Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

I. UVODNA RAZMATRANJA
Elektrodistributivni sistem ( EDS ) je skup me usobno povezanih elektroenergetskih mrea ija je funkcija da unutar pripadne teritorije omogue distribuciju elektrine energije od napojnih taaka sistema (transformatorske stanice na granici prenos/distribucija) do praga pojedinanih ili grupnih potroaa. EDS-i mogu da sadre i elektrane, tzv. sopstvene elektrane, locirane u blizini potroakog podruja (konzuma). Tako e, i potroai pripadaju EES-u, odnosno EDS-u. Stoga se EDS moe definisati i na sljedei nain: Elektrodistributivni sistem je skup me usobno povezanih elektroenergetskih objekata i ure aja: elektrana, transformatorskih stanica, razvodnih postrojenja, elektroenergetskih vodova i potroaa elektrine energije, izgra enih na teritoriji na kojoj su locirani potroai i u njenoj blioj okolini sa ciljem obezbje enja potrebne elektrine energije za sve tehnoloke procese kod potroaa.

I.1 PODJELA ELEKTRINIH MREA EES-a

U okviru EES-a, a tako e i u okviru EDS-a figuriu mree razliitih karakteristika. Podjelu mrea moemo izvriti prema razliitim kriterijumima, odnosno karakteristikama: Po naponskom nivou kome pripadaju, Prema funkciji u jedinstvenom procesu proizvodnje, prenosa, distribucije i potronje elektrine energije, Prema topolokoj izvedbi, odnosno konfiguraciji, Prema konstruktivnoj izvedbi osnovnih elemenata i dr. - mree veoma visokog napona (mree VVN-a: npr. 400 kV, 750 kV, 1150 kV), - mree visokog napona (mree VN-a: npr. 110 kV, 220 kV ), - mree srednjeg napona (mree SN-a: npr. 10 kV, 20 kV,...) i - mree niskog napona (mree NN-a: 0.4 kV ). Izdvojenim naponskim nivoa mogu pripadati mree iz ireg naponskog dijapazona. Tako npr. u naim uslovima, u naponski nivo srednjeg napona moemo svrstati i mree 35 kV, odnosno 35 kV napon. Tada je to tzv. vii srednji napon (V SN).

1. Po naponu, razlikujemo:

2. Prema funkciji, razlikujemo:

- prenosne mree, - napojne mree, - distributivne mree i - potroake mree.

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Prenosne mree imaju funkciju prenosa elektrine energije velikih snaga na velike udaljenosti. One unutar pripadnih EES-a povezuju elektrane sa udaljenim potroakim podrujima, me usobno povezuju elektrane, a tako e ostvaruju i vezu sa susjednim EES-ima. Prenosne mree se realizuju u klasi visokih i veoma visokih napona: npr. naponi: 110, 220 i 400 kV kod nas, a u velikim sistemima i naponi npr. 750 i 1150 kV. Prenosne snage ovih mree su reda snaga monih generatorskih grupa i vrnih snaga velikih konzuma, reda: stotinu, vie stotina MW, pa i hiljada MW. Prenosne mree prenose elektrinu energiju na velike udaljenosti, reda udaljenosti izvora od potroakih podruja (gradova), me usobne udaljenosti izvora i me usobne udaljenosti gradova, i to ne samo unutar pripadnog EES-a, odnosno drave, ve i u okviru susjednih EES-a, odnosno drava. To su rastojanja reda: vie stotina km, pa i vie hiljada km. Prenosne mree se "zavravaju" elektroenergetskim postrojenjima lociranim blizu potroakih podruja. To su glavne TS (npr. G TS 400/110 kV), koje predstavljaju napojne take, odnosno "izvore napajanja" (IN) EDS-a. Napojne mree su mree najviih naponskih nivoa u okviru EDS-a. Funkcija napojnih mrea je prenos, odnosno raspodjela elektrine energije od krajnjih taaka prenosa (npr. G TS 400/110 kV) do pojedinih djelova konzuma odnosno jezgara potronje unutar konzuma, gdje se lociraju napojne TS (npr. N TS 110/10 kV), koje predstavljaju krajnje take napojnih mrea. Napojne mree se najee realizuju u klasi visokih napona. Karakteristini naponski nivo napojnih mrea u naim uslovima je 110 kV. U EDS-ima velikuh gradova (metropola) napojne mree se realizuju i u klasi veoma visokih napona, npr.: 400 kV EDS Berlina, 750 kV EDS Pariza. Snage prenosa napojnih mrea su reda: vie desetina MW, pa i vie stotina MW. Duine vodova napojnih mrea su reda: vie km i vie desetina km, u skladu sa karakteristikama i veliinom podruja konzuma i njegove okoline. Distributivne mree su mree EDS-a ija je funkcija da unutar potroakih podruja razvode i distribuiraju elektrine energije do samih potroaa, odnosno njihovih ure aja za registrovanje potronje. To su mree srednjeg napona (SN mree, npr. 10 kV mree) i mree niskog napona (NN mree, odnosno 0.4 kV mree). Aku u okviru EDS-a imamo distributine mree samo jednog srednjeg napona, npr. 10 kV, to su EDS-i direktne transformacije.

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Ukoliko u okviru EDS-a na nivou srednjeg napona postoje mree dva srednja napona, npr. 10 kV mree i 35 kV mree, sa me utransformacijom 35/10 kV, to su EDS-i sa me utransformacijom. Distributivne SN mree distribuiraju snage reda: MW do vie desetina MW, pri emu se vee vrijednosi odnose na mree vieg srednjeg napona (mree VSN, npr. 35 kV mree). Napojne take distributivnih SN mrea su napojne TS. U EDS direktne transformacije to su npr. N TS 100/10 kV sa TR-ima naznaenih snaga: 20, 40 i 63 MVA . Krajnje take distributivnih SN mrea su distributivne TS, npr. D TS 10/0.4 kV sa TR-ima naznaenih snaga: 160, 250, 400, 630, 1000 i 1600 kVA. Snage TR-a u me utransformaciji 35/10 kV su, npr: 4, 8, 12.5 i 16 MVA . Distributivne NN mree su mree napona 0.4/0,23 kV. One polaze od distriutivnih TS, npr. D TS 10/0.4 kV, i preko NN vodova distribuiraju elektrinu energiju do samih potroaa, odnosno do razvodnih ormara (RO) sa ue ajima za registrovanje potronje elektrine energije. Odatle dalje idu potroake mree (instalacije) do pojedinanih potroaa elektrine energije. Distributivne NN mree distribuiraju snage od vie desetina do vie stotina kW.

Potroake mree napajaju neposredno elektrine aparate malih snaga (od

dijela kW do vie kW), npr. elektrine aparate u domainstvima, ili neto veih snaga (reda desetina i stotina kW), kakav je sluaj sa potroakim mreama u okviru industrijskih preduzea.

Potroake mree treba da osiguraju visok stepen zatite, jer su u direktnom "kontaktu" sa korisnicima. Primjenom niskog napona mogu se uskladiti kako ovi tako i ostali zahtjevi u pogledu izolacije, pouzdanosti napajanja i dr. U okviru potroakih mrea su karakteristina tri dijapazona napona: - 20 do 50 V za tzv. bezopasne instalacije (igrake, instalacije u vlanim prostorijama); - naponi 230/400 V (ranije 220/380 V), karakteristini za instalacije u domainstvima i tzv. ostaloj potronji i - 500 do 1000 V, karakteristian za industrijske mree. Industrijske potroake mree se mogu realizovati i u klasi srednjeg napona (3, 6, 10 kV), zavisno od vrste i snage ure aja koje napajaju.

3. Prema topologiji mree se mogu svrstati u dvije osnovne grupe:

- radijalne mree i - petljaste mree.

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Osnovni kriterijum podjele mrea na ove dvije grupe su mogui smjerovi protoka elektrine energije po dionicama vodova, odnosno putevi napajanja potroakih vorova posmatrane mree. Radijalne mree karakterie samo jedan smjer protoka elektrine energije po dionicama vodova i jednostrano napajanje potroakih vorova. Realizuju se u razliitim varijantama: radijalno napajanje u taki, isto radijalno napajanje, radijalno napajanje sa ograncima (slika1 ) i dr. Petljaste konfiguracije karakterie mogunost protoka elektrine energije po dionicama vodova u oba smjera, a to se obezbije uje me usobnim povezivanjem dionica vodova i vezivanjem napojnih dionica na jedan ili vie izvora napajanja (slika 2 , slika 6).
TS41 IN GV O1 O2 TS1 TS52 TS62 Slika I.1. Radijalno napajanje sa ograncima
IN3 TS5 TS7

TS31 TS2

TS4

TS6

IN1

IN2

TS1

TS2

TS3

Slika I.2. Petljasta konfiguracija

Napomena: Za mee, izvori napajanja ( IN ) su elektroenergetska postrojenja kao napojne vorne take. Na primjer, za SN distributine mree izvori napajanja su napojne TS VN/SN, a za NN mree izvori napajanja su distributivne TS SN/NN. Dionica voda ( D ) je dio voda izme u dvije vorne take. Dionice vodova koje su povezan na izvore napajanja nazivaju se napojne dionice ( ND ). Glavni vodovi ( GV ) su vodovi vezani na izvor napajanja i od kojih polaze drugi vodovi ili ogranci ( O ). Potroaki vorovi u napojnim mreama su napojne TS VN/SN, u SN distributivnim mreama potroaki vorovi su disributivne TS SN/NN, a u NN distributivnim mreama to su razvodni ormari potroaa.

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Konfiguracije se prema nainu napajanja odnosno vezivanja napojnih dionica na izvore napajanj mogu svrstati u tri osnovne grupe: - mree kod kojih se sve napojne dionice vodova napajaju iz istog izvora napajanja (dvostruko napajanje slika 3, prstenasta konfiguracija slika 4) - mree kod kojih se povezuju vodovi ije se napojne dionice oslanjaju na dva izvora napajanja (dvostrano napajanje - slika 5) i - mree napajane iz vie izvora (petljasta konfiguracija slika 6).
GV2 IN GV1 O11 O12 O21 O22

TS1

TS2

Slika I.3. Dvostruko napajanje TS12 NV2 IN NV1 D11 TS11 D21 TS21 D31 TS31 D12 D22 TS22 D32 TS32

Slika 4. Prstenasta konfiguracija IN1 D11 D12 IN2

a)

TS11

TS212

TS22

TS12 D12 IN2

b)

IN1

D11

TS11

TS212

TS22

TS12

Slika I.5. Dvostrano napajanje: a) zatvoreni pogon, b) otvoreni pogon

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Elektrana 1 15,75/220 kV 220/400 kV

Prenosna mrea 400 kV

Potronja 1 - EDS 1 400/110 kV 110/10 kV 10/0.4 kV Potronja 2 - EDS 2 400/110 kV 110/35 kV 35/10 kV 10/0.4 kV

110/400 kV 10,5/110 kV Elektrana 2

Slika I.6. Petljasta konfiguracija

4. Prema konstruktivnoj izvedbi osnovnih elemenata (elektroenergetski

vodovi), mree se dijele na: - nadzemne ili vazdune mree. - kablovske ili podzemne mree

Nadzemne mree se primjenjuju u prenosu, u okviru napojnih mrea EDS-a, kao i na distributivnom nivou u seoskim i prigredskim podrujima. Cijene kablovskog prenosa na najviim naponima znatno su vie (reda deset puta) od onih nadzemnim putem. Zato se napojne mree EDS-a najee realizuju kao nadzemne. Radi boljeg korienja koridora u urbanim sredinama, u svijetu se prvenstveno grade viesistemski vodovi sa veim brojem provodnika u snopu i razliitih naponskih nivoa. Tako su npr. u Njemakoj ve odavno u eksploataciji viesistemski vodovi napona 2x400 kV i 4x110 kV. Sa porastom optereenja konzuma treba ii na poveanje, odnosno primjenu veih presjeka faznih provodnika. Tako je kod vodova 110 kV, prelaskom sa presjeka 240/40 mm2 na presjek 490/65 mm2, za istu irinu koridora, mogue poveati specifino optereenje (optereenje po dunom metru voda [MW/m]) za oko 47%. Istovremeno, ako se koriste dva provodnika u snopu, mogue je poveati specifino optereenje za oko 30%. Napojne mree se izvode kao kablovske u sluaju prostornih ogranienja, urbanistikih zahtjeva, negativnog uticaja nadzemnih vodova na okolinu, poveanih zahtjeva za pouzdanou napajanja. Najee se realizuju u obliku tzv. "dubokog uvoda", gdje se snanim dvostrukim kablovskim vodovima visokog napona ide do smaih gradskih centara, odnosno centara potronje.

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Distributivne mree gradskih EDS-a su u osnovi kablovske, kao i industrijske distributivne mree. Kao vazdune realizuju se distributivne mree koje napajaju udaljenija prigradska i seoska podruja.

I.2 PODJELA EKEKTRODISTRIBUTIVNIH SISTEMA

Prema teritoriji i vrsti konzuma koji napajaju EDS-i se dijele na: gradske, industrijske i seoske .

Gradski EDS-i

Snabdijevanje gradova elektrinom energijom vri se preko gradskih EDS-a. Gradski EDS je skup me usobno povezanih elektroenergetskih objekata i ure aja: sopstvenih elektrana, napojnih i distributinih vodova, razvodnih postrojenja, transformatorskih stanica i potroaa, izgra enih i lociranih na teritoriji grada i blio okolini sa ciljem obezbje enja potrebne elektrine energije za sve tehnoloke procese u: domainstvima, komunalno-drutvenim i drugim prateim objektima, transportu i dr., kao i u malim industrijskim objektima smjetenim na pripadnoj gradskoj teritoriji. Svi potroai na teritoriji grada ine konzum gradskog EDS-a. Potroai elektrine energije konzuma gradskih EDS-a su: domainstva i pratea ili ostala potronja (objekti trgovine, sitne industrije i zanatskih djelatnosti, administracije i drutvenih djelatnosti, komunalne infrastrukture, rasvjeta, djeiji vrtii, kole, fakulteti, objekti kulturnih i sportskih djelatnosti, zdravstveni objekti i dr.). Kao potroai konzuma gradskih EDS-a pojavljuju se industrijski, komunalni i drugi infrastrukturni objekti direktno prikljueni na SN nivo (10 kV pa i 35 kV). To su tzv. direktni potroai. Preko gradskih EDS-a se napajaju i prigradska podruja, a esto i udaljenija seoska naselja. Tada se u okviru gradskih EDS-a posebno izdvajaju i prouavaju seoske distributivne mree. Napajanje veih industrijskih objekata, kao to su npr. Kombinat aluminijuma i eljezara, ostvaruje se "direktno" preko industrijskih EDS-a ovih objekata. Sa aspekta prouavanja gradskih EDS-a, gradovi se dijele na: male gradovi: do oko 30000 stanovnika, gradove srednje veliine: od 30000 do 200000 stanovnika i velike gradove sa preko 200000 stanovnika.
7

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Posebnu grupu ine metropole sa (vie)milionskim brojem stavovnka. Osnovne osobenosti gradskih EDS-a su: 1. Visoke vrijednosti povrinske gustine optereenja ( gp [MW/km2] ):

gp =

Pv MW , A km 2

(I.1)

gdje je: Pv [MW ] - vrna snaga posmatranog konzuma (dijele konzuma),

A[km 2 ] - povrina posmatranog konzuma (dijela konzuma ).

U gradskim EDS-ima vrijednosti povrinskih gustina optereena su reda : desetine, vie desetina, do vie stotina MW/km2. Trgovako-administrativna podruja velikih gradova i metropola imaju izuzetno visoke vrijednosti povrinske gustine optereenja, reda vie stotina MW/km2 (npr. Menhetn-ostrvska trgovaka etvrt Njujorka, je jo 1970 god. dostignuta gustina opterenja od 500 MW/km2). U stambenim podrujima vrijednost povrinske gustine optereenja je najee reda vie desetina MW/km2 (Podgorica oko 15 MW/km2, Beograd 30 MW/km2). 2. Primjena kablovskih mrea na distributivnim nivoima. 3. Na napojnom nivou je prisutna primjena nadzemnih vodova visokog napona, a za velike gradove i vodova veoma visokog napona, a tako e i primjena kablovskih vodova visokog napona, pa i veoma visokog napona (npr. u sistemu Berlina na napojnom nivou se primjenjuju 400 kV kablovi). 4. Primjena konfiguracija koje obezbje uji visok nivo pouzdanosti (viestruko napajanje, dvostrano napajanje, prstenaste konfiguracije, radijalne konfiguracije sa ukljuenjem reserve,).

Seoskih EDS-i

Seoski EDS-i snabdijevaju elektrinom energijom potroae seoskih naselja. Njihovo napajanje se ostvaruje preko prenosne mree EES-a, a sve ee sadre i sopstvene izvore napajanja (male elktrane izgra ene na seoskom podruju i namijenjene za napajanje potroaa tog podruja). U naim uslovima, napajanje seoskih podruja se esto ostvaruje iz susjednog gradskog EDS-a, a dalje napajanje seoskih potroaa realizuje se preko seoske distributivne mree. Seoski konzumi su velikih povrina sa razbacanim - me usobno udaljenim optereenjima manje snage. Specifinosti seoskih EDS-a, koje njihovih konzuma, su: prvenstveno proizilaze iz karakteristika

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

1. Niska povrinska gustina optereenja, koja se ovdje izraava u [kW/km2]; 2. Primjena nadzemnih mrea, odnosno nadzemnih elektroenergetskih vodova; 3. Velike duine vodova, znatno vee nego kod gradskih EDS-a. Ovdje su i na NN-u prisutne duine vodova od vie km (duine vodova NN treba drati u garnicama 300-500 m); 4. Zbog velikih duina vodova esto je naruan kvalitet elektrine energije, odnosno poveeni su gubici, padovi napona i struje zemljospoja. Radi obezbje enja potrebnog kvaliteta elektrine energije, na nivou SN-a ide se na primjenu viih napona, npr. 20 kV ; 5. Konfiguracije su dominantno radijalne. Vee pouzadnost obezbje je se odgovarajuom zatitom koja npr. obezbje uje iskljuenje samo ogranka u kvaru, a ne itavog glavnog voda i sl. Industrijski EDS-i su namijenjeni za napajanju i distribuciji elektrine energije unutar veih industrijskih kompleksa. U naem EES-u postoje dva velika industrijska objekta: KAP sa vrnom snagom od oko 470 MW i eljezara sa snagom od oko 20 MW, a vrna snaga EES-a Crne Gore je oko 800 MW. Njihovo napajanje se realizuje preko 110 kV prenosnog nivoa i preko 35 kV mree i dalje preko sopstvenih distributivnih mra. Osnovna specifinost industrijskih EDS-a ogleda se u drugaijem, u odnosu na gradske i seoske EDS-e, pristupu i metodama prouavanju sistema: metode prognoze optereenja, izbor konfiguracija, prorauni kvaliteta elektrine energije, odabir kablova i opreme koja zadovoljava specifine uslove sredine i dr.

Industrijski EDS-i

I.3 STRUKTURA ELEKTRODISTRIBUTIVNIH SISTEMA

Struktura EDS-a se iskazuje preko podsistema. Podjela EDS-a na podsisteme moe se izvriti na osnovu vie kriterijuma, npr. prema funkciji podsistema, prema naponskom nivou, prema teritorijalnoj lociranosti i dr.

1. Prema funkciji u okviru EDS-a razlikujemo:

- Izvore elektrine energije - sopstvene elektrane; - Napojne elektrine mree (vodovi VN i napojne TS) ; - Distributivne elektrine mree (vodovi SN, distributivne TS SN/NN i vodovi NN EDS direktne transformacije; vodovi VSN, me utransformacija VSN/SN, vodovi SN, distributivne TS SN/NN i vodovi NN EDS sa me utransformacijom); - Potroake elektrine mree i - Potroae elektrine energije.

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Na slici 7 je dat funkcionalni blok dijagram EDS-a direktne tranformacije, bez sopstvenih elektrana, formiran prema toku elektrine energije.
Kvantitativna granica EDS

1
G TS

Pi

2
Vod VN

3
N TS

4
Vod SN

5
D TS

6
Vod NN

Pp

7
P MR

S gi
"Granica"

prouavanog sistema Slika I.7.

Svakom bloku sa slici 12, izuzev bloku 8, u realnom sistemu odgovara skup elemenata istog tipa, prisutnih u okviru pojedinih podsistema jedinstvenog EDS-a. Blok 1 predstavlja napojnu taku, odnosno "izvore napajanja" EDS-a, konkretno glavne TS VVN/VN. U okviru napojne mree figuriu VN napojni vodovi - blok 2 i napojne TS VN/NN blok 3. Distributivna mrea sadri elemente SN mrea i NN mrea: blok 4 - vodovi SN, blok 5 - distributivne TS SN/NN i blok 6 - vodovi NN. Krajnja granica EDS-a su potroake mree sa potroaima elektrine energije blok 7. Blok 8 simboliki sumira gubitke elektrine snage u EDS-u. Sa pojedinih nivoa potroai se mogu napajati direktno: veze 37 i 57.

2. Prema naponskom nivou u okviru EDS-a razlikujemo:

- Podsistem visokog napona (napojne mree: vodovi VN sa napojnim TS); - Podsistem srednjeg napona (vodovi SN i distributivne TS SN/NN EDS direktne transformacije; vodovi VSN, me utransformacija VSN/SN, vodovi SN, distributivne TS SN/NN EDS sa me utransformacijom) - Podsistem niskog napoana (distributivne NN mree: vodovi NN i potroake mree).

3. Po kriterijumu teritorijalne lociranosti objekata u okviru gradskih EDS-a

razlikujemo: - Podsisteme spoljanjeg napajanja grada; - Unutranje gradske elektrine mree i - Potroake mree.

10

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Podsisteme spoljanjeg napajanja grada ine vodovi prstena VVN, odnosno VN, obino vazduni, sa odgovarajuim napojnim TS. Locirani su na periferiji grada. U podsistem spoljanjeg napajanja mogu se uvrstiti i SN vazdune mree koje napajaju prigradske potroae locirane na udaljenijim podrujima, kao i napojne mree seoskih konzuma koje su povezane sa posmatranim gradskim EDS-ima. Unutranje gradske elektrine mree ine napojne mree "dubokog uvoda" (kablovi VN sa TS VN/SN u odgovarajuoj - SF6, izvedbi ), kao i gradske distributivne mree SN i NN (koje se u gradskim uslovima dominantno realizuju sa kablovskim vodovima) sa odgovarajuim TS.

Strukturna ema EDS-a prikazana je na slici 8.

Prikazane su dvije varijante EDS-a: D - sistem direktne transformacije i M sistem sa me utransformacijom.

U EDS-u direktne transformacije grana D: Napojna mrea je u obliku dubokog uvoda sa dvostrukim kablovskim vodovima i autonomnim (same sebi obezbje uju rezervu) napojnim TS VN/SN. Distributivna mrea je konfiguracije viestruko radijalno napajane sloeno-petljaste niskonaponske mree. Ovakva rjeenja karakteristina su za konzume sa jakim i koncentrisanim optereenjima, odnosno sa visokom povrinskom gustinom optereenja. U EDS-u sa me utransformacijom grana M : Napojna mrea je izvedena u obliku poluprstena (prstena) sa jakim (dvostrukim) nadzemnim vodovima. U okviru distributivne mree srednjeg napona figuriu: mrea vieg SN u konfiguraciji dvostruko napajanje, i mrea SN u prstenastoj konfiguraciji. Distributivna mrea NN je radijalne konfiguracije sa moguou "runog prebacivanja" pojedinih ( "vanijih" ) potroaa na napajanje iz susjednog kabla u sluaju ispada osnovnog kabla. U naim uslovima naponi pojedinih elemenata u prikazanoj strukturnoj emi su: Glavna TS: G TS 400/110 kV Grana M Nadzemni vodovi VN: 110kV Napojna TS: NTS 110/35 kV Kablovi VSN: 35kV Me utransformacija: TS 35/10 kV Kablovi SN:10 kV Distributivne TS: DTS 10/0,4 kV Kablovi NN: 0,4 kV Grana D Kablovski VN: 110kV Napojna TS: NTS 110/10 kV Kablovi SN: 10kV
11

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Distributivne TS: DTS 10/0,4 kV Kablovi SN: 0,4 kV

G TS VVN/VN
EDS sa me utransformacijom M Nadzemni vodovo

TR
EDS direktne transformacije D

VN

NAPOJNA MREA VN

NAPOJNA MREA VN

N TS VN/VSN

Kablovi VN

Kablovi VSN

D TS VSN/SN

N TS VN/SN

DISTRIBUTIVNA MREA

VSN, SN, NN

Kablovi SN
D TS SN/NN

Kablovi SN
DISTRIBUTIVNA MREA

D TS SN/NN

SN, NN
Kablovi NN POTROAKA MREA NN

Kablovi NN
PV NN

Slika I.8.

12

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

I.4 GRANINI NAPON PRENOS-DISTRIBUCIJA

Za napon na granici izme u prenosa i EDS-a je uobiajen termin: granini napon prenos-distribucija. Vrijednost tog napona zavisi od skale nazivnih napona i veliine i nivoa razvijenosti EES-a i njihovih EDS-a sistema. Opta karakteristika graninog napona prenos-distribucija je stalni porast vrijednosti tog napona. Tako se danas u okviru EDS-a, prvenstveno ED S-a velikih gradova, srijeu naponi koji se istovremeno primjenjuju i na prenosnom nivou. Radi identifikacije vrijednosti graninog napona prenos-distribucija, analiziraemo promjene naponskih nivoa u okviru EDS-a sa porastom konzuma i vrnog optereenja, odnosno razvojem grada od malog, preko srednjeg do velikog grada, odnosno metropole. Za konzum malog grada, vrne snage npr. 30 MW, potrebe potroaa u elektrinoj snazi i energiji mogu se zadovoljiti unutar osnovnog srednjeg napona (SN, npr. 10 kV ) i sa napajanjem iz TS VSN/SN (npr. 35/10 kV). Ovdje je napon 35 kV prenosni, a napon 10 kV distributivni: 10 kV / 35 kV ( za male konzume, desetina MW ) D / P Sa porastom optereenja (npr. iznad 40 MW), odnosno sa razvojem konzuma pojavljuje se potreba za viim naponom unutar samog konzuma, kao i za veom snagom "izvora". Do skoro prenosna mrea 35 kV preuzima ulogu napojne mree EDS-a, razvijajui se unutar samog konzuma, sa ciljem povezivanja novih "izvora" (G TS 110/35 kV) i TS 35/10 kV koje postaju napojne TS za pojedina potroaka jezgra konzuma. Ovdje je napon 110 kV prenosni, a naponi 10 i 35 kV naponi EDS-a: 10, 35 kV / 110 kV D / P ( porast konzuma: > 40 MW )

Sa porastom optereenja reda 100 MW i vie, neophodno je na napojnom nivou prei na vii, konkretno 110 kV napon, pa su naponi EDS-a 10, 35 i 110 kV, a napon 400 kV je prenosni: 10, 35, 110 kV / 400 kV ( porast konzuma: >100 MW ) D / P Ovdje u okviru EDS-a na SN distributivnom nivou figurie i napon 35 kV, kao vii srednji napon, pa je to EDS sa me utransformacijom:

13

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

0.4/ 10 /35/110 kV / 400 kV D/P Izme u 110 kV napojnog nivoa i distributivnog nivoa veza se moe ostvariti direktno preko napojnih TS 110/10 kV. Tada na SN distributivnom nivou imamo jedan srednji napon (10 kV), pa je to EDS direktne transformacije: 0.4/10 /110 kV / 400 kV D/P Pri jo veim snagama, reda 1000 MW i vie, neophodno je prei na napajanje pod 220 kV naponom, odnosno 400 kV naponom. Napon 220 kV zbog nedovoljne ekonominostu treba da ustupi mjesto naponu 400 kV. 400 kV naponom mogu se zadovoljiti konzumi koji se mogu obuhvatiti jednim prstenom i kada su snage znatno vee od 1000 MW, normalno do snage oko 3000 MW. Veliki gradovi sa snagama reda 10000 MW obino imaju vie jezgara. Napojne mree takvih gradova realizuju se u klasi VVN-a. Tu tako e moe zadovoljiti napon 400 kV. Za jo vee snage, vie desetina hiljada MW, uvodi se jo vii napon, npr. 750 kV, kao u EDS-u Pariza.
Slika 9 ilustruje vezu izme u veliine konzuma, odnosno vrne snage i napona napojnog nivoa EDS-a kao graninog napona prenos-distribucija.

110 kV
EDS 100 MW

(110) 220 kV
EDS 1000 MW

400 kV
EDS 10000 MW

750 kV
EDS iznad 10000 MW

Slika I.9. Napojni naponski nivoi EDS-a

I.5 NAPONSKI NIVOI I TRANSFORMACIJE U EDS-ima

Skale i vrijednosti standardnih napona daju se u okviru odgovarajuih standarda zemalja, a odre eni su ukupnim razvojem elektroprivrede jedne zemlje, nivoem elektrificiranosti i razvoja industrije, razvojnim opredeljenjima u oblastima izrade elektroopreme, jedininim snagama generatora u elektranama kao i karakteristikama potroaa elektrine energije i sl. Zato se i skale i vrijednosti
14

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

napona sa vremenom mijenjaju, sa tendencijom porasta napona, a tako e i tendencijom unifikacije na svijetskom nivou to ima znaajne tehniko-ekonomske prednosti. Unifikacija napona praena je znaajnim privrednim pogodnostima, izraenim prvenstveno u smanjenju broja tipova elektroopreme, npr. kablova, transformatora i sl. Ovaj proces naroito je izraen u zapadnim zemljama, gdje je zbog postojanja velikog broja privatnih elektrokompanija i broj korienih napona u sistemima napajanja elektrinom energijom bio veoma veliki: Tokom razvoja EDS Londona funkcionisale su mree 22 razliita napona. Danas se jo mogu sresti mree napona: 275, 132, 66, 33, 22, 11, 6.6 i 0.4 kV. Perspektivno, sistemi napajanja svih regiona realizovae se sa 5 napona: 275, 132, 33, 11 i 0.4 kV U Francuskoj se tei ka 3 napona u ekviru EDS-a: 225, 22 i 0.4 kV. Za velike konzume uvode se i VVN: 400 i 750 kV. U Njemakoj se razvoj EDS-a bazira na skali: 400, 220, 110, 20, 10 i 0.4 kV. Pri tome se forsiraju naponi 400, 110, 10 i 0.4 kV tj. nastoji se da se svi EDS baziraju na upotrebi mrea ova 4 naponska nivoa. Tako u okviru EDS Hamburga jo figuriu mree sa 5 napona: 110, 25, 10, 6 i 0.38 kV, dok su u programima razvoja predvi ene mree napana: 400, 110, 10 i 0.4 kV. Na istoj skali napona bazira se i razvoj EDS Berlina. Kod nas su vrijednosti i skale nazivnih napona data standardima: JUS N.A2.001, 1989- Standardni naponi i JUS N.A2.001/1, 1992- Standardni naponi, izmjena. Razvoj napojnih mrea EDS-a bazira se na 110 kV naponu, a sada na napojnom nivou imamo i napon 35 kV. Za distributivne mree SN dolaze u obzir vrijednosti 10 i 20 kV. Sada na SN nivou dominira napon 10 kV, a figurie i napon 35 kV, kao vii SN. Koji srednji napon ima prednost ? Kod nas se prvenstveno vode polemike oko napona 10 kV i napona 20 kV. Opte je da je svaki vii napon, dobro iskorien, ekonominiji od nieg napona, pa ve u tom smislu i napon 20 kV u odnosu na napon 10 kV. Me utim u uslovima ve razvijene kablovske mree 10 kV (nekad u postojeem sklopu sa 35 kV) i nedozvoljenog korienja tih kablova pod napon 20 kV, kao i u uslovima razvijenije proizvodnje 10 kV opreme, a time i znaajno nie cijene, i uz niz drugih specifinosti vezano za karakteristike konzuma, esto se kao povoljnije dobija rjeenje EDS-a sa 10 kV srednjim naponom. Broj transformacija ? Opti odgovor na pitanje broja transformacija unutar ED sistema, bio bi: primjena direktnih transformacija (npr. 110/10 ili 110/20 kV, eventualno 220/20 kV) ima odre ene ekonomske prednosti u odnosu na sistem sa me utransformacijom.

15

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

No bez obzira na ove opte stavove o povoljnosti direktne transformacije, odgovor na pitanje broja transformacija u okviru konkretnih EDs-a treba da slijedi iz adekvatnih tehniko-ekonomskih optimizacionih analiza, koje e na odgovarajui nain obuhvatiti sve specifinosti konkretnog sistema. Znaajan uticaj na rjeenje tu moe imati postojee stanje sistema, npr. ve izgra ena 35 kV mrea i razvijena proizvodnja opreme odgovarajueg napona, kad se moe desiti da je cijena opreme vieg napona, npr. 35 kV, neznatno vea od cijene opreme nieg napona, npr. 20 kV. Uvo enje me unapona u distributivnim mreama, moe biti povoljno, npr. sa aspekta odravanja povoljnih naponskih prilika i smanjenja snaga kratkog spoja. Prema njemakim istraivanjima, uvo enjem me unapona 30 kV moe se, u zavisnosti od duine mree, snaga kratkog spoja u mreama 10 kV sniziti i vie nego dvostruko. Pri tome se cijena razvodno-komutacione aparature, npr. pri snienju snage kratkog spoja sa 500 na 250 MVA smanjuje u odnosu 1.48:1. Znai, sa poveanjem investicija zbog uvo enja me unapona (30 kV napona), smanjuju se trokovi mree nieg napona (10 kV mree). I pored toga, kompletna tehniko-ekonomska analiza pokazuje neracionalnost sistema sa me utransformacijom, konkretno stema 110/30/10 kV, u odnosu na sistem direktne transformacije, konkretno sistem 110/10 kV. Samo pri niskim povrinskim gustinama optereenja, ispod 1MVA/km2, varijante postaju ravnopravne.

I.6 EDS DIREKTNE TRANSFORMACIJE I EDS SA ME UTRANSFORMACIJOM - Uporedna analiza sa aspekta vrijednosti snaga KS Snage kratkog spoja (KS) se za pojedine naponske nivoe ograniavaju na odre ene vrijednosti, diktirane konstrukcionom izvedbom, odnosno izdrljivou opreme (prekidaa) s obzirom na raznolika naprezanja kojima je ona izloena u reimima kratkog spoja, a tako e i na mogunosti njihovog djelovanja u takvim uslovima. Na 10 kV naponskom nivou snage tropolnog KS se najee ograniavaju na 250 i 350 MVA, u skladu sa naznaenim snagama 10 kV prekidaa. Vrijednost snage KS zavisi od naznaene snage i relativni napon kratkog spoja transformatora u TS preko koje se napaja posmatrana taka mree. Npr. : U sluaju tropolnog KS na 10 kV sabirnicama TS X/10 kV, sa transformatorom naznaene snage (SnTR [MVA]) i relativnog napona kratkog spoja (uk [%]) , snaga na mjestu kratkog spoja ( S3KS10 [MVA] ) je:

16

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

S3KS10 =

SnTR , SnTR uk + S3KSM

(I.2)

gdje je preko S3KSM [MVA] uraunat uticaj X kV napojne mree i ostalog dijela povezanog EES-a. Poto je S3KSM >> SnTR , odnos SnTR/S3KSM je veoma mala vrijednost i moe se zanemariti, pa je:
S3KS10 SnTR . uk

(I.3)

Snaga tropolnog KS na 10 kV sabirnicama, srazmjerna je naznaenoj snazi, a obrnuto srazmjerna relativnom naponu kratkog spoja transformatora. U tabeli 1 date su vrijednosti naznaenih snaga (SnTR [MVA]) i relativnog napona kratkog spoja (uk [%]) transformatorskih jedinica koje se kod nas koriste.
Tabela 1.

m [kV/kV] 10/0.4 35/10 110/10 400/110

SnTR [MVA] 0.16, 0.25, 0.4, 0.63, 1, 1.6 4, 8, 12.5, 16 20, 40, 63 150, 300

uk 0.05 - 0.07 0.08 0.1 - 0.11 0.14

Problem visokih vrijednosti snaga KS ispoljava se izraenije kod EDS-a direktne transformacije i kod zatvorenih konfiguracija elektrinih mrea. U EDS-ima direktne transformace se znaajno poveavaju snage transformatorskih jedinica u TS VN/SN i tu velike vrijednost struja KS praktino onemoguavaju paralelan rad veih transformatorskih jedinica u okviru TS VN/SN. U EDS direktne transformacije, posmatrajmo napajanje distributivne 10 kV mree preko N TS 110/10 kV sa jednim transformatorom (dvonamotajnim) naznaene snage SnTR [MVA] i relativnog napona kratkog spoja uk [%] (slika 10).
110 kV NM XM 10 kV

S3KS [MVA] ]
TR 110/10 kV

SnTR [MVA] ] uk [%] ] Slika I.10. 17

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

a) Neka je SnTR= 40 MVA i uk= 0.1. Snaga tropolnog KS na 10 kV strani je: S3KS10 400 MVA. b) Neka je SnTR= 63 MVA i uk= 0.11. Snaga tropolnog KS na 10 kV strani je: S3KS10 573 MVA. U oba sluaja vrijednosti snaga KS su iznad ( znatno iznad ) dozvoljenih za 10 kV naponski nivo (250 ili 350 MVA), pa treba preduzeti mjere za njihovo smanjenje, odnosno ii na rjeenje koje zadovoljava sa aspekta dozvoljenih vrijednosti snaga KS. Mogue su razliite mjere za ogranienje snaga KS na dozvoljene vrijednosti: primjena transformatora sa poveanim relativnim naponom kratkog spoja, primjena tronamotajnih transformatora, ugradnja prigunica, 1. Primjena transformatora sa poveanim relativnim naponom kratkog spoja. Danas se izra uju napojni transformatori sa relektvnim naponom kratkog spoja do vrijednosti: 16% 20%. Kod transformatora sa veim relativnim naponom kratkog spoja poveavaju se gubici, kao i potreba za finim opsegom regulacije napona, npr. 11015% (12x1.25)/10(20) kV. Ovo dovodi do poskupljenja kako transformatora tako trokova prenosa. Posmatrajmo, kao u predhodnom sluaju, napajanje distributivne 10 kV mree preko N TS 110/10 kV sa jednim transformatorom (dvonamotajnim) naznaene snage SnTR [MVA] i relativnog napona kratkog spoja uk [%] (slika 10). a) Neka je SnTR= 40 MVA i uk= 0.16. Snaga tropolnog KS na 10 kV strani je: S3KS10 250 MVA. b) Neka je SnTR= 63 MVA i uk= 0.16. Snaga tropolnog KS na 10 kV strani je: S3KS10 394 MVA. U prvom sluaju, primjenom transformatorom vee vrijednosti uk [%] smanjena je snaga tropolnog KS na nivo granine od 250 MVA. U drugom sluaju i dalje je vrijednosti snaga KS iznad graninih. 2. Primjena tronamotajnih transformatora Problem velikih vrijednosti snaga KS u EDS-ima direktne transformacije moe se rijeiti primjenom u napojnim TS X/10 kV tronamotajnih transformatora. Na slici 11 prikazano je to rjeenje sa tronamotajnim transformator naznaene snage SnTR= 2x31.5 MVA.

18

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

110 kV

10 kV

NM

XM

S3KS [MVA] ]
110/10/10 kV SnTR=2x31.5MVA uk[%] ]

Slika I.11.

a) Neka je uk= 0.1. Snaga tropolnog KS na 10 kV strani je: S3KS10 315 MVA , to zadovoljava ako je ugra ena komutaciona oprema (prekidai) naznaene snage 350 MVA. b) Neka je uk= 0.14. Snaga tropolnog KS na 10 kV strani je: S3KS10 225 MVA , to zadovoljava i ako je ugra ena komutaciona oprema (prekidai) naznaene snage 250 MVA. Pored navednih, postoje i druge mjere za ogranienje snaga KS u sistemima direktne transformacije, npr. ugradnja prigunica (poveava se induktivnost, odnosno reaktansa kola i tako smanjuje snaga KS) i dr. Uvo enje me unapona u distributivnim mreama moe biti povoljno sa aspekta odravanja povoljnih naponskih prilika i smanjenja snaga kratkog spoja. I pored toga, tehniko-ekonomske analize pokazuju neracionalnost sistema sa me utransformacijom, npr. sistema 110/35/10 kV, u odnosu na sistem direktne transformacije, npr. sistem 110/10 kV. Samo pri niskim povrinskim gustinama optereenja, ispod 1 MVA/km2, varijante postaju ravnopravne.

19

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

I.7 OPTEREENJE I POVRINSKA GUSTINA OPTEREENJA KONZOMA EDS-a

EDS-i se projektuju i grade prema karakteristikama potroaa i njihovim zahtjevima u pogledu: - snage koju angauju, - potrebne koliine i kvaliteta elektrine energije, - zahtijevanog principa sigurnosti i nivoa pouzdanosti i dr. Potroai sa svojim zahtjevima ine potronju, a koja se moe posmatrati na razliitim nivoima sistema: - potronja na nivou samih potroaa, npr. domainstva, - potronja na nivou D TS, - potronja na nivou N TS, - ukupna potronja konzuma i sl. Osnovne karakteristike potronje su: - optereenje u posmatranom vremenskom trenutku, odnosno srednje optereenje u posmatranom vremenskom intervalu i - elektrina energija koju potroai preuzimaju u odre enom vremenskom periodu.

I.7.1 Optereenje u EDS-ima

Optereenje moe biti dato u [kW] - [MW],[A], [kVAr] - [MVAr], Najee se kao optereenje razmatra aktivna snaga potronje u [kW] - [MW] i to njena srednja vrijednost u definisanov vremenskom intervalu (npr. 30 min), uz poznati faktor snage. Na nivou pojedinane potronje i na NN nivou optereenje se uobiajeo izraava u [kW], a na viim naponskim nivoima i za djelove EDS-og konzuma i ukupni konzum u [MW]. Optereenje je u optem sluaju promjenljivo u toku vremena, npr. u toku sata, dana (T= 24 h), mjeseca, godine (T= 8760 h) i sl. Dijagrama optereenja prikazuje promjena optereenje tokom posmatranog vremenskog perioda. Dijagram optereenja, zavisno od toga za koji se vremenski period prikazuje promjena optereenja, moe biti : - dnevni dijagram optereenja, - mjeseni dijagram optereenja, - sezonski dijagram optereenja, - godunji dijagram optereenja i sl.

20

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Izbor i provjera parametara elemenata EES-a vri se prema reimima kada optereenje potronje ispoljava najsnanije dejstvo na elemente sistema. Vremenski promjenljivo optereenje (posmatrano za period od jedne godine) u tim reimima ima maksimalnu vrijednost (srednja vrijednost za definisani period, npr. sat, pola sata ili pak 15 min) koja se naziva vrno optereenje (Pv [kW] - Pv [MW]) ili maksimalno optereene, odnosno vrna snaga ili maksimalna snaga. To je najvee optereenje (snaga) potronje u posmatranom periodu od jedne godine. Ono je mjerodavno, odnosno sa njim treba raunati u analizama i izuavanjima EDS-a i njihovih elemenata. Vrno optereenje grupe potroaa, odnosno vrno optereenje vie elemenata ne dobija se sabiranjem vrnih optereenja pojedinanih potroaa, odnosno vrnih optereenja pojedinanih elemenata, jer se pojedinana vrna optereenja najee ne pojavljuju jednovremeno. Pri odre ivanju vrnog optereenje grupe potroaa, odnosno vrnog optereenje vie elemenata, nejednovremenost pojavljivanja pojedinanih vrnih optereenja uvaava se preko tzv. faktora jednovremenosti optereenja. Faktor jednovremenosti optereenja N elemenata ( potroaa ) se definie kao odnos vrnog optereenja svih N elemenata (potroaa) - PvN i sume vrnih optereenja pojedinanih elemenata (potroaa) - Pvi :

jN =

PvN
i =1

Pvi
je reciprona vrijednost (I.5) faktora

(I.4)

Faktor raznovremenosti optereenja jednovremenosti optereenja:

fr =1/ j .

Faktor jednovremenosti optereenja, odnosno fakter raznovremenosti optereenja definie se i izme u pojedinih nivoa sistema. Pri tome : - najvii nivo je jednovremeno vrno optereenja konzuma EDS-a ( JVO ), praktino nivo G TS VVN/VN, a ostali nivoi u EDS-u direktne transforma su : - VN, - N TS VN/SN, - SN, - D TS SN/NN i - NN. U tabeli 2 su date vrijednosti faktora raznovremenosti optereenja izme u nivoa EDS-a direktne transformacije, koriene u studiji razvoja EDS-a Londona i drugih gradova u kontinentalnom dijelu Evrope.
21

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Tabela 2. Vrijednosti faktora raznovremenosti optereenja izme u nivoa EDS-a

Nivo ( komponenta ) sistema JVO VN N TS VN/SN SN D TS SN/NN

NN 1.55 1.39 1.37 1.35 1.25

D TS SN/NN 1.24 1.11 1.10 1.08

SN 1.15 1.03 1.02

N TS VN/SN 1.13 1.01

VN 1.12

Vrijednost vrne snage na nivou cjelokupnog sistema (JVO nivo G TS) je praktino uvijek poznata veliina. Tako e su poznate i vrijednosti vrnih snaga na VN nivou i na nivou N TS, jer su objekti na ovim nivoima po pravilu snabdjeveni ure ajima za registrovanje vrne snage i utroene elektrine energije. Dalje se na osnovu ovih vrijednosti i poznatih vrijednosti faktora jednovremenosti, odnosno faktora raznovremenosti, mogu za konzume sa ravnomjernom potronjom izraunati I vrna optereenja na ni im naponskim nivoima, za koje esto nedostaju mjerni podaci. Vrna snaga na nivou cjelokupnog konzuma ( PvJVO ) moe se izraziti preko vrnih snaga elemenata na niim nivoima, npr. preko vrnih snaga D TS ( PvDTS ):
i

N DTS N DTS

PvJVO = jJVO DTS

i =1

PvDTS i =

i =1

PvDTS i

f r JVO DTS

Ako je optereenje konzuma ravnomjerno, tada se moe raunati da sve D TS imaju isto vrno optereenje ( PvDTS ) pa je:

PvJVO = jJVO DTS N DTS PvDTS =

N DTS PvDTS f rJVO DTS

gdje je N DTS ukupan broj D TS u posmatranom EDS-u.

Povrinska gustina optereenja ( g p [ MW / km 2 ] ) se definie kao odnos

vrne snage ( Pv [MW ] ) i pripadajue povrine konzuma ( A [ km ] ) - relacija I.1. Za seoske konzume povrinska gustina optereenja se izraava u [kW/km2]: Vrijednost povrinske gustine optereenja koje se daju u literature odnose se, ako se drugaije ne precizira, na vrijednost na nivou ukupnog konzuma, odnosno na nivou jednovremenog vrnog optereenja (JVO). Praktino je to nivo G TS . Vrijednosti povrinskih gustina optereenja za pojedine nivoe EDS-a (slika 12) se razlikuju - u skladu sa vrijednostima faktora jednovremenosti, odnosno faktora raznovremenosti izme u pojedinih nivoa.
2

22

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

G TS 400/110 kV

Pv [MW]

N TS 110/10 kV

Pv110/10 [MW] ]

A110/10 [km2] A [km2]

TS 10/0.4

g p110 / 10 =

Pv 110 / 10 A110 / 10

gp =

Pv A

g p10 / 0.4

Slika I.12.

Kako se u svim rjeenjima i izvedbama EDS-a, na nivou G TS u kontinuitetu vre kompetna mjerenja i snage i energie, poznaje se vrijednost Pv [MW ] . Tako e se zna se povrina konzuma A [ km ] . Znai, za vrijednost g p postoje podaci iz EDSa u eksploataciji. Tada se vrijednosti povrinske gustine optereenja na ostalim nivoima mogu odrediti preko g p i odgovarajueg faktora raznovremenosti ( izraz oblika I.6 i vrijednosti faktora raznovremenosti npr. iz tabele 2 ). Na primjer, povrinska gustina optereenja na nivou D TS SN/NN ( g pD TS ) je :
2

g pD TS = f rJVO D TS g p ,
2

(I.6)

gdje je : g p [ MW / km ] - povrinska gustina optereenja na novou konzuma ( nivo JVO ), jednaka odnosu vrnog optereenja konzuma i povrine kovzuma , Tako e, kompletna mjerenja ( snage i energije ) postoje i na nivou N TS i poznaje se povrina pripadnog dijela konzuma. Znai, i za vrijednost g pNTS postoje podaci iz EDS-a u eksploataciji. Dalje se preko izraza oblika (I.6), uz odgovarajui faktor raznovnremenosti izme u nivoa N TS i posmatranog nivoa, mogu odrediti i povrinske gustine optereenja na ostalim nivoima. Na niim naponskim nivoima, najee ne postoje kompletna mjerenja, pa se povrinske gustine optereenja na tim nivoima odre uju predhodno opisanim postupkom.

23

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

II. OSNOVNI PRINCIPI REALIZACIJE GRADSKIH EDS-a

Svaki gradski EDS ima svoje speifinosti koje su rezultat niza uticajnih faktora, prvenstveno urbanistikih rjeenja i karakteristika konzuma. Ipak, uoavaju se i neki opti - zajedniki principi i rjeenja po kojima se gradski EDS-i realizuju.

II.1. KARAKTERISTIKE KONZUMA GRADSKIH EDS

Parametri koji utiu na optereenje
Pri planiranju EES-a, prenosnih mrea i EDS-a, gradski konzum (dio konzuma) se posmatra kao cjelina, a njegovo optereenje dobija preko globalne prognoze, bazirane najee na "preslikavanju" podataka iz prolosti u budunost. Pored globalne prognoze, kod planiranja distributivnih mrea EDS-a neophodno je prostorno sagledavanje (prostorna prognoza) optereenja. Ovo zahtjeva da se konzum tretira kao skup pojedinano identifikovanih potroaa (grupa potroaa) prostorno razmjetenih u okviru pojedinih zona grada (slika II.1)

stanovanje

rekreacija administrativnotrgovaki centar manja optereenja vea optereenja

Slika II.1. Konzum gradskog EDS

industrija

Strategiju razvoja gradskog podruja daje generalni urbanistiki plan. U njemu su sadrani svi elementi koji odre uju grad, poev od geografskog poloaja, povrine, reljefa, strukture zemljite, klime, saobraajne mree i sl., pa do stanovnitva, broja i strukture stanova, infrastrukturnih objekata, administracije, trgovine, zanatstva, industrije i dr. Upravo su ovi objekti nosioci potronje elektrine energije. Stoga je precizna urbanistika razrada veoma vana za elektroenergetsku prostornu raspodjelu snaga i gustina opterenja. Na elektroenergetske parametere potronje i karakteristike EDS-a sistema znaajan uticaj imaju: - gustina i struktura gradnje, - gustina stanovanja,
24

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

- namjena objekata, - saobraajna infrastruktura i dr. Gustina gradnje se iskazuje odnosom izgra ene i planirane za gradnju povrine (povrina pod objektima) i ukupne povrine razmatranog podruja (zone), a struktura gradnje etanou objekata, rastojanjem izme u lamela i sl. Izgra ene povrine su dominantne u klasinom nainu gradnje gradova i njihov udio se kree od 50 do 80%. U zonama blie centru grada, taj udio je najee blizu gornje granice datog intervala, a opada do donje granice i nie u udaljenijim znatno nia zonama. U savremenim rjeenjima izgradnje gradova este su gustina gradnje (od oko 20%), odnosno znatno vei udio slobodnih povrina (zelene povrine, povrine zabavno-rekreacinog tipa) u ukupnoj povrini podruja. Gustina i struktura gradnje jedinstveno se iskazuju tzv. indeksom izgra enosti, a koji predstavlja odnos razvijene povrine etaa objekata i povrine namijenjene tim objektima. Njime se jednostavnije izraava uticaj urbanistikih parametara na elektroenergetske parametre, npr. povrinsku gustinu optereenja. Vrijednost indeksa izgra enosti kree se obino od nekog desetog dijela na periferiji grada (niska gradnja) do vrijednosti od 1 do 2 u centralnim djelovima grada. U sluaju maksimalne eksploatacije zemljita (visoka gradnja sa malo zelenih povrina) vrijednost ovog indeksa moe biti i reda 10. Gustina stanovanja, u direktnoj je vezi sa indeksom izgra enosti. Karakteristine gustine stanovanja za stambene zone su: preteno niska gradnja (4000 - 8000) st/km2, mjeovita gradnja (8000 -15000) st/km2 i preteno visoka gradnja (objekti sa vie od 6 etaa) 15000 do 35000 st/km2 . Za elektroenergetsku prostornu raspodjelu snaga i gustina optereenja, potrebno je poznavati i namjenu objekata, a kojom se ustvari iskazuje struktura potronje. Uee stambenih objekata, izraeno odnosom razvijene povrine stambenih objekata prema ukupnoj razvijenoj povrini objekata, razliito je u pojedinim zonama, od sasvim zanemarljivog u industrijskim zonama, do preovladavajueg, u iznosu od oko 85%, u stambenim zonama. Urbanistiko rjeenja saobraajnica ispoljava svoj uticaj prvenstveno na oblik mrea EDS-a, jer se uobiajeno energetski kablovi postavljaju ispod ulinih trotoara. Klasini nain urbanizacije (sistem zatvorenih blokova), okarakterisan preteno ortogonalnom saobraajnom mreom i ravnomjerno postavljenim objektima du ulica ulinog etvorougla, predstavljaju idealnu podlogu za izgradnju odre enih tipova npr. sloeno-petljastih NN distributivnih mrea. Rastojanja izme u ulinih raskra (uzdune i poprene duine ulica) razliita su u konkretnim rjeenjima, a najee imaju vrijednosti iz intervala (100 - 300) m. Krae duine ulica, do ukljuivo 40 m, kao i one iznad 400 m, re e su. Kod savremenih naina gradnje (sistem otvorenih blokova), duine ulica koje formiraju blokove su i iznad 400 m, a objekti najee nisu ravnomjerno postavljeni du ulica kao u klasinim urbanistikim rjeenjima.
25

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Koncentracija na odre enim prostorima unutar blokova veih objekata, znai pojavu jaih punktova elektrinih optereenja. Ovo zahtijeva zasebne TS SN/NN za gotovo svaki objekat, ime se NN distributivne mree praktino transformiu u potroake mree objekata. Pomenute karakteristike konzuma, sa aspekta uticaja na elektroenergetske parametre potronje i karakteristike EDS-a moemo svrstati u kategoriju indirektnih uticajnih patrametara. Karakteristike potroaa elektrine energije mogu se svrstati u kategoriju direktnih uticajnih parametara, a to su: - vrna snaga, - potronja elektrine energije, - dijagram optereenja, - oblik krive strujnog optereenja, - faktor jednovremenosti optereenja i dr.

Specifina optereenja
Povrinska gustina optereenja i specifina optereenja su osnovni elektroenergetski parametri potronje koji se najee koriste u analizama u EDS-a. Specifina optereenja su: - Optereenje po stanovniku [kW / st ] i - Optereenje po domainstvu [kW / d ] . Specifina optereenja ( [kW / st ] ili [kW / d ] ) predstavljaju, ukoliko se konkretno drugaije ne definie, specifino vrno optereenje na nivo JVO, odnosno nivou ukupnog konzuma:

Pv [kW / st ] . N st P - Optereenje po domainstvu: Pd = v [ kW / d ] . Nd

- Optereenje po stanovniku: Ps = gdje su:

Pv [ MW ] - vrno optereenje ukupnog konzuma ( Pv PvJVO ), . N st - ukupan broj stanovnika, N d - ukupan broj domainstava.
Za velike gradove, sedamdesetih godina su vrijednosti specifinog optereenja po stanovniku (jednovremeno uee u vrnom optereenju na najviim naponima svih vrsta potronje) bile ispod 1 kW/st. Konkretno: Minhen 1970 god i Pariz 1965 god. oko 0.4 kW/st, Berlin (zapadni Berlin) 1971 god preko 0.65 kW/st, London 1965 god. preko 0.67 kW/st i Hamburg 1970 god. do 0.71 kW/st.
26

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Porast specifinih parametara je u skladu sa godinjim porastom potronje elektrine energije, odnosno vrne snage, a koji se u razvijenijim zemljama Evrope kretao izme u vrijednosti 6.7% (London) i 7.7% (Hamburg). Tako je specifino optereenje po stanovniku u Londonu 1985 iznosilo oko 2 kW/st, a oko 2.5 kW/st u Berlinu (dio Zapadnog Berlina), a 2000 god. u Parizu 3 kW/st, a u Hamburgu ak vrijednost od 4 kW/st. U naim uslovima moemo raunati sa: Ps = 1[ kW / st ] . Lokacija objekata najviih naponskih nivoa Manji i srednji gradovi, pa i mnogi veliki gradovi (reda milion i vie stanovnika) mogu se obuhvatiti jednim jezgrom, koje u sluaju veih gradova dostie prenik od oko 5km, uz moguu podjelu na (slika II.2): - centralna zona A sa jakim poslovno-trgovakim dijelom, - zona B, dominantno stambene strukture i prateih djelatnosti, - zona C sa prigradsko-seoskim naseljima i - zona D, ira prostranstva sa zaseocima i vikend naseljima.
D C B B A A
NV VVN

D C

NV VVN

a)

b)

Slika II.2. Zone gradskog konzuma sa lokacijom objekata najviih naponskih nivoa

Za zonu A karakteristine su velike vrijednosti povrinske gustine optereenja. Neto nie vrijednosti imamo u okviru zona B, pri emu one mogu biti i jako visoke za sluaj visokih gustina gradnje i stanovanja. Znaajno nie povrinske gustine optereenja su u zonama C i D. Tipino napajanje takvih gradova je sa nepotpunim prstenom od jednostrukih ili, jo ee dvostrukih nadzemnih vodova (npr. vodovi VVN, konkretno 400 kV vodovi), Mada za punim lokalnim zatvaranjem normalno nema potrebe, kod velikih gradova

27

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

se mogu imati i prostorna ogranienja npr. zbog prisustva civilnih i vojnih aerodroma i sl. Vodovi VVN prolaze obino negdje izme u zona C i D. Transformacije na nii napon: GTS VVN/VN (npr. G TS 400/110 kV), smjetaju se po pravilu na ivici gusto naseljene zone B (slika II.2.a). U dugoronom planiranju, kakvo bi trebalo da bude i ukupno urbanistiko planiranje, treba sagledati u prostornom planu koridore za trase nadzemnih vodova najviih, odnosno visokih napona, kao i lokacije za postrojenja (transformatorsko razvodna) na ivici gusto naseljenih podruja. Radi se o tome da cijene kablovskog prenosa na najviim naponima mogu biti ak i za red veliine (u smislu desetak puta) vee od onih nadzemnim putem, tako da samo u nunom sluaju odsustva prostora dolaze u obzir. Slino je i sa transformatorsko-razvodnim postrojenjima najviih napona. Naime, u nedostatku odgovarajueg prostora na ivici gusto naseljenog podruja, kao i zbog eventualne buke koju proizvode transformatori, ide se na udaljavanje tih postrojenja od gusto naseljenih podruja, uz dodatne "teke" nadzemne vodove, (npr. etvorostruke na zajednikim stubovima sa viestrukim provodnicima) koji zavravaju u istom razvodu (slika II.2.b), kao punktu za otiskivanje vodova (kablovskih) visokog napona u unutar gradsko tkivo. Bolje, ali u datim uslovima znatno skuplje rjeenje bilo bi sa primjenom zatvorenih postrojenja najviih napona u SF6 tehnici. Vodovi VN od TS VVN/VN odnosno od RP VN idu do samih centara potronje i realizuju se u obliku "dubokog uvoda" sa kablovskim vodovima. Ako se mree VN realizuju u obliku prstena ili poluprstena, vazduni vodovi VN prolaze negdje kroz zonu B. Unutar zona A i B prostire se distributivna mrea, tipino kablovska, sem eventualno u perifernim djelovima, koji obino ve spadaju u zonu C.

II.2. PRINCIP SIGURNOSTI (POUZDANOSTI) PRI KONCIPIRANJU EDS-a

Na izbor koncepcije perspektivnog EDS, znaajan uticaj ima i pitanje stepena sigurnosti (pouzdanosti, koja se vee za kvantitativne pokazatelje : vjerovatnoa ispada, uestanost ispada, trajanje obnavljanja, tete ybog prekida u isporuci elektrine energije i dr.) napajanja potroaa elektrinom energijom. Ve na samom poetku planiranja EDS-a moraju se donijeti odluke: - Da li treba obezbijediti rezervu u sluaju kvara, i ako treba, da li za jednostruki ili dvostruki kvar na pojedinim naponskim nivoima? - Kolika su dozvoljena trajanja prekida isporuke elektrine energije pojedinim kategorijama potroaa ? Nai propisi ne reguliu ovo pitanje, a ni inostrana praksa tu nije jedinstvena.

28

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Ima pokuaja da se pitanje definisanja stepena sigurnosti napajanja definie preko jednog od pokazatelja pouzdanosti, a to vrijednost teta usljed oekivanog prekida u isporuci elektrine energije. Taj put je pogodan za EDS-e, odnosno distributivne mree koje napajaju velike (direktne) potroae, kao to su industrijski EDS-i, odnosno industrijske distributivne mree u okviru gradskih EDS-a. Pri tome je iroko prihvaeno gledite da industrijski i drugi potroai koji nijesu od ireg drutvenog interesa, treba sami da snose trokove poveane pouzdanosti napajanja. Usvajanje stepena pouzdanosti preko vrednovanja teta zbog prekida u isporuci elektrine energije u EDS-ima, odnosno u mreama koje u osnovi napajaju iroku potronju (domainstva i pratea potronja) nije najprikladnija metodologija. Tu je veliki problem sama nemogunost vrednovanja teta, jer one ovdje prije svega imaju "socijalno-moralni" karakter i u najveoj mjeri se ne mogu kvantitativno izraziti. Kod gradskih EDS-a se kao princip sigurnosti (pouzdanosti) prema kome se koncipira sistem najee usvaja princip "jednostrukog kvara" (princip "n-1"). Prema ovom principu u okviru EDS-a treba obezbijediti nesmetano napajanje za sluaj jednostrukog kvara na istom tehnikom modulu istog naponskog nivoa. Primijetimo da je time obezbije ena rezerva za sluaj dvostrukog (viestrukog) simultanog kvara na dva (vie) naponska nivoa, a i na vie tehnikih modula istog naponskog nivoa. Tako, dozvoljava se istovremeni kvar na jednom od dva kabla 110 kV koji napaju napojnu TS 110/10 kV i na jednom od dva (vie) transformatoru u toj TS. Tako e, npr. u SN distributivnoj mrei izvedenoj u konfiguraciji otvorenih prstenova neophodno je obezbijediti rezervu za onoliko istovremenih kvarova koliko ima SN prstenova, jer je svaki prsten tehniki moduo za sebe. Rjeenja EDS bazirana na principu obezbje enja rezerve za sluaj dvostrukog kvara (princip "n-2") rijetka su. Takvo rjeenje imamo u EDS-u Pariza. to se tie dozvoljenog trajanja prekida isporuke elektrine energije, najee se postupa u skladu sa pravilom "to vea ispala snaga to krae vrijeme prekida" (slika II.3). Tu se, npr. na nivou G TS VVN/VN i nivou napojne mree VN dozvoljavaju prekidi sekundnog trajanja, na nivou transformacije VN/SN reda minuta, dok je na SN nivou dozvoljeno da prekid traje reda sata. Najee rjeenja gradskih EDS-a respektuju "kombinovani princip": princip "jednostrukog kvara kom" kombinovan sa principom "to vea ispala snaga, to krae vrijeme prekida". "Kombinovani princip" sigurnosti (pouzdanosti) dozvoljava da se npr. kod distributivnih TS primjenjuju TS SN/NN sa jednim transformatorom, prostog i relativno jeftinog tipa, jer se u sluaju kvara na transformatoru njegova zamjena moe izvriti u vremenu dozvoljenom za taj naponski nivo.

29

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

1000 MVA

TS 400(220)/110 kV

100 MVA TS 110/10(20) kV

10 MVA Kabl 10 kV 1 MVA TS 10/0,4 kV 100 kVA ISPALA SNAGA 10 kVA

10 s

1m

3m

10 m

30 m 1 h

3h

10 h

24 h

Slika II.3. Dozvoljeno trajanje prekida

Rjeenja sa dvotransformatorskim TS SN/NN koja se srijeu u gradskim EDS-ima esto se ne primjenjuju zbog obezbje enja rezerve, ve zato to je masovna proizvodnja standardnih jedinica po skali 100, 160, 250, 400, 630 i 1000 kVA uslovila da su te jedinice znaajno jeftinije nego one npr. iz skale 500, 800 i 1250 kVA. Zbog toga se umjesto npr. 800 i 1250 kVA primjenjuju 2 x 400 i 2 x 630 kVA. Po "kombinovanom principu" sigurnosti moe se na nivou NN-a primijeniti radijalna konfiguracija, jer se za dozvoljeno vrijeme prekida na NN-u (vie asova) moe izvriti nalaenje i opravku kvara. Stoga je radijalna NN konfiguracija u kombinaciji sa prstenastom konfiguracijom na SN-u (prstenasto napajana radijalna distributivna mrea) najee rjeenje u gradskim EDS-ima i moe se smatrati klasinim rjeenjem dstributivnih mrea gradskih EDS-a. Pri sve veim povrinskim gustinama optereenja, radijalna NN mrea postaje sve kraa, a ponekad prelazi u "unutranje instalacije" objekata. U gradskim EDS se primjenjuju i sistemi poveanog stepena sigurnosti (pouzdanosti) napajanja. Tako se posebno izdvajaju potroai koji zahtijevaju poveanu sigurnost napajanja, npr. ispravljake stanice za gradsku elektrinu vuu, vodovod, velike bolnice i sl. To su obino potroai na srednjem naponu, gdje se ima po pravilu napajanje iz dva "izvora" sa eventualnom lokalnom automatikom za prebacivanje sa jednog na drugo napajanje za sluaj kvara. Zbog ekonomskih razloga stepen sigurnosti napajanja seoskih podruja je znatno nii. Tu se dozvoljava trajanje prekida u isporuci elektrine energije u sluaju kvara reda veliine jednog dana, to je obino dovoljno za opravku kvara.
30

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

II.3. EDS MALOG GRADA

Gradski EDS-I su sa jedne strane ogranien "izvorima napajanja", a sa druge strane potroakim mreama. Mogui "izvori napajanja" su sopstvene elektrane i TS na granici prenos/distribucija. Parametre gradskih EDS-a u osnovi odre uju konkretni uslovi: veliina grada, lokacija i veliina "izvora", karakteristike potroaa i dr. Posmatrajmo konzum malog grada. Neka je broj stanovnika na posmatranom gradskom konzumu: N st = 25000 , a specifino optereenje po stanovniku (na nivou jednovremenog vrnog optereenja i sa ueem cjelokupne potronje konzuma - JVO ) : Pvs = 1,2 kW / st . Jednovremeno vrno optereenje konzuma (JVO) je: Pv = 30 MW . Za mali gradi, vrne snage 30 MW, potrebe potroaa u elektrinoj snazi i energiji mogu se zadovoljiti unutar osnovnog srednjeg napona (npr. 10 kV ) i sa napajanjem iz TS VSN/SN (npr. 35/10 kV). Ovdje je napon 35 kV prenosni, a napon 10 kV distributivni. Principska ema EDS-a malog grada, prikazana je na slici II.4.

IN I
Industrijska distributivna mrea
TS 11

IN II
1 11 12

N TS 35/10 kV, 3TR

TS 12

Mrea NN
TS 10/0.4 kV

Mrea NN
TS 21
TS 22

10/0.4 kV

TS 31

TS 32

Distributivna mrea I

Distributivna mrea II

Slika II.4. EDS malog grada 31

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Sa aspekta sigurnosti napajanja, usvaja se "kombinovani princip": princip "jednostrukog kvara" kombinovan sa principom "to vea ispala snaga, to krae vrijeme prekida" (slika II.3). Na svim nivoima mora se obezbijediti snaga u skladu sa usvojenim principom sigurnosti. "Izvori napajanja" su sopstvena (lokalna) elektrana (IN I) i jedna ili vie glavnih napojnih TS (IN II). Generatorski napon sopstvene elektrane je 10, 5 kV. Zahtjevi konzuma se mogu zadovoljiti sa TS 35/10 kV, koje ovdje preuzimaju ulogu i glavnih i napojnih TS. Uvijek se, ako za to postoje prostorni uslovi, "izvori" me usobno povezuju. Konkretno, veza izme u izvora IN I i IN II je ostvarena na nivou SN-a (10 kV), i ona je ujedno i element EES-a. "Izvori" mogu direktno da napajaju i industrijske pogone smjetene u blizini grada. Od "izvora", napajaju se odgovaraju djelovi konzuma preko distributivnih mrea SN (10 kV). Dalje, do samih potroaa elektrina energija se distribuira preko distributivnih mrea NN ( 0.4 kV ). Radi poveanja pouzdanosti, na SN nivou se uspostavljaju veze izme u distributivnih mrea napajanih iz razliitih "izvora" (distributivna mrea I i distributivna mrea II) . One obezbje uju rezervno napajanje u sluaju ispada jednog "izvora", odnosno njihovih pojedinih jedinica. SN mrera se najee realizuje kao prstenasta u otvorenom pogonu. U normalnom pogonu, odre eni broj TS SN/NN napaja se preko jednog poluprstena, a odre eni preko drugog polupstena istog SN prstena. U sluaju kvara, npr. kratak spoj na glavnoj napojnoj dionici poluprstena 11 (slikaII.4), dionica u kvaru (dionica 11-TS11 na slici) se iskljuuje, a sve TS SN/NN prebacuju na ispravni poluprsten 12. Pri kvaru, reagovanje zatite i manipulacije prebacivanja na rezervno napajanje ostvaruju se u koracima: Automatsko djelovanje zatite iskljuenje prekidaa poluprstena na ijoj dionici je dolo do kvara (prekida poluprstena 11) Pronalaenje mjesta kvara i iskljuenje dionice u kvaru iskljuenje rastavljaa na krajevima dionice u kvaru (dionica 11-TS11) Ukljuenje rastavljaa snage koji povezuje poluprstenove (poluprstena 11 i poluprstena 12). Svi potroai, onosno sve pripadne TS SN/NN se napajaju preko poluprstena 12. Nakon otklanjanja kvara: Ikljuuje se rastavlja snage koji povezuje poluprstenove (poluprstena 11 i poluprstena 12). Ukljuuju se rastavljai na krajevima opravljene dionice. Ukljuuje se prekidaa poluprstena 11 i uspostavlja normalni pogon.

32

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Mada se u gradskim uslovima sa veim povrinskim gustinama optereenja tei unifikaciji opreme (jedinstven presjek kablova, odre eni tip i skale naznaenih snaga TR i dr.), snage TS 10/0.4 kV i presjeci kablova se u principu mogu razlikovati, zavisno od vrnih optereenja na pojedinim lokalitetima i znaaja, tj. kategorije potroaa. Prstenasta konfiguracija sa jednotransformatorskim TS SN/NN zadovoljava usvojeni "kombinovani princip " pouzdanosti. Za potroae koji zahtijevaju poveani stepen sigurnosti napajanja, tzv. potroai prve kategorije, a koji su povezani na SN mreu prstenaste konfiguracije, obezbije uje se i rezerva u TS SN/NN, a esto i na niskom naponu, npr. dvostruko napajanje. Industrijski pogoni, locirani unutar samog konzuma, napajaju se ili preko posebnih SN izvoda (dvostruko napajanje) ili preko SN mree prstenaste konfiguracije, ali preko posebnih TS SN/NN u okviru kojih obino postoji i rezerva u transformatorima snage. NN mrea se najee realizuje kao radijalna, sa mogunou prespajanja na druge - susjedne NN vodove, pri emu se prespajanje obino obavlja runo. U sluaju posebno znaajnih potroaa (npr. ispravljake stanice za gradsku elektrinu vuu, vodovod, velike bolnice i sl. kao industrijski pogoni koji sami mogu da finansiraju sistem poveane pouzdanosti), primjenjuje se sistem napajanja poveane pouzdanosti i na SN nivou, u TS SN/NN i na nivou NN mree (npr. dvostrano napajanje TS SN/NN, TS SN/NN sa obezbije enom rezervom u sluaju ispada jednog transformatora i dvostruko napajanje na NN, uz odgovarajue automatsko rjeenje ukljuenja rezerve na svim nivoima). Razmatrani EDS malog grada karakterie postojanje mrea samo dva naponska nivoa. Kako je mrea 0.4 kV obavezna u svim rjeenjima EDS-a, a ako se EDS-i karakteriu po broju mrea napona iznad 1000 V, ovo je EDS sa jednim naponskim nivoom.

II.4. EDS GRADA SREDNJE VELIINE

Posmatrajmo konzum grada srednje veliine. Neka je broj stanovnika na posmatranom gradskom konzumu: N st = 120000 , a specifino optereenje po stanovniku (na nivou jednovremenog vrnog optereenja i sa ueem cjelokupne potronje konzuma - JVO ) : Pvs = 1,3 kW / st . Jednovremeno vrno optereenje konzuma (JVO) je: Pv = 156 MW . Sa aspekta sigurnosti napajanja, usvaja se "kombinovani princip": princip "jednostrukog kvara" kombinovan sa principom "to vea ispala snaga, to krae vrijeme prekida". Na svim nivoima mora se obezbijediti snaga u skladu sa usvojenim principom sigurnosti.
33

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Vrno optereenje na nivou cjelokupnog konzuma je Pv . To je optereenje koje je , zajedno sa usvojenim principom sigurnosti, mjerodavno za dimenyionisanje objekata na nivou "izvora ", a praktino i na napojnom nivou. Na nivou D TS SN/NN skupno vrno optereenje je : Pv 10 / 0.4 = f rJVO 10 / 0,4 Pv . Principska ema EDS-a grada srednje veliine , prikazana je na slici II.5.

IN II

G TS 400/110 kV

N TS2 110/10 kV

Distributivna mrea 3 Distributivna mrea 2 N TS3

{ {
RP3 110/10 kV

SP NN mrea R NN N TS4 110/10 kV Distributivna mrea 4 mrea

Distributivna mrea 1

RP1
RP2

Industrijska distributivna mrea

N TS1 110/10 kV

IN I
G

Slika II.5. EDS grada srednje veliine

Za napajanje posmatranog konzuma obezbije eni su "izvori": I. Lokalna elektrana INI , izgra ena u blizini grada, a u sklopu koje u ovom sluaju imamo i TS1 za povienje napona i povezivanje ove elektrane u VN prsten napojne mree EDS-a, odnosno povezivanje sa EES-om; II. Glavna TS VVN/VN, oznaena kao INII, a koja se napaja iz EES-a, preko prenosne mree sistema.
34

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

Ukoliko se razlikuju naponi prenosne mree EES-a i napojne mree EDS-a, npr. prenosna mrea je napona 400 kV a napojna mrea EDS je napona 110 kV, tada u okviru INII imamo dvije transformacije: glavnu TS VVN/VN (G TS 400/110 kV) i napojnu TS2 VN/SN (N TS2 110/10 kV). Od napojne TS2 dalje ide distributivna mrea SN (10 kV) za napajanje potroaa lociranih u podruju ove TS VN/SN. "Izvori" se me usobno povezuju preko napojne mree VN (mrea 110 kV), konkretno realizovane u obliku prstena napajanog u dvije taaka. U prsten se, ako to zahtijeva veliina snage koju angauju potroai konzuma, ukljuuju i druge napojne TS, konkretno su ukljuene N TS3 110/10 kV i N TS4 110/10 kV. Napojna mrea se moe realizovati i u nekoj drugoj konfiguraciji, npr. u kombinaciji sa "dubokim uvodom", kao poluprsten i sl. Preko prstenaste napojne mree VN, ostvaruje se ne samo napajanje grada ve se pomou nje tako e ostvaruje paralelan rad gradske elektrane INI sa EES-om, to znai da se ovaj prsten ujedno pojavljuje i kao element EES-a. Parametri i reimi rada te mree odre uju se zajednikim uslovima, tj. s jedne strane razmjenom snage me u gradskom elektranom i EES-om, a s druge strane uslovima napajanja gradskih napojnih TS VN/SN. Karakteristina konfiguracija za distributivnu SN mreu je i ovdje prstenasta konfiguracija otvorenog pogona, a za mreu NN radijalna konfiguracija sa mogunou prespajanja odre enih NN kablova na susjedne NN izvode To je prstenasto napajana radijalna distributivna mrea, koja je karakteristino (klasino) rjeenje za distributivne mree gradskih EDS-a (distributivna mrea 1, distributivna mrea 2 i distributivna mrea 4 na slici I.5) . Sa tenjom ostvarenja vee pouzdanosti napajanja, u gradskim EDS-ima sa veom povinskom gustinom optereenja, na nivou NN su se razvile sloenopetljaste niskonaponske mree (SP NN mree), koje predstavljaju gusto povezanu (uvorenu) NN mreu (distributivna mrea 3 na slici I.5). Uvorena SP NN mrea se napaja preko jednotransformatorskih TS SN/NN povezanih na nekoliko SN izvoda. SN mrea se najee realizuje kao radijalna, ili pak kao prstenasta u otvorenom pogonu, ako se eli obezbijediti odgovarajua pouzdanost i za direktne potroae prikljuene na SN mreu. Za distributivnu mreu sa radijalnom SN konfiguracijom i SP NN konfiguracijom, adekvatan naziv bio bi: viestruko radijalno napajana SP NN mrea. Ako je SN mrea prstenaste konfiguracije to je: prstenasto napajana SP NN mrea. Da li e se u okviru EDS, ili pak na dijelu EDS, za napajanje djelova konzuma sa poveanom povrinskom gustinom optereenja, za distributivnu mreu primjeniti npr. klasino rjeenje (prstenasto napajana radijalna mrea) ili viestruko radijalno napajana SP NN mrea, ili pak neko tree rjeenje, odluku treba donijeti na osnovu

35

Elektrodistributivni sistemi 1,2,3 p r e d a v a nje

Prof. dr Jadranka Radovi

adekvatnih tehniko-ekonomskih analiza, odnosno na osnovu savremenih metoda optimizacije EDS-a. U sklopu distributivne mree SN se mogu pojaviti i elementi, odnosno komponente kao to su napajani vodovi (obino dvostruki), tzv. fideri, sa razvodnim postrojenjem RP, ije se prenosne snage nalaze u dijapazonu (3 - 10) MVA. Preko ovih elemenata, najee se napajaju industrijski pogoni smjeteni na teritoriji grada. Na slici I.5 to su napojni vodovi sa razvodnim postrojenjima RP1 i RP2. Tako e se preko RP mogu napajati vaniji komunalni objekti kao to je vodovod. Ovdje se zbog vanosti potroaa za cjelokupni ivot grada RP napaja npr. dvostrano, to znai iz dvije susjedne napojne TS VN/SN (RP3 sa slici II.5). EDS na slici II.5, po broju mrea napona iznad 1000 V, spada u sistem sa dva naponska nivoa.

36