EMO Enerji Verimlilği Raporu Ocak 2012

1954
TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI
ENERJ VERMLL RAPORU
OCAK 2012 ANKARA
1954
ENERJ VERMLL RAPORU
EMOYAYINLARI
TMMOB
Elektrik Mhendisleri Odas

1954
1.Bask, Ankara-Ocak 2012 ISBN: 978-605-01-0275-8 EMO Yayn No: GY/2012/3
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Ihlamur Sokak No:10 Kat:2 06640 Kzlay Ankara Tel: (312) 425 32 72 Faks: (312) 417 38 18 http://www.emo.org.tr E-Posta: emo@emo.org.tr
Ktphane Katalog Kart
333.711705 ELE 2012 Elektrik Mhendisleri Odas ENERJ VERMLL RAPORU; Yayna Hazrlayan: Elektrik Mhendisleri Odas, --1.bs.--Ankara. Elektrik Mhendisleri Odas, 2012 80 s.:24 cm (EMO Yayn No:GY/2012/3; ISBN:978-605-01-0275-8) Enerji--Verimlilik
Dizgi TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Bask MATTEK Matbaaclk Adakale Sokak no:32/27 Kzlay - ANKARA Tel : 0 312 433 23 10 Fax : 0 312 434 03 56 E-Posta: info@mattekmatbaa.com

42. DNEM ENERJ ALIMA GRUBU
ENERJ VERMLL ALT ALIMA GRUBU YELER
Necati pek Hseyin Yeil Mustafa Kadolu Kenan Skk Olgun Sakarya A. Naci Ikl Talat Canpolat Muammer zdemir zgr Toraman Belgin Emre Trkay
SUNU
amzda enerjiye ulamak en doal insani bir ihtiyatr. Ekonomik/sosyal kalknma ve insanca yaam iin; gvenilir, ucuz ve temiz enerji arz gnmzn en nemli sorunu haline gelmitir. Dnyada halen 1,3 milyar insann enerjiden yararlanma olanana sahip olmad bilinmektedir. Bu durum gelecekte dnya leinde savalara neden olabilecei ifade edilen sorunlardan biridir. Eldeki veriler lkemizdeki enerji tketim art hznn AB ve OECD lkelerinin enerji tketim art hznn iki katndan fazla olduunu gstermektedir. Elektrik enerjisi tketimindeki deiim ise dier lke ortalamalarnn tam drt katdr. Elektriin yeterli, kaliteli, kesintisiz, ucuz ve evreyle uyumlu bir biimde kullanma sunulmas savlaryla yrrle konulan Elektrik Piyasas Yasasnn ngrd piyasa sistemi giderek derinletirilmektedir. Elektrik alannda piyasalamaya ynelik olarak datm irketlerinin zelletirilmesine hz verilmitir. Son 20 yldr yeni liberal rzgrlara kaplarak srdrlen piyasalama srecinin lkemizde elektrik alannda yaratt sonuca baktmzda, iddialarla derin elikiler oluturan bir manzara ile kar karya olduumuz ortadadr. Son iki yldr kendini hissettiren ve giderek art gsteren elektrik arz gvenlii ve fahi fiyat uygulamas sorunlar bu srecin rndr. Elektrik fiyatlar srekli zam yaplacak bir sistem iine sokulmutur. Bugn lkemizdeki elektrik enerjisi piyasasnda zellikle retim alanndaki yatrmlar da, birincil kaynaklarn kullanmnn planlanmas da dhil olmak zere her ey tamamen zel sektrn insafna terk edilmi durumdadr. lkemizde vatandaa dier kamu hizmetlerinde olduu gibi elektrik iin de daha yksek para deme bilinci ve eitli kampanyalarn da yardmyla verimlilik ve tasarruf kavramlar alanmaktadr. Tersinden syleyecek olursak, enerji ne kadar pahallarsa, tasarruf bilincinin de o denli artm olaca dnlmektedir. Ksacas, sylemler ne olursa olsun pratikte zel sektre daha ok kr ortam yaratlaca, halkmza ise EN-VER politikalarn uygulamak kalaca grlmektedir. Piyasa ekonomisinin dayand verimlilik/tasarruf anlay, liberalizmin zgrlk yaklamn da ortaya koymaktadr. Yeni liberal politikalarla birlikte lkemizde tartmaya alan ve zel sektr rgtlerinin de srekli vurgulad zgrlklerin gelitirilmesi, zgrlk yeni bir anayasa yaplmas gibi sylemler, sermayenin snrsz bir faaliyet alanna kavumasn ngrrken, korumasz kalan yoksul halk kesimlerini zorunlu tasarrufa, kemer skmaya ynlendiren otoriter bir terbiyeyi iermektedir.
Her yl ocak aynn ikinci haftasnda kutlanan Enerji Verimlilii Haftasnda, verimlilik ve tasarrufun piyasalatrma ve pahal enerji uygulamalaryla salanmasna ynelik politikalardan vazgeilmesini, yeni rant alan yaklamndan uzaklalmasn talep ediyoruz. Enerji verimlilii ve tasarrufu konusunun tam tersine kamu hizmeti anlay ile ele alnmas ve kamu yarar erevesinde toplumsal bilincin ykseltilmesi gerekmektedir. Enerji verimlilii konusunda toplumsal farkndalk yaratlmas ve yelerimizin bilgilendirilmesi srecine ube ve temsilciliklerimizde dzenlenen sempozyum, kongre, panel vb. etkinliklere destek verilmi, eitli dokmanlar ve bilgiye eriim yntemleri oluturulmutur. 2010-2023 Enerji Verimlilii Strateji Belgesinin hazrlanmasnda Oda grmz belge taslan hazrlayan yetkililerle paylalm, srece mdahil olmaya aba gsterilmi, ilgili kamu kurumlar liderliinde yrtlmekte olan proje almalarnda da grlerimiz bu almalar dzenleyenlerle paylalmtr. Bu vesile ile bu kapsaml raporun hazrlanmasnda emei geen ncelikle Enerji alma Grubu yeleri olmak zere katk veren tm yelerimize teekkr ediyor, Odamzn bu almalarnn artarak devam edeceine inanyoruz.
Elektrik Mhendisleri Odas 42. Dnem Ynetim Kurulu Bakan Cengiz GLTA Ocak 2012
GR
Elektrik Mhendisleri Odas 42. Dnem Merkezi Enerji alma Grubunda yer alan Enerji Verimlilii Alt alma Grubu olarak bu alma dneminde enerji verimlilii mevzuat ve uygulamalarndaki gelimeler izlenmi, gr ve neriler sunulmutur. alma grubumuz, dnem ierisinde yedi kez toplanarak almalarn srdrmtr. TMMOBye bal odalarn uzmanlk alanlarnda kar kmad yasalardan biri, 2007 ylnda yaymlanan Enerji Verimlilii Yasasdr. EMO, 5627 sayl Enerji Verimlilii Yasasn desteklemekte, kamu kurumu niteliinde bir meslek rgt olma bilinciyle; zverili ve iyi niyetli abalarla hazrlanan yasa ve ynetmeliklerin uygulanmasnda art niyetli, kr mantkl, piyasac yaklamlarn egemen olmamas dorultusunda yasann kendisine verdii sorumluluk ve grevleri yerine getirmek zere almalar yrtmektedir. Odamz, Enerji Yneticisi olarak grev yapacak mhendislerin yetkilendirilmesi srecinde mlga Elektrik leri Ett daresine yaptmz bavuru ile B Snf Yetki Belgesi almaya hak kazanmtr. 2008 Aralk aynda yaymlanan Binalarda Enerji Performans Ynetmeliinin gelitirilmesi srecinde bu dnemde de yer alan Odamz, 1300 akn mhendis ve mimar katlmcya eitim vererek katlmclarn Enerji Kimlik Belgesi Uzman olarak yetkilendirilmesini salamtr. Bu almamzda, 2007 ylnda yrrle giren Enerji Verimlilii Yasas ile sonrasnda yaymlanan ikincil mevzuat kapsamnda yrtlen almalarn izlenmesi, enerji verimliliine ynelik uygulamalarn gzden geirilmesi amalanmtr. Ortaya konmu olan hedeflere ulalmasnda alnan yol deerlendirilmitir. Siyasi, ekonomik ve teknolojik nedenlerle yenilenebilir enerji kaynaklarn yeterince deerlendiremeyen, fosil kaynak yoksunu ve da baml bir lkede yayor olmamzn zorlamas ve En ucuz enerji kullanlmayan enerjidir bilinciyle enerjinin verimli ve etkin kullanmnn lkemize ve lke insanmza kazanm getireceine ve gemite olduu gibi gelecekte de verimlilie ynelik almalarmzn ayn bilin ve kararllkla srdrleceine inanyoruz.
Elektrik Mhendisleri Odas 42. Dnem Merkezi Enerji alma Grubu Enerji Verimlilii Alt alma Grubu
NDEKLER
1. DNYADA VE TRKYEDE ENERJ DURUMU 1.1. Dnyada Enerji Durumu 1.1.1. Fosil Kaynaklar 1.1.2. Rzgr ve Gne Enerjisi 1.2. Trkiyede Enerji Durumu 1.2.1. Elektrik Enerjisi 2. ENERJ VERMLL 3. ENERJ VE KLM DEKL 4. DNYADA ENERJ VERMLL 4.1. ABDde Enerji Verimlilii 4.2. ABde Enerji Verimlilii 5. TRKYEDE ENERJ VERMLL 5.1. Giri 5.2. Enerji Verimlilii Yasas, Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu ve TMMOB 5.3. Enerji Verimlilii Strateji Belgesi 5.4. Enerji Yneticilii 5.5. Binalarda Enerji Kimlik Belgesi Uygulamas 6. ELEKTRKL EV ALETLERNDE ENERJ VERMLL 6.1. Elektrikli Ev Aletlerinde Yaam Dngs Deerlendirmesi 7. ENERJ VERMLL, KLM DEKL VE KARBON TCARET 7.1. Giri 7.2. klim Deiiklii Sreleri 7.3. Trkiyede klim Deiiklii almalar 7.4. zmden Uzak Bir neri: Karbon Ticareti 8. SONU VE NERLER KAYNAKLAR EK 1. 20082009 YILLARINA AT GAZETELERDEN ENERJ VERMLLNE LKN BAZI HABERLER EK 2. LGL MEVZUAT 11 11 13 15 17 19 21 23 25 27 30 35 35 43 45 47 48 51 54 59 59 60 62 64 69 73 76 80
1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.2. 1.2.1. 2. 3. 4. 4.1. 4.2. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 6. 6.1. 7.
ENERJ VERMLL RAPORU
1. 1.1
DNYADA VE TRKYEDE ENERJ DURUMU DNYADA ENERJ DURUMU
1970lerin banda yaanan petrol krizi ve sonrasnda gelen petrol ambargolar sreci gelimi bat lkelerini enerji konusunda acil olarak nlemler almaya yneltmitir. Bundan yaklak 40 yl nce yaanan bu srece acil mdahale olarak elektrik enerjisi retiminde bata nkleer santraller olmak zere alternatif kaynaklar aray ve enerji verimlilii almalar gndeme gelmitir. Birincil enerji tketiminin kaynaklar baznda deiimi Grafik 1de grlmektedir.
Grafik 1. Dnya birincil enerji tketiminin kaynaklar baznda deiimi (1970 2010) 1
Gnmzde fosil yaktlarn enerji tketimindeki baskn pay srmektedir. 2010 ylnda tketilen 12 milyar ton edeer petrol (TEP) enerjinin %34 petrol, %30u kmr, %24 doal gaz ile karlanmtr. 2010 ylnda dnyada enerjinin %54 be lke tarafndan tketilmitir. Bunlar Grafik
1 BP Statistical Review of World Energy, 2011. Sz konusu kaynakta, termik santralde petrolden elektrik retimi srasndaki %37 santral verimi dikkate alnm, bu yzden nkleer, hidrolik ve yenilenebilir enerjiden retilen elektrik ton edeer petrole evrilirken 4,4 TWh = 1 milyon TEP kabul edilmitir. sayfa 11
2de tketimlerindeki art grlen in, ABD, Rusya, Japonya ve Hindistandr. inin yllk enerji tketimi son 10 ylda 2,4 kat artarak 2010 yl sonunda ABDnin yllk tketimini de geride brakmtr.
Grafik 2. Baz lkelerin birincil enerji tketimlerinin deiimi (1970 2010) 2
2007den itibaren hissedilmeye balayan ekonomik durgunlua paralel olarak enerji talebinde de bir azalma yaanmtr. Bununla birlikte, 2011 yl baz alnarak (mevcut mevzuat ve politikalarn devam ettii kabul edilerek) hazrlanan senaryoda 2008 2035 yllar arasnda dnyadaki enerji pazarnn %53 civarnda byyecei (2008 tketimi 505 katrilyon Btu 12,7 milyar TEP, 2035 tketim tahmini 770 katrilyon Btu 19,4 milyar TEP), bu artta en byk pay % 85 ile OECD yesi olmayan lkelerin alaca ngrlmtr. Bu oran OECD lkeleri iin %18dir.3
Grafik 3. Dnya birincil enerji tketiminin mevcut senaryoya gre geliimi 3 2 3 sayfa 12 BP, Statistical Review of World Energy, 2011 EIA, International Energy Outlook 2011
ENERJ VERMLL RAPORU
Bununla birlikte dnyadaki birincil enerji talebindeki toplam artn yarsnn in ve Hindistan kkenli olaca belirtilmektedir.
Grafik 4. Dnyada birincil enerji talebi geliimi 4
Ayn senaryoda, 20082035 dneminde enerji talebinin artmaya devam edecei, bununla birlikte petroldeki hzl talep artnn bir miktar derek toplam enerji tketimi iinde 2008de %34 olan paynn 2035de %29a inecei, yenilenebilir enerjinin ise hzl bir art gstererek 2008de %10 olan paynn 2035de %14n zerine kaca ngrlmtr. 5
Grafik 5. Dnya birincil enerji tketiminin kaynaklara gre deiim ngrs 5
1.1.1
Fosil Kaynaklar
2010 sonu itibaryla Dnya zerinde yaklak 861 milyar ton kmr rezervi bulunmaktadr.6 Atmosfere sald kirlilikle evre asndan pis bir enerji kayna olarak grnmekle birlikte, son yllarda uygulanan yeni yakma teknikleriyle kirli salmlarn minimize edilmesi ve bylece bu byk kaynan hem enerji retiminde, hem de sanayide kullanm salanmaya allmaktadr. 2010 sonu itibariyle dnyada kmr rezervlerinin dalm izelge 1de grlmektedir.
4 5 6 IEA, World Energy Outlook 2011 EIA, International Energy Outlook 2011 BP, Statistical Review of World Energy, 2011
sayfa 13

izelge 1. Dnya kmr rezervlerinin blgelere dalm (2010)7
Kuzey Amerika Orta ve Gney Amerika Avrupa ve Avrasya Orta Dou ve Afrika Asya ve Pasifik DNYA
milyar ton 245,1 12,5 304,6 32,9 265,8 860,9
% 28,5% 1,5% 35,4% 3,8% 30,9% 100,0%
rezerv/yllk retim 231 148 257 127 57 118
lkeler baznda kmr rezervlerinin %27,6s ABDde, %18,2si Rusyada ve %13,3 inde bulunmaktadr. 2010 yl kmr retimi 7,3 milyar ton olup, bu retimin %48i inde, %15i ABDde gereklemitir.8 Dnyada elektrik retiminde %40,3 orannda kmr kullanlmaktadr. Bu oran OECD lkelerinde %34,6, OECD d lkelerde %46,6dr. Baz lkelerin elektrik retiminde kmrn pay Grafik 6da grlmektedir.
Grafik 6. Baz lkelerin elektrik retiminde kmrn pay (2009) 9
Dnyada 2010 sonu itibaryla toplam petrol rezervi 188,8 milyar tondur. Bu rakam petrol kumlar ile 212 milyar tonu bulmaktadr.10187,1 trilyon m doal gaz rezervinden sz edilmektedir. Petrolde ngrlen ekonomik bulunabilirlik mr yaklak 50 yl olmakla beraber, doal gazda 150 yla ulaan deerler verilmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklar kullanmnn her geen gn artmas, fosil yaktlara olan talebi oransal olarak drmektedir. Ykselen petrol fiyatlar, kresel dzeyde
7 8 9 10 sayfa 14 BP, Statistical Review of World Energy, 2011 BP, Statistical Review of World Energy, 2011 IEA, Electricity Information 2011 BP, Statistical Review of World Energy, 2011
ENERJ VERMLL RAPORU
yaanan krizler ve dnemsel olarak yaanan ekonomik dalgalanmalar, bu azalmann dier nedenleri olarak saylabilir. rnein Dnya petrol retimi 2009da 2008e gre %2,6 dle 3,8 milyar ton, doal gaz retimi %2,5 dle 2,9 trilyon m olarak gereklemitir.
izelge 2. Dnya petrol ve doal gaz rezervlerinin blgelere dalm11
PETROL milyar ton Kuzey Amerika Orta ve Gney Amerika Avrupa ve Avrasya Orta Dou Afrika Asya ve Pasifik DNYA 10,3 34,3 19,0 101,8 17,4 6,0 % 5,4% 17,3% 10,1% 54,4% 9,5% 3,3%
rezerv/ yllk retim 14,8 93,9 21,7 81,9 35,8 14,8 46,2
DOAL GAZ trilyon m3 9,9 7,4 63,1 75,8 14,7 16,2 187,1 % 5,3% 4,0% 33,7% 40,5% 7,9% 8,7% 100,0% rezerv/yllk retim 12,0 45,9 60,5 * 70,5 32,8 58,6
188,8 100,0%
Dnya gndemine giren kresel snma ve evre sorunlarndan dolay hzla zm arayna girilmi, bu kapsamda enerji verimlilii / enerji tasarrufu kavramlarn hayata geirmek ynnde yasal dzenlemeler yaplarak uygulamalar balatlmtr. 1.1.2 Rzgr ve Gne Enerjisi
Elektrik enerjisi retiminde hidrolik enerji dndaki yenilenebilir enerji kaynaklarnn pay 2009 ylnda %3,2 iken, mevcut politikalarn srmesi durumunda 2035 ylnda bu payn %10,2ye ykselecei ngrlmektedir.12 2010 ylnda dnya genelinde 39 GW rzgr kurulu gc devreye girmi, toplam kurulu g 198 GWa ulamtr. 2010 ylnda devreye alnan kapasitenin 18,9 GW ine aittir. Bunun sonucu olarak in, rzgr enerjisi kurulu gcn 44,7 GWa kararak bu alanda birincilie ykselmitir. kinci sraya gerileyen ABDnin rzgr enerjisi kurulu gc 2010 sonu itibariyle 40,2 GWtr.13
11 12 13 BP, Statistical Review of World Energy, 2011 IEA, World Energy Outlook 2011 REN21, Global Status Report 2011
sayfa 15
Grafik 7. Dnyada rzgr enerjisi kurulu gcnn geliimi (1996 2010) 14
Rzgr enerjisi kurulu gcnde in ve ABDyi Almanya (27,2 GW) ve spanya (20,7 GW) izlemektedir. 2010 ylnda rzgr enerjisinden Almanyada 37 TWh, spanyada 43 TWh elektrik retilmitir. Avrupa Birlii lkelerindeki toplam rzgr enerjisi kurulu gc 2010 sonu itibariyle 84 GWtr.15 Gne enerjisine dayal elektrik retimi son be ylda artan bir hzla gelimektedir. Gne enerjisi fotovoltaik kurulu gc 2010 ylnda 17 GW artarak dnya genelinde 40 GWa ulamtr. Gne enerjisi fotovoltaik kurulu gcnn %44ne Almanya sahiptir (17,3 GW). Almanyay spanya (3,8 GW), Japonya (3,6 GW) ve talya (3,5 GW) izlemektedir.16
Grafik 8. Dnyada gne enerjisi kurulu gcnn geliimi (1996 2010) 17
Alternatif enerji kaynaklar araynn yan sra mevcut enerji kaynaklarnn daha yksek teknoloji kullanlarak daha verimli olmas ynnde almalar da hzlanmtr. Termik santrallerde kullanlan ve sl deeri dk; buna karlk karbondioksit,
14 15 16 17 sayfa 16 REN21, Global Status Report 2011 REN21, Global Status Report 2011 REN21, Global Status Report 2011 REN21, Global Status Report 2011
ENERJ VERMLL RAPORU
kkrt oran yksek kmrn kullanld santrallerin yakma sistemlerinde yaplan deiikliklerle retim daha temiz ve verimli hale dntrlmtr.
1.2
TRKYEDE ENERJ DURUMU
Trkiyede birincil enerji tketiminin kaynaklar baznda son yllardaki geliimi Grafik 9da grlmektedir. 1970li yllarda birincil enerji talebindeki pay %50ye ulaan petrol, gnmzde de %26,7lik nemli bir paya sahiptir. 1990 ylnda 3,1 milyon TEP olan doal gaz talebi son yirmi ylda 11 kat artm, 2010 ylnda 34,9 milyon TEPe ulamtr.
Grafik 9. Trkiye birincil enerji tketiminin kaynaklar baznda geliimi (1970 2010) 18
Grafik 10. Trkiye birincil enerji tketiminin kaynaklara dalm (2010) 19 18 19 ETKB, 1970-2006, 2007, 2008, 2009, 2010 Genel Enerji Dengesi Tablolar ETKB, 2010 yl Genel Enerji Dengesi Tablosu
sayfa 17
Trkiyenin birincil enerji tketimi 2009 ylndaki ekonomik kriz nedeniyle bir miktar dm olmasna karn 2010 ylnda 109,3 milyon TEPe ulamtr ve 2010dan itibaren %5lik bir art trendi ngrlmektedir. Dier yandan enerji talebinin yerli retim ile karlanma oran gittike azalmaktadr.20
Grafik 11. Trkiyede birincil enerji retiminin tketimi karlama oran da bamllk21
Trkiyenin birincil enerji tketiminin %87sini karlayan drt fosil yakt iin yerli retim oranlar Grafik 12de yer almaktadr. Trkiye, kulland petroln %9,1ini, doal gazn ise ancak %1,8ini retebilmektedir.
Grafik 12. Trkiyede yerli kaynaklarn birincil enerji talebini karlama oranlar (2010) 22
20 21 22 sayfa 18
Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Enerji Raporu 2011 Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Enerji Raporu 2011 ETKB, 2010 yl Genel Enerji Dengesi Tablosu
ENERJ VERMLL RAPORU
1.2.1 Elektrik Enerjisi Trkiyede elektrik enerjisi kurulu gc 2011 sonu itibariyle 53.235 MWa ulamtr. Elektrik enerjisi kurulu gcnn %30,6sn doal gaz ve LNGye dayal, %23,2sini kmre dayal santraller oluturmaktadr.
Grafik 13. Trkiyede elektrik enerjisi kurulu gcnn kaynaklara dalm (31 Aralk 2011)23
Grafik 14. Trkiyede elektrik enerjisi kurulu gcnn kaynaklar baznda deiimi (1970 2010)24 23 24 TEA Yk Tevzi Dairesi, Ocak 2012 TEA, Trkiye Elektrik retim letim statistikleri 2010 sayfa 19
Grafik 15te grld gibi, son yirmi ylda elektrik enerjisi retimi hzla doal gaza baml hale gelmitir. 2010 ylnda retilen 211,2 TWh elektriin %46,5i doal gaza dayal termik santrallerde retilmitir. 2011 yl iin bu orann %44,7 olduu Grafik 16da grlmektedir. 2011 yl kesinlememi verisine gre yllk toplam elektrik retim miktar 228,4 TWhtir.
Grafik 15. Trkiyede elektrik retiminin kaynaklara dalm (19702010)25
Grafik 16. Trkiyede elektrik retiminin kaynaklara dalm (2011 - Kesinlememi)26 25 26 sayfa 20 TEA, Trkiye Elektrik retim letim statistikleri 2010 TEA Yk Tevzi Dairesi, Aylk letme Faaliyetleri Raporu, Aralk 2011
ENERJ VERMLL RAPORU
2.
ENERJ VERMLL
Enerji verimliliini; Ayn rn veya hizmeti (kalite ve konfor artlarndan taviz vermeden) daha az enerji ile elde etmek, Ayn birim enerji ile daha fazla rn veya hizmet elde etmek,
olarak iki farkl anlatmla tanmlayabiliriz. Genel anlam ile bakldnda enerji verimliliinin, evrenin korunmas, dnya ve lke ekonomisi, isizlik, aile btesi gibi geni bir kapsama alan vardr. Bir baka adan bakldnda ise enerji verimlilii, enerjinin elde edilmesinden, iletim ve datma, sanayide retimden, konut ve hizmet sektrnde stma-soutma-aydnlatmaya, ev aletleri ve ofis cihazlarndan ulama kadar pek ok alanda karmza kmaktadr. Nfus art ve teknolojinin gelimesi sonucunda enerji ihtiyac (talep) artmakta, mevcut retim (arz) bu talebi karlamaya yetmediinde yeni yatrmlar yaplarak bu ihtiyacn karlanmasna allmaktadr. Oysa enerji ann ncelikle enerji verimliliine yaplacak yatrmlar ile bedava enerji (baz kaynaklarda negatif enerji anlamnda negawatt, negajoule) olarak adlandrlabilecek enerji verimlilii ile karlanmas mmkndr.
Grafik 17. 19712005 yllar arasnda AB25 lkelerinde birincil enerji tketimi ve salanan tasarruf27 27 Austvik, Structural Change in Europe, 2007 sayfa 21
sayfa 22
ENERJ VERMLL RAPORU
3.
ENERJ VE KLM DEKL
klim deiikliinin ana sebebi olarak grlen sera gazlarnn en nemlisi karbondioksit olarak belirtilmekte olup, dnyada enerji tketimine bal karbondioksit (CO2) salmnn 2008 2035 dneminde 30,2 milyar tondan %43lk bir art ile 43,2 milyar tona ykselecei ngrlmektedir. 28
Grafik 18. Dnyada enerji tketimine bal karbondioksit salm29
Karbondioksit salm ile enerji tketimi arasndaki iliki, (bu banty bulan Japon ekonomist Yoichi Kayann ismi ile anlmaktadr) Kaya Faktrleri olarak adlandrlan (karbon younluu, enerji younluu, kii ba gayrisafi yurt ii hasla ve nfus) drt farkl deikenle ifade edilmektedir. Dnyada Kaya Faktrleri ve CO2 salmnn 19902005 yllar arasndaki deiimi, 2007 yl deerlerinin 1 kabul edildii Grafik 19da verilmitir.
28 29
EIA, International Energy Outlook 2011 EIA, International Energy Outlook 2011 sayfa 23
Grafik 19. Dnya karbondioksit salm ve drt Kaya Faktrnn etkisi (1990 2035) 30
Kaya faktrlerini aadaki eitlikle ifade etmek mmkndr:
Bu faktrlerin dnya, blge veya lke baznda incelenmesi ile gemiteki eilimin ve gelecekteki kestirimlerin yorumlanmas mmkn olmaktadr. Eitliin sol tarafndaki CO2 salmnn azaltlabilmesi iin, sa tarafta bulunan drt Kaya faktrnn tek tek drlmesi gerekmektedir ki; formln incelenmesinde bir faktrn paynda yer alan bir terimin, dier bir faktrn paydasnda yer ald, bu nedenle zmn ok basit olmad grlmektedir. ABD Enerji Enformasyon daresi (EIA) politikaclarn bu faktrlerden ekonomideki enerji younluu ve enerjinin karbon younluu ile ilgilendiini31 belirtirken, Hardee, CO2 salmn drmenin yolunun nfus art hzn drmekte olduunu32 savunmaktadr. Jancovici ise yapt analiz sonucunda politik ve teknik nedenlerle pratikte bu faktrlerden sadece karbon younluunun drlebileceini, bunun da dk karbon ekonomisine geile mmkn olabileceini belirtmektedir33 ki, bu yenilenebilir enerji kaynaklarna ve enerji verimliliine ynelmekle salanabilir.34
30 31 32 33 34 sayfa 24 EIA, International Energy Outlook 2010 EIA, International Energy Outlook 2010 - 2011 Hardee, The Importance of Population ..., 2010 Jancovici, The Kaya Equation, Is economic growth making greenhouse effect? Capital Online, Dk Karbonlu Ekonomi Dnemi, 2010
ENERJ VERMLL RAPORU
4.
DNYADA ENERJ VERMLL
Dnyada 1900l yllarn ortasndan itibaren nfus art, kreselleme, teknolojideki hzl gelime, gelir ve refah seviyesinin ykselmesi enerji tketiminde bir arta yol am, artan bu talebi karlamann en kolay yolu olarak da fosil yaktlar grlmtr. Fakat bu kaynaklarn snrsz olmamas, petrol krizi, enerji fiyatlarndaki artlar ve bunun dnya ekonomisindeki etkileri, evre kirlilii, iklim deiiklii vb. faktrler birlikte deerlendirildiinde, bu kmazdan kurtulmak iin enerji verimliliine ve yenilenebilir kaynaklara ynelmekten baka zm grnmemektedir. Bu anlay iinde tm lkeler enerji verimlilii konusuna nem vermelidir. Enerji verimliliinde nemli gstergelerden biri enerji younluudur. Enerji younluu, gayrisafi yurtii hasla (GSYH) bana tketilen birincil enerji miktarn temsil eden ve tm dnyada kullanlan bir gstergedir ve enerji verimlilii uygulamalarnda alnan yol konusunda fikir verir. Bir lkenin enerji asndan gelimiliin ideal art, kii ba enerji tketiminin yksek ve enerji younluunun dk olmasdr. Grafik 20de G20 lkelerindeki enerji younluunun yllara gre deiimi grlmektedir.
Grafik 20. G20 lkelerinde birincil enerji younluunun deiimi 35
Ancak bir lke iin hesaplanan GSYHnin, lkeler arasnda karlatrma amacyla ortak bir dviz kuru ile dntrlerek kullanlmas, lkeler aras gelimilik/fiyat dzeyi farkllklar nedeniyle doru sonu vermemektedir. Bu nedenle, lkeler aras fiyat farkllklarn gidererek reel mal ve hizmet hacimlerinin karlatrlmas iin
35 WEC, Energy Efficiency: A Recipe For Success, 2010 sayfa 25
satnalma gc paritesi (SGP) gelitirilmitir.36 Grafik 21in incelenmesinde, enerji younluunun hesaplanmasnda da dviz kuru yerine SGPnin kullanlmasnn, ekonomik gelimilik seviyesi farkl olan lkeler/blgeler aras karlatrmada daha salkl sonu verdii grlmektedir.37
Grafik 21. Birincil enerji younluunun dviz kuru ve satnalma gc paritesi kullanlarak hesaplanmas38
Trkiye iin enerji younluu dviz kuru ile hesaplandnda 0,35; SGP ile hesaplandnda ise 0,15 dzeyinde kmaktadr.39 eitli lkelerde 19802008 dneminde SGPye gre hesaplanan, birincil enerji younluu ve kii ba milli gelir deiimini gsteren Grafik 22 incelendiinde; sz konusu dnemde Hindistan, Romanya, ngiltere, Almanya, ABD, Kanadann birincil enerji younluunu nemli lde drd; Trkiyenin de bir miktar azaltt; Tayland, Portekiz ve Yunanistann ise arttrd grlmektedir.
Grafik 22. eitli lkelerin birincil enerji younluunun deiimi (1980 2008)40 36 37 38 39 40 sayfa 26 TK, Satnalma Gc Paritesi ..., 2008 WEC, Energy Efficiency: A Recipe For Success, 2010 WEC, Energy Efficiency: A Recipe For Success, 2010 MMO, Dnyada ve Trkiyede Enerji Verimlilii Oda Raporu, 2008 Yaln, Sanayi Sektrnde EV Gstergeleri, 2011
ENERJ VERMLL RAPORU
Enerji verimliliinin nemi lkeler tarafndan farkl ekilde alglanmakta, deiik nlemler/zmler uygulanmaktadr. lkelerin enerji verimlilii konusunda aldklar nlemler Grafik 23te belirtilmitir.
Grafik 23. Dnyada enerji verimlilii konusunda alnan nlemler41
Ancak, bugne kadarki deneyimler gstermektedir ki; en nemli konu devletin [minimum enerji verimlilii (performans) standartlar, etiketleme, zorunlu ettler, enerji yneticisi bulundurma, tketimlerin bildirilmesi gibi konularda] dzenleme yapmasnn yan sra, enerji verimlilii uygulamalarn ekonomik ve mali konularda (tevik, vergi indirimi, dk faizli kredilerle) desteklemesi ve nclk etmesidir. 4.1 ABDDE ENERJ VERMLL
Amerika Birleik Devletleri enerji verimlilii konusunun nemini ilk fark eden lkelerden biri olmu ve 1970li yllardan itibaren artan bir ivme ile bu konunun zerine gitmitir. Enerji younluunda 1949 ylndan 1973 ylna kadar yllk % 0,5lik bir d salanabilmiken, 19731980 yllar arasnda yllk % 2,7 ve 1980 2004 dneminde yllk % 1,6 d salanmtr.42
41 42
WEC, Energy Efficiency: A Recipe For Success, 2010 US Department of Energy PBA, Energy Intensity Indicators in the U.S., 14.05.2008 sayfa 27
Grafik 24. ABDnin enerji tketimi, GSYH ve enerji younluunun deiimi (19492004) 43
Bu almalar sonucunda, 2005 ylnda enerji tketiminde 700 milyar $ karl 70 katrilyon Btuluk (1,8 milyar TEP) tasarruf salanmtr.44
Grafik 25. ABDnin enerji tketimi ve tasarruf miktar (19492005)45
43 44 45
US Department of Energy PBA, Energy Intensity Indicators in the U.S., 14.05.2008 Rosenfeld, Californias Success in Energy Efficiency , 2007 Rosenfeld, Californias Success in Energy Efficiency , 2007
sayfa 28
ENERJ VERMLL RAPORU
ABDde yrtlen enerji verimlilii almalar sonucu 19732005 arasnda aadaki kazanmlar elde edilmitir: Enerji verimlilii en byk ve yerli enerji kayna olmutur. evrenin korunmasnda 1 milyar arabann yollardan ekilmesine edeer katk salamtr. Sadece buzdolaplarnn verimlerinin iyiletirilmesi ile 30.000 MW gcnde ilave santral kurulmasna gerek kalmamtr. Binalarda uygulanan yaltm sonucunda, ylda 4 milyar varil petrole edeerde 250 milyar $ tasarruf ve evreye 1340 milyon ton daha az CO2 salm salanmtr. Byyen ekonominin artan enerji ihtiyac iin kurulmas planlanan 107.000 MW kapasiteli 97 nkleer santral projesi iptal edilmitir. (1978den beri yeni nkleer santral kurulmamaktadr.) Federal hkmet binalarnda enerji verimliliinde 19852000 dneminde %20 art salanmtr. 46
ABD enerji verimlilii konusunda yukarda elde ettii baary yeterli grmeyerek Vision 2025 isimli bir Ulusal Eylem Plan hazrlamtr. Bu plann hazrlanma nedenlerinden bazlar aada zetlenmitir: Enerji verimlilii, byk, bakir ve dk maliyetli bir enerji kaynadr. Enerji verimlilii, enerji arz gvenliini arttrr. Enerji verimlilii, (halihazrda belirsizliin hakim olduu) karbon politikalarnda ileride karlalabilecek riskleri azaltr. Gerekli mevzuat deiiklikleri yaplarak, enerji datm (elektrik/doal gaz) firmalarnn enerji verimlilii programlarnn kullanclara ulatrlmasnda etkin rol oynamas salanabilir Enerji verimliliini benimseyen tm taraflarn motive edilmesi iin uygun zmler retilebilir.
Bu plandaki hedeflerden bazlarn; Tm ekonomik (uygulanabilir) enerji verimlilii projelerinin hayata geirilmesi ve bylece evre ve ekonomi asndan nemli getiriler salanmas, lkenin enerji sisteminin modernizasyonu, Enerjideki talep artnn yarsnn enerji verimliliinden karlanmas, Enerji faturalarnda 100 milyar $lk d, ekonominin genelinde ise 500 milyar $n zerinde tasarruf salamak, Sera gazlarnn salmnda yllk 500 milyon ton civarnda azalma ki bu 90 milyon aracn trafikten ekilmesine edeerdir salamak, 20 ylda, her biri 500 MW gcnde 100den fazla elektrik santraline gereksinim duymamak,
eklinde zetleyebiliriz.
46 engel, ABDde Enerji Verimliliinin Dn, Bugn, Yarn, 2011 sayfa 29
Vision 2025 Plan aadaki 10 ama etrafnda dzenlenmitir: Ekonomik enerji verimliliinin ncelikli bir kaynak olarak ele alnmas, Enerji (retim/datm) firmalarnn yeni enerji yatrm yerine enerji verimliliine yatrm yapmalarn zendirecek tedbirlerin alnmas, Ekonomiklik testlerinin gelitirilmesi, lme, deerlendirme ve dorulama mekanizmalarnn gelitirilmesi, Etkin (faydal) enerji verimlilii projelerinin saptanmas iin mekanizmalarn gelitirilmesi, Salkl enerji verimlilii uygulamalar iin, politikalarn gelitirilmesi, Enerji verimlilii yatrmlar iin tketici fiyatlar ile teviklerin uyumlu hale getirilmesi, Modern/detayl enerji faturalama sistemlerinin tesis edilmesi, Enerji tketimi/verimliliindeki son bilgilerin tketicilerle etkin paylam ve ulatrlmas iin modern sistemlerin kurulmas, En son teknolojilerin uygulamalara dhil edilmesi (rnein kojenerasyon). 47
ABDnin Kaliforniya eyaletinde sera gazlar salmnn snrlandrlmas ve enerji verimliliinin arttrlmas konusunda kayda deer almalar yaplmaktadr. Sera gazlar salmnn 2020 ylnda 1990 seviyesine, 2050de ise 1990 ylndaki salmn %80 altna indirilmesi hedeflenmektedir.48 Enerji verimlilii konusunda ise 2009 sonunda 3 yllk bir program iin 3,1 milyar $lk bir bte onaylanmtr. Bu proje kapsamnda: - Yksek enerji verimli kamu binalar yapm iin 260 milyon $ harcanmas, - Enerji ihtiyacn kendi karlayan sfr net enerjili konut ve ticari binalar iin 175 milyon $ fon ayrlmas, - Eitim programlar iin 100 milyon $ harcanmas ngrlmekte ve Ylda 7 milyar kWh tasarruf salanmas, 1500 MWlk yeni santral yapmna gereksinim duyulmamas, lkenin en byk konut yenileme program ile yaklak 130.000 evde enerji kullanmnn %20 azaltlmas, 15.000 ila 18.000 kiiye istihdam yaratlmas
hedeflenmektedir.49 4.2 ABDE ENERJ VERMLL
Tm dnyada olduu gibi AB lkeleri de, petrol krizinin yaand 1970li yllarn bandan itibaren petrol bamlln azaltmak/arz gvenliini arttrmak, enerji maliyetlerini drmek/rekabeti desteklemek, isizlii azaltmak ve evreyi korumak/sera gazlarn azaltmak amacyla almalara balam, planlarn enerji younluunu drmek zere yapm ve bunda nemli lde baar salamtr.50
47 48 49 50 sayfa 30 EPA, National Action Plan for Energy ..., 2008 Rosenfeld, Californias Success in Energy Efficiency ..., 2007 Sacramento Busines Journal, PUC approves $3.1B for energy-efficiency programs, 2009 EC, Green Paper on Energy Efficiency ..., 2005
ENERJ VERMLL RAPORU
19962007 yllar arasnda son kullanclarda %13lk enerji verimlilii art ile 2007de 160 milyon TEP tasarruf salanmtr. Bu tasarrufun %52si sanayiden, %32si ulamdan gelmektedir.51 Grafik 26da AB25 lkelerinde 19902020 yllar arasndaki enerji tketim miktar ve enerji younluundaki deiim grlmektedir.
Grafik 26. AB25 lkelerinde birincil enerji tketimi ve enerji younluu52
AB lkelerinde 2020ye kadar sera gazlarnda %20 d salanmas, enerji tketiminde yenilenebilir kaynaklarn orannn %20ye ulalmas, enerji tketiminde 1990 tketiminin %20 altna inilmesi hedeflenmiken, Grafik 27de grlecei zere enerji tketimi ynnden hedefin tutturulamayaca (hesaplanan oran %910) belirlenmitir. 53
Grafik 27. Avrupa Birliinin enerji verimlilii hedefleri54
ngrlen bu hedefin tutturulabilmesi iin, yaplan almalar sonucunda daha fazla inisiyatif alnmas gerekli grlerek yeni bir enerji verimlilii direktifi hazrlanm ve Haziran 2011de tantm yaplmtr. Hazrlanan bu direktifin gerekli prosedrler
51 52 53 54 EC, Energy Efficiency Trends and Policies ..., 2009 EC, Green Paper on Energy Efficiency ..., 2005 EC, A new Directive on Energy Efficiency, 2011 EC, A new Directive on Energy Efficiency, 2011
sayfa 31
tamamlandktan sonra 2012 sonunda yrrle girmesi ve 2013 sonunda ye lkelerde uygulanmaya balanmas planlanmaktadr. Mevcut durum ve yeni enerji verimlilii direktifi ile getirilen neriler aada listelenmitir:
MEVCUT DURUM Kamu sektr % 19lik tketimi ile AB GSYHsinin nemli bir blmn oluturmaktadr Bina stoku ierisinde kamu binalarnn pay % 12dir. Kamu binalarn da ieren mevcut bina stokunun ortalama enerji performans dktr. Uygun yenileme ile % 60a kadar enerji tasarrufu salanabilir
DREKTF NERLER rn, hizmet ve binalarn satn almnda yksek enerji verimlilii performansnn aranmas 250mnin zerindeki kamu binalarnda yllk % 3 yenileme hedefi Yerel enerji verimlilii planlar ve enerji ynetim sistemlerinin uygulanmas Enerji Performans Szlemesinin daha sistematik kullanm
KAMU SEKTRNN NCLK ETMES
MAKSMUM FAYDA N TKETCLERN HTYACINA UYGUN ENERJ HZMETLER VE BLGLENDRMENN SALANMASI Konut ve hizmet sektrlerinde nemli lde el atlmam tasarruf potansiyeli var Enerji verimlilii hizmetlerinde pazar art hznn dkl EVnin faydalar hakknda gereken bilgiye eriim ve farkndalk eksiklii Teknolojik gelimeler (akll saya/ebeke) konut sakinlerinin karlar iin yeterince kullanlmyor Tesisler iin ulusal enerji verimlilii ykmll programlar Mevcut enerji maliyetlerinin kapsaml hesab/beyann salayan faturayla / polieyle birlikte uygun bilgi Faturalama sklnn ve doruluunun arttrlmas Enerji tketiminin kapsaml ve zamana gre izlenebilmesini salayacak enerji sayalar zorunluluu
ENERJ RETM VE DAITIMINDA ENERJ VERMLLNN GELTRLMES Dank mevzuat ve destekler nedeniyle kaynak israf 10 yllk ulusal stma ve soutma plan ile yatrmlar iin effaflk, ngrlebilirlik, politikalarda uyumlatrma
sayfa 32
ENERJ VERMLL RAPORU Kojenerasyon sistemi, ayn miktarda s ve Mevcut ve yeni endstriyel tesisler iin elektrik iin % 30 daha az yakt tketmektedir, kojenerasyon ile atk s geri kazanm ancak ABde kullanm oran dk ykmll En Uygun Teknolojiler (best available technologies) yeni yatrmlarda dzenli olarak kullanlmyor Tketicilerin enerji tasarruflarn ve tketimlerini kontrol etmelerini salayacak hizmetlerin sunumunu tevik etmek zere tarifelerin dzenlenmesi Verimlilik dzeyini izlemek amacyla retim tesislerinin yllk izlenmesi SANAYDE ENERJ VERMLL YLETRMESNDEN KAYNAKLANAN YARARLAR KONUSUNDA FARKINDALIIN ARTIRILMASI Toplam nihai enerji tketimi iinde, sanayinin enerji tketimi nemli yer tutmaktadr Enerji ettlerinin yaygnlatrlmas iin ye devletlerin KOBlere ynelik tevikler oluturmas
KOBlerde en iyi uygulamalarn nemli lde ilerleme salanm, ancak ciddi yaygnlatrlmas iin enerji ynetim bir potansiyel mevcut sistemlerinin faydalarna dnk tantmlar yaplmas Byk irketler iin ett zorunluluu ile EV teknolojileri ve EV iin en iyi ett sonucu nerilen tedbirlerin ve Enerji uygulamalar hazr Ynetim Sistemlerinin uygulanmas iin tevikler
Yukarda zetlenen yeni enerji verimlilii direktifi, AB lkelerinin temel zerine kurulu olan enerji stratejisi ile birlikte ele alndnda; 1. Srdrlebilirlik alannda: CO2 salmnn azaltlmas, evre tahribatnn snrlandrlmas, 2. Arz gvenlii alannda: ABnin enerji bamllnn azalmas, Enerji altyaps yatrmlarnn azalmas, Enerjide ticaret dengesinin deiimi, 3. Rekabet edebilirlik alannda: ABnin enerji faturasnn 2020de yllk 200 milyar azalmas, 2020ye kadar 2 milyon yeni i yaratlmas, ABnin kresel liderlii iin Ar-Ge ve pazarlarn ivmelenmesi, gibi faydalar beklenmektedir.55
55 EC, A new Directive on Energy Efficiency, 2011 sayfa 33
sayfa 34
ENERJ VERMLL RAPORU
5. 5.1
TRKYEDE ENERJ VERMLL GR
Trkiyede bugne kadar enerji an kapatmak iin tek are yeni enerji yatrmlar olarak grlm, zellikle son 2025 ylda yeni yatrm denince de ithal kaynaklara ve fosil yaktlara (petrol, doal gaz, ithal kmr vb) bavurulmutur. Bu durumda hem da bamllk, hem de sera gazlarnn (zellikle CO2) salm artmtr. Oysa retim, iletim/datm ve kullanmdaki kayplarn azaltlmas ile ilave bir enerji kaynana ihtiya duyulmadan ksa dnemde oluacak ek talebin byk bir blm karlanabilir. Son yllarda gndemde olan yenilenebilir enerji kaynaklar, her ne kadar temiz enerji olsa da (zellikle rzgr ve gne) byk lde ithal malzemeye dayal olarak da bamll arttrmaktadr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn bu yn dikkate alndnda, enerji ann ncelikle yerli ve bedava enerji olan enerji verimlilii ile karlanmas nem kazanmaktadr. Enerji verimlilii konusunda lkemizdeki nemli gelimeleri ksaca u ekilde zetleyebiliriz: Trkiyede Enerji Verimlilii Sreci Nisan 2004 Mays 2007 2008 ubat 2008 Nisan 2008 Haziran 2008 Austos 2008 Ekim 2008 Aralk 2008 Trkiye Enerji Verimlilii Stratejisi Enerji Verimlilii Kanunu ENVER Yl Enerji Verimlilii Yl Hakknda Babakanlk Genelgesi Merkezi Istma ve Shhi Scak Su Sistemlerinde Isnma ve Shhi Scak Su Giderlerinin Paylalmasna likin Ynetmelik Ulamda Enerji Verimliliinin Arttrlmasna likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Kamuda Akkor Flamanl Lambalarn Deitirilmesi Hakknda Babakanlk Genelgesi Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Arttrlmasna likin Ynetmelik Binalarda Enerji Performans Ynetmelii
sayfa 35
Temmuz 2009 Aralk 2010 Ocak 2011 ubat 2011 Ekim 2011 Kasm 2011
Enerji Verimlilii Danmanlk (EVD) firmalarnn yetkilendirilmesine baland. EVD firmalarnn yetkilendirilmesi ve destek bavurular 2011 sonuna kadar durduruldu. Binalarda Enerji Kimlik Belgesi uygulamas balad. Enerji Verimlilii Strateji Belgesi tasla EVKKde onayland. Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Arttrlmasna likin Ynetmelik deiti. Elektrik leri Ett daresi (EE) Genel Mdrl kapatld.
Enerji verimlilii konusunda yaplan almalar sonucunda bina sektrnde %30, sanayi sektrnde %20 ve ulam sektrnde %15 olmak zere drt Keban Barajna edeer yaklak 7,5 milyar TL deerinde enerji tasarruf potansiyelimiz olduu tespit edilmitir.56 2020 iin yaplan projeksiyonlara gre, ihtiya duyulacak 222 MTEPlik birincil enerji talebini en az %15 azaltabilecek potansiyelin mevcut olduu grlmtr. Bu potansiyel 2005 fiyatlaryla yaklak 16,5 milyar TLlik bir tasarrufa edeerdir.57
Grafik 28. Trkiyede 2020 yl enerji tasarrufu potansiyeli58
Gnmzde dnyada takmr iin %46, linyit iin %43 dzeyinde verime sahip termik santraller kurulabilmektedir. Atk snn konutlarda snma amal kullanlmasyla daha da yksek verime ulalabilmektedir.59 lkemizde kmr santralleri kurulu gcnn %92sini iletmekte olan EA santrallerinin ortalama ya 30un zerindedir. Bu santrallerden bazlarnn evrim verimlerinin deiimi Grafik 29da grlmektedir.
56 57 58 59 sayfa 36 EE, Enerjini Boa Harcama kitap WWF Trkiye, Enerji Verimlilii ve klim Deiiklii, 2011 WWF Trkiye, Enerji Verimlilii ve klim Deiiklii, 2011 Baaran, Termik Santrallerde Verimlilik almalar , 2011
ENERJ VERMLL RAPORU
Grafik 29. Baz EA kmr santrallerinin evrim verimleri (2003 2010) 60
Bu santrallerin yalanmasnn sonucu olarak den verimleri yeniden ykseltmeye ynelik olarak iyiletirme almalar yaplmaktadr. Bu almalar kapsamnda EA tarafndan iletilen yalnz kmr santrallerinden elde edilmesi hedeflenen retim art 11,4 milyar kWhtir. Rehabilitasyonlar sonucunda santrallerde gereklemesi beklenen retim art izelge 3te grlmektedir.
izelge 3. Rehabilitasyon sonras EA kmr santrallerinde hedeflenen kazanmlar61
Santral Afin Elbistan A atalaz Kangal Orhaneli Seyitmer Tunbilek Soma B Yeniky Toplam
60 61
Kurulu G (MW) 1.355 300 457 210 600 365 990 420 4.697
Hedeflenen retim Art (milyon kWh) 4.856 201 810 321 815 1.083 2.756 529 11.371
Baaran, Termik Santrallerde Verimlilik almalar , 2011 Baaran, Termik Santrallerde Verimlilik almalar , 2011 sayfa 37
Gnmzde hidrolik santral veriminde %94e ulalabilmektedir. lkemizde son yllarda ina edilenler dndaki hidrolik santral verimleri %80e kadar debilmektedir. EA hidrolik santrallerinin rehabilitasyonu amacyla srdrlen almalar kapsamnda yaplan bir n aratrmaya gre, lkemizdeki belirli yan zerindeki hidrolik santrallerin rehabilitasyonuyla ylda 615 milyon kWh kazanm elde edilebilmesi mmkndr.62 lkemizde, iletim ve datm gerilimi seviyesinden ebeke kayplar Grafik 30da grlmektedir. letim kayplar yllara gre deiim gstermekle birlikte son 16 yln ortalamas %2,6dr. Oran 2009 ylnda %2,1e gerilemi, ancak 2010 ylnda %3 dzeyine ykselmitir. Buna ramen iletim kayb oran lkemizin corafi koullar gz nnde bulundurulduunda uluslar aras standartlara yakn ve kabul edilebilir seviyededir. Datm sisteminde oluan kayp/kaak orannn ise ok yksek olduu sektr iinde yer alan tm paydalarn ortak kansdr. 2000 ylnda %21,6 ile en yksek noktaya ulaan kayp/kaak oran, takip eden yllarda alnan baz nlemler ve yaplan yatrmlar ile 2009 yl sonunda %15,6ya kadar drlse de bu konuda yeterli baar salandn ifade etmek bugn iin mmkn deildir. lkemizde 2009 ylnda iletim ve datm kayplarnn toplamnn tketime sunulan elektrik enerjisine oran %14,5 seviyesindedir.63 Bu oran Almanya ve Japonyada yaklak yzde be, Gney Korede yzde drt, ABDde yzde yedidir. 64
Grafik 30. Trkiyede elektrik iletim ve datm kayp oranlarnn deiimi (1994 2009) 65 62 63 64 65 sayfa 38 Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Enerji Raporu 2011 TEDA, Trkiye Elektrik Datm ve Tketim statistikleri, 2009 WWF Trkiye, Enerji Verimlilii ve klim Deiiklii, 2011 TEA, Trkiye Elektrik retim letim statistikleri 2009
ENERJ VERMLL RAPORU
Sanayi sektrnde yrtlen almalar sonucu, 19962006 yllar arasnda salanan verim artndan dolay elde edilen tasarruf miktar Grafik 31de verilmitir.
Grafik 31. Trkiyenin imalat sanayi toplam enerji tasarrufu miktar (1996 2006) 66
zellikle sanayide ve KOBlerde nemli lde enerji verimlilii potansiyeli olduu grlmektedir. Bu sektrlerde salanacak verimlilik art, ayn zamanda yerli firmalarn rekabet ansn arttracak ve bu artn istihdama da katks olacaktr.
Grafik 32. Trkiyede sanayi alt sektrlerinde enerji verimlilii potansiyeli 67
Trkiyenin kii bana enerji tketimi OECD ortalamasnn drtte biri dzeyindeyken, enerji younluu OECD ortalamasnn zerindedir. Bu durumun nemli nedenlerinden birisi, yeni yatrmlar iinde enerji yatrmlar orannn yksek olmasna ramen, teknoloji seiminde enerji verimli sistemlerin aranmas iin aba harcanmamas, hatta gelimi lkelerin verimsizlik ve evre sorunlar nedeniyle terk ettii imento, demir-elik sanayii gibi endstriyel tesislerin, Trkiyeye tanp monte edilmesidir.68 Bylece Grafik 33te klinker retimi rneinde grld gibi enerji younluu artmaktadr.
66 67 68 Yaln, Sanayi Sektrnde EV Gstergeleri, 2011 Keskin, Trkiyenin Enerji Verimlilii Politikas, Programlar, 2011 Saatiolu, Trkiye Ekonomisinin Enerji Younluu ve ... sayfa 39
Grafik 33. Baz lkelerde klinker retiminde ton bana enerji tketiminin deiimi (1990 2007)69
Sanayi sektrnde, mlga EE tarafndan hazrlanan senaryo almasnda ngrlen nlemlerin alnmas ve yapsal deiikliklerin gereklemesi durumunda (enerji verimlilii senaryosu), enerji younluunun yllk bazda; 20072013 dneminde %4,7; 20132020 dneminde %3,4; 20202030 dneminde %5,3 azalaca tahmin edilmektedir. Bu senaryoya gre azalmann 20072030 dnemindeki yllk ortalamasnn %4,6 olmas beklenmektedir.70
Grafik 34. EE enerji verimlilii senaryosuna gre sanayide enerji younluunun deiimi71
Trkiyede 2010 ylnda tketilen birincil enerjinin %26,4 (28,9 milyon TEP) konut ve hizmetler kalemini oluturmaktadr.72 Binalarda enerjinin byk blm snma amal olarak tketilmekte olduundan, s yaltm uygulamalar binalarda enerjinin verimli kullanlmas konusunda byk neme sahiptir. Trkiye nfusunun %43,3nn oturduu konutta yaltm eksikliinden dolay snma sorunu yaanmas, binalarda s yaltmyla elde edilebilecek tasarruf potansiyeli hakknda fikir vermektedir.73 Binalarda enerji kimlik belgesi uygulamasnn uzun vadede yaygnlamasnn, binalardaki enerji tasarrufu potansiyeli konusunda daha net bilgi salamas beklenmektedir.
69 70 71 72 73 WEC, Energy Efficiency: A Recipe For Success, 2010 Yaln, Sanayi Sektrnde EV Gstergeleri, 2011 Yaln, Sanayi Sektrnde EV Gstergeleri, 2011 ETKB, 2010 yl Genel Enerji Dengesi Tablosu Trkiye statistik Kurumu, 2010 Yl Gelir ve Yaam Koullar Aratrmas, 19.12.2011
sayfa 40
ENERJ VERMLL RAPORU
Enerji verimlilii konusunda dnyada baarl olmu lkeler (zellikle ABD, Japonya ve AB) incelendiinde devletin nc olduu; gerek mevzuat dzenlemeleri, gerek devlet binalarndaki uygulamalar, gerekse mali konulardaki tevikler ve vergi indirimleri gibi aralar kullanarak nclk ettii grlmtr. Enerji Bakannn Enerji politikalarmzn bana tane 20yi oturttuk. 2020de rettiimiz enerji kaynaklarnn en az yzde 20si yenilenebilir enerjiden oluacak. Enerji retiminden kaynakl karbon ve slfr salnm yzde 20 daha az olacak ve yzde 20 tasarruflu olacak. eklindeki beyan devletin bu konuda ne kadar kararl olduunun bir gstergesi olarak alglanm, ancak geen sre ierisinde buna ynelik nemli bir alma grlmemitir. Enerji Verimlilii Yasasnn kurgusunda nemli bir rol bulunan, 1935 ylnda kurulmu olan Elektrik leri Ett daresi, 2 Kasm 2011 tarihinde 662 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile kapatlana kadar lkemizdeki enerji kaynaklarnn deerlendirilmesine ynelik almalar yrtmtr. lkemizdeki Keban, Oymapnar, Karakaya ve Atatrk gibi hidroelektrik santrallerin %80inden fazlasnn projelendirilmesinde mhendislik hizmeti sunmutur. Ayrca yenilenebilir enerji potansiyeli ve teknolojileri konularnda almalar yapm, enerjinin etkin ve verimli kullanlmasna ilikin mevzuat dzenlenmesi ve uygulamalarda grev almtr. alma yrtt alanlarda byk bilgi birikimine ve deneyime sahip olan EEnin kapatlarak kadrolarnn eitli kamu kurumlarna datlmas ile kurumsal hafzas yok edilmitir. EEnin kapatlmas, enerji verimliliinin gerektii kadar nemsenmediinin, enerji planlamasnda dikkate alnan bir politika olarak benimsenmediinin de bir gstergesidir. Enerji Verimlilii Yasas dorultusunda, sanayi kurulular tarafndan hazrlanarak mlga Elektrik leri Ett daresi tarafndan onaylanan verimlilik artrc uygulama projeleri, bedellerinin %20sine varan oranda desteklenmektedir. 21.12.2011 itibariyle, Verimlilik Artrc Proje (VAP) destei kapsamnda 25 endstriyel iletmeye ait 32 proje uygulanmaktadr. Bunlardan 13 projeye toplam 643.213 TL tutarnda destek demesi yaplmtr. Dier projeler deerlendirme veya deme aamasndadr. Ayrca yasa kapsamnda toplam 22 endstriyel iletmeyle gnll anlama yaplmtr.74 Enerji verimlilii konusunda kamu kurumlar tarafndan yrtlmekte olan projelerden bazlar aada yer almaktadr: Sanayide Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesi Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) ile Birlemi Milletler Snai Kalknma Tekilatnn (UNIDO) uygulayc olarak yer ald, mlga Elektrik leri Ett daresi (EE) ve Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV) ynetimindeki projeyle sanayi firmalarnn enerji tasarruf nlemleri almalar ve enerji verimli teknolojiler kullanmalar ynnde tevik edilerek sanayide enerji verimliliinin
74 EVKK Toplants, Faaliyetlerdeki Gelimeler ile lgili Bilgilendirmeler, 21.12.2011 sayfa 41
artrlmas amalanmaktadr. Proje kapsamnda bu amaca ynelik olarak; Sanayide enerji verimliliini destekleyici politika ve kurumsal erevenin glendirilmesi, Enerji ynetim standard gelitirilmesi ve uygulanmas, Sanayide ve enerji hizmet salayclarnda farkndalk yaratlmas ve kapasite gelitirilmesi, Enerji ynetimi uygulamalaryla ilgili rnek modellemeler oluturulmas planlanmaktadr. Nisan 2010da balayan 35 milyon $ bteli projenin sresi be yldr.75 Binalarda Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesi Mlga EE Genel Mdrl ve UNDP i birliiyle yrtlen proje kapsamnda; Binalarda enerji performans mevzuatnn gelitirilmesi, uygulamalarn etkinletirilmesi, Yeni binalarda stma ve soutma iin hesaplama yntemlerinin btnleik bina tasarm yaklamyla ilikilendirilerek gelitirilmesi, Binalarda enerji verimlilii program ve yol haritasyla ncelikli eylemlerin belirlenmesi, lme ve deerlendirme ynteminin gelitirilmesi, Binalarda enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji tevikleri iin finansal mekanizma nerileri gelitirilmesi planlanmaktadr. Proje kapsamnda biri Milli Eitim Bakanlna ait okul ve dieri evre ve ehircilik Bakanlna ait Teknoloji ve Bilgi Merkezi olarak kullanlacak iki adet yerli rn ve teknolojilerden en st dzeyde faydalanlan, tekrarlanabilir, srdrlebilir, maliyet etkin ve evre dostu akll bina ina edilmesi planlanmaktadr. 2011 ylnda balayp drt yl srecek olan projenin btesi 17,5 milyon $dr.76 Enerji Verimli Cihazlarn Piyasa Dnm Projesi Proje EE Genel Mdrl, Sanayi Genel Mdrl, Trkiye Beyaz Eya Sanayicileri Denei, Arelik ve UNDPnin ortaklyla yrtlmektedir. Projenin amac balang raporunda daha az enerji tketen elektrikli ev aletlerinin piyasa dnmn hzlandrarak Trkiyede konutlardaki elektrik enerjisi tketimini ve buna karlk gelen oranda sera gaz emisyonlarn azaltmak eklinde yer almaktadr. Projede ncelikli rn gruplar amar makineleri, bulak makineleri, buzdolaplar, derin dondurucular, klimalar ve frnlar olarak belirlenmitir. Ekotasarm ve enerji etiketleme mevzuatnn Avrupa Birlii dzenlemeleriyle uyumlu hale getirilmesi,
75 76 Tosunolu, Sanayide Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesi Al Toplants Sunumu, 03.05.2011 Binalarda Enerji Verimliliinin Artrlmas Proje zeti, Proje Al Toplants, 07.07.2011
sayfa 42
ENERJ VERMLL RAPORU
rnlerin ve enerji etiketlerinin uygunluk denetimi, tketicilerin bilinlendirilmesi konularnda almalar proje kapsamnda srmektedir. Mart 2010da balayan projenin sresi drt yl olarak planlanmtr. Projenin toplam btesi 5,7 milyon $dr.77 evre ve ehircilik Bakanl NEDO Birlii Projesi Japonyada bir kamu kuruluu olan Yeni Enerji ve Endstriyel Teknoloji Gelitirme Organizasyonu (NEDO) ile evre ve ehircilik Bakanl i birliiyle Ankara Bayndrlk l Mdrl binasnn enerji verimli hale getirilmesine ynelik bir proje yrtlmektedir.78 100 Kamu Binasna Enerji Kimlik Belgesi Verilmesi Projesi Ankarada bulunan yz kamu binasnn enerji kimlik belgesi karlarak enerji verimlilii asndan durumunun tespit edilmesi ve daha sonra yaplacak enerji etd ve uygulamalarla binalarn verimliliinin artrlmas amalanmaktadr.
5.2 ENERJ VERMLL YASASI, ENERJ VERMLL KOORDNASYON KURULU VE TMMOB

TBMMde 18 Nisan 2007de kabul edilerek 2 Mays 2007 tarih, 26510 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak Yrrle giren 5627 Sayl Enerji Verimlilii Yasasnn amac; enerjinin etkin kullanlmas, israfnn nlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki yknn hafifletilmesi ve evrenin korunmas iin enerji kaynaklarnn ve enerjinin kullanmnda verimliliin artrlmasdr. (Madde-1) olarak, kapsam ise; enerjinin retim, iletim, datm ve tketim aamalarnda, endstriyel iletmelerde, binalarda, elektrik enerjisi retim tesislerinde, iletim ve datm ebekeleri ile ulamda enerji verimliliinin artrlmasna ve desteklenmesine, toplum genelinde enerji bilincinin gelitirilmesine, yenilenebilir enerji kaynaklarndan yararlanlmasna ynelik uygulanacak usl ve esaslar kapsar eklinde tanmlanmaktadr. (Not: Enerji verimliliinin artrlmasna ynelik nlemlerin uygulanmas ile zellik veya grnmleri kabul edilemez derecede deiecek olan sanayi alanlarnda iletme ve retim faaliyetleri yrtlen, ibadet yeri olarak kullanlan, planlanan kullanm sresi iki yldan az olan, yln drt ayndan daha az kullanlan, toplam kullanm alan
77 78 Enerji Verimli Cihazlarn Piyasa Dnm Projesi Balang Raporu, Ocak 2011 NEDO ile Bayndrlk ve skan Bakanl birlii Projesi sayfa 43
elli metrekarenin altnda olan binalar, koruma altndaki bina veya antlar, tarmsal binalar ve atlyeler, Kanun kapsam dnda tutulmutur.) 18 Nisan 2007 tarih ve 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu ve 25 Ekim 2008 tarih ve 27035 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Enerji Kaynaklarnn ve Enerji Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliine (TMMOB) bal Elektrik Mhendisleri Odas ve Makina Mhendisleri Odasna bir dizi grev, yetki ve sorumluluk vermitir. lgili ynetmelik 27 Ekim 2011 tarih ve 28097 Resmi Gazetede, z olarak benzer fakat daha kapsaml ve baz teknik deiiklikleri de ierecek ekilde yeniden yaymlanmtr. Yasayla kurulan Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulunda TMMOB bir ye ile temsil edilmektedir. Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu (EVKK), enerji verimlilii almalarnn lke genelinde tm ilgili kurulular nezdinde etkin olarak yrtlmesi, sonularnn izlenmesi ve koordinasyonu amacyla kurulmutur. Ylda drt kez toplanarak enerji verimlilii konusunda yaplan almalar deerlendirmekte, yasa ve ilgili ynetmeliin uygulanabilmesine ynelik kararlar almaktadr. Kurul, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl mstear yardmcs bakanlnda, ileri Bakanl, Maliye Bakanl, Milli Eitim Bakanl, evre ve ehircilik Bakanl (mlga Bayndrlk ve skan Bakanl), Ulatrma Bakanl, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl (mlga Sanayi ve Ticaret Bakanl), Orman ve Su leri Bakanl (mlga evre ve Orman Bakanl), Devlet Planlama Tekilat Mstearl, Hazine Mstearl, Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu, Trk Standartlar Enstits, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ve Trkiye Belediyeler Birliinin birer st dzey temsilcisinden olumaktadr. TMMOB ve bal odalar 1970li yllardan bu yana gelmi gemi tm iktidarlarn enerji politikalarn deiik boyutlarda eletirerek alternatif politikalar sunmu ve sunmaya devam etmektedir. Ancak btn bunlara ramen mevcut iktidarn enerji alanndaki iki yasasna (baz noktalarda eletirilerimiz olmakla birlikte) destek verilmi ve almalar iinde yer alnm, neriler sunulmutur. Bunlardan ilki Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun, ikincisi Enerji Verimlilii Kanunudur. Yasalarn ve ilgili ynetmeliklerinin hazrlanma srelerine ve uygulanmalar srasnda yaplan yanllara kar klmakla birlikte sz konusu iki yasaya da destek verilmi ve uygulamalarda aykr iler yaplmad takdirde desteklemeye devam edilmeleri ngrlmtr. zellikle enerjinin verimli kullanm konusunun, gerekli ve zorunlu olmakla birlikte yasa ve ynetmelik karmakla bitmeyecei, baar iin yasa ve ynetmelik gereklerinin hzl bir ekilde yaplmas, uygulamada ortaya kan engellerin bir an nce ortadan kaldrlmas gerektii ve bunun iin de, mhendislik alanna giren bu konuda TMMOBnin gr ve nerilerinin dikkate alnma zorunluluu olduu dnlmektedir.
sayfa 44
ENERJ VERMLL RAPORU
rnein, karlan yasada ve ynetmelikte, btn itirazlarmza ramen niversiteler ve meslek odalarnn yannda Enerji Yneticilii Sertifikas eitimlerini vermek zere enerji verimlilii danmanlk (EVD) irketlerine de yer verilmi, bunun sonucu olarak sz konusu irketler asl ileri olan ett, proje ve danmanlk hizmeti retmekten daha ok eitim vermeye ynelmilerdir. Bu noktada yasada yer alan Genel Mdrlk veya yetkilendirilmi kurumlar, yetkilendirme anlamas yaptklar irketlerin eitim programlarna laboratuvar kullanm destei salar. maddesinin irketlerin eitim alanna ynelmesinde byk bir etken olduu dnlmektedir. Gerek EVKKdeki grmelerde gerekse mlga EE ile yaplan ikili grmelerde ilgililer bu konunun dzeltileceine dair irade gsterileceini belirtmilerdir. Sonu olarak, sz konusu iki yasa eksikliklerine karn nemsenmektedir. Eletiri hakkmz sakl kalmak koulu ile doru uygulanmas ynndeki almalara katk ve destek verilmesine devam edilecektir.
5.3
ENERJ VERMLL STRATEJ BELGES
Trkiyede enerji younluunun drlmesi hedefine ynelik olarak, gerekli eylemlerin tanmlanmas ve ilgili kurulularn e gdm iinde hareket etmeleri amacyla Enerji Verimlilii Strateji Belgesi yaymlanaca Ocak 2010da ilan edilmitir. 2010 yl banda strateji belgesi tasla gre alm, o zamandan bu yana eitli deiikliklere uramtr. 2011 ylnda kamu kurumlarndaki yeniden yaplanmann da etkisiyle strateji belgesi taslann Yksek Planlama Kurulu tarafndan onaylanmas gecikmitir. 2011 yl sonu itibariyle belge henz yrrle girmemitir. Enerji Verimlilii sralanmaktadr79: Strateji Belgesi taslanda amalar aadaki ekilde
SA-01: Sanayi ve hizmetler sektrnde enerji younluunu ve enerji kayplarn azaltmak, SA-02: Binalarn enerji taleplerini ve karbon emisyonlarn azaltmak; yenilenebilir enerji kaynaklar kullanan srdrlebilir evre dostu binalar yaygnlatrmak, SA-03: Enerji verimli rnlerin piyasa dnmn salamak, SA-04: Elektrik retim, iletim ve datmnda verimlilii artrmak, enerji kayplarn ve zararl evre emisyonlarn azaltmak, SA-05: Motorlu tatlarn birim fosil yakt tketimini azaltmak, kara, deniz ve demir yollarnda toplu tama payn artrmak ve ehirii ulamda gereksiz yakt sarfiyatn nlemek,
79 Enerji Verimlilii Strateji Belgesi Tasla, 23.11.2011 sayfa 45
SA-06: Kamu kesiminde enerjiyi etkin ve verimli kullanmak, SA-07: Kurumsal yaplar, kapasiteleri ve ibirliklerini glendirmek, ileri teknoloji kullanmn ve bilinlendirme etkinliklerini artrmak, kamu dnda finansman ortamlar oluturmak. Taslakta, 2023 ylnda Trkiyenin GSYH bana tketilen enerji miktarnn (enerji younluunun) 2011 yl deerine gre en az %20 azaltlmasnn hedeflendii belirtilmektedir. Enerji verimlilii zerine oluturulacak politika ve uygulamalara yn vermek adna hazrlanan strateji belgesi, bu konuda atlm olumlu bir adm olarak deerlendirilmektedir. Belgenin zne ilikin eletirimizin banda zelletirme uygulamalarna atfta bulunmas gelmektedir. Oysa, retim ve datm zelletirmelerinde mlkiyetin verimlilik ile hibir ba gnmze kadar kurulamamtr. Bir dier nemli eletirimiz de, eylem planlarnda yer alan uygulamaya ynelik konulardaki denetim ve kontrol mekanizmalarnn ok iyi tanmlanmam olmasdr. Enerji Verimlilii Kanununun yaymlanmasndan nce ruhsat alm konutlarda s yaltmnn ve verimli stma soutma sistemlerinin zendirilmesi konulu SA.02/ SH.01/E.03 ile enerjiyi verimsiz kullanan rnlerin satnn snrlandrlmas konulu SA.03/SH.01/E.01 eylemlerinin uygulanmas srasnda bina sahiplerinin ve tketicilerin piyasann kr tercihlerine terk edilmesini nleyecek nlemlerin mevzuatta tanmlanmas gerekmektedir. Belge taslann SA.07/SH.05 maddesinde, srdrlebilir finansman ortam oluturmak amacyla Trkiyede karbon ticareti ve karbon borsas alt yaps gelitirilmesinin hedeflendii dile getirilmektedir. Bu uygulama, karbon salm hakknn ticari bir metaya dntrlmesi anlamna gelmektedir. AKP hkmetinin 2010-2023 Enerji Verimlilii Strateji Belgesini EVKKde yer alan ve dier ilgili kurumlarn gr ve deerlendirmesine amas zerine; TMMOB gr olarak enerji verimliliinin zelletirme ile ilikilendirilmesinin yasann ruhuna aykr olduu ve gerek anlamda verimliliin enerjinin, zellikle de elektrik enerjisinin retim, iletim ve datmnn tek elden ve kamu tarafndan yaplmas ile mmkn olabilecei bildirilmitir. Ancak strateji belgesi taslak metninde teknik dzeltmelerin dnda ze ilikin TMMOB nerileri deerlendirilmemitir. Bunun zerine belgenin EVKKde deerlendirilmesi aamasnda TMMOB kar oy kullanmtr.
sayfa 46
ENERJ VERMLL RAPORU
5.4
ENERJ YNETCL
Enerji Verimlilii Kanunu kapsamndaki endstriyel iletme ve binalarda grev almak zere enerji yneticilii kavram oluturulmutur. Mhendislik alannda veya teknik eitim fakltelerinin makine, elektrik veya elektrik-elektronik blmlerinde en az lisans dzeyinde eitim alm kiiler eitici kurulularn dzenledii eitimlere katlarak enerji yneticisi olabilmektedir. Ekim 2011deki ynetmelik deiikliiyle enerji yneticileri iin bina ve sanayideki yetki ayrm kaldrlmtr. Ayrca organize sanayi kurulular kendi bnyelerinde oluturacaklar enerji ynetim birimleri ile srete yerlerini almaktadrlar. Kamu kurumlar kendi ilerinden yapacaklar deerlendirme ve grevlendirme sonucu enerji yneticilerini saptamakta, alnan eitimler sonras bu sre bu isimler zerinden yrtlmektedir. Enerji yneticilii grevlendirmelerinde Bakanlk ve yasa enerji tketimleri balamnda belirli eik deerlere gndermeler yapmakta olup, bu deerler ve zeri tketimlerde enerji yneticisi atamay zorunlu klmaktadr. Toplam inaat alan en az 20.000 m veya yllk enerji tketimi 500 TEP (Ton Edeer Petrol) olan ticari binalar ve hizmet binalarnda, Toplam inaat alan 10.000 m veya yllk toplam enerji tketimi 250 TEP ve zeri olan kamu binalarnda, Endstriyel iletmelerde, Faal durumda en az elli iletme bulunduran organize sanayi blgelerinde, Kamu kesimi dnda kalan ve toplam enerji tketimi 50.000 TEP ve zeri olan iletmelerde
enerji yneticisi grevlendirilmesi veya enerji ynetim birimi kurulmas zorunluluu bulunmaktadr. Enerji yneticileri ve/veya enerji ynetim birimleri grev yaptklar kurumlarda enerji tketimin izlemek, yasann ngrd dnemlerde raporlamak, enerji tketiminin profiline gre enerji verimlilik uygulamalar yapmak ve/veya enerji verimliliini arttrc projeler yaptrmakla ykmldr. Buna ynelik ett, proje ve benzeri uygulamalar koordine etmek grevleri arasndadr. 21.12.2011 itibariyle, sanayi tesislerine ynelik 2602, binalara ynelik ise 1900 sertifikal enerji yneticisi bulunmaktadr. Bunlardan 90 sanayi, 89u binalarda ett-proje sertifikasna sahiptir.80
80 EVKK Toplants, Faaliyetlerdeki Gelimeler ile lgili Bilgilendirmeler, 21.12.2011 sayfa 47
2011 yl iinde deiik tarihlerde dzenlenen etkinliklerde mlga EE yetkilileri tarafndan yaplan sunumlarda enerji yneticisi grevlendirilen sanayi kuruluu saysnn 612, bina saysnn ise 600 dzeyinde olduu, ayrca 23 organize sanayi blgesinde enerji ynetim birimi kurulduu ifade edilmitir.
5.5
BNALARDA ENERJ KMLK BELGES UYGULAMASI
Enerji Verimlilii Kanunu kapsamnda gncellik kazanan dier bir konu da Binalarda Enerji Performans uygulamalardr. Yeni adyla evre ve ehircilik Bakanl (Bayndrlk ve skan Bakanl) Yap leri Genel Mdrl koordinasyonunda, mlga Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl i birlii ile yaplan almalarla ilk olarak 05.12.2008 tarih ve 27075 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Binalarda Enerji Performans Ynetmelii, 01.04.2010 tarih ve 27359 sayl Resmi Gazetede yaymlanan deiiklikle byk lde revize edilmitir. Son olarak 20.04.2011 tarihinde enerji kimlik belgesinin yap kullanma izin belgesi aamasnda sunulmas ve eitim dzenleyen kurulular konularnda Ynetmelik deiiklii yaplmtr. BEP Ynetmeliinin hayatmza getirdii en somut yenilik binalarda Enerji Kimlik Belgesi (EKB) uygulamasdr. Bu belgeye sahip olan binann enerji ihtiyac; yaltm zellikleri, stma / soutma / aydnlatma sistemlerinin verimlilii vb. ltlerle enerji tketimi snflandrlmasnn nitelii saptanmaktadr. lkemizde uygulanmakta olan beyaz eyalarn enerji snflandrlmas gibi binalarda da benzeri uygulamaya geilmitir. Enerji kimlik belgesi uygulamas yeni binalar iin 01.01.2011 tarihinde balam, Ynetmeliin yaymlanmasndan nce yap ruhsat alnm mevcut binalar iin Enerji Verimlilii Kanununun yaymland yldan 10 yl sonrasna (2017ye) kadar sre verilmitir. Yeni binalar iin asgari C Snf belge alabilme koullarna sahip olmak zorunlu olup, mevcut binalar iin byle bir zorunluluk bulunmamaktadr. Mevcut binalar iin sahip olduklar enerji tketim snfna gre farkl yaptrmlar gelecei, alm/satm, emlak vergisi vb. ilemlerde bir takm cezai uygulamalara maruz kalacaklar ngrlmektedir. BEP Ynetmelii uyarnca alnmas zorunlu olan enerji kimlik belgesi, sadece Enerji Kimlik Belgesi Uzman olan elektrik, inaat, makine mhendisleri ve mimarlar tarafndan dzenlenebilmektedir. Enerji kimlik belgesi uzman olabilmek iin, ilgili Bakanlk tarafndan yetkilendirilmi eitici kurumlardan enerji kimlik belgesi uzman eitimi alnmas zorunludur.
sayfa 48
ENERJ VERMLL RAPORU
Bugne kadar Odamzn dzenledii EKB uzman eitimlerinde 1300 akn mhendis ve mimarn EKB uzman olarak yetkilendirilmesi salanmtr.
izelge 4. TMMOB Elektrik Mhendisleri Odasnn dzenledii EKB Uzman Eitimlerine katlanlar
ube Adana Ankara Antalya Bursa Denizli Diyarbakr Eskiehir Gaziantep stanbul zmir Kocaeli Mersin Samsun Trabzon TOPLAM
Eitim Says EKB Uzman 2 14 10 8 4 3 2 2 13 12 3 4 2 1 80 37 281 157 111 79 36 23 42 250 206 16 80 18 24 1360
11.11.2011 tarihi itibariyle; Drt meslek odasnn yan sra yirmi bir enerji verimlilii danmanlk irketi eitici kurulu olarak yetkilendirilmitir. BEP-TR sisteminde tanml 5.363 firma, 10.410 enerji kimlik belgesi uzman bulunmaktadr. Bu uzmanlarn %98i yeni binalar iin EKB dzenleyebilen serbest mimar / mhendisler iken, geri kalan %2lik paya sahip 115 uzman enerji verimlilii danmanlk irketlerinde almakta ve mevcut binalara EKB dzenleyebilmektedir. Sisteme 16.383 proje girii yaplmtr. Bu projelerin %46s eitim amal olarak, %54 binalara EKB dzenlenmesi iin oluturulmutur. Sistemde onaylanan EKB says 5.196dr. Bunlarn %89u yeni binalar iin dzenlenmitir. EKBlerin %76snda enerji etiketi C snf, %22sinde B snfdr.81 Yeni binalarda EKBnin onaylanmas iin enerji snfnn C ve zeri olmas gerektii dikkate alndnda, enerji kimlik belgesi onaylanan 572 mevcut binann da yaklak %80inin enerji snfnn C ve zerinde hesapland anlalmaktadr. EKB sahibi mevcut bina saysnn az olmas nedeniyle yorum yapmak iin erken olmakla birlikte, enerji snf yksek mevcut bina orannn bu seviyede olmas, BEP-TRde
81 B Mesleki Hizmetler Genel Mdrl Enerji Verimlilii Dairesi Bakanl, 2011
sayfa 49
veri girii ve hesaplamalar sonucu belirlenen enerji snfnn gerek durumu yanstma konusunda baarsz olduunun gstergesi olabilir. Binalarda enerji kimlik belgesi uygulamasnn yrrle girmesi ynetmelie eklenen geici maddelerle nce Temmuz 2010a, daha sonra Ocak 2011e ertelenmi, kurgulanan sistemde hl eksiklikler olmasna ramen Ocak 2011de uygulama balatlmtr. Srecin banda, EKBlerin ilgili idareler tarafndan onaylanmas planlanmaktayd. Ancak, belediyelerin uygulamaya beklenen ekilde adapte olamamas nedeniyle onay ilemi belediyelerin sorumluluundan alnm, merkezi sunucuda otomatik olarak yaplr hale gelmitir. Enerji kimlik belgesi dzenlemek iin internet tabanl BEP-TR yazlm kullanlmaktadr. Yazlmdaki teknik hatalar ve olas sunucu kapasitesi eksiklii nedeniyle var olan yazlma eriim sorunu, uygulamann balad Ocak 2011den bugne dek giderilememitir. Ayrca, BEP-TRnin veri alma ynteminden kaynaklanan kullanm sorunlar srmektedir. Yazlmn yaps, kullancy bina verisini basitletirerek girmeye zorlamaktadr. rnein, bir kat plan girilirken, nceden tanmlanm snrl sayda ablon arasndan uygun olann seilmesi gerekmekte, kullancnn girmek istedii kat dikdrtgen, L, U gibi basit geometrik ekillerde deilse, seenekler arasndan hangisine daha yaknsa o ekilde girilmesi nerilmektedir. Veri girii srasnda bina hakkndaki bilgiyi basitletirme gereklilii yazlmn genelinde bulunmaktadr. Bu durum veri giriini yoruma ak hale getirdiinden, dzenlenen enerji kimlik belgesinde yer alan deerlerin binann enerji performansn doru olarak yanstmasn gletirmektedir. BEP-TRde enerji kimlik belgesi dzenlenecek olan binann mimari zelliklerini tanmlamak ok uzun srmekte, buna karlk binann enerji performansnda byk nem sahibi olan mekanik sistemler (stma, soutma, havalandrma vb) hakknda snrl bilgi girilebilmektedir. Konuyla ilgilenen herkesin iaret ettii yazlm sorunlarnn zlmesi amacyla almalarn yrtlmekte olduu evre ve ehircilik Bakanl yetkilileri tarafndan dile getirilmektedir. Bu kapsamda, yerli veya yabanc firmalar tarafndan ayn amaca ynelik olarak gelitirilmi/gelitirilecek olan, proje izimlerini girdi olarak alabilen ticari yazlmlarn TBTAK desteiyle test edildikten sonra EKB dzenlenmesinin veri girii aamasnda kullanlmas planlanmaktadr. Veri girii sonras ticari yazlmlarn retecei standart formata sahip dosyalarn hesaplama amacyla BEPTRye gnderilerek EKBlerin dzenlenmesi ngrlmektedir. Bunun yan sra BEP-TRnin gelitirilerek veri girii amacyla kullanlmasnn da srecei dile getirilmektedir. Enerji kimlik belgesi dzenlenmesinde kullanlan yazlmn gelitirilmesi srecine meslek odalarnn ve kullanclarn da katlm salanmal, yazlmn veri girii yntemi yeniden tanmlanmaldr. Ayrca sistem Yap Denetim Sistemi(YDS), Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi ve Yap Belgeleri Uygulamas ile entegre hale getirilmelidir.
sayfa 50
ENERJ VERMLL RAPORU
6.
ELEKTRKL EV ALETLERNDE ENERJ VERMLL
2009 yl Trkiye elektrik datm ve tketim istatistiklerine gre, 26,6 milyon mesken abonesinde tketilen 39 milyar kWh elektrik enerjisi, toplam net tketimin %25idir. Bu oran, elektrikli ev aletlerinin enerji verimlilii almalar iindeki nemini ortaya koymaktadr. Gelecekte btn elektrikli ev aletleri, enerji tketimlerini gsteren etiketleri bulundurmak zorunda olacaklardr. Avrupa Birlii lkelerinde, ilk aamada buzdolaplar ve derin dondurucular iin bu snflandrma yaplmtr. lkemizde Avrupa Birlii mevzuatna paralel olarak enerji etiketlemesi ile ilgili yasal dzenleme almalar yaplmaktadr. Enerji etiketi, ev aletini elektrik tketimine gre A ve G arasndaki bir cetvel zerinde snflandrmaktayken, 2 Aralk 2011 tarihinde yaymlanan rnlerin Enerji ve Dier Kaynak Tketimlerinin Etiketleme ve Standart rn Bilgileri Yoluyla Gsterilmesi Hakknda Ynetmelik ile A+++ snfna kadar enerji ekil 1. Yeni enerji etiketi rnei etiketlerinin kullanlmasna olanak salanmtr. karlacak uygulama teblileri sonrasnda ekil 1de grlen rnek yeni enerji etiketlerinin lkemizde kullanlmaya balanmas planlanmaktadr82. Bu teblilerle televizyonlarn da enerji etiketli rn kapsamna girmesi sz konusudur. Etikette ayrca su tketimi, grlt gibi dier faktrlere dayal olarak cihazn performans konusunda da temel bilgiler yer almaktadr. Farkl enerji snflarna ait derin dondurucular, bulak makineleri, amar kurutma makineleri, amar makineleri ve klimalarn enerji tketim ve elektrik maliyetleri izelge 5, 6, 7, 8, 9da karlatrlmtr. Hesaplamalarda elektrik birim fiyat 0,3 TL/kWh olarak kabul edilmitir.
82 European Commission, Energy Labelling, 2010 sayfa 51
A++ snf enerji verimli bir buzdolabnn B snfna gre %50, G snfna gre ise %75 orannda enerji tasarrufu salamas mmkndr.
izelge 5. Buzdolab/derin dondurucularn elektrik tketimi
Derin dondurucu
Enerji verimlilii snf A++ A+ A B C D E F G
Yllk elektrik gideri 71.10 TL 85.20 TL 114.90 TL 153.90 TL 195.30 TL 225.00 TL 248.70 TL 278.40 TL 308.10 TL
Yllk elektrik tketimi 237 kWh 284 kWh 383 kWh 513 kWh 651 kWh 750 kWh 829 kWh 928 kWh 1027 kWh
Enerji tketim snf A olan bulak, amar ve kurutma makineleri, G snf olanlara gre %50yi aan oranda az elektrik tketebilmektedir.
izelge 6. Bulak makinelerinin elektrik tketimi
Bulak makinesi
Enerji verimlilii snf A B C D E F G
*Haftada 5 ykama yapld varsaylmtr.
Yllk elektrik gideri* 62.40 TL 68.70 TL 80.70 TL 92.40 TL 104.10 TL 116.10 TL 127.80 TL
Yllk elektrik tketimi* 208 kWh 229 kWh 269 kWh 308 kWh 347 kWh 387 kWh 426 kWh
izelge 7. amar makinelerinin elektrik tketimi
amar makinesi
*Haftada 5 ykama yapld varsaylmtr. sayfa 52
ENERJ VERMLL RAPORU

izelge 8. amar kurutma makinelerinin elektrik tketimi
amar kurutma makinesi
*Haftada 5 ykama yapld varsaylmtr.
Enerji verimli klima kullanlarak elektrik tketiminde %40 dzeyinde tasarruf salanabilmektedir.
izelge 9. Klimalarn elektrik tketimi
Klima
* Hesaplarda, ylda 500 saat stma ve 500 saat soutma modunda alan 12.000 BTU/saat (3,5 kW) kapasiteli klima esas alnmtr.
izelge 10da grld gibi, lamba deiimi maliyeti salanan tasarrufla tketicilere ksa srede geri dnmektedir.
sayfa 53

izelge 10. Lamba tiplerinin elektrik tketiminin karlatrlmas
Lamba Tipi Satn alma fiyat Lamba mr Gnlk kullanm saati 8.000 saat (yaklak 67 ay) iin gereken lamba says Lmen Toplam lamba maliyeti Toplam elektrik maliyeti (Ocak 2012 Konutlarda birim elektrik fiyat 0,30 TL/kWh) Toplam maliyet (8.000 saat) 8000 saat iin maliyet fark Maliyetin eitlendii sre
100W Akkor Flamanl 1,00 TL 750 saat 4 saat 11 1.690 11,00 TL 240,00 TL 251,00 TL
23W Kompakt Floresan 5,30 TL 8.000 saat 4 saat 1 1.570 5,30 TL 55,20 TL 60,50 TL
190,50 TL 47 gn
6.1 ELEKTRKL EV ALETLERNDE YAAM DNGS DEERLENDRMES Kullanlabilir durumda olan elektrikli ev aletlerinin daha verimlileriyle deiiminin toplam enerji tketimi asndan deerlendirilebilmesi iin, kullanm srasnda tketilen enerjinin yan sra enerji verimli bir ev aletinin retimi ve eskisinin geri dnm srecinde tketilen enerji de dikkate alnmaldr. Bir sanayi rnnn mrnn tm aamalarnda (hammadde karlmas ve ilenmesi, retimi, tanmas, kullanm, bakm, yenilenmesi / geri dntrlmesi) evre zerindeki etkilerini incelemek zere yaam dngs deerlendirmeleri (life cycle assessment) yaplmaktadr. Bu ekilde bir rnn mr boyunca toplam ne kadar hammadde, enerji, su tketimine ya da ne kadar sera gaz salmna yol at belirlenebilmektedir. Bir buzdolabnn retiminde kullanlan demir, elik, alminyum, plastik, soutucu gazlar ve dier maddelerin her birinin retimde girdi haline gelebilmesi iin farkl younlukta enerji tketilmektedir. Bu maddelerin enerji younluklar ve bir buzdolab iin her birinden kullanlan miktarlar dikkate alnarak hammaddelerin toplam ne kadar enerji tketimine yol at hesaplanabilmektedir. Derin donduruculu bir buzdolab iin gerekli retim girdilerinin karlmas, ilenmesi ve fabrikaya tanmas aamalarnda; daha sonra da buzdolabnn fabrikada retimi srasnda tketilen toplam enerji, bu konuda 20042010 yllar arasnda yaplan eitli
sayfa 54
ENERJ VERMLL RAPORU
aratrmalarda 51006850 MJ (14171903 kWh) arasnda hesaplanmtr.83,84,85 Bu deerlerin ortalamas 1650 kWhtir. Bir buzdolabnn verimli olanyla deiiminin, retim enerji maliyetini (hammadde karlmas ve ilenmesi, buzdolab retimi ve tanmas aamalarnda harcanan enerji) ka ylda karlad izelge 11de grlmektedir. Ylda 1027 kWh elektrik harcayan G snf bir buzdolabn A++ snf olanyla deitirmek ylda 790 kWh elektrik tasarrufu salamaktadr. Bu tasarruf, enerji verimli bir buzdolabnn retiminde harcand kabul edilen 1650 kWhe edeer enerjiyi 2,1 ylda karlamaktadr.
izelge 11. Bir buzdolabnn enerji verimli olanyla deiimi sonras yaplan tasarrufun; yeni rnn hammadde karm, retimi ve tanmas srasnda tketilen toplam enerjiyi karlama sresi
Buzdolab Yeni snf Eski snf G F E D C B A A+ A++ 2,1 yl 2,4 yl 2,8 yl 3,2 yl 4,0 yl 6,0 yl 11,3 yl 35,1 yl A 2,6 yl 3,0 yl 3,7 yl 4,5 yl 6,2 yl 12,7 yl
Bir buzdolabnn kullanm sresi 10 yl olarak kabul edilirse, verimlilik snf C ve alt olan buzdolaplarn A veya A++ snf olanlarla deitirmenin toplam enerji tketiminde d salayaca sylenebilir. Bir buzdolabn oluturan sistemlerin kullanm sresi boyunca eskimesi, enerji tketimini etiketteki deerin %4060 zerine karabilmektedir.86 Bu durum gz nne alndnda, buzdolaplarnn enerji verimli olanlaryla deiimiyle yaplacak tasarrufun retim enerji maliyetini karlama sresi daha da dmektedir. Benzer ekilde, hammadde karlmas, ilenmesi, retim ve tama srasnda harcanan toplam enerji bir amar makinesi iin 4412 MJ (1225 kWh), bir bulak makinesi iin 4818 MJ (1338 kWh) olarak kabul edildiinde87, deiimin yaratt tasarrufun retim enerji maliyetini karlama sreleri izelge 12de yer almaktadr.
83 84 85 86 87
Boustani, Appliance Remanufacturing and Energy Savings, 2010 Kim, Optimal Household Refrigerator Replacement , 2005 Horie, Life Cycle Optimization of Household , 2004 Kim, Optimal Household Refrigerator Replacement , 2005 Boustani, Appliance Remanufacturing and Energy Savings, 2010
sayfa 55
izelge 12. Bir elektrikli ev aletinin enerji verimli olanyla deiimi sonras yaplan tasarrufun; yeni rnn hammadde karm, retimi ve tanmas srasnda tketilen toplam enerjiyi karlama sresi
amar Makinesi Yeni snf Eski snf G F E D C B A 2,5 yl 2,9 yl 3,7 yl 4,9 yl 7,4 yl 14,8 yl
Bulak Makinesi A 6,1 yl 7,5 yl 9,6 yl 13,4 yl 21,9 yl 63,7 yl
Kullanm sreleri 10 yl kabul edildiinde, verimlilik snf C ve alt olan amar makinelerinin deiimi toplam enerji tketimine olumlu katk salarken, bu durum bulak makineleri iin F ve G snflarnda geerli olmaktadr. Kullanlabilir durumda olan elektrikli ev aletlerinin verimlileriyle deiimi enerji tketimi asndan olumlu olsa da, konunun hammadde tketimi boyutu gz ard edilmemelidir. Atklarn geri dnmnn yaygnlatrlmas bu kapsamda nem kazanmaktadr. Elektrikli ev aletlerinin deiiminin tketiciye etkisi deerlendirildiinde, ekonomik adan tketicinin tasarruf etme sresi toplam enerji tketimi asndan ortaya kan srelerden daha uzun olmaktadr. Bu alanda enerji verimliliinin arttrlmas, tketicinin enerji tasarrufu salayacak koullarda deiime tevik edilmesi iin eitli yntemlerin gelitirilmesine baldr. Dnyada beyaz eyada ve zellikle buzdolabnda minimum enerji performansyla ilgili dzenlemeler yaplm, tketicilerin verimli rnleri kullanmas iin tevik mekanizmalar gelitirilmi olup, lkelerde uygulanan teviklerin bir blm izelge 13te zetlenmitir.
sayfa 56
ENERJ VERMLL RAPORU

izelge 13. eitli lkelerde enerji verimli beyaz eyalar iin uygulanan tevikler 88
88
engel, ABDde Enerji Verimliliinin Dn ..., 2011 sayfa 57
ENERJ VERMLL RAPORU
7. 7.1
ENERJ VERMLL, KLM DEKL VE KARBON TCARET GR
Bugn dnya genelinde karlalan en byk sorunlardan birinin klim Deiiklii olduu kabul edilmektedir. Gelinen noktada iklim deiiklii; fiziksel ve doal evre, kr-kent yaam, kalknma ve ekonomi, teknoloji, tarm ve gda, temiz su ve salk olmak zere hayatmzn her boyutunu etkilemekte, lkeleri deiik zmler bulmaya zorlamaktadr. klimin hzl deiimi doal nedenlerden kaynaklanmayp, fosil enerji kaynaklarnn (kmr, petrol, doal gaz) atmosferi kirletmesine bal olarak gereklemektedir. retim ilikilerinde yaanan evrimsel deiikliklerle birlikte artan kr hrs, kaynaklarn plansz ve denetimsiz kullanmn getirmi; bu da hem evreyi etkilemi, hem de evreden etkilenmitir. nsan - doa ilikilerine ve evresel sorunlara bu adan bakldnda, ortaya kan tm ekolojik problemlerin tek ve en byk kaynann, doann bilinsizce kullanlmas olduu ortaya kmaktadr. Ar ve lks ihtiyalarn karlanmas srecinde, gerek duyulan hammaddelerin salanmas, mal ve hizmetlerin retimi - tketimi ve daha sonra doaya atk olarak aktarlmas aamalarnn her birinde doaya nemli ve geri dnlemez zararlar verilmektedir. Kresel snma, dnya genelindeki scakln giderek artmas anlamna gelmektedir. Ortaya kan bu scaklk art da ekolojik dengeyi etkileyecek boyutlara ulamakta en byk etkisi ise iklim sistemi zerinde meydana gelmektedir. Kresel snmaya bal olarak ortaya kan iklim deiiklii de, atmosfer iinde doal olarak bulunan ve sera gazlar olarak adlandrlan baz gazlarn (ozon, karbon monoksit, vb.) konsantrasyonlarnn deimesi, buna bal olarak da yerkrenin ar olarak snmaya balamas ve birtakm ekolojik dengesizliklerin ortaya kmasn ifade etmektedir.
ekil 2. Kresel snma89 89 Met Office, Hadley Centre for Climate Prediction and Research sayfa 59
Birok faktr iklim deiikliine yol amakla birlikte, bunlarn iinde kapitalist sistemden kaynaklanan sera gaz salmlar en nemli paya sahiptir. Sera gaz salmlar iindeki en byk pay da Karbondioksit (CO2) gaz almaktadr. Emperyalist - kapitalist egemen lkelerdeki ar ekonomik bymeler, bunun iin gerekli enerjinin fosil kaynakl yaktlara dayandrlmas ve ar tketimin pompalanmas, az gelimi lkelerdeki ar nfus art karbon salmna neden olmakta ve buna bal olarak ortaya kan kresel snma dnyay ciddi felaketlere gtrmektedir. Dolaysyla gnmzde en byk kresel / evresel sorun olarak karmza kan iklim deiiklii de, dnya zerinde canl yaamn tehdit eden en nemli faktr olarak grlmektedir. Son yzyl iinde dnya scaklnn 0,6 oC art gsterdii, 1990 ylnn son 150 yln en scak yl olduu, sonraki yllarda da snmann srd, kutuplardaki buzullarn erimeye balad ve buna bal olarak deniz seviyesinin 0,10,2 metre ykseldii gz nne alndnda dnyamz ne gibi ciddi tehlikelerin bekledii ortaya kmaktadr. Bu erevede, iklim deiiklii konusu, sermaye kesimlerinin srdrlebilir kalknma bal ile kamufle ettii srdrlebilir kapitalizmden bamsz olarak dnlemez.90 Kapitalist retim / tketim ilikilerinden kaynaklanan ve tm canllarn yaam iin byk nem tayan bu deiiklie yol aan sera gazlarnn azaltlmas iin, finanskapital evrelerce Karbon Ticareti ad altnda yine piyasac bir anlayla anlamsz ve zmden uzak neriler sunulmaktadr. Buna karn neden hala arlkl olarak fosil kaynaklarn kullanld, temiz enerji kaynaklarna hzla gei yaplmad, enerjinin verimli / etkin kullanlmad ve kimin bu kadar ok enerji kulland sorularna verilecek en ksa yant sorumlunun kresel kapitalist sistem olduudur.
7.2
KLM DEKL SRELER
Doal kaynaklarn snrsz niteliklere sahip olduu eklindeki grn uzun zaman boyunca hakimiyetini srdrmesinin ardndan ortaya kan evresel sorunlarla ve bu sorunlarn doal yaam zerinde olumsuz etkiler yaratmaya balamasyla birlikte dnya genelinde bir evre bilinci olumaya balamtr. Bu srete atlan ilk adm, 1988 ylnda Birlemi Milletler evre Program ve Dnya Meteoroloji rgtnn desteiyle kurulan Hkmetler Aras klim Deiiklii Paneli (IPCC)dir. Bu panel, insan kaynakl iklim deiikliinin anlalmas konusuna ilikin eitli bilimsel bilgilerin oluturulmasn amalamtr. 1992 Rio Zirvesi, insan kaynakl iklim deiikliinin ortaya karm olduu sorunlarn anlalmas ve bu sorunlara ilikin eitli nlemlerin alnmas gereklilii zerinde gr birliine varlmasna katkda bulunan bir dier nemli gelimedir. Riodaki Birlemi Milletler evre ve Kalknma Konferansnda, klim Deiiklii ereve Szlemesi imzaya almtr. 50 lkenin imzasyla yrrle giren bu szleme, ortak fakat farkllatrlm sorumluluk ilkesi benimsenerek, ulusal ve blgesel farkllklar hesaba katarak, szlemenin tm taraflarna insan kaynakl sera gaz salmlarnn azaltm konusunda eitli ykmllkler getirmitir. Szlemenin iki eki vardr. Ek-Ide pazar ekonomisine geen dou Avrupa ve eski Sovyet lkeleri bulunurken, Ek-IIde sadece OECD yesi lkeler yer almaktadr. Szlemeye gre Ek-I lkelerinin temel sorumluluu, kresel
90 sayfa 60 Karakaya ve za, Srdrlebilir Kalknma ve klim Deiiklii: Uygulanabilecek ktisadi Aralarn Analizi
ENERJ VERMLL RAPORU
snmann nlenmesi amacna ynelik olarak sera gaz salmlarnn azaltlmasna ilikin politikalar uygulamak ve 2000 ylna kadar toplam sera gaz salmlarn 1990 seviyesine indirmekti. Ek-II lkeleri ise, Ek-Ide belirtilen ykmllklerin yan sra, Ekler dnda kalan gelimekte olan lkelere, sera gaz salmlarnn azaltm konusunda finansal ve teknik destek salamakla ykml klnmlardr. Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesindeki (BMDS/ UNFCCC) ykmllklerin yerine getirilip getirilmediinin incelenmesi amacyla da, her yl tm taraflarn sz sahibi olduu Taraflar Konferans (COP) denilen organizasyonlar dzenlenmeye balanmtr. Bu organizasyonlarn ncs olan ve 1997 ylnda Japonyann Kyoto ehrinde dzenlenen Taraflar Konferans, iklim deiikliine yol aan sera gaz salmlarnn azaltm ve eitli mekanizmalarn gndeme getirilmesi asndan dierlerine gre daha nemli grlmektedir. Kyotoda dzenlenen Protokol gerei, zellikle gelimi lkelerin sera gaz salmlarn, 2008-2012 yllar arasn kapsayan dnemde 1990 yl seviyelerinin en az %5 altna indirmeleri ngrlmekteydi. Sz konusu protokoln dnya apnda geerlilik kazanmas iin gerekli olan n koul ise, kresel dzeyde sera gaz salmnn %55ine karlk gelen ve Ek-Ie dahil olan en az 55 lkenin bu ykmllk altna girmesidir. Gnmzde en fazla sera gaz salmna yol aan ABD ise hl protokole imza atmamtr. klim deiikliinin nlenmesi balamnda Kyoto Protokolyle birlikte ortaya kan ve Esneklik Mekanizmalar olarak adlandrlan uygulamalarla Ek-I lkelerinin, kendi uygulayacaklar ulusal politikalar haricinde sera gaz salm azaltm hedeflerine ulaabilecekleri, bu esneklik mekanizmalarnn srdrlebilir kalknmann (?) gerekletirilmesinde ve iklim deiikliini nlemede kullanlabilecek nemli aralar olabilecei ve bununla birlikte, piyasa tabanl iktisadi uygulamalardan biri olan Karbon Vergisinin de sera gaz salmlarnn azaltlmasnda byk rol oynayaca iddia edilmektedir. Kyoto Protokolnde yer alan Ortak Uygulama Mekanizmas (Joint Implementation) gerei, salm hedefi belirlemi bir lke, salm hedefi belirlemi bir dier lkede yatrm yaparsa salm azaltma kredisi (ERU: Emission Reduction Unit ) kazanmakta ve bu krediler toplam hedeften dlmektedir. Benzer ekilde, bir dier mekanizma olan Temiz Kalknma Mekanizmas (CDM : Clean Development Mechanism)na gre ise, salm hedefi belirlemi bir lke, salm hedefi belirlememi az gelimi bir lke ile i birliine giderek, o lkede sera gaz salm azaltmna ynelik projeler yaparsa Sertifikalandrlm Emisyon Azaltma Kredisi (CER : Certified Emission Reductions) kazanmaktadr. Kyoto Protokolnde yer verilen son mekanizma ise Salm Ticareti (Emission Trading)dir. Buna ilave olarak, hkmetler tarafndan salm izinleri ticaretini dzenleyecek ve yrtecek altyaps hazrlanm kurumlarn oluturulmas gerekmektedir. Karbon vergisi, yapt salmlarla kresel snmaya neden olan bir irketin, ortaya karm olduu salm miktar zerinden vergilendirilmesidir. Dier taraftan bu vergi, salm oran yksek yaktlarn yeniden fiyatlandrlmasn da kapsamaktadr. Ticari izinler ise, kota hakknn altnda salm gerekletirmi olan irketlerin kota snrn am irketlere bu haklarn satmalarn salamaktadr. Karbon vergisi bir fiyat belirleyip salm miktarn ona gre ayarlamaya zorlamakta iken, ticari
sayfa 61
izinler salm miktarn belirlenmi kota ile snrlamakta ve izinler iin oluacak arz / talep koullarna gre fiyatn oluumunu piyasaya brakmaktadr. Sz konusu iktisadi aralardan hangisinin kullanlaca ise kazanlarn (!) ve kayplarn (?) karlatrlmasyla seilebilecektir.
7.3
TRKYEDE KLM DEKL ALIMALARI
Trkiyenin, klim Deiiklii ereve Szlemesine katlm ile ilgili 4990 sayl Kanun, 21.10.2003 tarihinde TBMM Genel Kurulunda kabul edilmi ve 18.12.2003 tarihinde szlemeye taraf olunmutur. klim Deiiklii Koordinasyon Kurulu (DKK) Sekretaryas evre ve ehircilik Bakanl tarafndan yrtlmekte olup, ETKB Enerji leri Genel Mdrl Enerji Sektrnde Sera Gaz Azaltm alma Grubunun; mlga Elektrik leri Ett daresi ise Sanayi, Konut, Atk Ynetimi ve Hizmet Sektrlerinde Sera Gaz Azaltm alma Grubunun koordinatrln stlenmitir. 91 Szlemeye taraf olunduktan sonra hazrlanan klim Deiiklii I. Ulusal Bildirimi, mlga evre ve Orman Bakanlnn (OB) koordinasyonunda ilgili kurum ve kurulularla i birlii ierisinde, niversiteler ve sivil toplum kurulularnn da katklaryla hazrlam ve DKK tarafndan onaylanarak 2007 ylnda BMDS Sekretaryasna gnderilmitir. II. Ulusal Bildirim hazrlk almalar evre ve ehircilik Bakanl koordinasyonunda srdrlmektedir. klim Deiiklii I. Ulusal Bildiriminde; 19902004 yllar aras sera gaz salm envanteri, salm kaynaklar ve bunlara bal olarak azaltma potansiyeli, politika ve nlemler, enerji politikalarna gre sera gaz salm projeksiyonlar, iklim deiikliinin lkemize etkileri, yutak alan kapasitemiz, eitim ve kamuoyunu bilinlendirme gibi konular yer alarak Trkiyenin yol haritas ortaya konulmaya allmtr. lkemiz sera gaz salmlar raporu yllk olarak BMDS Sekretaryasna gnderilmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB) da elektrik sektr sera gaz salm hesaplamalarn yllk olarak TKe gndermektedir. Trkiye, 1997 ylnda BMDS kapsamnda imzalanan ve 2005 ylnda yrrle giren Kyoto Protokolne 2009 yl Austos aynda taraf olmutur. Temeli 2009da atlan Ulusal klim Deiiklii Strateji Belgesinde ; sera gaz salmnn kontrol, iklim deiikliine uygun teknoloji transferi, eitim, aratrma ve kapasite gelitirme gibi hususlar yer alm, 2011-2023 iin hazrlanan eylem plan da 2011 Eyll aynda tamamlanmtr. Bu srete 25ten fazla altay dzenlenmi, Ankarada yaplan altaylara Odamz adna katlm salanmtr. Trkiye klim Deiiklii Ulusal Eylem Plan ile enerji sektrnde, enerji verimlilii uygulamalar iin ETKB tarafndan verilen tevik tutarnn 2015 ylna kadar yzde 100 arttrlmas; enerji verimlilii konusunda Ar-Ge iin ayrlan mali olanaklarn, 2015 ylna kadar 2009 ylna gre yzde 100 arttrlmas, 2023 ylna kadar, lke apnda, elektrik datm kayplarnn yzde 8e indirilmesi, yrtlen ve planlanan almalar kapsamnda birincil enerji younluunun, 2015 ylnda 2008 ylna gre yzde 10 azaltlmas hedeflenmitir.
91 sayfa 62 ETKB
ENERJ VERMLL RAPORU
Eylem plannda; rzgr enerjisinde 2023 ylnda 20.000 MW kurulu g kapasitesi ngrlmekte; akll ebeke uygulamalar, mevcut linyit santrallerinin rehabilitasyonu, kojenerasyon, trijenerasyon ve blgesel stma sistemlerinin yaygnlatrlmas da yer almaktadr. Plan ile 2017 ylndan itibaren yeni binalarn yllk enerji ihtiyacnn en az yzde 20sinin yenilenebilir enerji kaynaklarndan temin edilmesi, 2023 vizyonunda 1 milyon konut ve toplam kullanm alan 10 bin metrekare ve zeri olan ticari binalarda da s yaltm ve enerji tasarrufu salanmas, toplu konut projelerinde blgesel enerji retiminin yaygnlatrlmas, sfr emisyon denilen ekolojik bina kavramlarnn lke literatrne girmesi ve bu konuda kriterlerin belirlenmesi, yamur suyu geri kazanm sistemlerinin oluturulmas, BEP ynetmeliinin uygulanmas ve 2017de tm lkede enerji kimlik belgesinin tamamen uygulamaya geirilmesi ngrlmektedir. Planda ayrca ulatrma, sanayi, tarm, atk teknolojileri, arazi kullanm ve ormanclk vb. alanlardaki hedef ve ngrler yer almaktadr. lkemizde son dnemde gerekletirilmi olan mevzuat dzenlemeleri zellikle elektrik tketimi kaynakl sera gaz salmlarnn kontrol anlamnda nemli bir yere sahip olacaktr. Bunlar srasyla yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik retiminde kullanlmas ile enerjinin verimli ve etkin tketimine ynelik kanun ve dzenlemelerdir. Ayrca, Yksek Planlama Kurulu Karar ile 2009 Mays aynda yaymlanan Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Stratejisi Belgesi ile de uzun erimli hedefler belirlenmitir. Enerji retiminde en ok kirlilik yaratan fosil yaktlardan olan kmrn eski teknolojilerle yaklmasnn evreye olan olumsuz etkileri, sonradan gelitirilen yakma teknikleri ve baca gaz artma sistemleriyle azaltlmaya allm ve bunda da bir lde baarl olunmutur. Ancak bunlarn yeterli olmad ve yksek verimle alarak birim enerji retiminde daha az yakt kullanm ile yakt rezervlerinin en ekonomik ekilde elektrie dnmn salayacak ve dolaysyla daha az evresel etkiyle enerji retebilecek teknolojilerin gelitirilmesi ve uygulamaya konulmasna ynelik almalara hz verilmesi gerektii grlmektedir. Elektrik retim, iletim ve datmndan kaynaklanan kayplarn azaltlmas salmlar azaltacaktr. Trkiyede elektrik iletim kayplar yaklak %2,53 civarnda olup, dnya standartlar iindedir. Ancak datm kayplar yksektir. lkemiz elektrik datm sistemindeki kayp-kaak oran ortalamas %15 civarnda olup bu oran, gelimi lkeler ortalamasnn yaklak 2,53 katdr.
sayfa 63
Grafik 35. Trkiyenin toplam sera gaz salmnn deiimi (1990 2008) 92
Grafik 36. Trkiyede sektrlere gre toplam sera gaz salmlar (2008)93
7.4
ZMDEN UZAK BR NER: KARBON TCARET
Hzla byyen, milyarca dolarlk uluslararas bir pazar olarak ortaya kan karbon ticareti szde Srdrlebilir Kalknmann, gerekte ise Srdrlebilir Kapitalizmin en etkin yolu olarak ileri srlmektedir. Karbon ticareti, 1997 ylnda 189 lke tarafndan kabul edilen ve sanayilemi lkelerin sera gaz salmlarn 2012 ylnda kadar 1990daki seviyelerinin %5i orannda azaltmalarn ngren Kyoto Protokolnn bir sonucu olarak domutur. zetle, karbon salmna havay kirletmesi sebebiyle parasal bir deer verilmekte, irketler ve/veya hkmetler bunun ticaretini yapmaktadr. Bir baka deyile, karbon salm hakk alnp satlabilen ticari bir metaya dntrlmtr. Bylece, sera gaz salm kotalarn amak zere olan iletmeler ve hkmetler, karbon kredileri satn alabilmektedir. Bu kredilerin daha sonra kresel snmayla mcadele (!) edecek
92 93 sayfa 64 ETKB ETKB
ENERJ VERMLL RAPORU
projelerde kullanlmas amalanmaktadr. Kyoto Protokolne gre, anlamaya taraf lkelerin sera gaz salmlarna eit salm iznine sahip olmas gerekmektedir. Kyoto Protokol erevesinde gerekleen ilemler Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi altnda kurulan Temiz Kalknma Mekanizmas (CDM) Ynetim Kurulu ve Ortak Uygulama Tefti Kurulu gibi zel organlar tarafndan dzenlenmekte ve denetlenmektedir.94 Kyoto Protokolnn temeli ve bir piyasa mekanizmas olan karbon ticaretinin iklim deiikliine kar gerekten ve yeterli bir nlem olup olmad tartma konusudur. Kyoto Protokol, bir yandan Ek-B lkeleri olarak yer alan sanayilemi lkelerin sera gaz salmlarn 2012ye kadar 1990 ylndaki dzeylerinin ortalama ve en az % 5,2 altna drmelerini zorunlu klmakta dier yandan da esneklik mekanizmas ad altnda baz kaamak yollar tanmakta ve zorunlulua uy(a)mayan lkelere, eitli ticari mekanizmalardan yararlanarak bu durumlarn telafi etme olana sunmaktadr.95 Deiik ekonomist, akademisyen ve uzmanlara gre Karbon Ticareti; Sera gaz salm yapanlara mlkiyet hakk vermek, daha sonra bunlarn ticaretinin yaplmasna msaade etmek, Salm yapan bir kuruluu/tesisi sadece hukuksal olarak salmlarn belirli bir limitin altna drmekle ykml klmamak, ayn zamanda ona sz konusu limite kadar sera gaz salma hakk da vermek, Kamuya / toplumlara ait olan atmosferin zel irketlere verilmesi/ kullandrlmas ve bunun sonucunda atmosferin bir tr zelletirilmesi olarak tanmlanmaktadr.96 Sera gaz salmlarn ve iklim deiikliini azaltmak adna gelitirilen karbon ticareti yntemi, gerek salm miktarlarnn zerinde verilen tahsisler ve tahsislerin lkeler iinde datm sonucunda, ac ve gln bir biimde en fazla sera gaz salm yapan, byk irketlerin nemli kazanlar salad bir sistem haline dnmtr.78 Konusunda uzman gruplarn ngrlerine gre; Afrika dk uyum kapasitesi nedeniyle byk olaslkla iklim deiikliinden en ok zarar gren kta olacak; su ktl, tarmsal retkenlikteki ve gda gvenliindeki azalma sonucu hastalklara maruz kalma ve insan sal konusundaki riskler artacak, Gney, Gneydou ve Dou Asyada 2050ye kadar yaklak 1 milyar kii su ktl, tarmsal retkenlik sorunu, sel, kuraklk, deniz seviyesinde ykselme, kolera gibi risklerle kar karya kalacak, Latin Amerikada biyolojik eitliliin azalmas, su ktl, su seviyesinin ykselmesi riski ile karlalacak, Dnyann dier blgelerinde de benzer riskler yaanacak.
94 95 96 UNDP Trkiye Aylk Haber Blteni, Say 27, Mart 2008 Ercan, klim Deiikliine Piyasa zm m?, Cumhuriyet Enerji, 01.10.2008 Ercan, klim Deiikliine Piyasa zm m?, Cumhuriyet Enerji, 01.10.2008
sayfa 65
Bu anlamda iklim deiikliindeki hzl art ve bunun etkilerine kar mcadele ciddi ve ivedilikle ele alnmas gereken bir sorundur. klim deiiklii; enerji, sanayi, evre, salk, tarm, ktlk, afet, g olgusu gibi ekonomik ve sosyal ynleri olan, ar sosyal sorunlar yaratacak bir olgudur. Bu konuya da neoliberal politikalarla piyasa anlay ile yaklalmas dikkatleri esas sorundan uzaklatrmakta, konu ticari bir i ve kazan meselesi haline dnmekte, zm retilmesi yerine zaman kaybedilmekte ve sorunlar arlamaktadr. Kyoto Protokolne imza atmak, ileride dnyann yaayaca iklimsel sorunlarn zmne katk sunmak asndan (kapitalizm koullarnda olanaksz olsa bile, bu srecin doru bir ekilde ynetilmesi varsaymyla) olumlu bir tavrdr. Dnyada her geen gn gelimekte olan evre bilinci, kapitalist egemenler zerinde de bir bask ve kstlama oluturmaktadr. Gnmzde bir takm otomobil reticilerinin aralarnn reklamn yaparken, aracn salm miktarnn dier aralara gre daha az olmasn n plana kartmas da, bu bilincin ykselmesinin bir sonucudur. Bu tr rneklerin giderek artaca da bir gerektir.97 Kyoto Protokol, kresel snmaya ve bunun olumsuz sonularna kar bir nlem olarak ortaya kmtr. Buna gre, dnyadaki herkesin bir salm kotas bulunmaktadr. Bu kotay aanlarn, kotay doldurmayanlardan kota satn almas sz konusudur. Ya da salm azaltc bir takm etkinlikler yapmalar gerekmektedir. Yenilenebilir enerjilere yatrm, aalandrma, enerjiyi daha etkin kullanma vb. uygulamalar, bu tr etkinliklere girmektedir. Bu dnce, ilk bata olduka mantkl ve sevimlidir. Ama iin iine kapitalist zihniyet girince, bu durumda bile kr salama almalarna girilmitir. nsan etkinliklerinden kaynakl olan kresel iklim deiimi insanl bir uuruma doru srklerken bile, finans kapital zihniyet, uuruma dmeden nce ne gtrrsem krdr mantyla hareket etmektedir. Bu nedenle enerjinin etkin kullanm konusunda snrlara gelmi olan endstrisi gelimi lkeler, gelimekte olan lkelerin kotalarna gz dikmilerdir. nk endstrisi gelimi lkelerde enerji zaten etkin kullanld iin; enerji tasarrufunun maliyeti, gelimekte olan lkelere gre ok yksektir. Oysa gelimekte olan bir lkede ayn miktardaki bir tasarrufu gerekletirmek ok daha ucuza mal olmaktadr. lkemizde de, tkettiimiz enerjinin yars miktarda bir enerjiyle yapabileceimiz ileri 2 kat verimsiz kullanarak tkettiimiz iin yaplacak tasarrufun maliyeti ok dk olacaktr.98 Enerjinin etkin kullanm ve yenilenebilir enerji kaynaklar potansiyeline baktmzda, olduka ansl olduumuz sylenebilir. lkemizin yenilenebilir enerji kaynaklar byk potansiyele sahiptir. Buna karn; hala eski teknolojili fosil yaktl santrallerin yapmna devam edilmesi, uzun vadeli fosil yakt ithaline ynelik tahkim koullu anlamalarn yaplmas, lkenin geleceini karartmaktan baka bir anlam tamamaktadr.
97 98 sayfa 66
Ercan, klim Deiikliine Piyasa zm m?, Cumhuriyet Enerji, 01.10.2008 at, Kyoto Protokol ve Emisyon Ticaretinin lkemize Olas Yansmalar, zgrlk Dnyas, Say 203
ENERJ VERMLL RAPORU
Bundan sonrasna baktmzda, lkemizin bir an nce fosil yaktlardan kurtulmann yollarna bakmas, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarna yatrm yapmas, enerjiyi etkin kullanmak iin gerekli nlemleri almas kanlmazdr. Bu uygulamalar, elbette, en iyi ekilde toplumsal bir ekonomik politikann yaama geirildii bir sistemde olur. Ancak imdiki durumda bile; eer iyi bir toplumsal muhalefet rgtlenebilirse, yaplacak ve yaptrlacak ok ey bulunmaktadr. imdiki gidie baktmzda; Kyoto protokolnn lkemiz asndan avantaj olmas mmknken, dezavantaja dnmesi olasl daha yksek grnmektedir. Fosil yakt tketimine, zellikle petrole dayal tketimin amazlarn amak adna byk oranda karbon ticareti ile telafilere odaklanm bir sistem getiren Kyoto Protokol, dnya iin kendi ipini ekerken kapitalizmin krizlerle bydn ve krizlere are olamayacan bir kez daha ispatlyor. Kapitalist sermaye, var olu nedeni olan krlln arttrmak adna zmler yaratmaktadr.99 Atmosferde biriken karbon kkenli gazlarn %80inin ulam, snma ve sanayiden kaynakl olduu bilinmesine ramen karbon salmn azaltacak fosil yakt retiminden vazgemek bir yana bu retimin hareketlilii ve yaratt hegemonya zerinden yeni pazarlar yaratlmas planlar iklim deiiklii krizini bir evre sorunu olmaktan karyor ve bir sistem sorunu durumuna getiriyor. Uluslararas sermaye, krize zm bulmaktan ok krizi derinletirecek ve dnyann sonu henz gelmeden krizden mmkn olduunca elde edilecek yksek krlardan pay kapma peinde olmu ve bundan sonra da yle olacak gibi grnyor. Bu anlamda kalba girmeyi reddediyor ve radikal zmler yerine, kendisini ve krizi yeniden var edecek esneklikleri ina etmeye diplomasi ve ulusal karlar adyla devam ediyor. Krn maksimize edilmesi anlayn reddedip onun yerine refahn ve refah paylamnn maksimize edilmesi anlayn geiremedike zm aramak bouna olacaktr. Gnmz dnyasnda; smrye ve doal varlklarn kapitalizm tarafndan yok edilmesine kar verilen mcadeleler birbirinden ayrlmaz ve birbirini destekleyen bir btnsellik yaratmtr. Doa ile insan arasndaki uyum ve insanln gerek zenginlii; yaratc etkinliklerden, salam, dengeli, zgr, adaletli sosyal ilikilerden ve dnyann mkemmel bir ekilde kavranmasndan elde edilebilir ki bu topik bir yaklam deildir. zgrlk, sosyal insann, ortak reticilerin doayla olan ilikisini aklc bir tarzda dzenlemeleri ve doann delidolu gcne yenilmeden onu denetim altna alarak bu ilikiyi en az emek sarfyla ve insann yapsna en uygun koullarda gerekletirmeleriyle salanabilir.
99
Altnok, Karbon Tccarlar Baliden Geti, Yarnlar, 14.01.2008 sayfa 67
sayfa 68
ENERJ VERMLL RAPORU
8.
SONU VE NERLER
Enerji verimlilii almalar 1970lerin bandaki byk petrol krizi ile Dnyann gndemine gelmitir. Birincil enerji kaynaklarnda ve zellikle fosil enerji kaynaklarnda yaanabilecek tkenme srecini gz nne alan gelimi lkeler aklc bir ngr ile en kolay ve etkin sonu alnabilecek nlem olarak enerjinin etkin ve verimli kullanlmas konusuna ynelmilerdir. Hzla oluturduklar yasal mevzuat ve bu mevzuatn altn dolduran ynetmelikler, teknik uygulama esaslar ve denetim mekanizmalar ile gemi 3540 yllk srede olduka nemli sonulara ulamlardr. Enerji yoksunluu ve enerji yoksulluunun byk bir sorun olarak yaand lkemizde ise bu konuya ynelim Avrupa Birliine katlm srecinde (zoraki bir gnllkle) ancak 90l yllarn sonlar, 2000li yllarn balarnda ele alnmtr. Yaplan uzun ancak verimsiz almalar sonucu, Yasa Mays 2007de karlm, ardndan Ekim 2008de ynetmelik yaymlanm, sonrasnda yaymlanan tebliler, ynetmelik deiiklikleri, deiiklikle yetinilmeyip iptal edilen ve yeniden dzenlenen ynetmelik, bunlara ek olarak kanunun ieriine ynelik kurgulanan enerji yneticilii, binalarda enerji kimlik performans ve henz yaynlanmam olsa bile son hali verilmi olan 20122023 Enerji Verimlilii Strateji Belgesi vb almalarla enerji verimlilii srecinin bileenleri tamamlanmaya allmtr. Yasann kmasndan sonra bu konuda yetkili ve yrtc kurum olarak belirlenen Enerji Tabii Kaynaklar Bakanl ve bakanlk bnyesindeki (6 Kasm 2011de KHK ile kapatlan) mlga Elektrik leri Ett daresi enerji verimlilii almalarn yrtmtr. Dnemin hkmetleri yaptklar aklamalarla bu konudaki yapacaklarn ve ngrlerini basnla paylamlar ve konuya verdikleri nemin altn kaln izgilerle izmilerdir. Ek 1de grld gibi, hkmet yetkilileri tarafndan 2007 Eyll aynda yaplan aklamalarda binalar, sanayi, ulam gibi alanlarda alnacak nlemlerle toplam 3 milyar $lk (2007 kuruna gre yaklak 4,2 milyar TL) enerji tasarrufu yaplabilecei ve bunun iki Keban barajna edeer olduu dile getirilmitir. 2008 banda ise, enerji verimliliiyle salanacak tasarrufun ylda 2,5 milyar TL kazandraca aklanmtr. 2008 ubat aynda, bykehirlerde taksilerin yolcusuz dolamasnn kstlanmasna ynelik dzenlemeler yaplaca duyurulmutur. Nisan 2008de binalarda enerji verimlilii hakknda bilinlendirme konulu bir proje kapsamnda tasarrufun lke ekonomisine katksnn yllk 7,5 milyar TL olaca belirtilmi, ayn ay iinde Enerji Bakan 2007 Eylldeki aklamann aksine bu defa sadece lamba deiimiyle yllk iki Keban kadar tasarruf salanmasnn beklendiini aklamtr.
sayfa 69
Yetkili kurumlarca basn aracl ile kamuoyuna yaplan aklamalardan sonra gelinen noktada, kanunun yaymlanmasnn zerinden drt yl akn sre gemesine karn elde edilen ne olmutur? Aka bu sorunun yant, konunun paydalarndan biri olarak Odamz ve daha nemlisi enerjiyi kullanan vatandalar olarak bizleri ilgilendirmektedir. Enerji Verimlilii Yasas ve ikincil mevzuatnn hazrlanmas aamasnda konu paydalarnn ve uygulayclarnn nne somut hedefler konulmamtr. Dolaysyla uygulamaya ynelik yaplan almalarda; lmleme, raporlama ve uygulamalarn denetlenmesi gibi teknik konularn alt doldurulamamtr. Bu nedenle u an iin srecin neresinde olduumuz, bu uygulamalar ile lkemizin kazancnn ne olduu konusunda elimizde bilimsel bir almann sonucu bulunmamaktadr. Odamzn zn destekledii enerji verimlilii kavram ve bu amala kurgulanan yasal dzenlemelerle ekillenen srete istenen noktada olunmad grlmektedir. Enerji yoksunu lkemizin nmzdeki yllarda hzla artaca ngrlen enerji gereksinimi gz nne alndnda, enerji verimlilii almalarna nmzdeki srete ivme kazandrlmas zorunluluundan hareketle aadakiler nerilmektedir: Enerji verimlilii devlet politikas olarak benimsenmeli, sadece enerji kurumlar deil tm Bakanlklar ve kamu kurumlar enerji verimlilii konusunda zerine deni yapmaldr. Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu daha etkin hale getirilmelidir. Enerji verimlilii uygulamalarnda baar salam lkelerde olduu gibi, lke apnda enerji verimlilii almalarn ynetmek ve yrtmek zere zerk bir yap oluturulmaldr. Enerji verimlilii konusunda alma yapan kurum ve kurulularn grev stlenecei bu yapda uygulamalarn takibi ve e gdm salanmal, gerekli mevzuat deiiklikleri hzla hayata geirilmeli, ar-ge almalar yrtlmeli, kredi, destek ve tevikler tek bir kaynaktan ynetilmelidir. Enerji Verimlilii Yasas ve ikincil mevzuatnn uygulanmas konusunda ncelikle somut hedefler belirlenmeli, bu hedefler yllara yaylarak titizlikle uygulanmal ve denetlenmelidir. Bu erevede acil olarak bir master plan hazrlanmal ve uygulamaya geilmelidir. Sanayi, stma, aydnlatma gibi alanlarda ve zellikle linyite dayal elektrik retiminde enerji verimli teknolojilerin gelitirilmesi ve lkemize uyarlanmas konusunda kamunun nclnde bir teknoloji yol haritas oluturulmal ve bu konuda yaplan almalar desteklenmelidir. Enerji younluu dk sanayi dallarnn lkemizde gelimesine ynelik sanayi planlamas yaplarak bu sanayi dallar desteklenmelidir. Sanayinin yan sra dier alanlarda da enerji verimlilii uygulamalar desteklenmelidir.
sayfa 70
ENERJ VERMLL RAPORU
Kanun gerei enerji yneticisi bulundurma zorunluluu olan resmi/zel tm ticari binalarda ve sanayi tesislerinde ett, proje ve uygulama zorunluluu getirilmeli, uygulamalar desteklenmelidir. Is yaltm uygulamalarnn mevcut binalarda yaygnlamas iin bina sahiplerini destekleyici dzenlemeler yaplmaldr. Binalarda enerji kimlik belgesi dzenlenmesinde kullanlan yazlmn binann enerji performansn doru olarak yanstabilecek ekilde gelitirilmesi srecinde ilgili meslek odalar ve yazlm kullanclarna kulak verilmelidir. Sistem; Yap Denetim Sistemi, Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi ve Yap Belgeleri Uygulamas ile entegre hale getirilmelidir. Enerji yatrmlar konusunda evre unsuru mutlaka gz nne alnmal, yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarna ynelinmeli, bu konuda destekleyici mekanizmalar hayata geirilmelidir. Elektrik ve s retimi birlikte dnlmeli; bina/tesis, ada, blge bazl kojenerasyon/trijenerasyon sistemleri desteklenmeli; termik santrallerin (doal gaz, kmr) atk ss, geri kazanm ile yakn evredeki konut/sanayi tesislerinin s ihtiyacnn karlanmasnda kullanlmaldr. Elektrik retim santrallerinde kapasite kullanm orannn ykseltilmesine ynelik yenileme almalarna nem verilmeli, evre dostu teknolojiler kullanlmaldr. Elektrik iletimi ve zellikle datmndaki kayp ve kaaklarn nlenmesi amacyla alnan tedbirlerin ve ortaya konan hedeflerin (datm blgelerine ait 20112015 kayp kaak hedef oranlarnda olduu gibi) revize edilerek artrlmas, hedeflerin nemini kaybetmesine yol amaktadr. Bu ve buna benzer uygulamalardan vazgeilmelidir. Teknik kayplarn azaltlmas bakmndan, elektrik datm ebekelerindeki mevcut datm trafolarnda kapasite kullanm orann artracak nlemler alnmal ve kapasite kullanm oran dk (%30 gibi) olan trafolar uygun gteki trafolarla deitirilmelidir. Elektrik datm ebekelerinde halen var olan deiik kademelerdeki ara gerilimler (6,3 kV, 10,5 kV, 15,8 kV gibi) zorunluluk olan blgeler dnda kullanlmamal ve bu gerilime sahip blgeler geniletilmemelidir. letim ve datm hatlarnda periyodik bakmlara nem verilmeli, bakm ve onarm ileri belli bir program dhilinde, tekniine uygun olarak, ehil kiiler eliyle gerekletirilmelidir. Kaytsz enerji tketiminin nne geilmesi amacyla dk gelirli ailelere belirli miktarda elektrik bedava veya indirimli olarak salanmaldr.
sayfa 71
lke apnda ncelikli altyap ihtiyalarn ve yatrm plann ieren ulatrma ana plan hazrlanmal, ulamda enerji verimliliine ilikin mevzuat ulam planclarnn grleri dikkate alnarak gzden geirilmeli, mevzuatn hayata geirilmesi konusunda ek dzenlemeler yaplmas deerlendirilmelidir. Cadde ve sokak aydnlatmalar gvenlik ve konfor artlarna gre seilmeli, gereksiz aydnlatmadan kanlmaldr. Enerji tketen ya da enerji tketimine etkisi bulunan rnlerin hammadde temini ve ilenmesi, montaj, tanmas gibi aamalarda tketilen toplam enerjiyi hesaplamaya ynelik yaam dngs deerlendirmeleri yaplmal, bu deerlendirmeler sonucunda mr boyu enerji tketimini azaltt tespit edilen durumlarda rnlerin deiimi konusunda tketiciler desteklenmelidir. Toplumun enerji verimlilii konusunda bilgi sahibi olmas konusunda yazl ve grsel basn ile yerel ynetimlerin daha etkin olarak rol almas salanmal, bu erevede bir kampanya srekli olarak canl tutulmaldr. Bilindii gibi; Bir eyi lemiyorsanz, sonucu deerlendiremezsiniz. Bu noktada sylenmesi gereken; lkemizde enerji kaynaklar ve enerjinin kullanmnda mevcut durumun saptanmasndan sonra srecin belirlenmi somut hedefler dorultusunda doru kurgulanmas, doru kurgulanm srecin eksiksiz ve bilimsel olarak uygulanmas, srecin eksiksiz ve doru uygulandnn denetlenmesi, son olarak da doru kurgulanm, doru uygulanm, uygulamas her aamada eitli denetim mekanizmalaryla (bamsz laboratuvarlar, web tabanl raporlama merkezleri, vb.) denetlenmi olan srecin raporlanmas, bu raporlarn bamsz denetim kurulular aracl ile onaylanmas gerekliliidir. Bu zincirleme sre enerji verimlilii uygulamalarnn baars iin olmazsa olmazdr. Bir zincirin en zayf halkas kadar salam olduu gereiyle enerji verimliliine ynelik uygulamalarn her aamada tam bir ciddiyet ve nemle ele alnmas gerektiine inanyoruz.
sayfa 72
ENERJ VERMLL RAPORU
KAYNAKLAR
Altnok, E. B., Karbon Tccarlar Baliden Geti, Yarnlar, 14.01.2008 Austvik, Ole Gunnar, Cities and Regions Facing up to Change 5. cilt/Structural Change in Europe, Hagbarth, 2007, http://www.kaldor.no/energy/hagbarth200710.html, eriim tarihi: Kasm 2011 Baaran, M., Termik Santrallerde Verimlilik almalar ve Kazanmlar, 2011, http://www. mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/de57221d69ac155_ek.pdf?dergi=1139, eriim tarihi: 09.01.2012 Binalarda Enerji Verimliliinin Artrlmas Proje zeti, Proje Al Toplants, 07.07.2011 Boustani, A., Appliance Remanufacturing and Energy Savings, 2010 BP, Statistical Review of World Energy, 2011 Capital Online, Dk karbonlu ekonomi dnemi, 1 Kasm 2010, http://www.capital.com. tr/dusuk-karbonlu-ekonomi-donemi-haberler/22308.aspx, eriim tarihi: Kasm 2011 engel, Y. (YT), ABDde Enerji Verimliliinin, Dn, Bugn, Yarn isimli sunum, Gebze, Nisan 2011 B (evre ve ehircilik Bakanl) Mesleki Hizmetler Genel Mdrl Enerji Verimlilii Dairesi Bakanl, 2011, http://www.kombeg.org.rs/Slike/ CeTranIRazvojTehnologija/2011/2011%20Decembar/prezentacije/Murat%20Bayram.pdf, eriim tarihi: 31.12.2011 Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Enerji Raporu 2011, Aralk 2011 EC (European Commission) Directorate General for Energy and Transport, Green Paper on Energy Efficiency or Doing More With Less, 22 Haziran 2005, http://ec.europa.eu/energy/ efficiency/doc/2005_06_green_paper_book_en.pdf, eriim tarihi: Ekim 2011 EC (European Commission) Directorate General of Energy, A new Directive on Energy Efficiency, 22 Haziran 2011, http://ec.europa.eu/energy/efficiency/eed/eed_en.htm, eriim tarihi: Ekim 2011 EC (European Commission), Odyssee Mure Project, Energy Efficiency Trends and Policies in the EU 27, Ekim 2009, http://www.odyssee-indicators.org/publications/PDF/publishable_ report_final.pdf, eriim tarihi: Ekim 2011 EIA (US Energy Information Administration), International Energy Outlook 2010 EIA (US Energy Information Administration), International Energy Outlook 2011 Elektrik leri Ett daresi, Enerjini Boa Harcama kitap Enerji Dnyas Dergisi, Ekim 2011
sayfa 73
TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI Enerji Verimli Cihazlarn Piyasa Dnm Projesi Balang Raporu, Ocak 2011 Enerji Verimlilii Strateji Belgesi Tasla, 23.11.2011, http://www.eie.gov.tr/duyurular/EV/ EV-Strateji_Belgesi/EV-str_blg.html, eriim tarihi: 27.12.2011 EPA (US Environmental Protection Agency), National Action Plan for Energy Efficiency Vision for 2025, Kasm 2008, http://www.epa.gov/cleanenergy/energy-programs/suca/resources. html, eriim tarihi: Ekim 2011 EPDK (Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu), Enerji Yatrmcs El Kitab, 2011, http://www. epdk.gov.tr/web/guest/yatirimci_el_kitabi, eriim tarihi: Kasm 2011 Ercan, N., klim Deiikliine Piyasa zm m?, Cumhuriyet Enerji, 01.10.2008 ETKB (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl), 1970-2006, 2007, 2008, 2009, 2010 Genel Enerji Dengesi Tablolar ETKB (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl), http://www.enerji.gov.tr European Commission, Energy Labelling, 2010, http://ec.europa.eu/energy/efficiency/ labelling/energy_labelling_en.htm, eriim tarihi: 05.01.2012 EVKK (Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu) Toplants, Faaliyetlerdeki Gelimeler ile lgili Bilgilendirmeler, 21.12.2011 Hardee, K. (Population Action), The Importance of Population for Climate Change, Challenges and Solutions isimli sunum, 2010, http://www.coralreef.gov/meeting23/pdf/ hardee_dc_2010.pdf, eriim tarihi: Ekim 2011 Horie, Y. A., Life Cycle Optimization of Household Refrigerator-Freezer Replacement, 2004 IEA (International Energy Agency), Electricity Information 2011 IEA (International Energy Agency), World Energy Outlook 2011 IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) Working Group II, www.ipcc-wg2.org Jancovici, J. M. (www.manicore.com), The Kaya Equation, Is Economic Growth Making Greenhouse Effect ?, http://www.manicore.com/anglais/documentation_a/greenhouse/ kaya_equation.html, eriim tarihi: Ekim 2011 Karakaya E. ve za M. ,Srdrlebilir Kalknma ve klim Deiiklii: Uygulanabilecek ktisadi Aralarn Analizi, 2004 Keskin, T., Trkiyenin Enerji Verimlilii Politikas, Programlar, 2011 Kim, H. C., Optimal Household Refrigerator Replacement Policy For Life Cycle Energy, Greenhouse Gas Emissions, and Cost, 2005 Met Office, Hadley Centre for Climate Prediction and Research MMO (Makina Mhendisleri Odas), Dnyada ve Trkiyede Enerji Verimlilii Oda Raporu, Nisan 2008 NEDO ile Bayndrlk ve skan Bakanl birlii Projesi, http://www.cevresehircilik.gov.tr/ turkce/sayfa.php?Sayfa=haberduyurudetay&ID=521, eriim tarihi: 20.12.2011 Omurtay, B. (EE), Sanayide Enerji Verimlilii isimli sunum, eriim tarihi: Kasm 2011 Porttakal, Bakan Yldz: Enerji politikalarnn bana tane 20yi oturttuk balkl haber, 20 Nisan 2010, http://www.porttakal.com/haberler/ekonomi/bakan-yildiz-enerjipolitikalarinin-basina-uc-tane-20-yi-oturttuk-777995.html, eriim tarihi: Aralk 2011
sayfa 74
ENERJ VERMLL RAPORU REN21 (Renewable Energy Policy Network for the 21st Century), Global Status Report 2011 Rosenfeld, A. (The California Energy Commission), Californias Success in Energy Efficiency and Climate Change: Past and Future isimli sunum, Mays 2007, http://www.energy.ca.gov/ commissioners/rosenfeld_docs/index.html, eriim tarihi: Kasm 2011 Saatiolu, C. ve Kkaksoy, ., Trkiye Ekonomisinin Enerji Younluu ve nemli Enerji Tama Projelerinin Ekonomiye Etkisi, Dumlupnar niversitesi SBE Dergisi, Say 11, sf 19-41, http://sbe.dpu.edu.tr/11/19-41.pdf, eriim tarihi: Kasm 2011 Sacramento Busines Journal, PUC approves $3.1B for energy-efficiency programs, 24 Eyll 2009, http://www.bizjournals.com/sacramento/stories/2009/09/21/daily61.html, eriim tarihi: Ekim 2011 at, E., Kyoto Protokol ve Emisyon Ticaretinin lkemize Olas Yansmalar, zgrlk Dnyas Dergisi, Say 203 Tanuro, D., Yeil Kapitalizm mkanszdr, Habitus Yaynclk, 2011 TEDA (Trkiye Elektrik Datm Anonim irketi), Trkiye Elektrik Datm ve Tketim statistikleri, 2009 TEA (Trkiye Elektrik letim Anonim irketi) Yk Tevzi Dairesi Bakanl, letme Faaliyetleri Raporlar, http://www.teias.gov.tr/yukdagitim/ana_menu.htm, eriim tarihi: Ocak 2012 TEA (Trkiye Elektrik letim Anonim irketi), Trkiye Elektrik retim letim statistikleri 2009 TEA (Trkiye Elektrik letim Anonim irketi), Trkiye Elektrik retim letim statistikleri 2010 Tosunolu, M., Sanayide Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesi Al Toplants Sunumu, 03.05.2011 TK (Trkiye statistik Kurumu), Satnalma Gc Paritesi Sorularla Resmi statistikler Dizisi 4, Nisan 2008 TK (Trkiye statistik Kurumu), 2010 Yl Gelir ve Yaam Koullar Aratrmas, 19.12.2011 UNDP Trkiye Aylk Haber Blteni, Say 27, Mart 2008 US Department of Energy PBA, Energy Intensity Indicators in the U.S., 14.05.2008 US Department of Energy, The Office of Planning, Budget, and Analysis (PBA), Energy Intensity Indicators in the U.S., http://www1.eere.energy.gov/ba/pba/intensityindicators/ total_energy.html, eriim tarihi: Aralk 2011 WEC (World Energy Council), Energy Efficiency: A Recipe For Success, 2010 WWF (World Wild Fund) Trkiye, Enerji Verimlilii ve klim Deiiklii, 2011, http://www. wwf.org.tr/pdf/enerjiverimliligi.pdf, eriim tarihi : Aralk 2011 Yaln, E. (EE), Sanayi Sektrnde EV Gstergeleri isimli sunum, 2011, http://www.mmo. org.tr/etkinlikler/enerjiverim/etkinlik_bildirileri_detay.php?etkinlikkod=206&bilkod=1481, eriim tarihi: Kasm 2011
sayfa 75
EK 1. 20082009 YILLARINA AT GAZETELERDEN ENERJ VERMLLNE LKN BAZI HABERLER
Dnya, 02.08.2007
Milliyet, 28.09.2007
sayfa 76
ENERJ VERMLL RAPORU
Referans, 15.12.2007
sayfa 77
Referans, 11.01.2008
Takvim, 27.02.2008
sayfa 78
ENERJ VERMLL RAPORU
Tnaydn, 26.04.2008
Takvim, 27.04.2008
sayfa 79
EK 2. LGL MEVZUAT
Resmi Gazete Tarih / Say Enerji Verimlilii Kanunu (Kanun numaras: 5627) Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik 5627 Sayl Enerji Verimlilii Kanunu Kapsamnda Yaplacak Yetkilendirmeler, Sertifikalandrmalar, Raporlamalar ve Projeler Konusunda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakknda Tebli Binalarda Enerji Performans Ynetmelii Enerji Kimlik Belgesi Uzmanlarna ve Eitici Kurululara Verilecek Eitimlere Dair Tebli Binalarda Enerji Performans Ulusal Hesaplama Yntemine Dair Tebli Merkezi Istma ve Shhi Scak Su Sistemlerinde Isnma ve Shhi Scak Su Giderlerinin Paylatrlmasna likin Ynetmelik Ulamda Enerji Verimliliinin Artrlmasna likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Mill Eitim Bakanlna Bal Okullarda Enerji Yneticisi Grevlendirilmesine likin Ynetmelik Enerji ile ilgili rnlerin evreye Duyarl Tasarmna likin Ynetmelik rnlerin Enerji ve Dier Kaynak Tketimlerinin Etiketleme ve Standart rn Bilgileri Yoluyla Gsterilmesi Hakknda Ynetmelik 02.05.2007 27.10.2011 26510 28097
Son Deiiklik 26.07.2008 26948
06.02.2009
27133
05.12.2008 10.06.2010 07.12.2010
27075 27607 27778 (Mkerrer) 26847 (Mkerrer) 26901 27203 27722
20.04.2011
27911
14.04.2008
31.07.2009
27305
09.06.2008 17.04.2009 07.10.2010
02.12.2011
28130
sayfa 80
... Bu almamzda, 2007 ylnda yrrle giren Enerji Verimlilii Yasas ile sonrasnda yaymlanan ikincil mevzuat kapsamnda yrtlen almalarn izlenmesi, enerji verimliliine ynelik uygulamalarn gzden geirilmesi amalanmtr. Ortaya konmu olan hede ere ulalmasnda alnan yol deerlendirilmitir. Siyasi, ekonomik ve teknolojik nedenlerle yenilenebilir enerji kaynaklarn yeterince deerlendiremeyen, fosil kaynak yoksunu ve da baml bir lkede yayor olmamzn zorlamas ve En ucuz enerji kullanlmayan enerjidir bilinciyle enerjinin verimli ve etkin kullanmnn lkemize ve lke insanmza kazanm getireceine ve gemite olduu gibi gelecekte de verimlilie ynelik almalarmzn ayn bilin ve kararllkla srdrleceine inanyoruz. ...
EMO YAYIN NO: GY/2012/3
978-605-01-0275-8
LETM
EMOYAYINLARI OCAK 2012 ANKARA
Ihlamur Sokak No:10 Kat:2 Kzlay-Ankara Tel: +90 312 425 32 72 Faks: +90 312 417 38 18 www.emo.org.tr E-Posta: emo@emo.org.tr EMO Yayn Portal: http://kitap.emo.org.tr

EMO Enerji Verimlilği Raporu Ocak 2012

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

EMO Enerji Verimlilği Raporu Ocak 2012

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1954

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ENERJ VERMLL RAPORU

OCAK 2012 ANKARA

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ENERJ VERMLL RAPORU

Elektrik Mhendisleri Odas

1.Bask, Ankara-Ocak 2012 ISBN: 978-605-01-0275-8 EMO Yayn No: GY/2012/3

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ENERJ VERMLL ALT ALIMA GRUBU YELER

ENERJ VERMLL RAPORU

DNYADA VE TRKYEDE ENERJ DURUMU DNYADA ENERJ DURUMU

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Grafik 2. Baz lkelerin birincil enerji tketimlerinin deiimi (1970 2010) 2

ENERJ VERMLL RAPORU

Grafik 4. Dnyada birincil enerji talebi geliimi 4

Grafik 5. Dnya birincil enerji tketiminin kaynaklara gre deiim ngrs 5

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

milyar ton 245,1 12,5 304,6 32,9 265,8 860,9

% 28,5% 1,5% 35,4% 3,8% 30,9% 100,0%

rezerv/yllk retim 231 148 257 127 57 118

Grafik 6. Baz lkelerin elektrik retiminde kmrn pay (2009) 9

ENERJ VERMLL RAPORU

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Grafik 7. Dnyada rzgr enerjisi kurulu gcnn geliimi (1996 2010) 14

Grafik 8. Dnyada gne enerjisi kurulu gcnn geliimi (1996 2010) 17

ENERJ VERMLL RAPORU

TRKYEDE ENERJ DURUMU

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ENERJ VERMLL RAPORU

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Grafik 15. Trkiyede elektrik retiminin kaynaklara dalm (19702010)25

ENERJ VERMLL RAPORU

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ENERJ VERMLL RAPORU

ENERJ VE KLM DEKL

Grafik 18. Dnyada enerji tketimine bal karbondioksit salm29

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Kaya faktrlerini aadaki eitlikle ifade etmek mmkndr:

ENERJ VERMLL RAPORU

DNYADA ENERJ VERMLL

Grafik 20. G20 lkelerinde birincil enerji younluunun deiimi 35

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ENERJ VERMLL RAPORU

Grafik 23. Dnyada enerji verimlilii konusunda alnan nlemler41

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Grafik 25. ABDnin enerji tketimi ve tasarruf miktar (19492005)45

ENERJ VERMLL RAPORU

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

hedeflenmektedir.49 4.2 ABDE ENERJ VERMLL

ENERJ VERMLL RAPORU

Grafik 26. AB25 lkelerinde birincil enerji tketimi ve enerji younluu52

Grafik 27. Avrupa Birliinin enerji verimlilii hedefleri54

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

KAMU SEKTRNN NCLK ETMES

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ENERJ VERMLL RAPORU

TRKYEDE ENERJ VERMLL GR

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Grafik 28. Trkiyede 2020 yl enerji tasarrufu potansiyeli58

ENERJ VERMLL RAPORU

Grafik 29. Baz EA kmr santrallerinin evrim verimleri (2003 2010) 60

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI