ENDSTRYEL SOUTMA UZMANI

THE EXPERT OF INDUSTRIAL COOLING

SOUTMA TEKN ve RNEK UYGULAMA ALIMALARI

Tekno Sav
SOUTMA UZMANI

SAVALAR
TESSAT TAAHHT ve TC.LTD.T Admz, gveniniz gvenli hzmz, kalite ve garantiniz itibar ve zaman hepimiz iin deerlidir.

SOUTMA TEKN Ve RNEK UYGULAMA ALIMALARI NSZ: SAVALAR TESSAT, TAAHHT ve TCARET LMTED RKET olarak, 1981 ylndan bu yana admz gvenimiz, gvenli hzmz, kalite ve garantimiz, itibar ve zaman hepimiz iin deerlidir tutum, davran ve hizmet anlay ile, eitli soutma teknikleri ve endstriyel soutma konularnda imalat, sat, montaj ve iletmeye alma almalarn ve ayrca danman mhendislik ile eitim ve retim etkinliklerini srdrmekteyiz. SAVALAR Tesisat, Taahht ve Ticaret Limited irketimizin eitim ve retim etkinlikleri kapsamnda yer alan; Souk ve Donmu Depoculuk kitapmzn yannda, Soutma Teknii ve rnek Uygulama almalar kitapmzla da siz sayn ve saygdeer mterilerimize ve bu arada lkemize de hizmeti grev kabul etmekteyiz. SAVALAR Tesisat, Taahht ve Ticaret Limited irketimizce retilen Paket Tipi Souk Depo Cihazlarmz T.C Trk Patent Enstitsnce onaylam Endstriyel Tasarm Tescil Belgelidir. retimlerimizde bilgi ve bilimsellik ile, kalite ve istikrar SAVALAR Tesisat, Taahht ve Ticaret Limited irketimizin yeterliliinin ve gvenirliliinin kaynadr. Referanslarmz, SAVALAR Tesisat, Taahht ve Ticaret Limited irketimizin yeterliliinin ve gvenirliliinin teminatdr. SOUTMA VE KLMA TEKNNDE ISI DEERLENDRME BRMLER ZET; Bilhassa Soutma ve Klima Tekniinde kapasite deerlendirilmesine esas ton, Btu, kcal ve W gibi farkl deerler kullanlmas ve bu deerlerin arasndaki farkllklar uygulamada karmaa yaratmaktadr. Byle bir karmaay nlemek amac ile bu almada; ton, Btu, kcal ve W gibi s deerlendirilmesine esas l birimlerinin tantlmas ile, bu l birimlerinin birbirlerine gre farkllk deerleri,aklanmaya allacaktr. GR; lkemizde, bugn iin soutma ve klima tekniinde soutma kapasitesi deerlendirilmesinde ton soutma, Btu (British Thermal Unit), kcal (kilokalori) ve W (Watt) s l, daha dorusu s deerlendirme birimleri genellikle kullanlmaktadr. rnein herhangi bir soutma veya klima sistemi iin 1 ton, veya 200 Btu/min ya da 3024 kcal/h veyahutta 3417 W soutma kapasitesi l birimi ile deerlendirme yaplmas soutma teknisyenlerimiz iin olaan grlmektedir. Ancak, lkemizin de bulunduu 1960 ylnda yaplan Conference Generale des Poids Et Measure (CGMP) toplantsnda alnan 12 sayl kararla (nternational Systems of Units) Uluslar aras Birimler Sistemi,ller ve Birimler Pratik Sistemi (S-l Sistemi) olarak kabul edilmitir. S L SSTEM ve SOUTMA TEKNNDEK YER; S-l Sisteminde termodinamik scaklk Kelvin (K) veya Celcius (C) l birimi ile llr.Istma veya Soutma kapasiteleri, yani; miktarlar ise Joule/saniye (J/s), Watt (W) veya kilowatt (kW) l birimleri ile deerlendirilir. S-l Sisteminde: 1 J/s = 1 W

1 kW = 1000 W = 1000 J/s bants ve balantsnn bulunduu esas alnr. Ancak bilhassa soutma ve klima sisteminde dorudan doruya 10 kW = 10000 Wlk bir sistemi konu etmek bir kavram karmaasna neden olur. nk 10 kW = 10000 Wlk bir soutma sistemi konu edilince, sistemin soutma kapasitesinin mi, yoksa sistemin tahrik motorunun gcnn mi, 10 kW = 10000 W olup, olmad sorusu akla gelir. S-l Sisteminde bu kavram karmaasn nlemek iin soutma sistemlerinde rnein 10000 W soutma kapasiteli ve gene rnein 4000 W kompresr tahrik motorlu bir soutma sistemi konu edilmelidir. Soutma sistemlerinde kompresr tahrik motorunun gcnn, yani; sktrma ssnn, sistemin soutma kapasitesinden soutma performans orannda kk olaca daima hatrlanmaldr. te yandan S-l Sisteminde enerji birimi olarak Joule (J) kullanlmakta olup; 1 J = 1 Nxm = 1 Wxsdir. Buna gre: 1 kWh = 3600x1000 J = 3600 kJ olur. Ancak 1 kWh = 860 kcal olduundan; 3600 kJ = 860 kcal 1 kcal = 4,186 kJ , olur.Ayrca, 1 kcal = 3,968 Btu, olduundan; 3,968 Btu = 4,186 kJ 1 Btu = 1,055 kJ, olur. Dier taraftan; 1 kWh = 860 kcal olduuna gre; 860 kcal/h = 1 kW = 1000 W, olacandan; 1 kcal/h = 1,163 W = 1,163 J/s, olur. Ayrca; Is Akm: 1 kcal/mh = 1,163 W/m = 1,163 J/ s.m 1 W/m = 1 J/s.m = 0,860 kcal/mh Is Geirgenlii: 1 kcal/mhC = 1,163 W/mC = 1,163 J/s.m.C 1 W/mC = 1 J/s.mC = 0,860 kcal/m.hC deerlerinin de mevcut olduu grlmektedir. TON SOUTMA (Eski Bir Soutma Birimi): Mekanik soutma sistemleri gelimeden nce, soutma ortam ve vastas olarak doal buz, yaygn bir ekilde kullanlmtr. Mekanik soutma sistemlerinin gelimesi ile doal buzun soutma vastas olarak kullanlmas ortadan kalkm, ancak bu defa mekanik soutma sistemlerinin soutma kapasitesinin eriyen buzun yapt soutmaya gre deerlendirilmesi devam ede gelmitir. Eski ngiliz Birim Sisteminde 1 ton arlk 2000 lbdir. +32Fta 1 lb. buz eridiinde; evreden 144 Btu s emer. Buna gre: 1 ton soutma = 2000 lb x 144 Btu/lb = 288000 Btudur.

Bu durumda 1 ton buz 24 saatte (1 gnde) erirse evreden: 288000 Btu/24h = 12000 Btu/h = 200 Btu/min, s emer. Bu sonuca gre; 12000 Btu/h = 200 Btu/min = 1 ton soutma kapasitesi olarak tarif edilir. Soutma kapasitesi deerlendirme l birimi olarak ton soutma ngiliz l Sisteminde yerini alm olmasna ramen ayn tarifi Metrik Sistem iin de yapmak gerekirse; 2000 lb/24 h 1 ton soutma = ------------------x80 kcal/kg = 3024 kcal/h , olur.S-l Sisteminde: 2,20462 lb/kg 1 kcal = 1,163 W olduuna gre; 1 ton soutma = 3024 kcal/h x 1,163 W/ kcal/h = 3417 W deerinde olur. HATIRLATMA; S- l Sisteminde zgl Is: 1 kcal/kgC = 4187 J7kgC = 4,187 kJ/kgC , ve 1 kJ/kgC = 0,239 kcal/kgC , olmaktadr. Nemli havann deiik durumlarnn hesabnda metrik sistemde kuru havann zgl ss 0,2369 kcal/kgC , su buharnn zgl ss 0,46 kcal/kgC , suyun zgl ss 1 kcal/kgC , suyun buharlama ss ise atmosfer basnc altnda 538 kcal/kg dr. Oysa S- l Sisteminde: Ckh = 1,00 kJ/kgC Cb = 1,86 kJ/kgC Csu = 4,189 kJ/kgC r su = 2256,9 kJ/kg , deerlerindedir. Grlecei zere Metrik l Sisteminden S-l Sistemine dnm biraz karmak olup,ancak uygulamaya alnmas ve allmas imkan dahilindedir ve olaan kabul edilmelidir. SOUTMA ve KLMA TEKNNDE BASIN DEERLENDRME BRMLER ZET: Soutma ve klima tekniinde basn deerlendirme birimleri de soutma kapasitesi deerlendirme birimleri kadar nemlidir. Ayrca SI-l Sisteminde, bilhassa basn deerlendirme birimleri, soutma ve klima teknii ile buhar tekniklerinde,zellik arz etmektedir. Bu almada soutma ve klima teknii ile buhar tekniklerinde genellikle kullanlan basn deerlendirme birimleri konusunda pratik ve uygulamaya esas bilgiler verilmeye allacaktr. GR: lme denince ncelikle aklmza uzunluk, ktle, zaman, elektrik akm iddeti, termodinamik scaklk,madde miktar ve k iddeti olmak zere toplam yedi ayr trde lme esas temel birim gelmektedir. SI-l Sistemi, toplam bu yedi ayr trde lme esas temel birim sistemine dayal uluslar aras bir l sistemidir. 1960 ylnda yaplan Conferance Generale des Poids et Mesures(CGMP) toplantsnda alnan 12 sayl kararla (nternational System of Unit) uluslar aras birimler sistemi,ller ve birimler pratik sistemi olarak kabul edilmitir.

SI-l Sisteminde birimler,yukarda konu edilen yedi ayr trdeki temel birimler esas olmak zere,bu temel birimlere bal tretilmi birimler ve tamamlayc birimler olmak kayd ile ayr snf altnda tarif edilmektedir. SI-l Sistemini,1960 ylnda yaplan (CGMP) toplantsnda alnan 12 Sayl Karara imza koyarak, lkemiz de kabul etmi bulunmaktadr. Ancak aradan tam 48 yl bulan ve amakta olan bir zaman gemesine ramen,SI-l Sistemi lkemizde yzde yz orannda kullanlr duruma gelmemi olup,metrik sistem (metre,kilogram,saniye) l sistemi ksmen de olsa alkanlk halinde kullanlmaya devam olunmaktadr. leri imalat teknolojileri ve bilim retiminde lme ve lmleme ile,hassas ve doru lme ve lmleme esastr ve esas olmaldr. SI-L SSTEMNDE BASIN DEERLEDRME BRMLER: Soutma ve klima teknii ile,buhar tekniklerinde basn deerlendirme birimleri genellik arz etmekle beraber konuyu herhangi bir soutma devresini esas alarak aklamaya alalm. rnein herhangi bir soutma devresinde soutma olaynn gereklemesi iin dolatrlmas gereken soutucu akkann devre iinde scakla bal olarak belirli bir basnc vardr.Bu basn;soutma devresinin kondanseri tarafnda scaklk daha yksek olacandan,daha yksek,soutucu nitesi tarafnda scaklk daha dk olacandan,daha dktr. Bu esasa gre,soutma devresi;alak basn taraf ve yksek basn taraf olmak zere farkl iki ayr basn ortam ile deerlendirilebilir.Soutma devresindeki soutucu akkann basnc,soutucu akkann tr ile,buharlama ve youma koullarna gre deiir. Basn aslnda bir yzeye tesir eden bir kuvvettir.Ancak,genel anlamda kuvvet bir cisme itme veya ekme,burulma veya burkulma (flambaj) tesiri gsterir, ya da bir cisme deiik trlerde hareket verir.Bu aklamaya gre basn, kuvvetin zel bir durumu olmaktadr. SI- l Sisteminde ktle,kilogram (kg.) temel l birimi ile llmekte olup,bir terazi (kantar) ile llen veya tartlan deere eittir. Uzunluk ise metre (m.) temel l birimi ve zaman ise saniye (s) temel l birimi ile llr ve deerlendirilir. SI-l Sisteminde tretilmi birimlere gre kuvvet, Newton (N)(kgxm/s2) ile llmekte olup,1 kg. ktleye 1 m/s2 ivme veren bir kuvvettir. Arlk,cismin atmosfere dmesi halinde yer ekimi ivmesine (9,81 m/s2) eit bir ivme veren kuvvettir.Bu tarife gre arlk kuvvet ile e anlamldr. Ancak,cismin atmosferde veya yer yznde statik (duraan) haline gre ise arlk bu defa ktle ile e anlamldr. Genel ktle ve kuvvet kanununa gre: Kuvvet = Ktle x vme 1 Newton = 1 kg.x 1 m/s2 1 Newton = 1 kg.m/s2 1 dyn = 1 g.x 1 cm/s2

1 dyn = 1 g.cm/s2 1 g. = 10-3 kg. 1 cm = 10-2 m. 1 dyn = 10-3 kg x 10-2 m/s2 1 dyn = 10-5 kg x m/s2 1 dyn = 10-5 N 1 N = 105 dyn Metrik l sisteminde yer ekimi ivmesi 9,81 m/s2 deerinde olup,bu durumda ktle ve kuvvet kanununa gre;kilogram kuvvet (kp): 1 kp = 1 kg.x 9,81 m/s2 1 kp = 9,81 kg.x m/s2 1 kp = 9,81 N (1 kg.kuvvet) Alan....1 m2 = 104 cm2 1 kp/cm2 = 9,81 x 104 N/m2 1 kp/cm2 105 N/m2 te yandan, iinde gaz veya sv akkan ihtiva eden basnl kaplarda kuvvet ile e anlaml basn deeri yer alr.S l Sisteminde dyn veya Newton tretilmi l birimi ile deerlendirilmesine karlk basn Paskal (Pa)(N/m2) = kg./ms2 tretilmi l birimi ile llr ve deerlendirilir.Buna gre: 105 N/m2 = 1 Bar 1 Bar = 100000 Pa 1 atm = 760 mmHg = 10336 mmSS = 1,0336 kg/cm2 1 Bar = 750 mmHg = 10200 mmSS = 750 torr 1 atm = 1,01333 Bar 1 atm = 101333 Pa = 101,333 kPa = 0,101333 MPa 1 Bar = 100000 Pa = 100 kPa = 0,1 MPa MUTLAK BASIN (ALT BASIN); Basn ynnden mutlak sfr noktasna gre llen basn deerine mutlak basn denir.Yukarda da akland zere deniz seviyesinde atmosfer havasnn mutlak basnc veya toplam basnc: 1 atm = 1.0336 kg/cm2 = 1.0133 Bar = 101333 Pascal olarak ve hatrlatlmak zere tekraren verilmitir. MANOMETRK BASIN (ST BASIN); Kapal kaplarda basn bir manometre ile llr.lme yaptmz kapal basnl kap atmosfer havas iinde veya ortamnda olduuna gre manometreler genellikle atmosfer basncna eit bir basn deerini sfr (0) olarak gsterir.Dolays ile manometreler atmosfer basncnn stndeki basn deerlerini gsterir.Bu aklamalardan sonra mutlak basn ile manometrik basn arasndaki balant: Mutlak Basn = Manometrik Basn + 1 atm Manometrik Basn = Mutlak Basn 1 atm Bu aklamalarn altnda Kuvvet ve Basn l Birimleri arasndaki saysal deerler,aada ayr birer izelge halinde verilmitir.Bu izelgelerdeki saysal deerler,kuvvet ve basn ile ilgili deiik l birimlerinin deerlendirilmesinde okuyucuya kolaylk salayacaktr.

Kuvvet 1N 1 dyn 1 kp 1 lb.f

Newton N(mxkg/s2) 1 10-5 9,80665 4,44822

Kuvvet l Birimleri Dyne Kilopond dyn kp 5 10 0,101972 1 0,10197x10-5 980665 1 444822 0,45359

Libreforce lb.f 0,22481 0,22481x10-5 2,20462 1

Basn

Bar 105N/m2 1 Bar 1 1 Pascal 0,00001 1 kg/cm2 0,980665 1 atm 1,01333 1 Tor 0,00133 1 lb/in2 0,06895

Pascal kg/m.s2 100000 1 98066 101333 133 6895

Basn l Birimleri kg/cm2 1 atm 760 Tor 1,01972 0,986924 -5 1,01972x10 0,98624x10-5 1 0,9676842 1,01333 1 0,0013595 0,0013157 0,070307 0,068046

Tor lb/in2 mm.Hg 750 14.5038 -5 750x10 14,5038x10-5 735,559 14,2234 760 14,6959 1 0,019337 51,71486 1

SOUTMA SSTEMLERNDE SOUTUCU AKIKAN ARJI ve DEARJI ZET; Soutma sistemlerinde soutucu akkan arj ve dearj hem sistem verimlilii hem de ekonomik anlamda ok nemli bir konudur. Soutucu akkanlarn atmosfere dearj evre ynnden zararldr ve ekonomik deer kaybna neden olur. Soutucu akkanlar soutma sistemlerinden kontrol altnda dearj edilmeli ve yeniden kullanlmak zere slah edilmelidirler. Soutma devrelerinin mmkn olduunca daha az miktarda soutucu akkanla soutma grevlerini yapabilecek l ve boyutlarda dizayn ile tesis ve tehiz edilmesi de nemlidir. Bu almada soutucu akkan arj ve dearj detayl bir ekilde aklanmtr. GR; nsan vcudu iin yaam svs kann nemi ne ise,soutma sistemi iin de; bir soutucu akkann nemi ayn ayar ve derecededir.nemi bu mahiyette olan bir soutucu akkan termodinamik evrim esasna gre bir dk scaklk blgesinden bir yksek scaklk blgesine s pompalanmasnda kullanlan soutma sistemleri iin bir esas s tayc ortamdr.Bir soutucu akkan s pompalanmasnda, dier bir deyimle soutma sisteminde; s tayc ortam veya vasta olarak kendine den grevini soutucu nitede buharlamak (s almak) ve kondanserde youmak (s atmak) sureti ile yapar. Soutucu akkanlar genel olarak duyulur ve gizli s, doyma scakl ve basnc,zgl hacm ve zgl arl ile, dier hususlar bakmndan su ile, benzer ve ayn zelliklere sahiptir. Ancak soutucu akkanlar genellikle ok dk kaynama scaklklarnda olduklarndan atmosfer basncnda ve normal scaklklarda sv durumunda deil de,buhar durumunda bulunurlar. Bugn iin kullanlabilecek durumda olan bir ok soutucu akkan mevcuttur. Fakat baz soutucu akkanlar,uygun olmayan zellikleri ile, evreye ve hele de dnyamzn ozon emsiyesine zarar vermeleri esas alndnda; kullanlma alanlar snrlanmakta veya sfrlanmak ya da yasaklanmaktadr. te bu nedenlerle de;soutma sistemlerinin srdrlebilir etkili ve verimli almalarna esas tekil eden soutucu akkanlarn soutma sistemlerinde arj ve dearj nem kazanmaktadr.

Ayrca, evreye ve hele de dnyamzn ozon emsiyesine zarar veren baz soutucu akkanlarn atmosfere dearj yerine kontrol altna alnarak stoklanmas ile, slah edilerek yeniden kullanlmas son derece de nem kazanmaktadr. Esasen dearj srasnda tm soutucu akkanlarn kontrol altna alnarak stoklanmas ile, slah edilerek yeniden kullanlmas da nem verilmesi gereken bir ekonomik unsur ve bir avantajdr. BAST SOUTMA DEVRES; Basit soutma devresi aslnda tek kademeli bir soutma devresi olup, ncelikle; ev ve ticari tr buz dolaplar ile, merubat soutucular olmak zere, souk depoculukta besin rnlerinin souk ve donmu muhafazas ile, klima tekniinde ve eitli endstriyel soutma uygulamalarnda genellikle kullanlr. Ayrca, byk boyutlu ticari tr donmu depolar ile, ok zel derin dondurucularda ift kademeli soutma devreleri ile, Kas Kat sistem soutma devreleri de uygulama alan bulmaktadr. Tek kademeli bir soutma devresi basit hali ve ana niteleri ile ekil-1de ema halinde verilmitir. Bu ekilden de anlalaca zere, tek kademeli bir soutma devresi esas itibari ile; 1. Soutucu nite, 2. Emme hatt, 3. Kompresr, 4. Basma hatt, 5. Kondanser, 6. Sv tank (Receiver) 7. Sv hatt ve 8. Genleme valfi veya klcal, olmak zere sekiz ayr niteden olumaktadr. Bu nitelerden her birinin soutma devresindeki grevi aada ayr ayr aklanmtr. 1.Soutucu nite; Belirli bir s transfer yzeyinde olup, soutulan mekandan gerekli s transferini salayarak sirklasyon halindeki soutucu akkan buharlatrr. Bu ilem srasnda soutulan mekan havasnn s tutumu azalr, soutucu akkann ise s tutumu artar. Sonu olarak, s tutumu azalan mekan havasnn scakl azalr ve ilemin devam halinde soutma olay gerekleir. 2.Emme Hatt; Soutucu nitede buharlaan dk basnl souk soutucu akkan buharnn kompresr emiine tanma yoludur. 3.Kompresr; Soutucu nitede buharlaan dk basnl souk soutucu akkan buharn emerek yksek basn ve scaklk altnda kondansere basar. Kompresr bu grevini yaparken emme ve basma tulumba (pompa) gibi rol oynar. 4.Basma Hatt; Kompresrn emip bast yksek basn ve scaklk altndaki soutucu akkan kzgn buharnn kondansere sevk yoludur. 5.Kondanser; Soutucu nitede olduu gibi belirli bir s transfer yzeyinde olup, ancak soutucu nitede olan ilemin aksine; yksek basnl scak soutucu akkan buharndan kondans ortamna, yani; youma ortamna s transferini salar. Youma ortam su veya atmosfer havasdr. Youma srasnda s tutumu kayb olan yksek basnl scak soutucu akkan buhar, nce kzgn buhar durumundan doymu buhar durumuna, daha sonra da sv durumuna dnr. 6.Sv Tank; Kondanserde youan sv soutucu akkan, soutma olaynn sreklilii iin, snrl miktarda da olsa, sv tanknda toplanmal ve ayrca BOR vb. hizmetler iin soutma devresindeki soutucu akkan stoklama hacmnda olmaldr. Genleme velfi yerine klcal boru

ile yetinildii kk boyutlu soutma sistemlerinde sv tank yerine drayer veya kondanserin uygun boyutlandrlm likit kolektr de ift amal olarak kullanlabilir. 7.Sv Hatt; Kondanserde youup sv tanknda snrl miktarda toplanan sv soutucu akkann genleme valfine veya genleme klcal borusuna tanmas yoludur. 8.Genleme Valfi; Genleme valfinde sv soutucu akkan aniden genleip, soutucu niteye yaylrken ksmen buharlar.Bu ani genleme srasnda ksmen buharlaan soutucu akkann basnc, dolays ile, scakl der. Genleme ok ani olduu iin soutucu akkann s tutumunda herhangi bir deiiklik olmad kabul edilir. Genleme valflerinin elle kumandal, amandral, termostatik duyargal ve kapasite ayarl trleri olduu gibi, elektronik kumandal trleri de gelitirilmitir. Ancak, ev ve ticari buzdolaplar ile, kk boyutlu soutucularda maliyet indirimi ve sadelik amac ile, klcal borular da genleme valfi yerine kullanlabilir. Youturucu Emme hatt Soutucu Basma hatt

Q0

Qm Komp.

Qk

G.V. Sv hatt ekil-1. Tek Kademeli Soutma Devresi Tek kademeli soutma devresine ait ekil-1.de verilen emann tetkikinden de anlalaca zere soutucu nitede soutulmas istenen mekan havasndan emilen Qo s miktar ile kompresrn tketim gcnn edeeri Qm s miktar soutma devresinde sirkle eden soutucu akkan tarafndan absorbe edilmekte ve Qk = Qo + Qm toplam s miktar ise kondanserde evreye atlmaktadr. Soutma devresinde sirkle eden soutucu akkan, soutulmas istenen mekan havasndan soutucu nitede ald s sonucu dk basn ve scaklk altnda buharlaarak, kompresrde ise bir miktar daha tahrik enerjisi ss alarak yksek basn ve scaklk altnda kzgn buhar durumuna gelip, kondanserde ise mevcut ssn evreye atmak sureti ile, youarak soutma grevini yapmaktadr. Bu aklamalardan sonra, soutma olayn termodinamik ynden aada ekil-2.de verilen LnPh (basn-entalpi) diyagramndan daha basit ve kolay bir ekilde izleyebiliriz. Tek kademeli soutma devresi evrimi olarak ekil-2.de verilen bu LnP-h diyagram zerinde; CD erisi kompresrde sktrma, DA dorusu kondanserde youturma, AB dorusu genleme valfinde genleme (termodinamik ksma) BC dorusu soutucu nitede buharlama,

Olaylarn aklamaktadr. Soutma devresinde 1 kg. soutucu akkan sirklasyonunu esas aldmzda; qo = hc ha soutma miktar, W qm = hd hc kompresr tketim enerjisi, W lnP

Pk

+30 C

s = sabit vD tD

P1

-10 C

vC

tE

hA hD hC h, W/kgK ekil-2.Tek Kademeli Soutma evrimi (LnP-h Diyagram) qk = hd ha kondanser youturma kapasitesi, W olarak grlmektedir. Ayrca aklamak gerekirse teorik esaslar altnda herhangi bir soutma devresinde; qk = qo + qm veya Qk = Qo + Qm Bantlarnn da mevcudiyetini gz nne almal ve hatrlamalyz. SOUTUCU AKIKANLAR; Yukarda da konu edildii gibi soutucu akkanlar buharlama ve youma faz deiimi uygulamas ile soutma sistemlerinde soutma grevini yapar. Ancak soutma sisteminin s pompas olarak kullanlmas durumunda ise bu defa stma grevini de yapar. Soutucu akkanlar ok eitli olmakla beraber son yllara kadar lkemizde; R 11, R 12, R 13, R 22, R 502, R 717 Trikloroflorometan..........CCl3F Diklorodiflorometan........CCl2F2 Klorotriflorometan..........CClF3 Kloroflorometan..............CHClF2 (R-22/R-115)(48,8/51,2)..............Azeotrop karm Amonyak, NH3

Hatrlatma; R 115, Kloropentalfloroetan.....CCl2CF3 Soutucu akkan olarak genellikle kullanlma ortam bulmutur. Bu soutucu akkanlardan amonyak, atmosfer havasnda sfr mrl olup, atmosfer havas ynnden (!) evre dostu bir soutucu akkandr. Dier soutucu akkanlar, yani; bnyelerinde klor bulunan soutucu akkanlar, klor mevcudiyetine gre atmosferde uzun mrl soutucu akkanlar olup, yer yznden yaklak 20 km. ile 40 km. yksekliklerde (stratosferde) mevcut ozon tabakasnda veya ozonosferde bozulmalara ve adeta delinme mahiyetinde younluk kaybna yol amaktadr. Atmosfer ekvatorda 8 km., kutuplarda ise 12 km. ykseklikte olup, dolays ile younluk olarak daha hafif atmosfere sahip kutuplarda ozonosferde bozulmalar ncelikli olarak ortaya kmaktadr. Ozon bir gaz olarak O3 ifadesi ile sembolize edilmekte olup, yer yznden 20 km. ile 40 km. yksekliklerde: O + O2 O3 ifadesi ile akland gibi olumakta, bir ozon tabakas veya ozonosfer olarak, yaam iin ok zararl gne nlar arasnda yer alan mortesi radyasyonunu yutarak yer yzn bir koruma altna almaktadr. Bnyesinde klor (Cl) bulunan atmosferde uzun mrl soutucu akkanlar zamanla bileenlerinden ayrarak yeryznden ve atmosferden yukarya doru ykselir. Ancak bileenler ozon tabakasna kadar ykseldiinde: Cl + O3 ClO + O2 ifadesinden de grlecei zere zayf klor oksit molokl ile oksijen molokln oluturur. Byle bir olayn devamll zamanla ozonosferde bozumalara ve adeta delinmelere yol aar. te bu nedenledir ki, 1985 ylnda ilk olarak Gney Kutbu zerinde OZONOSFERde bozuma ve zayflamann saptanmas ile, mteakip saptamalara da dayanlarak 1987 ylnda Montreal Protokol ile bnyesinde klor bulunan soutucu akkanlarn tketimlerinin snrlandrlmasna karar verilmi, ancak 1995 ylnda Avrupa Birlii lkelerince bu tr soutucu akkanlarn tketimlerinin yasaklanmasna karar verilmi, 1996 ylnda gelimi lkelerce kii bana 0,3 kg/yl miktarn gememek kayd ile bu tr soutucu akkanlarn tketimlerinin snrlandrlmasna karar verilmitir. Bugn iin bata Avrupa Birlii lkeleri ile, gelimi endstriyel lkelerde R-11 ve R-12 retimi ve tketimi yaplmamaktadr. Ancak ozon emsiyesine (ozonosfer) daha az zarar verdii gerekesi ile R-22nin soutucu akkan olarak bir sre daha kullanlaca grlmektedir, ALTERNATF SOUTUCU AKIKANLAR; Yukarda konu edilen soutucu akkanlarn ozonosfere zarar vermesi zerine, ozon emsiyesine zarar vermeyecek soutucu akkanlarn gelitirilmesi yoluna gidilmitir. rnein; R 11 yerine, henz alternatifi yok. R 12 yerine, R 134a CH2FCF3 , Tetrafloroetan R 600a CH(CH3)3 , zobutan R 13 yerine, R 170 CH3CH3, Etan R 22 yerine, R 404A (R-143a/R-125/R-134a)(44/52/4) R 502 yerine, R 407C (R-32/R-125/R-134a)(23/25/52) R 290 CH3CH2CH3, Propan

alternatif soutucu akkan olarak kullanlmaktadr. Hatrlatma; R 143a , Trifloroetan , CH3CF3 R 125 , Pentafloroetan, CHF2CF3 R 32 , Diflorometan , CH2F2 Bu alternatif soutucu akkanlardan R-134a ve R-404A ile R-407C bugn iin lkemizde genellikle kullanlmaktadr. R-134a buzdolaplarnda, klima cihazlarnda ve souk (taze) muhafaza souk depolarnda, R-404A ile R-407C ise derin dondurucularda ve donmu nakil aralar ile donmu muhafaza depolarnda uygulama alan bulmaktadr.Bugn iin alternatifine ihtiya olmayan R-717 (amonyak,NH3) soutucu akkan olarak byk boyutlu ticari tr souk ve donmu depolarla buz fabrikalarnda uygulama alan bulmaktadr. SOUTMA SSTEMLERNDE SOUTUCU AKIKAN ARJI; Soutma sistemlerinde soutucu akkan arj ile, istenilen soutma koullarnn elde edilmesi nemlidir. Bu amala, ncelikle soutucu akkanlarn tanma durumlar ile, bir byk tp veya tanktan bir kk tpe veya tplere aktarlmas da nemli olmasnn yannda, mevcut soutucu akkan tplerinden soutma sistemlerine soutucu akkan verilmesi soutma sisteminin trne ve yapsna gre ayr bir zellik ve nem arz eder. Soutucu Akkan Tpleri; Atmosfer basnc altnda kaynama scakl +350Cden daha dk olan btn soutucu akkanlar eitli byklklerde basnl gaz tplerinde ve svlatrlm olarak muhafaza edilirler. Soutucu akkan tpleri, yksek scaklklarda ve ar basn altnda patlama ve infilak tehlikesini nlemek iin eriyebilir veya alabilir zel bir gvenlik tapas ile tehiz edilirler. Baz Soutucu Akkanlarn Scakla Gre Basn Deiimleri Scaklk Soutucu Akkan Trleri ve Basnlar,BAR 0 C R-11 R-12 R-134a R-600a R-22 R-502 R-404A R-407C R-290 R-13 R-170 R-717 -80 1,094 1,56 -70 1,802 2,48 -60 2,818 3,76 -50 0,644 0,814 0,852 0,750 0,680 4,214 5,49 -40 0,642 1,051 1,296 1,367 1,200 1,100 6,069 7,83 0,732 -30 1,004 0,843 1,683 1,978 2,095 1,900 1,665 8,463 10,85 1,219 -20 1,508 1,326 0,750 2,452 2,910 3,087 2,800 2,440 11,479 14,10 1,490 -10 2,189 2,005 1,075 3,548 4,143 4,404 4,000 3,435 15,202 18,30 2,966 0 3,082 2,926 1,565 4,981 5,731 6,111 5,600 4,655 19,729 29,75 4,579 +10 0,606 4,227 4,144 2,210 6,811 7,730 8,278 7,750 6,310 25,176 6,271 +20 0,886 5,665 5,715 2,990 9,104 10,197 10,977 10,400 8,245 8,741 +30 1,259 7,437 7,700 4,015 11,924 13,189 14,287 13,500 10,650 11,895 +40 1,744 9,590 10,165 5,275 15,341 16.770 18,292 17,500 13,535 15,880 +50 2,361 12,171 13,177 6,805 19,431 21,013 23,082 22,500 16,945 Yksek scaklk ve basn altnda bu gvenlik tapas eriyerek veya alarak patlama veya infilak tehlikesini nler. Soutucu akkan tplerinin muhafaza edilmesinde veya tanmasnda genel olarak aada belirtilen hususlara dikkat edilmelidir. 1-Herhangi bir nedenle tpleri drmeyiniz veya birbirine arpmaynz

2-Tama veya stoklama ileminde tp valflerinin tam kapal olmasna dikkat ediniz. Mevcut olmas halinde valf muhafaza kapaklarn da yerlerine taknz. 3-Soutucu akkan tplerinde doluluk orannn azami yzde seksen olmasna veya yzde yirmi orannda boluk bulundurulmasna dikkat ediniz. 4-Tpleri soutucu akkan muhafazasndan baka bir amala kullanmaynz. 5-Gvenlik tapa veya sistemlerini bilinsiz kurcalamaynz. 6-Herhangi bir soutucu akkan tp ksmen de olsa + 500C scakln stnde bir scakla maruz braklmamaldr. Tpten Tpe Soutucu Akkan Nakli; Soutucu akkanlar uygun ekilde eitli byklkteki tplerde soutma Piyasasna arz edilebilir. Bu durumda soutucu akkanlar nce byk tplerle satn almak ve kullanma srasnda bu byk tplerden kk tplere aktarmak veya nakletmek daha uygun olur.Byle bir durumda bir byk tpten bir kk tpe soutucu akkan nakletmek amac ile tertip edilebilecek basit bir sistem aada ekil-3.de ema halinde verilmitir. Bu ekilde verilen ema zerinden de izlenecei zere, bir byk tpten bir kk tpe soutucu akkan nakletmek iin; nce byk tp uygun bir yere ba aa durumda balanr ve sonra kk tp uygun bir platformlu kantar zerine oturtulur. Gerekli irtibat borular veya hortumlar balanr. Bundan sonra da B, D ve C valfleri alarak vakum pompas altrlr. Elde edilebilir azami vakuma eriilince C ve B valfleri kapanr ve E valfi alr.Bu durumda B valfi kontrol altnda alp kapatlarak kk tpe soutucu akkan nakli salanr. Kk tpe azami yzde seksen dolulukla soutucu akkan doldurulduunda B ve D valfleri ile E valfi kapatlr ve bylece kk tp kantar platformundan alnarak kullanma arz edilir.
Manometre Vakum pompas Byk tp

Kk tp

C B E

ekil-3. Byk Tpten Kk Tpe Soutucu Akkan Nakli Ev Buzdolaplarnda Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj; malat yeni tamamlanm bir ev buzdolabnn soutma sisteminde henz soutucu akkan yerine hava vardr.Bu nedenle sistem soutmaya hazr deildir.nk soutma ilemi iin sistemin soutucu akkana ihtiyac vardr.Ayn ekilde,imalat yeni tamamlanm bir ev buzdolabnda olduu gibi herhangi bir kaak veya arza sonucu soutucu akkan yok olmu bir ev buzdolabnda da soutma sistemi soutma ilemini yapamaz.

Kantar

Bu nedenle bu gibi durumlarda ncelikle soutma sisteminde mevcut kaak yeri tespit edilerek giderilir ve arza ile ilgili gerekli bakm, onarm ve revizyon yaplarak soutma sistemi altrlabilir duruma getirilir. Gerek yeni imalat tamamlanm ve gerekse kaak veya arza nedeni ile bakm, onarm ve revizyonu tamamlanm bir ev buzdolabna soutucu akkan vermeden nce soutma sisteminin mevcut havasnn tahliyesi gerekir. Havasnn tahliyesinden sonra da soutma sistemine soutucu akkan arj edilir. Bu amala deiik usuller uygulanmakla beraber genellikle basit hali ile ekil-4.de verilen sistem ve yntem uygulanr.

K F E Buzluk

H B ekil-4.Ev Buzdolaplarnda Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj A G D Byle bir sistem ve yntemde A bir ev buzdolabnn ekovatdr. Ev buzdolaplar iin ekovat C kk bir kompresr ve monofaze elektrik motoru ile birlikte tam kapal bir sistem veya hermetik bir sistemdir. Bu sistemde mevcut ekovat zerinde soutucudan (buzluktan) emme iin bir giri, kondansere basmak iin ise bir k hatt bulunur.Ayrca soutma sisteminin havasn tahliye etmek ve soutma sistemine soutucu akkan arj etmek iin de D gibi bir giri ya da k hatt da bulunur. Buzdolab normal alr durumda iken D k ya da giri hattnn ucu bir zel pens ile skldktan hemen sonra gm kayna ile tam kapatlm, yani, szdrmaz durumdadr. Buzdolab soutma sisteminin havasnn tahliyesi ve soutma sistemine soutucu akkan verilmesi istendiinde bu D giri ya da k ucu, zel pens ile sklp ezilen yerin hemen yanndan (ekovat tarafndan) kesilerek, eer uygun uzunlukta ise gerekli rakor ve nyon sistemi belirli bir havalama sistemi ile, tehiz edilir. D giri ya da k ucunun uygun uzunlukta kalmamas durumunda ise, bu u gm kaynakl yerinden ekovat borucuundan sklerek uygun uzunlukta bir u ile deitirilir ve ekovat borucuuna gm kaynak yntemi ile irtibatlandrlr. Mteakiben de yukarda konu edildii gibi belirli bir havalama yntemi ile, gerekli ve uygun nyon ve rakor sistemi ile tehiz edilir Ev buzdolab bu ekilde ekovatnn D ucundan hava tahliyesine ve soutucu akkan arjna hazr duruma getirildikten sonra, bir C (T) balant sistemi ele alnr. Ele alnan bu C (T) balant sistemi, uygun ve zel fleksible hortumlarla bir ucundan ev buzdolab ekovatnn D nyon ve rakor balantl zel ucuna, dier ucundan vakum amac ile kullanlacak B ekovatnn

Kondanser

emme tarafndaki G vanasna, irtibatlandrlr. Dier nc ucu ise, E (T) balantl K manometre sisteminin bir ucuna balanr. E (T) balantl K manometre sisteminin dier bir ucu ise F soutucu akkan tpnn J vanasna balanr. Bylece, ev buzdolabmz hava tahliyesine ve soutucu akkan arjna hazr duruma getirilmitir. Aslnda soutma sistemlerinde hava tahliyesi iin zellikle vakum pompalar kullanlr. Ancak ev buzdolaplar ve benzeri kk soutma sistemlerinde kullanlm, alr ve etkin bir ev buzdolab ekovat da vakum pompas yerine kullanlabilir. Bu durumda ekovatn yasz kalp, skma yapmamas ve motorunu yakmamas iin belirli aralklarla yalama ya takviyesi, daima gz nne alnmaldr. Ev buzdolaplarnda soutucu akkan olarak bugn iin genellikle R-134a,dipfrizlerde ise R404A vb. soutucu akkanlar kullanlr. Bu tr soutucu akkanl soutma sistemlerinde tesis ve tehizat malzemesi olarak genellikle bakr ve bakr alam malzeme ile krom nikelli elik malzeme kullanlr. Bakr ve bakr alam malzeme ile bakr borulama gm kaynak veya rakorlu birletirme ilemine son derecede uygun ve msaittir. Bu aklamalardan sonra ekil-4.de verilen ema zerinden bir ev buzdolabnda soutma sisteminin havasnn tahliyesi nasl yaplr, inceleyelim. Bu amala ncelikle F soutucu akkan tpnn J vanasnn tam kapal olmasna dikkat edilmelidir. Daha sonra vakum pompas olarak kullanlan B ekovatnn G emme ve H basma valfleri alr ve bu B ekovat altrlr. Bu durumda buz dolabnn soutma sisteminden ve balant sisteminden hava tahliyesi balamtr. Hava tahliyesi bir vakum olay olarak K manometresinden okunur. Ayn manometre soutucu akkan verme srasnda soutma sistemine arj olan soutucu akkann emme basncnn durumunu da okumakta kullanlr. Baz hallerde K manometresi yerine, biri emme tarafnn vakumunu veya basncn lmek, dieri de basma tarafnn basncn lmek zere yan yana ve ayr olarak balanm iki farkl manometre sistemi de dnlebilir. Vakum pompas olarak kullanlan B ekovatnn yapabilecei azami vakum deerine inildikten sonra G valfi kapatlarak B ekovat stop ettirilir. Daha sonra da F soutucu akkan tpnn J valfi alarak soutma sistemine soutucu akkan arj edilmeye balanr. Ayrca F soutucu akkan tp hassas bir terazi platformuna oturtularak arj olunan soutucu akkann miktar izlenebilir. Buzdolab soutma sisteminin, yani; A ekovatnn alr durumda olmas soutucu akkan verilmesi olayn abuklatrr. Soutma sistemine yeter miktarda soutucu akkan verilince F soutucu akkan tpnn J valfi kapatlr ve A ekovat stop ettirilir veya kontrollu olarak altrlmas srdrlr. Daha sonra A ekovatnn D k ya da giri ucu nyon ve rakor sistemli balant sistemine en yakn yerinden zel bir pense veya zel ezici bir kskala ezilir ve ezilen yerin hemen ucundan kesilir. Kesilen yer ise hemen hi beklenilmeksizin gm kayna ile tam ve szdrmaz bir biimde kaynatlarak kapatlr. Bylece bir ev buzdolabnn soutma sistemine soutucu akkan verilmesi ilemi tamamlanm ve soutma sistemi soutma ilemine hazr duruma gelmi olmaktadr. Ayrca, gm kayna yerine nyon ve rakor balant sisteminin nyon ucuna bir kr rakor balanarak yada nyon sklerek yerinde kalan rakora bir kr tapa balanarak da bir ev buzdolabnn soutma sisteminin da kar tam kapall salanabilir. Gm kayna veya kr rakor ya da kr tapa ile soutma devresini da kar kapama ileminde A ekovatnn alr durumda olmas, ilem srasnda olas soutucu akkan kaann olduka snrl seviyede kalmasn sonulandrr. Ancak ve hele hele, baz soutucu akkan trlerinin ozonosferde bozumalara ve zayflamalara yol at bilindii halde ve ayrca alternatif soutucu akkanlarn hidrokarbon moleklleri ihtiva ettiklerinde yanc olduklar da bilindii halde, hi tavsiye edilmemekle beraber lkemizde, olanak olmamas, yani; hava tahliyesi iin gerekli vakum pompas ya da vakum ekovat olmamas gereke kabul edilerek bir ev buzdolabnn ve hatta bir bakkal veya kasap dolabnn soutma sistemine havas ok farkl bir yntemle tahliye edilerek, soutucu akkan

arj edilmesi de gndemdedir. yle ki, nce iinde hava bulunan soutma sistemine bir miktar soutucu akkan verilmekte ve daha sonra sistemde oluan soutucu akkan ve hava karm di havaya tahliye edilmekte ve bu ilem birka defa tekrarlanmakta, soutma sistemindeki soutucu akkan ve hava karmndaki hava miktarnn yeter derecede azaldna kanaat getirilince soutma sistemine gerekli ve yeterli miktarda soutucu akkan arj edilmektedir. Byle bir yntemle soutma sistemlerinde hava tahliyesi ve soutucu akkan arj soutucu akkann trne gre ozonosferi bozucu sonular vermesi ya da yangn tehlikesi yaratmas nedenlerinin yannda ok nemli bir ekonomik zayiat ve kayptr. Soutma sistemine soutucu akkan verilirken A ekovatnn almamas, yani; stop durumunda olmas halinde ekil-4de yer alan F soutucu akkan tp dey (ba aa) olmal, A ekovatnn alr durumunda olmas halinde ise ayn ekilde yer ald zere dikey durumda olmaldr. Bakkal ve Kasap Tipi Vitrin Buzdolaplar ile Kk Souk Depolarda Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj; Bakkal ve kasap buzdolaplar ile kk souk depolar ev buzdolaplarna kyasen daha byk boyutlu olup, daha ar artlarda hizmet verirler. Bu durumda bu tr buzdolaplar ile kk souk depolar soutma tesis ve tehizat bakmndan zellik arz eder. Bu tr buzdolaplar ile kk souk depolarda hermetik veya yar hermetik kompresr ile.pompal yalamal yksek devirli kay kasnakl kompresr kullanlmas durumunda hava tahliyesi ve soutucu akkan arj ev buzdolaplarnda belirtilen esas ve yntem altnda yaplr. Ancak bu defa soutma sisteminde vakum amac ile bir ekovat deil de zel bir vakum pompas ile hava tahliyesi yaplmas ynne gidilmelidir. Bu amala uygulanabilir bir vakumlama ve arj sistemi ekil-5de ema halinde verilmitir. Bu emann tetkikinden de anlalaca zere, hermetik ve yar hermetik kompresr ile pompal yalamal yksek devirli kay kasnakl kompresr kullanlmas durumunda bakkal ve kasap tipi vitrin buz dolaplar ile kk souk depolarda soutma sistemlerinde hava tahliyesi ve soutucu akkan arj ev buzdolaplar ile benzer esas ve yntem altnda yaplmaktadr. Ancak bu tr soutma sistemlerinde dk devirli arpmal (pompasz) sistem yalamal kompresr kullanlmas durumunda ar vakum altnda alma durumunda kompresrde yalama ileminde yetersizlik sorunu olmayacandan hava tahliyesi ve soutucu akkan arj ok daha basit bir esas ve yntem altnda yaplr. Bu esas ve ynteme gre, bu tr kompresrler, ayr bir vakum pompas veya vakum ekovatna ihtiya duyulmadan, ayn zamanda soutma devresinden hava tahliyesi amac ile de kullanlabilir. Buna gre soutma sisteminde bu tr kompresr kullanlmas durumunda hava tahliyesi ve soutucu akkan arj iin ekil-6da verilen esas ve yntem uygulanr.

Soutucu
Vakum pompas

F A

Sv tank

Kondanser

ekil-5.Vakum Pompal Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj yntemi

Bu tr kompresrlerde emme ve basma vanalar genellikle yolludur. Bunlardan nc yol emme ve basma manometreleri ile emme ve basma basn otomatiklerinin balanmas iin kullanlmakla beraber, basma vanasndaki nc yol hava tahliyesi, emme vanasndaki nc yol ise soutucu akkan arj ve kompresre yalama ya verilmesi amac ile de kullanlabilir. Ancak konuyu daha kolay aklayabilmek iin kompresrn emme ve basma yollu vanalarn ekil-6da belirtildii gibi basit olarak iki yollu ve ayrca hava tahliyesi ve soutucu akkan arj iin de basma tarafna bir C vanas, emme tarafna ise bir B vanas baladmz dnelim. Bu durumda hava tahliyesi ve soutucu akkan arjnda aada aklanan yntem izlenir. ncelikle hava tahliyesi iin emme ve basma valfleri ak olmak kayd ile soutma kompresr altrlr. Daha sonra C hava tahliye vanas alr ve mteakiben de D kondansere giri vanas kapatlr. Ancak bu arada eer soutucu akkan tp dzeni soutma sistemine balanmam ise B valfi tam kapal, balanm ise B valfinin ak ve J valfinin tam kapal olmasna dikkat edilmelidir. Soutucu akkan tp dzeninin soutma sistemine bal olmas durumunda hava tahliyesi, hem hava tahliyesi srasnda oluan vakum miktarnn K manometresi ile okunmasna ve hem de tp balant dzenindeki havann da ayrca ve ncelikle tahliyesine imkan verir. Bylece daha etkili bir hava tahliyesi salanm olur

Soutucu K J F B A

C D Kondanser Sv tank

ekil-6.Soutma Devresinin Kompresr ile Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj Soutma sisteminde yeter miktarda hava tahliyesi salandktan sonra C hava tahliye valfi tam szdrmaz bir biimde kapatlr ve D kondansere giri valfi alr. Daha sonra da soutucu akkan tpnn J valfi alarak soutma sistemine soutucu akkan arj salanr. arj srasnda K manometresi ile soutucu akkann emme scaklk ve basnc izlenir. Bu izleme sonucu soutma sistemine yeter miktarda soutucu akkan sevk edildii anlalnca bata soutucu akkan tpnn J valfi olmak zere B valfi tam szdrmaz bir biimde kapatlr ve soutucu akkan tp dzeni soutma sisteminden sklerek alnr. Bylece soutma sisteminde hava tahliyesi ve soutucu akkan arj ilemi tamamlanm ve soutma sistemi soutma ilemine hazr duruma getirilmi olmaktadr.

Merkezi Sistem ve Byk Soutma Sistemlerinde Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj; Merkezi sistem ve byk boyutlu soutma sistemlerinde hava tahliyesi ve soutucu akkan arj ayr ve farkl bir nem arz eder. Bu tr soutma sistemlerinde hava tahliyesi srasnda eitli valfler ve otomatikler hava tahliyesine mani olmayacak ve hava tahliyesinin zarar grmeyecek bir biimde devre d braklm ve korunmu olmaldr. Ayrca, soutma devresinde mevcut valf tij salmastralar ile kay kasnakl tr kompresr kullanlmas durumunda boaz krklerinin (mekanik salmastralarnn) ar vakumdan zarar grmemeleri iin soutma devresi ve bilhassa kompresr karteri ar vakum altnda uzun sre bekletilmemelidir. Sistemin hava tahliyesi iin soutma devresinde mevcut kompresr trne gre ilem yaplmaldr. Kompresrn hermetik veya yar hermetik kompresr ya da pompal sistem yalamal ve ak tip (kay kasnakl) kompresr olmas durumunda soutma sisteminde hava tahliyesi ve soutma sistemine hava verilmesi iin daha byk kapasitede vakum pompas kullanmak kayd ile, genellikle ekil-5de verilen esas ve yntem uygulanr. Ancak kompresrn arpmal sistem yalamal tr veya zel tedbirli ayr bir elektrik motoru ile tahrik olunan pompal tr yalamal kompresrlerde ve byk boyutlu merkezi sistem soutma devrelerinde bu defa ve ayrcalkl olarak ekil-7de ema halinde belirtilen esas ve usul uygulanr. Bu esas ve usulde de yine ve bu defa da ekil-6da belirtildii gibi kompresr veya kompresrlerin knda bulunmas gerekli C hava tahliye valfi alr ve kondanser giriinde veya kompresrn basma hattnda bulunmas gerekli D valfi kapatlr. Daha sonra da kompresr altrlr. Ya da kompresr altrlrken de yukarda belirtilen ama ve kapama ilemleri yaplabilir. C valfi ak ve D valfi kapal durumda iken kompresrn almaya devam etmesi soutma sisteminde D valfinden itibaren kondanser, sv tank, sv hatt, soutucu niteler ve emme hattndaki mevcut tm havann emilerek C valfinden atmosfere atlmasn salar. Sistemde yeter miktarda hava tahliyesi yapldktan sonra C hava tahliyesi valfi kapatlr. Artk, sra soutma devresine soutucu akkan arjna gelmitir. Bunun iin, yani; soutma sistemine soutucu akkan verilmesi iin gerekli ilemleri ekil-7. zerinden izleyelim. Ne tr soutma kompresr kullanlrsa kullanlsn merkezi sistem byk boyutlu souk depo ve soutma sistemlerinde ekil-7de verilen emada yer alan sistem ve yntem aynen uygulanr. Bu aklamalardan anlalaca zere soutma sistemi vakum altnda olduunda bu ekilde yer alan C valfi ile J valfinin almas sonucu F soutucu akkan tpndeki soutucu akkan soutma devresine doal olarak akmaya balayacaktr. Ancak bu arada B valfini, yani; sv tanknn kndaki valfi kapatacak olur isek soutma sistemine F tpnden akan soutucu akkan nce soutucu nitelere gidecek ve soutucu nitelerden de kompresr tarafndan emilerek kondansere baslacak ve B valfi kapal olduundan da kondanser ve sv tanknda stoklanacaktr. Bylece devaml olarak B valfinden itibaren sv hatt, soutucu niteler, emme hatt ve kompresr emiine kadar soutma sisteminin vakum altnda olmas salanacaktr. Bunun sonucu olarak da soutma sistemine soutucu akkan verilmesi ok daha ksa bir zamanda salanm olacaktr. Soutucu akkan yetersizlii durumunda da soutma sistemine soutucu akkan verilmesi veya takviyesi de ayn usul ve yntem altnda yaplr. Sv hatt

F K C B Kondanser

su

Sv tank

ekil-7.Merkezi Sistem Soutma Devrelerinde Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj Soutma Sistemlerinde Soutucu Akkan Dearj; Soutma sistemlerinde soutucu akkan arjnn nemli olmasnn yannda soutucu akkan dearj da son derecede nemlidir. Ancak, soutma sistemlerinde soutucu akkan dearj denince, soutucu akkann atmosfere atlmas asla konu edilmemeli, kontrol ve kumanda altna alnarak stoklanmas ve gerektiinde slah edilerek yeniden kullanlmas esas olmaldr. Yukarda soutucu akkanlar konusunda akland zere soutucu akkanlarn nemli bir ksm ozonosfere son derecede zararldr. Ozonosfere zararl soutucu akkanlarn alternatifi soutucu akkanlar ise bnyelerinde genellikle hidrokarbon moloklleri ihtiva ettiklerinden artlar olutuunda yancdr, parlaycdr ve patlaycdr. Bu nedenlerle, gerek ozonosfere zararl soutucu akkanlar olsun ve gerekse ozonosfere zararl soutucu akkanlarn alternatifi soutucu akkanlar olsun, genelde ve esasta soutucu akkanlarn atmosfere dearj son derecede zararldr ve hatta son derecede tehlikelidir. Ayrca soutucu akkanlar ne trden olursa olsun, genelde bir bedeli ve bir parasal deeri vardr. te bu nedenlerle, herhangi bir sebeple veya bakm, onarm ve revizyon ncesi soutma devrelerinde mevcut soutucu akkanlar dearj olunurken atmosfere dearj edilmemeli, kontrol ve kumanda altna alnarak stoklanmal ve gerektiinde slah edilerek tekrar kullanma arz edilmelidir. Herhangi bir soutma devresinde mevcut soutucu akkann kontrol ve kumanda altnda dearj ile stoklanmasnda izlenen usul ve yntem gazlarn svlatrlmasnda uygulanan termodinamik usul ve yntem ile esasta benzerdir ve ayndr. Bu benzerlik ve esas altnda soutma sistemlerinde soutucu akkan dearj ve stoklanmasnda uygulanan usul ve yntem ekil-8de ema halinde aklanmtr. Bu emann tetkikinden de anlalaca zere soutma sistemlerinde soutucu akkan dearj ve stoklanmas amac ile tasarlanan ve gazlarn svlatrlmasna esas usul ve yntemde A bir buzdolab ekovat, B kondanser (youturucu), C ekovatn emme tarafn soutma devresine irtibatlandrma vana ve sistemi, D emme manometresi, E basma manometresi ve F ise dearj edilecek soutucu akkann stoklanmas iin vakuma alnm soutucu akkan tpdr.

J F

A C G
Soutma sisteminden

ekil-8.Soutma Sistemlerinde Soutucu Akkan Dearj ve Stoklanmas Byle bir usul ve yntemde soutma devresinde mevcut soutucu akkan A ekovat vastas ile emilip, kondansere baslarak youturulur ve mteakiben de daha nceden vakuma alnm F tpne sevk edilerek stoklanr. Byle bir ilem srasnda emme ve basma basnlar D ve E manometreleri ile izlenir. Bu arada, ekovatta yalama yann seviyesi ve miktar da zel olarak ekovata tehiz edilmi G gzetleme camndan (mirinden) takip ve kontrol edilmelidir. nk byle bir sistemde ilem dorusal olup, evrim esasna gre dnel deildir. Bu nedenle A ekovatnda zamanla yalama ya kayb olur. Her on ila on be operasyonda ekovata yalama ya takviyesi yaplmas gerekli grlmektedir. Bir ev buzdolab ekovat yaklak 0,350 litre yalama ya alr. Ancak farkl byklkteki her ekovatn kendine zg miktar ve hacmda yalama ya gereksinimi olduu da hatrlanmaldr. Yukarda ekil-8de aklanan soutma sistemlerinde soutucu akkan dearj ve stoklanmas ynteminde F tpnde stoklanan soutucu akkanda kompresr yalama ya ve nem ile eitli ve kirli yabanc maddeler olabilir. Bu durumda aada ekil-9da verilen ema ile aklanan slah ve temizleme yntemi uygulanr. Byle bir slah ve temizleme ynteminde F tpnde stoklanan dearj rn soutucu akkan, daha nce ekil-8.de aklanan usul ve yntem altnda, emilerek buharlaturlr ve tekrar youturularak H tpnde stoklanr ve kullanma arz edilmek zere hazr duruma getirilir. Buharlatrlarak F tpnden emilen soutucu akkandan arta kalan ya ve nem youmas (su) bu F tpnde kalr. Ayrca T temizleme filtresinde de kirli ve yabanc maddeler tutulur tekrar kullanlmak zere F tp valfi alarak ba aa getirilerek iindeki ya ve varsa su tahliye edilir. T filtresi temizlenir veya bir yenisi ile deitirilir. Byle bir esas ve usul altnda F tpnden H tpne aktarlp stoklanan soutucu akkan sade ve temiz olarak kullanma hazr duruma getirilmi ve evreye olas zararlar nlenmi ve ekonomiye kazandrlm olmaktadr.

B T C G

ekil-9.Dearj rn Soutucu Akkann Islah ve Temizlenmesi Soutucu akkan tplerinde doluluk orannn azami yzde seksen olmasnn gerektii hatrlanarak, soutma devrelerinde dearj edilip youturulmak sureti ile stoklanan soutucu akkan miktar,doluluk orannn tespiti iin soutucu akkan stok tp uygun bir baskl platformuna oturtulmal ve stoklama srasnda devaml olarak, izlenmeli ve kontrol altnda tutulmaldr. Ancak bu durumda soutucu akkan stoklama tpnn hacmi ile, yzde seksen doluluk orannda ve soutucu akkann trne gre arlnn bilinmesine ihtiya olacaktr. te bu amala, sv durumundaki eitli soutucu akkanlarn +300C scaklk altndaki zgl arlklar aada bir izelge halinde verilmitir. nk farkl zgl arlktaki soutucu akkanlar eit hacimli tplerde yzde seksen doluluk orannda farkl arlk deerleri vereceklerdir. Soutucu akkann zgl arl ile,stoklama tpnn hacmi bilindiinde yzde seksen doluluk oranndaki soutucu akkann arlk miktar basit bir hesap yntemi ile tayin ve tespit edilebilir. Baz Soutucu Akkanlarn 30 C scaklk Altndaki zgl Arlklar Akkan Tr R-11 R-12 R-134a R-600a R-22 R-502 R-404A R-407C R-717 zgl arlk,kg./lt 1.461 1,292 1,187 0,544 1,170 1,192 1,023 1,117 0,596 SONU VE NERLER; Soutma sistemlerinde soutucu akkan arj ve dearj, yukarda konu edilen aklamalardan anlalaca zere evre kirliinin nlenmesi ile ekonomik deerlerin korunmas ynnden son derecede nemlidir. Ancak, soutucu akkanlarn atmosfere dearj evre ynnden zararl ve ayrca ekonomik deer kayb olduuna gre soutma sistemlerinden kumanda ve kontrol altnda dearj edilip yeniden kullanlmak zere stoklanp slah edilmeleri yannda soutma devrelerinin olanak orannda daha az miktarda soutucu akkanla soutma grevlerini yapabilecek l ve boyutlarda dizayn ile tesis ve tehiz edilmesi de nem kazanmaktadr. Ayrca, soutma devrelerinin tesis ve tehizat olarak son derecede salam yapl ve etkili olmas, basit koullarda bakm, onarm ve revizyona ihtiya gstermemesi ve basit koullarda soutucu akkan kaana neden yaratmamas da son derecede nemlidir. Bu hususta zellikle de nemli olan, daha kk soutucu akkan tama hacimli soutma devresi tesis ve tehizatnn yaplmas ile, soutma devrelerindeki soutucu akkanlarn olanak orannda atmosfere dearj edilmemesi veya kontrol ve kumanda d herhangi bir nedenle atmosfere karlmamasna zen gsterilmesidir.. te yandan, soutma devrelerinde soutucu akkan kaann olmamas veya nlenmesi ne kadar nemli ise, soutma devresindeki soutucu akkana atmosfer havasndan szma olmamas da o kadar nemlidir. Soutucu nitede buharlama basncnn atmosfer basncndan dk olmas durumunda, atmosfer havas soutma devresinin alak basn tarafndan szma yaparak dolam halindeki soutucu akkanla karr ve bylece soutma devresinin etkinlii azalr, ayrca basma basnc da ykselir. Bylesi olas durumlarn nlenmesi iin soutma devrelerinde soutucu akkan buharlama basnc en ok atmosfer basncna eit veya atmosfer basncndan daha yksek olacak durumda proje koulu belirlenmeli ve buna gre de soutucu akkan tr seilmelidir.

Soutma devresinde mevcut ve dolam halindeki soutucu akkana atmosfer havas szmas durumunda gerek emme basnc ve gerekse basma basnc, termodinamik tablolarda scakla gre yer alan basn deerlerinden daha yksek deerlerde olur. Soutma devresinde mevcut ve dolam halindeki soutucu akkana, rnein azot vb. yabanc gazlarn karmas durumunda da emme ve basma basnlarnda benzer ekilde ykselmeler olur. Ancak soutucu akkanla birlikte soutma devresinde atmosfer havasnn da dolamas durumunda atmosfer havasnda mevcut nemin youmas ve buzlamas ile, bata genleme valfi olmak zere dar boaz tekil eden yer ve yrelerde tkanmalar olur. te bu nedenlerle de soutma devrelerinde soutucu akkan arj edilmesi ile dearj edilmesi ve ayrca soutucu akkan seimi son derecede nemlidir. SOUTMA SSTEMLERNDE KOMPRESRE YOL VERME, STOP ETTRME VE SIVI SOUTUCU AKIKAN TUTMA ZET; Soutma kompresrlerinde vuruntu olmamas iin svlarn sktrlamayaca zellii hatrlanmaldr. Buna gre kompresr emiinde sv soutucu akkan bulunmamas iin tedbirler alnmaldr. Ayrca soutma sisteminin vakum altnda olmamasna dikkat edilmelidir. Kompresre yol verme ve stop ettirmede bu hususlar dikkate alnmaldr. Bu almada bu konular detaylandrlmtr. GR; Svlar sktrlamayacandan herhangi bir soutma sisteminde kompresr emiinde ve karterinde ksmen veya tamamen sv durumunda soutucu akkan bulunmamal, bu blgelerde soutucu akkan tamamen buhar durumunda olmaldr. Kompresr emiinde sv soutucu akkan bulunmas kompresrde vuruntu, hatta ok tehlikeli vuruntu olayna sebep olur. Bunun dnda emme tarafnda bulunan sv soutucu akkann buharlamas ile kompresr emme basnc ykselir ve bylece kompresr ar zorlanma ile yz yze kalr. Ayrca, zellikle merkezi sistem ve byk boyutlu amonyakl sistem soutma tesislerinin yksek basn tarafnda basn 16 atmosferi, yani; 15 aty gememelidir. nk amonyakl tr soutma sistemleri byk boyutlu olduklarndan genellikle 25 atm. tecrbe basnc ve 16 atm. letme basncna gre projelendirilip, imal ve monte edilirler. Buna gre iletme basncnn 16 atmi gemesi durumunda soutma sistemi basn ynnden kontrol altna alnmal ve gerektiinde otomatik olarak stop ettirilmelidir. Merkezi sistem ve byk boyutlu amonyakl soutma sistemlerinde tesis ve tehizatn tecrbe ve iletme basnlar yukarda akland gibi uygulanmakla beraber snrl boyutlu freon ve halojenli soutma sistemlerinde tecrbe ve iletme basnlar soutucu akkann tr ve basn zellikleri ile kondanserde youturma (hava veya su yardml) yntemine gre deiir. Dier taraftan soutma sisteminin emme tarafnda basn 1 atmosferin altna, yani vakuma derse, sistem atmosfer basncnn etkisi altnda kalabilir. Bu etki, bilhassa kay kasnakl tr soutma kompresrlerinin boaz krklerinde ve ayrca eitli valflerin ama ve kapama tij salmastralarnda etkisini gsterir. Bu etki dolays ile atmosfer havas soutma sistemine szarak mevcut soutucu akkana nfus edebilir. Ayrca bu etki, kay kasnakl tr soutma kompresrlerinin boaz krkleri ile, soutma devresinde mevcut olabilecek vana vb. ama ve kapama tehizat tijlerinde bulunan szdrmazlk salmastralarnn ar derecede zorlanmasna ve dolays ile ksa srede ypranp szdrmazlk grevlerini yapamamalarna neden olur. Dier taraftan soutma sisteminde soutucu akkanla birlikte atmosfer havasnn da dolamas sistemin soutma tesirini drmesinin yannda normalin stnde emme ve basma basnc verir. Buna ilave olarak atmosfer havasndaki nem genleme valfi ve soutucu nitede youup buzlaarak tkanma olayna ve dolays ile soutma etkinliinin sfrlanmasna neden olunur.

Bylesi sorunlara neden olunmamak iin soutma sistemlerinde emme basnc, yani soutucu nitede buharlama basnc asla atmosfer basncnn altna drlmemeli ve istenilen soutma koullarna uygun soutucu akkan tr seilmelidir. SOUTMA KOMPRESRLERNDE GVENLK VE OTOMATKLENDRME; Soutma kompresrlerinde emme ve basma basnlar yannda deiken karter basnlar altnda yalama olay da son derecede nemlidir.Soutma kompresrlerinde karter hacmi emme hatt ile irtibatl olduundan karter basnc emme basnc ile eit oluur. Deiken bir emme basncnda karter basnc da deikendir. Bilhassa pompal tip yalamal kompresrlerde ya pompasnn basma basnc deiken karter basncna bal olarak belirlenmektedir. Her halkarda ya pompasnn basma basnc deiken karter basncndan en azndan 1 veya 2 atm. yksek olacak ekilde belirlenmeli ve hatta buna gre otomatiklendirilmelidir. Bugn, soutma kompresrlerinde yalama ya pompasnn basma basncn deiken karter basncna gre kontrol altnda tutan ve ya pompasnn basma basncnn karter basncna belirli bir deerde yaklamas halinde kompresrn otomatik olarak stop ettirilmesini salayan ya otomatikleri mevcuttur. Ayrca soutma sistemlerinde basma basncnn belirli bir deere ykselmesi halinde soutma kompresrn stop ettiren yksek basn otomatikleri, emme basncnn belirli bir deere inmesi halinde kompresr stop ettiren alak basn otomatikleri veya emme otomatikleri yahut da vakum otomatikleri mevcuttur. Pompal sistem yalamal bir soutma kompresr zerinde; 1 adet yksek basn otomatii ile, 1 adet vakum otomatii, tesis edilmesinin gereklilii yannda belirli boyutlardaki soutma kompresrlerinde; 1 adet de yalama ya basn otomatii, muhakkak tesis edilmeli ve soutma kompresr bu otomatiklerle kontrol ve kumanda altna alnmaldr. Ayrca, kk kapasiteli soutma kompresrleri dnda belirli ve byk kapasiteli soutma kompresrlerinde; 1 adet ya basn manometresi ve 1 adet yksek basn manometresi ile, 1 adet alak basn manometresi ve ayrca, 1 adet ya scakln lme termometresi ve 1 adet basma scakln lme termometresi ile, 1 adet emme scakln lme termometresi tesis edilmeli ve bylece soutma kompresrlerinin ya basn ve scakl ile, emme ve basma basn ve scaklklar da bu manometre ve termometrelerden izlenmelidir. Kompresr basma tarafnda ayn basn olmasna ramen kompresr basma scakl ile, soutucu akkann kondanserden k, yani sv tank ve sv hattndaki sv scakl farkldr. Doal olarak, kompresrn bast kzgn buhar durumundaki soutucu akkann scakl sv hattndaki sv soutucu akkan scaklndan daha yksektir.

Bu farkl iki durum nedeni ile soutma kompresrlerinde basma scakln len termometreye ilave olarak sv tankndan kan sv soutucu akkan hattna da bir scaklk termometresi de ilave edilmeli ve soutucu nitelere giden sv soutucu akkann scakl da adm adm izlenmelidir. KOMPRESR STOP ETTRME; Konuyu ncelikle Kompresre Yol Vermeden girmemiz gerekirken Kompresr Stop Ettirme konusunu ele alm bulunuyoruz. Bunun nedeni, belirli ve byk soutma kapasiteli ve bilhassa merkezi sistem alan soutma sistemlerinde kompresre gvenceli bir yol vermenin gerektirdii hususlardan en nemlisinin kompresr stop ettirirken uygulanmas ve dikkat edilmesi gerekli bir husus olmasdr. Kompresrn emiinde sv soutucu akkan bulunmamasnn gerektiini ve nedenini yukarda aklamtk. Bu husus, yani kompresrn emi hattnda veya karterinde sv soutucu akkan bulunmasnn en nemli sorunu, yani ar vuruntu ve ar ykleme durumu kompresre yol verme srasnda kendini gsterir. Kompresrn emi hattnda veya karterinde yol verme srasnda sv soutucu akkan bulunmamas iin kompresr stop ettirirken alnmas gerekli tedbirleri ekil-1. zerinden izleyelim.

A C
Kondanser

Sv tank

ekil-1.Kompresr Stop Ettirme Yntemi Herhangi bir soutma devresi bir veya birka soutma kompresrnn almas ile soutma ilevini yapabilir. Soutma ihtiyac azaldka kompresrler birer birer stop ettirilerek en sonunda tek bir kompresrle alma durumunda kalnabilir. te en nemli olan bu durumda kompresrn stop ettirilmesidir. Bu durumda kompresr stop ettirmek iin ekil-1. de belirtilen ve sv hattnn sv tank knda yer alan B vanas ncelikle kapatlr ve bylece soutucu nitelere sv soutucu akkan gitmesi nlenir. Bylece, belirli bir sre sonunda B valfinden soutucu nitelere kadar yer alan sv soutucu akkan, ayn ekilde soutucu nitelerde ve emme hattnda olabilecek sv durumundaki soutucu akkan kompresr tarafndan emilerek kondansere ve sv tankna toplanr. Bu ekilde kompresr bir sre almaya devam edince emme hattndaki buhar durumundaki soutucu akkann basnc vakum deerine doru yaklaacak ve vakum deerine inilmeden ve tam inilirken kompresr vakum otomatii vastas ile otomatik olarak stop ettirilecektir. Kompresrn stop etmesi halinde hemen ve beklenilmeksizin kompresrn C emme vanas ve hemen akabinden de A basma vanas kapatlr. Bundan sonra da kondanser suyu pompas ile su soutma kulesi aspiratrleri stop ettirilir. Bylece kompresrn stop ettirilme ilemi tamamlanm olmaktadr KOMPRESRE YOL VERME; Stop durumundaki herhangi bir soutma devresinde soutma kompresrne veya soutma kompresrlerinden herhangi birine yol vermek iin ncelikle soutma devresinin bir nceki blmde belirtildii gibi stop ettirilmi olmasnn gerektii hatrlanmaldr. Daha sonra da aadaki hususlara dikkat edilmelidir.

1. Yukarda ekil-1. de verilen soutma devresinde belirtilen A, B ve C vanalarnn dnda tm vanalar ak olmaldr. 2. Tm genleme valfleri ak ve alr durumda olmaldr. 3. Tm termostatlar ve selenoid valfler alr durumda olmaldr. 4. Kondansere su giri ve k vanalar ak olmaldr. 5. Kompresr karterindeki yalama ya seviyesi kontrol edilmelidir. 6. Kompresrdeki yalama ya, yksek basn ve vakum otomatikleri ile manometre ve termometreleri grevlerini yapabilir durumda olmaldr. 7. Kondanser suyu pompasna ve varsa su soutma kulesi aspiratrlerine yol verilmeli, kondanser ve su soutma kulesi grevini yapabilir duruma getirilmelidir. 8. Kompresr su ile soutuluyorsa, su soutma sisteminin grevini yapp yapmad kontrol edilmelidir. 9. Kompresrn A basma vanas almaldr. 10. altere kumanda edilerek kompresre yol verilmelidir. 11. Kompresr yol alma ilemini tamamlarken C emme vanas almaldr. 12. Emme manometresi normal bir basn gsteriyorsa sv tanknn knda ve sv hattnda yer alan B vanas almaldr. Bylece kompresre ve soutma devresine yol verme ilemi tamamlanm olmakta ve soutma ilemi balam bulunmaktadr. Soutma ilemi devam ederken; 1. Kompresr karterindeki yalama ya seviyesi, 2. Ya manometresi ve termometresi, 3. Basma manometresi ve termometresi, 4. Emme manometresi ve termometresi, 5. Sv sutucu akkan termometresi, 6. Kondanser giri ve k suyu termometreleri, 7. Souk depolarn muhafaza scaklklar, devaml olarak kontrol edilmeli ve izlenmelidir. SIVI SOUTUCU AKIKAN TUTMA; Herhangi bir soutma devresinde emme hattndaki buhar durumunda bulunmas gereken soutucu akkanda ksmen sv soutucu akkan bulunmas kompresre yol verme ileminde olabilecei gibi normal alma srasnda kompresrde vuruntu olayna neden olur. Bu nedenle soutma devresinde emme hattnda uygun yerlere sv soutucu akkan tutucular tesis edilmelidir. Sv soutucu akkan tutucular genellikle dikey olarak soutma devresinin emme tarafna tesis edilmi silindirik bir tanktan ibarettir. Aada ekil-2 de basit hali ile bir sv soutucu akkan tutucu veya sv ayrc tesis edilmi bir soutma devresi ile, ekil-3 de ise gelitirilmi ve biriken svy sv tankna aktarma imkanl bir sv ayrc sistemi tesis edilmi bir soutma devresi verilmitir.

Sv ayrc

Ya ayrc

Kondanser

Sv tank

ekil-2. Basit Sv Ayrcl Soutma Sistemi.

C D

Sv ayrc

E Kondanser F Sv tank G

ekil-3. Sv Tankna Sv Soutucu Akkan Aktarmal Sv Ayrcl Soutma Sistemi Emme hattndan kompresre doru srklenmekte olan sv soutucu akkan sv ayrc da tutularak stok edilir. Sv ayrcda tutulan bu sv soutucu akkan zamanla buharlaarak kompresr tarafndan emilir. Ancak bu durum kk kapasiteli soutma tesisleri iin mmkndr. Bu nedenle kk kapasiteli soutma sistemlerinde sv ayrc ekil-2 de belirtildii gibi basit hali ile tesis edilebilir. Byk tesislerde ise sv ayrc da biriken sv soutucu akkan ekil-3 de belirtildii gibi soutma devresine tesis edilen Sv Ayrc vastas ile, ancak kompresrn veya kompresrlerin stop ettirilmesi durumunda sv tankna aktarlr veya seviye fark ile aktlr. Bu amala ncelikle, soutma kompresrnn yukarda akland gibi stop ettirilmesinin gerektii hatrlanmaldr. Konuyu ekil-3de aklanan sv tankna sv soutucu akkan aktarmal sv ayrcl soutma sistemi iin ele aldmzda stop halindeki soutma devresinde ncelikle A, B ve C vanalar kapatlr, D, E ve F vanalar alr. Bylece sv ayrcdaki sv soutucu akkann sv tankna tabii ak ile aktarlmas salanr. Ancak bu ilem srasnda sv tanknn knda sv hattnda bulunan G ama kapama valfinin ak tutulmasnn gerektiini de hatrlamak gerekir. Bu ilem srasnda sv ayrcdaki gstergeden soutucu akkann sv tankna ak gzle izlenir. Sv ayrcdaki soutucu akkan tamamen sv tankna aktarldnda nce sv tanknn knda sv hattnda yer alan G ama kapama vanas olmak zere D, E ve F vanalar kapatlr ve daha sonra da A, B ve C vanalar alr. Bylece soutma devresi tekrar almaya hazr duruma getirilmi olur. Doal olarak kompresr tekrar altrmak iin yukarda kompresre yol verme konusunda aklanan esaslar uygulamak gerekir. Bir sv ayrcnn soutma devresinde kompresr emi hattna balanmas sistem olarak ok eitli olmakla beraber zet ve prensip ynnden bilgi verilmek zere ekil-2 ve ekil-3 de yaplan aklamalar ile konu ele alnmtr. Dier taraftan soutma sistemlerinde, souk odalarda yer alan soutucu nitelerin emme taraflarna da uygun sv ayrclar ilave ve tesis edilebilir. Bylesi durumlar ekil-4, ekil-5 ve ekil-6 da ema halinde aklanmtr. Bu emalardan ekil4 de verilen tertip ekli en basit ve ucuz bir tertip ekli olup, bu tertip eklinde sv hattndan gelen sv soutucu akkan A genleme valfinde genleerek soutucu niteye girer ve soutucu nitede buharlamasn tamamlayarak B vanas ve emme hattndan geerek kompresrn emiine doru I H haraket eder. B arada buharlaan soutucu akkanda buharlama imkan bulamayan ya da Bu G youan sv soutucu akkan zerreleri sv ayrcda tutularak a ve b yolunu takiben tekrar soutucu niteye akarak buharlama imkan bulur.
Sv ayrc Sv ayrc Emme

Ya ayrc

sv

a G
sv C

soutucu

D A E B

soutucu

Ya drenaj

Ya drenaj

Scak gaz

ekil-4

ekil-5

Daha ayrntl ve gelimi bir sistem ise ekil-5 de verilmitir. Bu sistemde soutma ilemi, E ve I vanalar tam kapal ve B, C, F, G ve H vanalar ile D selenoid valfi ve A genleme valfi ak durumda iken olur. Genleme valfi veya selenoid valfin herhangi bir nedenle onarm iin B ve C vanalar kapatlr, E el ayar valfi alarak yine soutma ilemine devam olunur. Soutucu nite tamamen karladnda, yani buz tuttuunda buz zmek (defrost) iin G, F, B, C ve E vanalar kapatlarak I scak gaz vanas alr ve soutucu niteye scak gaz verilir. Scak gaz verilmesine devam olunurken soutucu nitenin vantilatrlerinin altrlmasna devam olunur. Bu ama iin gerekli scak gaz kompresrn basma hattnda ya ayrc ile kondanser arasndan alnr. D selenoid valfi ise souk oda iine mevcut souk oda termostadndan kumanda alr. Bilhassa byk soutma kapasiteli ve amonyakl merkezi sistem soutma tesislerinde her niteden, bu arada her soutucu nitedcn azami kapasite elde etmek istenir. Soutucu niteden azami soutma kapasitesi elde etmek, vantilatr hava sirklasyon debisinin yksek tutulmas ve soutucu nitede buhar durumunda soutucu akkan deil de sv durumunda dk basn ve scaklk altnda soutucu akkan dolatrmakla mmkn olur. Ancak bu durumda soutma devresinde mevcut soutucu akkan miktar olarak artacandan, soutucu nitelerde dk basnl souk sv soutucu akkan dolatrlmas, soutucu akkan olarak aslnda ucuz ve evre dostu saylabilecek amonyak kullanlmas daha uygun olacaktr. Bu amala, soutucu nitede sv durumunda dk basn ve dk scaklk altnda soutucu akkan dolatrlmak iin dnlen soutucu nite balant emas ekil-6 da verilmitir. Bu ekil ve emada belirtildii zere soutucu nitede normal genleme valfi yerine A amandral genleme valfi kullanlmtr. Bu amandral genleme valfi sayesinde soutucu nitede dk basn ve scaklk altndaki sv soutucu akkan seviyesi amandra seviyesinde tutulmakta ve dolays ile soutucu nitenin soutma kapasitesinin azami seviyede tutulmas salanm olmaktadr
Emme K J H D sv C L B A M N Sv ayrc I G Scak gaz

ekil-6 F
E

soutucu Ya drenaj

ekil-6 Bu ekil ve emada balant detay verilen soutucu nitenin soutma ilemi yapmas iin I scak gaz, E el ayar ve L emdirme vanalarnn kapal; B, C, G, F, H, K, M ve N vanalar ile, A amandral genleme valfinin ve J ile D selenoid valflerinin ak olmas gerekir. A amandral genleme valfi ile D selenoid valfinin herhangi bir nedenle bakm ve onarm gerektiinde B ve C vanalar kapatlr, E el ayar valfi alarak soutma ilemine, tamirat srasnda ara vermeden, devam olunur. amandral genleme valfini tamir iin ayrca M ve N vanalar kapatlr ve L emdirme vanas alarak amandrada mevcut sv soutucu akkan emdirilir. Emdirme ilemi tamamlannca L vanas kapatlr ve A amandral genleme valfinin tamirine balanr. Bylece hem soutucu akkan kayb ve hem de kaak yapma ihtimali olan soutucu akkann soutulmakta olan mekana zarar vermesi nlenmi olur. Defrost iin E, F, G, ve H vanalarnn kapatlarak I vanasnn almas ile, soutucu niteye scak gaz sevk edilmesi ve ayrca scak gaz sevki srasnda soutucu nite vantilatrlerinin altrlmaya devam olunmas ihtiyaca yeter. Bu tr soutucu nite balants durumunda soutucu nitenin emme tarafna da muhakkak bir selenoid valf daha ilave olunmaldr. nk soutucu nitede sv soutucu akkan bulunduundan souk odadaki soutma scaklnn soutma rejiminin altna dmesi durumunda souk odada mevcut souk oda termostad D selenoid valfini kapatarak soutucu niteye sv soutucu akkan giriini nler. Ancak, soutucu nitedeki sv soutucu akkan kompresr emii yznden buharlaacak ve soutma bir sre daha devam edecektir. Byle bir durum ise soutma rejiminin altnda ve istenmeyen bir soutmaya yol aabilecektir. Bu nedenle, souk odadaki souk oda termostad kumanda ettiinde soutucu nitenin soutma ilemini annda ve hemen stop ettirmesi istenir. Bunun iin de soutucu nitenin emme tarafna yine ayn souk oda termostadndan kumanda alan bir J selenoid valfi daha ilave edilmelidir. Herhangi bir soutma devresinde otomatik imkanlardan yararlanmak herhalde en dorusu olmakla beraber, her biri bir maliyet ve teferruat unsuru olan otomatikleri ve otomatik sistemleri gereksiz yere ve lzumundan fazla kullanmak fayda yerine zarar da getirebilir. Teknolojide ve teknoloji uygulamasnda tekilat mklattr vecizesi daima hatrda tutulmaldr. SONU VE NERLER; Soutma sistemlerini, kullanlan tesis ve tehizat ile. kullanlan soutucu akkan ve uygulanan soutma scakl ve ayrca termodinamik esaslar ynnden ok eitli snflara ayrmak mmkndr. Ancak, tm bunlarn dnda soutma sistemlerini uzman teknisyenlik hizmeti gerektiren ve gerektirmeyen soutma sistemleri olmak zere iki ayr ve farkl gurup altnda da snflandrabiliriz. rnein evlerimizde kullanlan buzdolaplar uzman teknisyenlik hizmeti gerektirmez. Bakkal ve kasap tipi buzdolaplar ile merubat soutucular vb. soutma sistemleri de uzman teknisyenlik hizmeti gerektirmez. Ancak, merkezi sistem alan byk boyutlu ticari ve endstriyel amal soutma sistemleri, mutlaka uzman teknisyenlik hizmeti gerektirir. Bu tr soutma sistemlerinde, bilhassa iletme ve iletmenin salkl srdrlmesi ynnden, uzman teknisyenlik hizmeti ncelikli olarak nem kazanmaktadr. Bu durum karsnda, besin rn retiminde, ticaretinde ve tketiminde mevcut soutma zincirinde yer alan yatrmc firma ve kurulular genellikle ve bilhassa

iletme ve iletmenin salkl srdrlmesi ynnden uzman teknisyenlik hizmetine ihtiya gerektirmeyen soutma sistemlerini kendileri ynnden ve hakl olarak tercih etmektedirler. te bu nedenlerledir ki, soutma sistemlerini kullanc ve yatrmc ynnden uzman teknisyenlik hizmeti gerektirmeyen ve uzman teknisyenlik hizmeti gerektiren soutma sistemleri olarak snflandrmak ve deerlendirmek olaan olmaktadr. Gnmzde ve mevcut teknolojik imkanlar altnda soutma tekniinde tesis ve tehizat yapmnda ibre uzman teknisyenlik hizmeti gerektirmeyen soutma sistemleri lehine arlk gstermektedir. Bugn iin nemli olan ok daha geni alanda uzman teknisyenlik hizmetine ihtiya duyulmadan ve halk dili ile dmesine baslnca kendi kendine alacak ve soutma hizmeti grecek soutma tesis ve tehizat imal ve yapm ile pazarlanmas ve kullanlmasdr. Ancak, souk depoculuun byk boyutlu ticari amal olarak ele alnmas durumlar ile, byk boyutlu endstriyel soutma sistemlerinde, esasen ve genellikle uzman teknisyenlik hizmetleri de mevcut olacandan, merkezi sistem soutma sistemleri hakl olarak tercih edilecektir. nemli olan kullancnn ve yatrmcnn imkan ve ihtiyalar dahilinde soutma tesis ve tehizat projelendirilmesi, imali ve pazarlanmas ile insanln hizmetine sunulmasdr. SOUTMA SSTEMLERNDE BOR NCES SOUTUCU AKIKAN STOKLANMASI ZET; BOR ncesi, yani; bakm, onarm ve revizyon ncesi; soutma sistemlerinde mevcut soutucu akkan, byk ve bilhassa amonyakl soutma sistemleri dnda genellikle atmosfere dearj edilmekte ve dolays ile, sistemde soutucu akkan tamamen dearj olunduktan sonra, soutma devresi bakm, onarm ve revizyona alnmaktadr. Soutucu akkann atmosfere dearj ile evre kirliliine ve ayrca kloro-floro-hidrokarbonlu soutucu akkanlarda ozon emsiyesinin delinmesine veya bozumasna neden olunmasnn yannda ok nemli miktarda parasal kayplara neden olunmaktadr. Oysa, soutma devresinde ok basit tedbirler alnarak, soutucu akkann soutma devresinin uygun bir nite veya blmnde stoklanmas ile, soutucu akkan zayiat olmadan gerekli bakm, onarm ve revizyonun yaplmas mmkndr. Bu almada, soutucu akkan zayiat olmadan, soutma devrelerinde bakm, onarm ve revizyon imkanlar konu edilecektir. GR; Byk boyutlu ve ticari tr amonyakl soutma sistemlerinde bakm, onarm ve revizyon ncesi ve hatta tadilat, tevsii ve de-montaj vb. durumlarda mevcut soutucu akkan sv tankna toplanp stoklanmakta, sv tanknn hacmca yetersiz olmas durumunda ise, kondanser ve sv tanknn oluturduu mterek hacma stoklanmaktadr. Bylece, bilhassa byk boyutlu ve ticari tr amonyakl soutma sistemlerinde soutucu akkan (amonyak) zayiat olmadan soutma devresi tesis ve tehizat ile ilgili; bakm, onarm ve revizyon uygulamas ile, gerektiinde tadilat, tevsii ve de-montaj uygulamalar gvenlik altnda realize edilebilmektedir. Amonyakl soutma sistemlerinde bu tr uygulama, yani; soutma devresinde mevcut soutucu akkan amonyan, sv tank ve gerektiinde kondansere de mtereken stoklanmas ile, soutma sisteminin bakm, onarm ve revizyona alnmas ve hatta gerektiinde tadilat, tevsii ve de-montaj yaplmas, allagelen ve olaan bir ilem olduu halde, bylesi bir ilem soutma tekniinde freon soutucu akkanl sistemler zerinde alanlarca her nedense pek uygulanmaz veya bilinmez. te bu nedenle, amonyakl soutma sistemlerinde olduu gibi, freonlu soutma sistemlerinde de BOR ncesi soutucu akkan stoklanmas konu edilmitir.

Ancak, genelde olmas gerektii gibi bilhassa freonlu soutma sistemlerinde byle bir uygulama iin soutma devresindeki sv tanknn (halk dili ile likit deposunun veya resiverin) uygun ve yeterli hacimli ve uygun donanml olmas gerekir. ncelikle uygun donanml olmas gerekir, nk sv tank, soutma devresi alma durumunda iken, ancak; yzde on veya yzde yirmi orannda dolu olmaldr. Uygun ve yeterli hacmda olmaldr, nk gerektiinde tm soutma devresindeki soutucu akkann toplanp stoklanmasna yeterli olmaldr. Soutma devrelerinde sv tank, soutma kapasitesinin ve soutucu akkan istiap hacmi byklne ve kklne gre farkllklar gsterir. Herhangi bir soutma devresinin soutma kapasitesi soutma ihtiyacna gre belirlenir. Oysa soutma devresinin soutucu akkan istiap hacmi, soutma devresindeki tesis ve tehizatn boyutlandrlmas ve dizaynndaki mhendislik tecrbe ve becerilerine baldr. rnein bir ev buzdolabnda veya benzeri kk boyutlu soutma sistemlerinde drayer (nem alc veya kurutucu) ayn zamanda reciver yerine de kullanlabilir. Fakat soutma devresindeki konumu zellik arz eder. Biraz daha byk soutma sistemlerinde hava ile soutmal kondanserin distrbtr veya ev buzdolaplarnda olduu gibi drayer de resiver yerine kullanlabilir.Daha da bycek soutma sistemlerinde kondanser yatay ve uygun durumda soutma devresine tesis edilerek ayn zamanda resiver amal olarak da kullanlabilir. Ancak, ev buzdolaplar ve benzeri kk boyutlu soutma sistemlerinde mevcut uygulamalar dnda dier basit uygulamalarda soutma devresinde mutlaka soutucu akkan stoklama imkanlar dnlmeli ve tesis edilmelidir. Soutma kapasitesine gre soutma devreleri boyuta bydke likit depolar tr, tip ve boyut olarak ve ayrca en nemlisi donanm olarak zellik arz eder. EV TP BUZDOLAPLAR; Ev tipi buzdolaplar, aslnda soutma teknii ve bilhassa freonlu sistem soutma tekniinin temelini ve rneini tekil eder. Bu nedenle, soutma sistemi ve basitlii ynnden, ev tipi buzdolaplarndan rnek alnacak ok eyler vardr. Bu tr dolaplarda soutma sistemi basittir ve ok sadedir. Genleme valfi yerine klcal grev yapmakta, emme borusu ile klcal temas ile bir s eanjr salanm bulunmakta, drayer, yani; kurutucu, ayn zamanda receiver grevini de yapmaktadr. Soutma devresi tam kapal bir devre olup, kaak ihtimali yaratabilecek valf ve eitli armatr ve fitings malzeme sfrlanm bulunmaktadr. Ekovat tam kapal, yani; hermetik trdendir. Aada ekil-1 ve ekil-2 de bir ev buzdolabnn soutma devresinin emas ile, elektiriki g ve kumanda sistemi ema halinde verilmitir. Ev buzdolaplar ve benzer tr soutucular basit ve ok sade yapl olduklarndan soutma etkinlii ve yalama ynnden gvence altndadr ve dolays ile uzun mrldr. Ev buz dolaplarnda bugn iin nemli olan, soutma sistemine soutucu akkan arjnn hemen akabinde gaz verme hattnn kaynakla kapatlm olmasdr. Gerektiinde bakm, onarm ve revizyon zaman sistemde mevcut soutucu akkann dearj edilip stoklanmasnda sorun ve hatta imkanszlklar olmaktadr. Ancak bylesi sorun ve imkanszlklardan kanmak ve soutma sistemindeki mevcut soutucu akkan dearj srasnda kontrol altna alp, atmosfere atlmadan toplayabilmek iin ekovatn gaz verme hattnn (borusunun) ucuna, ancak tijine dokunulunca alabilen, bu amala zel gelitirilmi supap tesis etmek, daha uygun olacaktr. Bugn ev buzdolaplarnda kullanlan ekovatlar monofaze elektirik motorlu olup, genellikle 1/6 ve 1/5 beygir gcndedirler. Ayrca, daha kk soutma sistemleri iin 1/8 ve 1/12 beygir gcnde olanlar mevcut olduu gibi, daha byke soutma sistemleri iin 1/4 , 1/3 , 1/2 , 3/4 , 1 ve 1 beygir gcnde olanlar da mevcuttur. Bu byklkteki ekovatlar genellikle 50 veya 60 Hertz monofaze akmla alan elektirik motoru ile akupledir. Akm gerilimi 220 V olduu gibi 110 V olanlar da vardr. Ayrca zel durumlar iin 24 V veya 12 V doru akmla alan ekovat trleri de mevcuttur.

Monofaze motorda ana sarglar (iletme sarglar) ilk harekette tek bana bir dndrme momenti salayamaz. Bunu salamak iin, motor iinde ayrca bir yardmc sarg vardr. Ana sarg ile yardmc sarg mtereken manyetik bir dndrme alan meydana getirdiinde motor ilk hareketini baarr. Motorun harekete geebilmesi iin balangta her iki sargya da akm verilir. Motor normal devrine ulanca, yardmc sargdaki akm kesilir ve bylece motor ana sargdaki akmla dnmesine devam eder.

1
Is eanjr Buzluk

C S1 R

Kondanser

Drayer Klcal

S M

Gaz verme

Emme

ekil-1. Ev Buzdolab Soutma Sistemi

ekil-2. Elektiriki G ve Kumanda Sistemi

lk hareket rlesi; Ekovat motorunun ilk hareketini salayan manyetik bir rledir. ekil-2den izlenecei zere ilk hareket rlesinin iki ayr k ucu vardr. Bunlar M ve S ulardr. M ucu ana sarg ile, S ucu ise yardmc sarg ile seri balanmtr.Motor ilk harekete geerken, rlede bulunan manyetik bobinde mknatslanma olur. nk ilk harekette, motorun ektii akm etkisi ile, alt platin kontaktlar mknatslanp, st platin kontaktlara yapr. Bylece elektirik ebekesinden gelip, devreye giren akm; 1. Platin kontaklar aracl ile, S ucuna ve oradan da yardmc sargya (devreye), 2. Bobin aracl ile M ucuna, oradan da ana sargya, girer. Bylece rle aracl ile hem ana ve hem de yardmc sargya akm girerek, motorun ilk hareketi salanr. Motor normal devrine ulanca ektii akmn deeri der, manyetik bobinde akm azalr ve mknatslanma kaybolur. Bunun sonucu platin kontakt aa derek, yardmc devreye giren akm keser ve motor rlenin n ucundan girip M ucundan kan ana devre akm ile almasn srdrr. Ar yk koruyucusu (Termik); Ar yk koruyucusu, stc tel ile, bir bi-metal diskten ibaret olup, kk dairesel bakalit bir kutu iersindedir. Rlenin st veya alt tarafnda bulunur. Normal alma akm, ar bir scaklk meydana getiremeyeceinden termik kontaktlar kapal durumda olacak ve termikten geerek motor sarglarna girecektir. Ancak, ar yklenme veya voltaj dklnde, termikte ar snma olur.

Bu durumda bi-metal disk alarak elektrik akmn keser. Bylece termik; motoru ar akm ekmesi ile, ar snmasna kar koruyan bir gvenlik tertibat olarak tanmlanr. Ev buzdolaplarnda, gerektiinde soutma devresinden hava tahliyesi ile, soutma devresine soutucu akkan arjnda, ekovatn gaz verme borucuuna tesis edilecek zel amal bir supap kullanlabilecei gibi, ayn supap; bakm, onarm ve revizyon ncesi soutma devresinde mevcut soutucu akkann soutma devresinden alnmasnda ve stoklanmasnda da kullanlabilir. TCAR TR BUZDOLAPLARI ve SOUTUCULAR; Ticari tr buzdolaplar ve soutucular; genellikle bakkal ve kasap tr buzdolaplar ile, merubat soutucular olarak isimlendirilmekle beraber, tehir ve market tr ok deiik trleri de vardr. Bu tr buzdolaplar ve soutucularla ilgili soutma sistemlerine rnek olarak ekil-3 de bir soutma devresi ema halinde verilmitir. Bu emada verilen soutma devresinde, sadelik ynnden ev buzdolaplar rnek alnmtr. nk ev buzdolaplar, sadelik, etkinlik, dayanm ve mr ynnden, soutma tekniinde rnek soutuculardr.Bu nedenle ekil-3 de verilen soutma devresinde, ev buzdolaplarnda buzluk ve doal hava akml kondanser kullanlmasna karlk, cebri hava akml kondanser ve evaporatr (soutucu) kullanlmas n grlmesine ramen soutma devresi tam kapal ve ok basit dnlm, drayer ayn zamanda resiver olarak dnlm, genleme valfi yerine de klcal monte edilmitir. emann tetkikinden anlalaca zere, kondanser ve evaporatrde soutucu akkan azalan bir seviye ile soutma devresinde sirkle etmekte, ayn ekilde emme hatt da yatay veya azalan bir seviye ile ekovatn emme tarafna ulamaktadr.

Evaporatr

Klcal

Emme Kondanser

Gaz verme

Ekovat

Drayer

ekil-3. Basit ve Sade Soutma Devresi

Freon soutucu akkanlar, sv durumunda iken yalama ya ile ok kolay karr ve dolays ile soutma devresinde yalama ya ile birlikte sirkle eder. Ancak sv soutucu akkanla kark yalama ya soutma devresinde klcal borudan evaporatre alrken, soutucu akkan buharlar, ancak yalama ya sv durumunu korur. Ekovatn (kompresrn)

Basma (likit)

yalanma gvenliinin srdrlmesi iin, kompresr karterinden ayrlp soutucu akkanla birlikte soutma devresinde dolaan yalama yann mutlaka ve devaml olarak kompresr karterine geri dnmesi gereklidir ve zorunludur. te bu nedenle, bata kondanser ve evaporatr olmak zere soutma devresinin, soutucu akkann azalan bir seviye ile, dolays ile, kompresr karterinden soutucu akkanla birlikte karm yapan yalama yann tekrar kompresr karterine dnmesine imkan verebilecek soutucu akkan sirklasyonuna uygun bir ekil ve biimde dizayn ile tesisine zaruret bulunmaktadr. ekil-3 de verilen freonlu soutma sistemi, ekovat gc 1/5 , 1/4 , 1/3 , 1/2 , 3/4 , l ve 1 beygir gcne uygun soutma kapasitesine gereksinim olan ticari tr buzdolaplar ve soutucular ile, zel trden eitli soutucular iin uygun ve tercih edilen, bir soutma sistemi olmaldr. Ancak bu tr soutma sistemlerinde 3/4 , 1 ve 1 beygir ekovat tahrik glerinde soutma sistemi en az bir vakum otomatii ile gvence altna alnmaldr. ekil-3 de ema halinde verilen soutma sistemlerinde de sistemden hava tahliyesi, sisteme soutucu akkan arj ile, gerektiinde bakm, onarm ve revizyon iin, sistemdeki soutucu akkann alnp stoklanmasnda ev buzdolaplarnda uygulanan usul ve yntem aynen uygulanr. Bylece, bilhassa soutma sisteminde soutucu akkan alnp, stoklanmas ile, mevcut soutucu akkann atmosfere atlmas adeta usul olan lkemizde evre kirliliine neden olunmayaca gibi, maalesef ithal bamls olduumuz soutucu akkann maddi ynden mevcut kayplar da nlenmi olacaktr. ORTA BOY SOUTMA SSTEMLER; Orta boy soutma sistemleri aslnda ve genelde kk ve orta boy souk depo uygulamalar ile, snrl lde zel ya da endstriyel amal soutma uygulamalarnda tercihan kullanlr. Bu tr soutma sistemlerinde, ekil-4 de emas verilen soutma sisteminde de grlecei zere; likit deposu kullanlaca gibi, soutma sisteminin basit ve sadelii amac ile, kondanser yatk durumda tesis edilmek ve bunun zerine de kompresr (veya ekovat) monte edilmek kayd ile, kondanser ayn zamanda receiver olarak kullanlabilir. Soutma sisteminde likit deposu kullanlmas durumunda, yine; sistemin basit ve sade olmas iin, likit deposunun giri ve kna ama ve kapama vanas dnlmemelidir. Ancak, k borusunun likit deposunun dibine ok yakn olacak ekilde uzatlmas gerekli ve zorunlu olmaldr. nk, likit deposu soutma sistemi alrken tam dolu deil, ancak yzde on orannda dolu olmaldr. Likit deposunun eitli amalar yannda en nemli amac gerektiinde soutma devresinde mevcut soutucu akkan stoklayp, bakm, onarm ve revizyona imkan hazrlamaktr. Ancak bu tr soutma sistemlerinde ekovat zerinde, yollu emme ve basma vanas bulunmal, ayrca, ya seviyesi gsterme cam da mutlaka olmaldr. Dier taraftan, bu tr soutma sistemlerinde klcal yerine normal genleme valfi tesis edilmeli, genleme valfinin hemen nne drayer, onunda hemen nne selenoid valf tesis edilmelidir.
Evaporatr

G.V.

Kurutucu Selenoid valf Kondanser

B E
Ekovat

Likit deposu

ekil-4. Likit Deposu + Kondansere Soutucu Akkan Stoklanmas Soutma devrelerinde ya sirklasyonu ynnden yukarda konu edilen tedbirler alnp, ayrca tesis ve tehizatn gaz kaana imkan vermeyecek ekilde soutma sisteminin oluturulmas durumunda, zamanla herhangi bir arza ihtimali snrlanacak, ancak, genleme valfi memesinin tkanmas ile drayer tkanmas sorunlar olaan hali ile devam edecektir. Bylesi bir sorun durumunda ekil-4 de emas verilen soutma devresindeki selenoid valf elektirik balants kesilerek tam kapal duruma getirilir. Daha sonrada ekovat altrlarak; drayer, genleme valfi ve emme hattnda mevcut soutucu akkan kondansere ve likit deposuna stoklanp, akabinde de hemen ekovatn B basma vanas kapatlr. Bylece soutma devresinde mevcut soutucu akkan zayi olmadan kontrol altna alnp, ekovatn B basma vanas ile selenoid valf arasndaki kondanser ve likit deposuna stoklanm olmakta ve dolays ile soutma devresinin selenoid valfden itibaren drayer, genleme valfi, evaporatr ve emme hattn ve hatta ekovat bakm, onarm ve revizyona alma imkan elde edilmi olmaktadr. Byle bir uygulama ile, mevcut soutucu akkan bir taraftan soutma devresinin kondanser ve likit tank blgesine stoklanrken, dier taraftan drayerden itibaren genleme valfi, evaporatr ve emme hatt vakuma inecektir.Bu nedenle ekovatn emme ve basma basnlar yollu emme ve basma vanalarnn nc yoluna irtibatlandrlacak emme ve basma manometreleri ile kontrol altnda tutulmaldr. Ancak byle bir uygulama iin en nemlisi, hava ile soutmal ve bakr borulu alminyum lamelli kondanserin olmas gerekli makul basnca kar dayanm gsterebilmesidir. Bu gn iin genellikle kullanlmas gereken R-134a ve R-404A, kondanserde youma srasnda, makul basn verdii halde. Soutucu akkan R-404A; +300C youma scaklnda 14,28 Bar, +400C youma scaklnda 18,29 Bar, +500C youma scaklnda ise 23,08 Bar gibi ok yksek basn deerlerine ulamaktadr. Oysa Standard tesisat borular ve bu arada bakr borular; 25 Bar test basnc ve 16 Bar iletme basncna gre imal edilirler ve kullanlrlar. te yandan, maliyet indirimi ynnden bu tr imalat uygulamalarnda Standard d ince cidarl bakr borular da kullanlabilmektedir. Yaz gnlerinde 23 ve 25 Bar basn deerleri olaan olmas gereken hava ile soutmal bakr borulu alminyum lamelli kondanserlerin 6 Bar test basnc ile piyasaya arz dndrc olup, olas yrtlmalar ve patlamalar sonucu soutucu akkan zayiatna ve evre kirliliine neden olunmas yannda soutma sisteminde nemli arzalara da yol alabileceinden ok nemli bir sorun olarak ortadadr. BYK BOY SOUTMA SSTEMLER Byk boy soutma sistemleri, kk ve orta boy soutma sistemlerinde mevcut esaslar altnda freon soutucu akkan kullanlarak souk ve donmu depoculukta ve ayrca ok eitli endstriyel ve zel amal soutma sistemlerinde, uygulama alan bulmaktadr. Bylesi bir amala dnlen bir soutma devresi ekil-5 de ema halinde verilmitir. Bu emann

tetkikinden de anlalaca zere, byk boy soutma sistemleri de genelde orta ve kk boy soutma sistemleri ile ayn esaslar altnda dizayn ve tesis edilmektedir. Ancak bu tr soutma sistemlerinde likit soutucu akkan stoku iin likit tank giri ve kna ama ve kapama valfi tesis edilmelidir. Bylesi bir tedbir, mevcut soutucu akkann atmosfere atlp zayi edilmeden ve evre kirliliine neden olunmadan likit tankna stoklanp, soutma devresinin top yekn bakm, onarm ve revizyonuna imkan vermektedir. Freon soutucu akkanla birlikte soutma devresinde sirkle edebilecek kompresr yalama yann tekrar kompresr karterine dn ynnden bu tr soutma sistemlerinde de benzer tedbirler uygulanr. Ancak, bu defa drayer likit tankndan hemen sonra uygun bir durumda monte edilir. Soutma kapasitesine ve kullanm trne gre soutma devresinde bir veya birka evaporatr olabilir. Ancak evaporatr says daha da artnca, kompresrn basma tarafna kondanserden nce bir otomatik ya ayrc tesisi gerekir. Bylesi durumlarda, soutucu nite dizayn ile, soutma devresi emme taraf boru donanmnda zel tedbirler alnmas gerekir. Ayrca soutma kompresr, ya seviye gstergeli olmasnn yannda vakum ve basn otomatikleri ile olduu gibi ya otomatikleri ile de donatlmaldr. Fakat ayrcalkl bir zellik arz ettiinden bylesi zel tedbirler ve konular, ayr bir almada ele alnacaktr. Byk boy soutma sistemlerinde bir ok evaporatr olabilecei gibi, birka kompresr ve birka kondanser de birbirine paralel bal olarak altrlabilir. Ancak bylesi konular da aklanmas zellik isteyen konulardr.

Evaporatr

G.V.

Selenoid valf

T
Drayer Kondanser

Ekovat

Likit deposu

ekil-5. Likit Deposuna Soutucu Akkan Stoklanmas Byk boyutlu soutma sistemlerinde, soutucu akkan arj ve dearj ile sistemden soutucu akkan alnmas ve stoklanp islah edilmesi usul ve yntemlerini ayr ve farkl bir almada kaleme almtr. Ancak, bilhassa snrl byklkteki soutma sistemlerinden zayiat ve evreye zarar vermeden soutucu akkan alnmas ve stoklanmas son derecede basit olup, bylesi bir uygulama ekil-6 da verilen ema zerinde ok basit olarak aklanmtr. Bylesi bir uygulamada vakum pompas olarak, ya seviyesi gzetleme gz tesis edilmek,

gerektiinde ya takviyesi yaplmak kayd ile, bir ev buzdolab ekovat kullanmak, ihtiyaca yetecektir. Ayrca, snrl boyutlu freonlu soutma sistemlerinde, gazlarn svlatrlmas ynteminde olduu gibi teferruatl bir sisteme ihtiya kalmadan, soutucu akkan stoklanacak tpn; ii souk su dolu bir bidona daldrlmas, ihtiyaca yetec Evaporatr G.V.

M
akkan

Selenoid valf

T
Drayer
tp

Soutucu

Kondanser

M
Ekovat Likit deposu Vakum ekovat

su

ekil-6. Soutucu Akkan Dearj ve Bir Tpe Stoklanmas

Kk soutma sistemlerinde sorun olsa da es geilmesine ramen, soutma sistemleri kapasite ynnden bydke, soutucu nite ve kondanser trlerinde ilan edilen kapasitelerde lkemizde tutarszlklar izlenmektedir. rnein, genelde evaporatr imalinde 5/8 in ve hini hacette 1/2 in standard bakr boru kullanlmas gerekirken; ok ince cidarl ve standard d bakr borular lkemizde evaporatr imalinde de kullanlabilmektedir. Alminyum lamel aral 6 mm.olan 5/8 in bakr borulu evaporatrlerde, sadece bakr borunun realize ettii soutma yk; evaporatr toplam soutma kapasitesinin yzde otuzuna yaklamakta iken, bu deer; 3/8 in bakr borulu evaporatrde maalesef yzde yirmilere doru inmektedir. Bu inie bir de, kk apl borularn lamel ile olabilecek temas yzeylerinin daha az olmas nedeni ile lamel veriminin de dmesi ilave edilince; ilan edilen soutma kapasitesinin tutarll ynnden sorunlar daha da artarak ortada grlmektedir. Ayr durum, hava ile soutmal alminyum lamelli bakr borulu kondanser imalinde de mevcuttur. Genelde bu tr kondanser imalinde soutma kapasitesinin byklnden kklne doru 1/2 in veya 3/8 in standard bakr boru kullanlmas uygun ve gerekli grlrken, 5/16 in standard d ve ince cidarl bakr borularn kullanld durumlar da mevcuttur. Kapasite ynnden nemine binaen, bakr borulu alminyum lamelli evaporatr ve kondanserlerin tantm literatrlerinde s transferine esas lamel yzeyi ile, boru yzeyi ayr ayr yer almaldr. Bilhassa evaporatr imalinde, soutma erkinlii ve defrost enerjisi sarfiyat ile mevcut sorunlarnn azaltlmas ynnden s transfer kapasitesi, alminyum lamelden daha ok bakr borulardan beklenmeli, daha az alminyum lamel yzeyi, daha ok bakr boru s transfer yzeyi hedef alnmaldr. Avrupa Birliine girme aamasnda bulunan lkemizde bilhassa gda sektrnde yeterli, etkin ve srdrlebilir souk ve donmu muhafaza ile, souk ve donmu tamaclk ve lojistik ynnden son derecede nemli olup, yeterlilikte, etkinlikte ve srdrlebilirlikte tam isabet son derecede nem arz etmektedir.

AMONYAKLI SOUTMA SSTEMLERNDE SOUTUCU AKIKAN STOKLAMA;

Amonyak, aslnda freon soutucu akkanlara kyasen son derecede ucuz bir soutucu akkan olmasna ramen bakm, onarm ve revizyon, ya da tevsiat veya tadilat ncesi soutma devresinde mevcut soutucu akkan, yani; amonyak, belki de Et ve Balk Kurumu, ller Bankas ve St Endstrisi Kurumu Souk Depo Uygulamalarndan 1950li yllardan bu yana devam ede gelen disiplinle, sv tankna veya sv tank ile kondansere mtereken stoklanr ve bylece soutma devresinin sv tank veya sv tank ile kondanser dnda ihtiyaca gre bakm, onarm ve revizyona alnabilir ya da gerekli tevsiat ve tadilat yaplabilir.Byle bir uygulama amonyakl souk depo proje yapclar ile, tesis kurucular ve iletmecileri ynnden ok olaan bir uygulama olmakla beraber, freonlu soutma sistemleri ile uraanlar, acaba ayn yntemi neden uygulamazlar veya bylesi bir yntemin varlndan bi-haber olurlar, merak ederim! Tek kademeli bir amonyakl soutma sisteminde, soutma devresinde mevcut soutucu akkan amonyan toplanp sv tanknda stoklanmas veya sv tank ve kondanserde mtereken stoklanmas yntemi aada ekil-7 de ema halinde aklanmtr.Bu emann tetkikinden anlalaca zere, soutma devresindeki amonyak soutucu akkann toplanp sv tankna stoklanmas iin nce sv tanknn kndaki B vanas kapatlr ve bu arada,sras ile, su soutma kulesi, kondanser suyu pompalar ve kompresr altrlr. Bu alma srasnda, kompresrn emme ve basma manometreleri kontrol altnda tutulmal, ayrca ve ncelikle ya otomatiinin ilevinin kontrolu ile, gvenlik grevinin srdrlebilirlii, gvence altna alnmaldr.

basma

emme Ya ayrc G H C

A E

Kondanser B I Sv tank D

ekil-7. Soutma Devresinde Amonyak Stoklanmas Soutma devresinde yeterli vakuma inilince, sadece sv tankna amonyak soutucu akkan stoklamas yaplacak ise I ve D vanalar kapatlr., sv tank ile kondanser mtereken stoklama amac ile kullanlacak ise sadece C vanas kullanlr ve hemen akabinde kompresr stop edilerek E emme vanas ile, A basma vanas, ayrca F otomatik ya dn vanas da kapatlr. Bylece amonyakl sistem tek kademeli soutma devresinde sv tankna veya sv tank ve

kondansere mtereken sv amonyak stoklanmas tamamlanm olmakta ve soutma sistemi bylece bakm, onarm ve revizyona ya da tevsiat veya tadilata hazr duruma getirilmi bulunmaktadr.

SIVI TANKI

ekil-8.Amonyakl Soutma Sistemi iin Sv Tank Gerek freonlu sistem ve gerekse amonyakl sistem soutma devrelerinde sv tanknn dizayn ve imali son derecede nemlidir. Sv tank ister yatk durumda olsun, isterse dik durumda olsun, likit k borusu sv tanknn alt ksmna ok yakn bir ekilde tesis edilmelidir. Bylece sv tanknn dip ksmnda az miktarda, hacmca en fazla yzde on veya yzde yirmi orannda likit birikmesi durumunda normal soutma olay balamaldr. Aksi takdirde, normal soutma iin, sisteme likit tank doluncaya kadar soutucu akkan arj gerekir ki, bu durum soutma sistemine lzumundan fazla soutucu akkan arjn sonulandraca gibi, soutma devresinde mevcut soutucu akkann stoklanma imkann son derecede snrlayacaktr. SONU; Freon tr soutucu akkan ithaline baml lkemizde, soutma sistemlerinde mevcut soutucu akkanlarn, arza, bakm, onarm ve revizyon ve gerektiinde tevsiat ve tadilat olaylarnda atmosfere dearj evre kirlilii ve ekonomik savurganlk ynnden son derecede nemli ve zcdr. Ayrca, amonyak soutucu akkan olarak, freon soutucu akkanlara kyasen ok daha ucuz ve evre dostu bir soutucu akkan olmasna ramen, amonyakl sistem souk depo ve soutma sistemi iletmecileri ile, proje dizaynclar ve tesis kurucular; bakm, onarm ve revizyon ncesi ve hatta tevsiat ve tadilat ncesi soutma devresinde mevcut amonyak soutucu akkann sv tankna ya da sv tank ve kondansere mtereken stoklanmas usul ve yntem olarak bilinmesi ve uygulanmas karsnda, ayn usul ve yntemin freonlu sistem soutma teknii ile, souk depoculuk uygulamalarnda ele alnmamas, lkemizde bilgi iletiimi ynnden son derecede dndrc ve zcdr. te, bu alma bylesi dndrc ve zc durumdan etkilenerek kaleme alnm ve yazlmtr. Amacmz; soutma teknii konusunda retim, eitim ve bilgilendirmedir. SOUTMA SSTEMLERNDE YALAMA, YA VERME ve YA TAHLYES SOUTMA SSTEMLERNDE YALAMA; Soutma sistemlerinde, soutma kompresrlerinin krank milinin ana yataklar, biyel kolunun kk u ve byk u yataklar, piston pernosu, piston silindirleri ile krank milinin kay kasnak sistemine alan ucundaki boaz krnn (mekanik salmastrann); eitli ama ve kapama valfleri ile ayar valflerinin, genleme valfleri ve selonoid valflerin ama ya da ayar tijlerindeki salmastralarn devaml olarak yalanmas gerekir. Bu amala ok dk scaklklarda, rnein -30 0C ila 500C

scaklklarda donmayan ve macunlama zellii gstermeyen ince ve zel yalama yalar kullanlr. Soutma kompresrlerinin krank milinin ana yataklar,biyel kolunun byk ve kk u yataklar, piston pernosu, piston ve silindirler ile, boaz krklerinin yalanmas kompresr karterine konan yalama ya ile yaplr. Yalama yann yalanmas gerekli yataklara ve srtnen yzeylere dalm kk soutma kapasiteli ve yava devirli kompresrlerde arpma usul ile, yksek devirli tm kompreslerde ise zel ya pompalar ile salanr. Ancak, ncelikle aklamak gerekir ki, boaz kr (mekanik salmastra) konusu sadece kay kasnakl tr kompresrler iin bahis konusu olup, hermetik ve yar hermetik kompresrler iin bahis konusu deildir. Bilhassa freon soutucu akkanlar olmak zere eitli soutucu akkanlarn ya absorbe etme ve dolays ile ya tama zellii vardr. Bu zellie soutucu akkann soutma devresindeki akm hz da ilave olunduunda emme ve basma srasnda soutma kompresrleri, karterlerinde bulunan yalama yann bir ksmn da soutucu akkan buhar ile basma hattna ve dolays ile soutma devresine pompalar. Soutma devresinde herhangi bir tedbir alnmaz ise zamanla kompresr karterinden yalama ya tamamen emilerek soutma devresine pompalanm olur. Soutma devresine pompalanan bu yalama yann tekrar kompresr karterine dnmesi salanmaz ise krank milinin ana yataklar, biyel kolunun kk u ve byk u yataklar ve piston pernosu ile piston ve silindirlerin sarmasna ve kay kasnakl tr kompresrlerde boaz krnn yanmasna neden olunabilir. Bu sebeple, yukarda konu edilen nedenlerle kompresr karterinden soutma devresine pompalanan yalama yann kompresr karterine geri dndrlmesi mutlaka salanmaldr. KK BOYUTLU SOUTMA SSTEMLERNDE YALAMA; Freon ve halojenli soutucu akkanlar bilhassa sv durumunda yalama ya ile homejen bir karm olutururlar. Ancak sv durumundan buhar durumuna dnrken, sv durumunu korumas gerekli yalama yandan doal olarak ayrrlar. Bu ayrmaya ramen soutma sisteminde ve boru tesisatnda soutucu akkan buharnn belirli bir akm hz olmas durumunda, yalama yan da beraberinde srkler. Bilhassa kk kapasiteli, freon ve halojenli soutma sistemlerinde bu zellikten yararlanlarak yalama yann kartere dn iki ayr esas altnda salanr.Bu iki ayr esastan biri ekil-1 de verilmitir. Bu emann tetkikinden grlecei zere kompresr tarafndan pompalanan yksek basnl scak soutucu akkan buhar beraberinde srkledii yalama ya ile kondansere gelir ve kondanserde youarak sv durumuna dnr.Sv freon veya halojenli soutucu akkan yalama ya ile homojen bir ekilde karacandan kondanserde youan soutucu akkan sv tank ve sv hattn takip edeceinden yalama ya ile birlikte genleme valfine kadar gelir.Genleme valfinden geerken buharlamaya balayan ve soutucu nitede buharlamasn tamamlayan soutucu akkandan sv durumunu koruyan yalama ya ayrr. Ayran bu yalama yann kompresr karterine dnebilmesi iin soutma sisteminin genleme valfinden kompresr emiine kadar azalan bir seviye ile tertip ve tanzim edilmesi gerekir.Aksi takdirde soutma sisteminin alak seviyeli ksmlarnda ya birikimi olur ve kompresr yasz kalabilir.
Soutucu

G.V.

Kondanser

Soutucu

Soutucu

Sv tank

ekil-1. Yalama Yann Kompresr Karterine Mutlak Dnm Emme hatt

Soutucu

Soutucu

Kondanser

Sv tank

G.V.

G.V.

Soutucu G.V.

Sv hatt

ekil-2 Yalama Yann Kompresr Karterine Zorlamal Dnm Yukardaki aklamaya ramen soutucu nite serpantin borular ile emme borular kk apl tutulursa genleme valfinden kompresr emiine kadar azalan bir seviye ile soutma sisteminin tertip ve tanzim edilmesi gerekmez. Kk apl borularda soutucu akkan buhar daha hzl hareket edeceinden beraberinde zorlamal olarak yalama yan da srkler. ekil-2de ema halinde akland zere bylece yalama yann kompresr karterine zorlamal olarak dn ve sonu olarak da yalama ileminin devam salanm olur. Ancak byle bir yalama yntemi kk boyutlu ve belki de snrl boyutlu freon ve halojen soutucu akkanl soutma sistemleri iin geerli olup, byk boyutlu soutma sistemleri iin geerli deildir.. KK BOYUTLU SOUTMA SSTEMLERNDE YALAMA; Byk boyutlu soutma sistemlerinde ekil-1de akland gibi genleme valfinden kompresr emiine kadar soutma tesis ve tehizatnn azalan bir seviye ile tertip ve tanzimine imkan olamayabilir. Ayrca ekil2de akland zere soutma devresinde buhar durumundaki soutucu akkann hzn artrmakla da yalama yann kompresr karterine dn salanamayabilir. Dier taraftan ve bilhassa freon ve halojenli soutucu akkanlarn aksine ok byk boyutlu ticari tr souk depolarla buz fabrikalarnda soutucu akkan olarak tercih edilen amonyan sv durumunda iken beraberinde yalama ya tama zellii yoktur. Bu nedenlerle, gerek byk boyutlu freon ve halojen soutucu akkanl soutma tesislerinde ve gerekse amonyakl soutma tesislerinde kompresr tarafndan kondansere baslan yksek basnl scak ya da kzgn buhar durumundaki soutucu akkann srkledii yalama yann kondanserden nce tutularak tekrar kompresr karterine sevki gerekir. ekil-3de bu amala dnlen ve tertip edilen bir otomatik ya ayrcnn emas verilmitir. Byle bir otomatik ya ayrcya kompresrn pompalad kzgn ve yksek basnl soutucu akkan buhar ve bu buharn srkledii yalama ya A hattndan girer ve silindirik gvde ksmnn alt seviyesine kadar iner. Bu arada B hattndan karak kondansere ulamak isterken paslanmaz ve soutucu akkana uygun karakterli metal torna veya freze tala yn ile karlar. Bu metal torna veya freze tala ynndan soutucu akkan buhar geer, ancak; yalama ya geemez ve alt ksma derek silindirik gvde tankn dibinde birikmeye balar. Bylece biriken ya seviyesi amandray kaldracak seviyeye ulanca amandra kendiliinden kalkar ve amandra inesini aar. Bylece silindirik gvde tankn dibinde biriken yalama ya seviye ve basn fark ile kompresr karterine tabii olarak akar. Bu durum devri daim olarak devam edeceinden kompresr karterindeki yalama ya miktar olarak azalmadan yalama grevine devam eder.

Ya ayrc gvdesi Filtreleme amandra inesi

amandra Yalama ya

ekil-3.Otomatik Ya Ayrc
Emme hatt
Soutucu Soutucu Soutucu G.V. G.V.

Basma hatt

G.V.

Kondanser Sv tank

ekil-4. Byk Boyutlu ve Otomatik Ya Ayrcl Soutma Sistemi Byk boyutlu ve otomatik ya ayrcl bir soutma sisteminde otomatik ya ayrcnn giri ve k, yani A ve B hatlarndaki basnlar kompresrn basma basncna eittir. ekil-4de bir otomatik ya ayrcnn soutma devresine balan durumu ema halinde verilmitir. Bu emann tetkikinden de grlecei zere otomatik ya ayrc kompresrn basma taraf ile kondanser arasnda yer almaktadr. Bugnk artlar altnda dnlen ve yaplan her makine ya da tesiste ideal snrlara ulalamaz. Dolays ile otomatik ya ayrcda da ideal sonulara ulalamaz. Yani, kompresrn bast kzgn durumdaki yksek basnl soutucu akkan buhar ile birlikte srklenen yalama ya otomatik ya ayrcda tam olarak ayrtrlp, kompresr karterine iade edilemez. Bir miktar yalama ya ok az da olsa soutucu akkanla birlikte soutma devresinin eitli ksmlarna ve soutucu nitelerine dalr ve dk seviyeli ksmlarda toplanr.Bu ekilde dk seviyeli ksmlarda ya toplanmas zamanla soutma olayn olumsuz ynde etkiler. Bu nedenle soutma devresindeki ya birikintilerinin zaman zaman tahliye edilmesi gerekir. Bunun iin de soutma sisteminde dk seviyeli ksmlara ve soutucu nitelere ya drenaj valfleri konulmaldr.Yalama yann sistemde dolamasnn burada konu edilen zararlar yannda faydalar da vardr. rnein; soutma sisteminde bulunan eitli ama ve kapama valfleri ile, ayar valflerinin, genleme valfleri ve selonoid valflerin ama kapama ya da ayar tijlerindeki salmastralarn tam szdrmaz olabilmeleri iin gerekli olan yalama ihtiyac sistemde bulunan ve soutucu akkanla birlikte ve aslnda kaak olarak dolaan bu yalama ya ile iten, yani i ksmlardan devaml bir ekilde kendi kendine salanr. Buna ramen bu kabil salmastralarn ve tijlerin zaman zaman ve olanak orannda d taraftan da yalanmas ele alnmaldr. KK KAPASTE VE PARALEL KOMPRESRL SOUTMA SSTEMLERNDE YALAMA; Soutma sistemlerinde ekil-3 ve ekil-4de belirtildii gibi kompresr klarnda otomatik ya ayrc tesis edilmesine ihtiya grlmeyen durumlarda birden fazla

kompresrn birbirine paralel balanmas halinde her kompresrn karterinde belirli ve eit seviyede yalama ya bulundurulmas aslnda nemli bir sorundur. Deiik kompresrlerin farkl ve ayr zamanlarda almas sonucu yalama ya stop halindeki bir kompresrn karterinden emilerek alma durumundaki dier bir kompresrn ya da kompresrlerin karterine toplanr. Bu durumda stop halindeki kompresrn almas durumunda ilk harekette belirli bir sre yasz kalabilir.

Buhar dengeleme Ya dengeleme

ekil-5. Kk Kapasiteli ve Paralel Bal Soutma Kompresrlerinde Yalama Bu durumu nlemek iin ekil-5de alma prensipleri ema halinde belirtildii gibi birbirine paralel bal kompresr karterleri birbirine birer ya dengeleme ve birer de buhar dengeleme borular ile irtibatlandrlr. Bu irtibatlandrmada ya dengeleme borusunun karter ya seviyesinin altnda, buhar dengeleme borusunun ise ya seviyesinin epeyce stnde olmasna dikkat edilmelidir. Bu ekilde bir dengeleme sistemi tertip ve tanzimi ile birbirine paralel bal kompresrlerin tmnn almas halinde kompresr karterlerindeki ya seviyesinin ayn olmas, bir veya bir kann almas halinde ise alan kompresr ya da kompresrlerin karter ya da karterlerine tesisteki tm yalama yann toplanmamas, bu arada almayan ve stop halindeki kompresrlerin yasz kalma tehlikesine dmemesi salanm olur. SOUTMA SSTEMLERNDE YA TAHLYES; Yukarda da konu edildii gibi soutma sistemlerinde kompresr karterinde mevcut yalama yann ksmen de olsa soutucu akkanla birlikte soutma sisteminin dier tesis ve tehizatna srklenmesi nlenemez. Bylesi durumlarda nlem olarak, rnein herhangi bir soutma sisteminde bir sv tank ile bir soutucu niteyi ele alalm. Gerektiinde ya tahliyesi iin bir sv tank ve bir soutucu nitenin en alak seviyeli ksmna ve uygun birer yerlerine uygun bir biimde ekil-6da gsterildii gibi birer ya drenaj valfi tesis edilmelidir. Soutma sisteminde mevcut bu ve benzeri ya drenaj valflerinin altna zaman zaman ve gerektiinde birer bidon ya da st kapakl bir kap tutulur ve ya tahliyesi iin valf kontrollu olarak alr. lk nce bu valfden birikim halindeki yalama ya akar, ancak birikim halindeki yalama yann bu ekilde drenaj son bulurken yala beraber soutucu akkan buhar veya sv durumunda drene olunmaya balar. Ancak tam bu srada ya drenaj valfi kapatlmaldr. Bylece soutma sisteminde mevcut deiik birimlerde biriken gereksiz yalama yann drenaj ve tahliyesi salanm olur.
soutucu Sv tank G.V. Ya drenaj Ya drenaj

ekil-6.Sv Tank ve Soutucu nitede Ya Drenaj

KOMPRESR KARTERNDEN YA TAHLYES VE KOMPRESRE YOL VERME;

Kompresrlerde kullanlan yalama ya kompresrn alma artlarna ve yan zelliklerine gre, bilhassa merkezi sistem soutma tesislerinde, kompresrn 5000 ila 8000 saat arasnda almas sonucu yalama zelliklerini kaybeder. Bu durumda kullanlm yalama yann kompresr karterinden tahliyesi ve yerine taze ya verilmesi gerekir. Bir soutma devresi tam kapal bir sistem olduundan ve bu sistemin iinde devaml olarak buhar ya da sv durumunda soutucu akkan bulunduundan kompresr karterinden ya tahliyesinde ve kompresr karterine ya verilmesinde atmosfer ve atmosfer iindeki yer ekimi artlarndan dorudan doruya yaralanlamaz. Bu artlara ilave olarak kompresr karterindeki soutucu akkan buharnn mevcut basncnn da gz nne alnmas gerekir.

P>1 atm

P<1 atm

(a) (b) ekil-7.Soutma Kompresrlerinde Ya Tahliyesi ve Ya Verilmesi Kompresr karterinden, st ksm atmosfere ak bir kaba ya tahliyesi iin karterdeki soutucu akkan buhar basncnn bir atmosferden yksek olmas ve dolays ile soutma sistemi alma artlarnn byle bir duruma imkan verecek ekilde kontrol ve kumanda altna alnmas gerekir. Ayn ekilde kompresr karterine darda bulunan ve st atmosfere ak bir kaptan ya verilmesi iin karterdeki soutucu akkan buhar basncnn bir atmosferden kk, yani; vakum altnda olmas gerekir. Kompresr karterindeki soutucu akkan buharnn vakum altna inebilmesi iin kompresr alrken emme vanas belirli bir sre ve kontrollu olarak kapatlmaldr. Gerek soutma kompresrnn karterinden ya tahliyesi ve gerekse soutma kompresrnn karterine ya verilmesi iin gerekli balant ve uygun sifon tekilat ekil-7, a ve b de basit birer ema halinde verilmitir. Bu emalarda verilen ve aklanan ya tahliye ve ya verme

sistemlerinin ok basit grnml olmasnn yannda bir soutma kompresrnde ya tahliyesi ve ya verme ilemi de yukardaki aklamalardan anlalaca zere ok basit bir olaydr. Bu duruma karlk yalama olay, bir soutma kompresr iin en nemli ve titizlikle dikkat edilmesi gereken bir olaydr ve nemli bir operasyondur. Kompresrn yasz kalmas ya da gerekli ekilde yalanmamas halinde ncelikle boaz kr (mekanik salmastras) yanar ve hemen nlem alnmaz ise soutma sistemindeki soutucu akkan bozulan boaz krnden atmosfere kaar ve evre kirlilii yannda maddi kayplara da neden olunur. Ayrca ve hemen bu arada yatak sarmas ve krepaj olay gibi ok nemli sorunlar da ortaya kabilir. Bylesi sorunlarn ortaya kmamas ve soutma kompresrlerimizin uzun mrl olmas iin yalama olay ile yalama ileminin nemi ok iyi bilinmelidir. SONU VE NERLER; Soutma sistemlerinde bilhassa kompresrde yalama, ya tahliyesi ve ya verme son derecede nemlidir. Yalama ya kompresrn dnen elemanlar ile boaz kr iin son derecede nemli olmakla beraber, soutma sistemindeki eitli valflerin tij salmastralarnn yalanmas ile szdrmazlklarnn srdrlmesi iin de nemlidir. Bu nedenle soutma sistemlerinde yalama olay kusursuz olarak mkemmel bir ekilde srdrlmelidir. Ancak bu hususta ncelikle soutma kompresrlerinin deiken karter basnlarnda grevlerini srdrebilecek mkemmel ya pompa ve yalama sistemine sahip olmalar gerekir. Yalamann kifayetsiz olmas durumda soutma kompresrlerinin stop etmesi iin gerekli ve uygun otomatiklendirme sistemleri ile donatlmaldr. Dk devirli ve kk soutma kapasiteli soutma kompresrlerinde arpma usul ile, yani; pompasz, yalama yaplabilir. Ancak yksek devirli ve byk soutma kapasiteli soutma kompresrlerinde mkemmel bir ya pompas ve yalama sistemi mutlaka tesis edilmelidir. ok byk kapasiteli soutma kompresrlerinde yalama ya pompa sistemi krank milinden ald hareket yerine ayr bir elektrik motorundan hareket almal, bylece; ilk hareketten nce yalama ya pompa sistemi altrlmal, daha sonra kompresre yol verilerek, yalama ynnden tam gvenlik salanmaldr. Ayrca, ak tr, yani kay kasnak sistemle tahrikli soutma kompresrleri yerine hermetik ve yar hermetik soutma kompresrleri tercih edilmelidir. Bu hususa ilave olarak soutma devreleri olduka basit sistemlerden oluturulmal,lzumsuz ve gereksiz vana vb. tehizatla donatlmaldr. Ancak, soutma kompresrlerinde ya tahliyesi ile ya verme ilemini kolaylatrmak ve basite indirgemek iin en azndan kompresr emme vanasnn yollu olmasna zen gsterilmelidir. SOUTMA KOMPRESRLERNDE ALINMASI GEREKL TEDBRLER YALAMA EMNYET YNNDEN

ZET; Soutma kompresrlerinde yalama emniyeti soutma etkinlii ynnden olduu gibi, kompresrn dayanm ve mr ynnden de nemlidir. Dk devirli ve yksek devirli olmas durumlarna gre soutma kompresrlerinde yalama sistemlerinde farkllklar olmas gerektii gibi, kontrol altnda snrl sreli vakum altnda alma durumlar ile, kompresrn soutma kapasitesine, cesametine ve soutucu akkan trne gre de yalama sistemleri zellik arz eder. Ayrca bilhassa freonlu sistem soutma kompresrlerinde kapasite ikmali veya ift rejim amal paralel kompresr tesisi uygulamalarnda yalama emniyeti ve sreklilii ynnden ayrcalkl tedbirler alnmasn gerektirir. Bu almada, devir hzna, kontrol altnda snrl sreli vakum altnda alma durumuna, soutma kapasitesine, cesametine ve soutucu akkan tr ile, paralel bal olmas durumlarna

gre, soutma kompresrlerinde yalama emniyeti ynnden mevcut olmas veya alnmas gerekli tedbir ve donanmlar konu edilecektir. GR; Soutma kompresrlerinde yalama emniyeti ile, soutma etkinlii ve ayrca dayanm ve alma mr konu edildiinde ncelikle, soutucu akkan tr ele alnmaldr. Soutma devrelerinde amonyak, sirklasyon srasnda yalama yan beraberinde pek srklemez, srklese de soutma devresinde kompresrn basma hattna tesis edilecek bir otomatik ya ayrc ile, soutucu akkanla birlikte srklenmekte olan yalama ya tutuklanarak tekrar kompresr karterine iade edilir. Oysa freon soutucu akkanlar yalama ya ile ok kolay karr ve beraberinde ar miktarda yalama yan da srkler. Dolays ile freonlu soutma sistemlerinde de amonyakl soutma sistemlerinde olduu gibi soutma devresinde kompresrn basma hattna tesis edilecek, ancak daha hassas yapl bir otomatik ya ayrc ile, freon soutucu akkanla birlikte srklenmekte olan yalama ya nemli bir miktarda tutuklanarak tekrar kompresr karterine iade edilir. Ancak freonlu soutma sistemlerinde yalama emniyeti ynnden bylesi bir tedbir yetmez. Ayrca, kondanser ve evaporatr dizayn ile, soutma devresi donanmnda da nemli tedbirler alnmas gerekir. te yandan soutma kompresrlerinde yalama emniyeti ile, soutma etkinlii ve ayrca dayanm ve alma mr kompresrn devir hz ile, yalama sistemine bal olmasnn yannda, pompal sistem yalamal kompresrlerde ya pompasnn yaps ile, kompresr karterindeki yerleim durumuna ve karterdeki yalama yana batrlm olmas veya herhangi bir konumda tesis edilme durumuna gre deiir. Dk devirli ve arpmal tr kompresrler uzun mrl ve snrl lde vakum altnda alma zelliini tamakla beraber, snrl lde yksek devirli pompal tr yalamal kompresrler de, ya pompasnn kompakt dili tr ve karterdeki yalama yana tam batrlm olarak tesisi durumunda uzun mrldr ve ayrca snrl lde ve kontroll olarak vakum altda alma zelliini de tarlar Yksek soutma kapasiteli ve byk boyutlu soutma kompresrlerinde ilk hareket srasnda ncelikle yalama emniyeti iin ya pompas, yukarda konu edilen zellik ve yerleim durumuna uygun olmak kayd ile farkl ve ayr bir elektrik motoru ile tahrik olunmaldr. Freonlu soutma sistemlerinde soutma kapasitesi ikmali ve ift rejimli soutma ihtiyalar durumlarnda birbirine paralel bal kompresr grubu oluturulmas durumlarna soutma kompresrlerinde karter ya seviyesinin altnda ve stnde paralel ya dengeleme sistemine uygun irtibat yerleri tamaldr Soutma kompresr satn alnmasnda ve bilhassa ithalinde, bylesi hususlarn aranmas ve istenmesi son derecede nemlidir. SOUTMA KOMPRESRLERNDE DNME HIZI; Konuyu bir rnekleme ile ele almak ister isek, herhangi bir soutma kompresr 750 dev/dak dnme hznda 5000 W soutma kapasitesinde olsun, teorik veya ticari olarak bu kompresr 1500 dev/dak hzla dndr iseniz, soutma kapasitesi 10000 W, 3000 dev/dak hzla dndrrseniz ise, soutma kapasitesi 20000 W olarak beyan edilebilir. Olmaz byle ey! Bir soutma kompresr ayn llerde ve ayn koullarda olduu yerde dururken, drt misli artp, 5000 W soutma kapasitesinden 20000 W soutma kapasitesine ykselmez! Yaln halde bir elektirik motoru 3000 dev/dak hzla alrken dayanm ve grlt ynnden sorunlar yaratrken, ayn ekilde yine dayanm ve grlt ynnden su pompas ve fanlar, hatta soutma tekniinde kullanlan fanlar azami 1500 dev/dak hzla, baz durumlarda da 1000 dev/dak hzla altrmay esas alrken, nasl oluyor da, 3000 dev/dak hzla dnen szde kompresrler ithal ediliyor ve bylesi kompresrler soutma tekniinde kullanm alan buluyor! Soutma tekniinde yksek devirli soutma kompresr, kapasite tutarszl demektir, grlt ve titreim demektir, yalama ynnden sorun demektir,

her an arza demektir, bilhassa asla hata kabul etmeyen besin rn souk ve donmu muhafazasnda gvensizlik ve endie demektir. Bu nedenle, ithal edilen ve lkemizde soutma teknii ve souk ve donmu depoculuk uygulamalarnda kullanlan soutma kompresrlerine dnme hz ynnden snr getirilmelidir. 750 dev/dak dnme hz kabul, 1000 dev/dak dnme hz kabul, 1500 dev/dak dnme hz da kabul, ancak daha fazlas ve 3000 dev/dak dnme hz asla! Ancak, pompal tr deil, arpmal tr yalamal, 750 dev/dak dnme hzl kompresrler daha da kabul. SOUTMA KOMPRESRLERNDE YALAMA; Soutma kompresrlerinde yalama, arpmal tr ve pompal olmak zere birbirine gre ok farkl iki ayr tr ve yntem altnda yaplr. Dk devirli, rnein 600 dev/dak ile 900 dev/dak aras dnme hzl soutma kompresrlerinde, arpmal tr yalama uygulanr. Bu tr kompresrlerde yalama, biyel byk ucuna balanm zel kepeciklerin kompresr karterinde mevcut yalama yana arpmas ile, krank mili ana yataklar ile biyel byk ucu yataklarnn ve biyel kk ucu yatak ve pernosu ile, silindir ve piston eperlerinin yalanmas sonucu gerekleir. Bu tr kompresrler, kullanm basit, yalama olay devam ettii srece vakum koullarnda alabilen, dayankl ve uzun mrl kompresrlerdi. Bu tr kompresrlerde vaktiyle ithal edilmi ve hatta yerli olarak imal edilmi, lkemizde bugn dahi almakta olan pek ok kompresr vardr. Ancak fiyat ynnden yksek devirli kompresrlerin ve hele hele 3000 dev/dak dnme hzl kompresrlerin ftursuzca ithali ile, bu tr kompresrler maalesef unutulmu bulunmaktadr. Yksek devirli soutma kompresrlerinde yalama, pompal tr, yalamadr. Pompal tr yalamada, kompresr karterinde mevcut yalama ya, ya pompas ile emilerek, krank milinde, biyel kollarnda ve tm yataklarda mevcut kanalcklardan tm srtnen elemanlara pompalanr ve bylece yalama olay gereklemi olur. Ancak retici firmalarn ucuzuna ve kolayna geldii iin, iyi zellii snrl her hangi bir ya pompasn krank milinden kumanda alabilecek karterde mevcut yalama yann seviye olarak epeyce stnde montaj kolay bir yere tesis etmektedirler. Pompalarn, bu arada yalama ya pompalarnn, emme ve basma yetenekleri basma ve emme basn farkna baldr. Bu basn fark bydke yalama ya pompasnn ilevi snrlanr ve hatta soutma kompresrnn vakumda ve bilhassa ar vakumda almas durumunda yalama pompasnn emme ve basma yetenei sfrlanr ve bylece soutma kompresr yalama ynnden sorunlarla karlar. Oysa, yalama ya pompas olarak hassas yapl bir dili yalama ya pompas seilse ve bu pompa, yine krank milinden kumanda alacak bir ekilde kompresr karterine tam batrlm olarak tesis edilse, yalama ya pompasnn emme mesafesi sfrlanm olacandan ve ayrca kompresr karter mekannda yer alan srtnen ve dnen elemanlar ile,yalama ya kanallarna, soutma kompresr kontrollu olarak vakum altnda alsa dahi, yalama olay devam edecektir. Burada, soutma kompresrnn kontrollu olarak almasndan ama, soutma kompresrleri, esasen emme ve basma basnlar ile, yalama ynnden otomatiklendirilmi olmal, yalama ynnden otomatiklendirmede ise yalama ya pompasnn basma basnc ile emme basnc arasndaki fark yaklak olarak P = 2 Bar basn ile sabitlenmesi durumunda, soutma kompresr yalama ynnden esasen gvenlik altna alnm olacaktr. ok daha byk soutma kompresrlerinde, ilk harekette kompresr yol alncaya kadar, usulne uygun imal ve tesis edilmi olsa dahi, krank milinden kumanda alan yalama ya pompas ilevini yapamayabilir ve bu arada kompresr yalama ynnden sorunlarla karlaabilir.te bylesi sorunlarn izalesi iin, ok byk boyutlu soutma kompresrlerinde, yalama ya pompas hassas yapl dili pompa olmak ve karterdeki yalama ya iersine tam

batrlmak kayd ile, dardan ayr bir motor ile tahrik edilir. Bu tr kompresrlerde nce yalama ya pompas altrlarak, yalama olay gerekletirilir ve daha sonra soutma kompresrne yol verilir. Ancak lkemize soutma kompresr ithalinde tm bu hususlara zenle ve nemle dikkat olunmaldr. SOUTMA KOMPRESRLERNDE GRNRDE OLMASI GEREKENLER; Soutma kompresrleri; hermetik (ekovat tr), yar hermetik ve ak (kay+kasnakl) tr olmak zere gruplandrlabilirler. Hermetik kompresrler snrl, yar hermetik kompresrler orta derecede, ak tr kompresrler ise daha byk souma kapasiteli kompresrlerdir. Soutma kompresrleri her ne soutma kapasitesinde olursa olsun, sadece ekovatlar iin veya 1 beygir tahrik gcnden balamak kayd ile tm soutma kompresrlerinde ya seviye gstergesi bulunmaldr. Ayrca, ekovatlar iin 1 beygir tahrik gcnden balamak kayd ile tm soutma kompresrlerinde yollu emme ve basma vanalar tesis edilmi olmaldr. Bu hususlar da soutma kompresrlerinin ithalinde ve satn alnmasnda dikkat edilecek hususlar olmaldr. SOUTMA KOMPRESRLERNDE DER OLMASI GEREKENLER; Soutma kompresrlerinde yalama ve yalama gvenlii son derecede nemli olduuna gre, ekovatlar iin 1 veya 2 beygir tahrik gcnden balamak kayd ile, yalama ya otomatii balant ular bulunmaldr. Bu ulardan biri, yalama ya pompasnn basma tarafna,dier ucu ise kompresr krank milinin yalama ya pompasnn bulunduu ucuna deil dier ucuna irtibatl olmaldr. 100000 W soutma kapasiteli, tercihan 25000 W soutma kapasiteli soutma kompresrlerinde, kapasite ayar mevcut bulunmaldr.Ayrca, otomatik ya ayrc tesisinde ya ayrcda dn yapma durumunda olan yalama ya iin kompresr karterinde irtibat yeri olmaldr, Bilhassa souk ve donmu depoculuk uygulamalarnda ift rejimli uygulama gerekmesi ya da soutma kapasitesi ikmali durumlarnda ve freonlu sistem soutma teknii uygulamalarnda kompresr karterlerindeki yalama yann seviye dengelemesinde ihtiya olabileceinden, karter ya seviyesinin altinda ve stnde paralel dengeleme borularna uygun irtibat yerleri olmaldr.bu irtibat yerlerinden bir adeti, otomatik ya ayrcdan dnen yalama ya iin de mtereken kullanlabilir. lkemize soutma kompresr ithalinde ve satn alnmasnda bu hususlara da nem verilmeli ve zen gsterilmelidir. SOUTMA KOMPRESRLERNDE OTOMATKLENDRME; Soutma kompresrlerinde otomatiklendirme, soutma sisteminin trne, soutma kapasitesine ve ilevine gre farkllklar gsterir. Ev Buzdolaplarnda Otomatiklendirme; Ev buzdolaplarnda otomatiklendirme, bir duyarga ulu termostad ile yapolr. Termostadn duyarga ucu buzluun emi borusuna ok yakn bir yere monte edilir. Buzluk yeterli miktarda souyunca termostad ekovata giden elektirik akmn keser ve bylece ekovat stop eder, buzluk bir miktar snnca termostad tekrar eletirik akmna yol verir ve bylece ekovat tekrar almaya balar. Ev buzdolaplarnda ayrca ekovat ar akma kar koruyan bir termik ile, ekovatn ilk hareketinde grev alan bir rle de bulunmaktadr. Ticari Tr Buzdolaplar ve Soutucularda Otomatiklendirme; Ticari tr buzdolaplar ve soutucular, esasta; ev buzdolaplarna benzer trde basit ve sade trde soutma sistemlidir.Bu tr soutma sistemlerinde kondanser fanl hava akm ile soutulmakta, evaporatr ise,

gerektiinde fanl hava akml olarak ilevini srdrmektedir. Bu tr buzdolaplar ve soutucularda otomatiklendirme, ev buzdolaplarnda uygulanan esasa gre yaplr. Ancak, 1/4 beygir gcnden itibaren monofaze ekovatlada, ayrca g takviyesi iin bir de kondansatr bulunmaktadr. Orta Boy Soutma Sistemlerinde Otomatiklendirme:Orta boy soutma sistemlerinde, klcal yerine genleme valfi yerini alm, ayrca soutma devresine likit deposu ilave edilmi olpu, ekovatn emme ve basma ularnda da yollu vana tesis edilmi bulunmaktadr. Ancak sistemin sadelii ynnden likit deposu giri ve kna ama kapama vanas ilave edilmemi, likit deposu ile kondanserin gerektiinde soutucu akkan stoklamas iin kullanlmak amac ile drayer selenoid valf ile ekspansiyon valfi arasna tesis edilmitir. Bu tr soutma sistemlerinde de otomatiklendirmede ticari tr buzdolaplar ve soutucularda uygulanan esas kabul edilmekle beraber, ekovatn stop start, soutma sistemlerinde oda termostad ile selenoid valf ve ekovat alt sistemine seri olarak balanm monofaze elektirik devresi ile saland gibi ekovatn yollu emme vanasna tesis edilecek bir vakum otomatii ile de ekovat vakum ynnden gvence altna alnr. Byk Boy Soutma Sistemlerinde Otomatiklendirme: Byk boy freonlu soutma sistemleri , tesis ve tehizat ynnden tam teferruatl soutma sistemleri olmaldr. Bu durumda, ekovat veya kompresr; vakum ve ar basn koullar ile yalama sorunlarna kar, vakum, basn otomatikleri ve ya otomatii ile kontrol ve gvence altna alnmaldr. Gerektiinde kompresrn emme ve basma basn ve scaklklar ile, yalama yann yalama basn ve scakl da uygun manometrelerle kontrol altna alnp, izlenebilmelidir.Byk boy soutma sistemlerinde doal olarak birden fazla evaporatr de bulunabileceinden, soutulan her mekan iin ayr bir oda termostad ile ayr bir selenoid valf sistemine de ihtiya olacaktr. Amonyakl Soutma Sistemlerinde Otomatiklendirme: Soutma kompresrlerinde emme ve basma basnlarnn kontrolunun yannda deiken karter basnlar altnda yalama olay da son derecede nemlidir. Soutma kompresrlerinde karter hacm emme hatt ile irtibatl olduundan, karter basnc emme basncna eit olur. Deiken bir karter basncnda emme basnc da deiken olacaktr. Yalama olaynda ya pompasnn basma basnc deiken karter basncna bal olarak belirlenmektedir. Her halkarda Yalama ya pompasnn basma basnc, deiken karter basncndan en azndan 1 veya 2 Bar daha yksek olacak ekilde belirlenmeli ve buna gre otomatiklendirilmelidir. Bugn, soutma kompreslerinde yalama ya pompasnn basma basncn, deiken karter basncna gre kontrol altnda tutan ve yalama ya pompasnn basma basncnn karter basncna belirli bir deerde yaklamas halinde kompresrn otomatik olarak stop ettirilmesini salayan yalama ya otomatikleri mevcuttur. Ayrca soutma sistemlerinde basma basncnn belirli bir deere ykselmesi halinde soutma kompresrn stop ettiren yksek basn otomatikleri, emme basncnn belirli bir deere inmesi halinde kompresr stop ettiren alak basn otomatikleri veya emme otomatikleri ya da vakum otomatikleri mevcuttur. Belirli boyutlu freonlu soutma kompresrlerinde olduu gibi amonyakl sistem soutma kompresrlerine genellikle, 1 adet yksek basn otomatii ile, 1 adet vakum otomatii tesis edilmesinin gereklilii yanda 1 adet de ya basn otomatii, tesis edilmeli ve soutma kompresr bu otomatiklerle alak ve yksek basn sorunlar ile yalama ya etkinlii ynnden kontrol ve kumanda altna alnmaldr.

Ayrca byk boyutlu freonlu soutma kompresrlerinde de olmas gerektii gibi, bilhassa amonyakl sistem soutma kompresrlerinde, 1 adet ya basn manometresi, 1 adet yksek basn manometresi ile, 1 adet alak basn manometresi ve ayrca, 1 adet ya scakln lme termometresi ve 1 adet basma scakln lme termometresi ile, 1 adet emme scakln lme termometresi ile, 1 adet de sv hattna tesis edilmesi gerekli sv amonyak lme termometresi, tesis edilmeli ve bylece soutma sisteminde basn ve scaklk ynnden tm deerlerin izlenme ve kontrol imkan elde edilmelidir. SONU; Grlecei zere soutma kompresrlerinde yalama emniyeti ynnden alnmas gerekli tedbirler, yaln hali ile, sadece yalama ya ynnden olmayp, emme ve basma basnlar, ve bu arada bilhassa emme basnc da yalama olaynda son derecede etkendir. Ayrca soutma sisteminin tr, kkl ve bykl ile kullanlan soutucu akkana gre yalama gvenlii ynnden alnmas gerekli tedbirler ok farkllk gstermektedir, Ancak,soutma kompresrlerinde yalama emniyeti ynnden alnmas gerekli tedbirler arasnda ncelikle soutma kompresrnn tr, dnme hz, yalama ya pompas ve yerleim durumu ile, kompresr zerinde bulundurulmas ve tesisi gereken tehizat nem arz etmektedir. nemli olan, soutucu akkan ve soutma sisteminin tr ile, kklk ve byklk deerini esas alarak, daha az masrafl ve daha sade sistem, tesis ve tehizatla soutma kompresrlerinde yalama gvenlii ynnden uygun ve gerekli tedbirleri uygulama alanna almak ve ayrca yalama ynnden alnmas gerekli tedbirlerin salanmasna esas ve uygun soutma kompresrleri ithal etmek ve satn alabilmektir. SOUK DEPOCULUKTA MUHAFAZA USULLER: Bugn ticari ve endstriyel yaamda besin rnleri souk depoculukta iki ayr usul altnda muhafaza edilir. 1. 2. Souk Muhafaza Donmu Muhafaza

Genellikle meyve ve sebzeler ile ksa sreli muhafazalar iin souk muhafaza usul uygulanr. Souk depoculukta souk muhafaza yerine taze muhafaza tabiri de kullanlr. Besin rnnn zellii ve muhafaza sresine gre bir souk muhafaza deposunun scakl 1 C ila +15 C arasnda deiir. Uzun sreli muhafazalar iin ise donmu muhafaza usul uygulanr. Gene besin rnn zellii ve muhafaza sresine gre bir donmu muhafaza odann scakl 10 C ila 30 C arasndan deiir. Souk depoculukta 0 C ila 10 C scaklklar arasnda besin rnnn donmu muhafazas pek doru olmaz. Soutma ileminin herhangi bir sebeple stop etmesi durumunda bu blgede donmu besin rn belirli bir sre sonunda zlme olay ile karlaa bilir. Oysa besin rnleri,besin ve lezzet zelliklerini kaybetmemesi iin ancak bir defa dondurulmal ve sadece tketilmek veya piirilmek zere gene bir defa zlmelidir. Herhangi bir besin rnnn birka veya bir ok defa dondurulup zlmesi besi,n ve lezzet zelliklerini byk lde bozar ve hatta o besin rnnn bozumasna neden olur. Bu sebeple, donmu muhafaza ileminin gvenlik altnda devam iin donmu muhafaza odas scaklnn en azndan 10 C veya daha dk scaklklarnda olmas arzu edilir.

nemli baz besin rnlerinin souk ve donmu muhafaza scaklklar, bal nem miktar ve yaklak depolama sreleri ile, ortalama su muhteviyat ve yaklak donma scaklklar ve ayrca donmadan nce ve donduktan sonra zgl slar ile, donma gizli slar aada izelge-1.,2.,3. ve 4.de verilmitir. n Soutma: Besin rnnn, hasat sonras ksa ve belirli bir sre iinde n soutmaya tabi tutularak soutulmas hem gda maddesinin tazeliinin korunmas ve hem de pazarlama koullar ynnden ok nemli bir ihtiyatr. Bu ihtiyac karlamak iin besin rn souk veya donmu muhafazaya alnmadan veya usulne uygun olarak pazara arz edilmeden belirli yntemlerle ve aada verilen ema ile akland zere n soutma ilemlerine tabi tutulur
Pazarlama

Toplama

n Soutma

Souk Muhafaza

Pazarlama

n soutma sresi besin rnnn trne gre farkllklar gsterir. rnein, n soutma sresi st iin azami 4 saat, balk ve tavuk eti iin azami 12 saat, kkba ve bykba hayvan eti iin azami 12 ila 24 saat, eitli meyve ve sebzeler iin ise azam 24 saattir. Bu srelere bal kalmak kayd ile n soutma ilemi gda rnnn tr ile elimizdeki teknolojik imkanlara gre farkl yntemlerde yaplr. n Soutma Yntemleri: Bugn iin lkemizde n soutma ilemleri genellikle souk veya donmu muhafaza yapan souk depo ilemlerinin iinde yer almasna ramen ideal bir n soutma ilemi paketleme ve ambalajlama tesislerinin yannda veya merkezi n soutma tesisleri olarak gda sanayi veya ticaretinde yerini almaldrlar. Bylece besin rn hasat sonras hemen soutma zincirine alnp, bu zincir ierisinde tketime arz edilecektir. Ayrca hasat mevsimi toplama ve pazarlamaya sevk kapasitesine uygun n soutma tesisleri gda sanayi ve ticaretinde yerini aldnda souk zinciri tketime kadar srdren souk ve donmu muhafaza tesis ve sistemleri makine ve tesisat bakmndan ekonomik byklkle snrl kalacaktr. nemi bu ekille aklanan n soutma ilemi deiik yntemler altnda uygulanr. Basnl Hava Akm (Forced Air) le n Soutma: Byle bir n soutma ilemlerinde belirli bir soutma devresinin soutucu nitesinde soutulan souk oda havas vantilatrlerle besin rnnn zerine bir devri daim halinde flenir. Bylece souk hava akm iinde kalan besin rn belirli bir sre iinde istenilen scakla kadar soutulur. Bu sre besin rnnn trne gre yukarda aklanm olup, gerekli ve azami n soutma sresi olarak aklanr. Su le n Soutma (Hydrocooling) : Besin rnnn souk veya buzlu suya daldrlmas ve bastrlmas ya da besin rnne souk veya buzlu su pskrtlmesi ile yaplr. Bu ekilde bir soutma ile n soutma sresi ksaltlabilir. Ancak, suya kar duyarl olan besin rnleri bu yntemde yapsal olarak zarar grebilir. Buna ramen bilhassa buzlu su retimi n soutma ileminin kesinti yapt zaman aralklarnda da devaml olarak yaplabileceinden n soutma

amac ile elde daima yedek bir soukluk rezervinin bulunmasna imkan verecek ve bylece n soutma iin gerekli soutma makine ve tesisatn daha kk boyut ve llerde seilmesi ve dolays ile yatrm masraflarnn azaltlmas mmkn olacaktr. Kar Veya Yaprak Buzla n Soutma: Tatl su veya deniz suyu ile retilen kar veya yaprak buz da n soutma ileminde kullanlma alan bulmaktadr. Deniz suyu ile retilen kar veya yaprak buz balklkta n soutma amac ile kullanlmakta olup tatl su ile retilen kar veya yaprak buz ise yumuak yaprakl sebzelerin, rnein; spanak, kvrck marul vb. sebzelerde n soutma ilemlerinde kullanlma alan bulunmaktadr. Vakumlu n Soutma (Vacuum Cooling): Vakumlu n soutma, zellikle birbiri zerine sarlm yaprak ve liflerden oluan, dier bir deyimle; yaprak ve lif yzeylerinin alan ktlesine gre ok byk olan ve bnyesinde durgun hava bulunan lahana ve trleri ile marul, prasa, spanak, enginar, kereviz, karnabahar ve stl msr gibi sebze tr besin rnlerinin n soutulmasnda uygulanr. Birbiri zerine sarlm yaprak ve liflerden olutuundan bu tr sebzeler, ktlesine gre ok byk yzeysel alanl olup, bnyelerinde ok kk hacimli ve sonsuz sayda durgun hava bulundururlar Durgun hava, aslnda en ideal bir yaltm malzemesidir. rnein tabii mantar, cam ve ta yn, stryrophor ve poliratan gibi yaltm malzemelerinin s iletim deeri = 0.030 ila 0,040 W/mC arasnda deiirken yaln halde durgun havann s iletim deeri =0.018 W/mCdir. te bu nedenledir ki, birbiri zerine sarlm yaprak ve liflerden oluan ve ktlesine gre ok byk yzeysel alanl sebzeler s akm ynnden adeta yaltm malzemesine benzer zellik gsterir. Bu nedenle bu tr besin rnlerinin basnl souk hava akml souk odalarda n soutulmas, gnler ve haftalara sarkan ok uzun zaman alr. Bu durum ise hem gda rnnn kalitesi ve hem de ticari aktivite ynnden sakncaldr. Basnl souk hava akml souk odalarda n soutma ilemi sadece yzey alannn ktlesine gre kk olduu ve bnyesinde durgun hava bulunmayan elma, armut, ayva, eftali, havu, patates, domates, biber, kabak gibi meyve ve sebzelerde uygun ve yeterli olmaktadr. abuk Dondurma (oklama): Herhangi bir besin rn bir donmu muhafaza odasna alnmadan nce de, ncelikle bir n soutma odasna alnr. Bu n soutma odasnda besin rn yukarda n soutma konusunda aklanan yntem ve sreler dahilinde 1 C scakla kadar soutulur. Daha sonra n soutmas yaplm olan bu besin rn abuk dondurulmak veya oklanmak zere dondurma tneline veya oklama odasna alnr. Dondurma tnelinde besin rn azami 48 saat, tercihen 12 ila 24 saat iinde 16 C ila 28 C souklua kadar dondurulur. Bu dondurma mddeti de n soutma ileminde olduu gibi ne kadar ksa olursa besin rnnn i yapsnn bozumamas ve tazeliinin korunmas ynnden o kadar iyidir. Ancak tesis yatrm masraflar artacandan endstriyel ve ticari hayatta abuk dondurma (oklama) sresinin de byk lde azaltlmasna imkan olmaz.
Pazarlama

Toplama

n Soutma

oklama aaa
tneli

Donmu Muhafaza

Pazarlama

Yukarda aklanan yntem ve artlar altnda dondurma tnelinde dondurulan besin rn muhafaza sresine gre scakl tespit olunacak, donmu muhafaza odasna alnr veya dorudan pazarlamaya sevk edilir. oklama Yntemleri: Souk depoculukta n soutma ileminde olduu gibi besin rnnn oklanmasnda da eitli yntemler uygulanmaktadr. Bu yntemler basit olarak aadaki gibi sralanabilir. Basnl Hava Akml (Forced Air) le oklama: Basnl hava akml oklama, aynen n soutma ileminde olduu gibi uygulanr. Ancak burada belirli bir soutma devresinin soutucu nitesinde soutulan ve fanlarla sirkle edilen basnl havann soukluk derecesi 16 C ila 28 C gibi ok dk soukluk deerlerindedir. Bu tr oklama belirli mekanlarda statik olarak yaplabilecei gibi belirli mekanik donanmlarla da kontinyu sistem altnda da yaplabilir. Levhal Dondurucular: Baz zel ve nemli durumlarda dondurma tneli yerine levhal dondurucular kullanlr. Levhal dondurucular da soukluk, souk levhalardan temasla dorudan doruya besin rnne getiinden dondurma mddetinin istenilen sreye azaltlmas imkan vardr. Bu gn iin paketlenmi et ve ilenmi balk dondurulmasnda levhal dondurucular nemli bir uygulama alan bulmaktadr. Salamura le oklama: Besin rnnn souk veya buzlu suya daldrlmas ve bastrlmas ile yaplan n soutma uygulamasnda olduu gibi bu defa n soutmas yaplm besin rn sodyum klorr, kalsiyum klorr ve etilen glikoz vb. ar soutulmu salamura iine daldrlp bastrlmas yntemi ile de oklanabilir. Byle bir oklama yntemi uygulamas ile oklama sresi ksaltlabilir ve ayrca oklama uygulamasnn bnyesinde belirli bir soukluk rezervi salanabilir. Bylece daha kk kapasite ve boyutlu soutma sistemi ile daha rant bir oklama uygulamas elde edilebilir. ENTEGRE SOUK DEPOLAR: Yukarda yaplan aklamalara gre, bilhassa retim ve tketim blgeleri ile pazarlama blgeleri iin planlanp tesis edilecek souk depolar, ok amal besin rn muhafazasna uygun, ticari tr entegre souk depolar olmaldr. Bu tr souk depolarda n soutma odalar, souk muhafaza odalar, ok odalar ve donmu muhafaza odalar birlikte ve entegre olarak tasarlanp planlanmaldr. Ayrca bu tr souk depolarda besin rn ayklama, tasnif ve ambalajlama mahalleri de dnlmelidir. Ancak snrl boyutlu ticari tr souk depolarda, rnein sadece souk muhafaza uygulamas yaplan souk depolarda ayr bir n soutma odas dnlmeden sadece ayn souk odada besin rn souk muhafazaya alnabildii gibi ayn zamanda souk muhafaza depolama kapasitesinin % 2 ila %10u orannda bir besin rnnn de ayn souk odada n soutulmas yaplabilir. phesiz bu tr amala kullanlacak bir souk depoya tesis edilecek soutma makine ve tesisatn kapasite ve boyutlar uygulama amacna uygun seilmelidir. Ayn ekilde donmu muhafaza uygulamasnda da ayn donmu muhafaza odasn ayn zamanda oklama amac ile de kullanlabilir. Ancak bu durumda da oklama miktar donmu muhafaza miktarnn belirli bir oran ile rnein; % 2 ila %10u oran ile snrl olmaldr.

izelge : 1. eitli Sebzelerin Souk ve Donmu Muhafaza Koullar

Besin rn Enginar Yeil Fasulye

Besin rn Elma Kuru Fasulye Kays Karnabahar Muz (Yeil) Lahana Muz (Sar) Havu Kiraz Stl Kzlck Hyar Kuru ncir Patlcan Taze ncir algam

Depo scakl C Depo 0 Scakl 0

C -1/+4 10 00 10/15 0 14/16 0 -1/1 0 2/4 10/13 0/4 7/10 -1/1 0 -1/1 0 0/1 -1/1 0 7/10 7/10 10/16 0 0/10 0 8/10 0 0/9 0 0/3 0 7 0/10 -0.5/0 7/10 0/1 3/10 0/1 0 -1/0 0 -0.5/0 0/10 4/10 10/13 7/10 13/21 7/10 7/10 -16/-23 -16/-28

Bal Depolama Su Donma zgl s kJ/ kg.K Nem Sresi Miktar Noktas Donma Donma Gizli s % % C kJ/ kg.K ncesi Sonras Bal Depolama Su Donma zgl 3.651 s kJ/kg.g 95 2 Hafta 84 -1.2 1.892 280,-.18 Nem Sresi Miktar Noktas Donma Donma Gizli s 90-95 7-10 Gn 89 -0.7 3.818 1.955 296.86
% 90 70 80 95 90-95 95 85-95 95 90-95 95 90-95 90-95 50-60 90-95 85-90 95 85-90 95 3-8 Ay 6-8

Ay 1-210-14 Gn Hafta 2-3 Ay Hafta 3-5 Gn 2-3 Hafta Gn 4-8 2-410-14 Gn Ay 9-12 Ay Gn 7-10 7-10 2-4 Hafta Gn 2-8 Hafta Ay 1-3 2-3 3-6 Ay Hafta 3-4 Gn 2-3 Hafta 7-10 Gn 4-6 Hafta 3-4 Hafta 1-6 Ay 1-8 Ay 6-8 Hafta 1-2 Ay 3-12 Hafta 1-3 Hafta 2-4 Hafta 6-8 Ay 1-3 Hafta 6 Ay 2-4 Hafta 2-3 Hafta 2-4 Hafta 5-8 Ay 2-4 Hafta 3-4 Hafta 2-3 Ay 2-4 Ay 5-7 Gn 5-14 Gn 2-3 Hafta 4-6 Ay
4-6 Hafta 1-24-6 Ay

% 84 85 75 70 80 87 23 78 82 82 83 89 89 86 87 87 91 89 86 82 85 90 93 75 93 -

11 90 85 88 74 96 93 90 85 95 91 90 89 88 85 74 12 12 92 78 95 95 94 84 93 94 -

C -1.1

-1.1 -0.6 -0.8 -0.8

ncesi 3.651

-1.892 3.684 3.852 1.905 3.349 3.684 1.779

sonras

- 280.18 283.52 300.20 1.968 250.16 283.52 1.905

250.16 293.52 1.943 266.84 246.83 1.767 290.19 320.21 2.043 2.005 - 310.20 260.17 300.20 1.968 273.51 283.52 1.905 2.031 273.51 316.87 1.980 303.53 310.20 1.968 300.20 296.86 1.955 296.86 296.86 1.943 293.52 286.85 1.905 283.52 290.19 1.767 246.83 290.19 303.53 296.86 1.993 306.87 286.85 1.817 260.17 273.51 1.980 303.53 283.52 2.031 316.87 300.20 2.018 313.54 310.20 1.905 283.52 250.16 2.005 310.20 310.20 2.018 313.54 -

KJ/kg

-0.8 -1.4 3.349 3.785 1.779 -1.8 -0.6 3.517 3.316 1.842 -0.9 -0,5 3.751 4.053 1.930

Msr

Yeil Prasa ekirdeksiz zm Marul ekirdekli zm Mantar Armut Bamya Greyfurt Yeil Soan Limon Kuru Soan Yeil Limon Maydanoz Portakal Yeil Bezelye Mandalina Kuru Bezelye Meyve Ezmesi Kuru Biber eftali Taze Biber Erik Patates Nar Bahar Turpu Ayva K Turpu ilek Yaz Kaba Karpuz K Kaba
Taze Zeytin

95 90-95 90 90-95 85-90 95 85-90 65-75 85-90 95 85-90 95 85-90 70 85-90 60-70 90 90-95 90-95 90-95 90-95 95 90 95 90-95 85-95 80-90 70-75
90 85-90

-0,8 -2.4 -1.0 -1.6 -0.7 -2.1 -0.2 -0.9 -1.9 -1.1 -0.9 -1.4 -0.8 -1.6 -1.1 -0.8 -0.6 -1.1 -0.8 -0.9 -0.7 -0.8 -0.7 -3.0 -0.7 -2.0 -0.7 -0.8 -0.5 -0.4 -0.8
-1.4

1.608 3.952 3.450 3.852 1.817 3.584 3.684 1.867 3.584 4.019 1.867

3.885 1.880 3.852 3.818 1.955 3.818 3.818 1.955 3.785 3.718 1.918 3.684 3.751 1.930 3.316 3.751 1.930 1.239 3.885 1.980 1.239 3.818 1.955 3.919 3.718 1.918 3.450 3.584 1.867 3.885 3.684 1.905 4.019 3.852 1.968 3.986 3.952 2.005 3.684
3.617 3.349 1.779 3.952 3.592 2.005 3.986 --

Yeil Domat Kavun Domates Donmu Meyve Donmu Sebze

85-90 85-90 85-90 90/95 -

1-3 Hafta 4-6 Hafta 4-7 Gn 6-12 Ay 6-12 ay

-0.6 -1.1 -0.5 -

izelge : 2

eitli Meyvelerin Souk ve Donmu Saklama Koullar

Not : izelge 1 ve 2de verilen eitli sebze ve meyvelerin souk ve donmu saklama koullar; bilhassa souk veya donmu deponun scakl ile, bal nemi ve ayrca depolama sresi, souk ve donmu depoculukta mutlaka uyulmas gerekli koullardr. Ayrca souk veya donmu depoya saklanmak zere alnan eitli sebze ve meyveler gelime ve olgunlama ynnden uygun zamanda hasat edilmi ve hasat sonras hemen ayn gn, souk veya donmu depoda saklanmak zere, n soutmas ve oklanmas yaplm olmaldr.

izelge : 3 Et ve Balk le rnler Souk ve Donmu Muhafaza Koullar Besin rnleri Depo Scakl C eitli Balklar -1/1 Kurutulmu balk 0/2 Fme Balk 0/2 Donmu Balk -18/-28 Karides, stiridye,-1/1 Midye Istakoz S Eti Dana Eti Karacier Donmu Sr Eti Koyun Eti Donmu Oyun Eti Tavuk Eti Hindi Eti rdek, Kaz, Eti
Donmu Kmes Hayvan Eti

Bal Depolama Nem % 95 80-90 80-90 90-95 90-95 Sresi

Su

Donma zgl s kJ/kg.K C -2.2 -2.2 -2.2 -2.2 -1.7 -1.7 -1.7 -2.8 -2.8 -2.8 ncesi 3.550 2.880 2.981 3.751 3.426 3.048 3.182 3.812 3.316 2.981 3.148 Sonras 1.850 1.604 1.641 1.930 1.804 1.666 1.717 1.717 1.767 1.641 1.704 -

Gizli s kJ/kg 250.00 203.46 213.47 200.19 256.83 220.14 233.48 233.48 266.83 213.47 230.15 -

Miktar Noktas Donma Donma

% 10-14 Gn 75-85 10 Gn 61 10 Gn 64 6-12 ay 5-8 Gn 87 62-77 66 70 60-80 74 64 69 -

-1/1 -1/1 -1/1 -1/1 -18/-25 -1/1 -18/-23 -1/1 -1/1 -1/1 -18/-23

Deniz Canl Suyu 85-90 90 90 90-95 85-90 90-95 85 85 1-3 Hafta 1-7 Gn 1-5 Gn 9-12 Ay 5-12 Gn 8-10 Ay 1Hafta 1Hafta

85 1 Hafta 90-95 9-12 Ay

Sucuk 1/15 85-90 3-6 Ay Salam Sosis 1/15 85-90 1-3 Ay Kavurma 5/10 85-90 6/10 Ay Fme Dili 1/15 85-90 3-6 Ay Pastrma 1/15 85-90 6-12 Ay Not : izelge 3 ve 4de verilen eitli et ve balk ile, et ve balk rnleri, st ve st rnleri ile, dier rnler; retiminin hemen akabinde n soutmaya alnp, souk muhafazaya alnmal, donmu muhafazaya alnacak trler ise n soutmann hemen akabinde oklanp donmu muhafazaya alnmaldr. Ancak; st saldnda hemen veya azami 4 saat iinde +4Cye kadar soutulmas tamamlanmal ve bundan sonra da istenilen st rnleri retilmelidir. Ayrca, souk ve donmu muhafazada bu izelgelerde verilen muhafaza scaklklar ile, bal nem deerleri ve depolama srelerine tam uygulanmaldr.

izelge : 4 St ve St Mamlleri ve Dier rnlerin Souk ve Donmu Muhafaza Koullar:

Depo Besin rn Scakl C Bal Nem Depolama Sresi Su Miktar % 16 37 39 87 87 63 Donma Noktas C -20/-0.6 -13.3 -7.2 -0.56 -0.56 -5.6 zgl s kJ/kg.K Donma Sonras 1.340 1.373 2.679 2.077 2.143 3.751 3.751 2.948 Donma ncesi 1.0407 1.038 1.675 1.302 1.327 1.930 1.930 1.626 50.00 53.37 154.00 123.41 123.41 290.19 290.19 210.14 Gizli Is kJ/kg

Margarin Krema-kaymak Tereya Yourt Beyaz Peynir Kaar Peyniri Krem Peyniri Tulum Peyniri Pastrize St Kaynam St Dondurma, %10 Yal Yumurta Yumurta Donmu

% St Ve St rnleri 2 60-70 12 Ay 2/4 75-80 5-7 Gn 4 75-85 1 Ay 0/2 80-85 2-6 Hafta 0/4 75-85 6-12 Ay 0/4 80-85 3-6 Ay 4 65-70 6 ay 0/4 65-70 12 Ay 0/4 75-85 2-4 Gn 0/4 75-85 2-4 Gn -25/-28 3-12 Ay Kanatl Hayvan rnleri -2/0 80-85 5-6 Ay 10/13 70-75 2-3 Hafta -18/-20 12 Ay 12 Ay ekerlemeler 40 6-12 Ay 40 5-12 Ay 40 3-9 Ay

66 66 55 88 1 10 17

-2.2 -2.2 -

3.048 3.048 2.680 3.758 0.871 1.172 1.407

1.666 1.666 1.528 1.943 0.850 0.963 1.051

220.14 220.14 183.45 293.52 3.34 33.35 56.70 300.20

Yumurta Sars Donmu Yumurta Beyaz -18/-20 Stl ikolata ekerleme Lokum eitli Besin rnleri F Bira iede Bira Kutuda Bira Konserveler Pekmez Bitkisel Yalar Ekmek -18/1 -18/1 -18/1

2/4 0/16 0/10 20 -18

65 70 90-95 -

3-8 Ay 12 Ay 8-12 Ay 12 Ay ve DahaFazla 3-13 Hafta

90 33 0 33

-2.2 -

3.852 0.938 1.993

1.968 0.975 1.271 10.01 106.74

Prof. Sabri SAVAn Yaynlam Kitaplar: - Salamuralar ve Korozyon nleme Usulleri (1968) - Teorik ve Pratik Aklamal Souk Depoculuk (Kiisel Yayn, 1969) (MMO Yayn, No:82, 1974) - Soutucu Akkanlar (MMO Yayn, No:88, 1970) - Soutucu Akkanlar ve Salamuralar

(Mollier Diyagramlar ve Tablolar) - Souk Depoculuk ve Soutma Sistemlerine Giri (Uluda niversitesi Yayn, 1987) - SI l Sistemi (System International Of Units) ve Uygulama Yntemleri, (2002) - Souk Depoculuk ve rnek Proje almalar, (2002) - Soutma Teknii ve rnek Proje almalar, (2004) Not: Yazarn ayrca; soutma, stma ve enerji tasarrufu ile motorlar konularnda ellinin zerinde makale, tebli ve ders notu mevcuttur. SAVALAR Tesisat Taahht ve Ticaret Ltd. tinin Mevcut Yaynlar: - Souk ve Donmu Depoculuk - Soutma Teknii ve rnek Uygulama almalar