Sculo XVII e inicios do XVIII

O XVII un sculo extraordinariamente turbulento en Europa: guerras, enfermidades, clima adverso, malas colleitas, fame. Coceselle como o sculo de ferro ou centuria da crise. O Renacemento do sculo XVI a porta de entrada para que nos anos seguintes a sociedade puidese zafarse do vello molde medieval que implantaba mtodos rxidos de comportamento e actuacin especialmente impostos pola Igrexa. Ao romper estes vellos moldes permitiuse sarse da rixidez das estruturas lineais e imprimir novas formas de movemento, especialmente no campo das artes. Este adianto de imprimir movemento, rescatar as formas celestiais por medio da ornamentacin, e o paso do esttico ao dinmico contmplase como o estilo barroco, que un estilo moderno que deixa atrs ao manierismo do sculo precedente. mbito poltico. No sculo XVII, o poder poltico dos monarcas fortaleceuse dando lugar s monarquas absolutas: direccin frrea, abundantes medios para sostela e resignacin da sociedade a cambio de certa orde e progreso. O absolutismo xeneralzase en Europa durante os sculos XVII e XVIII coa excepcin de Inglaterra e Holanda, fortalecndose co despotismo a comezos do S. XVIII. Este poder absoluto tivo a sa xustificacin terica: os telogos consideraron que o rei o era "pola graza de Deus" e os xuristas amparndose na tradicin do dereito romano, consideran ao rei a "Lei Vivente" e o seor de seores. Hobbes e Bossuet sern os defensores tericos do absolutismo. Os intereses nacionais exacerbronse e as nacins pretenderon impor pola forza a sa hexemona en Europa: as potencias hexemnicas por excelencia deste perodo son Francia e Austria.

A guerra dos 30 anos (1618-1648), na que se enfrontan os prncipes protestantes alemns apoiados por Dinamarca, Suecia e Francia cos austracos catlicos apoiados por Espaa, pode describirse non como unha soa guerra, senn como unha longa serie de conflitos desenvolvidos principalmente en Europa central. Os franceses recibiron apoio militar de Inglaterra, dirixida por Oliver Cromwell. A alianza anglo-francesa venceu aos espaois na batalla das Dunas de 1658. O resultado da contenda foi o Tratado dos Pireneos que fixou a fronteira entre Espaa e Francia nos Pireneos, cedendo Espaa varias provincias e cidades a Francia nos Pases Baixos espaois e no Roselln. Este tratado cambiou a balanza de poder, Lus XIV contraeu matrimonio coa infanta de Espaa Mara Teresa de Austria da Casa dos Habsburgo, Filla do Rei Felipe IV de Espaa e da princesa Isabel de Francia ambos os tos carnais de Lus XIV, polo que o monarca coa sa esposa eran primos irmns dobres. O matrimonio celebrouse o 9 de xuo de 1660 (contexto das Meninas, Velzquez). A Guerra dos 30 Anos finalizou coa Paz de Westfalia, que inicia a hexemona francesa en Europa baixo os Borbns; os estados territorialmente mis poderosos (Imperio Xermnico, Espaol, Turco) perden peso, e despuntan Holanda e Inglaterra. O Barroco pois un perodo do predominio francs que coincide coa decadencia espaola. Holanda conseguir con esta paz a independencia da coroa espaola. O falecemento do monarca hispano Carlos II sen herdeiro e a posterior Guerra de Sucesin Espaola, provocar un novo conflito europeo, Francia e Austria enfrntanse de novo, esta ltima co apoio Inglaterra, no ano 1713, a Paz de Utrecht devolva a Europa a idea do equilibrio entre as nacins e instauraba a dinasta dos Borbns no trono espaol. En Italia, durante o sculo XVII, os territorios de Sicilia, Npoles e Miln estn baixo o dominio da coroa espaola. O resto do territorio italiano estaba dividido en diversos estados: O ducado

de Toscana (inmerso nunha crise econmica que impide a primaca cultural que tivo no Renacemento), os ducados de Mantua, Parma, Mdena (prximos rbita poltica de Francia para contrarrestar a influencia espaola), o ducado de Saboya (cuxa situacin xeogrfica fai bascular a sa poltica unhas veces a favor de Espaa e outras de Francia), a repblica de Xnova, da que depende a illa de Crsega (aliada obrigada de Espaa), a repblica de Venecia, baixo cuxo control estn: a costa dlmata, as illas Jnica e Creta (con autonoma respecto de Espaa) e os Estados Pontificios, gobernada polo Papa e cuxa capital Roma se erixe como o mis importante centro artstico. Dentro da situacin de Italia, doado destacar a sucesin de papas que influu na obra de Bernini: no 1623 Maffeo Barberini (pontfice ambicioso, amante das artes e gran admirador de Bernini, ao cal lle outorgo o cargo do arquitecto de Deus) foi elixido papa co nome de Urbano VIII. Durante este papado, Maderno comezar as obras do palacio Barberini e Bernini o baldaquino de S Pedro. En 1644 comeza o papado de Inocencio X, moito mis austero pola crise econmica dos Estados Pontificios tras o tratado de Westfalia. Ese mesmo ano Bernini sufrira a demolicin das torres da fachada da baslica de San Pedro, por problemas de estabilidade. Nestes anos realiza tamn a transversacin de Santa Teresa. Coa eleccin de Fabio Chigi como Alejandro VII en 1655, volve haber un papa humanista, que como Maffeo Barberini 30 anos antes rodase de arquitectos para a execucin de ambiciosos proxectos urbansticos, como a reordenacin da Piazza do Popolo. Unha das consecuencias internacionais da Guerra de Sucesin Espaola foi un cambio de status no territorio italiano, dando lugar a comezo da presenza Austriaca en Italia: o Milanesado, Npoles e Sicilia pasaron a poder de Austria; e Sardea ao ducado de Saboya, sendo permutada posteriormente por Sicilia.

En 1738, Npoles e Sicilia pasaron a pertencer de novo aos Borbns espaois. mbito econmico Prodcense fortes tensins entre aristocracia e burguesa. En Espaa e Francia pdese falar de refeudalizacin eou reaccin monrquico-seorial; ao acumular privilexios e riquezas, reforzan o seu poder e consoldase a monarqua absoluta, coa centralizacin do poder en mans do rei e os seus cortesanos prximos. En Holanda e Inglaterra a burguesa a que crece en importancia: aparecen novas formas de organizacin poltica, nas que o Parlamento comeza a controlar ao poder monrquico. A teora econmica imperante ser o Mercantilismo, un nacionalismo econmico que reforzaba o nacionalismo poltico ata facer posible as propias monarquas absolutas. Bo exemplo Francia en poca de Lus XIV. O sculo XVII un sculo de estancamento na agricultura e a industria. No S. XVIII o comercio colonial ingls, francs e holands con Amrica e Oriente, permite un respiro econmico a estes estados.

mbito social A sociedade segue a ter unha estrutura estamental. A nobreza, o clero e o terceiro estado tern unhas funcins propias, un estatuto xurdico particular e en consecuencia unha mentalidade determinada: nobreza e clero privilexiados con oficios reservados exencins fiscais e institucins que garanten a sa influencia a travs do poder territorial (mayorazgo); o terceiro estado que incle ao resto dos sbditos coincide na sa condicin de excludos da participacin poltica, a sa deplorable situacin socioeconmica provocou levantamentos e

insurreccins nas crises de subsistencias ou polo aumento das cargas fiscais. No entanto, houbo certa mobilidade social ao buscar a burguesa, que se enriquece cos seus negocios comerciais e financeiros, ingresar no estamento nobiliario mediante matrimonios favorables ou compra de ttulos. En canto aos grupos sociais dominantes, a aristocracia e a burguesa, detentadoras da fortuna, constiten a clientela dos artistas (mecenazgo). Anda que as estimacins calculan para Europa a finais do sculo XVI entre 70 e 80 millns de habitantes, no XVII o crecemento se estanca debido con fluctuaciones positivas ou negativas segundo a frecuencia e gravidade das crises. O 80% vivan no campo, de onde saron emigrantes cara s cidades ou territorios americanos. A esperanza de vida era escasa. As epidemias, as fames negras, a deficiente alimentacin tanto en calidade como en cantidade, a falta de hixiene contriburon a iso.

mbito cultural e cientfico Como estilo artstico o barroco xurdiu a principios do sculo XVII e de Italia irradiouse cara maior parte de Europa. Durante moito tempo (sculos XVIII e XIX) o termo barroco tivo un sentido peyorativo, co significado de recargado, desmesurado e irracional, ata que posteriormente foi revalorizado a fins de sculo XIX por Jacob Burckhardt e logo por Benedetto Croce e Eugenio d'Ors. A primeira caracterstica da arte barroco que se trata dunha arte creada pola concepcin catlica do mundo fronte ao protestantismo. O Concilio de Trento, destinado a combatir os postulados protestantes, xustificou e alentou o culto s imaxes e a representacin dos misterios sacros, para responder e facer

fronte s ideas iconoclastas e sobria esttica protestante. Nese sentido, o Barroco sera a arte da Contrarreforma. Boa parte da sociedade europea do sculo XVII tia as sas estruturas mentais rexidas pola relixin. O traballo, regulado pola luz do da e no campo, polo xogo das estacins, tamn o polas fases do ano litrxico. A organizacin da vida diaria xira ao redor da normativa relixiosa ademais a debilidade das tcnicas deixa aos homes desguarnecidos ante calamidades naturais. Esta inseguridade xeral preparou s almas para solicitar a intercesin das forzas espirituais, a Contrarreforma, ao multiplicar as imaxes pretendeu orientar cara doutrina unha inquietude que doutro xeito derivara facilmente cara maxia. Esta relixin das imaxes gardou especial conformidade co gusto de Espaa e os modelos espaois difundronse polos pases catlicos. A imaxe debe enternecer ou tranquilizar, debe ensinar pero perturbando o corazn, e en ningures perecen suficientes nin aptas para o fin buscando a mesura clsica ou a harmona platnico. O culto dos santos atopouse asociado cun clima de prodixio e de realismo que a liberdade do Barroco deba evocar e satisfacer mellor. A idea de rodear con boato a maxestade real adquiriu mis consistencia a medida que se foron formando grandes estados en Francia, Inglaterra e Espaa, buscndose o exemplo das Cortes italianas que retian aos artistas xunto a si. Existiu a conviccin de que o podero s perfecto se se manifestaba ante os ollos de todos mediante o brillo do escenario en que se exerca. Existe, por tanto, o propsito de cegar, a vontade de parecer fastuoso, por razns de conveniencia poltica. Paralelamente ao gran esforzo dos argumentos extrados do dereito e da historia, desenvlvese a resolucin de conmover as sensibilidades mediante a grandeza do espectculo real. En canto ao mbito cientfico, destacan Galileo (funda a ciencia moderna), Newton (traballa nos mbitos das matemticas, mecnica, astronoma e a ptica); ou filsofos coma Descartes, Spinoza e Leibniz, que desenvolveron o racionalismo.

En Inglaterra destacan os empiristas como Bacon e Hume, mentres que no terreo da ciencia poltica Hobbes e Locke tentan formular teoras polticas que se fundamenten racionalmente no concepto de natureza humana e manteen que o Estado debe constitur un poder moderador que sirva para garantir os dereitos vida, a liberdade e a propiedade. Na poesa e a novela o estilo Barroco desenvolveu as sas notas caractersticas: esaxeracins expresivas, procura do efectismo mediante licenzas sintcticas e semnticas e un elevado nivel conceptual, destacarn algns autores como Lyly, Marini, Gngora, Quevedo, Gracin, Milton e Cervantes. O teatro cobrou un novo impulso dirixndose a un pblico moi variado: minoritario en Inglaterra e popular en Espaa. Destacan Corneille, Racine, Moer, Shakespeare, Lope de Veiga e Caldern da Barca. A multiplicacin de xneros musicais fan do sculo XVII o sculo da aparicin da msica moderna con Vivaldi, Corelli, Bach, Haendel, Telemann, Purcell, Albinoni e o nacemento da pera na que sobresae Monteverdi.

Conclusins O barroco nace en Italia, en Roma, impulsado polos Papas, co obxectivo de manifestar a veracidade, validez e grandeza da Igrexa e das sas teses a travs das creacins artsticas. A sa difusin por Europa fai que o movemento se diversifique e podamos diferenciar tres modelos de barroco segundo a rea xeogrfica onde se desenvolva:

Barroco da Contrarreforma: Estendido polos dominios dos

Hagsburgos, Italia e Espaa, cuxas temticas coinciden coa

finalidade de comunicar exaltadamente os postulados do Concilio de Trento.

Barroco do Absolutismo: Desenvolvido en Francia e a partir

da entrada dos Borbns en Espaa, de carcter mis clsico, cunha finalidade de actuar como argumento convincente do poder real.

Barroco protestante: Desenvolvido nos Pases Baixos e

Holanda, dirixido a unha clientela de carcter burgus, cunha predileccin polos temas costumistas, naturezas mortas, interiores e paisaxes.

Con todo, basicamente podemos dividilo en dous mbitos: nun predomina o esprito do raciocinio e a abstraccin, a sobriedade propia do mbito dominado polo protestantismo e no outro, no mbito dominado pola Contrarreforma, desprganse a imaxinacin, a sensualidade, o dinamismo e a riqueza, sempre subordinadas relixin.

Obras Greco: o O martirio de san Mauricio (1580-82) o O enterro do Seor de Orgaz (1541-1614) o A adoracin dos pastores (1612) Caravaggio: o A vocacin de san Mateo (1599-1600) o O enterro de Cristo (1602-1604) Fachada de San Pedro do Vaticano de Maderno (16071620) baldaquino de San Pedro do Vaticano de Bernini (1624) Bernini: o Apolo e Dafne (1622-1625) o A Transververacin de Santa Tareixa (1647-1652) Velzquez:

o O aguador de Sevilla (1623) o A fragua de Vulcano (1630) o O Bufn do Pablos de Valladolid (1632) o A rendicin de Breda (1635) o As Meninas (1656) Praza do Vaticano de Bernini (1655) Andrade: Torre do Reloxo da Catedral de Santiago (1680) Simn Rodrguez: Fachada de Santa Clara de Santiago (1719) Fernando de Casas: Fachada do Obradoiro (1750)

Mara Gonzlez Flores, 2D