramak ve hasat zamanna kadar pamuk fiyatlarndaki azaltan endie duymak istemiyorum diyorsanz, Borsamzda szleme satarak kendinizi koruma altna alabilirsiniz. Bu sayede daha tarlaya rnnz ekmeden belirlediiniz fiyattan sat yapm olacak ve pamuk fiyatlarndaki ini klardan etkilenmeyeceksiniz. Hatta hasat zaman iin oluan fiyat beklentilerinizi karlamyorsa belki tarlanza baka bir rn ekmeyi tercih edebilirsiniz. Ev kiralamayla bizim rnlerimiz arasnda ne gibi bir benzerlik var? Evi iki eit kiralamak mmkndr. Her ay kiray yeniden belirlersiniz (baz lkelerde aylk veya haftalk ev kiralamak mmkndr) veya gelecek 12 ayda ne kadar kira deyeceinizi batan belirlersiniz. Birinci yntemde bir sonraki ay ne kadar kira deyeceinizi bilmezken, ikinci yntemde bilirsiniz. kinci ay sonunda kiralarn ykselmesi durumunda yllk szleme yapmsanz karl, aylk szleme yapmsanz zararl durumda olursunuz. Gelecekteki nakit akmlarn bu ekilde belirleme istei gerekten hakl bir istek. Borsamz bu istee cevap vermek amacyla faaliyet gstermektedir. Ancak trev aralar sadece korunma amacyla kullanlmaz. Yatrm amacyla da kullanlabilir. imdi yatrm amacyla bu aralarn nasl kullanlabileceini grelim.

Yatrm
Hepimiz gelir elde etmek amacyla eitli aralara yatrm yaparz. Dviz, hisse senedi, hazine bonosu, banka mevduat, gayrimenkul ve altn hemen akla gelen geleneksel yatrm aralardr.

13

Farkl yatrm aralar yatrmclarn farkl isteklerine hitap etmektedir. Her yatrmc kendi risk alglamas ve getiri beklentisine uygun olarak bir veya birka yatrm aracn semektedir. Trev aralar etkin bir yatrm alternatifi sunmaktadr. Geleneksel yatrm aralarnn sunamad baz zellikler trev aralarda yer almaktadr : Trev aralar geleneksel yatrm aralarndan daha az ilk yatrm gerektirmektedir. Geleneksel yatrm aralarnn gerektirdii ilk yatrmn %10u veya daha az bir balang teminat yatrarak, ilgili aracn tm getirisi (veya zarar) elde edilmektedir. Geleneksel yatrm aralarna sadece fiyatlarn ykselmesi beklentisiyle yatrm yaplabilir. Trev aralarda fiyatlarn dmesi beklentisi iindeysek de yatrm yaplabilir. Baz yatrm formlarn geleneksel yatrm aralarnda bulamayz. rnein hisse senedi endeksini spot piyasada anlk olarak alp satamayz. Geleneksel yatrm aralarnda riski snrlandrmak ok zordur. Trev aralarda ise riski istediimiz dzeye getirme imkanmz daha yksektir (rnein bir szlemenin ksa vadelisini alp, uzun vadelisini satmak suretiyle). Bir portfyde bulunmas halinde riski drebilecek olan ve finansal piyasalarn genel trendlerinden farkl hareket eden emtiay yatrm amacyla geleneksel piyasalardan almak veya satmak imkanszdr. Bu piyasalarda ise emtia bir yatrm arac haline gelmektedir ve yatrm seeneklerimiz artrmaktadr. Bu piyasalarda ilem maliyetleri geleneksel piyasalardan daha dk olabilir.

Arbitraj
Vadeli fiyatlarla spot fiyatlar arasnda ve ayn vadeli ilem szlemesinin deiik vadeleri arasnda belirli ilikiler vardr. Bu fiyatlardan birisinin bu ilikiyi bozmas durumunda szleme ve spot varln almnn satm yaplarak risksiz bir getiri elde etmek mmkn olacaktr. Arbitraj ilemleri fiyatlarn beklenen ekilde belirlenmesine de yardmc olur.

14

" VOBda lem Gren Szlemeler ve lem rnekleri

Dviz Vadeli lem Szlemeleri

Borsamzda ilem gren iki tip dviz vadeli ilem szlemesi vardr. Bunlar: ABD Dolarna dayal vadeli ilem szlemeleri ve Euroya dayal vadeli ilem szlemeleridir. # Dviz vadeli ilem szlemeleri korunma, yatrm ve arbitraj amal kullanlabilir. # Dviz vadeli ilem szlemelerinde bir ABD Dolar veya Euronun YTL cinsinden deeri virglden sonra drt basamakl olarak kote edilir. rnein Nisan vadeli ABD Dolar szlemesi 1,4590 YTL/ABD Dolar veya rnein Haziran vadeli YTL/Euro szlemesi 2,0355 YTL/Euro gibi. # Bir ABD Dolar szlemesinin bykl 1.000 ABD Dolar ve bir Euro szlemesinin bykl 1.000 Eurodur. rnein Nisan 2007 vadeli bir ABD Dolar szlemesini 1,4670 YTL fiyat seviyesinden satn alan bir yatrmc, Nisan ay sonunda 1.000 ABD Dolarn satn alrken her bir dolar iin maliyetini 1,4670 YTL olarak belirlemi olur. Ya da rnein Haziran vadeli bir ABD Dolar szlemesini 1,5035 YTL fiyat seviyesinden satan yatrmc, 1.000 ABD Dolarnn Haziran ay sonundaki sat fiyatn her bir dolar iin 1,5035 YTL fiyat seviyesinde sabitlemi olacaktr. # Szlemenin deeri szlemenin ilem grd fiyatn 1.000 ile arplmas sonucu bulunur. rnein Nisan vadeli YTL/ABD Dolar szlemesi 1,4670 YTL/ABD Dolar fiyatla ilem grmekte iken szlemenin YTL deeri olacaktr.

1,4670 YTL / ABDDolar 1.000 ABDDolar = 1.467

deeri zerinden oransal olarak belirlenir.

lemler iin arac kurumlarn borsaya deyecekleri Borsa pay, szleme

15

# VOBda ABD Dolar veya Euronun fiziken teslimat sz konusu deildir. Vade sonunda o gnk spot dviz kuru ile szleme fiyat arasndaki fark kar veya zarar olarak yatrmcya yanstlmaktadr. # Szleme satn alm (uzun) taraflar vadeli fiyatlarn ykselmesi durumunda kar, dmesi durumunda zarar ederken; szleme satm (ksa) taraflarsa vadeli fiyatlarn dmesi durumunda kar ve ykselmesi durumunda zarar edecektir. Bir adet YTL/ABD Dolar szlemesi satn almak veya satmak isteyen bir yatrmcnn ileminin gereklemesi iin hesabnda 150 YTL (balang teminat) bulundurmas gerekmektedir. Bu tutar, YTL/Euro szlemesi iin ise 200 YTLdir1. YTL/ABD Dolar szlemesinde bir pozisyonu olan bir yatrmcnn teminat hesab bakiyesinin 112,5 YTL (srdrme teminat) veya altna dmesi halinde yatrmcya teminat tamamlama ars yaplr. Yatrmcdan hesap bakiyesini 150 YTLye karmas istenir. # YTL/ABD Dolar szlemesinin bir vadesinde bir szleme satn alp dier vadesinde de bir szleme satan (fark ya da yaylma pozisyonu oluturan) bir yatrmcnn ald iki pozisyon iin yatrmas gereken toplam balang teminat 150 2 = 300 YTL deil, 150 YTLdir (Fark ya da yaylma teminat). Fark pozisyonunu YTL/Euro szlemesinde oluturan bir yatrmcnn ise iki pozisyonu iin yatrmas gereken toplam balang teminat 200 YTLdir. # Yatrmclar, gn iinde elde ettikleri kar sebebiyle teminat hesab bakiyelerinde art olduunda her gn hesaplarn gncellenmesinin ardndan teminat hesaplarnn balang teminat seviyesini aan ksmn ekebilirler. # VOBda ilem gren dviz vadeli ilem szlemeleri ubat, Nisan, Haziran, Austos, Ekim ve Aralk vadeleridir. Ayn anda en yakn vadeye ait szlemeler ilem grmektedir. Bu vade ayndan biri Aralk ay deilse, Aralk vade ay ayrca ileme almaktadr. rnein Ocak 2007 tarihinde VOBda ilem gren dviz szlemeleri yledir: ubat 2007, Nisan 2007,

Bu tutarlar artrlabilir veya azaltlabilir. Balang teminatnn son durumunu renmek iin arac kuruluunuza bavurunuz.

16

Haziran 2007 ve Aralk 2007 vadeli YTL/ABD Dolar ve ayn vadelere ait YTL/Euro vadeli ilem szlemeleri. Dviz vadeli ilem szlemelerinin zellikleri bu brorn sonundaki tablolarda listelenmitir.

Yatrm Amal Bir Kullanm rnei:

Bu rnekte, ABD Dolar vadeli ilem szlemesinde uzun pozisyon alan bir yatrmcnn her gn elde etmi olduu kar/zarar ve gn sonundaki teminat hesab bakiyesi grlmektedir. Yatrmc 15 Mays 2006da ABD Dolar kurunun ykseleceini tahmin etmi ve Austos 2006 vadeli ABD Dolar szlemesinde 1,5605 YTLlik kurdan bir uzun pozisyon almtr. Pozisyonunu almadan nce ABD Dolar VSnin balang teminat olan 150 YTLyi teminat hesabna yatrmtr. Szlemenin srdrme teminat ise balang teminatnn %75i,

150 YTL 0,75 = 112,5 YTL dir.

Bu tarihten itibaren vadeli ilem szlemesinin gn sonu uzlama fiyat, yatrmcnn o gn elde ettii kar veya zarar, gn sonundaki teminat hesab bakiyesi aadaki tabloda gsterilmektedir.

17

Tarih

VS Gn Sonu Uzlama Fiyat (YTL/ABD Dolar) 1,5605 1,5660 1,5470 1,5650 1,5230

Kar/Zarar (YTL)

Teminat Hesab Bakiyesi (YTL) 150 155,5 136,5 154,5 112,5

Teminat Tamamlama ars (YTL)

15-May. 16-May. 17-May. 18-May. 19-May. 20-May. 21-May. 22-May. 23-May. 24-May. 25-May. 26-May. 27-May. 28-May. 29-May. 30-May. 31-May. 1-Haz. 2-Haz. 3-Haz. 4-Haz. 5-Haz. 6-Haz. 7-Haz. 8-Haz. 9-Haz. 10-Haz. 11-Haz. 12-Haz. 13-Haz.

5,5 -19 18 -42

37,5

1,5115 1,4990 1,4850 1,5005 1,5100

-11,5 -12,5 -14 15,5 9,5

138,5 126 112 165,5 175

38

1,5310 1,5425 1,5350 1,5500 1,5425

21 11,5 -7,5 15 -7,5

196 207,5 200 215 207,5

1,5700 1,5855 1,5790 1,5900 1,6105

27,5 15,5 -6,5 11 20,5

235 250,5 244 255 275,5

1,6245 1,6360

14 11,5

289,5 301

15 Mays 2006... Yatrmcnn vadeli ilem szlemesi satn ald bu tarihte ABD Dolar szlemesinin gn sonu uzlama fiyat 1,5660 YTL/ABD Dolar olmutur. Uzun pozisyon alm olan yatrmc vadeli fiyatlar gn iinde ykseldii iin kar elde etmitir. Yatrmcnn gn sonundaki kar

(1,5660 1,5605)YTL / ABDDolar 1.000 = 5,50 YTL

hesabndan ekebilecektir.

olmutur. Bu karla birlikte yatrmcnn

teminat hesab 155,50 YTLye ykselmitir. Yatrmc dilerse 5,50 YTLyi gn sonunda

18

16 Mays 2006... Szlemenin gn sonu uzlama fiyat 1,5470 YTL/ABD Dolardr. Fiyatlar bir nceki gnn uzlama fiyatna gre dt iin yatrmc zarar etmitir. Yatrmcnn zarar

(1,5660 1,5470)YTL / ABD Dolar 1.000 = 19,00 YTL dir.

teminat hesab bakiyesi

Bu gnn sonunda yatrmcnn

155,50 19,00 = 136,50YTL ye gerilemitir. Hesabn bakiyesi

srdrme seviyesi olan 112,5 TLnin altna dmediinden yatrmcya teminat tamamlama ars yaplmaz. 18 Mays 2006... Gn sonu uzlama fiyat 17 Mays 2006 gn sonu uzlama fiyatna gre gerilemi, 1,5230 YTL/ABD Dolarna dmtr. Bu yzden, yatrmc zarar etmitir. Yatrmcnn zarar

(1,5650 1,5230)YTL / ABD Dolar 1.000 = 42 YTL dir.

Yatrmcnn

teminat

hesab ise

154,5 42 = 112,50 YTLye gerilemi ve srdrme teminat seviyesine dmtr. Bu sebeple,

yatrmcya teminat tamamlama ars yaplm, teminatn balang teminat seviyesine ykseltmesi istenmitir. Yatrmc, 37,50 YTL yatrarak, teminat hesab bakiyesini 150 YTLye ykseltmitir. 19, 20 ve 21 Mays 2006 tarihleri resmi tatil ve hafta sonuna denk gelmi, VOBda ilem gereklememi ve kar/zarar sz konusu olmamtr. 22 Mays 2006... Gn sonu uzlama fiyat tekrar bir nceki i gnne gre dt iin yatrmc 11,50 YTL zarar etmi ve 150 YTLye ykseltmi olduu teminat hesab 138,50 YTLye gerilemitir. 24 Mays 2006... Gn sonunda yatrmcnn teminat hesab bakiyesi tekrar 112,5 YTLnin altna dmtr. Yatrmc teminat tamamlama arsna maruz kalm, bakiyesini balang teminat seviyesi olan 150 YTLye ekebilmek iin 38 YTL ek teminat yatrmtr. 25 Mays 2006... Bu tarihten sonra yatrmcnn ngrleri dorulanmaya balam ve ABD Dolar VSnin fiyatlar ykselie gemitir. Yatrmcnn teminat hesab bakiyesi bu tarihten sonra artmtr. Yatrmc, her gn sonunda teminat hesabnn 150 YTLnin stnde kalan ksmn ekebilme hakkna sahiptir.

19

zet Olarak... Yatrmc, ABD Dolar VSini 1,5605 YTL/ABD Dolar fiyattan satn almtr. 13 Haziran 2006 tarihindeki uzlama fiyat ise 1,6360 YTL/ABD Dolar olmutur. Yatrmcnn elde etmesi beklenen kar

(1,6360 1,5605)YTL / ABD Dolar 1.000 = 75,50YTL dir.

Bu

karn

gerekleip

gereklemediini inceleyelim: Yatrmc teminat hesabna, vadeli ilem szlemesi satn almadan nce 150 YTL yatrm, ardndan iki kez teminat tamamlama arsna maruz kalm ve toplam 75,5 YTL ek teminat yatrmtr. Toplam yatrm 225,5 YTLdir. Vade sonu geldiinde ise hesabnda 301 YTL bakiye mevcuttur. Yatrmcnn kazanc

301 225,5 YTL = 75,5 YTL olmutur.

Endeks Vadeli lem Szlemeleri

Borsamzda ilem gren iki tip hisse senedi endeks vadeli ilem szlemesi vardr. Bunlar: MKB 30 Endeksine ve MKB 100 Endeksine dayal vadeli ilem szlemeleridir. # Endeks vadeli ilem szlemeleri korunma, yatrm ve arbitraj amal kullanlabilir. # Endeks vadeli ilem szlemelerinde MKB 30 ve MKB 100 Endekslerinin vadeli deeri 1.000e blnerek virglden sonra basamakl olarak kote edilir. rn. ubat vadeli MKB 30 Endeks szlemesi 51,525 gibi. # Szlemenin deeri szlemenin ilem grd fiyatn 100 ile arplmas sonucu bulunur. rn. 51,525 fiyatla ilem grmekte olan ubat vadeli MKB 30 Endeks szlemesinin deeri 51,525 100 = 5.152,5 YTL dir. lemler iin arac kurumlarn borsaya deyecekleri Borsa pay, szleme deeri zerinden oransal olarak belirlenir. # VOBda MKB 30 veya 100 Endeks vadeli ilem szlemesi satn alan bir kiinin MKB 30 Endeksini oluturan irketlerin hisselerini teslim almas veya szleme satan bir kiinin bu hisseleri teslim etmesi sz konusu deildir. Yatrmclarn szlemeyi satn aldklar veya sattklar fiyatla pozisyonlarn kapattklar tarihteki fiyat arasndaki fark hesaplarna kar veya zarar olarak

20

aktarlr. Szleme satn alm (uzun) taraflar vadeli fiyatlarn ykselmesi durumunda kar, dmesi durumunda zarar ederken; szleme satm (ksa) taraflarsa vadeli fiyatlarn dmesi durumunda kar ve ykselmesi durumunda zarar edecektir. Bir adet MKB 30 Endeks szlemesi satn almak veya satmak isteyen bir yatrmcnn ileminin gereklemesi iin hesabnda 500 YTL (balang teminat) bulundurmas gerekmektedir. Bu oran MKB 100 szlemesi iin 400 YTLdir. MKB 30 Endeks szlemesinde bir uzun veya bir ksa pozisyonu olan bir yatrmcnn teminat hesab bakiyesinin 375 YTL (srdrme teminat) veya altna dmesi halinde yatrmcya teminat tamamlama ars yaplr. Yatrmcnn hesap bakiyesini 500 YTLye karmas istenir. MKB 100 szlemesi iin srdrme teminat seviyesi 300 YTLdir. # MKB 30 Endeks szlemesinin bir vadesinde bir szleme satn alp dier vadesinde de bir szleme satan (fark ya da yaylma pozisyonu oluturan) bir yatrmcnn ald iki pozisyon iin yatrmas gereken toplam balang teminat 500 2 = 1.000 YTL deil, 500 YTLdir (Fark ya da yaylma teminat). Yaylma teminat tutar MKB 100 Endeks szlemesi iin ise 400 YTLdir. # VOBda ilem gren endeks vadeli ilem szlemeleri ubat, Nisan, Haziran, Austos, Ekim ve Aralk vadelidir. Ayn anda en yakn vadeye ait szlemeler ilem grmektedir. rnein ubat 2007de VOBda ilem gren MKB 30 Endeksi szlemeleri yledir: ubat 2007, Nisan 2007 ve Haziran 2007 vadeli MKB 30 Endeksi szlemeleri. Endeks vadeli ilem szlemelerinin zellikleri bu brorn sonundaki tablolarda

listelenmitir.

Korunma Amal Bir Kullanm rnei (Satm Ynnde):

10 bin YTLlik bir hisse senedi portfyne sahip bir yatrmcy ele alalm. Portfy IMKB-30 endeksiyle yksek korelasyona sahiptir yani portfyn deeri ve endeks byk lde ayn ynde hareket etmektedir. Portfy deerindeki deiim oran ile MKB-30 endeksinin hisse senedi spot pazarndaki deiim orannn (beta) birebir ayn olduunu dnelim. Bunun anlam, hisse

21

senetlerinin spot piyasa fiyatlarnn, %5 artmas veya azalmas durumunda portfy deerinin de %5 artyor veya azalyor olmasdr. O nedenle yatrmc IMKB-30 vadeli ilem szlemesini portfyn korumak iin kullanabilir. Bunun yannda hisse senedinin spot pazarndaki endeks deerinin ve vadeli ilem borsasndaki endeks szlemelerinin fiyat deiim orannn (riskten korunma oran, RKO) birbirine eit byklkte hareket ettiini varsayalm (Not: Byle olmad durumlarda da endeks vadeli ilem szlemesi ile korunma salanabilir. Deiecek olan, sadece alnp satlacak olan szleme saysdr.). rneimize geri dnersek; 1 Kasm 2006 itibaryla MKB-30 Endeksi 51.380 seviyesinde ve MKB 30 endeksine dayal Aralk 2006 vadeli ilem szlemesi 51,000den ilem gryor. Yatrmcmz 15 Aralk 2006 tarihine kadar hisse senedi piyasasndaki olas bir fiyat dne kar portfynn deerini korumak iin szleme deeri 10 bin YTLye yakn olacak ekilde Aralk 2006 vadeli IMKB-30 vadeli ilem szlemesi satyor. Szleme arpannn 100 YTL olduunu dnrsek yatrmcnn satmas gereken endeks vadeli ilem szlemesi says:

10.000 = 1,96 2 adet szleme satlmaldr (beta ve RKOnun 1 olduklar varsaylmtr). 51,000 100
Bu ilem iin yatrmcmz 1.000 YTL balang teminatn yatrr ve 2 adet ksa pozisyon am olur. Piyasann geliimine gre yatrmcmzn kar/zarar durumu aadaki gibi olacaktr:
Hisse Senedi Spot Piyasas Getiri Oran (%)

15 Aralk 2006 VS Fiyat

VS'den Meydana Gelen Kar/Zarar (YTL)

VS Getiri Oran (%)

15 Aralk 2006 MKB 30 Endeksi

Portfy Kar/Zarar (YTL)

Net Kar/Zarar (YTL)

47,000 48,000 49,000 50,000 51,000 52,000 53,000

800 600 400 200 0 -200 -400

7,84 5,88 3,92 1,96 0,00 -1,96 -3,92

47.350 48.358 49.365 50.373 51.380 52.387 53.395

-7,84 -5,88 -3,92 -1,96 0,00 1,96 3,92

-784,3 -588,2 -392,2 -196,1 0,0 196,1 392,2

15,7 11,8 7,8 3,9 0,0 -3,9 -7,8

VSden meydana gelen kar/zarar u ekilde hesaplanmtr: 15 Aralk 2006da VS deerinin 47,000 olduu durum: Bir szleme iin kar/zarar: (51,000-47,000)*100=400YTL 2 adet satlan szleme iin kar/zarar: 2*400=800YTL VSdeki fiyat deiiklik oran: ((51,000-47,000)/51,000)*100=%7,84

22

Riskten korunma oran 1 olduuna gre vadeli piyasadaki fiyat deiim oran ile spot piyasadaki fiyat deiim oran eit olmaldr. Betann 1e eit olmas sebebiyle de spot endeks deerindeki d oran ile sahip olunan portfyn deerindeki d oran birbirine eit olmaldr. O halde, eldeki portfyn hisse senedi spot piyasasndaki deer kayb da %7,84 orannda olmaldr. Buna gre portfyde meydana gelen zarar: 10.000 * 0.0784=784,3YTLdir. Vadeli szlemeden doan kar da 800 YTL olduundan, yatrmcmz 2 adet szleme satarak endeksteki dten kaynaklanacak zararn telafi etmitir. Tablodan da grld gibi endeksin farkl seviyelerinde portfy kar veya zarar, vadeli ilem szlemesinden doan kar veya zararla hemen hemen birbirine eit olarak gelimi ve yatrmcmz iki farkl piyasada ald pozisyonla spot piyasada oluabilecek zarara kar kendini korumutur. Riskten korunma orannn veya portfyn betasnn bire eit olmad durumlarda tam korunma salamak iin bu oranlar dorultusunda satlacak szleme says deiecektir.

Faiz Vadeli lem Szlemeleri

Borsamzda ilem gren Devlet Borlanma Senetleri (DBS) zerine dzenlenmi tip faiz vadeli ilem szlemesi vardr. Bunlar: 91 Gnlk DBS, 365 Gnlk DBS ve Gsterge DBSlere dayal vadeli ilem szlemeleridir. # Faiz vadeli ilem szlemeleri de dier szlemelerde olduu gibi korunma, yatrm ve arbitraj amal kullanlabilir. # Faiz vadeli ilem szlemelerinde ilgili DBSin deeri virglden sonra basamak eklinde kote edilir. rn. Ocak vadeli gsterge DBSe dayal szleme 73,750 gibi. # Szlemenin deeri szlemenin ilem grd fiyatn 100 ile arplmas sonucu bulunur. rnein 75,650 fiyatla ilem grmekte olan gsterge DBSe dayal Mart 2007 vadeli szlemenin deeri 75.650 100 = 7.565 YTL olacaktr. lemler iin arac kurumlarn borsaya deyecekleri Borsa pay, szleme deeri zerinden oransal olarak belirlenir.

23

# VOBda herhangi bir bononun fiziken teslimat sz konusu deildir. Yatrmclarn vadeli piyasada elde ettikleri kar veya zarar teminat hesaplarna yanstlmaktadr. Szleme satn alm (uzun) taraflar vadeli fiyatlarn ykselmesi durumunda kar, dmesi durumunda zarar ederken; szleme satm (ksa) taraflarsa vadeli fiyatlarn dmesi durumunda kar ve ykselmesi durumunda zarar etmektedir.. Bir adet 365 gnlk DBSe dayal szleme satn almak veya satmak isteyen bir yatrmcnn ileminin gereklemesi iin hesabnda 500 YTL (balang teminat) bulundurmas gerekirken, bu rakam 91 gnlk ve gsterge DBSe dayal szlemelerde 300 YTLdir. 365 gnlk szlemede bir uzun veya bir ksa pozisyonu olan bir yatrmcnn teminat hesab bakiyesinin 375 YTL (srdrme teminat) veya altna dmesi halinde yatrmcya teminat tamamlama ars yaplr. Yatrmcdan hesap bakiyesini 500 YTLye karmas istenir. 91 gnlk ve gsterge DBSe dayal szlemelerde ise teminat tamamlama ars, teminat hesab bakiyesinin 225 YTLye dmesi halinde yaplr. Yatrmcdan bakiyesini 300 YTLye karmas istenir. # 365 gnlk szlemenin bir vadesinde bir szleme satn alp dier vadesinde de bir szleme satan (fark ya da yaylma pozisyonu oluturan) bir yatrmcnn ald iki pozisyon iin yatrmas gereken toplam balang teminat 500 2 = 1.000 YTL deil, 500 YTLdir (Fark ya da yaylma teminat). Fark pozisyonunu dier iki szlemede oluturan bir yatrmcnn ise iki pozisyonu iin yatrmas gereken toplam balang teminat 300 YTLdir. # Yatrmclar, gn iinde elde ettikleri kar sebebiyle teminat hesab bakiyelerinde art olduunda her gn hesaplarn gncellenmesinin ardndan teminat hesaplarnn balang teminat seviyesini aan ksmn ekebilirler. # VOBda ilem gren 91 ve 365 gnlk DBSlere dayal vadeli ilem szlemeleri ubat, Nisan, Haziran, Austos, Ekim ve Aralk vadelidir. Ayn anda en yakn vadeye ait szlemeler ilem grmektedir. rnein 2007nin ubat ay sonunda olduumuzu varsayalm. Buna gre VOBda Nisan, Haziran ve Austos 2007 vadeli 91 ve 365 gnlk faiz szlemeleri kote edilmektedir. Gsterge DBS vadeli ilem szlemesi iin ise Hazinenin dzenledii

24

gsterge tahvil ihracn takip eden ay ve bu ay takip eden ikinci ve drdnc ay olmak zere toplam vade ay iin szlemeler ileme almaktadr. Faiz vadeli ilem szlemelerinin zellikleri bu brorn sonundaki tablolarda listelenmitir.

Yatrm Amal Bir Kullanm rnei:

2006 senesinin Ekim ay iinde, yakn bir gelecekte faizlerinin ykseleceini dnen bir yatrmc vadeli ilem borsasnda o anki gsterge bono olarak ilem gren 13/08/2008 itfa tarihli DBS zerine dzenlenmi bir vadeli ilem szlemesi satar. Yatrmcnn beklentileri dorultusunda faizler yukar doru trmanmaya balar. Cari piyasada Hazine Bonolarnn deeri azalacaktr, fakat yatrmc VOBda sat yapt iin bu szlemeden kar elde edecektir.

Yatrmc

Faizler Ykselmeye Balar 27/10/2006 30/11/2006

Dayanak Varln tfasna Kalan Sre

13/08/2008 Gsterge DBSnin tfa Tarihi

Vadeli lem Szlemesi Satar ve Yeterli Teminat Yatrr

VSnin Vadesi Dolar ve Faizlerin Ykselmesi zerine Szleme Deer Yitirir

Faizler
27/10/2006: Yatrmc piyasada faizlerin ykselecei ve Hazine Bonolarnn fiyatlarnn da buna paralel olarak aa decei endiesini tamaktadr. Bu nedenle vadesi 30 Kasm 2006 tarihinde dolacak, dayanak varl 13 Austos 2008 itfa tarihli Hazine Bonosu olan ve piyasada 71,230 YTL (%23,70)dan ilem gren gsterge DBS vadeli ilem szlemesini satar. Yatrmc bu satn gereklemesi iin 300 YTL teminat yatrr.

25

30/11/2006 (Szlemenin Vade Tarihi): VSnin satld tarihten vade sonuna kadar geen sre ierisinde yatrmcnn endieleri geree dnm ve faizler ykselmitir. Buna paralel olarak vadeli ilem szlemesinin dayanak varl olan gsterge bononun fiyat da dmtr. 30 Kasm 2006 tarihinde 13/08/2008 itfa tarihli DBS cari piyasada 68,890 YTL fiyatla (%26,5lik faiz oranyla) ilem grmtr. Bu fiyat VSin vade sonu uzlama fiyat olarak kabul edilir. Yani yatrmc 27 Ekim 2006da 71,230 YTL fiyatla satt VSyi 30 Kasm 2006 tarihinde 68,890 YTL fiyatla tekrar satn alm kabul edilir. Aradaki fark

(71,230 68,890) 100 = 234 YTL

ise

yatrmcnn hesabna kar olarak yanstlr. Grld gibi yatrmc 34 gnlk zaman zarfnda %78 orannda kar elde etmitir. nemli Not ve Uyar: Kullanm rneklerindeki tm fiyat verileri tamamen rnek olmas amacyla verilmitir.

Emtia Vadeli lem Szlemeleri

Borsamzda ilem gren tip emtia vadeli ilem szlemesi vardr. Bunlar: Buday vadeli ilem szlemeleri Pamuk vadeli ilem szlemeleri ve Altn vadeli ilem szlemeleridir. # Emtia vadeli ilem szlemeleri korunma, yatrm ve arbitraj amal kullanlabilir. # Buday vadeli ilem szlemelerinde dayanak varlk Anadolu krmz sert baz kalite budaydr (Bezostaja-1, Dou- 88, Gn- 91, Haymana- 79, kizce- 96, Karasu90, Lancer, Odeskaya51, ahin). Pamuk vadeli ilem szlemelerinde dayanak varlk Ege Standart 1 baz kalite pamuktur. Altn vadeli ilem szlemelerinin dayanak varl ise 995/1000 saflkta rafine edilmi kle altndr. # Buday vadeli ilem szlemelerinde 1 kg baz kalite budayn YTL cinsinden fiyat virglden sonra drt basamak halinde; pamuk vadeli ilem szlemelerinde 1 kg baz kalite pamuun YTL cinsinden fiyat virglden sonra basamak halinde ve altn vadeli ilem szlemesinde ise 1 gram altnn YTL cinsinden deeri virglden sonra basamak halinde kote edilir. rn. Mart

26

vadeli buday szlemesi 0,4845 YTL/kg veya Aralk vadeli pamuk szlemesi 2,575 YTL/kg gibi. # Bir buday szlemesinin bykl 5.000 kg; bir pamuk szlemesinin bykl 1.000 kg ve bir altn szlemesinin bykl 100 grdr. rnein Temmuz 2007 vadeli bir buday szlemesini 0,4915 YTL/kg fiyat seviyesinden satn alan bir yatrmc, Temmuz ay sonunda 5.000 kg buday satn alrken deyecei fiyat 0,4915 YTL/kg olarak belirlemi olur. Ya da rnein Aralk vadeli bir buday szlemesini 0,5410 YTL/kg fiyat seviyesinden satan yatrmc, 5.000 kg budayn Aralk ay sonundaki sat fiyatn 0,5410 YTL/kg fiyat seviyesinde sabitlemi olacaktr. Benzer ekilde bir pamuk szlemesi alan veya satan yatrmc ise 1.000 kg pamuun al veya sat fiyatn sabitlemi olacaktr. # Buday vadeli ilem szlemesinin deeri szlemenin ilem grd fiyatn 5.000 ile arplmas sonucu bulunur. rn. Mays vadeli buday szlemesi 0,4940 YTL/kg fiyatla ilem grmekte YTL iken szlemenin lemler iin deeri arac

0,4940YTL / kg 5.000 kg = 2.470

oransal olarak belirlenir.

olacaktr.

kurumlarn borsaya deyecekleri Borsa pay, szleme deeri zerinden

# VOBda buday, pamuk veya altnn fiziken teslimat sz konusu deildir. Yatrmclar, emtia alm satmn ilgili rnn nakit ticaretinin gerekletii pazarlarda yapmaktadrlar; vadeli piyasada ise elde ettikleri kar veya zarar teminat hesaplarna yanstlmaktadr. Szleme satn alm (uzun) taraflar vadeli fiyatlarn ykselmesi durumunda kar, dmesi durumunda zarar ederken; szleme satm (ksa) taraflarsa vadeli fiyatlarn dmesi durumunda kar ve ykselmesi durumunda zarar etmektedir. Bir adet buday veya pamuk vadeli ilem szlemesi satn almak veya satmak isteyen bir yatrmcnn ileminin gereklemesi iin hesabnda 240 YTL (balang teminat) bulundurmas gerekmektedir. Altn szlemesi iin ise bu teminat tutar 250 YTLdir. Buday veya pamuk vadeli ilem szlemesinde bir uzun veya bir ksa pozisyonu olan bir yatrmcnn teminat hesab bakiyesinin 180 YTL (srdrme teminat) veya altna dmesi halinde yatrmcya teminat tamamlama ars

27

yaplr. Yatrmcnn hesap bakiyesini 240 YTLye karmas istenir. Srdrme teminat seviyesi altn vadeli ilem szlemesi iin ise 187,5 YTLdir. # Buday ve pamuk szlemesinin bir vadesinde bir szleme satn alp dier vadesinde de bir szleme satan (fark ya da yaylma pozisyonu oluturan) bir yatrmcnn ald iki pozisyon iin yatrmas gereken toplam balang teminat 240 2 = 480 YTL deil, 240 YTLdir (Fark ya da yaylma teminat). Fark pozisyonunu altn vadeli ilem szlemesinde oluturan bir yatrmcnn yatrmas gereken teminat tutar ise 250 YTLdir. # Yatrmclar, gn iinde elde ettikleri kar sebebiyle teminat hesab bakiyelerinde art olduunda her gn hesaplarn gncellenmesinin ardndan teminat hesaplarnn balang teminat seviyesini aan ksmn ekebilirler. # VOBda ilem gren buday vadeli ilem szlemeleri Mart, Mays, Temmuz, Eyll, Aralk; pamuk vadeli ilem szlemeleri Mart, Mays, Temmuz, Ekim ve Aralk ve altn vadeli ilem szlemeleri ise ubat, Nisan, Haziran, Austos ve Ekim vadelidir. Altn szlemelerinde ayn anda en yakn vadeye ait szlemeler ilem grrken pamuk ve buday da en yakn be vade ilem grmektedir. rnein ubat 2007 tarihinde VOBda ilem gren emtia szlemeleri yle olacaktr: Mart, Mays, Temmuz, Eyll, Aralk 2007 vadeli buday szlemeleri; Mart, Mays, Temmuz, Ekim, Aralk 2007 vadeli pamuk szlemeleri ve ubat, Nisan, Haziran vadeli altn szlemeleri. Emtia vadeli ilem szlemelerinin zellikleri bu brorn sonundaki tablolarda listelenmitir.

" Trev Aralar Gerekten Kullanlyor mu?

Yukarda faydal olduunu belirttiimiz trev aralar gerek hayatta kullanlyor mu? Kullanlyorsa kimler hangi amalar iin kullanyor? lk nce kim kullanyor sorusunu cevaplayalm. Trev aralar herkes iindir. Bankalar, arac kurumlar, kurumsal yatrmclar ve bunlarn dndaki reel sektr irketleri ile bireysel yatrmclar trev aralar kullanmaktadr. Trev aralar alp satan kesimler lkeden lkeye deiiklik arz etmektedir. rnein Hindistan ve Korede bireysel yatrmcnn pay nemli iken Amerika ve

28

Avrupada kurumsal yatrmclar (bankalar, fonlar, irketler vs.) ne kmaktadr. Elektronik ilem sistemlerinin kullanlmaya balanmas, nceleri sadece kurumsal yatrmclar tarafndan kullanlan trev aralarn bireysel yatrmclar tarafndan da kullanlmasnn nn am ve bu aralar kullanan yatrmc says hzla artmtr. Hepimiz MKBde hisse senedi alnp satldn biliyoruz. Biz bu borsalara spot borsa diyoruz. nk para ve hisse senedi, ilemin gerekletii tarihte veya ona ok yakn bir zamanda el deitirmektedir. Spot borsada hisse senedi alp satan ok sayda yatrmcnn olduunu da hepimiz biliyoruz ve ilem hacminin yksek olduunu gryoruz. Peki, dnyada vadeli ilem ve opsiyon borsalarnda ilem hacmi ne seviyede? Bu borsalarda 2005 yl itibaryla toplam ilem hacmi 1,4 katrilyon dolarn zerindedir. 2006 yl sonu itibaryla ise bu rakamn alacana yl ierisindeki veriler gz nnde bulundurulduunda kesin gzyle baklmaktadr.

1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000

VS Toplam
59 4. 35 5 88 1. 15 1

1.005.816 840.188

69 3. 16 7

631.989 402.592

624.464

38 4. 66 2

35 0. 74 1

600.000 400.000 200.000 0

445.992 148.363

501.854 249.162 312.071 288.569

288.849

318.202

191.313

61.893 1999

66.460 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006 Haz.

Kaynak: BS Vadeli ilem ve opsiyon borsalarnn almas spot piyasalar da olumlu etkilemektedir. rnein Arjantinde trev aralar borsasnn almasndan iki yl sonra spot piyasada ilem hacmi %900 artarken Singapurda bu art %130 orannda olmutur. Ayn zamanda unu syleyebiliriz: vadeli ilem ve opsiyon borsalarnn faaliyette olduu lkelerde, vadeli ilem ve opsiyon borsalarnn ilem hacimleri spot borsa ilem hacimlerini ksa srede yakalayp gemektedir.

91 3. 03 3

Ops.

1. 15 2. 25 9

1. 40 8. 40 8

Dnya Borsalarnda lem Gren VS ve Opsiyon Szlemeleri lem Hacmi (milyar ABD Dolar)

29

Spot ve Vadeli Piyasalarn lem Hacm i Karlatrm as (Milyon EURO) 600,000 500,000 400,000 300,000 200,000 100,000 0 Euronext Aralk 2002* Paris Aralk Amsterdam 2002* Aralk 2002* Singapur Hazi. 2001** Hindistan Ocak 2003* 92,286 163,431 61,297 84,002 77,909 12,269 12,551 289,487 Spot P. Vadeli P.

549,451

27,056

Kaynak: lgili Borsalarn Web Siteleri- VOB Aratrma *Hisse senedi piyasas **Hisse senedi+bono piyasas lem hacimlerinden ve deiik sektrlerden ok geni bir kullanc kitlesinin olmasndan bu aracn ne kadar yaygn olduu anlalabilir.

" Vadeli lem ve Opsiyon Borsas Ekonomiye Katk Salar m?

Vadeli ilem ve opsiyon borsalar ekonomiye dorudan ve dolayl bir ok katk salar. Bu borsalarn salad en nemli katk, trev aralarn ticaretine imkan vermek suretiyle, bu szlemeleri kullananlarn etkin ekonomik karar almalarn salamasdr. Bunun yannda borsalarn da iinde bulunduu finansal sistem, lke ekonomisinin en nemli varldr. Gelimi bir ekonomiye sahip olmak iin gelimi bir finansal sisteme sahip olmak zorunludur. Vadeli ilem ve opsiyon borsalar da gelimi bir finansal sistemin vazgeilmez kurumlar arasndadr. Finansal sistem ayn zamanda ok nemli bir istihdam alandr. Bu sektrde retilen katma deer, lkelerin milli gelirlerinin nemli bir ksmn salayabilir. Finansal sistemdeki en nemli eksikliimiz olan Vadeli lem ve Opsiyon Borsasnn ilem hacmini ileriki yllarda daha da arttrmasyla birlikte, finansal piyasalarmzn ekonomiye olan katksnda bir art olacan beklemek yanl olmayacaktr.

30

Trev borsalarnn sunmu olduu aralar ile gelecee ilikin fiyat belirsizliinin ortadan kalkmas yatrmclarn daha etkin karar almalarna, rekabet gcnn artmasna ortam hazrlar. Bu ortam ise istihdama olumlu katkda bulunmaktadr.

" Borsadan Ne Beklemeliyim?

Borsamzn faaliyete gemesi, yatrm aralarmz, yatrm yapma yntemimizi ve tm olarak finansal sistemin rettii hizmetleri deitirmitir. Artk eskisinden daha ok yatrm seeneine sahibiz. Mallara ve hatta finansal gstergelere yatrm yapabilir hale geldik. Sadece fiyat ykselilerinden deil, fiyat dlerinden de kar elde etmek mmkn hale gelmitir. Artk yatrm fonlar daha iyi idare edilecek ve bu durum yatrm fonlarnn portfylerinin artmasna neden olacaktr. Ksaca yatrmclarmza hizmet edecek daha byk bir finansal sistemimiz ve daha fazla yatrmcmz olacaktr. Bu da lkemizin gelimesini finanse edecektir.

" Gelecein Anahtar Olur mu?

Gelecei bilmemiz mmkn deil, ama gelecee hazrlkl olmamz mmkn. Borsamz gelecee hazrlkl olmamz salayacak aralar sunmaktadr. Bu nedenle Vadeli lem ve Opsiyon Borsasna gelecein anahtar diyebiliriz.

31

" VOBda Nasl lem Yapabilirsiniz?

" ncelikle Arac Kuruluta Bir Hesap Amanz Gerekir: Bireysel mterilerin dorudan borsada ilem yapabilmesi mmkn deildir. lemler, borsa yesi arac kurumlar vastasyla yaplabilir. Borsamz emirlerin eletirilmesinde ve emirlerin iletilmesinde elektronik bir sistem kullanmaktadr. Emirler Borsaya yeler tarafndan iletilir. yelerin kendi ofislerinde emirlerin iletilmesinde kullanlacak Borsamzn bilgisayarlarna bal bilgisayarlar bulunmaktadr. VOBda ilem yapmak zere yalnzca Borsamza ye olan arac kurum ve bankalarda hesap atrabilirsiniz. Kasm 2006 tarihi itibaryla Borsamza ye kurulularn listesi aadaki tabloda yer almaktadr.

YELERMZ 1 DEUTSCHE SECURITIES MENKUL DEERLER A. Tel: 0 212 252 20 00 Fax: 0 212 293 34 90. 2 NUROL MENKUL KIYMETLER A..
Tel: 0 212 286 80 00 Fax: 0 212 286 80 01

3 GEDK YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 216 453 00 00 Fax: 0 216 451 63 64

4 HSBC BANK A..

Tel: 0 212 336 30 00 Fax: 0 212 366 33 80

5 DENZ TREV MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 336 42 96 Fax: 0 212 211 83 16

6 YATIRIM FNANSMAN MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 317 69 00 Fax:0 212 282 15 50

7 EGEMEN MENKUL KIYMETLER A..

Tel: 0 232 489 46 30 Fax: 0 232 489 61 30

8 FORM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 284 84 95 Fax: 0 212 284 84 92

9 EVGN YATIRIM MENKUL DEERLER TCARET A..

Tel: 0 212 270 10 46 Fax: 0 212 282 88 20

10 AK YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 334 94 94 Fax: 0 212 249 12 87

11 RAYMOND JAMES YATIRIM MENKUL KIYMETLER A..

32

Tel: 0 212 287 40 04 Fax: 0 212 287 59 10

12 SANKO MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 410 05 00 Fax: 0 212 410 05 05

13 TACRLER MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 355 46 46 Fax: 0 212 282 20 65

14 OYAKBANK A..
Tel: 0 212 335 10 00 Fax: 0 212 286 61 00

15 YAPI KRED YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0212 280 10 30 Fax: 0 212 264 14 09

16 EKNCLER YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 266 27 66 Fax: 0 212 266 16 07

17 AKBANK T.A..
Tel: 0 212 270 00 44 Fax: 0 212 269 73 83

18 TRKYE SINA KALKINMA BANKASI A..

Tel: 0 212 334 50 50 Fax: 0 212 243 29 75

19 EFG STANBUL MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 317 27 27 Fax: 0 212 317 27 26

20 DELTA MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 236 42 74 Fax: 0 212 236 65 67

21 ACAR YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 216 26 61 Fax: 0 212 288 92 46

22 STANDARD YATIRIM MENKUL KIYMETLER A..

Tel: 0 212 323 48 88 Fax: 0 212 323 48 50

23 GFC GENERAL FNANS MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 233 10 10 Fax: 0 212 296 85 75

24 DENZ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A..

Tel: 0 212 336 40 00 Fax: 0 212 212 54 12

25 YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 350 20 00 Fax: 0 212 350 20 01

26 DENZ BANK A..

Tel: 0 212 355 08 00 Fax: 0 212 274 79 93

27 NFO MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 319 26 00 Fax: 0 212 324 84 25

28 EKER YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 213 43 70 Fax: 0 212 213 43 90

29 TAKSM YATIRIM A..

33

Tel: 0 212 251 71 16 Fax: 0 212 249 74 83

30 NC MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 251 83 80 Fax: 0 212 251 90 12

31 OYAK YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 319 12 00 Fax: 0 212 351 05 99

32 FNANS YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 282 17 00 Fax: 0 212 282 22 50

33 TRKYE GARANT BANKASI A..

Tel: 0 212 444 0 333 Fax: 0 212 318 18 18

34 YAPI VE KRED BANKASI A..

Tel: 0 212 339 70 00 Fax: 0 212 339 60 00

35 TEB YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 345 11 11 Fax: 0 212 345 07 14

36 HAK MENKUL KIYMETLER A..

Tel: 0 212 296 84 84 Fax: 0 212 233 69 29

37 FORTS YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 358 07 70 Fax: 0 212 358 08 07

38 VAKIF YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 352 35 77 Fax: 0 212 352 36 20

39 HEDEF MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 310 27 00 Fax: 0 212 227 83 33

40 EKSPRES YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 336 51 00 Fax: 0 212 336 51 01

41 FORTS BANK A..

Tel: 0 212 274 42 80 Fax: 0 212 275 44 05

42 PRM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 283 88 88 Fax: 0 212 283 88 90

43 ATA YATIRIM MENKUL KIYMETLER A..

Tel: 0 212 310 62 00 Fax: 0 212 310 62 10

44 ATA ONLINE MENKUL KIYMETLER A..

Tel: 0 212 310 60 60 Fax: 0 212 259 07 64

45 FNANSBANK A..
Tel: 0 212 318 50 00 Fax: 0 212 318 59 48

46 ECZACIBAI MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 319 59 99 Fax: 0 212 319 59 69

34

47 ALTERNATF YATIRIM A..

Tel: 0 212 315 58 00 Fax: 0 212 296 88 31

48 DEUTSCHE BANK A..

Tel: 0 212 317 01 00 Fax: 0 212 317 01 05

49 TRKYE BANKASI A..

Tel: 0 212 316 34 00 Fax: 0 212 316 08 34

50 TRKYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O.

Tel: 0 312 455 87 69 Fax: 0 312 455 88 60

51 ALTERNATF BANK A..

Tel: 0 212 315 65 00 Fax: 0 212 233 15 00

52 TURKISH YATIRIM A..

Tel: 0 212 233 48 48 Fax: 0 212 240 88 85

53 TEKSTL BANKASI A..

Tel: 0 212 335 53 35 Fax: 0 212 276 17 40

54 GLOBAL MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 244 55 66 Fax: 0 212 244 55 67

55 C MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 290 32 32 Fax: 0 212 290 26 90

56 HSBC YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 366 17 00 Fax: 0 212 336 24 72

57 T.C. ZRAAT BANKASI A..

Tel: 0 212 276 59 60 Fax: 0 212 276 93 13

58 ENTEZ MENKUL DEERLER TCARET A..

Tel: 0 216 347 70 35 Fax: 0 216 346 63 43

59 AKDENZ MENKUL DEERLER TCARET A..

Tel: 0 212 233 11 02 Fax: 0 212 234 41 01

60 KALKINMA YATIRIM MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 211 97 97 Fax: 0 212 211 97 98

61 ANADOLUBANK A..
Tel: 0 212 296 57 12 Fax: 0 212 296 57 15

62 OPUS MENKUL DEERLER A..

Tel: 0 212 385 01 00 Fax: 0 212 385 01 99

Borsamz yesi arac kurum ve bankalar web sitemizin (www.vob.org.tr) yelik blmnde ve Borsamz Blteninde devaml olarak duyurulmaktadr.

35

Arac kurulular, yatrmclarn risk getiri tercihlerini belirleyerek, trev aralarn muhtemel riskleri konusunda onlar bilgilendirirler ve Sermaye Piyasas Kurulu tarafndan belirlenen trev aralar risk bildirim formunu mterilerine iletirler.

$ $ $

Mterilerinden gereken teminat alrlar. Mterileri vadeli ilem ve opsiyon szlemeleri hakknda bilgilendirirler. Emirleri borsaya iletir, mterinin ihtiya duyduu dier hizmetleri verirler. " Vadeli ilem veya opsiyon szlemesi alm satm yapmak isteyen bir yatrmcnn ihtiyac olan dier bir unsur ise alm-satm karardr. Bir baka deyile ncelikle piyasadaki gelimeleri deerlendirerek alm veya satm ynnde bir karar almanz gerekmektedir. Bunun iin arac kuruluunuzda alan yatrm danmanlarna bavurmaktan kanmayn. " htiyacnz olan bir dier unsur ise ilem teminatdr. nk aldnz karar uygulayabilmek iin Borsann belirledii miktarda ilem teminatn hesabnzda bulundurmanz gerekmektedir. " Son olarak ilemi gerekletirmek iin Borsaya emir iletmeniz gerekecektir. Vadeli ilemler ve opsiyon borsalarnda ilem gerekletirebilmek iin ihtiyacmz olan unsurlar akladktan sonra ilemleri doru gerekletirebilmemiz amacyla emir verirken nelere dikkat etmeniz gerektiini belirtelim: Emir Verirken Nelere Dikkat Etmeniz Gerekir?

ncelikle verdiiniz emrin eksiksiz olmas gerekmektedir. Bunun iin: ve Emrin geerli olduu zaman araln belirtmek ok nemlidir. Emir trnn alm veya satm olduunu, Szlemenin adedini, Ay ve yl olarak szlemenin vadesini, Alnacak veya satlacak szlemeyi, Szleme tipini, Fiyatn, Emir tipini

36

" VOBda Oluan Fiyatlar Nasl Takip Edilecek?

Borsamzda ilem gren szlemelere ilikin fiyatlar anlk olarak, veri yayn firmalar (Foreks, Plato, IBS, Matriks, Infotrace, Reuters, Bloomberg gibi) veya teleteks araclyla (CNBC-e) takip edebilirsiniz. Bunun yannda gecikmeli veriler Borsamzn web sitesinden izlenebilmektedir. Gn sonu borsamz tarafndan web sitemizde yaymlanan gnlk fiyat bilgilerinin bir rneine aadaki tabloda yer verilmitir.

Tabloda birinci stunda ilem gren szlemelerin kodlar, ikinci stunda vade aylar, nc stunda o gn sonundaki uzlama fiyat, drdnc stunda bir gn nceki gne ait uzlama fiyat, beinci ve altnc stunlarda szlemelerin bir nceki gne gre yzdesel ve sabit fiyat deiimleri, yedinci ve sekizinci stunda szlemelerin gn iinde ilem grd en yksek ve en dk fiyatlar gsterilmektedir. Her bir satr bir szlemeyi temsil etmektedir. Birinci satrda endeks szlemesinin ubat 2005 vadesi, ikinci satrda Nisan 2005, nc satrda ise Haziran 2005 vadesi gsterilmektedir. Fiyatlar incelendiinde, her bir vade iin fiyatlarn farkl olduu, fiyatlarn gn iinde dalgaland grlmektedir. Son drt stunda ise adet ve parasal deer olarak ilem hacmi, ak pozisyon says ve ak pozisyon saysnn bir nceki gne gre deiimi gsterilmektedir. Yukardaki rnek bltende

37

grld gibi piyasa katlmclarnn ihtiya duyabilecei her trl bilgi gnlk olarak sunulmaktadr.

" Ksa Ksa:

Pozisyon kapatmak iin... Bir vadeli ilem szlemesi aldnzda veya sattnzda alm olan pozisyonunuzu kapatmak iin vade sonuna kadar beklemek zorunda deilsiniz. Vade tarihine kadar, alm ynl ilem yaparak pozisyon amsanz ayn vadeli szlemeyi satarak; satm ynl ilem yaparak pozisyon amsanz ayn vadeli szlemeyi alarak pozisyonunuzu kapatabilirsiniz. Szlemenin vadesine kadar srekli alm satm yaparak pozisyon kapatabilir veya yeni pozisyon aabilirsiniz. Nakdi uzlama ynteminde... Ak pozisyonu olanlar vade sonunda pozisyonlarn vade sonu uzlama fiyat zerinden kapatrlar. Yani satm olduunuz szlemeleri vade sonundaki uzlama fiyatndan geri alm, alm olduunuz szlemeleri de yine bu fiyat zerinden satm olursunuz. Bylelikle fiziki teslimat olmakszn kar veya zararlar hesaplara yanstlarak teminatlar serbest braklr. Dk maliyetli ilem yapabilme avantaj... VOBda son derece dk maliyetlerle ilem yapmak mmkndr. Maliyet, ileminizi gerekletirmesi iin arac kuruma demeniz gereken kurtaj tutardr. Kurtaj tutar, szleme deerinin %1ini gemeyecek ekilde arac kurulularn inisiyatifinde belirlenmektedir. Ayrca ileminizin gerekleebilmesi iin teminat yatrmanz gereklidir. Dayanak varln bedelinin ok altnda (yaklak % 10u) bir teminat yatrarak szleme alabilir veya satabilirsiniz. Pozisyonunuzu kapattnzda teminat hesabnzdaki mebla geri alrsnz. Fark (Yaylma) pozisyonlarnda daha dk teminat... Ayn szlemenin farkl vadelerinin birinde uzun dierinde ksa pozisyon alnmas halinde fark (yaylma) pozisyonu olumu olur. Bu durumda, alm olduunuz iki szleme iin balang teminatnn iki katn demek yerine fark ilemini oluturan iki pozisyonun her biri iin balang teminatnn yarsn demeniz yeterlidir. Elde edilen karn ekilmesi... Kar/zarar hesaplamas Takasbank tarafndan her gn sonunda yaplr. Bu ilem gncellenmesi olarak adlandrlr. hesaplarn

38

Her gn hesaplarn gncellenmesinin ardndan teminat hesabnzn balang teminat seviyesini aan ksmn ekebilirsiniz. Her gn sonunda teminatnzn srdrme teminat seviyesinin altna dmesi halinde ek teminat yatrmanz gerekecektir. Yatrlacak teminatn kompozisyonu... Teminatn tmnn nakit yatrlmas zorunlu deildir. Teminatn bir ksm, belirlenmi olan nakit ve nakit d teminat oranlar gz nnde bulundurulmak kaydyla nakit d olarak da yatrlabilir. Emirlerin iptali... Sisteme girdiiniz emir piyasa emri deilse, bu emri gerekleinceye kadar iptal edebilirsiniz. Ayrca belirli kstlar dahilinde verdiiniz emirlerde deiiklik de yapabilirsiniz. Sistem emir gerekleinceye dein teminatnzn yeterli olup olmad kontroln yapmaz. Ancak ilemin gereklemesi esnasnda teminat bakiyeniz yetersizse emriniz sistem tarafndan iptal edilir. Fiyatlarn takibi... VOBdaki szleme fiyatlar (vadeli fiyatlar) eitli veri yayn firmalarnn ekranlarndan anlk olarak takip edilebilmektedir. lemlerin garantisi... Vadeli ilem borsalarnda alm veya satm yapanlarn birbirlerini tanmasna gerek yoktur. Borsada gerekletirilen ilemlerin muhatab takas merkezidir. Takas merkezi, szleme nedeniyle oluan kar ve zararlar Borsa Ynetmeliinde belirtilen kaynaklarla snrl olarak garanti eder. Borsamzn takas merkezi Takasbank olarak belirlenmitir. Eitim Yukarda anlatlan hususlarla ilgili olarak Borsamzn srekli olarak dzenledii eitimlere katlabilirsiniz. Eitimlerle ilgili duyurular Borsamzn internet sitesinde yer almaktadr.

39

" SZLEME ZELLKLER

Endeks Vadeli lem Szlemeleri
"VOB-MKB 30" Vadeli lem Szlemesi
Dayanak Varlk MKB-30 ulusal hisse senedi fiyat endeksinin hesaplama yntemi kullanlarak bu endekse dahil olan irketlerin hisse senedi fiyatlarndan elde edilen deer MKB-30 ulusal hisse senedi fiyat endeksinin 1.000'e blnmesinden sonra 100 YTL ile arplmas sonucu bulunan deer (MKB-30 Endeksi /1.000)*100 YTL (rn. 29,425*100 = 2.942,5 YTL) Kotasyon ekli MKB-30 Endeksi'nin 1.000'e blnm deeri virglden sonra basamak halinde kote edilir (rn. 29,525 veya 29,550). Baz fiyatn % +10'udur. 0,025 (25 endeks puan) (Minimum Fiyat Adm Deeri = 2,5 YTL) Vade Aylar Szlemenin Vadesi Son lem Gn Uzlama ekli Vade Sonu Uzlama Fiyat Ayn anda ubat, Nisan, Haziran, Austos, Ekim ve Aralk aylarndan en yakn tanesine ait szlemeler ilem grr. Her vade aynn son i gn Her vade aynn son i gn Nakdi uzlama Son ilem gn Borsada seansn kapanmasndan nceki 15 dakika ierisinde, MKB'de gerekleen ve aralarnda 30 saniyeden daha az sre olmakszn rasgele seilen 10 adet MKB-30 ulusal hisse senedi fiyat endeksi deerinin aritmetik ortalamas vadeli ilem szlemesinde vade sonu uzlama fiyat olarak kullanlr. MKB seansnn Borsa seansndan nce kapanmas durumunda, yntem ayn kalmak suretiyle hesaplamalar MKB seansnn son 15 dakikalk blmnde gerekleen MKB-30 ulusal hisse senedi fiyat endeksi deerleri esas alnarak yaplr.

Szleme Bykl

Gnlk Fiyat Hareket Snr Minimum Fiyat Adm

40

"VOB-MKB 100" Vadeli lem Szlemesi

Dayanak Varlk MKB-100 ulusal hisse senedi fiyat endeksinin hesaplama yntemi kullanlarak bu endekse dahil olan irketlerin hisse senedi fiyatlarndan elde edilen deer MKB-100 ulusal hisse senedi fiyat endeksinin 1.000'e blnmesinden sonra 100 YTL ile arplmas sonucu bulunan deer (MKB-100 Endeksi /1.000)*100 YTL (rn. 31,325*100 = 3.132,5 YTL) Kotasyon ekli MKB-100 Endeksi'nin 1.000'e blnm deeri virglden sonra basamak halinde kote edilir.(rn. 31,525 veya 31,550). Baz fiyatn % +10'udur. 0,025 (25 endeks puan) (Minimum Fiyat Adm Deeri = 2,5 YTL) Vade Aylar Szlemenin Vadesi Son lem Gn Uzlama ekli Vade Sonu Uzlama Fiyat Ayn anda ubat, Nisan, Haziran, Austos, Ekim ve Aralk aylarndan en yakn tanesine ait szlemeler ilem grr. Her vade aynn son i gn Her vade aynn son i gn Nakdi uzlama Son ilem gn Borsada seansn kapanmasndan nceki 15 dakika ierisinde, MKB'de gerekleen ve aralarnda 30 saniyeden daha az sre olmakszn rasgele seilen 10 adet MKB-100 ulusal hisse senedi fiyat endeksi deerinin aritmetik ortalamas vadeli ilem szlemesinde vade sonu uzlama fiyat olarak kullanlr. MKB seansnn Borsa seansndan nce kapanmas durumunda, yntem ayn kalmak suretiyle hesaplamalar MKB seansnn son 15 dakikalk blmnde gerekleen MKB-100 ulusal hisse senedi fiyat endeksi deerleri esas alnarak yaplr.

Szleme Bykl

Gnlk Fiyat Hareket Snr Minimum Fiyat Adm

41

Faiz Vadeli lem Szlemeleri

"VOB-DBS 91" Vadeli lem Szlemesi
Dayanak Varlk Hazine Mstearl tarafndan ihra edilen 91 gnlk Hazine Bonolar 100 YTL nominal deer zerinden 100 adet Hazine Bonosu (Nominal olarak 10.000 YTL'ye karlk gelen hazine bonosu) (rn. 94,475*100 = 9.447,5 YTL gibi) 100 YTL nominal olarak bononun fiyat virglden sonra basamak halinde kote edilir (rn. 94,546 YTL veya 94,547 YTL). Baz fiyatn % +2'sidir. 0,001 (Minimum Fiyat Adm Deeri = 0,1 YTL)

Szleme Bykl

Kotasyon ekli

Gnlk Fiyat Hareket Snr Minimum Fiyat Adm

Vade Aylar Szlemenin Vadesi

Ayn anda ubat, Nisan, Haziran, Austos, Ekim ve Aralk aylarndan en yakn tanesine ait szlemeler ilem grr. Her ay ierisinde eer daha evvelden aklanm 91 gnlk bir bono ihalesi mevcut ise ihracn yapld gnden sonraki i gn szlemenin vadesi olarak kabul edilir. Eer o ay ierisinde daha evvelden bir ihra tarihi aklanmamsa veya ihra beklenmiyorsa o ayn nc sal gnnde nakdi uzlama yaplr. Hazine Mstearl tarafndan yaplan 91 gnlk hazine bonosunun ihra edilecei haftaya den Pazartesi gndr. Bu gnlerde ilemler saat 12:00'da durdurulur. Eer o ay ierisinde bir ihra yoksa szlemenin son ilem gn vade aynn nc Pazartesi'dir ve ilemler normal saatinde bitirilir. Nakdi uzlama Son uzlama fiyat Hazine Mstearl'nn am olduu 91 gnlk Hazine Bonosu ihalesinde belirlenen ortalama faiz oran kullanlarak hesaplanan 91 gnlk Hazine Bonosu fiyatdr. Eer szlemenin vade sonuna denk gelen bir ihra yok ise szlemenin son uzlama fiyat MKB tarafndan son ilem gnnde ilemler bittikten sonra aklanan 91 gnlk DBS fiyat endeksi deeri kullanlarak hesaplanan 91 gnlk Hazine Bonosu deeridir.

Son lem Gn

Uzlama ekli Vade Sonu Uzlama Fiyat

42

"VOB-DBS 365" Vadeli lem Szlemesi

Dayanak Varlk Hazine Mstearl tarafndan ihra edilen 365 gnlk Hazine Bonolar 100 YTL nominal deer zerinden 100 adet Hazine Bonosu (Nominal olarak 10.000 YTL'ye karlk gelen hazine bonosu) (rn. 80,665*100 = 8.066,5 YTL) 100 YTL nominal olarak bononun fiyat virglden sonra basamak halinde kote edilir (rn. 80,670 YTL veya 80,675 YTL). Baz fiyatn % +5'idir. 0,005 (Minimum Fiyat Adm Deeri = 0,5 YTL)

Szleme Bykl

Kotasyon ekli

Gnlk Fiyat Hareket Snr Minimum Fiyat Adm

Vade Aylar Szlemenin Vadesi Son lem Gn Uzlama ekli Vade Sonu Uzlama Fiyat

Ayn anda ubat, Nisan, Haziran, Austos, Ekim ve Aralk aylarndan en yakn tanesine ait szlemeler ilem grr. Vade aynn nc Sal'sdr. Vade aynn nc Pazartesi'dir. Nakdi uzlama Son uzlama fiyat MKB tarafndan son ilem gnnde ilemler bittikten sonra aklanan 365 gnlk DBS fiyat endeksi deeri kullanlarak hesaplanan 365 gnlk Hazine Bonosu deeridir.

43

"VOB-G-DBS" Vadeli lem Szlemesi

Dayanak Varlk Dayanak varlk, Gsterge DBS olan ve spot piyasadaki mevcut ve potansiyel ilem hacmi ile dier kriterler gz nne alnarak Borsa tarafndan belirlenen iskontolu DBSlerdir. Dayanak varlk olarak seilen DBSin vadesi, szleme kodunun 8 ila 13nc karakterleri arasnda gsterilen rakamlarn gn, ay ve yl olarak yorumlanmasyla bulunur. (rnek 221F_IR090408B0506 kodlu szlemenin dayanak varl, itfa tarihi 09 Nisan 2008 olan DBStir.) Hazine Mstearl tarafndan aklanan aylk ihale programnda yer alan, fakat henz ihrac gereklemeyen DBSlerin de dayanak varlk olarak belirlenmesi mmkndr. 10.000 YTL (100 YTL nominalden 100 adet DBS) 100 YTL nominal zerinden iskontolanarak elde edilen YTL cinsinden bono deeri virglden sonra basamak halinde kote edilir. (rnek: 82,390 YTL) Baz fiyatn % +2'sidir. 0,010 (Minimum Fiyat Adm Deeri = 1 YTL) Her bir dayanak varlk iin, ihra tarihini takip eden ay ve bu ay takip eden ikinci ve drdnc ay olmak zere toplam vade ay ileme alr. Vadelerde Sreklilik Dayanak varlk olarak seilen Gsterge DBSe dayal szlemenin mevcut vadelerinin dolmas durumunda takip eden vadeler iin yeni bir szleme almayabilir. Bir Sonraki Szlemenin Alma Zaman Dayanak varln farkl bir vadesine dayal yeni bir szlemenin ileme almas Hazinenin yeni bir ihra yapacan duyurmas veya fiilen ihracn olmas durumunda gerekletirilebilir. Her vade aynn son i gn Her vade aynn son i gn Nakdi uzlama Szlemenin son ilem gn MKB Tahvil/Bono Piyasasnda ilem gren dayanak varln o gn valrl olmak zere MKB tarafndan aklanan arlkl ortalama fiyat son uzlama fiyat olarak alnr.

Szleme Bykl Kotasyon ekli

Gnlk Fiyat Hareket Snr Minimum Fiyat Adm Vade Aylar

Szlemenin Vadesi Son lem Gn Uzlama ekli Vade Sonu Uzlama Fiyat

44

Dviz Vadeli lem Szlemeleri

"VOB-YTLDolar" Vadeli lem Szlemesi
Dayanak Varlk Szleme Bykl Kotasyon ekli Yeni Trk Liras/ABD Dolar kuru 1.000 ABD Dolar 1 ABD Dolar'nn Yeni Trk Liras cinsinden deeri virglden sonra drt basamak halinde kote edilir (rn. 1,4155 YTL veya 1,4160 YTL). Baz fiyatn % +10'udur. 0,0005 (Minimum fiyat admnn deeri 0,5 YTL'ye karlk gelir.) ubat, Nisan, Haziran, Austos, Ekim ve Aralk (Ayn anda iinde bulunulan aya en yakn vade ayna ait szlemeler ilem grr. Bu vade ayndan biri Aralk ay deilse, Aralk vade ay ayrca ileme alr.) Her vade aynn son i gn Her vade aynn son i gn Nakdi uzlama TCMB'nin son ilem gn saat 15:30 itibariyle aklayaca gsterge niteliindeki ABD Dolar sat kuru

Gnlk Fiyat Hareket Snr Minimum Fiyat Adm Vade Aylar

Szlemenin Vadesi Son lem Gn Uzlama ekli Vade Sonu Uzlama Fiyat

45

"VOB-YTLEuro" Vadeli lem Szlemesi

Dayanak Varlk Szleme Bykl Kotasyon ekli Yeni Trk Liras/Euro kuru 1.000 Euro 1 Euro'nun Yeni Trk Liras cinsinden deeri virglden sonra drt basamak halinde kote edilir (rn. 1,8865 YTL veya 1,8870 YTL). Baz fiyatn % +10'udur. 0,0005 (Minimum fiyat admnn deeri 0,5 YTL'ye karlk gelir.) ubat, Nisan, Haziran, Austos, Ekim ve Aralk (Ayn anda iinde bulunulan aya en yakn vade ayna ait szlemeler ilem grr. Bu vade ayndan biri Aralk ay deilse, Aralk vade ay ayrca ileme alr.) Her vade aynn son i gn Her vade aynn son i gn Nakdi uzlama TCMB'nn son ilem gn saat 15:30 itibaryla aklayaca gsterge niteliindeki Euro sat kuru

Gnlk Fiyat Hareket Snr Minimum Fiyat Adm Vade Aylar

Szlemenin Vadesi Son lem Gn Uzlama ekli Vade Sonu Uzlama Fiyat

46

Emtia Vadeli lem Szlemeleri

"VOB-Egepamuk" Vadeli lem Szlemesi
Dayanak Varlk Szleme Bykl Kotasyon ekli Ege Standart 1 baz kalite pamuk 1.000 kg (1 ton) 1 kg pamuun YTL cinsinden deeri virglden sonra basamak halinde kote edilir (rn.1,750 YTL veya 1,755 YTL). Baz fiyatn %+10'udur. 0,005 (Minimum fiyat adm deeri = 5 YTL) Ayn anda Mart, Mays, Temmuz, Ekim ve Aralk aylarndan en yakn be vade ayna ait szlemeler ilem grr. Her vade aynn son i gn Her vade aynn son i gn Nakdi uzlama a. Dayanak varln vade ay son ilem gn ve ncesindeki asgari iki i gnne ait zmir Ticaret Borsas'nda oluan Ege Standart 1 baz kalite pamuk fiyatlarnn miktar arlkl ortalamas son ilem gn Vade Sonu Uzlama Fiyat olarak alnr. b. Bu gnlerde zmir Ticaret Borsas'nda yeterli ilem olmamas halinde var olan ilemlerin ortalamas ile zmir Ticaret Borsas pamuk salonunda faaliyet gsteren asgari on iki yeden azami %1 fiyat aral ile Ege Standart 1 pamuk iin alnacak kotasyonlarn en iyi ve en kt iki fiyat atldktan sonra kalanlarn aritmetik ortalamas uzlama fiyat olarak alnr. Spot piyasada gerekleen ilemlerin Vade Sonu Uzlama Fiyatnn belirlenmesinde yeterli olup olmadna Uzlama Fiyat Komitesi karar verir.

Gnlk Fiyat Hareket Snr Minimum Fiyat Adm Vade Aylar

Szlemenin Vadesi Son lem Gn Uzlama ekli Vade Sonu Uzlama Fiyat

47

"VOB-Anadolu Krmz Buday" Vadeli lem Szlemesi

Dayanak Varlk Anadolu krmz sert baz kalite buday (Bezostaja-1, Dou-88, Gn-91, Haymana-79, kizce-96, Karasu90, Lancer, Odeskaya-51, ahin) 5.000 kg (5 ton) 1 kg budayn YTL cinsinden deeri virglden sonra drt basamak halinde kote edilir. (rn. 0,3865 YTL veya 0,3870 YTL) Baz fiyatn %+10'udur. 0,0005 (Minimum fiyat adm deeri = 2,5 YTL) Ayn anda Mart, Mays, Temmuz, Eyll ve Aralk aylarndan en yakn be vade ayna ait szlemeler ilem grr. Her vade aynn son i gn Her vade aynn son i gn Nakdi uzlama 1.Kullanlacak fiyatlarn belirlenmesi: A.Son ilem gn ve ncesindeki bir i gnnde Konya ve Polatl Ticaret Borsasnda Anadolu krmz sert budaynn birinci, ikinci, nc ve drdnc derece baz kalitesi, iin gn sonu itibariyle olumu fiyatlarn miktar arlkl ortalamas her gn iin ayr ayr hesaplanr. (Bu ekilde en fazla drt fiyat verisi elde edilir.) B.Edirne, Eskiehir, Gaziantep, Karaman, orum, Uzunkpr ve Yozgat Ticaret Borsalarnda Anadolu krmz sert buday iin son ilem gnnde ve nceki bir i gnnde olumu fiyatlar elde edilir. (Bu ekilde en fazla on drt fiyat verisi elde edilir.) $ Konya ve Polatl Ticaret Borsasnda birinci, ikinci, nc veya drdnc derecedeki Anadolu krmz sert budaylarn herhangi biri iin borsada fiyat olumamas durumunda, miktar arlkl ortalama fiyat hesaplamasnda fiyat olumu olan dereceler iin oluan fiyat ve miktar bilgileri dikkate alnr. Konya ve/veya Polatl Ticaret Borsasnda birinci, ikinci, nc ve drdnc derecedeki Anadolu krmz sert budaylarnn hibirinde fiyat olumamas durumunda o gn iin Polatl Ticaret

Szleme Bykl Kotasyon ekli

Gnlk Fiyat Hareket Snr Minimum Fiyat Adm Vade Aylar

Szlemenin Vadesi Son lem Gn Uzlama ekli Vade Sonu Uzlama Fiyat

48

Borsasndan ya da Konya Ticaret Borsasndan fiyat verisi alnamad kabul edilir. Polatl ve Konya Ticaret Borsalarnn dndaki borsalardan son ilem gnnde veya son ilem gnnden nceki bir i gnnde, Anadolu Krmz Sert buday iin fiyat olumamas durumunda, o gn iin bu borsalardan fiyat alnamad kabul edilir. Bu durumda, bu borsalarn fiyat bilgileri (2. maddede bahsedilen) aritmetik ortalamaya dahil edilmez.

Yukarda aklanan tm fiyatlarn (en fazla 18 fiyat verisi) aritmetik ortalamas bulunur. Bu fiyat vade sonu uzlama fiyat olarak kabul edilir. Spot borsalarn fiyat verisinin son ilem gnn takip eden ignlerinde aklanmas durumunda, Uzlama Fiyat Komitesi uzlama fiyatn son ilem gnn takip eden gnde aklayabilir veya spot borsalarn son ilem gn fiyat verilerini dikkate almadan son ilem gnnde aklayabilir. Borsa, uygun koullarn salanmas halinde, Vade Sonu Uzlama Fiyat hesaplanmasnda fiyat verisi alnan borsalarn saysn artrabilir veya azaltabilir. Uzlama Fiyat Komitesi, piyasa koullarna gre Vade Sonu Uzlama Fiyatnn hesaplanmasnda spot piyasadan fiyat verisi alnan gn saysn artrabilir veya azaltabilir. .Uzlama Fiyat Komitesi, Borsann seans saatlerini ve takas srecini dikkate alarak uzlama fiyatnn hesaplanmasnda spot borsalardaki seansn bir ksmnda oluan fiyat verilerini dikkate alabilir.

49

"VOB-Altn" Vadeli lem Szlemesi

Dayanak Varlk Szleme Bykl Kotasyon ekli 995/1000 saflkta rafine edilmi kle altn 100 gram 995/1000 saflkta rafine edilmi kle altn 1 gram altnn Yeni Trk Liras cinsinden deeri virglden sonra basamak halinde kote edilir (rn. 22,680 YTL veya 22,685 YTL). Baz fiyatn % +10'udur. 0,005 (Minimum fiyat admnn deeri 0,5 YTL'ye karlk gelir.) Ayn anda ubat, Nisan, Haziran, Austos, Ekim ve Aralk aylarndan en yakn tanesine ait szlemeler ilem grr. Son ilem gnn izleyen ilk i gn Her vade aynn son i gn Nakdi uzlama Son ilem gnnde Londra'da leden sonra yaplan altn sabitleme seansnda oluan altnn Dolar/ons fiyatnn Merkez Bankasnn saat 15:30'da aklayaca ABD Dolar sat kuru kullanlarak YTL/gram'a evrilmesi ile bulunan deer vade sonu uzlama fiyat olarak kullanlr. Son ilem gnnde resmi tatil veya baka bir nedenle fiyat aklanmamas halinde, uluslararas spot piyasalarda Trkiye saati ile saat 17:00'de oluan Dolar/ons altn al ve sat fiyatnn ortalamas baz alnr. Ons arlk birimi 31,1035'e blnerek grama evrilir.

Gnlk Fiyat Hareket Snr Minimum Fiyat Adm Vade Aylar

Szlemenin Vadesi Son lem Gn Uzlama ekli Vade Sonu Uzlama Fiyat

50

" Btn Szlemeler in Gn Sonu Uzlama Fiyat

Gnlk uzlama fiyat, ilgili szlemede ak pozisyonlarn yeniden deerlemesinde esas alnan fiyattr. Seans sonunda gnlk uzlama fiyat u ekilde hesaplanr: Seans sona ermeden nceki son 10 dakika ierisinde gerekletirilen tm ilemlerin miktarlarna gre arlkl fiyatlarnn ortalamas gnlk uzlama fiyat olarak belirlenir. Eer son 10 dakika ierisinde 10dan az ilem yapldysa, seans ierisinde geriye dnk olarak bulunan son 10 ilemin arlkl fiyatlarnn ortalamas alnr. Seans sonunda yukarda belirtilen yntemlere gre gnlk uzlama fiyatnn hesaplanamamas veya bu ekilde hesaplanan uzlama fiyatnn piyasay yanstmadna Uzlama Fiyat Komitesi tarafndan kanaat getirilmesi durumunda, aada belirtilen yntemler tek bana ya da birlikte kullanlarak gnlk uzlama fiyat tespit edilebilir. Seans ierisinde gerekletirilen tm ilemlerin arlkl fiyatlarnn ortalamas, Bir nceki gnn uzlama fiyat, Seans sonundaki en iyi al ve sat kotasyonlarnn ortalamas, Szlemenin vadesine kadar olan sre iin geerli olan ve Borsa tarafndan belirlenen faiz oran, dayanak varln spot fiyat veya szlemenin dier vade aylar iin geerli olan gnlk uzlama fiyat kullanlarak hesaplanacak teorik vadeli fiyatlar.

Pozisyon Limitleri
Borsamzda ilem gren szlemeler iin uygulanan pozisyon limitleri toplam ak szleme saylarnn mutlak adedi ve yzdesel deeri olmak kaydyla iki ekilde takip edilir. Yzdesel limitlerin kontrol edilmesine ancak mutlak limitler aldktan sonra balanr. VOB-MKB 30, VOBMKB 100, VOB-DBS 91, VOB-DBS 365, VOB-G-DBS, VOB-Egepamuk ve VOB-Anadolu Krmz Buday szlemeleri iin mutlak pozisyon limiti 10.000, oransal pozisyon limiti %10dur. VOB-YTLDolar ve VOB-YTLEuro szlemeleri iin mutlak pozisyon limiti 20.000, oransal pozisyon limiti %10dur. Pozisyon limitleri hesap baznda uygulanr. Bununla birlikte, belli byklkte zsermaye yeterliliini salayan ve belli bir dzeyin zerinde ilem hacmi gerekletiren yelerin portfy hesaplar iin pozisyon limitleri artrlabilir.

51

Teminatlar
Borsamzda pozisyon almak iin gerekli olan teminata balang teminat dendiini nceki blmlerde grmtk. Her bir szleme iin Borsa tarafndan belirlenen bu teminat tutar piyasalardaki gelimelere gre yine Borsa tarafndan deitirilebilir. Balang teminatnn son durumunu renmek iin arac kuruluunuza bavurunuz.

Balang Teminat (YTL) MKB 100 Endeksi MKB 30 Endeksi FAZ (DBS-91) FAZ (DBS-365) FAZ (G-DBS) YTLDolar YTLEuro Pamuk (EGEST-1) Buday (AKS) Altn 400 500 300 500 300 150 200 240 240 250

Srdrme Teminat (YTL) 300 375 225 375 225 112,5 150 180 180 187,5

Srdrme Seviyesi 75% 75% 75% 75% 75% 75% 75% 75% 75% 75%

" Daha Fazla Bilgi in

Borsamz tarafndan alan bu yeni pazar Trk finansal sistemine canllk getirmekle kalmam, ayn zamanda bir ok sektre karlatklar risklerden korunma imkan salamtr. Umarz basit olarak burada anlatlmaya allan borsa kavram, borsamzn faaliyetleri ve neden byle bir borsaya ihtiya duyulduu gibi bilgiler faydal olmutur. Eer hala borsamz hakknda bilmek istedikleriniz varsa ltfen bizimle irtibata gein. Vadeli lem ve Opsiyon Borsas A.. Akdeniz Cad. Birsel Merkezi No:14 Daire:601-602 www.vob.org.tr E-Mail: vob@vob.org.tr Telefon: +90-232-481-1081 Fax: +90-232-445-61-85 Alsancak 35210 ZMR

nemli Uyar: Vadeli lem ve Opsiyon Borsas A.. tarafndan hazrlanan bu tantm bror sadece bilgi vermek amacyla hazrlanmtr. Bu nedenle bu dokman ierisinde olabilecek bilgilerdeki hatalardan, eksikliklerden ya da bu bilgilere dayanlarak yaplan ilemlerden doacak her trl maddi/manevi zararlardan ve her ne ekilde olursa olsun nc kiilerin urayabilecei her trl zararlardan dolay Vadeli lem ve Opsiyon Borsas A.. sorumlu tutulamaz.

52