PRAISTORIJA NASELJA OTVORENOG TIPA 4400-3300 Lepenski vir, Vinca kod Beograda, Starcevo, Banjica (Beograd), Gomolava, -Stanista

tipa zemunica i koliba Stanista kulture Lepenskog vira (6500-5400 BC) -Mezolit Ili Srednje Kameno Doba (Lepenski vir, Padina, Vlasac, Hajdcka Vodenica i dr.) -u osnovi su bliska krugu ili trapezu, sa satorastom krovnom konstrukcijom Za formiranje osnove koriscen je ravnostrani trougao - tip kolibe sa slemenjacom. BRONZANO DOBA NASELJA UTVRENOG TIPA 2300-1000 -prva naselja tipa gradine (utvrdjenje sa drv. palisadama i kulama) - gradska (protourbani centri) i seoska naselja -utvrdjena gradinska naselja : OPIDIUM TEICHISMA TEICHOS -Feudvar kod Mosorina ,Titelski breg, Zidovar kod Vrsca, Bosut Jednostavni Oblici Stanovanja a) sibara b) dubirog c) krivulja d) koliba METALNO -BAKARNO DOBA na Balkanu od 5500 do 2600 g.BC najpoznatije nalaziste Vucedol, danas u Hrvatskoj Sirmium, Viminacium(Kostolac), Singidunum, Naissus, Remesiana(Bela Palanka), Ulpiana, Justiniana Prima (Lebane) -prva tri status kolonije -gradovi (municipium, colonia) -ostala naselja (canabea, civitaes) -naselja ruralnog tipa (vicus, pagus, viculus) Castrum NOVAE(Cezava, Serbia),TALIATA(Donji Milanovac, Serbia),SMORNA (Boljetin, Serbia),Diana kod Karata,Timacum Minus Ravna kod Knjazevca Klasicni Rim - Arhitektonski Program 1. Kultni objekti - hramovi 2. Stambene gradjevine(seoske, gradske, rezidencijalne) 3. Javni objekti (bazilike sudske i trgovake zgrade; terme; pozorista; amfiteatre; hipodrome, horeumi...) 4. Inzinjerske konstrukcije 5. Vojna arhitektura 6. Memorijalni objekti -slavoluci;stubovi; grobnice; memorije; hereone -novi tip seoskog naselja villa rusticael, jedan vlasnik, veleposednik (1) -zajednice slobodnih seljaka(2) -zajednice starosedeoca, varvara(3)

RANI SREDNJI VEK PREROMANSKA ARHITEKTURA od poetka 9. do kraja 11.v. Stilski i prostorni koncept sakralnih graevina je jedinstven na celom podruju i ima opte karakteristike zapadne preromanske arhitekture. Osnovni tipovi crkvenih graevina: 1. Graevine podunog plana -Jednobrodne crkve -Trobrodne bazilike -Jednobrodne crkve sa svodnom konstrukcijom (bez ili sa kubetom) Jednobrodne crkve pravougaone osnove sa svodnom konstrukcijom -pravougaoni naos, poluoblicasti ili krstasti svodovi, dvovodni drveni krov, cetvrtasto kube sa cetvorovodnim krovom, oltarske apside, naos podeljen na 3 traveja, sa pilastrima koji nose poprene luke Crkva sv. Mihaila u Stonu(Peljeac); Crkva sv. Tome u Kutima(Boka Kotorska); Crkva sv. ora u staroj Ribnici(Podgorica); Crkva sv. Petra u Bijelom Polju knez Miroslav 12.v; Od crkve sv. Luke u Kotoru (1195. god) se poetak Romanske arhitekture, kube je na pandantifima, to je uticaj Vizantije. 2. Graevine centralnog plana -Osnove slobodnog krsta sa kubetom: -Crkva sv. Krsta u Ninu -po 9. veka -Crkva u unisu -Rotonde sa kubetom -crkva sv. Petra i Pavla kod starog Rasa, 9. vek(12. vek) -Multikonhalne i trikonhalne osnove sa kubetom Multikonhalne -Crkva u Olju kod Stona, trikonhalne-Crkva kod Zatona na Limu 3. Graevine Kombinovanog plana -jednobrodne crkve i trikonhosa -Crkva Preiste Krajinske na Skadarskom jezeru

VIZANTIJSKA STILSKA GRUPA danasnje Makedonija i Srbija od 14. veka Tipovi graevina : 1. trikonhalni i tetrakonhalni plan sv. Naum 893-910. i sv. Pantelejmon, 886-916. na Ohridskom jezeru; 2. bazilikalni plan sa kupolom i bez nje sv. Sofija u Ohridu, 1037-1056; 3. plan upisanog krsta razvijen i saet (1 i 5 kupola) Vodaa, episkopija Strumika, pre 1018; crkva u selu Gornji Matejevci kod Nia, 11-12. vek; OSNOVNI TIPOVI prostornog reenja crkava graenih u periodu nakon osvajanja makedonije (kralj Stefan Uro I, kralj Milutin i car Duan): saeti upisani krst(jednokupolne crkve) -pravougaone osnove sa pilastrima uz juni i severni zid -pravougaone osnove sa kupolom na konzolama- sa ugaonim pilastrima razvijeni upisani krst -sa jednom kupolom -sa pet kupola **Crkva sv. Bogorodice Ljevike U Prizrenu -prvobitno vizantijska 3 brodna bazilika,sa narteksom i drvenom konstr. iz 9.v., obnovio Milutin 1307; -razvijeni krst sa svodnom konstrukcijom -na zap. dvospratni egzonarteks sa kulom zvonikom u sredini -gradili protomajstori Nikola i Astrapa Tip I - Saeti Upisani Krst (jednokupolne crkve) 1. pravougaone osnove sa pilastrima uz juni i severni zid: -crkva Sv. ora u Raanima kod Prizrena, kralj Milutin, 1370. -crkva manastira Matke kod Skoplja, spolja poligonalna apsida 2. pravougaone osnove sa kupolom na konzolama: -Crkva manastira sv. Nikole na Tresci kod Skoplja 3. sa ugaonim pilastrima: - crkva Joakima i Ane u manastiru Studenica (Kraljeva crkva), kralj Milutin Tip Ii-Razvijeni Upisani Krst 1. jedna centralna kupola: -Bogorodiina crkva u selu Muutitu kod Prizrena, 1315, veliki kaznac Dragutin -Crkva u Ljubotenu, kod Skoplja, vlastelinka Danica, 1337. -Crkva manastira Banje kod Priboja, sv. Nikola, ktitori Stefan Deanski i Car Duan, 1329. -Crkva manastira sv. Arhaneli u Lesnovu kod Zletova, Despot Oliver, 1341 (Kasnije, 1349. dodata priprata) -Crkva Markovog manastira u Suici kod Skoplja, ktitori kralj Vukain i njegov sin Marko, zavrena posle 1317, majstor Mania 2. sa pet kupola -Crkva manastira sv. ora u Starom Nagoriinu kod Kumanova -Crkva manastira Mateje u Skopskoj Crnoj Gori,zapoeo car Duan, zavrili car Uro i Carica Jelena, posle 1355. -Crkva manastira Graanice na Kosovu polju, kod Pritine, 1315-1321.Ktitor kralj Mulutin, Kasnije, u 14. veku, dograena spoljna priprata; dupli upisani krst, jedan iznad drugog Sloene Osnove-Peka Patrijarija -Sredite srpske arhiepiskopije u drugoj polovini 13. veka -od 1220-1330 -3 crkve (Sv.Apostoli-raka, Sv.Dimitrije-saet up.krst, Sv.Bogorodica- razvijeni up.krst ) zajednika priprata

RAKA STILSKA GRUPA prva polovina 12. v. do 14.v. -od Kraljeva do Pei i Prizrena na Kosovu i na prostoru du reke Morae u Zeti. -razlika od preromanskih crkvi centralna kupola (jednobrodne pravougaone osnove) Prostorna organizacija crkava: -jezgro crkve je kockasto, kubino postolje koje ine zidovi koji se uzdiu iznad lukova koji nose kube -uz glavni brod, na S i J dodati su mali prostori vestibuli, kapelice, pevnice -ispred naosa- priprata narteks, na zapadnoj strani -vremenom, boni dodati prostori, se objedinjuju pod jedan krov-lii na trobrodnu baziliku, poveava im se visina; -Sv. Nikola kod kurumlije, nemanja 1165-68. -urevi Stupovi Kod Starog Rasa, Nemanja 1171. -pilastri na fasadi (odraavaju unutranju konstrukciju) ; zabati izvueni iznad krova ; zavrni venci u vidu polukrunih arkadica slepi arkadni friz ; kube-ravni zavrni venac -Bogorodiina Crkva U Studenici, Nemanja, 1183-1191. -poliran kamen, horiz. redovi tesanika,mermera, pilasteri(odg. konstruk.); kube novo -IA, Stefan Prvovenani, 1208-1215. -GRADAC, Kraljica Jelena, oko 1270. kombinacija romanskog stila i gotike -kontrafori -MILEEVA, Kralj Vladislav, 123435. -Sv. Ahilije, Arilje, Kralj Dragutin pre 1295. -Manastir MORAA, Crkva uspenja bogorodice 1252. -SOPOANI, Stefan Uro I, 1255. -Sv. Nikola kod kurumlije, Nemanja 1165-68. -izuzetak vizantijska tehnologija svaki drugi red opeke uvuen i malterisan -Manastir BANJSKA, Kralj Milutin, 1312-18. -DEANI, Stefan Deanski, 1327-35 -polihromija, tripartitna podela zap. proelja pilastrima; bazilikalna forma, izdignut sr. deo -Sv. Arhaneli Kod Prizrena, Car Duan, 1343-52 -Davidovica , Kod Brodareva,Dmitar, Nemanjin Unuk, 1281. IZUZECI : -crkva u Deanima, Hrist Pantokrator, 5 brodan naos, 3 brodan narteks, poduni bazilikalni plan, uticaj romanike iz primorja, graditelj Fra Vita iz Kotora ; ktitor Stefan Deanski, 1327-35 -crkva iz man. Sv.Arhaneli kod Prizrena- vizantijski tip, centralni plan, razvijeni upisani krst sa 5 kupola, ktitor Car Duan, 1343-52

MORAVSKA STILSKA GRUPA -razvila se 14-15.v. -novi plan je spoj vizantijskog upisanog krsta, sa arh. oblicima carigradske kole, uz dodavanje svetogorskih apsida (kao kod Vel.Larve) -apside iste visine kao naos originalno (samo za moravsku kolu) -opti tip : kombinovani upisani krst sa trikonhosom u saetom i razvijenom obliku (1-5 kupola) -uzor: Ravanika crkva, 1375-77. -saeti tip proizaao iz razvijenog tipa suavanjem poprenih krakova Lazarica 1377 -priprata gradi se u isto vrene kad i naos, poluzatvoren prostor sa kulom I -Saeti Tip Upisanog Krsta Sa Trikonhosom Saeti tip se koristi za pridvorne crkvelazarica u kruevcu (oko 1377), ktit. car lazar. Manastir Kaleni (Izmeu Kragujevca I Trstenika), ktitor protodovijar Bogdan Manastir rudenica kod trstenika, vlastelin vukainvreme despota stefana lazarevia. II -razvijeni tip upisanog krsta sa trikonhosom 1.jednokupolne crkve crkva manastira ljubostinja,kod trstenika, protomajstor rade borovi drena kod brusa, ktitor monah dorotej (1389). nova pavlica kod rake, ktitori braa lazar i stevan musi (pre 1389). 2.petokupolne crkve crkva manastira ravanice,ktitor knez lazar (1375-77). crkva manastira manasije (resave),kod despotovca,despot stefan Lazarevi,1408-18. -crkve: Lazarica; Naupara, kod kruevca, 1381; Crkva vaznesenja gospodnjeg ravanica; Resava manasija zidovi od kamenih tesanika; Kaleni; Ljubostinja; Veluenova pavlica