ALEKSANDR SOLJEN TS N VE ALEV ALATLIDA ZGRLK

(Analitik Bir Karlatrma)

Mehmet GNGR

Eskiehir Osmangazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Karlatrmal Edebiyat Anabilim Dal

YKSEK L SANS TEZ

ESK EH R UBAT, 2006

Eskiehir Osmangazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne;

Bu alma, jrimiz tarafndan Karlatrmal Edebiyat Bilim/Anabilim Dalnda YKSEK L SANS TEZ olarak kabul edilmitir.

Bakan: ................................. Do. Dr. Asuman AASAPAN

ye: ............................... Do.Dr. Ali GLTEK N (Danman)

ye: ............................... Yrd. Do. Dr. Medine S VR

ONAY .../02/2006 mza: ..................... Prof. Dr. Mnevver YILANCI Enstit Mdr

ii

ZET

ALEKSANDR SOLJEN TS N VE ALEV ALATLIDA ZGRLK (Analitik Bir Karlatrma)

GNGR, Mehmet Yksek Lisans Tezi, 2006 Karlatrmal Edebiyat Anabilim Dal

Danman: Do.Dr. Ali GLTEK N Bu almada, Rus ve Trk edebiyatnn ada yazarlarndan, Aleksandr Soljenitsinin Gulag Takmadalar ve Alev Alatlnn Schrdinger'in Kedisi adl eserleri zgrlk kavram balamnda analitik olarak karlatrlm ve bu iki eserin ayn kavram ele al ekilleri incelenmitir. Bundan ama iki yazar arasnda etkileim olup olmadnn ortaya karlmas olmutur. Bu karlatrmal almada ncelikle metne dayal inceleme ynteminden yararlanlmtr. Karlatrmal edebiyat biliminin (komparatistik) farkl disiplinlerle ok yakn ilikisi olmasnn yansra karlatrmada temel alnan zgrlk kavramnn ok boyutlu olmas, incelenen eserlerin felsefeye dayal inceleme yntemiyle de karlatrlmasn zorunlu klmtr. Bu almann sonucunda, zgrlk kavramnn her iki eserde de arlkl olarak ele alnm olduu grlmtr. zgrlk kavramnn farkl kltrlerde farkl alglanmas, edebiyat alanndaki yansmalarnn da farkl olmasna neden olmaktadr. Bu karlatrmal almadan, yazar Alev Alatlnn Aleksandr Soljenitsinden dorudan etkilendii sonucu karlamamakla birlikte, Alatlnn, Soljenitsinin zgrlk yazar olmasndan dolay ondan etkilendii sonucuna varlmtr.

iii

ABSTRACT

A LITERARY COMPARISON OF ALEXANDR SOLJENITSIN AND ALEV ALATLI IN TERMS OF FREEDOM (An Analytical Comparative Study) GNGR, Mehmet Master Thesis, 2006 Department of Comparative Literature

Advisor: Associate Professor Ali GLTEK N This study compares contemporary Russian writer Alexandr Solzhenitsyns work The Gulag Archipelago and contemporary Turkish writer Alev Alatls novel Schrdingerin Kedisi (Schrdingers Cat) in the field of Comparative Literature and in terms of freedom. By doing this it would be possible to analyse how these works contain the idea of freedom. It is also the purpose of this study to help to understand the works and to state if there has been any influence between these two writers. This comparative study is mainly based on text analysis. Since the science of comparative literature studies is multi-disciplined and the term handled in this comparison is multi-dimensional, the study has also crossed philosophy. As conclusion, this study has stated that the term freedom and related words to it exist in the texts of both works in different ways and in different amounts. This is mainly due to fact that different societies and persons under different conditions may understand and interpret freedom in different ways. So the reflections of the term freedom in different literatures may vary. Although it is difficult to state that Alatl has been influenced directly from Soljenitsin as a result of this comparative study, some writings of hers say that she admires him as a writer for freedom and in some other ways. In conclusion, it could be said that Alatl was influenced by Soljenitsin. into the field of

iv

NDEK LER ZET ABSTRACT NSZ GR I. BLM: ZGRLK KAVRAMI VE SINIFLANDIRILMASI 1.1. ZGRLK KAVRAMINA L K N TANIMLAR VE ZGRLK KAVRAMININ SINIFLANDIRILMASI 1.1.1. Yaama zgrl 1.1.2. Bireysel zgrlk 1.1.3. Mal Edinme zgrl 1.1.4. Seyahat zgrl 1.1.5. Dnce ve fade zgrl 1.1.6. Bilgi Edinme ve Basn Yayn zgrl 1.1.7. nan ve badet zgrl 1.1.8. Toplumsal zgrlk 1.1.8.1. Yasa zgrl 1.1.8.2. rgtlenme ve Toplanma zgrl 1.1.8.3. ktidar, Demokrasi ve zgrlk 2. BLM: ALEKSANDR SOLJEN TS N VE ALEV ALATLI 2.1. ADA RUS YAZAR ALEKSANDR SOLJEN TS N 2.1.1 Hayat 2.1.2. Edeb Eserleri ve Rus Edebiyatndaki Yeri 2.2. ADA TRK YAZAR ALEV ALATLI 2.2.1. Hayat 2.2.2. Alatlnn Eserleri ve Trk Edebiyatndaki Yeri ALEV ALATLI'NIN "SCHRDINGER' N KED S " ADLI ESERLER N ZETLER 3.1. GULAG TAKIMADALARI 3.2. SCHRD NGER' N KED S 3.2.1. Kabus 3.2.2. Rya 30 30 33 33 38 5 7 8 8 8 9 11 11 12 13 14 14 17 17 17 19 23 24 25 ii iii vi 1 5

3. BLM: ALEKSANDR SOLJEN TS N' N "GULAG TAKIMADALARI" LE

4. BLM: ALEKSANDR SOLJEN TS N' N "GULAG TAKIMADALARI" LE ALEV ALATLI'NIN "SCHRD NGER' N KED S " ADLI ESERLER N N ZGRLK KAVRAMI AISINDAN ANAL T K KARILATIRMASI 4.1. YAAMA ZGRL 4.2. B REYSEL ZGRLK 4.3. MAL ED NME ZGRL 4.4. SEYAHAT ZGRL 4.5. DNCE VE FADE ZGRL 4.6. B LG ED NME VE BASIN YAYIN ZGRL 4.7. NAN VE BADET ZGRL 4.8. TOPLUMSAL ZGRLK 5.BLM: SONU VE NER LER 5.1. SONU 5.2. NER LER KAYNAKA 43 43 49 57 58 60 62 65 68 75 75 78 79

vi

NSZ

zgrlk, insanln evrensel deerlerinin en ncelikli olanlarndandr. zgrlk duygusu insann varoluunun temelidir. Bu yzdendir ki; hem bireyler, hem de toplumlar srekli zgr olma mcadelesi verirler. nsanolu bask altnda kalmay ve baml olmay kolaylkla kabullenemez. nsann yaamnda bu denli nemli olan zgrlk kavramnn, hayatn ve toplumun yansmalarn ieren edebiyat eserlerinde bir ekilde yer almas kanlmazdr. Bu alma, Aleksandr Soljenitsin ve Alev Alatlnn birer eserinde zgrlk kavramnn yer al ekillerini inceleyerek, farkl iki kltre ait ada iki yazar arasnda herhangi bir etkileimin olup olmadn tespit etmek amacndadr. almada metne ve felsefeye dayal analitik karlatrma yntemleri kullanlm olup, bu almann edebiyat felsefe, psikoloji, sosyoloji, tarih...vb. disiplinlerle btnletirmeye alan karlatrmal edebiyat (komparatistik) alanna katk salamas beklenmektedir. Bu almada bana neri, yardm ve destekleriyle yol gsteren Eskiehir Osmangazi niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Karlatrmal Edebiyat Blm Bakan, danmanm Sayn Do. Dr. Ali Gltekine, ayn blm retim yelerinden Sayn Yrd. Do. Dr. Medine Sivriye, Sayn Yrd. Do. Dr. Mehmet Semerciye, Sayn Aratrma Grevlisi Engin Blkmeeye, Anadolu niversitesi Yabanc Diller Blm Alman Dili Eitimi Ana Bilim Dal retim yelerinden Sayn Prof. Dr. Yksel Kocadoru ve Sayn Do. Dr. Asuman Aasapana iten teekkrlerimi sunarm. Bu almann ortaya kmasnda bu almay yapmam iin beni cesaretlendiren aileme ve her durumda yardmlarn, desteini, sabrn hibir zaman esirgemeyen Sevgili eime minnet borluyum.

GR

Bu almada, Aleksandr Soljenitsinin Gulag Takmadalar ve Alev Alatlnn Schrdingerin Kedisi eserleri ele alnmtr. Bu almann amac, ada Rus yazar Aleksandr Soljenitsin ve ada Trk yazar Alev Alatlnn zgrlk kavram asndan incelediimiz eserlerindeki paralellikleri, benzerlikleri ve farkllklar ortaya koyarak her iki yazarda kltrler aras balamda bir etkileimin olup olmadn saptamaktr. ki farkl kltre ait Aleksandr Soljenitsin ve Alev Alatlnn zgrlk dncesi etrafnda karlatrlmasnda hemen gze arpan baz ortak noktalar bulunmaktadr. Alatlnn, Soljenitsini okuyan ve onun zgrlk ynn bilen bir yazar olduu, bu karlatrma almasnn balangcndan nce yazarn genel a zerindeki elmek (e-mail) grubu1 ierisindeki yazmalarndan, yaklak bir yl sonra yazd Soljenitsinden hayranlkla bahseden deneme yazsndan,2 bu yaz sonrasnda grup ierisinde bu yazya ilikin oluan tartmalarda gnderdii cevaplardan3 ve daha da nemlisi yazarn 2004 ylnda konusu Rusya ve Rus kltr olan, Soljenitsinle Gogolu ayn eserde biraraya getiren, drtl nehir roman Gogolun zinde eserinden anlalabilmektedir. Bilindii gibi, karlatrmal edebiyat (komparatistik) biliminin en nemli zelliklerinin banda uluslararaslk, disiplinleraraslk, ok dillilik ve ok kltrllk gelmektedir. Konstantinovi (1988, 10) karlatrmal edebiyatn disiplinleraras almalar ierebilmesiyle ilgili olarak edeb eserlerin dilsel snrlar aabilme zelliinin yannda hayata dair bir ok obje ile ilikide bulunmasnn ok sayda karlatrmal edebiyat almasn, disiplinleraras ilikilerin problematiini incelemeye ynelttiini belirtmektedir.

1 2

http://groups.yahoo.com/group/alevalatli/ http://arsiv.zaman.com.tr/2003/04/05/yorumlar/default.htm 3 http://groups.yahoo.com/ group/alevalatli/message/20160

Karlatrmal edebiyat alannda yaplan almalar, edeb metinlerin tarih, ekonomi, sosyoloji, felsefe gibi edebiyat d ieriklerini de incelemeyi gerektirebilir. Ayta, postmodernizmin sonucu olarak bir ok bilimde olduu gibi karlatrmal edebiyat alannda da btnclle ve disiplinlerarasla eiliminin ba gsterdiini u ifadelerle belirtmektedir:
Farkl ulusal edebiyatlarn iki edeb eserini karlatrmada kltr farkllklarnn izini srmek ilgin veriler vaad etttii iin aratrmacya czip gelmektedir. Kltrleraras karlatrmalarda disiplinlereraras alma, tarihi, folkloru, plastik sanatlar, toplumu, ekonomiyi konu alan bilim dallar ile srekli balant kurmay gerektirmektedir (Ayta, 2003, 132).

zgrlk kavramnn Konstantinovi ve Aytan yukarda sz edilen grleri dorultusunda, farkl ulusal edebiyatlarn iki edebi eserinde kltrel farkllklar ve benzerlikler asndan incelenmesi, almamzn sz edilen disiplinlerle de ilikilendirilmesini gerektirmitir. Her iki eserin edebi olmas eserlerin en byk karlatrlabilirlik zelliidir. ncelenen her iki eserde de zgrlk ve armlarna sklkla rastlandndan, zgrlk kavram eserlerde leitmotif olarak kendini gstermektedir. Bu da, eserleri karlatrlabilir klan dier bir zelliktir. Gltekin (bk. 2002, 343-346) program modeli nerdii karlatrmal edebiyat retimi iin bir karlatrmal edebiyat alanndaki

almasnda,

almalar edebiyatlar ve kltrler aras almalar olarak nitelemektedir. Trkiyede bu alanda eitim veren Eskiehir Osmangazi niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Karlatrmal Edebiyat Blmnn amacnn Trk kltr ve edebiyat ile dnya edebiyatn ve dier ulus kltrlerini karlatrmak olduunu ifade eden Gltekin, karlatrmal edebiyat almalarnn bir toplumun kalknmasna ve bir lkenin tantlmasna katkda bulunabileceini belirtmitir. ki farkl kltre ait iki yazarn szn ettiimiz eserlerinde zgrlk kavramnn ele aln ekilleri, metne ve felsefeye dayal bir inceleme yntemi

kullanlarak karlatrlmtr. zgrlk, ok genel, snflandrlmalar ve eitleri ok fazla olan bir kavramdr. Bu nedenle almamz, gnlk hayatta en sk bahsedilen zgrlk eitlerinden olan yaama zgrl, bireysel zgrlk, mal edinme zgrl, seyahat zgrl, dnce ve ifade zgrl, bilgi edinme ve basn-yayn zgrl, inan ve ibadet zgrl, toplumsal zgrlkler ile snrlandrlmtr. Bu alma boyunca baz kavram, terim ve isimler iin ve gerekli grlen yerlerde dipnot aklamalar yer almaktadr. Bu karlatrmal almada, Tuba elikin Alev Alatlnn Romanlarnda Modernizm ve Postmodernizmin Yansmalar (2002), yaynlanmam yksek lisans tezi; Aysun Sekinin Schrdingerin Kedisi Kabus ve Rya eserlerinde Alev Alatlya gre Trkiyede Toplumsal Deiimin Temel Dinamikleri (2002), yaynlanmam yksek lisans tezi; Mustafa Ayyldzn Alev Alatl rneinde 1980 Sonras Trk Romannda Entellektel Poplizm ve Sosyal Deime(1996), yaynlanmam doktora tezi; Zafer zcann Alev Alatl ile Trkiye ve Dnya (2003) adl kitab; Beth Freeman Ryann Solzhenitsyn, Kesey and Angelou: Three for Freedom (1977) adl UMI (Universal Microfilms)de yaynlanm Amerika Nebraska niversitesinde yaplm doktora tezi, ierik ve yntemin belirlenmesinde ncelikle yararlanlan temel kaynaklardr. Bu aratrmann birinci blmnde, zgrlk szcnn anlamlar, otoritelerce yaplan genel zgrlk snflandrmalar ile bu almada kullanlan zgrlk eitlerinin aklamalar yer almaktadr. kinci blmde, gnmzde zgrlk yazar olarak tannan ada Rus yazar Aleksandr Soljenitsin ile Trkiyede romanc kimliiyle tannan Alev Alatlnn hayat hikyeleri, eserleri ve edeb kiilikleri zerinde durulmutur. nc blmde ise, karlatrlmak zere ele aldmz Gulag

Takmadalar ve Shrdingerin Kedisi adl eserler ksaca tantlarak her iki eserin zetleri verilmitir.

Bu almann temelini oluturan drdnc blmde ise, eserler birinci blmde belirlenen zgrlk eitleri erevesinde analitik olarak karlatrlmtr. Sonu ve neriler blmnde ise, Alatl ve Soljenitsinin bireysel ve toplumsal zgrlkler balamnda incelenen her iki eserlerindeki ileyi ekillerinde benzerliklerin ve farkllklarn neler olduu ve yazarlar arasndaki etkileimin nasl ve ne derecede gerekletii tespit edilmeye allm, aratrmaclar iin gerekli olabilecei dnlen neriler sunulmutur.

I. BLM ZGRLK KAVRAMI VE SINIFLANDIRILMASI

zgrlk; evrensel bir kavram olmakla birlikte zgrln tek bir tanmlamas olmayp, deiik alan ya da disiplinlerdeki otoritelerce farkl tanmlamalar yaplmtr. Bunun nedeni zgrln sadece tek bir bilim alanna ait bir olgu olmamas ve farkl disiplinlerde kavramn farkl ynlerinin arlkl olarak ele alnmas gerekliliindendir. Bu nedenle, zgrlk ve zgrlk eitleri farkl tanmlanmakta ve farkl snflandrlmaktadr.

1.1. ZGRLK KAVRAMINA L K N TANIMLAR VE ZGRLK KAVRAMININ SINIFLANDIRILMASI

zgrlk, kelime olarak istendik ekilde davranma, konuma, dnme gcne sahip olma, bir eyin kendi gcne sahip olmas, herhangi bir kstlamann olmamas, istenmeyen eylere maruz kalmaktan ve istenmeyen eylerden etkilenmeme, istenilen eylere eriebilme gcdr. MacCalluma gre zgrlk, A kiisi B eylemini gerekletirmekte Cden bamszdr nermesinde eylemi gerekletiren kii, engellenen eylem ve engelleyen durum terimleri etrafnda geen bir tartmadr. Isaiah Berline gre olumsuz zgrlk, hibir ekilde bakalarnn mdahalesinin (engelin) olmamasdr. Olumlu zgrlk, eylemi gerekletiren kiinin kapasitesi zerinde durur. Olumlu zgrlk, insann kendini gerekletirmesine engel olan sosyal ve kltrel glerden arnma durumudur. Buna gre, zgr olmak kiisel deiime urama abasnn bir sonucudur (bk. Reeve, 2003). MacCallumun zgrlk tanmlamasna gre, zgrlk kolayca elde edilmektense mcadele verilerek elde edildiinde ve bireyin zgrl elde etme kapasitesi olduunda daha da deerli hle gelmektedir.

zgrlk,

ancak

zgrlk

ile

nelerin

nitelendirildiine,

kimin

zgrlnden, neyin zgrlnden sz edildiine bakldnda tanmlanabilir (Kuuradi,1997,1). Genel bir tanmlamayla zgrlk, Bal olmama, dardan etkilenmeme, zorlanmam olma halidir (Akarsu, 1994,146). zgrlk, Bir insann bakalarnn zorlamas altnda kalmadan kendi kararlarna, planlarna uygun hareket edebilmesidir (Yayla, 2000, 22). Bu tanmlarn dnda zgrlk, Bireyin kiisel iradesi ve bilincinin olmasn gerektirecek bir kavramdr (Hanerliolu, 1977, 123). Bilin ve irade ise, ancak eylem varsa mmkndr. Eylemin ve iradenin olmad yerde zgrlkten bahsedilemez. zgrlk, zorlamann yokluu, tutuklu olmama hli, bir varln bir eylemde bulunma veya bulunmama iktidardr. zgrlk, bir yaama hlidir ve duygusal alana aittir. Her birey ve toplum iin farkl eyler ifade eder. Bu yzden maddi eylerde olduu gibi tam bir tanm yaplamamtr. nsan, bilincini kullanarak farkl seenekler arasndan seim yapar ve onu eylem haline geirdiinde kendini zgr hisseder (bk. ner, 1995, 12-16). Genel olarak felsefe, sosyoloji, hukuk, antropoloji ve ekonomi alanlarndaki bu tanmlamalara gre zgrlk snflamalarn ele almak, zgrlk kavramn yorumlamaya yardmc olacaktr. zgrlk zerine farkl snflandrmalarn olmasnn sebebi, felsefe, sosyoloji ve antropoloji gibi farkl bilimlerin zgrlk kavramna yaklamlarndaki farkllklardr. zgrlk kavramn felsefe biliminden Kuuradi (1997, 1) antropolojik zgrlk (insann zgrl), bireysel (etik) zgrlk, toplumsal zgrlk olarak; ner (1995, 76) ise, kamu hayatnn zgrlkleri ve ferd zgrlkler olarak snflamtr. zgrlk kavram sosyoloji biliminden Hayeke gre siyasal zgrlk, i zgrlk, iktidar zgrl (Yayla, 2000, 76); Krishnamurti (2003, 29)ye gre siyasi zgrlk, yetkinliin verdii zgrlk, bir eyden bamsz olma,

kendiliinden zgrlk ve erdemli bir yaamn sonucu umulan zgrlk olarak snflandrlmtr. zgrlk snflamalar farkl bilimlerde farkl ekillendirilmi olsa da ortak olan nokta; her bir zgrln bir dierinden bamsz olmaydr. Gerekli grlen kaynak metinlerin taranmas sonucunda yukarda verilen zgrlk snflamalar genel olup, karlatrma almasnda bu genel snflamalarn aada aklanan alt birimleri almamzda temel alnmtr.

1.1.1. Yaama zgrl ner (1995, 76)e gre, bireyin tutukluluk, klelik, esirlik hallerine kar fiziki bamszlyla ilgili zgrl, bireysel zgrlkler ierisinde yer alan fiziki zgrlk kapsamndaki zgrlklerin en temeli yaama zgrldr. Yaama zgrl, bireyin insan olmaktan kaynaklanan doal haklar ve kendi bilinlilii sayesinde elde ettii haklar gibi grnmekte ise de, devletin demokratik ynetime sahip olmas halinde gerekleebilmektedir. Kuuradi (1997, 4-5)ye gre zgrlk, insann hem tr olarak doutan gelen bir zellii (antropolojik), hem de insan dier varlklardan ayran ana zelliklerinden biridir. gerektirdii bir arttr. Bireyin yaamas onun insan olmasndan kaynaklanan en temel ve en doal hakkdr. Yaama zgrl ncelikle bu esasn gz nne alnmasn gerektirir. Yaama zgrl hak olarak zaman, mekn ve kiiye gre deimemesi gereken bir haktr. Aksi taktirde bireyin yaamna tehdit oluturacak her trl durum ve eylem bireyin yaama zgrln kstlayc olacaktr. Buna dayanarak denilebilir ki zgrlk, insan olmann

1.1.2. Bireysel zgrlk nsann zgr olabilmesi kiiler tarafndan yaarken gerekletirildiinde, zgrlk bir kii zelliiolarak karmza kar. Bu ikinci anlamdaki zgrlk, kiilerin zgrl, yani etik zgrlktr. zgr kii; yaarken insanlarla ilikilerinde yapabildii kadar ok doru deerlendirmelere dayanarak, deer bilgisini hesaba katarak gereken eylemde bulunan kiidir (Kuuradi, 1997,6). Bireysel zgrlk kiinin iradesine, bilin dzeyine ve karar verme yeteneine baldr. Kendi bana karar veremeyen veya karar vermesi engellenen bir kiinin bireysel zgrlnden bahsedilemez.

1.1.3. Mal Edinme zgrl ner (1995,76)e gre mal edinme zgrl, bireysel ve maddi zgrlkler kapsamndadr. Mal edinme zgrl, retim ve tketim zgrln de iermektedir. Mal edinme zgrlnn snrlar farkl siyasi ynetim ekillerinde, dnce sistemlerinde lkelerin uygulad ekonomi politikalar dorultusunda farkl belirlenmitir.

1.1.4. Seyahat zgrl Genel olarak seyahat zgrl, insanlar bir yerde kalmaya zorlamamay ifade eder. Uluslararas alanda geerli olan kural ise, Herkes herhangi bir devletin snrlar iinde serbestce dolama ve oturma, herhangi bir lkeden ayrlma ve kendi lkesine geri dnme hakkna sahiptir (Bk. nsan Haklar Evrensel Beyannamesi) Seyahat ve barnma zgrl fiziksel bir zgrlktr. Birey veya toplumlar hibir ekilde bir yerde zorunlu ikamete zorlanmamaldr. Ancak yasalarla belirlenen baz durumlarda bu zgrlk, ilgili devlet tarafndan, o devletin siyasal yapsna bal olarak snrlandrlabilmektedir.

1.1.5. Dnce ve fade zgrl Burry (Bk.1959, 2-6)in fikir ve ifade zgrl kapsamnda dnme zgrl ve ona kar olan kuvvetler konusundaki dnceleri zet olarak aada aktarlmtr. Dnme zgrlnn anlaml olmas iin dndn syleme

zgrlnn de olmas gerekir. Sokrates, dncelerini saklamaktansa lmeyi tercih etmitir. Ortalama bir insan en az zorlukla karlaaca yolu izler. Sradan bir insann zihni, sorup aratrmadan kabul ederek smsk sarld inanlar barndrr. nsanlar, altklar dzeni alt st edecek her eye kar dururlar. Devletin devamnn mevcut gelenek, alkanlklarla mmkn olabilecei inanc, yeni fikirlerin tepki grmeden, kolayca kabuln zorlatrr. fade zgrl insann doutan gelen hakkdr. Ancak baz haklar toplumda belli yasalarla denetim altna alnmtr. Fikirleri bask tutmann yanl olduu sonucuna Akl ile otorite arasnda sregelen mcadelenin sonucunda varlmtr. nsanlara edindikleri bilgileri sorgulamalar iin Bunu nereden rendiniz? diye sorulsa, Kitaptan rendim, Bunu herkes bilir, Okulda rendim, cevaplarn verirler. Aslnda bu cevaplarda, bakalarnn sylediklerini aratrp, dnp, incelemeksizin, sorgulamakszn kabul etme sz konusudur. Ortalama insann birok sorgulamasz kabulleri, inanlar, tasavvurlar vardr ki, bunlar hep otoriteye dayandrarak kabullenmitir. nsanlara defalarca tekrarlanarak yaplan telkinler sonucunda baz fikirler kafalara kaznmtr. Telkin kuvveti otoriteye dayanan fikirlerin yerlemesinde rol oynamtr. Akln yeniden zgrlne kavumas, kavuturulmas gereklidir. Dnce zgrl, bir toplumun n yarg ve n kabullerle donatlm dayattrlm zorunluluklarndan kurtulduunda, birey olarak akl ile sorgulamay, eletirmeyi ve dnmeyi gerekletirdiinde gerek anlamna kavuacaktr.

10

zhan ve zipek (2003,11)e gre; dnce, bakasna akland zaman deer tar. Dnme snrlanamaz olduundan dnce zgrl yerine, dnceyi aklama zgrl ifadesi kullanlabilir. Bir toplumda genelde zgrlklerin tamamnn, zelde ise ifade

zgrlnn tam olarak gvence altna alnmasnda, hukuki alt yapnn evrensel hukuk prensiplerine gre dzenlenmesi gereklidir. Ancak, bunun iin zgrlklerin tam olmas da yetmez. Hakimlerin kendilerine zg deerleri, siyasi grleri de hukuk kararlarnda etkilidir. Ayrca, bazen dnceyi aklama zgrl bu yaynlar basan kii, kurumlar da zor durumda brakmaktadr. Dier yandan yasal dzenlemelerde ciddi ihlaller bulunmaktadr. Yasalardaki maddeleri iyiletirmeye almak yerine bunlar tamamen kaldrmak, yenilerini oluturmak gereklidir. Bu konuda ner in dnceleri aada aktarlmaktadr.
Dnce zgrl; dnme eyleminin ierii, herhangi birey hakknda bilgidir. Fikir zgrl; akn bir varla dayal olmayan, insani ltler iinde kalan bilgi zgrldr. nsann bilgi edinme ve bilgilerini bakasna aktarmas, onu dier canllardan ayran nemli bir niteliidir. (ner, 1995, 16).

Aslan (Bk. 2003, 7-10)a gre ifade zgrl baka deerlerin esasen gerekletirilebilmesi, korunabilmesi iin deerlidir. Sonusal veya arasal yaklam olarak bilinen bu gr, ifade zgrln hakikatin kefi gibi daha ulvi deerlere hizmet eden ara olarak grmektedir. fade zgrln arasal olarak hakllatrmaya ynelik kavramlardan biri de demokrasidir. Demokratik sre, fikirlerin serbeste dolat, ifade edildii sretir. Ancak, demokrasinin geni tabanl olmas gereklidir. fade zgrlnn korunmas ounluun iradesinin snrlandrlmasna baldr. Bu iradeyi snrlayacak temel ilkelerden birisi bireyin haklar ve zgrlkleridir. fade zgrl, tekinin zgrldr. teki ile ilikilerde yaanan sorunlar ifade zgrlnn snrlandrlmasn beraberinde getirir. Hesap verebilirlik, siyasal sorumluluk dnce ve ifade zgrl asndan nemlidir.

11

Dnce ve ifade zgrl dier btn zgrlk eitleri ierisinde anahtar konumundadr. Dnce ve ifade zgrl olmadan dier zgrlklerden bahsedebilmek zordur. nk insan dier varlklardan ayran en nemli zellii akl ve dnebilme yeteneidir. nsan haklarnn ve temel zgrlklerin btnletirici bir paras olarak dnce ve ifade zgrlnn kullanlmas barn ve uluslaras anlayn glendirilmesinde olduka nemli bir etmendir.

1.1.6. Bilgi Edinme ve Basn Yayn zgrl Bilgi edinme zgrl; renim ve retim zgrl ile aratrma zgrldr. Devlet, vatandalarna her kademede renim imkan salamaldr. Devleti yneten insandr ve devlet, insanlarn iyi yetitirmelidir. Kltr ve medeniyetin yaamas ve aktarlmas iin renim ve retim zgrl arttr. Her bireye eitim kaplar eit olarak ak olmal, bireylerin bu okullarda renim hakk olmaldr. Aratrma zgrl bilim adamnn, hem aratrma imkanlarna sahip olmas, hem de elde ettii sonular serbeste aklayabilmesidir. Devlet, bilim adamlarna destek olmakla ykmldr. Basn ve yayn zgrl kapsamnda anlatlmak istenen, fikirlerin insanlara iletilmesi iin kullanlanlan yazl (kitap, gazete, dergi, bror, afi) ve grsel (tiyatro, sinema, radyo, televizyon) aralar zerinde herhangi bir bask unsurunun bulunmamasdr. Bilgi ve fikir sahibi olma, haber alma, elenme, insann ihtiyacdr. 21. yzylda bu ihtiyalarn byk ounluu basn ve yayn araclyla giderilmektedir. Basn ve yayn faaliyetlerinin grevlerini tam olarak yapabilmeleri iin zgrlk iinde bulunmalar gerekmektedir (Bk. ner, 1995, 25).

1.1.7. nan ve badet zgrl Din zgrl vicdan zgrlnn iindedir. Ancak vicdan zgrl daha geni bir kavram olup, din d fikirlere inanma zgrln de kapsar. Din insann yce varla dayal fikir, deerler toplamdr. Din zgrl akn ve mutlak varla

12

dayal bilgi alannn zgrldr. Din zgrl, herhangi bir dine inanan kiilerin , o dinin emirlerini hibir engelle karlamadan yerine getirebilme hakkdr (ner,1995, 28). nan ve ibadet zgrl bireyin herhangi bir dine inanma zgrlnn yansra inanmama zgrln de kapsar.

1.1.8. Toplumsal zgrlk Toplumsal zgrlk bir lkedeki toplumsal ilikilerin dzenlenmesinde, kurulmasnda, deitirilmesinde, yrtlmesinde geerli klnan ilkelerle ilgili zgrlktr. Bu ilkeler;
Kiilerde insann deerinin, insan insan yapan olanaklarn, temel haklarn gereklikte korunabilmesini salayan ilkeler olabilir. nc zgrlk olan toplumsal zgrln gerekletirilmesi iin ncelikle ikinci tr olan bireysel (etik) zgrlk gerekletirilmelidir (Kuuradi, 1997,10).

eklinde ifade edilebilir. Toplumsal zgrlkten bahsedebilmek iin ncelikle toplumu oluturan bireylerin zgr olmas arttr. Bireyler kendileri ile ilgili kararlar kendileri veremiyor ve kendi tercihleri arasndan kendi seimlerini yapamyorlarsa, bu bireylerden oluan toplum da zgr deildir.
Toplumsal zgrln kavramsal ieriine kii ve devlet asndan baklabilir. Kii zgrlne de moral (ahlak) ve hukuksal adan baklabilir. Kiinin ahlaki zgrl; belirli bir grupta belirli bir zamanda geerli olan deer yarglar sistemine gre iyi veya kt farklarn anlayarak davrand durumdur. Kiinin hukuksal adan zgrl; eitli temel ve kamusal zgrlklerdir. Bu zgrlklerin bir engellenmemeyi, dile getirdikleri dnlr (Kuuradi, 1997,16).

Toplumsal zgrln devlet boyutu siyasal zgrl gerekli klar. Hayek, siyasal zgrl bireyin vatandalk haklar, siyasal ynetimin seimine, yasama faaliyetine, ynetimin denetlenmesi srecine katlmas olarak tanmlar. Siyasal

13

zgrlk asl zgrln bir insan grubuna, btn olarak, bir tr kollektif zgrlk verir tarzda uygulanmasndan kaynaklanr (Bk. Yayla, 2000, 24 ). Siyasal sorumluluk da siyasal zgrl gerektirmektedir. Bu konuda Hanerliolu (Bk. 1977, 62-63) Montesquieunun siyasal zgrlk konusundaki fikirlerini nemle vurgulamaktadr. Montesquieuya gre zgrlk, kanunlarn izin verdii her eyi yapabilme hakkdr. Demokrasilerde ulus her istediini yapar grnse de siyasal zgrlk bu deildir. Devlette, ancak kanunlar erevesinde istediimizi yapabilmek, zgrlktr. zgrlk, kanunlarn yasakladklarn yapmamak, dier vatandalar da dnerek yetkiyi ktye kullanmamaktr. Siyasi zgrlk, vatanda olmakla da ilgilidir. Devletin vatandana verdii gven duygusu nemlidir. Siyasi anlamda zgrlk, kiinin gvenlii, gvenlik iinde yaad kansn tamasdr. Kiilerin, vatandalarn susuzluu gvence altna alnmazsa zgrl gven altnda olmaz. zgrlk, bir devletteki cezalarn z ve orantsyla deiir. Toplumsal zgrlk; yasa zgrl, rgtlenme ve toplanma zgrl, iktidar, demokrasi zgrln kapsayan bir zgrlktr. Aada bu zgrlklere deinilmitir.

1.1.8.1. Yasa zgrl Yasalarn hazrlanmasnda toplumun ounluunun yarar dnldnden toplumdaki bireylerin ya da baz gruplarn zgrlkleri yasalarla kstlanmaktadr. Ynetenler, ynetilenler yasaya baldr. Hibir insan yasaya bal olmakszn sulanmamal, tutuklanmamaldr. nsanlar, bakasna deil, yasaya kar sorumludur. Yasal, siyasi zgrlk eitlik ile balantldr. Tierney (Bk. 2002, 389-406) yasa zgrl konusunda baz tanmlamalar verdikten sonra aklamalarda bulunmaktadr. Hak, eylemde bulunma, bulunmama

14

zgrl; yasa, eylemde bulunma veya bulunmama zorunluluudur. Eylemde bulunma hakk veren doal yasalar da yasaklar da vardr. Bu yasalar temel insan haklarna kaynaklk etmektedir. Kanunun gc emretmesinde, yasaklamasnda, izin vermesinde, cezalandrmasndadr. Baz eyler herkesin, baz eyler ise zel olarak bir kiinindir. Doal yasalarn izin verdii eyler, yine doal emir, yasaklarlarla snrlanr. Haklar doal olduu gibi yasaklar da doaldr. Kanunlar bunlar garanti altna almak, bireylerin hak ve zgrlklerini korumak, toplumsal dzeni salamak iin esastr. Haklar, yasalar tarafndan toplum yararna snrlandrlmaktadr.

1.1.8.2. rgtlenme ve Toplanma zgrl zgr dnceleri ile zgrce toplanabilen bireylerin, zgrce

rgtlenmelerini salayan zgrlktr. Toplanma zgrl, insanlarn dncelerini ifade etmek iin toplanp, konuabilmelerini, tartabilmelerini salamaldr. nsanlar istedikleri yerde istedikleri gibi toplanma zgrlne sahip deildirler. zgrl adna toplanma iin de izin almaldrlar. Grlmektedir ki rgtlenme zgrl, bir siyasal yap ierisinde kanunlar ve kurallar erevesinde snrlandrlmtr. Yasalar ncelikle toplumun huzurunu ve gvenliini salamak amacyla vardr. nsanlar, bakalarnn

1.1.8.3. ktidar, Demokrasi ve zgrlk zgrlk ve iktidar ilikisi devletin vatandalarna birey olarak tand haklar ve sorumluluklar balamnda nemlidir. Bir devletteki iktidar sahipleri, bireyleri ne derece vatanda olarak deerli gryorlarsa, o noktada zgrlk kavram tartma konusudur. ktidar, toplumu ynetenler anlamnda kullanldnda, iktidarn bireyler zerindeki basks sz konusu olmaktadr.

15

Tekeliolu (Bk. 1999, 49) zgrlk- iktidar ilikisini Foucaultun grleri dorultusunda ele almtr. Foucaultun biyo-iktidar olarak adlandrd modern devletin kiilerin hayatlarn yeniden retmeye, denetlemeye ynelik tavr ile liberal dncede aydnlanma ile kendini bulan, zgrle kavuan birey anlats birbirlerine benzemez. Doutan edindii haklarnn farknda olma ve bunun korunmas koulu ile kendi iradesi sonucu hayatn devletin eline brakan rasyonel bir birey anlay doru deildir. Foucaulta gre birey szc, ancak bir dizi iktidar ilikisinin, hakikat oyununun, hkmetme tekniklerinin ve kendilik teknolojisinin iie getii bir sylem alannda anlamldr. Devlet, bireyi zgrletirmekten ziyade, onu sylemsel olarak kurgular. Modern iktidar, bireyin gvdesi stnde kurulmaya, onu gvdesinden ynetmeye alr; ama gvde, iktidara kar gelien her trl direnmenin odadr. Kiinin direnebilme gc, akl, istenci zgrlnn de kaynadr. Foucault, liberal zgrlk anlayndan farkl bir zgrlk anlayna sahiptir. zgrlk, asla doutan elde edilemez, ancak riskler alarak, toplumsal beklentiden biraz saplarak olsa da ona ulalabilir. zgrlk kavram, demokrasi kavramn da beraberinde getirmektedir. Demokrasi halkn kendi kendini ynetmesi ise, zgr vatandalar sorumluluk ve haklarnn bilinci ile bunu gerekletirebileceklerdir. Demokrasinin ilemedii sistemlerde bireylerin vatanda ya da birey olarak zgrlklerinden bahsetmek zorlar. Demokrasi, bireylerin hr iradeleriyle olaylar deerlendirebilme, seimler yapabilme, dnebilme yeterliklerine yneliktir. Demokrasi, egemenliin ve sorumluluun birlikte olduu bir arlk merkezini iaret etmeli ve gcn keyfi kullanmna izin vermemelidir. Demokrasinin oluumu ve yaatlmas, toplumun dnce, inan ve giriim zgrl gibi demokratik karlarna hizmete ve oulcu topluma inanan, bunun iin egemenlik hakkna snrlamalar ve ekinceler koyabilen ynetim anlaynn benimsenmesine baldr. Demokrasi snrsz zgrlk deildir, tersine zgrlklere, bireye ve

16

topluma saygl snrlamalar belirlemek ve uygulamaktr. zgrlklerin gvencesi ise ada demokrasi anlay ile olur. Demokrasiyi dier rejimlerden ayran en nemli zellii zgrlk, zgrlklktr (Bk. Alatl, 1997, 16-17). Alatlnn yukarda tanmlad demokrasi ve zgrlk anlay bir devletin demokrasiye kar tutumuna gre ekillenecektir. Bir devlette ada demokrasi ve zgrlk gereklemiyorsa, toplumdaki bireylerde gvensizlik oluacak, gvensizlik sonucu da bireyler demokrasinin ie yaramadn dnerek zgrlkten kaa yneleceklerdir. Fromm (Bk. 2003, 212) demokrasi ve zgrlk konusunda benliin zgr bireyin gerek gvenliinin temeli olduunu belirtmektedir. Benlik yitimi, genele uyma gereksiniminin artm olmas, kiinin kimlii konusunda ciddi kukulara dmesinin bir sonucudur. Benlik yitiminde Ben kimim? sorusunun cevab Benliim, bakalarnn benden beklediklerinin yansmasdr; ben, olmam istediiniz gibiyim ekline dnmtr. Benlik/kimlik yitimi, uyum gstermeyi arttrr. nsan, doallktan, bireysellikten, kimlikten vazgeerek susturulur. Birey, biyolojik olarak canl olsa da robot gibi duygusal ve zihinsel adan ldr. Birey, iyimserlik altnda yaamn gereklerini yerine getirirken umutsuz ve mutsuzdur. Benliini yitiren birey umutsuzca bireysellik kavramna yaprak farkl olmak ister. Farkl olmaya alrken elindeki son bireysellik izlerini sergilemektedir. Ne istediini, ne dndn ve ne hissettiini bilen birey, kendi zgr iradesine uygun davranabilir. Ad olmayan otoritelere boyun een birey, kendinin olmayan benlii benimserken, gszleir, uyum gstermek zorunda kalr. Frommun zgrlk ile ilgili anlatmlarnda, bireyin otoritenin gc karsnda otoriteye uyum gsterme nedeni ile gszleip benliini, zgrln kaybedii sz konusudur.

17

2. BLM ALEKSANDR SOLJEN TS N VE ALEV ALATLI

Aleksandr Soljenitsin Rus, Alev Alatl Trk edebiyatnn yaayan nemli yazarlarndandr. Her iki yazarn ilk bakta gze arpan zellikleri yaadklar a toplumsal, politik, sosyolojik, psikolojik alardan eserlerinde irdelemeleridir. Aleksandr Soljenitsin eserlerinde daha ok kendi anlarndan yola karak yaad dnemdeki siyasal ve toplumsal problemleri konu edinmitir. Alev Alatl da eserlerinde yaad an ve toplumun sorunlarn ele alarak, okuyucular bilgilendirme ve aratrmaya yneltme amac tar. Soljenitsin ve Alatlnn dier bir ortak yn ise yazar kimliklerinin yansra matematik, fizik, sosyoloji, psikoloji, ilahiyat gibi birok bilim alannda bilgi sahibi olmalar ve bu bilgi birikimlerini eserlerinde okuyucularna aktarabilmeleridir. Nobel Edebiyat dll Soljenitsinin hayat, eserleri ve Rus edebiyatndaki konumu hakknda bilgi vermek yazar tanmak asndan faydal olacaktr.

2.1. ADA RUS YAZAR ALEKSANDR SOLJEN TS N Aleksandr Soljenitsin, Rus edebiyatnn yaayan en nl yazarlarndandr. Daha ok Sovyet hapishane ve zorlayl alma kamplarn konu edinen romanlarnn yansra, toplum ve ahlak deerleriyle ilgili yazlar ve ald 1970 Nobel edebiyat dl onun tm dnyada n kazanmasn salamtr.

2.1.1 Hayat 20. yy. ve yaadmz dnemin nde gelen yazarlarndan olan Soljenitsin 11 Aralk 1918 ylnda Kislovodsk ehrinde dodu. Rostov niversitesinde matematik ve fizik renimi grd. Matematik blmnden mezun oldu. Matematik renimi srasnda Moskova Devlet niversitesinde edebiyat dersleri ald (Soljenitsin, 1974, 4; http://nobelprize.org/literature/laureates/1970/solzhenitsyn-autobio.html).

18

Soljenitsin, niversiteden Almanya ve Rusya arasndaki sava balamadan mezun olduundan Kzl Orduda bir topu birliinde yl grev yapt ve yzba rtbesine kadar ykseldi. II.Dnya Savanda topu yzba olarak cephede savat. Orduda grevli iken bir mektubunda Stalini eletirdii iin 9 ubat 1945te tutukland. 1953 ylna dek hayatn eitli hapishane ve ar alma kamplarnda geirmeye mahkum edildi. 1952de kansere yakaland. Takentte bir hastanede tedavi grd, mucizevi bir ekilde bu hastalktan kurtuldu (Soljenitsin, 1974, 5). Kruev dneminde alma kamplarnda slah edildii kabul edilerek 1956da Sibiryadan Orta Rusya blgesine dnmesine izin verildi. Kendi doum yerine yakn olan Ryazan ehrine yerleerek matematik ve fizik retmenlii yapt. Bu arada da anlarndan yola karak romanlar zerinde almalar yapt. lk eseri Ivan Denisoviin Bir Gn adl romannn, Sovyetler Birliinde 1962de yaymlanmasyla bir anda dnya apnda nl bir yazar oldu. 1966dan sonra ise Sovyetler Birliinde eserlerinin yaymlanmas yasakland. 1967de Sovyet Yazarlar Birliine sansrn kaldrlmasn, yazdklarndan dolay mahkum edilen yazarlarn serbest braklmasn, KGBnin el koyduu kendine ait belge ve yazlarn iadesini talep eden bir mektup yazd. Rus edebiyat geleneklerinden taviz vermeden, kendi hayatn eserlerinin tehlikeye atarak sistemin yanlln edebiyat ile eletirerek yazd sonra Rus edebiyatnn klasik deerlerine yaymlanmasndan

ballndan ve dnya edebiyatna katklarndan dolay4 1970de Nobel Edebiyat dln kazand. Ancak 1970de Nobel Edebiyat dln kazandnda lkesine tekrar kabul edilmeyecei endiesi ile dl almak iin Stockholme gitmedi (Soljenitsin, 1974, 6). Soljenitsin, grleri ve dnceleri ile modern Rusyann siyaseti zerinde etkilere sahip olmas nedeniyle Rusya Devlet Bakanlar Yeltsin ve Putin ile ikili konumalar yapmtr. Soljenitsinin dnceleri ve eserlerinin Sovyetler Birlii halklarnn bilinlenmesi dorultusunda yazarn da amalad etkinin ortaya kaca ve SSCBnin dalmas zerinde nemli bir rol oynayaca Ryan (1977,

http://nobelprize.org/literature/laureates/1970/index.html

19

25)te

belirtilmi ve 1989daki Perestroika (Yeniden Yaplanma)

bu tr

dncelerin bir sonucu olarak ortaya kmtr.

2.1.2. Edeb Eserleri ve Rus Edebiyatndaki Yeri Balca eserleri hakknda ksa tantc bilgiler vermek, yazarn eserlerinde Rus edebiyatna katklarn belirtmek, eserlerinde zgrlk kavramna verdii nemi ortaya koymak Soljenitsinin daha iyi anlalmasn salayacaktr. Stalin dnemindeki politikalarn en belirgin zelliklerinden biri olan kltrel yaamla ile ilgili kstlamalarn azaltlmasndan cesaret alarak van Denisoviin Bir Gn adl romann yazd. 1962de Novy Mir-Yeni Dnya dergisinde van Denisoviin Bir Gn adl roman yaymland. Romanda bir mahkumun alma kampnda geen tipik bir gnn anlatt. 1962de hapishanede geen gnlerinden esinlenerek yazd van Denisoviin Bir Gn, 1994 ylna dek onun Rusyada yaymlanm tek eseri oldu. Bu eser, onun ulusal ve uluslararas dzeyde hzl bir ekilde ne kavumasn salad (Soljenitsin, 1974, 5). Eserin en byk zellii, bireyin mahkum iken bile kendi iinde zgr olabilmesini ve kendi etik kararlarn alabileceini gstermesiydi. Bu eserde anlatmda imgelerden faydalanmas ve halk dilini ustaca kullanmas da eserin beenilmesindeki en nemli dier etkendir. Soljenitsinin Ivan Denisoviin Bir Gn adl eserinin yaymlanmas Dostoyevskinin ller Evi adl romannn 100. ylnda olur (Ryan, 1977, 10). Dostoyevskinin romannn konusu arlk dnemi ve Sibirya mahkumlardr. Ancak, Soljenitsin Lenin, Stalin, Kruev dnemlerini anlatmaktadr. Soljenitsin, Dostoyevskiden 100 yl sonra eserinde, Dostoyevskinin yapt gibi mahkumlar anlatmtr. Bu durumda Soljenitsinin Dostoyevskiden etkilendii sylenilebilir. 1963te Sovyetler Birliinde kltrel faaliyetlerin zerinde sansr uygulamalarnn younlamas zerine yazar da 1962de Rusyada yaymlatt eserinden sonra dier eserlerini resmi kanallardan yaymlatamam, hatta yaymlatmas

20

yasaklanmtr. Bunun zerine eserlerini ya kendi imkanlar ile gizli olarak lkesinde ya da yurtdnda yaymlatmtr (Ryan,1977, 15). Soljenitsinin eserleri genelde tarihsel ierikli olup insani deerleri ne karp savunan eserlerdir. Eserleri birok adan zgrlkleri elinden alnm kiilerin yaamlarn iermektedir. Eserlerinde bu kiilerin hapishanelerde, alma kamplarnda veya normal yaamda bask altnda geen hayatlar anlatlmaktadr. Bu adan ele alndnda Soljenitsin, Hapishane Edebiyat trnde eserler yazmtr. Eserlerinin bir ksmn kendi olanaklaryla devletten gizli olarak yaynlatt iin Soljenitsin, samizdat (Levin, 1984, 124) yeralt edebiyat olarak adlandrlabilecek edebiyat tr yazarlarndandr. Soljenitsinin Kreetovka stasyonu (Bk. 1974) adl eseri, Kreetovka stasyonu ve Matryonann evi adl iki hikyeden olumaktadr. Birinci hikye Kreetovka stasyonu kinci Dnya Sava srasnda bir demiryolu istasyonundaki gnlk hareketleri, hikyenin kahraman Kreetovka stasyonunun komutan yardmcs Temen Zotovun gznden anlatlmaktadr. Hikyenin vurgulad unsurlar totaliter ynetim, sava artlarnn bireylerin ve toplumun zgrlkleri zerindeki etkileri, Zotovun kiiliinde bireyin istedii gibi dnememesi, bireye ait dnceleri ile toplumun faydasna uygun dnme ekli arasnda kalnan ikilem oluturmaktadr. kinci hikye Matryonann Evinde kendi idealindeki Sovyet vatanda Soljenitsin toplumu

lna rnek bir karakter olarak Martroyanay yaratmtr.

ahlaki deerlerin ayakta tuttuuna inanmaktadr. Maddeci Sosyalist toplum iinde hayatn kendi deerleriyle yaamaya alan bir kadn, bir retmenin dilinden didaktik tarzda anlatmaktadr. Soljenitsinin bireyin her durumda kendine ait deerlerinin olmas gerektii dncesini hikye ve romanlarnda savunduu grlmektedir. Ragsdale (1995, 640) hikyeyi etkili klan bir dier zellik olarak halk dilinin ve deyimlerin yerinde, bazen de Rus dilinde ilk kez kullanlm olmasn gstermektedir.

21

Matriyonann Evi hikyesi aslnda her bir olayn ve karakterin tarihte karlnn bulunduu ve Soljenitsinin vermek istedii iletileri ieren kurgusal bir Rusya tarihidir. Eser, ehirlemeye, teknolojiye, alkole tepkiyi, en nemlisi Rus halkna ait deerlerin kayboluuna gz yumulmasna bakaldr iletilerini iermektedir. Sonu olarak yazar, bu eserinde tarihi ynn, toplumda ahlak ve deerlerin yitiminden duyduu endieyi didaktik anlatm tarz ile ortaya koymutur. Soljenitsin 1968de lk ember adl eserini yazmtr. Soljenitsinin, lk ember adl eserinin esin kaynann talyan yazar Dantenin lahi Komedya adl eseri olduu sylenilebilir. Dante eserinde cehennemi tasvir ederken, dier cehennem basamaklarna gre daha az azap ekilen cehennemin ilk basaman ilk ember olarak adlandrmaktadr ve Soljenitsinin lk ember adl eseri de Rusyada yaanan olaylarn balang aamasn gstermekte ve ileride yaanacaklarn cehennemin dier basamaklarna gei kadar rktc olacann sinyallerini tamaktadr. (Bk. Soljenitsin, 1971). Eser, Soljenitsinin bilim adamlar ve aydnlarn tutulduu Lyubyanka hapishanesinin aratrma enstitsnde matematiki olarak alt yllardaki anlarna dayanmaktadr. Eserdeki bilimsel ekibin iindeki mahkumlarn tamam mhendis, filolog, matematiki, teknisyenlerden olumutur. Mahkumlar esaret altnda durumlarn iyiletirme, ceza srelerinin ksaltlmasn salama ya da zgrlklerini kazanma umuduyla tm abalarn konuann kimliini tespit etmekte kullanlacak yeni bir telefon dinleme cihaz icat etmek iin harcamaktadrlar. Ynetim onlara makina muamelesi yapmaktadr. Soljenitsin bu romannda da insann zgrlk duygusunu her durumda yaayabileceini, zgrln birey iin anlamn ele almtr. Yazarn 1950lerin ortalarnda Kazakistann bakenti Takentte bir hastanede grd baarl kanser tedavisi srasndaki anlarndan yola karak yazd Kanser Kouu 1968de yaymlatt bir romandr. Soljenitsin eserde kendisi gibi alma kampndan yeni km bir mahkumun hastanede geen gnlerini anlatr. Soljenitsin bu arada alma kamplarndaki mahkumiyetinden sonra

22

zorunlu ikamete tabi tutulduu iin Takentte yaamaktadr. Soljenitsin bu eserinde hastane ortamnda zgr ve zgr olmayan hastalarn birlikteliinden bahsetmektedir. Hastalar arasnda siyasi ynetimde etkin olarak sz sahibi kiiler de vardr ve onlarn ayn hastalktan ac ekmeleri onlar dier hastalar ile eit klmaktadr (Bk. Meyers, 1983, 54-68). Soljenitsinin 1971de yazd Austos 1914, I. Dnya Savanda Almanlar ile Sovyetler Birlii ordusunun kar karya geldii Tannenberg Savanda, Alman birliklerinin ezici zaferini anlatan tarihi bir romandr. Romandaki karakterler Rusya Birinci Ordusundaki general A.V.Samsonov ve askerleridir. Roman dolayl bir ekilde arlk rejimini ke gtren rejimin zayf ynlerini ortaya koymaktadr (Bk. Soljenitsin, 1972). The Oak and the Calf (Mee Aac ve Buza) (1975), Sovyetler Birliinde yaznsal yaam inceleyen belgesel niteliinde bir eserdir. Eserde yal mee aac (SSCB) ve byynce onun iin boynuz darbeleri ile tehlike oluturacak bir buza (SSCBdeki sistem kart yazarlar) metaforlar kullanlmtr (Soljenitsin, 1974, 5). Mee Aac ve Buza SSCBnin bir gn entellektel yazarlarn eserlerinin etkileriyle dalacann sinyallerini veren bir eserdir. Anlatm gcndeki baars nl Rus air Yevtushenkonun da dedii gibi, onun yaayan en byk Rus yazarlardan biri olmasn salamtr. Soljenitsin 1970li yllarn yazarlarnca takdir edilmi, bu yazarlar tarafndan ondan vg ile bahsedilmitir. zellikle de topluma ve insanla kar olan sorumluluununun gerei olarak, gerekleri olduu gibi anlatmas nemlidir. Buna Soljenitsinin Ortadoks Hristiyan deerleri ve ahlak anlay sebep olmutur. Soljenitsinin eserlerinin lkesinde baslmasna izin verilmemi, sadece van Denisoviin Bir gn adl eseri 1964te SSCBnin resmi edebiyat dergisi olan Novy Mir (Yeni Dnya)de yaymlanmtr. Soljenitsin 1972de srgne gnderilmitir. Soljenitsin, srgne gnderilirken havaalannda evresindekilere: Gidiyorum ve mutlaka dneceim, ama esas zldm (Ryan, konu 1977, yazdklarm 27). okuyamayacak olmasdr., demitir 1989dan bir gn halkmn sonra

23

yazarn eserleri Rusa gazete ve dergilerde blmler halinde, 1994te yazarn lkesine geri dnmesinden sonra ise btn olarak Rusyada yaymlanmaya balanm ve yazarn gemiteki bir umudu gereklemitir. Sovyetler Birliinde yazarlar, Rus yazarlar ve Sovyet yazarlar olarak iki gruba ayrlabilir (Ryan, 1977, 29). Soljenitsinin iinde bulunduu birinci grupta Rus edebiyat geleneine bal kalp sosyalist gereklik iin yazmay reddedenler veya kendilerine sylenenlerin tersi dorultuda yazdklarndan dolay cezalandrlm, lkesinden srlm yazarlar vardr. Sovyet yazarlar grubunda, sistemi abartarak ven yazlaryla, sistemi st kapal olarak eletirmi yazarlar da bulunmaktadr. 1994te srgnde bulunduu ABDden lkesine geri dnen Soljenitsin, eitli gazetelerde ke yazarl yapmakta, kurduu vakf araclyla gen Rus yazarlarn yetimesine rehberlik etmektedir. Yazarn roman, an ve hikyelerinin yansra eitli gazete ve dergilerde yaymlanm politika ve ahlak stne ok sayda yazs bulunmaktadr.

2.2. ADA TRK YAZAR ALEV ALATLI Alev Alatl aydn kimliiyle ne kan, romanlarnda okuyucuyu entellektel bir aratrmacla srkleyen yazm tarzyla dikkati ekmektedir. Alatl; felsefe, politika, ekonomi, ilahiyat, fizik, psikoloji, sosyoloji gibi bilimleri, edebiyat alannda romanda birletiren btncl (holistic) dnen bir yazardr. Alatl, an problemlerini, evrensel bak as ile karakterler zerinden toplumlara gndermeler yaparak irdelemeye almaktadr. Bu yaklamyla da edebiyat olarak topluma kar sorumluluunu yerine getirme bilincini tamaktadr. Alatlnn hayatn, edebiyata kazandrd eserlerini, Trk edebiyatndaki yerini bilmek ve anlamak yazar ve incelenen eserinin anlalmasna katkda bulunacaktr.

24

2.2.1. Hayat Alev Alatlnn hayat hakkndaki bilgiler, yazarn genel a zerindeki kendi sitesinde5 bulunan otobiyografisine dayaldr. 1944 Menemen, zmir doumludur. Babas Erturul Alatl askerdir. Babasnn babas, stiklal Sava gazisi Prizenli Ahmet Seyfettin Beydir. Annesi, Firuzan Alatl Rumelilidir. Franszca iirler okur, at biner, ayn zamanda elii ustasdr. Annesinin babas Selanik Kads Halil brahim Uygur, Cumhuriyetten sonra ar ceza reislii yapmtr. Annesinin byk amcas tiyatro yazar Musaipzade Celal Beydir. Ailenin iki taraf da Balkan Sava srasnda g yaamtr. Alatl soyadndaki al ve atl kelimelerinin dedesinin al atndan geldiini aklamaktadr. Alatl, okuma alkanln babasnn ona her koulda okumas iin kitaplar vermesi ve imkanlar yaratmas sonucu almtr. Ortaokulu Ankara Namk Kemal Ortaokulunda okumutur. Liseyi Japonyann bakenti Tokyo Nakamegurada The American School in Japan adl bir kolejde, tamamlamtr Daha sonra Trkiyeye dnerek ODTde ekonomi-istatistik eitiminin yan sra ilahiyat ve kimya eitimi de almtr. ODTdeki eitimi srasnda btncl dnme biimini renmitir. ODT o zamanlar TBMMnin bahesine kurulmu barakalarda retim yapmaktadr. O srada Birinci Be Yllk Kalknma Plannn hazrlanmasnda grevli, Nobel dll ekonomist Chenery Clarktan dersler almtr. Alatl ve daha sonra ei olan Alper Orhon, Ford Foundation bursu ile, kendisi ise Fullbright bursu ile Amerikaya gitmitir. Amerikada Vanderbilt niversitesinde Kalknma iktisad ve ekonomi mastr, Dartmouth Collegeda felsefe mastr yapmtr. Daha sonra dnce tarihi ve ilahiyat renmitir. Trkiyeye dndkten sonra, be yl semavi dinler ve slamiyet ile

ilgilenmitir. ki kere Kahireye El-Ezher niversitesine konumac olarak gitmitir.

www.alevalatli.com/bio.html

25

1968-1969 yllar arasnda ABD Maine eyaletinde Canaan Kolejinde retim elemanl grevi yapmtr. Trkiyeye dnerek, DPTde ekonomi uzman olarak almtr. Sonra, University of California, Berkeleyin Trkiyede yrtt bir psiko-dilbilim projesinin stanbul sorumlusu olmutur. Yazko Yazarlar Kooperatifinde grev yapmtr. Alatl, 1984 ylndan itibaren yazarlk yapmaktadr. Alatl, ocuklar Funda ve Kaan ile yaamakta, zamann eserlerinin yazmnna ayrmaktadr. Alatl, yazar-okur ilikilerini eserleri araclyla, dzenlenen toplantlara misafir yazar olarak katlarak, eitli gazete ve dergilerde yaymlanan rportaj ve ke yazlaryla ve zaman zaman televizyon programlarndaki ikili sohbetlere katlarak salamaktadr.

2.2.2. Alatlnn Eserleri ve Trk Edebiyatndaki Yeri Alatl Trkiyeye dndkten sonra ngilizce bilgisini Cumhuriyet gazetesi ile beraber Bizim English adl Trke temelli bir ngilizce retim dergisine tayarak retken hale dntrr. Yazko Yazarlar Kooperatifinde yer alr ve bylece 1984 ylnda yazarlk kariyerine balam olur. Alatlnn Yazko, Somut, Nokta, Sur, Trk Edebiyat, Cnk, nsan ve Teknoloji dergilerinde inceleme yazlar kar. Alatl yazarlk deneyimine Edward Saidden yapt Haberlerin Anda slam (1985), Filistin'in Sorunu (1986), En Emin Yol (1986), Tunuslu Hayrettin Paa (1986) adl evirilerinin yaymlanmas ile devam eder. Alatl, 1995 ylnda Aydn Despotizmi adl eletiri- deneme kitab kartr. Bu kitab Yaln Kkn Eyllist roman dedii Latife Tekinin Gece Derslerine kar bir savunma tarzndadr. (http://www.yenisayfa.com). Kadere Kar Koy A.. 1996 ylnda Boyut yaymevinden yaynlanan tiyatro oyunu olarak yazlan yk trnde bir eserdir. Trk erkeinin cinselliini ve

26

kadnlarn buna kar aldklar tavr anlatan, trajikomik, gereki bir sosyal eletiridir. Kadere Kar Koy A.. bilgi ile yaratcln muhteem birlikteliidir. Bugn daha ok romanc olarak tannan Alatl, eitli dergi ve gazetelerde ke yazarlna devam etmekte ve Alatl ile yaplm syleiler eitli dergi ve gazete kelerinde yaymlanmaktadr. Alatlnn 1985 ylndan 2006 ylna dek yaymlanm on tane roman vardr ve iki roman da yaym aamasndadr. Alatlya gre roman denilen edebiyat biiminin tek bir tanm yoktur. zellikle okurunu bilgilendirmek zorunluluu Alatl, gibi gnmzde "roman," an akn bir zorlukla kar istedii karyadr cmleleri yanstmal, btncl olmaldr. Ancak, bu dnemde yazan bir Trk romancs (www.aksiyon.com.tr). romanlarnda vurgulamak

tekrarlama yoluna ok sk bavurmaktadr. Eserlerinde ok sk yabanc kelime ve isimler kullanmas, kendine zg yazm kurallarnn ve yazm tekniinin olmas, Alatlnn dier yazarlk zellikleridir. Yaseminler Tter mi Hala?, ilk kez 1985 ylnda baslmtr. Eleni olarak doan, Naciyeye dnen, drt ocuk sahibi olduktan sonra eski Hisar gmeni bir Anadolu Rumu ile evlenen bir kadnn geree yakn hikyesidir. Kitap Trkler tarafndan Yunan yanls, Yunanllar tarafndan Trk yanls bulunmutur. kenceci ilk kez 1987 ylnda yaynlanmtr. Alatl ikenceyi, iddeti, iddetin trevlerini, Trk toplumunun ikenceye yatknln incelemitir. Alatl, Trkiye'de ikence gren ile ikenceci arasndaki farkn ok mazlumla zalimin her zaman yer deitirebilirliini anlatmtr. Orda Kimse Var m? tamam Boyut Yaynevinden kan nehir roman tarznda yani drtl roman serisidir. Serinin drt kitab Viva la Muerte (Yaasn lm) (1992), Nuke Trkiye (1993), Valla Kurda Yedirdin Beni (1994), O.K. Musti Trkiye Tamamdrdan (1995) olumaktadr. Alatl eserine adn kendisi gibi dndklerini dnen kimseler var m? dncesi ile bu ismi vermitir. Eser; ince olduunu,

27

1970-1990 yllar aras Trk ruhunun Sosyalizm, Sosyal demokrasi, lkclk, slamiyet, Krtlk mcadelelerini anlatmaktadr. Orda kimse varm adl nehir romann oluturan eserler aada tantlmtr. Viva La Muerte: Yaasn lm Trk toplumunun lmcl ruh halini anlatmaktadr. "Viva la Muerte!", hzla yabanclaan Trkiye toplumunda Gnay Rodoplu'nun ezilmesini, pasif insana dntrlmesini anlatr. Bu toplumda aydn, bilgilenmek gibi balanmaz bir sutan mebbed hapse mahkum edilmitir. Bu eserde Gnay Rodoplu'nun hayatndaki trajik boyut bilgisinin enginlii sz konusudur. Hayatn, Lao Tzu ile Hazreti Muhammed'le, Kropotkin'le, Marks'la, Baudelaire'le, Albert Schweitzer'le, Kazancakis'le paylamasna baklrsa, bu dnyaya dair bilgi edinmi bir insann sorumluluunu tadndan ezilmitir. Nuke Trkiye cehaletin sadece bizim toplumumuza zg olmadn anlatmaktadr. Bu kitap yabanclarn Trkiye'yi nasl grdn ve grmek istediini anlatmaktadr. Gnay Rodoplu Orient kltrn Batllara kar savunurken bir yandan da hzl kentleme sonucu baz deerlerimizi yitiriimize deinir. Valla Kurda Yedirdin Beni adl eserinde Trk solunun ve Krt meselesinin panoramasn izerken, yeni sorular ve sorunlar ortaya atlmtr. Eserin ad, "Valla Kurda Yedirdin Beni, sitemkar bir uzun havadan alnmtr. Eserde bireysel sosyopsikolojik derinliklere inmek amalanmtr. nsanlar doru teorisine matematiksel olan n kabullere dayal ussallatrmalara dayal dorular ve fizik, kimya, biyoloji gibi fen bilimleri iin geerli olan matematikiler ile akan dorular asndan iki ekilde bakarlar. Bu eserde anti-pozitivist yntem tercih edilmitir. Ok. Musti Trkiye Tamamdr bireysel insan, Gnay' her trl toplumsal dzenlemeden, toplumdan ayr olarak tanmay ve anlamay sorgulamaktadr. Alatlnn Orda kimse var m? nehir roman drtlsnden sonra, ikinci kez yine nehir roman tarznda Schrdingerin Kedisi yaynlanr. Alfa Yaynlarndan 1999 ylnda kan Schrdingerin Kedisi, I. Kitap Kabus ve 2001 ylnda kan

28

Schrdingerin Kedisi II. Kitap Rya bizim de karlatrmamzda kullandmz romanlardr. Alev Alatlnn, Schrdingerin Kedisi, I. Kitap Kabus, anti-topya zellii gstermekte, dnebilen Trk insannn 2020li yllarn anlatmaktadr. Eserin anti-topya zellii gstermesinin sebebi eserde eski Trkiyedeki olumsuzluklarn anlatlmasdr. Kabus bu olumsuzluklarn sonucunu sembolize etmektedir. Alatlya gre kabusla hallemek, problemleri amann ncelikli artlarndan biridir. Erwin Schrdingerin kedisi, yeni fiziin maskotudur. Ayn anda l ve diri olabilmek gibi akl almaz bir bilimsel gereklii temsil etmektedir. Kaos teorisi, saakl mantk, kreselleme, Yeni Dnya Dzeni eserde tartlan dier felsefi konulardr. Schrdinger'in Kedisinin ikinci cildi Ryada Alev Alatl'y yine toplumu, lkesi, inanlar iin ve tm dnya iin kayg duyan, sorumluluk sahibi bir aydn olarak grmekteyiz. Dnyann iine girdii Kaos a'n analiz ederek, insanlk iin k yolu olabilecek neriler sunmaktadr. Alatl, hem vizyoner, hem de retici bir romancdr. Ryadaki diyaloglar Platonun eserindeki slubu andrmaktadr. Platonun yazd Devlet adl eseri de ilk topik eserdir. Alatl, Rya eserinde salt bir romanc deil, filozof, tarihi, antropolog, sosyolog, astrofiziki, biyolog, genetik bilimci, matematiki, teolog, sufi, psikiyatr, mzisyen, air, kurgu bilimci, ftrist, stratejist ve filolog olarak karmza kmaktadr. Alatl, eserlerini sadece edebiyat yazarl amac ile deil, ayn zamanda yazarl ile bireylere mesaj vermek amacyla yazan bir yazardr. Alatlnn son eseri olan nc kez nehir roman tarzndaki ve drt romandan oluan, Gogolun zindeyi yazmtr. Bu romann ilk iki kitab, 2004 te Gogolun izinde I Aydnlanma deil Merhamet ve 2005te Gogolun izinde II Dnya Nbeti Everest Yaynlarndan kmtr. Yazarn Gogolun zinde drtlemesinin dier iki kitab henz yaynevleri ile sren grme nedeni ile yaynlanamamtr. Alev Alatl, bu eserinde yakn tarihi ve gnmz Rusyasn ok iyi analiz etmitir. Rus yakn tarihinden arlk Rusyas, Ortodoksluk, Masonluk, Bolevik htilali, Lenin, Stalin, Yeltsin, Putin eserde anlatlan konulardan bazlardr.

29

Alatlnn son eseri (nehir roman) roman drtls Gogolun zinde adl eserlerinde onun, Rus yazarlar ve Rusyaya olan ilgisinin romanlarnda yansmas olarak grlmektedir. Rus yazarlarn kulland grift slup, yer yer Alatlnn slubuna da yansmtr. Alatl, eserinde Rus ruhu ile Trk ruhunu yzletirerek Rus ruhunun syledii eyleri, kendisiyle yapt hesaplamalar Trk ruhunda yanklanma olarak sunan bir yazardr (Bk. Alatl, 2004). Gogolun izinde I: Aydnlanma Deil, Merhamet, Rusya'da Trkiye tarihinin bir sonraki sahnesini izliyor gibidir. Artk Rusya iin sylenen hemen her ey Trkiye iin de geerlidir. Merutiyetini ve gvenilir bilimadamlarn kaybetmi, ar ypranm, sadece aydnlarnn desteinden deil, gvenilir mminlerinden de yoksun bir toplum, entelektel bir boluk iinde, temsil ettiklerinin ihtiyalarn akarmaktan aciz, zayf, deorganize muhalefet bulunmaktadr (Bk. Alatl, 2004). Gogolun zinde II: Dnya Nbetinin kahraman Gloya, Rusyay ve Rus kltrn okurlara tantmaya devam eder. Romann Rus kahraman, Prens Aleksi Kristovovi Zelenski'nin dedii gibi: "Dirili, ancak isteniyorsa gerekleebilir ve ancak o zaman mmkndr" (Alatl, 2005, 78). Alatl, eitli bilim dallarnda sahip olduu bilgi birikimlerini dnyay okumaya alan birisi olarak kullanarak, okuma izlenimlerinin sonularn topluma kar sorumluluk bilinci ile okura aktarma amacndadr (Bk. zcan, 2003, 25). Alatl, son derece entellektel fenemonolojist, diyalektik ve yzlemeyi kullanan, realist gelenekler erevesinde belki de epik boyutunda baarl bir roman yazardr. Alatl tasvirleri, iirsel anlatm kullanan bir roman yazardr. Alatl, eserlerinde metaforlar, ifreleri kullanr ki bunlar zmlenmesi gereken metinlerdir. Alatl, doruyu sahici dnyadaki olgulardan yola karak bulmak ister. Toplumu oluturan varlklarn kendilerini incelemeden, ilikilerini incelemenin bir ey kazandrmayacana, ekonomi, politika, felsefe, psikoloji, edebiyat, insan bilimleri gibi birok farkl bilimin tmnn ie bireyi aratrarak balamas gerektiine inanr. Bu yzden Alatlnn romanc kiilii an akn yanstan, btncl zellik gsterir (zcan, 2003, 96).

30

3. BLM ALEKSANDR SOLJEN TS N' N "GULAG TAKIMADALARI" LE ALEV ALATLI'NIN "SCHRDINGER' N KED S " ADLI ESERLER N ZETLER

Gulag Takmadalar ve Schrdingerin Kedisi eserlerinin zgrlk asndan incelenip analitik karlatrmalarnn yaplabilmesi iin her iki eser hakknda eserlerin zetlerine yer verilmitir.

3.1. GULAG TAKIMADALARI Gulag Takmadalar kurmaca bir eser deildir. Gulak Takmadalar 1917 Bolevik htilalinden sonra oluturulmaya balanan Stalin dneminde saylar olduka artan ve SSCBnin drt bir yanna yaylan alma kamplarnda yaananlarn edeb bir ekilde kayda geirilmi halidir. Eserin ieriinin tamam Soljenitsinin tutukluluk, mahkumluk ve srgn hayatn anlatan kendi anlar, bu srelerin tamamn veya bir ksmn yaam bakalarnn anlar, SSCB ceza sistemi ve alma kamplaryla ilgili resmi belgeler ve anlarda anlatlan olaylara Soljenitsinin getirdii yorumlardan olumaktadr. Eserin ilk cildinde tutuklanma srecinden balayp soruturma ve bu aamada kullanlan hapishaneler ve tutuklularn psikolojileri, SSCBde iileri ve adalet sistemiyle ilgili rgt ve kurumlar anlatlr. Tutuklamalarn keyfilii ve tutuklananlarn ne iin tutuklandklarn bilmemeleri, soruturma srasnda tutuklunun kendisine yneltilen sulamalar, verilen cezay kabul etmeleri iin akla hayale gelmeyecek yntemlerin kullanlmas, iileri ve adaletle ilgili devlet kurumlarnda alanlarda grlen yozlama, Soljenitsinin bu blmlerde zerinde durduu konulardr. Bu cildin devamnda Soljenitsin kendi tutuklanma ve sorgulanma srecini anlatr ve SSCB ceza sistemini oluturan kanunlarn gelitirme srelerine yorumlar getirir.

31

Eserin ikinci cildinde, geici olarak kalnan hapishanelerden sonra mahkumlarn alma kamplarna nakilleri esnasnda neler yaadklar, birok mahkumun hayatlarn kaybettii ve mahkumlardan sorumlu kiilerin onlara ok kt davrandklar anlatlmaktadr. Alnan cezann sresine bal olmakla birlikte, genelde verilen en dk ceza on yl olduundan, mahkumlar yaadklar yerlerden olduka uzak blgelere nakledilmektedirler. Bundan dolay mahkumlarn dinlenebilmesi iin ara istasyonlarda geici cezaevleri almtr. Ne var ki bu cezaevleri mahkumlarn dinlenebilecekleri zellikte yerler deildir. Mahkumlar oralarda da alk, uykusuzluk, hastalklar ve dier kt artlarn stesinden gelmek zorundadrlar. Mahkumlar iin tren istasyonlarndan bu geici cezaevlerine kapal kamyonlarla yaplan aktarmalar ise bal bana bir eziyet olmaktadr. Kamplara yolculuk yk vagonlar veya hayvanla yaplr ve yolculuk esnasnda mahkumlarn normal insanlar grmeleri engellemektedir. Bylelikle yolculuk boyunca toplumdan tamamen soyutlanmalar salanr. Bir alma kampndan dierine mahkumlarn yolculuk yapt pek grlmez. Bu tr bir yolculuu sadece ans olan ve bir ekilde kendilerine ayrcalk tannp cezalarnn hafifletilmesini salayan mahkumlar yapabilir. Bu mahkumlar gruplar halinde deil, bir muhafz eliinde normal yolcu trenleriyle nakledilir. Kendilerine sadece tek bir ey hatrlatlr: Kama giriiminde bulunursan, kurunu yersin!. Bunun dnda normal bir yolcu gibi seyahat edebilirler. Eserin nc cildinde ise, alma kamplarnn dayand dnsel temeller ve bu kamplarn tarihesi anlatlmaktadr. alma kamplarnn oluturulmasna lkenin haerelerden ve haere olma olasl olanlardan temizlenmesi gereklilii dncesiyle balanmtr. lkenin kuzey batsnda bulunan Slovetsk Adalarnda manastrlardan dntrlm ilk alma kampnn trl hilelerle ok kar getiren ve Sosyalizmin ruhuna uygun bir kurummu gibi gsterilmesinden sonra, alma kamplarnn amac mahkumlar retim srecine dahil etmektir. Slovetsk Adalar

32

alma kampnda adalardaki imkanlar, mahkumlarn i gcn ve kendi ticaret zekasn kullanarak i sahalar aan Naftaly Frenkel adnda ayrcalkl bir tutukludur. Frenkel aslen stanbullu bir Yahudi tccar olup kendisi daha sonralar demiryollar yapm amal kamplardan sorumlu ynetici ve iletme orta konumuna gelir. lk alma kampn gstermelik baarsndan sonra kamplarn says hzla artar ve mahkumlarn ok ar artlarda zorlu projelerde altrlmasna balanr. Binlerce ii mahkumun hayatna mal olan Beyaz Deniz Kanal Projesi, Soljenitsinin nemle deindii bir konudur. Soljenitsine gre bu, iktidarn zerinde propaganda yapt bir projedir. Bu kanaln inaat devleti her adan zarara uratmtr ve kanaln kullanll yoktur. Eserin devamnda alma kamplarnda mahkum olmak ile arlk Dneminde toprak klesi olmak, haklar ve zgrlkler asndan karlatrlmakta ve her adan toprak klesi (serf) olmann daha avantajl olduu ispatlanmaktadr. Daha nce de belirtildii gibi, alma kamplarndaki mahkumlarn yaamlar ve bu yaamlardan aktarmlar eserin byk bir blmn oluturmaktadr. nc cildin devamndaki blmler alma kamplarndaki gndelik yaam, siyasi mahkumlar, sradan sulardan mahkum edilenler, kadnlar, kamp grevlileri ve ocuklar asndan ele alnr. Sonrasnda ise alma kamplarnn darlar, alma kamplarnn lkenin toplumsal yapsna ve lke halklarnn genel psikolojilerine etkileri anlatlr. Ruh ve Dikenli Tel isimli eserin drdnc ve son cildinde ise, Soljenitsin eski SSCBnin yaam olduu ahlaki knty, maneviyatszl ve insanlarn yaam olduu amaszl anlatr. Yazar, son olarak eserin ortaya kmasnda anlarndan faydaland birka kiinin hayat hikyelerini anlatarak, eserde ad geen kiiler hakknda ksa bilgiler verir. Sonu olarak; Gulag Takmadalar Soljenitsinin yazar olarak verdii zgrlk mcadelesini anlatan bireysel anlardan ve tarihsel belgelerden oluan edeb bir eserdir. Yazar lkesinde yaad dneme ait toplumsal olmayan bir eser yazarak ortaya koyar. sorunlar kurmaca

33

3.2. SCHRD NGER' N KED S Schrdingerin Kedisi, ksaca gnmz Trkiyesine ait sorunlar ve olumsuzluklarn ortaya konulduu Kabus ve Kabusta belirtilen sorunlara zmlerin ve olumsuzluklar amann yollarnn nerildii Rya adl iki romandan olumaktadr. Ryann gereklemesi iin nce kabusun anlalmas gerektii dncesinden yola klr. Schrdingerin Kedisi I. Kitap Kabus anti-topya tarzndadr. II. Kitap Rya ise, topya6 tarzndadr. Schrdingerin Kedisi roman topya tarznda Trk edebiyatnn ilk nemli eserlerinden biri olarak grlmektedir (elik, 2002). Esere genel olarak edebiyat asndan bakldnda, romann okunmasn gletiren bilimsel kavramlarn okluu hemen fark edilir. Bunun yannda eserin de yazar gibi holistik(btncl) bir zellik tad grlr. Eserde kuantum fizii7, sosyoloji, mantk, ilahiyat, matematik ve dier bilimlerin kapsad konulara deinilir.

3.2.1. Kabus Schrdingerin Kedisi, romannn ana karakteri mre Kadzadenin 20202035 yllar arasndaki yaantsn, Trkiyenin gemiine ait deerlendirmelerini, ideal toplum yapsn ve toplum dnce modelini anlatmaktadr. mre Kadzadenin yaam 1950-2035 yllar arasndadr. Doum yeri ankr ili erke ilesinin Krkuyu kydr. mre psikoterapisttir ve Trkiyede ortalama yaam standartlar olan eitimli bir bireydir. Kendi ierisinde ve evresiyle srekli fikir atmalar yaamakta, devaml gemie dnp bu atmalarn sebeblerini bulmaya almaktadr.

topya; Yaayanlarn kusursuz dzen iinde varolma olanan salad kabul edilen lke. deal ya da yetkin toplum. deal bir toplum dzeni ya da ynetim biimi ortaya koyan tasarmdr. 7 Kuantum Fizii; Kuantum Fiziine gre btn bilgiler toplansa bile hibir ey zerinde kesin olarak karar verilemez.

34

Romann dier karakterlerini temel olarak arkadalar, Yeni Dnya Dzeni

8

mrenin ailesi, akrabalar,

grevlileri, Onarmclar9 rgtnn bireyleri

oluturmaktadr. Ayrca, ok sayda bilim ve dn adamlar ya karakter olarak ya da temsil ettii bilim ve dnceyle birlikte eserde yer almaktadr. Romann karakterleri, romanda yaanan zaman olan 2020-2035 yllar arasndaki ve gemiteki kiiler olarak da snflandrlabilir. Roman mre Kadzadenin Yeni Dnya Dzeni Yarglarnn gzetiminde, slah olmak zere Adrianople Islahhanesine10 bir grupla gelmesi ile balar. mre cinayet sandr ve Talib11 sfat tamaktadr. mre Kadzadenin yarglanma nedeni; yeeni Devrim Kuran12 Kendisine bir dnya kurma becerisinden mahrum brakmak suretiyle lmne sebep olmaktr. stanbuldaki Atik Valide slahhanesinde iki yl l ykayc olarak altktan sonra davasna DANSTB13 tarafndan baklmas kararlatrlmas zerine oraya nakledilmitir. Kendisi de Koalisyon14 yoluna girmeye taliptir. Adrianople slahhanesinde cezasn ekecek ve Koalisyonun teklemi bireylerinden15 birisi olacaktr. Bu arada da mahkemede davas devam etmektedir.

YDD/Yeni Dnya Dzeni; Liberaller, dnyada bar srdrmek iin Yeni Dnya Dzeninin kurulmasn syleyen Kresellemeciler, sosyalistler, Kadin hareketi, Bar hareketi, evreciler, New Age (Hindu deerlerini yerletirmeye alanlar) 9 Onarmclar; Yeni Dnya Dzenine kar kanlar. Ulustesi milliyetilik anlayna sahip, zgrlklerden yana, koalisyon kart yer alt rgt. 10 Islahhane; Hapishane. Taliplerin slah edildikleri yerler. 11 Talipler/Talip: Bizim gibi Talipler (bizi de Koalisyona aln diyenler). Mahkum yerine kullanlan tabir. Su ileyen toplumun ve otoritenin kar olduu bir davranta bulunmutur ve uyumsuzluk gstermitir. Bu yzden, slaha (rehabilitasyona) tabi tutulmutur. Sulu da zorunlu olarak bunu kabul etmitir. Rehabilitasyon srecini kolaylatrmak iin sulu zerinde psikolojik etki yaratmak gayesiyle sulunun bu sreten gemeyi kendisinin istediini vurgulayan talip sfat isim olarak kullanlmtr. 12 Devrim Kuran: Sembol bir karakter olarak kullanlmtr. Eski Trkiyede pozitivist ve metafikilerin arasnda kalm, Nihilizm (Hiilik)e srklenmi genlii, arada kalml sembolize eder. Arada kald durumlardan biri de Aristonun ya ya da ve Budhann hem hem de mantdr. 13 DANSTB/Dnya Anti Nihilist Sivil Toplum rgtleri Birlii; Uluslararas Af rgt (AI)nn zerinde uzman mahkeme. Endistler konusunda uzmanlamlardr. Uluslararas Af rgtnden sonra mre Kadzade davas onlara devredilmitir. 14 Koalisyon; Yce Pirin banda bulunduu Vasllar Meclisinden oluan Yeni Dnya Dzeninin yneticileri. Mutlak g. 15 Koalisyonun amac btn insanlar istedii bir kalba sokmak, kendilerine mutlak itaat etmelerini salamaktr.

35

Mahkemenin

yapld

dnemde

Trkiye

paralanm,

dalmtr.

Paralanma srecinden sonra Trkiye topraklar zerine, Dou Trakya, stanbul Devleti, Salihun Devleti, Yeni Horasan Halk Cumhuriyeti, Land of Knidos, Kingdom of Kapadokia, Attelia Country, Edessa, Viking Land, Pontus Princedoh adlarnda devletikler kurulmutur. mre Kadzade Islahanedeki ilk gece afak skmeden uyanr, pencereden baktnda sonradan Onarmclar adl rgtn yelerinden olduunu renecei drt kiinin gizlice slahhaneye girdiklerine ahit olur. Bu drt kiiden biri Onarmclarn lideri, slahhanede alan ve Deli General16 olarak bilinen romann ana karakterlerinden Kara Kalpakl Adamdr. Kara Kalpakl Adam ve mre Kadzade arasnda daha sonralar sk bir arkadalk balar. Kara Kalpakl Adam, mre Kadzadeyi mahkemede savunur. kinci Kitap olan Ryada mre Kadzadeye ideal olan Yldzlar lkesinde17 rehberlik edecek kii yine Kara Kalpakl Adam olacaktr. mre Kadzadenin Islahhanedeki ilk gnleri afazik18olan Remzinin tedavisiyle ilgilenmekle geer. Bu, onun suunun karl olarak cezasn ekme biimidir. Remzi hi bir eye hibir ekilde tepki vermez ve mre Kadzade Remzinin tedavisinde baarsz olur. Bu srete Remzinin kiiliinde Trk insannn afazilii19 hakknda, mre Kadzadenin yarglar yer alr. Remzinin Onarmclar tarafndan karldn gren mre Kadzade durumu kimseye sylemez.
16

General/Kara Kalpakl Adam/Adsz; Onarmclarn yeryz ile balantlarn salayan lideri. Koalisyon toplantlarna yalnz o katlmaktadr. 17 Gkyznn insanln ortak deeri olmasndan yola karak oluturulmu hayal lkesi. 18 Afazi (aphasia): Afazi, tp dnyasndan bir kavramdr. Ksaca dil yitimi olarak da tanmlanabilecek olan Afazi, eski ad ile heceli kelam melekesi, tpta kanama, zedelenme gibi travmalar nedeniyle beyindeki kortikal lisan alanlarnn boalmas sonucunda oluur. nsan konuamaz, konuulan anlamyor olabilir. Afazik hastada, konuma k hemen hemen hi yoktur, veya minimal dzeydedir. Afazi, byk bir konfzyonel boluu, karmaay ifade eder. evreden gelen sesli ve yazl uyaranlarn kiide hibir izlenim uyandrmad bir boluktur, silinmiliktir. Byk bir aknlk, amnezidir, bellek kaybdr. Afazi hastas karmaa ve bellek kayb iinde hibir ey yakalayamaz, kararszlar. 19 Trk nsann Afazilii: Trkiye toplumunun byk bir blm toplumsal afazi iindedir. Duygusal adan beyin travmas geirmemi olsa da kortikal lisan alanlar boalmtr, ortak dil kaybedilmi, lke ayrmtr ve btn d etmenlerin mdahalesine ak olup savunmaszlamtr. Bireyler, birbirlerinin dillerinden anlamayarak, dier gruplardan koparak, ayrlmaktadrlar. Bu etnik bir ayrma deildir. Bu ayrmada ortak kavramlar, ortak etik, ortak dil ayracaktr. Gnmzde toplumlardaki cemaatler, sivil toplum rgtleri, ok hukukluluk sistemi ortak bir dilin eksikliinin gstergesidir ki bu da toplumsal afazidir.

36

Islahanede devaml yaplan tantm toplantlar, konferanslar Yeni Dnya Dzeni ve Koalisyonu anlatmak iindir. Yeni Dnya Dzeninde nsanlar kast sistemi20 ierisinde snflandrlmtr. Bata ABDyi temsil eden Yce Pir vardr. Koalisyonun amac, dnya halklarn Teklemi Varoluta eritmek, teklemi bir toplum, teklemi bireyler yaratmaktr. Teklemi Varoluta eritilemeyen, sisteme dahil edilemeylenler ise Lanetliler21 ve Smrlmezlere22 uygulanan yntemle yani genleri yok edilerek, biyolojik lme mahkum edilerek cezalandrlmaktadr. Eserde Eski Trkiyenin artlar ve toplum yapsn nrofizyolog, psikiyatrist, psikoterapist Maria Evangelista aklarken Eski Trkiyede insanlarn doadan ayrm n-insan hviyetinde olduunu, Trkiyenin bir madurlar23 lkesi olduunu anlatr. Eski Trkiyede insanlar devletin himayesinde yaayan, birbirlerine stnlk kurmaya alan ayr ayr bireylerdir. mre Kadzade Eski Trkiyedeki problemlerin ounu Trk insannn afaziletirilmesine balamaktadr. Onarmc larn amac, afazilemi insanlarn beyinlerini koalisyonun yeniden kendilerine uygun dorultuda ekillendirmelerini engellemektir. Onarmclara gre Eski Trkiyede insanlar afaziletirmek iin eitli yntemler kullanlmtr. Koalisyonun Psikolojik Sava nitesi24 herhangi bir dnya savana meydan vermeden Koalisyon Yoluna sokmak istedikleri halklar afaziletirmektedir. Kabus, mre Kadzadenin mahkemede yarglanmasyla devam eder. mre Kadzade Devrim Kurann intihara srklenme srecini sondan baa doru hatrlamaktadr. Hatrladklar mahkeme salonunda bir holoformer25 aracl ile boyutlu ve sesli grntler olarak izlenir. Mahkeme heyetinde yarg, biri savc
20

Kast Sistemi: Yce Pir, Vasllar Meclisi, Salikler, Mridler, Madurlar, Talip, Smrlmezler, Lanetli lkeler. 21 Lanetliler: Genleri yok edilecek olanlar. 22 Smrlmezler : Smrlecek hibir eyi kalmam olanlar. 23 Madurlar; Madurlar: lenen sulardan etkilenenler. lenen su cinayetse, ldrlen kiinin yakn veya yaknlarndan biridir. Az gelimi lkeleri temsil eder. 24 Psikolojik Sava nitesi: Yce Pirin emrinde Smrlmezler ve Madurlara istedikleri dzeni uygulamak amacyla faaliyet gsteren ve bu toplumlarn psikolojik yapsn aratran rgt. Bu rgt Eski Trkiye ile ilgili de aratrmalar yapm ve Trkiyenin insanlarnn n-insan hviyetinde olduunu tespit etmitir. 25 Holoformer; Simulasyon.: Sanal gereklik anlamnda olan bu ifade Onarmclarn gemiteki ve yaanan zamandaki nemli kiilerin bilgilerini kopyalayarak biraraya getirdikleri sanal sistem.

37

drt kii vardr. Bakan ABDden Vasl26 David Levin, DANSTBde grevli bir Polonyal, biri Ukraynal iki yardmc yarg ve Romanyadan Savc Vasl Claudia Roth. AI.27nn bakt Asitanedeki28 davasnda mre Kadzade Endistlerle bir tutulamayacan iddia, ispat ettikten sonra davaya DANSTB gnllleri bakarlar. mre Kadzade Adrianople slahhanesindeki durumalarnda da Endist29 olmadn, Devrim Kuranda oluan Nihilizm nedenlerini aklar. Durumalarda Kadzadeyi General ve Salik Krat Urallar savunur. mre Kadzadenin gemite hatrladklar kiiler ve bunlarn Devrim veya mre Kadzade ile ilikileri anlatlr. Bekir Kuran, Devrimin babas olup Devrimin Nihilist olmasnda en byk etkenlerden biridir. Devrim, yalnzl ve erken lmyle days Ouza benzetilir. Ouz devrimci arkadalaryla beraber, davas uruna idam edilmitir. Fakat bu durum ecinsellii yznden gz ard edilir. Ouz ailesinin utan kayna olduu iin lm aileyi rahatlatmtr. Ancak mre Kadzade, onu herkesten daha iyi tanyan ve anlayan kiidir. Devrimin ablas Ekim, sa duyulu bir kiidir. Romanyal bir mrid ile evlenmi, rahat bir hayat srmtr. Devrimin srlarna ortak olmu, ona zarar gelecek eyleri engellemeye almtr. Toprak, Devrimin erkek kardeidir ve Salihun adl bir tarikata girmitir. Toprak tutucu bir mslman ve Salih Hocaya tam itaat eden bir kiidir. Toprak, Salih Hocann kendisine verdii fetva nedeniyle Zozulya isimli Rus bir kadnla beraber olmasna ramen dindar grnen ve ailesine tavsiyeler veren dedesi Osman Kuran ldrmtr. Anneleri Mjgan hanmdr. Sarp, Devrimin erkek arkadadr. Eroin bamls Sarp Devrimi de eroine altrmtr. Sarp elit bir ailesi olduu iin her istediini yapabilmektedir. Yusuf, mre Kadzadenin eski ve tek akdr. Yusuf nceleri bir sosyalist iken sonralar mafyaya dahil olmutur. Yusuf, mre Kadzadenin de meslekta olan Birgen isimli kadnla olan ilikisi nedeniyle onu
30

mre

26

Vasl/Vasllar; Vasllar Meclisi- G8: En ayrcalkl snftr. Yeni Dnya dzenini salayarak Dnya Anayasasn olutururlar. 27 AI/Amnesty International; ( ng.)Uluslararas Af rgt 28 Asitane; stanbulun Anadolu Yakasna verilen isimdir. 29 Endistler/Endist; Dnyann sonunun geldiine inanarak hilik felsefesini benimsemi kiilerdir. Kendi dnyalarn kuramayanlar. Dnyann sonunun geldiine dair komplo teorileri reten, hibir eye inanmayan ve belirli amalar olmayan, Nihilist grup. Devrim Kuran bu gruba dahil edilmitir. 30 Salikler/Salik; G 20. Gelimi lkeler.

38

terk etmitir. Kabusta adlar geen bireylerin ounluu mre Kadzadenin ve Kuran ailelerinin bireyleridir. Bu iki aile yakn bir tarihte birbirlerinden ayrlp farkl soyadlar almlardr. Hem bu iki aile hem de bireyleri farkl kesimden insanlar temsil etmekte ve Eski Trkiyenin toplumsal yapsn gstermektedir. Kuran ailesi krsal kesimde yetimeyi temsil ederken, Kadzadeler kentsel yaam sren bir aileyi temsil etmektedir. mre Kadzadenin savunduu, General ve Krat Urallarn ifadeleriyle vurgulanan iki dnce modeli mevcuttur. Bunlar saakl dnce31 ve kelebek etkisi32dir. Kelebek etkisi Devrimin lmne sebep olmutur. Mahkemedeki son durumada mre Kadzade eski deerlerine ve kltrne bal olduu iin suunu kabul edip Yce Pire teslim oluyorum, doruluu bilimsel verilerle ispatlanmam eylere inandm iin suluyum demitir. Bu szleri zerine mre Kadzade komplo kurban, afazi insanlarn beyinlerini koalisyonun tekrar ekillendirmesini nlemeyi ama edinen Onarmclarn lideri Kara Kalpakl Adam tarafndan Islahhaneden karlp yer altndaki Onarmclarn slerine gtrlmtr. Olaylarn devam ve Trkiyedeki problemlere ve olumsuzluklar ama ynnde zm nerileri Ryada anlatlmaktadr.

3.2.2. Rya mre Kadzade Onarmclar tarafndan karlp onlarn ssne getirildiinde bir holoformera balanm ve Ezeli ve Ebedi Gereklik kavramyla ilk defa tantrlarak geici bir sre yukarlarnda bulunan slahhane ve Koalisyon dncelerinden uzaklamas salanmtr. Yer altndaki Mucizeler Diyarndan Ezeli ve Ebedi Gerekliin geerli olduu yer; yukardaki Islahhane ve Koalisyonun

31

Saakl dnce: Aristo mantnn ya yada yaklamna kar Budann hem hem de mantn savunan grtr. Dnyaya dair olup da doruluu veya yanll kesin olarak kantlanm tek bir olgu ya da veri yoktur , dncesini savunur. 32 Kelebek etkisi: Kydaki bir kelebein kanat rpmasndan oluan kck bir dalga okyanusta dev dalgalara sebeb olabilir.

39

hkm srd Dnya ise, Byk Yalandan ibaret bir oyun alandr. Ezeli ve Ebedi Gereklik Koalisyonun dayatt gereklerin tersine Astronomi ile ilintili, insanlarn farknda olmas gereken bir gereklik olup teolojik bir kavramdr. znde insann ve evrenin kaynan anlama dncesi bulunmaktadr. mre Kadzadeye yine bir tr holoformer olan simlasyon cihaz aracl ile kendisine ait kresel koordinatlar yldzlar ve konumlar, yeryzne ilikin anlamlar Elmas Gzl ocuk rehberliinde gsterilip anlatlmtr. Daha sonra nceden tand Remzi X, Kara Kalpakl Adam, Krat Urallar ve Fazla mre Kadzadeye Mucizeler Diyar dedikleri ssn dier zelliklerini gsterirler. ste Onarmclarn Koalisyondan aldklar bilgiler boyutlu hale getirilerek simlasyonlar oluturulur. Heyet ilmi olarak bahsedilen Astrolojinin simlasyonlarla retildii ve dnmlk bu yere Yldz Fidanl denilir. Yldz Fidanlnda Gkyz ve yeryz i iedir, birbirleriyle barktr. Bu arada dikkat eken Alcyone (ABD) yldznn Gne ile karlatrlmasdr. ABD Alcyoneye benzetilmektedir. Gne, Alcyoneden 10 kat kktr. Ama Gnein mr drt buuk milyar yl iken Alcyonenin 80 milyon yllk mr vardr. Bu durumda Alcyoneun mr daha azdr ve ABD bir gn kecektir. Onarmclar mre Kadzadeye, Gnein ve Dnyann nasl yok olacan Simlasyondan gsterirler. Altn Gzl kk kz Eyll ile irazl adamn diyalounda farkl dnyalarn gkyzne gre tarif edilen farkl merkezlerinin olduu anlatlmaktadr. Yeryz ehrinin mimari plan Gkyznn tpk basmdr. Konumlar Greenwich hattna gre tarif edilmek zorunda olmad, Bizim dnyamzn merkezi Edirne cmlesinden her bir varln kendine ait bir merkezi olduu ve hibir merkezin dier bir merkeze stn olmad hipotezi, yani Potin Ba hipotezi anmsatlmaktadr. Alatl, Gkyzne bakmak ifadesini Trklerdeki astronomi, matematik iliminin gerilediini anlatmak istei ile kullanmaktadr. Trklerin gkyzne bakmaktan vazgetii dnemle, gerileme srecimizin de balam olduunu iaret etmektedir. Rya altnda in'den Tibet'e, Altay illerine kadar uzanan bir corafyann serili olduu bir gkyz tanmlamas ile alarak, Asya'nn

40

tecrbesiyle, kuantum fiziinin sufilikle el ele verdii bir anlayla sonulanmaktadr. Rya, din ve bilimin uyum iinde birlikteliini savunan, btncl dncenin hakim olduu bu anlaytr. Onarmclar, Mucizeler Diyarnda simulasyonlar araclyla bu ryay gerekletirmilerdir. Rya Dorusal ve Atomist politikay dlayan, Guo Shoujingi inkar etmeyen bir aydnlamadan, Asyay inkar etmeyen bir Rnesanstan, Tibeti inkar etmeyen bir ilahiyattan, bilimi inkar etmeyen bir tevhidten ve tevhidi inkar etmeyen bir bilimden mteekkil sonsuz revizyona tabi olma iddasnda bulunan Turna deolojisi ne srlmektedir. Bu; ideolojide Turnalar, Dalar, Seher Yldz kutsal l durumundadr. Bu l Trk toplumunun ve kltrnn urad afaziden kurtulabilmi ortak ender kavramlardandr. Turnalar, Dalar, Seher Yldz tm roman boyunca tekrarlanmaktadr. Bundaki ama Trk toplumunun ve kltrnn ortak kavramlarna iaret etmektir. Bu kavramn yaayagelmesinin sebebi trklerdir. Trkler ise Trk toplumunun zn yanstan deerlerdir. Dalar etkileyici, yalndr. Seher Yldz ise yol gstericidir. Her ikisi de zgrl artrr. Turna ise, Trkler iin nem tayan bir kavramdr. nk Turna, kendi yaam biiminden bakasna boyun emeyen, yalakala tenezzl etmeyen, onurlu bir kutur. Turnann zor artlarda bile hayatta kalabilmesi dayanklln gsterir. Turna aslnda insann, kendi aslyla, toprayla olan sarslmaz balarn, insann toprana balln ifade eden bir simgedir. Turnann en nemli zellii ise zgrl temsil etmesidir. Onarmclar Turna mecazn kullanarak kendilerine be yasa belirlemilerdir. Bunlar Be A maddesi olarak bilinen drstlk, yiitlik, sadakat, nezaket, denge olarak ifade edilmektedir. Kuantum Fizii Mucizeler Diyar felsefesinin zn tekil etmektedir. Mucizeler Diyarnn Asal Yasa maddeleri olarak adlandrlan yol gsterici kurallar vardr. Mucizeler Diyarnn Asal Yasas Madde 1: Asal yasa, neyin ne olduu kadar, neyin ne olabilecei esas zerine kurulmu ve yazl deildir. Bu durumda srekli revize edilebilir. Yasa kuantum sistemleri dntklerinde ayn anda var olan sonsuz olaslklar sunar. Olaslklar birbirleriyle eliebilirler, hatta birbirlerine zd

41

debilirler, ama hepsi ayn anda sperpoze durumdadrlar. Madde 2: Schrdingerin Denklemi zerine kuruludur. Dalga fonksiyonunun k anlatlmaktadr. Madde 3: Yrngesini deitirmek isteyen bir kuantum parac, bir elektron, nihai geiini yapmadan nce tm olaslklar deerlendirir. Elektronun olas tm yrngelere ve ayn anda sanal geiler yapmasnn nedeni kendisi iin en iyi gelecei saptamaktr. Murat sahibi olmak eril ruh, yani yiitlik gerektirir. Onarmclar, Mucizeler Diyarnda eril ruha sahip, doadan ayrm insanlar yetitirmeye nem verirler. Mucizeler Diyarnn Asal Yasas Madde 4: Mucizeler diyarnda gemiin izleri korunur. Gemisiz gelecek, geleceksiz gemi yoktur. Madde 5. Kaos, Gksel Gereklikin bize alan yzlerinden birisidir. Astronomi esas bilimdir. Madde 6. Yeryz, ibirlii iinde yaayan sembiyotik paralardan oluan tek bir canl organizmaya benzer. Bu erevede, Madurlar, Darwinsel Evrimin yani doal seleksiyonun toplumsal telmihlerini reddederler. ABDdeki binlerce Yeni a (New Age Movement) hareketinin terrist zellikler tamas belki de ABDdeki sistemin k nedenlerinden biri olabilir. Ryada bir ok kltn varl Dnyay bilmeyen dnyann maskaras olur ifadesi ile vurgulanmaktadr. Koalisyon halklar Hristiyanla yabanclamtr. Din; Hinduizm, Budizm, Taoizm, Occultizm maddeci Bat kltrne uyarlanm, buna da Ekumanizm denilmektedir. manizmi kastetmektedir. Mucizeler Diyarnn teminat, Gaiadr, denilmektedir. Kaos her zaman, her yerde korkulacak bir ey deildir; sahici zgrlk, ancak kaos gze alndnda sz konusudur. Gaiann oluumu iin kendi kendini ifadesi nemlidir. Kaos, dzensizliin dzenidir. Ayn anda var olan sonsuz sayda oluumlardan herhangi biri kabusu balatmtr. Bu da Kelebek Etkisidir. Yzyllardr devam eden sreklilik ve dorusallklar sonucu Bat ultra gvenli, banaz ve kstah olmutur. Ryada son olarak, gemite ve yaanan zamanda bilimi, insanl ve Trkiyeyi etkilemi ve etkilemekte olan kiilerin bilgileri Onarmc bireylere mre Kadzade de: Yeni bir din, yeni bir kimlik istiyorum derken, yeni kltlerin okluunu iaret ederek, New Age Movement, Eku-

42

klonlanlanmaktadr. Onarmclarn herhangi bir durumda strateji belirlemelerinde bilgileri klonlanm bu kiiler nemli bir rol oynamaktadr. Reddi lhak Simlasyonunda yer alan Kazm Karabekirden askeri stratejiler konusunda gr alnmas, Koalisyonun klonlanm danmanlar ile yaplan tartmalar nemlidir. Kara Kalpakl Adam btn bu tartmalardan elde ettii bilgilerle Onarmclar adna Koalisyon yeleriyle toplantlara katlr. Dnyadaki dier madur devletlerle toplantlar yapar, onlara da rehberlik eder. Sonu olarak Ryada olumsuz artlara (kabusa) ramen kurtulunmas ok zor durumlardan bile kurtulmann bir yolu olduu gsterilir. Her iki eserin detayl incelenmesi sonucunda grlmtr ki Soljenitsinin eseri, resmi belgelerle de desteklenen anlardan olumu, yazarn kendisinin de etkilendii eski SSCBde zgrlk kartlnn yaand bir dnemi anlatmaktadr. Alatl ise eserinde, kendi yaad toplumu dnya gereklerinin farknda olmadan bakalarna baml yaamann sebeplerini gstererek eletirmekte ve ulusunun bamllklardan kurtulup zgr olabilmesinin yollarn gstermeye almaktadr.

43

4. BLM ALEKSANDR SOLJEN TS N' N "GULAG TAKIMADALARI" LE ALEV ALATLI'NIN "SCHRD NGER' N KED S " ADLI ESERLER N N ZGRLK KAVRAMI AISINDAN ANAL T K KARILATIRMASI

Alatl ve Soljenitsinin eserleri karlatrlrken zgrlk ve zgrlk eitleri, zgrle ilikin engellemeler konusunda zengin ierikli veriler bulunmaya allmtr. Bunu yaparken de eserlerin belirli bir eit zgrlkle ilgili ksmlar alntlandktan sonra, bu alntlarn zgrlk asndan neleri ifade ettikleri aklanmaya allarak eserlerin belirli zgrlk kavramlar erevesinde analitik karlatrlmas yaplmtr.

4.1. YAAMA ZGRL Yaama hrriyeti tm hrriyetlerin temelidir. ncelikle birey yaama hrriyetine sahip olmaldr ki dier hrriyetler de sz konusu olabilsin. zgrln olmad ortamlarda kiilerin yaama zgrlnden bazen vazgetikleri ve aresizlik iinde intihar ettikleri de grlrd. Mahkumlar srekli lm, idam tehdidi altnda olduundan kamplarda mahkumlarn en byk amac da hayatta kalabilmektir. Gulag Takmadalarnda Soljenitsinin zgrlklerle ilgili zerinde en ok durduu konunun insana, insan olduu iin deer verilmemesi ve eitli snflandrmalar veya etiketlendirmeler vastasyla, g ve kontrol ellerinde tutanlarn, idare ve kontrollerindeki insanlarn yaamlarna ve insanlk deerlerine tecavzler ettikleri grlmtr. Sovyet Rusyadaki bask rejiminin, insanlar kitleler halinde hapse, tecrit kamplarna atmas, ikence yapmas, yaama zgrlne ynelik tehditlerdir. Bu tehditler, onlar iin henz esaret srecinin balangc saylabilecek soruturma

44

aamasnda balamaktadr. Aadaki listede, tutuklanan mahkumlara uygulanan fiziksel ikencelerden sadece bir ka tanesi yer almaktadr: - Gece uykudan uyandrmak. Mahkumu uykusuz brakmak. - Mahkumun vcudunda sigara sndrmek. - Mahkumu srekli ar a veya karanla maruz brakmak. - Mahkumu sorgulama iin bekleme pozisyonunda oturmasna izin vermeden eller arkada bekletmek ve sras gelince sorgulamadan tekrar hcresine gndermek, bu durumu defalarca tekrarlamak. - Mahkum henz yaad oku zerinden atamamken hapishaneye ilk giriinde ok dar bir yerde mahkumu tutmak. - Mahkumu hi bir yere dayanmadan, kalkmadan, dmeden yar oturur ekilde tutmak. - Mahkumu dar bir ukurda bekletmek, orada tutmak. - Tutuklanma srecindeki bu eylemler, kitabn ayr bir blmn33 oluturmakta ve yaanm olaylarla desteklenmektedir. Soruturma sonucu sular kesinletirilen mahkumlar hapishane ve alma kamplarnda daha ar yaam koullar beklemektedir. zellikle alma kamplarnda mahkumlarn hayat kamp eyas kadar bile deerli deildir. nk kamp ynetimlerinin istemesine bile gerek kalmadan daha ok sayda mahkum kamplara gnderilmektedir. Aada mahkumlarn yaama hrriyetine dorudan kast eden hapis, kuruna dizme, idam kapsayan alntlar verilmektedir.
gal atnda kalan herkes yaamak istiyordu, yaamak istedii iin canllk gstermek zorundayd (Soljenitsin, 1975a, 79). Haereden kurtulmak iin Lenin, ayn makalede, birka yol tler: Kimi yerde hapse atarlar, kimi yerde ukur temizlettirirler, paraziti bazen kuruna dizerler (Soljenitsin, 1975a, 35).

33

Bkz. Soljenitsin, 1975 a, 97-108

45

Kuruna dizilmeleri geceye brakmak, bodrumlarda enseye kurun skmak, sonraki yllarn buluudur. 1918de ise; baka idam mahkumlarnn gz nnde cezaevinin avlusunda gndzn kurbanlarn kuruna dizerlerdi (Soljenitsin, 1975a, 255). Kuruna dizilme cezasnn uygulanaca maddelerin oaltlmas bunda anlamayacak ne var? Terr ikna etme yntemidir (Soljenitsin, 1975a, 297). Kurunu yemek iin mutlaka Beyaz Subay, Senatr, iftlik sahibi, Rahip, Meruti Demokrat, Sosyal Devrimci veya Anarist olmak art deildi. Beyaz, bakml, nasrsz el sahibi olmak o devirde yeterli saylrd (Soljenitsin, 1975a, 257). Kampta 7500 mahkum bulunmaktayd. Her gn bunlardan 50 kii lyordu.... (Soljenitsin, 1975a, 457). Merhamette aldanalm. Ama idamda asla (Soljenitsin, 1975a, 245).

Yaama zgrl Alatlnn eserinde de zerinde nemle durulan bir konu olup zgrce yaamann bir hak olduu belirtilmektedir. Ftratmz, karar veriyor. Bizim iin en iyi gelecek, yaayakalmaktr. (Alatl,
2001a, 165) Yaayakalabilmek iin insan zgr olmaldr. zgr olabilmek iin ise akl gereklidir. Akln temel gereksinimi ise zgrlktr.(Alatl, 2001 a, 82)

Dier taraftan bireylerin yaama zgrlnn en temel zgrlk olduu ve devletin bunu anayasas ile gvence altna almas gerektii vurgulanmtr.
Anayasann 146. maddesi, T.C. Tekilat Esasiye Kanununun tamamn tayir ve tebdil ve ilgaya ve bu kanun ile teekkl etmi olan Byk Millet Meclisini iskata ve vazifesini yapmaktan mene cebren teebbs edenlerin cezasnn idam olduunu belirtir. Ouzun idam edilmesi zorunludur (Alatl, 2001a, 399).

46

mre Kadzade mahkemedeki savunmasnda gemii hatrlarken Ouzun idam konusunda duyduu zntsn ve grlerini aadaki ekilde yanstmaktadr.
Yasa d bir rgt yesi olduu iin aslarak idam edilen Ouz asla bir Deniz Gezmi olamad. (Alatl, 2001a, 416) Parmam iple Ouzun boynu arasna sokamamak, bir yan yumuack ten, bir yan dalayc, hain halat arasnda aresiz kalmak, halat gevetememek, kementten kurtarp, kardeimin canm bedenine sarlamamak. Ouzunki suni bir kaderdir! (Alatl, 2001a, 418) Ouzun idamna kendini hazrla... Belli sonular belli sebebler dourur. Bu hususta ne hakimin ne de baka bir kimsenin yapabilecei pek bir ey yoktur. Durum ferdin iradesini aan bir durumdur. Ouz, devlete kar su ilemitir. Devlet iin tehlikeli kii durumundadr. Bu sebeble cezalandrlmas gerekecektir. Ouz, Trkiyeyi ve Dnyay ezilenler lehine deitirmek istedii iin yarglanyordu. Bu bir gerekti. 146. Maddenin ihlal edilmesinin idamla sonulanaca da gerekti. Ouz bu gerei bilerek hareket etmiti (Bk. Alatl, 2001a, 423-424).

T.C. Anayasas (1982), Madde 17, yaama zgrln gvence altna almakta ve bu maddeye gre herkes yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir. Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz kimse insan haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz. Alatlnn bahsettii eski Trkiyede baz sularn cezasnn ilgili kanuna gre idam olduu grlmektedir. Soljenitsinin eserinde ise idam cezasn gerektirecek sular genellikle sisteme kar ilenen sular belirleyen eski SSCB Ceza Kanununun 58. Maddesinde belirtilmitir. Gulag Takmadalarnda mahkumlarn yaad zorlu artlar ve kendilerine onur krc ve insanlk d davranlmas, onlar son are olarak intihara srklemektedir. Soljenitsin (1975b, 523) milyonlarca insann mahkum olduu halde, intihar eden mahkum saysnn az olduunu belirtmektedir. Buna sebep olarak mahkumlarn, mahkumiyet srecinde i dnyalarnda durumlarn iselletirerek,

47

kabullendiklerini

gstermektedir.

Umudu

tamamen

tkenenler

ise

kama

teebbsnde bulunmak gibi baka yollar denerler ya da Soljenitsin, 1975b, 525-538).

intihar etmeleri

grevlilerce engellenir. ntihar etmesi engellenen mahkum sonra infaz edilirdi (Bk.

Alatlnn eserinde bir toplumsal problem olarak ele alnan afazilik ve nihilizm, Devrim Kuran intihara srklemitir. Devrimin intihar ile ilgili alnt aada yer almaktadr.
Devrim Kurann yazl, izili ya da sesli anlattklarnn o dnemde teyze mre Kadzadede karl yoktur. mre Kadzade formatlarnn karl da yeen Devrim Kuranda yoktur. Revolocuion! isimli bu gen Trkiyeli kzn davasn anlatabilmesinin tek yolu, eylemdir. O da bu yolu semi, bir pis enjektrle hayatna son vermitir. Kuran ve Kadzade aileleri ocuun lmne ok zlmler, ok sulanmlar ama afazi olduklarndan olay mnferit bir olaym gibi alglamlardr (Alatl, 2001a, 434).

Gulag Takmadalarnda mahkumlarn intiharna sebep yaama zorluklar iken, Schrdingerin Kedisinde grlmektedir. Gulag Takmadalarnda anlatlan ok sayda cinayetin yannda Schrdingerin Kedisinde tek bir cinayet olayna yer verilmitir. Holoformer aracl ile Toprakn dedesi Osman Kuran iledii zina suu nedeniyle nasl ldrd aadaki alntda anlatlmaktadr.
Toprakn odaya nasl girdii belli olmad. Osman Amca aya frlad. Yal adam, iltenin altnda saklad silahna el att ve buldu. Toprak kurunun namluya srlrken kard ses kendine getirdi. Toprak, kollarn iki yanna ap, kendi evresinde hmla dnd, sol ayann topuunu dedesinin silahn tutan elinin bileine yaptrd. Silah elinden frlayan yal adam, dengesini kaybetti, tuvalet masasna doru derken ban tahtann sivri kenarna arpt, hareketsiz yld, kald. Osman Amca ba elimsiz gs kafesinin stne dt (Alatl, 2001a, 506).

Devrimin intihar sebebinin nihilizm

olduu

48

Toprak, Leventi buldu. Dedesini ldrm olabileceini syledi. T.C. yasalarn tanmamas hasebiyle eriat mahkemesinde yarglanmak zere yardmn istedi. nemli olan Trk polisinin eline dmemek. Cep telefonundan bulduklar Salih Hoca, Toprakn felaketinin ve sonularnn hayrl bir eitim srecine tahvil olunabileceini idrak ederek, gelmelerini istedi. Havann kararmasn beklediler, Pendike getiler (Alatl, 2001a, 507).

nsanlarn yaama hrriyeti doutan gelen bir hak olsa da hukuken yasalarla da gvence altna alnmtr. Ancak yukardaki alntda Toprak, bir insann yaama hakkn kendisinin alabileceine dair bir hakk kendinde grmektedir. stelik bunu dini retilerle de desteklenebilir bulmaktadr. Ancak yine de yapt eyin bir su olduunun bilincindedir ki polise yakalanmamak iin Salihun Tarikatna snp gizlenmektedir. Soljenitsin daha ok mahkumlarn ve eski SSCB vatandalarnn hayatlarnn gvencede olmadn btn dnyaya duyurmutur. Gulak Takmadalarnda cezaevi ve kamplarda yaama zgrlne tehdit oluturan birok eylem sz konusu iken Kabusta Islahane olarak bahsedilen hapishane benzeri yapda mahkumlarn/Taliplerin fiziksel yaama haklarna tehdit oluturacak eylemler yoktur. Islahanede mahkumlarn dzenli ve programl bir yaamlarnn olmas, yeterli beslenebilmeleri, Gulag Takmadalarnda bahsedilen hapishane ve kamplardaki eylemlerden farkldr. Dier bir fark ise mahkumlara kt davranan gardiyanlarn yerine, Talipleri konuarak ve eiterek ikna yntemini kullanan Koalisyon grevlilerinin olmasdr. Alatlnn eserindeki Yirminci yzylda bedensel klelik yoktur, ama zihinsel klelik devam etmitir. nsann zgr birey olduu dncesi, Avrupa kltrne btnyle yabancdr. (Alatl, 2001a, 79) ifadesi, eserin fiziksel yaama zgrlnden ok, bireysel zgrlk zerinde durduunu gstermektedir. Ryada ise Onarmclarn gayretleri, bata Trkler olmak zere varl tehlikede olan uluslarn yaayakalmas ynndedir.

49

4.2. B REYSEL ZGRLK Gulag Takmadalar yazarn ve dier kiilerin bireysel anlarndan olumutur. Bu yzden daha ok devletin/sistemin bireylere ynelik deitirme/yok etme eylemlerini anlatmaktadr. Eserde kiilerin kendi iradeleri ile dnemeyip boyun eecek hale gelmesine, bireysel zgrlklerini tamamen kaybetmelerine deinilmektedir. Soljenitsin bireylerin kendilerine dayatlan deerleri kendilerinden tamamen vazgeerek kabullenmemeleri gerektiini savunmaktadr.
Birey mi oldu? Boyun emedeki allagelmilikle, bize zg esneklikle buyruklarn kabul eder, bylesine hayduta yok ediliimize kar kmaz ve hatta ierlemezdik. zgrln lsn kaybetmiiz. Nerede baladn, nerede bittiini tayin etmek iin elimizde ara yok. Bilemeyiz artk. Kendi hayatmzda olanlardan sz etme hakkmz var m? (Soljenitsin, 1975a, 129) ntihar hari ama intihar sava mdr? Yoksa boyun emek mi? (Soljenitsin, 1975a, 399)

Gulagda bask rejiminin amac ideolojik ve insan iradesini, karakterini yok etmeye ynelik hareketlerdir. Henz ihtilalin ilk yllar olan 1918-1920 ylarndaki iktidarn bireylerin irade ve karakterini yok etmeye ynelik tutumunu Soljenitsin resmi belgelere dayanarak yle aktarmaktadr:
Gayeye ulamak izin her trl hile, yalan ve dalavere kullanmak,

hakikati gizlemek iin

trl hnerler gstermek, icabnda iddet ve dehete

bavurmak mbahtr (Soljenitsin, 1975 a, 97,118).

Sovyet Rusyadaki bask rejiminin en korkun ve kt taraf insanlar ve bask altnda yaatt toplumlar, uluslar sindire sindire haysiyetsiz bir hale getirmesi, onlara bilinmeyen bir gelecee kadar insanlklarn kaybettirmesidir (Ate,1974). Bu dorultuda rejim tutuklama mekanizmasn srekli alr konumda tutmaktadr. Aadaki listede tutuklama ve sorgulama srasnda dorudan tutuklunun benliine ynelik eylemlerden birka yer almaktadr.34
34

Bkz. Soljenitsin, 1975 a, 97-108

50

- Mahkumun ilk zamanlarnda onu plak hcreye hapsederek kk drmek - Mahkumun sevdiklerini tutuklamakla tehdit etme veya onlar kullanmak. - Mahkumun kars gibi alayp szlayan baka bir kadn bile kullanmak. - Yumuak ses tonu kullanarak ikna etmek. - Mahkumu cezaevlerinde kalmak yerine alma kampna gitmelek iin ikna etmek. - Gerektiinde kfrl konumalar kullanmak (zellikle eitimli ve yksek kesimden insanlara). - Ses tonlamalarnda ani deiimlerin olmas, ncelikle arkadaa konumaya balayp sonra hakaretler ve kfrlerle ounlukla mahkuma imzalattrlmak istenen belgeleri imzalattrma veya itiraflarda bulundurma ki, bu yntemi bazen de sorgulayclar deitirerek gerekletirmek. - Mahkumu ar derecede aknla uratp kafasn kartrmak. Bu amala kadn sorgulayclarn mahkumun nnde soyunarak onu elendirmesi gibi tuhaf yntemler kullanmak. - Yalan vaatlerde bulunmak. Kamp yaantsnn zorlu artlarnda bile Soljenitsin, mahkumlarn

kendilerine ait deerlerinin ve tercihlerinin olabileceini anlatmaktadr. Baz noktalarda kamplardaki mahkumlarn zgr insanlardan bile daha erdemli kararlar verebildiklerini belirtmektedir. Ne var ki, sz konusu olan hayatta kalabilmek olunca verilen kararlar mahkumun kendisinin hayatta kalmasn salayacak kararlardr. Soljenitsine gre mahkumlar cezalarn ekmekte olduklar sre ierisinde dardaki insanlardan daha salam karakterli insanlar olmaktadr. Buna rnek olarak ok az sayda mahkumun arkadalarnn aleyhine muhbirlik etmeyi kabul etmesini gstermitir. Kamplarda geen sreci Soljenitsin Ykseli olarak nitelemektedir. Soljenitsinden nce alma kamplar hakknda benzer bir eser yazan alamov ise bu konuda farkl dnmektedir:

51

Kamp ortamnda insanlar insanlklarn srdremez, kamptan maksat o deil ki: Kasdokusu ile birlikte sevgi, samimiyet, kskanlk, merhamet, insan sevgisi, drstlk, ne kavuma istei gibi tm insani duygular benliimizi ve vcudumuzu terk eder. Gurur ve haysiyetimiz kalmamt, kskanlk ve tutku Merihlilere zg kavramlar imi gibi gelirdi bize. Garazla babaa kalmtk, insanolunun en uzun mrl duygusu. Gerek ile yalann iki kz karde olduunu anladk. Yoksullua denler, felakete urayanlar arasnda dostluk kurulamaz. Dostluun kurulmas koullarn yeterince ar olmadn gsterir. Yoksulluk ve felaket insanlar birbirinin kucana attysa, en st basamaa kmadklarn gsterir. Dostlarla paylalabilen dert, yeteri kadar byk, acl fazla olmayan derttir (Soljenitsin 1975b, 539).

Kiilerin bireysel zgrlklerinden bahsedilebilmesi iin ncelikle yaama zgrlklerine sahip olmalar temeldir. Yukardaki alntlardan anlalaca zere, kiinin akln, iradesini, bilincini tehdit edici davranlar, kiinin bireysel zgrlne ynelik tehditleri oluturmaktadr. Alatlnn eserinde ise, bireysel dncenin hakimiyetsizlii, yani tek tip dnen ve dnmeye mecbur braklan insanlardan oluturulmu Yeni Dnya Dzeni bireysel zgrl hie saymaktadr.
Trkiye insannn bireysellemesi, kiinin kendisini anne/devletten ayrtrmas, anne/devleti snrlamas, anne/devletten farkl olduunu alglamas ile mmkndr. Bylece, anne/devletin inisiyatifi kaybolurken, yaratma iradesi ve hkmranlk hakk bireylerin eline geecektir. lkenin bir Madurlar Cumhuriyeti olmasnn temel nedeninin anne/devletin basknl, zgrlkleri kstlamak suretiyle bireysellemeye izin vermemesi olduu, 90l yllarn en popler sylemi olmaya devam etti (Alatl, 2001a, 591).

zgrlk bilinci, Medyann popler kltr, tketim kltrn desteklemesi, modann buna hizmet etmesi sonucu kalmamtr. Moda adna bireyin seimi yerine, moda otoritelerinin birey adna giyime karar verip bireyi ynlendirmesi, bireyin tketim kltrne katlm zorunluluu, zgr olamamas, kendi seimini bireyin zgrce yapamamas. Ynlendirme bir zorunluluu da getirir. zgrlk kavram zorunluluk duygusundan ziyade bireyin kiisel seimlerini gerektirir.

52

Kara Kalpakl Adam, kendisine en son ne zaman giysi aldn hatrlamyordu. Moday artran her trl dayatmaya, bireyin zgrln kstlad gerekesiyle karyd (Alatl, 2001a, 85). ... kresel bir niforma olmakla birlikte, tek bir merkezde kararlatrlmaz., belirli bir maaza da satlmazd. Koalisyon Cihaz. Dnyann nde gelen metropollerinde muki Eitim Belirleyiciler yln belli zamanlarnda bir araya gelir, niformaya temel tekil eden renk, aksesuvar, kesim, etek/pantolon boyu gibi birtakm esaslar saptarlard. nter-Kol olmak zere, grsel medyann zenle yaymlad esaslar, hakkyla izlemek... in ve out insanlar byle ayryor (Alatl, 2001a, 95).

Aadaki cmleler ise zgrln modern temsilcileri (kstlayclar) olan olgular hakim snftan birinin azyla tantmaktadr. Bunlar, moda, tketim kltr ve ekonomik smr olgulardr. Piyasada yapay ihtiyalar yaratarak teknolojik ve ekonomik bamllk salayarak kiilerin ve toplumlarn yapsn deitirerek onlar smren Yce Pirin kapitalizm politikas aada anlatlmaktadr. Bu sistemde bireyler dnerek karar verip seimler yapmak yerine isteyerek veya farknda olmadan sisteme ayak uydururlar.
Ben onlara asla sahip olamayacaklar o eylerin hayalini kurduranm. Kl krk yararak yaratlm grntler, moda mzik. Ne ki, zar zor biriktirdikleri paralarla, son kampanyamda itelediim ryalarnn arabalarn satn almay baardklarnda, ben onlar oktan demode etmi oluyorum. Ben model nden gidiyorum ve her zaman onlar hsrana uratmann bir yolunu buluyorum. Onlar yenilik bamls yapyorum. Yeniliin avantaj hibir zaman yeni kalmamas (Alatl, 2001a, 305).

zgrlk sorumluluk, bilin gerektirir. Bir eyden zgr olma, sorumluluktan zgr olmaya (sorumsuzlua) dntnde buna negatif zgrlk denilmektedir. Bu tr zgrlkler bireylerin, birey olarak zgrlk ve gerektirdikleri konusundaki bilinci grmezden gelir.

53

Ertesi gn okula gitmedim. Uyandmda lene geliyordu. Evde yalnzdm. stediimi yapabilirdim. zgrlk duygusu ok houma gitti (Alatl, 2001a, 272). 68 renci haraketleri! Biz, rock mzii dinlemezdik! Rock mzii emperyalizmin kltrel istilasdr nk; kitle ruhu vard. Biz hep birlikte kardelik trkleri sylerdik.... (Alatl, 2001a, 276)

Mjgan zerk olmaktan korkuyor, senden deil! diye yineledim. Kendi bilincine varmaktan korkuyor kadn! Kendi bilincine varrsa, varlnn sorumluluunu da yklenmek zorunda kalacak. Bu sorumluluk onu korkutuyor (Alatl, 2001a, 292). Kadn, erkein glgesi, erkein klesi olan bir dii deil, bir kiilik olmal, filan diyerek kzlarn kkrtyordu. Babalarnza ya da gelecekteki kocalarnza baml olmaktan kurtulmal, kendi ayaklarnzn zerinde durmaya bakmalsnz. (Alatl, 2001a, 296)

Devrim kendisindeki bireysel zgrlk ve bilinlilik nedeniyle sululuk duymaktadr. Bireysel zgrlk; bireyin zgrce seimler yapabilmesini, kendi bilinlilik dzeyini yanstr. Alatl, Fransz varoluu felsefenin nclerinden Sartren zgrlk, bilinlilik ve sululuk konusundaki felsefi fikirlerine Devrimin azndan atfetmektedir.
Herkes herkesten sorumludur. Hepimiz suluyuz. Farknda olanlar, benim gibi zgr olanlar. zgrlk, hem bir onur hem de bir umutsuzluk. Sulu olup da, sululuun paras olmayanlar, suun bilincinde olmayan kle ruhlular... zgrlk, sululuun en yce cezas olan ve hibir dayana olmayan sululuk duygusu dnda her eye kar tam bir duyarszlama anlamna geliyor. Olabilecek her trl cezaya arptrlmaya hazrm. Ancak, cezalardan hibiri beni sulu olmaktan kurtaramaz. nk ben cezalarn en acmaszlna, zgrlk cezasna arptrlmm. Sonsuza dek ve evrensel olarak mahkumum. Bundan ayrca onur duyuyorum( Alatl, 2001a, 536).

Nihilizm (hiilik) Varoluu Nietschzenin ortaya att bir felsefi grtr. SSCBde ise nihilizm Turgenief (1818-1883) ve onun Babalar ve Oullar adl

54

eseriyle yaygnlam ve Turgenief ile birlikte anlan bir dnce eklidir. Nihilizm birey veya toplumda deerlerin, amalarn, yaama nedeninin yitimi, bireyi dier tm canllardan ayran, insani zelliklerini kaybedii sonucu bilinsiz, seimsiz, bo insan haline geli srecini ve sonularn barndrr. Nihilizm etkisindeki birey, kendi kararlarn veremez, bilin ve akl yetilerini yerine getiremez. nk artk, birey zgr deildir.
Devrim, ruh kanseridir, nihilizme yakalanm, intihara srklenmitir (Alatl, 2001a, 55) Nihilizm kelimesini biz Turgenieften renmitik. Sayn Yarg, Babalar ve ocuklarn Bazarofundan renmitik. Rusyadaki gibi felsefi ve edeb bir hareket olarak balamad. i snfnn toprak kleliinden kurtulmas gibi istenir bir srecin sonucu da deildi. Nihilizm bizde dini, milli, ahlaki, siyasi, sosyal hatta bilimsel inanlar defalarca yklan Trkiyelilerin yeni aldatlmalardan korunabilmek iin ne kadar saygn olduklar iddia edilirse edilsin, tm otoriteleri, tm ilkeleri inkar etmeleri eklinde ortaya kt. Genler zihinlerini her trl bamllktan kurtarmaya alyorlard, bamllktan bamlln dayataca sorumluluktan. Bireyselleme, toplumun, aile hayatnn, dinin, dilin, ideolojinin dayatt manevi sorumluluklardan kurtulmann dier adyd. (Alatl, 2001a, 483)

Bireylerin zgr iradeleriyle istemeleri, seim haklarnn olmas, farkl olaslklar veya zorlama olmamas bireyin zgrlnde nemlidir. Yabanclama kiilik deiimine de yol amaktadr. Yabanclama, bireyin kendi zgr iradesinin ve seimlerinin yok olmasna neden olan bir deiimdir.
Bir elektron dnebiliyor musunuz? Bizim irademiz dorultusunda hareket etmiyorlar, bize hkmediyorlard. Biz, dudaklarmza dur diyemeyecek kadar yabanclamtk kendi eylemlerimize. Yabanclama, artlanma, koruk, bastrma hayal gc eksikliinin bizi aslnda sonsuz sayda olan seenekleri deerlendirmekten alkoyduunu grdk. En yaknmzdakini, en kolay geleni, en iyi pazarlanm olan setiimiz, oraya yerletiimizi, oraya dntmz fark ettik. (Alatl, 2001b, 168).

55

Alatl, Trk toplumun temel problemi olan afazilikten kurtulma arelerini yine gkyz sistemlerinde aramaktadr. Onarmclarn zgr irade ve bilinlilik alglamalar Alatlya gre olmas gerekeni ifade etmektedir.
Kainat anlamak ve anlatmak iin anadilinin tm imkanlarn bilmek ve seferber etmekle ykmldr. Hikmet sahibi olabilmenin birinci art; Afaziden kurtulmak (Alatl, 2001b, 221). ekip gitmeden nce ruhumu kurtarmak istiyorum. Kendi zgr iradem ile risk almamn zamandr. Akn bysne snmadan, dnyam deitirmek iin kimseden medet ummadan (Alatl, 2001b, 324).

Alatl birey olarak yaayakalmann yannda Trk ulusunun varlnn devamn, Koalisyonun oluturduu kt artlara ramen arzu etmektedir. mre ve Simulasyon araclyla konutuu Koalisyon grevlisi, eski Amerikan Milli Gvenlik Kurulu Bakan Polonya yahudisi Zbigniew arasnda, uluslarn ve farkl toplumlarn varlklarn devam ettirebilmesi hakknda geen konuma bunu gstermektedir. Hmanizmi ifade eden bu cmle, ayn zamanda Alatlnn hmanizm eletirisi olarak gze arpmaktadr.
ad deerler! Teknokronik ada geleneksel deerler! Oysa, nsanln milliyet temelinde ayrmas bize elem verir, Hmanist Manifesto, Madde 12 (Alatl, 2001b, 335). Biz geleneksel deerlere mahkum olmayan hr sekinleriz. Syleyin bana, kaderinize sahip kabilmeniz iin size daha ka trajedi lazm? Dnyaya dair olup da yzde yz doru ya da yzde yz yanl olduu kantlanm tek bir olgu, tek bir trajedi olduunu kantlayabilseydiniz, hak verirdim size (Alatl, 2001b, 339).

Aadaki cmle Trkiyenin farkllklara ve deiikliklere ne kadar alkn olduunu, kendine zg deerleri bulunduunu anlatmaktadr. Bu Trkiyenin kaostan kurtulmas iin olumlu bir zelliktir.
Mucizeler Diyarnda biz hrz, en byk avantajmz Mr. and Mrs. Brown olmamamz (Alatl, 2001b, 345).

56

Alatl Ryada, zgrlk kavramn romanlarnda en ustaca ele alan nl Rus yazar Dostoyevskinin eserinden konuyla ilgili bir alntya da yer vermektedir.
nsann kendi zgr ve bamsz iradesi... ne kadar vahi olursa olsun kendi kaprisi... ucu delilie kadar da gitse kendi istekleri... En iyi ve en byk dorular bunlardr. Bu dorular, hibir snflandrmaya girmedikleri iin kaale alnmazlar, ama sistemleri ve teorileri cehenneme yollayanlar da onlardr. Yer Altndan Notlar, 1864 (Alatl, 2001b, 369).

Bireysel zgrlk asndan Soljenitsin ve Alatlnn eserlerinde aktarlan grleri karlatrdmzda baz farkllklar ortaya kmaktadr. Soljenitsinde kamplardaki mahkumlar yaama zgrl tehdit altnda olan, her gn gzlerinin nnde birok arkada ldrlen, korkutulmu, eitli psikolojik ve fiziksel ikencelere maruz kalm, zgrce karar verme ve seim yapma hakkndan uzak kiilerdir. Onlarn ncelikli sorunu yaama zgrldr. Yaama zgrl garanti altna alnmam bireylerin seim yapmalar, akllarn ve iradelerini yeterince kullanabilmeleri zordur. Ancak, Alatlda anlatlan bireysel zgrlk kavram fiziksel nedenlerle deil, modernite ve postmodernite kavramlar erevesinde tartlmaktadr. Yce Pir ABD ve onun modern kresel kapitalizm ve smr yaklamlar toplumlarda popler kltr, bir baka deyile tketim kltr yaratmaktadr. Toplum dil, din, deer yarglarn bilemez hale gelerek afazileme, yabanclama, nihilizme ynelme, iradelerini ve seimlerini yapamama noktasna getirilmektedir aslnda bu da psikolojik bir savatr. nk, bireyler neyin gerekli olup olmadn bile dnp sorgulamadan, deerlendirmeden, moda, reklam, medya nedeniyle kendileri bilerek seim yapmamakta, ihtiya kavram dolayl olarak dndrlerek, bireyler bilinaltnda buna artlandrlmaktadrlar. Toplumda deiim o derece ani ve hzl yaanmaktadr ki, eski ve yeni arasnda kalan bireyler, bu arada yabanclama ve nihilizm girdabna girmektedirler. Bireysel zgrlklere ynelik tehditler gnmzde sadece ekil ve yntem deitirmitir. Bireyler hala tam olarak zgr deildirler. Bu durum nce birey, sonra toplum olarak bilinlenme ile alabilecektir.

57

4.3. MAL ED NME ZGRL retim arac kavram sadece pazar iin retimin aralarna hapsedilmesi lsnde, bu aralarn mlkiyetini gerektirir. retim devletin elinde ise komnizm ortadadr. Mlkiyet ile tasarrufta bulunma hakk arasndaki keyfilik yok edilip, mlkiyet kavramnn sosyalizmin problematii iindeki abartl arln asgariye indirirken, meruluklarn mlkiyetle temellendiren kurum ve kurulularn da ilevlerini yok edebilir (Bk. Keser, 2003, 10-13). Mal edinme zgrl yasal bir haktr ve ve kiilerin mallarna keyfi olarak devlet ya da bakalar tarafndan el konulamaz. Kamu yararna olmak kouluyla kanunlarla snrlandrlabilir. Gulag Takmadalarnda bireylerin retim haklar, mlkiyet haklar

ellerinden alnarak, her trl mal devlete zorla teslim edilmektedir. Maddi haklarn ellerinden alnmas bireylerin gcnn ortadan kaldrlmasdr.
Leninin imzasyla karlan kararnameden reniyoruz: Cumhuriyet tekelinde bulunan yiyecek maddelerinin saklanmasn, satn alnmasn ve satlmasn kendilerine i edinenlerin en azndan 10 yl hapsi, btn maln elinden alnmas, en ar ite altrlmas gerekli der. On yldan balayarak gcnn stnde zorlanan ky, yl be yl, rnn karlksz teslim etmeye balad. Sonunda kyl ayaklanmalar, isyan bastrmalar ve yeni tutuklamalar grld (Soljenitsin, 1975a, 40). Altn seli ile gtrlenler on be yl nce i sahibi olanlar, ticaret yapanlar, esnaftan olanlar, GPUya gre altn olan kiiler. Oysa, ou vakit yoktu, bunlarda altn. Servetleri tanr ve tanmaz mal halinde iken, ihtilalde yok olmu, kendilerinden alnmt. Bireyleri yoktu. Kendilerine mitle baklan kuyumcular, saatiler gibi teknisyenler ieri alnrd (Soljenitsin, 1975a, 55).

Alatl ise Devletiklere blnm Trkiyede zellikle tarihi ve turistik binalarn Koalisyon tarafndan kiilerin ellerinden alndndan ve kamulatrldklarndan bahsetmektedir.

58

Daimi ikametgahlar olan Dou Trakya Cumhuriyetinin dnda dier Anadolu Devletlerinde olan Bat Marmara sahillerindeki yazlklarnn kamulatrlmas da UMMSTnn gayretleri sayesinde mmkn olabilmiti. Kadn, amcaolu Bekir Kurann Sarozdaki yazl kaybetmekten duyduu znty hatrlad (Alatl, 2001a, 12).

Alatl, Koalisyonun kamulatrma ilkelerinin yannda, kapitalizm ve bireylerin malvarln arttrmalarnn gereklilii ilkesini de anlatmaktadr. yle ki bireylerin snflandrlmalarnda kullanlan HIFS puanlarnn belirlenmesinde mal varl en byk deere sahiptir (Alatl, 2001a, 28). Soljetsin ve Alatlda anlatlan mal edinme rejimlerinin farkll gze arpmaktadr. Soljenitsinde bireylerin mal edinme zgrlkleri eski SSCBde uygulanan sosyalizmin gerei olarak tamamen kstlanm iken, Alatlda postmodern kapitalizmin sonucu olarak uygulunan ksmi kstlama gze arpmaktadr.

4.4. SEYAHAT ZGRL Eski SSCBde siyasi yaplanma Rusyaya bal cumhuriyetlerden

olumaktayd. Bir cumhuriyetten dierine pasaportsuz gei yaplamazd. Bunun yannda ayn cumhuriyet snrlar ierisinde seyahat etmek dahi zel izin gerektirmekteydi. Her yerleim biriminin giri ve klarnda, istasyonlarda kontrol noktalar bulunmaktayd. steyen istedii bir cumhuriyette, istedii bir ehirde ve istedii bir evde oturamazd. Bunlarn hepsi devlet tarafndan belirlenir ve dna klamazd. Bu kurallarn dnda olanlar sadece st dzey devlet yneticileri idi. nk SSCBnin tamam iin geerli kurallar onlar belirliyordu. Gulag Takmadalarna yaplan seyahatler zorunlu seyahatlerdir. Mahkumlar iradeleri dnda gitmeleri gereken yere, askerler veya memurlarn gzetiminde giderler. Gulag Takmadalarnda anlatlan seyahatler tamamyla mahkumlarn seyahatleri (tanmalar!)dir. Soljenitsin, eserinin en banda tutuklama srecini

59

anlatt blmde Gulag Takmadalarna ulam imkanlarndan alayl bir ekilde bahsederken eski SSCBde seyahat koullar hakknda bilgiler de vermektedir.
u esrarengiz Takm adalarna nasl gidilir? Oras iin her saat ba uak kalkar, vapur, tren gider, fakat hi birinde gidecei yerin ad yazl deildir. Bilet giesindeki memurdan, nturist veya Sovturist acentasndan oras iin bilet kestirmek isterseniz, yznze hayretle bakarlar. Ne tmnden, ne de tekinden haberleri vardr. Fakat oraya lmeye gidenler, benim gibileri veya sizin gibileri, muhakkak ki, tutuklanarak yollanrlar. Baka yolu yoktur (Soljenitsin, 1975a, 15).

Alatlda Trkiye blmlenmi, ortaya kk zerk devletikler ortaya kmtr. Bunun sonucunda insanlarn bir devletikten dierine gleri balar. Bu gler bazlar iin, gidecekleri yerin artlarn salyorsa, g edenin iradesine baldr. te yandan, devletiklere ayrlmann neticesinde birileri kaldklar yerin artlarn salamyorsa, zorunlu ge tabi tutulurlard. Herhangi bir devletiin snrlar ierisindeki ulam noktalarnn kontrol Koalisyonun denetiminde idi ve seyahat esaslarn UMDSTB belirliyordu. Cumhuriyetler arasndaki giri k noktalarnda gmrk kaplar vard. Adm Ahmet Bakr, Onarmclara ilk katlanlardanm. stanbul Eyaletinin
Adana doumlu olduklar iin snr d ettiklerinden. Pasaport alabilmem iin anababamn da Adana doumlu olduklarn kantlamam gerektii sylendi. Fakat bizimkiler Yrktr- ne onlarda kafa kad ne de UMDST (Uluslararas Mimari Miras Koruma Sivil Toplum rgt) kaytlarnda Yrk diye bir snflandrma vard. Ben de onlar beni Adanadan atamadan, katm, daa ktm, kurtuldum. Ama ya kaamayanlar (Alatl, 2001a, 88) UMST, YMCH snrlar ierisinde domam olmalarna ramen, kanba nedeniyle YMCH vatandaln hakeden Trk, Arap, Krt, Sryani, Trkmen ve dier kkenlilerin haketmeyenlerden ayrlmasna yardm ediyordu (Alatl, 2001a, 96). Kara Kalpakl Adam tatlarn, kabul edilmeyenleri dier Anadolu devletiklerine gtrmek zere hazr bekletildiklerini biliyordu. Gnein altnda kavrulmu olan kuyruktakiler, Afrikal Lanetlileri artracak ekilde perian, fakat

60

sessizdiler. Kara Kalpakl Adam, kamaya alan bir gencin uyuturucu kurun ile drlp, toplu tata bindirildiini grd (Alatl, 2001a, 97). Buna karn Anadolu Devletikleri Hareketi ve bunu izleyen g, techir atmalarn acl olmakla beraber, l saysnn beyzbini amam olduuna kretmek gerektiini dndryordu (Alatl, 2001a, 98).

Soljenitsinin anlatt Eski SSCBde Moskovaya girmek iin pasaport gerekliliine benzer ekilde, Alatlnn anlatt kaostaki Trkiyede de ayn sistem ilemektedir. Seyahat ve ikamet etme zgrl snrlandrlmtr. Soljenitsinin anlatt sistemde zgrce seyahat edebilme yolu tamamen kapal iken Alatlda dalar, kan ve zgrln simgesi olarak kullanlmtr.

4.5. DNCE VE FADE ZGRL Bir devlette yaayan vatandalar ynetimin dnd gibi dnmek zorundadr. Aksi halde bireyler yok edilirler. Ynetimin ifadesiyle ise sisteme yararl hale gelmesi ve zarar vermemesi iin ne gerekiyorsa yaplr. Bireyler, byk bir ihtimalle hi de adil olmayan bir yarglama sonucu ya hapishanede ya da alma kamplarnn birinde mahkum olarak almak zorundadr. Kiinin ifade zgrlnn olabilmesi iin ncelikle bunun temel haklar iinde yer alm olmas ve devletin de bu gvenceyi vatandalarna salamas gereklidir. Oysa Gulag Takmadalarnda devletin bu gvenceyi salamak deil, yok etmek garantisi daha geree yakndr. Soljenitsinin Stalin hakkndaki dncelerini szle ifade etmesi sonucu tutuklan aadaki szlerde aktarlmaktadr.
Ben ve ayn davadan yarglanan Nikolay V.nin hapse girmemiz, ocuka hareket ettiimizden oldu. Oysa ikimiz de cephede subaydk, karakter ve kzgnlklarmz hemen hemen ak olarak belirttik (Soljenitsin, 1975a, 121).

Bireyin tanmlanmasnda ve tannmasnda ifade zgrlnn rol nemlidir. zgr ifadenin bireyin ve teki olarak bireyin ontolojik statsnn tanmlanmasnda, tannmasnda oynad hayati rol sergilemek, ifade zgrlnn

61

insann biricikliini iaretler, toplumsal/siyasal/hukuksal mekann zerine oturmas gereken normatif temelin de kurucusu olduunu gsterir. fade zgrl, tekinin zgrldr. teki ile ilikilerde yaanan sorunlar ifade zgrlnn snrlandrlmasn beraberinde getirir (Bk. Aslan, 2003, 10). Alatl, bu konudaki grlerini aadaki ekilde aklarken, gnmz Trkiyesini eletirmektedir.
Heyhat! Bata ben olmak zere, bu odada hi kimse yok ki, hayatnn bir dneminde bir bakasnn hakkn ihlal etmemi, tekine tahakkme kalkmam olsun! Ne yazk ki, sizler, ben, hepimiz, Yirminci Yzyln Modernist anlaynn ve onun ocuu, niter devlet, egemen devlet, baba devlet kltrnn miraslaryz (Alatl, 2001a, 15-16). Demokrasi kavramna kiinin dilediine inanma, dilediini yapma zgrl olarak reva verilmitir. Birbirinden bamsz gelien bu uygulamalarn sonucunda bir kesim dolandrcl savunmay ifade zgrl erevesinde hak ilan ederken, muhalif kesim, depresyona girmi, korku ierisinde evlerine kapanmtr (Alatl, 2001a, 431).

Yazar/sanat zgrl, toplumun ekillenmesini, bilinlenmesini dorudan etkilemektedir. Bask altnda dorular deil de, kendisine zorla kabul ettirilen yalanlar topluma sunan, yazar/sanat gerekten zgr deildir. Yazar, toplumda yaananlarn tandr ve doru aktarmlarla toplumu bilinlendirme sorumluluunu tamaldr.
Biri ben zgrm, canm ne isterse sylerim, diyor, teki kyor, istediimi savlarmdiyor. Olmaz, herkes her istediini syleyemez eklinde; antidemokratik bir karsama. fadenin hibir maddi snrlayan olmad iin szckler zgrdr. retim maliyeti yoktur. stediim gibi dnr istediim gibi yazarm diyenlerin gerekte zgr olduklarna inanmyorum (Alatl, 2001a, 315). Aslnda edebiyat da bir devrim bekliyor. Sorun, sadece mevcut dzeni ykmak deil verili edebiyata ilikin bir i savam da verilmeli. Bize verili insan tasarmn ykan, yeni insann oluumuna ilikin ipular veren yazarlar lazm. Bugn yazar olmann ilk eii ana mdahale etmektir. Yazar ann tandr vgs de hikye (Alatl, 2001a, 316).

62

zgrlk aktif karar verebilmektir. Dnce ve ifade zgrl bireyin varolu gerekliini gsterir. Kendini ifade edemeyen birey, kendi kararlarn kendi verme zgr istencinde de bulunamayacandan, kendi kararlarn deil, dayattrlacak kararlar kabule hazr hale gelir.
Ama burada herkes ok zgr Safinaz Bak, burada herkes, her eyi konuuyor (Alatl, 2001a, 302). ...kararszdk, btnyle de edilgendik (Alatl, 2001a, 307).

Uluslararas dzeyde nsan Haklar Beyannamesi ile gvence altna alnan dnce ve ifade zgrl, Trkiyede de yasalar tarafndan gvence altna alnmtr. Dncelerin ifade edilmesinde (ve dier zgrlklerde) belirlenmi snrlar olmaldr. Aksi halde Alatlnn da dedii gibi zgrlklerin er lehine bklmesi kanlmazdr (zcan, 2003, 15). nsan haklarnn ve temel zgrlklerin btnletirici bir paras olarak kabul edilen dnce ve ifade zgrlnn kullanlmas, barn ve uluslaras anlayn glendirilmesinde olduka nemli bir etmendir. Dnce ve ifade zgrlnn olmad toplumlarda dier zgrlklerden sz etmek gleir.

4.6. B LG ED NME VE BASIN YAYIN ZGRL Bilgi ve fikir sahibi olma, haber alma ihtiyalarn byk ounluunu da basn ve yayn organlar gerekletirmektedir. Ayrca, kamuoyu oluturma grevi de vardr. Basn ve yayn faaliyet grevlerini tam olarak yapabilmeleri iin serbesti iinde bulunmalar gerekmektedir Basn ve yayn haklar yan sra, insanlarn da haklarn korumak gerektiinden devlet, basn baz durumlarda kontrol altna alr. ner (1995, 107)in belirttii gibi, sansr ezici bir silahtr. Totaliter rejimlerde ise basn tamamyle devletin kontrol altndadr. Eski SSCBde basn

63

devletin kontrolnde ve devletin ideolojisini yanstmak zorunluluu ierisindeydi. Bir gazetenin kamuoyunu (rejim aleyhtarl ynnde) etkileme teebbsnden yarglanmas (Soljenitsin, 1975a, 264), Sovyet Yazarlar Birliinin Beyaz Deniz Baltk Kanal ve Gorkinin Fabrikalar Tarihi isimli kitaplarn rejim lehine abartl ve saptrlm ifadelerle dolu olmas, (Soljenitsin, 1975b, 67), edeb eserlerin tm hakikatleri yanstamamas (Soljenitsin, 1975b, 551) Soljenitsinin eserinde konuya getirdii rneklerden birkan oluturmaktadr. Basn ve yayn zgrlnn ktye kullanmn ner (Bk. 1995, 83-87)in dnceleri dorultusunda aklamak mmkndr. Basn ve yayn hrriyeti, insan hrriyetlerinin en hassas alanlarndan biridir. Bilgi ve fikir sahibi olma, haber alma, elenme, insann ihtiyacdr. Bu ihtiyalarn byk ounluu da basn ve yayn aralaryla giderilmektedir. Bu aralar ayrca, kamuoyu oluturmakta da kullanlr. Basn ve yayn faaliyetlerin grevlerini tam olarak yapabilmeleri iin serbesti iinde bulunmalar gerekmektedir. nsan bilgisi grelidir. Farkl fikirlerin oluturulmas totaliter rejimlerden farkllk demektir. Gazete yazarlar, gazete sahibinin grleri ve menfaatlerine ters decek yazlar yazamazlar. Basn ve yayn organlarnn byk sermaye eline gemesinin sakncalar vardr. Bu nedenle sadece basn hrriyetini salamak adna tedbirler almak yetmeyeceinden basn organlarn ellerinde bulunduranlara kar da tedbirler almak gereklidir. Basn ve yayn hrriyetinin ktye kullanmnda egoizm yatar. Soljenitsin de basn ve yayn hrriyetinin ktye kullanmna kar basnn kontrol edilmesi gerekliliinden sz etmitir.(Soljenitsin, 1978, 840) Bunlar; fertle ilgili, toplumla ilgili, doru haber vermekle ilgilidir. Basn ve yayn hrriyetinin de kendine gre belirlenmi etik (ahlaki) ilkeleri mevcuttur. Fakat, bunlarn olmas, bunlara uyulduunu gstermez. Schrdingerin Kedisi romannda basn-yayn zgrln ilgilendiren bilgilere modernist adan bakldnda farkl bir totaliterlik anlaynn olduu grlmektedir.

64

Dnya Medyas, YCE P R kalplerden karlmayacaktr. Dnya Medyas, YCE P Rin gnllerden uzak dmesine izin vermeyecek ekilde dzenlenmi olup, her yaz, her sound, her resim veya grnt YCE P Rden mutlaka bir eyler iermektedir (Alatl, 2001b, 31). Siber-net, Tass-net, nter-Kol gibi ebekelere bal yzden fazla PC vard. Dikkat Tehlike! Medya, sapklk, porno, nefret, iddet, bamllk kusar! Siber-nete balann, zgrlein! yazyordu. Bir dierinde, Siber-net topra, umursamazlk, balantszlk, blnme dourmaz. Siber-netin on-line dnyas, Gezegenin en katlmc vatandalarn barndrr (Alatl, 2001a, 70). Oysa, nternette bilgi vard, ama kitleleri oyalayacak cicili bicili bilgi vard, asla esas kapsayan, Gezegenin gidiatn etkileyecek nitelikte bilgi deil (Alatl, 2001a, 71). Fedayi isimli bir korsan radyodan stanbul Vilayetinin son Vali/Belediye Bakan aleyhinde yayn yapyorlard (Alatl, 2001a, 103). Medya, dnce zgrl, Ramazann mbareklii, Silahl Kuvvetlerin vazgeilmezlii gibi asgari mterekleri ieren lml siyasete reva verir, toplumsal asabiyeti yattrrken, dn vermeyenlerin zerine hm gibi inerdi (Alatl, 2001a, 594).

Alatl, basn zgrlnn ne amalarla kullanldn gstermek iin u kurmaca rnei vermektedir.
BBCnin 2000li yllarn balarndaki slogann hatrlar msn? Yaptklar ii olan biteni anlamlandrma. Duyurduklar haberlerin samece haberler olmasna ilaveten, haberlerin hangi dorultuda yorumlanmas gerektiini de dayattklarn saklamyorlard (Alatl, 2001b, 199).

Son rnekten de anlalaca zere basn-yayn organlar ya SSCBde olduu gibi iktidarn amalarna hizmet etmekte ya da kapitalist sistemlerde sahiplerinin menfaatlerini gzetmektedir.

65

Basn yaynla ilgili zgrlkler de yine uluslararas ve lke dzeyinde yasalarla belirlenir ve toplum menfaati dorultusunda snrlandrlabilir. nsan Haklar Avrupa Szlemesi (1950) kapsamndaki, dnce ve ifade zgrln karara balayan 10. madde, devletlerin radyo, televizyon ve sinema iletmelerini bir izin rejimine bal tutulmalarna engel oluturmayaca ynnde karar da kapsamaktadr.

4.7. NAN VE BADET ZGRL nsann akl ve Tanr vardr. Devletin kanunlar var olsa da din kanunlarn yetmedii yerde var olmaldr. Bir toplumun din ve ahlak anlaynn yok olmas, deer kayb demektir ki insan, deerleriyle yaayan varlktr. nan ve ibadet zgrl, herkesin sahip olduu bir haktr; bu hak, din veya inan deitirme zgrln, dinini ya da inancn tek bana veya topluca, ak veya zel olarak retme, uygulama, ibadet, trenle aa vurma zgrln ierir. Sekler devletlerde bu zgrl toplum yararna snrlayan kanunlar vardr (ner, 1995, 27). Soljenitsin, toplumu bir arada tutan ahlak ve din deerlerine ok nem veren bir yazar ve dnrdr. Yazarn bu eseri yaz amac sadece yaplan ikenceleri anlatmak deil, inand deerlerin toplumda yok oluunu da gzler nne sermektir.
Kilise Devrim yaplarak, kilise yneticilerinin deimesi gerekiyordu. Yeni yneticilerin yalnz bir kula gkte, br Lubyankada (hapishane) olmalyd. Bu yneticiler yaayan kilise yeleri olabilirdi, fakat dardan yardm grmeden kilise mekanizmasn ele geiremeyeceklerdi. Bu yzden Patrik Tihon tutukland. Vilayet ve kazalardaki metropolit ve bapiskoposlar, bapapazlar, rahipler tutukland. Yenilenmi kiliseye sadakat yemini etmeyenlerin hepsi yakalanrd (Soljenitsin, 1974b, 43). Byk ehirleri, gelecein pak toplumu iin temizlerken ayn devirlerde, hele 1927de rahibeler ile birlikte fahieleri de Solovskiye (hapishane) yollarlard. Gnah ilemekten holanan bu kzlar davranlaryla yneticilerden ve muhafz askerlerden para kazanr, yl sonra azna kadar dolu bavullarla, k noktalarna dnerlerdi. Dinleri iin oturanlara ise, yurt yolu kapalyd (Soljenitsin, 1974b, 44).

66

zellikle devrimi izleyen ilk on yl iin, o devrelerdeki insanlar henz gururlarn yitirmemilerdi, namusun insana gre deien bir anlam, ahlakn ise ancak bir sosyal snfn dar erevesi iinde geerli olduunu biliyorlard (Soljenitsin, 1974b, 50). Allaha inananlarn srekli olarak tutuklanmalar, haliyle srer

(Soljenitsin, 1974b, 53). Kilise malnn msaderesi olaysz geti, Oysa Petrograt ruhanilerini sank sandalyesinde gryoruz. Ana ilke Sovyet hkmetinin kardr. Fakat unutmayn Kilise din uruna hayatlarn verenler sayesinde filizlenir. (Soljenitsin, 1974b, 296)

Alatlya gre de inan ve ibadet zgrl toplumda sayg duyulmas ve yitirilmemesi gereken, toplumu bir arada tutan zgrlktr.
Allahn kitab olduu nceliinden yola karak Kurann klelie ya da aklma uymayan baka bir eye, Allahn varln sorgulayan bir mmin olmann dehetini de yaadm (Alatl, 2001a, 400). Osman Dede, kapsn kapatmadan zina suu ilemi ve devam etmitir. Su perdesini abartarak ve byterek amak genlerimizi sua itmek manasna gelir. Oysa Salihun Komandolar olarak bizler slam nassalar uyarnca, ruhi bakmdan uygun, faziletli bir kamuoyu oluturmak iin savamaktayz. Ahlaki kntnn hakim olduu bir mmetin asla gc ve kuvveti olamaz, ierisinde emniyet, selamet, huzur bulanamaz. Dmanlarla arpmaya gerek yoktur, bir toplum ancak her trl bozgunculuktan uzaksa dmanlarla arpabilir (Alatl, 2001a, 510).

Dnyay tanmak adna Alatl Batdaki dinleri de incelemi ve eserinde bu dinlere de yer vermitir. Batda tek tanrl dinlerin hakimiyeti sona erecek, kaynan doadan alan eski Putperest dinler tekrar canlanacaktr. Avrupada eitli dinlerin serbestce uygulanabildiine deinen Alatl, bu dinlerin bazlar hakknda bilgiler vermekte ve bu dinlerin ayrtrc deil, btnletirici ynlerini ele almaktadr.
Yeni Putperestler dediimiz rgtlenmelerin ortak noktalar, Yeryz'nden hemen tamamen silinmi baz dinsel inanlar kadim dokmanlardan ortaya karp

67

yeniden dzenliyor olmalar, Tara Miller/Nesrin Orhon, Tanr ve Tanra eklindeki iki tanrl ya da oktanrl inan sistemleri. Bireysel tapnma, yahut evre, dergh, manastr, ocak ya da zaviye olarak bilinen kk gruplar halinde toplantlar. Gn ile tnn eitlendii ekinoksta ve gnn en uzun ve en ksa olduu 21 Haziran ve 21 Aralk solistislerinde ayinler, ak hava ritelleri. Kendilerini eytanclk/Satanizm ile sulayan dindar Hristiyanlarn gadrine uramamak iin gizlilik, evre ve ekolojiye duyarllk. Hiyerarik yaplanma neredeyse sfr. En byk iki putperest grup, asri bycler diye bilinen Wicca ve Druidry. amanizm, Maneviyatlk Tanras, Kutsal Ekoloji ve ok sayda Byl Gruplar. Putperestlik, doaya ibadetin stne yaplanr. ada Putperestlik ya da Neo-Paganizm, yirmi birinci yzyl bilgilerini kadim yerli kltrlerin bilgileri ile btnletirmeye alr. Paganlar, hibir inan sisteminin doru olmadna inanyor, bireyin kendisi iin doru olduunu hissettii yolu semeye hakk olmas gerektiini savunuyorlar. Genellikle demimerkeziyeti, hiyerarisiz topluluklar, kat dogmatik kurallardan uzaklar (Alatl, 2001b, 187). Avrupa putperest geleneklerini srdren Odinist Kuzeyliler hari," diye atld, Margo Adler/Gnl Ataman, "Onlarda hiyerari vardr (Alatl, 2001b, 188).

Putperest

dinlerden

sadece

bir

tanesi

hiyerarik

yaplanmasyla

dierlerinden farkllklar gstermektedir. Bu dinin kknde ise amanizm bulunmaktadr. Hristiyan deerlerinin bir ksmnn aslnda kendi deerleri olduunu savunurlar. Odin Kardelii adl Norve ve dier skandinav lkelerinde yaygn olan bu dinin Hristiyanlk hakkndaki dnceleri yledir:
Odin Kardeliinin 601. Yl Bildirisi: 'Kanl Ha, Bat Medeniyetini fethetti. Tanrlar halk edildiler, ikonlan paraland, tarih deiti. l Bedevileri 'seilmi' halklar; develerin gezindikleri ot bitmeyen topraklar 'kutsal', barbalarn kaba yazlar 'ilhi emirler;' kt-huylu bir l ilh/ Evren'in Allah' oldu. Dahas var! Kalas zerinde onursuz bir lmle len baarsz bir asi, bir peygamber, milyonlarn kutsal kurtarcs; on'lu yalarnda gizemli koullar altnda gebe kalm basit bir kyl kz, bir kutsal ana, bir mukaddes bakire ve zor durumdaki efendisini destekleyemeyecek kadar korkak bir balk Cennet'in Kaplarn kollayan hatadan mnezzeh aziz oldu. Galilean fethetti, ama bamszlk balad (Alatl, 2001b, 187).

Alatl, o devirdeki putperest dinlerden, demokrasilerdeki ahlak ve zgrlk anlayn u szlerle zetlemitir: Putperest ahlak: inden geleni yap ama

68

kimseyi incitme demektedir. Her birey, kendi ftratn keifle ykmldr (Alatl, 2001b, 188). Soljenitsin ve Alatly zgrlk dncesi ekseninde benzer klan en byk zellikleri, pozitivist deil, ahlaki deerlerle snrlandrlm zgrlkleri savunmalardr.

4.8. TOPLUMSAL ZGRLK Aleksandr Soljenitsinin kendisi de nce hayatta kalma mcadelesi vermi, sonra en byk ama olarak kendi vatannda kalma mcadelesi ortaya koymutur. Sovyet ynetimi Batda geni yank uyandran Gulag Takmadalarnn yazarn hemen yakalayp vatan haini ilan ederek Almanyaya srgne yollamtr. Bu yzden Soljenitsin, insann kendi vatannda yaayabilme zgrlne nem vermektedir. Soljenitsin, mahkumlarn kendi yaadklar ehirlerden en uzak blgelere nakledilmelerini anlatmasnn yansra aadaki cmlede sava sonras igal ettikleri lkelerin halklarnn srgne gnderilmelerini ifade etmitir.
Balkanlarda, Orta Avrupada, Harbinde evlerinden, sokaklardan insanlar toplanrlard. nceden hepsini almazlar, aileleri sonradan Rusyadaki srgn yerlerine gtrrlerdi (Soljenitsin, 1974a, s.226).

Sosyal snf, rklk totaliter rejimlerin zelliidir. Sosyalizm, ideal eitlik kavramndan bahsetse de sosyalizmin SSCBdeki uygulamas Komnizmde ynetici snfn mutlak hakimiyeti ve dier btn snflarn bu ynetici snfn refah iin alt sylenebilir.
Stalinin son yllarnda Yahudi selinin izledii yol, d hatlaryla belirmeye balad. (Nasl olsa 1950den beri kosmopolit adyla ve yavatan akmaya balamt bile.) Galiba byk bir Yahudi katliamna giriecekti (Soljenitsin, 1974b, 87). Yahudi. gmenlerin alnyazs baka olamazd ki! (Soljenitsin, 1974b, 226)

69

Hkmet organlar insanlar eitli ekillerde etiketlerler idi (Soljenitsin, 1974b, 242).

Devlette

iktidar

sahiplerinin

demokrasi-zgrlk

anlaylar

ve

bu

dorultudaki uygulamalar, o lkedeki insanlarn toplumsal zgrln belirler. Devlet ve iktidar sahipleri, toplumun bireylerinin menfaaatlerini, gvenlerini saladklar oranda, o toplumu zgr bireylerden oluturabilirler. Aadaki blmden iktidar sahiplerinin toplumsal zgrle ilikin bak alarnn nasl tehdit oluturduu anlalmaktadr.
ktidar bir zehirdir, binlerce yldr tannr. Hibir zaman ve hibir kimseye bakalar zerine maddi iktidar kurmak nasip olmaya. Ancak, hepimizin stnde daha stn bir varln bulunduuna inanan, dolaysyla kendi kkln bilen iman sahipleri iin iktidarn henz ldrc nitelii yoktur. Yukar alandan yoksun kalanlar iin iktidar- kadavradan bulaan zehir. Bu bulamadan kurtulu yok onlar iin (Alatl, 2001b, 133).

Ahlakn zgrlkle ilikisi bireylerin kendilerine ait doru deerlere sahip olmalar ve toplumun da bu tr bireylerden olutuu dnlrse bireylerin seimlerinin doru veya yanl olmas ayn dorultuda, toplumsal zgrl de ekillendirmektedir. Bireylerin ahlaktan kopuu, toplumun ahlaki deerlerini yitirii ile ilintilidir.
Ama fahieliin kt olduunu biliyoruz!... Bilmiyoruz, inanyoruz, dedi Holo Kadzade, Ne kadar inanyoruz, o da belli deil. ffetli ile iffetsiz arasnda kesin bir snr yok. Hepimiz bir dereceye kadar fahieyiz. Hepimiz bir dereceye kadar fahie deiliz (Alatl, 2001a, 161).

Burada aslnda bir toplumun bilimsel zgrln kaybetmesi aslnda o toplumda toplumsal zgrln de kaybolduunu gstermektedir.
Onarmclar, mre Kadzadeyi Islahane (hapishaneden) yer altndaki

yerlerine karmlardr. Deli General yani Kara Kalpakl Adam Onarmclarn lideridir. Gkyzne bakmak, unutulan bilimi, Astronomi, Matematiki hatrlamak.

70

Gkyzne bakmak, yaadmz ortamdan kafamz kaldrp, dnyada neler olup bitiyor, anlamaktr (Alatl, 2001b, 52). Astronomi ONARIMCILARn toplumsal ve siyasi gndeminde ilk sray alr. Resmi geleneimizdir. En byk yatrm heyet ilmine yapyoruz. Gklerin egemenliini temel alan dnya grmz var o da ideolojimiz. Yukarda boazmza kadar pislie batm durumdayz, Yeraltnda gzlerimiz yldzlarda (Alatl, 2001b, 54).

Turna, Seher Yldz, Dalardan eserde Kutsal l olarak bahsedilmektedir. Bunlarn her biri farkl zellikleriyle zgrlk ve daha birok anlam ieren kelimelerdir. Turna, Seher Yldz, Dalarn neyin yerine, niin kullanldklar aadaki alntlarda anlalmaktadr.
Turna zgrlk timsali, onurlu, tek eli, otlaklk yapmayan ku. Turna zgrlk, kendine zg zel bir ku, Trklerin en aikar olduu ku, bir ok trkler yaplm, trleri simgeleyen bir ku Turna; boyun emeyen, yalakala tenezzl etmeyen, laubali olmayan, vakur bir Ku (Alatl, 2001b, 53). Gururlu olduu kadar da utanga bir Ku. Dnya grlerinden dn vermeyen, dnya grn bizim dnya grmze uyarlamay reddeden bir ku. Snrsz ayrlklardan baka zgrlk tanmayan, kendi yaam biiminden gayrisine (Alatl, 2001b, 53). Trk de Turna kuu gibi dn. Turnalar yaatabilirsen, kelaynaklar, gvercinleri de yaatabilirsin (Alatl, 2001b, 53). Narin boynu dmdz ileriye uzanm, ince uzun bacaklar gaga ve gvdesiyle ayn hizada ve bitiik, kanatlar usta bir balknn krekleri gibi telasz ve amayan bir ritimle hava termallerine dalp karak, helezoni daireler izleyerek ykseldi. ki bin metreyi bulduunda geni kanatlarn rzgarlarn stne serdi, kendisini Gneye, Toroslar istikametinde, szlmeye brakt (Alatl, 2001b, 61).

Turna hayr diyebilen, Yeni Dnya Dzenine kar tavr gsterebilme cesaretini gsteren simge olarak aada ifade edilmitir. Turna gl, asil, tek eli, ei ldnde veya terk ettiinde intihar eden bir kutur. Ayn durumun sz konusu

71

olduu, Yalva Uraln Glcn Kk Avclar adl yksn de inceleyen Gltekin (2000, 110-112) turnalarn Trk toplumunda gerek sevgi ve gerek akn sembol olarak kullanldn belirtmektedir. Turnalarn zgrlklerine ne kadar dkn olduklarn ise, Turnalar asla kafese kapatlamaz, sz ile belirtmektedir. Her toplumda farkl alglanan baz kular vardr. Turna toplumdan topluma deiik alglanan bir kutur. rnein, Japon kltrnde turna nceleri insann kendine inancnn ve bilinliinin sembol iken bugnk Japon toplumunda sonsuz bar anlam tamaktadr. Turnalar aadaki alntda da belirtildii gibi toplumda yitip gitmekte olan aile, sadakat, gibi kavramlar temsil etmektedir. Turna dayatmaya gelmeyen, gl, zgr bir kutur. Yeni Dnya Dzeninde toplumlar bu ftrat kaybetmektedir.
Ben, sizin rknzdan deilim, dedi Telli Turna KOAL SYONA. Ben, hayata ve hayatn ritmine dair acmasz gerekleri yznze vuran Asya Kaimlerine aitim (Alatl, 2001b, 62). Srba szlerek geldi, kanatlarn son bir kez daha, yere demek zereyken havalandrd, rpt, brtlen ykl alnn az berisinde onu bekleyen einin tam karsna, ayaklarnn stne dimdik kondu. Eler birbirlerini eilerek selamladlar, balarn talandran arap renkli tyler titredi (Alatl, 2001b, 63). Telli Turnann bizlere ramen yaayakalabilmi olmas ylgnlk nedir bilmeyen ftratndandr (Alatl, 2001b, 64).

Holistik dnce, zgrlklere mdahale yok. Asimilasyon, dayatma yok. Ancak, kreselleme ve Yeni Dnya Dzeni bunu yapar. Bunu sembolletiren ise turnalardr.
Turnalar bize kendi dmzdaki bir varlkla kendimizin, onun

farkndaln bozmadan, onu kendimize benzetmeye almadan ve onun bizi kendisine benzetmesine meydan brakmadan btnlemeyi rettiler (Alatl, 2001b, 90).

72

Turna kendini korur, kendi yaam alann savunur ve korur. lm samak dncesi yoktur. Toplumsal deerleri vardr.
Beyaz Turna ban kaldrm, havay kokluyordu, Turna eviktir, gldr. Karanlk dalarn tesinde de kendini savunur. En namsait artlar altnda bile yaam savunabilir bir Beyaz Turna (Alatl, 2001b, 112). Dorudan gelecek saldrlarla ba edemeyeceini bilir, bu nedenle Beyaz Turna hayat sabit bir noktadan karlamaz. Hasmn darbelerini kanatlarnn rzgar ile savar, kendisini saldr hattnn dna karmann yollarn arar (Alatl, 2001b, 113). Hayat mcadelesinde hasmn lm hedeflenmez, sakatlamak

bavurulacak en son aredir. Beyaz Turna Savunmas, saldry geitirmek, hasm dengesini bozmak suretiyle kontrol altna almak, yaam alannn muhafaza etmek esasna kuruludur (Alatl, 2001b, 113).

Kavramlar ve alglar naslsa biz yle grrz.

Yeni fiziin anthropic ilkesini bilirsiniz. Kainat naslsa biz Onu yle grrz. nk eer grdmzden farkl olsayd, biz burada olup Onu gryor olamazdk, der Stephen Hawking. Kainat kavramnn yerine Trk kavramn dndmzde Trk yle olduu iin, siz ve ben byleyiz. Trk Telli Turnay onlarca tasarmla birlikte alglamakta, biz o kavramlar sralayabiliyoruz. (Alatl, 2001b, 68)

Her millet, her ulus, her tayfa, kendi Turnasn ekillendiriyor. Onlarn Turnalar da onlarn algladklar gibiler(Alatl, 2001b, 68) ifadeleri gstermektedir ki uluslarn zgrl ve ekillendirmeleri kendilerine zgdr. Her ulusun kendi tasarmlad bir medeniyeti ve bu medeniyet ierisinde yer alan zgrlk anlay vardr. Hibir ulus veya bireyin yaam biimi dierinden stn deildir. Bu aada anlatlan Potinba hipotezinde de belirtilmektedir.
Kuantum mekaniinin Potinba Hipotezi, ne kadar blnrse blnsn, maddenin temel olarak nitelendirebileceimiz bir parasnn olmadn, hibir

73

parann dierlerinden daha temel olmadn, btnn birbirleriyle rl olaylarn devingen a olarak deerlendirilmesi gerektiini syler. Biz burada maddeyi, yeryzndeki yaamn btn olarak yorumluyoruz. Sadece insan rklarnn deil, milletlerin deil, tm canl trlerinin birbirlerinin yaamlaryla rl birliktelikleri. Hibir ulusun yaam biiminin dierininkinden daha temel, dolaysyla daha vazgeilmez, dolaysyla daha stn olduunu grmyoruz (Alatl, 2001b, 69).

Dayatlan demokraside zgrlk olmaz. nk, zgrlk gerekte dayatmac deildir. Alatl bu konuda unlar dile getirir:
Yzde on iki, dedi. Kevin Smith. Geerli oylarn yzde on ikisi ile seildiydi. Kazanan Hepsini Alr ilkesi. Oylarn yzde elli nokta birini alan, yzde krk dokuz nokta dokuzluk kitleyi boyunduruu altna alyor. Amerikann Kurucu Babalarnn ounluk zulm dedikleri durum (Alatl, 2001b, 176). Bu sava Madurlarla kelimeler arasnda da deil artk. Madurlarla soykrclar arasnda. KOAL SYONun Madurlara bitii kader arasnda. Burada ryalarmz kelimeler bayraklatrmyor. Kelimeler iin yaamyor, kelimeler iin lmyoruz. Mukaddeslerimizin rengine brnen bukalemunlar deil kelimeler, mukaddeslerimizin ta kendileri onlar (Alatl, 2001b, 215).

Alev Alatl aadaki ifadelerde Koalisyonun totaliterlii hakknda, Gulag Takmadalarndaki sistemden daha ktsn dndn ortaya koymaktadr.
KOAL SYONun muhaliflerinin tmn susturma abas, SSCBnin dehetengiz toplum mhendisliinden de kapsaml bir proje. Postuna oturmu, elinde bir sopa, kim sesini karrsa bana vuran biri, cemaati dorusal bir kesinlikle uslanm olduu srece baarl olabilir. Ama ben bir saaklym. Bu saakl, bu dnyaya dair olup da yzde yz doru ya da yzde yz yanl olduu kantlanm tek bir olgu olmadn bilir. Elinde ka tane sopa tayabilir ki? YCE P R dahi olsa, ka cephede savaabilir ( Alatl, 2001b, 262).

Onarmclar simulasyonda tekrar yaattklar Kurtulu sava zamanndaki Kurtulu plann model almaktadr.

74

Ya istiklal, ya lm! Ya istiklal, ya lm! Vatanm, milletim, sancam evim! stiklalsiz yoktur yerim!. Karabekirin istiklal mar. Zincir vurdurur mu, Trkler boynuna. Varl fedadr vatan yoluna.( Alatl, 2001b, 266).

Alev Alatl ve Soljenitsinin birebir rten Yeni Rusya eletirisi Rusya daki zgrlk kavramnn yeni alglann anlatmaktadr.
Ruslar, yasalara patron/babalarndan korktuklar iin uyuyorlard, yasalarla mutabk olduklar iin deil. stelik, uzun yllar tabi olduklar yasalar ylesine haksz, ylesine akld yasalard ki, sosyalist sistemin kmesiyle birlikte adamlar adeta zincirlerini krdlar. Birka yl iinde hibir kural tanmayan bir ulus olup ktlar. Bireysellikleri yrtcla dnt. Kiisel karlarn her ne pahasna olursa olsun gerekletirmenin peine dtler (Alatl, 2001b, 313).

Dier taraftan zgrlk snrsz deildir, bakalarna egemenlik kuran zgrlk modeli olmamaldr:
lk kez, karsnda zgrln bile ie yaramad bir egemenlik sistemi oturttular. Tersine, sistem btn kozlarn zgrlk zerine oynuyor. En byk buluu da bu zaten. Her tr eletiri yararna oluyor. Her trl yergi, yl yl hogrsnn yaratt yanlsamay glendiriyor. Size kibarca boyun ediriyor. Her ey serbest (Alatl, 2001b, 314). ...Haftada otuz iki saati amayan alma, mr boyu benzersiz saadet," diye glmsedi, "Btn bunlara hak kazanacaklar, ama karlnda katksz itaatin. Fikir beyan etmemenin. Konumamann. Bamsz basnn. Toplanma zgrlnn. nan zgrlnn. Nefs-i mdafaann. Silh tayamayacaklar nk. Toplumun huzurunu bozacak icatlar yapamayacak, yaratc dncelerini kendilerine saklayacak, i kartmayacaklar. Muhalefet, akl hastalnn iareti saylacak. Islahaneler ie yaramazsa, tanazi seenei sunulacak. Tabii, btn bunlar, Dnya nfusunu bir-iki milyar gibi ynetilebilir bir rakama indirdikten sonra (Alatl, 2001b, 348).

Her iki yazarda da grlmektedir ki toplumsal zgrlkler balamnda gc elinde tutan ve iktidarda olanlar farkl yaplanmalara izin vermemekte, engel olmak iin nlemler almaktadrlar.

75

5.BLM SONU VE NER LER 5.1. SONU Alev Alatl ve Aleksandr Soljenitsinin eserleri tr olarak farkl, biri topik roman dieri kronolojik an aktarm olmasna ramen her iki yazar da zgrlk kavramn olduka sk bir ekilde kullanmlardr. Yer yer eserlerdeki kiiler ve karakterler iin zgrlk en byk sorunsaldr. Yazarlar arasnda grlen bu zellik kltrleraras etkileimin ve zgrlk kavramnn evrenselliinden kaynaklanmaktadr. zgrlk, evrensel bir kavram olmakla birlikte, Alatl ve Soljenitsinin bu kavram ele al ekillerinde bir takm benzerlikler ve farkllklar grlmektedir. Alatlnn eserleri daha ok bir grup iin anayasal veya sisteme kar bamszlk arar gibi gzkse de, bireyler de zgrlk peindedir. Soljenitsin ise, eserinde daha ok bireyler zerinde bask kurmaya alan kurumlar ve dier bireyleri anlatmtr. zgrlk ve ahlak boyutu her iki yazarda da nemle zerinde durulan bir konudur. Her iki eserde zgrl kstlayc sistemler eletirilmektedir. Alatlnn eserinde ABDnin liderliinde Koalisyon btn dnya devletlerini tek ynde gitmeye zorlarken, Soljenitsinin eserinde Stalin, Lenin halkn kendi dncelerine mahkum edecek totaliter rejim uygulayclar olarak okuyucu karsna kmaktadr. Alatlnn eserinde tek kutupluluu ve kapitalizmi glendiren Koalisyonun hizmetinde bir ok rgt, Soljenitsinin eserinde komnizmin hizmetinde olarak yer almaktadrlar. Gulag Takmadalar adl eserde, toplumu oluturan snflardan Ynetim Yandalar ve Kar Taraf olarak bahsedilirken, Schrdingerin Kedisi adl eserde, adeta bir Kast sistemini andran Vasllar, Salikler, Mridler, Talipler, Madurlar, Smrlmezler, Lanetlilerden oluan snflama yaplmtr. Gulag devletin resmi organlar

76

Takmadalarnda Kar taraf, Schrdingerin Kedisinde ise Madurlar, Smrlmezler, Lanetliler yok edilmesi gereken snflardr. Gulag Takmadalar ve Schrdingerin Kedisi adl eserlerde; din ve

ahlak ile ilgili ortak grler yer almtr. Her ikisinde de toplumun inand deerler deitirilmi, ya da yok edilmitir. Gulag Takmadalarnda insanlarda deer kayb oluturularak, bireylerin birbirlerini ihbar etmeleri dllendirilerek, birine yardm etme durumunda cezalandrma yntemiyle insanlar yalnz brakmaya raz olma duygusunu reten vicdan zgrlnn yok oluunu sergilemekte iken; Schrdingerin Kedisinde de topya (maneviyat) kayb oluturulmaktadr. nsanlarn deer verdii hibir ey kalmadnda Nihilizm (Hiilik)e srklendii grlmektedir. Schrdingerin Kedisinde Yeni Dnya Dzeninde, Birlemi Dinler Tekilat olan Ekmanizm, yeni bir din ve dnyann tek dini olarak karmza kmakta, tm dinler, inanlar karma bir din felsefesi ve Dou mistizmi ile sunulmaktadr. Her iki yazar da ataszleri ve halk dilini kullanmaktadr. Geri Alatl bilim dilini de hakim olarak kullanmaktaysa da, bu anlamda her iki yazar da toplumu ayakta tutan deerlere, balayc unsurlara sahip karak, toplum zgrln nemsemektedir. Gulag Takmadalarnda sisteme kar gelenlerin zararsz ve sisteme uyumlu hale getirilmesi iin hapishaneler ve alma kamplar bulunmaktadr. Schrdingerin Kedisinde ayn ama iin Islahaneler yer almaktadr. Amalar; kiilerin ve toplumlarn benlik bilincini yok ederek, onlarn dnemeyen bireylere dntrlmelerini, evrilmelerini veya yok olmalarn salamaktr. Gulag Takmadalarnda bu olay ikence, tutukluluk, hapse atma ve ar alma mecburiyeti ile gerekletirilirken, Schrdingerin Kedisinde simlasyon cihazlar ile bireylerin anlar, dnceleri, bilgileri formatlanarak silinmektedir. Dil ve kltr bir toplumun kendine zg deerlerini yanstan en nemli unsurlardr. Toplumu kleletirmek, yabanclatrmak, deerlerini yok etmek iin

77

somut anlamda silaha gerek yoktur. Gnmzde bu tr ideoloji ve amalar iin farkl siyasi mekanizmalar ilemektedir. Gulag Takmadalarnda bireylerin bilgi edinme, ifade zgrlnnn imkanszl: Neden tutuklandn? Ylanlar syler mi hi? eklinde aktarlrken, Schrdingerin Kedisinde mre Kadzadeye Devrimin intiharna sebeb olmas nedeniyle iki yl ceza verildiinin aka sylenmesi, bireyler tarafndan neden ve ne kadar sorularnn cevaplandn gstermektedir. Ayrca; Schrdingerin Kedisinde Afazilik ve Toplumsal afazi kavramlaryla bireylerin artk birbirini anlamad, konuamaz olduu, dilin bozulduu belirtilmektedir. Gulag Takmadalarnda bireyler kuruna dizilerek veya zor artlar altnda braklarak lme gnderilirken, Schrdingerin Kedisinde Yeni Dnya Dzenine faydasz olabileceklerin genleri yok edilerek, ortadan silinmektedir. Soljenitsin, Gulag Takmadalarn yazarken, Rusyadaki Komnist sistemin keceini ngrrken, Alatl da Alcyone yldzna benzettii ABDnin kendi lkesinin insanlarnn sonunu hazrladn, anti-demokratik, ulus tesi oligari ynetimi ile bir gn keceinin sinyallerini vermektedir. Soljenitsinin yazar olarak amac sistemdeki bozukluklar, edebiyatn gcn kullanarak nce kendi insanlarna, sonra da tm dnyaya anlatmak olmutur. Gulag Takmadalar, kesinlikle amzda kalemin kltan daha keskin olduunu kantlayan bir eserdir. Soljenitsin, yazar sorumluluu ile SSCBde yaanm gerekleri gerek kiilerin yaadklar olaylar ile anlatm, tm dnyaya o zamanki kapal bir sistemin i yzn gstermitir. Alatl ise yazar sorumluluu ile yaamakta olduumuz toplumun, dnya gereklerinin i yzn topik eserinde didaktik ve btncl bir ekilde anlatmtr. Alatlnn amac okurunu zorlamak, dndrmek, gereklerle yzletirmek, bilinlendirmektir. Alatl: Dnyay bilmeyen dnyann maskaras olur, sz ile bu kitabn neden yazldn zetlemektedir. Soljenitsinin dnyaca nl zgrlk bir yazar olmas ve Alev Alatlnn zgrlk konusunda onunkine benzer dncelere sahip olmas, dnyada olup bitenleri ok iyi okuyup anlamaya alan bir yazar olmas, karlatrlan eserlerde

78

Alatlnn, Soljenitsinin dncelerinden ve yazarlk anlayndan kanlmaz klmtr.

etkilenmesini

5.2. NER LER Alev Alatlnn eserlerinin birok edebi teknik kullanmn ierdii ve sanatsal adan da edebi olduu bir gerektir. Bunun yannda Alatl, sadece sanat iin yazan bir yazar deil, okuyucularna/topluma mesajlar verme amac gden bir yazardr. Karlatrmal edebiyat asndan bakldnda ise, yazarn biyografik zelliklerinden dolay, eserleri Trk edebiyatnda en fazla kltrler aras ve disiplinler aras eler barndran eserler arasnda belki de ilk sralarda yer almaktadr. Alatlnn eserlerinin bu zellikleri, onlar karlatrmal edebiyat alannda yaplacak kltrler aras almalara uygun klmaktadr. Bu nedenle yazarn bu almada incelenen eseri ve dier eserleri, karlatrmal edebiyat alannda incelenmeye devam edilmelidir. Aleksandr Soljenitsin bu aratrmann sonucunda belirtildii gibi Alatlnn etkilendii, yaayan en nl Rus yazarlardan biri olmasna ramen lkemizde pek bilinmemektedir. Soljenitsinin eserlerinin zellikleri, onlarn Alatlnn eserlerine benzer ekilde karlatrmal edebiyat almalarna uygun olmasn salamaktadr. Karlatrmal edebiyat biliminin nde gelen amalar arasnda ulusal edebiyatn gelimesine katkda bulunmak ve ulusal edebiyatn zenginlemesini salamak yer almaktadr. Buna dayanarak, Soljenitsinin eserleri karlatrmal edebiyat alannda inceleme konusu olmaya devam etmelidir. Bu almann, Trkiyede karlatrmal edebiyat alannda yaplan ilk yksek lisans tezi olma zellii karlatrmal edebiyat alannda ileride yaplacak almalarda yol gsterici olabilir. Edebiyatlar aras karlatrmal kavramsal almalar yaplmaya devam edilmelidir. Ayrca zgrlk trlerinin her birini ayrca konu edinen karlatrmal

edebiyat almalar yaplarak alana katk salanabilir.

79

KAYNAKA Akarsu, B. (1994), Felsefe Terimleri Szl, stanbul: nkilap Kitabevi Yay. Aktan, C. C.; Vural, . Y.; Aktan, T. (2000). Haklar ve zgrlkler Antolojisi, (Derleyen: okun Can Aktan), nsan Haklar Evrensel Beyannamesi, nsan Haklaryla lgili Dier Bildirgeler ve Dkmnlar Ankara: Hak- Yaynlar. Alatl, A. (1984). Yaseminler Tter mi Hala? stanbul: Alfa Yay Alatl, A. (1987). kenceci. stanbul: Alfa Yay. Alatl, A. (1992). Viva la Muerte, stanbul: Boyut Yay. Alatl, A. (1993). Nuke Trkiye!. stanbul: Boyut Yay. Alatl, A. (1994). Valla Kurda Yedirdin Beni. stanbul: Boyut Yay. Alatl, A. (1995). Ok. Musti Trkiye Tamamdr. stanbul: Boyut Yay. Alatl, A. (1996). Kadere Kar Koy A... stanbul: Boyut Yay. Alatl, A. (2001a). Schrdinger'in Kedisi, Kabus. stanbul: Alfa Yaynlar. Alatl, A. (2001b). Schrdinger'in Kedisi, Rya. stanbul: Alfa Yaynlar Alatl, A. (2004). Gogolun zinde: Aydnlanma Deil Merhamet. stanbul: Everest Yay. Alatl, A. (2005). Gogolun zinde: Dnya Nbeti. stanbul: Everest Yay. Alatl, I.; Akyol, T.; Behramolu, A.; Dilipak, A.; Mahupyan, E. (1997). Demokrasi (Derleyen: Il Alatl), Beyin Frtnas: Demokrasi, Batllama, Laiklik, Devlet, Yeni Dnya Dzeni. Konya: Esra Yay. Aslan, Z. (2003) ABD Yksek Mahkemesi Kararlarnda fade zgrl. Ankara: Liberal Dnce Topluluu Yay. Ate, S. (1974). Terrden Hrriyete Soljenitsin. Ankara: Ate Yaynlar Ayta, G (2003). Karlatrmal Edebiyat Bilimi. stanbul: Say Yay. Ayyldz, M. (1996). Alev Alatl rneinde 1980 Sonras Trk Romannda Entellektel Poplizm ve Sosyal Deime. Ondokuz Mays niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm, Yaynlanmam Doktora Tezi. Bury, J. B. (1959). Fikir ve Sz Hrriyeti (eviren: Avni Baman). stanbul: Remzi Kitabevi, 2. Bask, Kltr Serisi:14

80

elik, T. (2002). Alev Alatlnn Romanlarnda Modernizm ve Postmodernizmin Yansmalar. Hacettepe niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm, Yaynlanmam Ykseklisans Tezi. Fromm, E. (2003).zgrlk Korkusu (eviren: Selma Koak). stanbul: Doruk Yay. Gltekin, A.(2000). Kinder-Und Jugendliteratur In Der Trke Und In sterreich (Analytischer Themenvergleich). Eskiehir: Anadolu niversitesi Eitim Fakltesi Yay. No.71. Gltekin, A. (2002). Karlatrmal Edebiyat retimi in Bir Model nerisi. (Derleyen: A. Gltekin). I.Ulusal Karlatrmal Edebiyat Sempozyumu. Eskiehir: Osmangazi niversitesi Yay. No.73. Hanerliolu, O. (1977). Balangcndan Bugne Kadar zgrlk Dncesi. stanbul: Varlk Yaynevi Keser, . (2003). Liberter Teori: Modern Topluma zgrlk Yaklam. Ankara: topya Yay. Konstantinovic, Z (1988). Vergleichende Literaturwissenschaft. Bern-Frankfurt am Main-New York-Paris. Peter Lang Verlag. Krishnamurti. J.(2003). zgrlk zerine (eviren: Nurgl Demirdven). stanbul: Ayna Yay. Kuuradi, . (1997). Uluda Konumalar: zgrlk, Ahlak, Kltr Kavramlar, Ankara: Trk Felsefe Kurumu Yay. Levin, B. (1984). Solzhenitsyn: A Biography. The Atlantic Monthly Magazine, Sept v.254, p. 124(4) Meyers. J. (1983). Cancer Ward and the Literature of Disease. Twentieth Century Literature, Vol. 29, No. 1, Spring, 1983, pp. 54-68. http://proxy.library. carleton.ca: 17392/servlet/LitRC Aklama: 08.07.2005 dkmann indirilme tarihidir. ner, N. (1995). nsan zgrl. Ankara: Vadi Yay. zcan, Z. (2003). Alev Alatl ile Trkiye ve Dnya. stanbul: Alfa Yay. zhan, H.A.; zipek, B. B. (2003). Yargtay Kararlarnda fade zgrl. Ankara: Liberal Dnce Topluluu Yay. Ragsdale. H. (1995). Soljenitsyn That Nobody Knows. The Virginia Quarterly Review, v. 71, n. 4; ProQuest Direct Complete pg: 634-641

81

Reeve, A. (2003). Freedom. The Concise Oxford Dictionary of Politics, (Ed. Iain McLean and Alistair McMillan), London: Oxford University Press. Ryan, B. (1977). Solzhenitsn, Kesey and Angelou: Three For Freedom. PhD Thesis. Lincoln, Nebraska, The University of Nebraska, UMI No: 77-23, 158 Sekin, A. (2002). Schrdingerin Kedisi Kabus ve Rya Eserlerinde Alev Alatlya Gre Trkiyede Toplumsal Deiimin Dinamikleri. Cumhuriyet niversitesi, Sosyoloji Blm, Yaynlanmam Ykseklisans tezi. Soljenitsin, A. (1971). lk ember (eviren: Hasan Aslan) stanbul: E Yay. Soljenitsin, A. (1972). Austos 1914. stanbul: zgrlk Yaynlar. Soljenitsin, A. (1974). Kreetovka stasyonu (eviren: Behzat Tanc). stanbul: Damla Yaynevi. Soljenitsin, A. (1975a). Gulag Takmadalar (eviren: S. Taygan). Cilt 1. stanbul: Nebiolu Yaynevi. Soljenitsin, A. (1975b). Gulag Takmadalar (eviren: S. Taygan), Cilt 2. stanbul: Nebiolu Yaynevi. Solzhenitsyn, A. (1978). A World Split Apart. National Review, Vol. 30 Issue 27(June), p836-843 http://search.epnet.com/login.aspx?direct=true&db=aph& an=6046199 Aklama: 27.02.2005 sayfay ziyaret etme tarihidir. Tekeliolu, O. (1999). Moderniteye Skan zgrlk. Dou-Bat, Cilt 3, Say 10, s. 41-50. Tierney, B. (2002). Natural Law and Natural Rights: Old Problems And Recent Approaches. The Review Of Politics V. 64 No: 389-406. http://proxy.library. carleton.ca:17246/hww/results-single.jhtml?nn=16 sayfay ziyaret etme tarihidir. Yalnkaya, A. (2000) Trk Edebiyatnda topik Temalar Olarak Trk Dili ve Edebiyat blm. Yaynlanmam Ykseklisans tezi. Yayla. A. (2000). zgrlk Yolu: Hayekin Sosyal Teorisi. Ankara Liberal Dnce Topluluu. http://www.alevalatli.com/bio/html Aklama: 10.12.2003 sayfay ziyaret etme tarihidir. Eitlik ve zgrlk: Bir Karlatrma 1970-1980 ve 1980-1990. Ankara niversitesi, Aklama: 20.04.2005

82

http://nobelprize.org/literature/laureates/1970/index.html sayfay ziyaret etme tarihidir.

Aklama:

28.10.2004 Aklama: sayfay

http://nobelprize.org/literature/laureates/1970/solzhenitsyn-autobio.html 28.10.2004 sayfay ziyaret etme tarihidir. http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=12765 ziyaret etme tarihidir. Aklama:12.08.2005

http://www.yenisayfa.com/pgs/prda/prd_aut.asp?fr_recSID=GttCnn&PN=1&PS=10 &RN=14&fr_nvg_pg_ORDER=&fr_nvg_pg_ORDERDIR=%20 Aklama: 25.08.2005 Sayfay ziyaret etme tarihidir.