iedereen fotograaf

visie | jorrit knuvelder

Januari 2012 Studentnummer: 1503368 Docent: Frank Wezenberg

iedereen fotograaf
inhoudsopgave
1 | Inleiding 2 | Stelling 3 | Iedereen fotograaf 4 | Conclusie 5 | Bronnen 3 4 5 9 10

FOTO OMSLAG: JORRIT KNUVELDER

1 | inleiding
Het feit dat de twee redacties waar ik stage heb gelopen zijn opgeheven, heeft mij even doen twijfelen aan mijzelf. Maar het besef dat het gewoon niet zo goed gaat in krantenland is inmiddels wel doorgedrongen. Tijdens mijn stage bij de Geassocieerde Pers Diensten (GPD) kwam ik geregeld collega-fotografen tegen die klaagden over minder werk, minder geld en dreigende ontslagen. Als beginnend fotograaf begon ik mij zorgen te maken en ben ik de ontwikkelingen blijven volgen. Inderdaad is de beeldredactie van de GPD opgeheven en is de rest van de redactie bij het ANP ondergebracht. Inmiddels gaat het ANP alle vaste fotografen de deur wijzen en enkel nog met freelancers werken. De reden voor de bezuiniging lijkt makkelijk te verklaren. Er is een tekort aan geld. Toch moet de krant gevuld worden met beeld. Meer voor minder. Daarom ben ik ook niet verbaasd dat kranten steeds vaker gebruik maken van amateurbeeld. Dit is voor veel fotografen een niet te behapstukken ontwikkeling. Ze beschuldigen amateurs van het verpesten van de markt. Maar het lijkt er op dat redacties niet meer zonder kunnen, of willen. Dat is waar deze visie over gaat.

2 | stelling
De stelling van mijn visie luidt: Krantenredacties kunnen niet meer zonder amateurfotografie in hun beeldbeleid In mijn visie maak ik een onderscheid tussen professionele en amateurfotografen. Met amateurfotografen bedoel ik mensen die fotografie niet als primaire inkomensbron hebben. Fotografen die voor hun hobby fotos maken. Professionele fotografen zijn fotografen die fotografie wel als primaire inkomensbron hebben. In mijn visie maak ik voor de twee ook wel gebruik van de termen amateurs en professionals. Met beeldbeleid bedoel ik de visie die een redactie heeft over beeld en de keuzes voor beeld die daaruit ontstaan. Met krantenredacties bedoel ik Nederlandse krantenredacties.

3 | iedereen fotograaf
De amateurfotograaf is geen nieuw fenomeen. Het Britse blad The Amateur Photographer verscheen voor het eerst in 1884. De hobby was in die tijd nog weggelegd voor welgestelden maar tegenwoordig is elke mobiele telefoon voorzien van een camera. Ook de meer professionele spiegelreflexcameras zijn inmiddels betaalbaar voor bijna iedereen geworden. Niet alleen is het betaalbaar geworden om fotos te maken; het is nu ook een stuk gemakkelijker. Het was een heel ritueel om een foto te maken omdat er veel techniek en geduld bij om de hoek kwam kijken. Glasplaten overspoelen met chemicalin, neksteunen om de geportretteerde stil te laten zitten, kennis van diafragma en sluitertijden; het is allemaal niet meer nodig. De camera wordt op de automatische stand gezet en de ene na de andere foto kan probleemloos worden gemaakt. Deze ontwikkelingen, samen met die van internet en sociale media heeft tot gevolg dat er meer fotos dan ooit worden gemaakt, en ook bijna direct de wereld ingestuurd. Gelijk na het drukken op de (virtuele) ontspanknop kan een foto, gemaakt met een mobiele telefoon, direct op Facebook, Twitter, fotosite Flickr of een van de andere talloze sites en blogs worden gezet. Het aantal fotohobbyisten dat op deze manier een podium heeft gevonden is enorm. Flickr dat zich enkel richt op beeld alleen heeft al meer dan vijftig miljoen gebruikers. Het feit dat iedereen over een camera beschikt en op elk moment een foto kan maken, heeft ertoe geleid dat daar zo nu en dan een tussen zit met nieuwswaarde. De professionele fotograaf komt vaak later aan op de plek dan de amateur waardoor deze een betere foto heeft. Het komt daarom geregeld voor dat verschillende nieuwsmedia kranten, televisie of internet het amateurbeeld verkiest boven dat van de professional. Niet alleen meer bij urgente nieuwsgebeurtenissen zoals de moord op Theo van Gogh of de noodlanding van een vliegtuig in de Hudson rivier, maar steeds vaker ook bij reguliere onderwerpen. In dat laatste zit het probleem volgens een grote groep fotografen. Redacties maken steeds vaker gebruik van amateurfotos. Uit een onderzoek van begin 2011 van belangenorganisatie FotografenFederatie onder een kleine duizend fotografen blijkt dat de opkomst van amateurfotografen door tachtig procent van hen als een bedreiging voor de eigen fotografische werkzaamheden wordt gezien. Bijna de helft van de ondervraagden hebben hun omzet zien dalen. Dat het niet goed gaat met de fotojournalistiek in Nederland blijkt wel uit de verschillende berichten die de afgelopen jaren zijn verschenen: Aan het eind van 2011 maakte persbureau ANP bekend alle vaste fotografen de deur te wijzen en alleen nog te werken met freelancers. Tijdschrift Ouders van nu gebruikt enkel nog fotos die lezers hebben ingezonden. En gratis dagblad Metro roept lezers op fotos te maken voor een vergoeding van rond de dertig euro bij plaatsing. Door teruglopende (advertentie)inkomsten in de dagbladen- en tijdschriftenwereld is er minder geld voor professionele fotografie. Er wordt twee keer nagedacht voordat een fotograaf wordt ingehuurd want er is een goedkoop alternatief voorhanden op internet en in beeldbanken. Het klassieke financieringspatroon van kranten en tijdschriften die opdrachten geven, is voor een groot deel weggevallen zegt Edie , Peters, oud beeldredacteur van de Volkskrant en oprichter van fotonieuwssite PhotoQ. Landelijke kranten hadden vroeger n of twee fotografen in vaste dienst en daarnaast drie tot vijf vaste freelancers. Dat bestaat niet meer.

De opkomst van digitale beeldbanken heeft de foto gereduceerd tot een generiek product schrijft free, lance fotograaf Folkert van Dunn op de website FotografenOndernemen. Als een beeld te duur is, dan is er meestal een vergelijkbaar beeld voor een lagere prijs. Daarnaast is de noodzaak minder om een professionele fotograaf te benaderen. De particulier vraagt de gemotiveerde hobbyist om het huwelijk te fotograferen, het magazine laat de interviewer het portret bij het artikel maken en het productiebedrijf heeft een eigen opzet om de nieuwe collectie te fotograferen. De opkomst van digitale fotografie heeft er niet alleen toe geleid dat iedereen fotograaf is. Uniek aan het digitale tijdperk is dat de helft daarvan parttime professional is. Regionaal dagblad Leeuwarder Courant maakt regelmatig gebruik van amateurbeeld. Laten we zeggen elke dag n geeft chef beeldredactie Jan de Boer als schatting. Soms geen, soms drie. Ik verwacht wel dat , we er in de toekomst meer gebruik van gaan maken. We hadden vijf vaste fotografen in dienst en een vaste kern freelancers. Maar je voelt hem al aankomen: door de financile crisis hebben ook wij de broekriem moeten aanhalen. Reken maar dat het een bedreiging is voor de professionele fotograaf. Tegenwoordig heb je voor een paar honderd euro een goede camera en daar worden hele aardige fotos mee gemaakt. Een freelancer krijgt 62 euro voor een foto; voor lezersfotos betalen wij over het algemeen niet. Maar het binnenhalen van de amateur brengt een aantal risicos met zich mee, zo is de veronderstelling. Met de technologie om beeld te manipuleren voorhanden is er tegelijkertijd de verleiding om daar op niet ethische manieren mee om te gaan stelt docent Guenther Cartwright in The Focal Encyclopedia of , Photography. Een dagblad kan het zich niet veroorloven als lezers zich gaan afvragen of de gepubliceerde fotos waarheidsgetrouw zijn. Volgens het onderzoek Fotojournalistiek in perspectief van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) zegt vijfenzestig procent van de professionele fotojournalisten dat amateurfotografen geen ethische grenzen kennen, terwijl de professionals die juist wel hebben . Daartegenover is het niet gezegd dat fotos door professionals altijd verstoken zijn van manipulatie. Voorbeelden te over. Waar amateurbeeld vroeger gelijk stond aan onscherp, bewogen en onduidelijk, is het nu erg bruikbaar geworden. Joost van den Broek, vaste freelancer voor de Volkskrant, beaamt dat. Amateurs vormen voor de meeste fotografen een bedreiging. De kwaliteit van de amateurfoto is de laatste jaren heel acceptabel en bruikbaar geworden. Met behulp van het lcd-scherm is het makkelijk om een goed belichte, scherpe foto te krijgen. De groep professionele fotografen die ook acceptabele en bruikbare fotos maken is ook erg groot. De vakfotograaf heeft volgens Van den Broek het meeste last van de amateur. Opdrachtgevers die niet meer willen dan een bruikbare foto: een mooi beeld, makkelijk toegankelijk. Bijvoorbeeld voor bruidsreportages, portretten van kinderen of een vakblad voor een IT-bedrijf. Iedereen kan tegenwoordig een bruikbaar beeld afleveren. De vraag is of bruikbaar beeld de nieuwe standaard wordt. Fotograaf Hans Aarsman in de Volkskrant: Gaat de ambitieuze amateur in de toekomst alle fotografie naar zich toetrekken? Mooie plaatjes zeker. Ook spectaculaire plaatjes. Maar niet de feiten. Buiten de bandbreedte zonsondergang-kettingbotsing zal je weinig amateurfotografen aantreffen. Daar ligt het werkterrein van de fotojournalist. Waar de feiten zijn. Niet de sensatie, maar het inzicht.

Volgens Mark Lubell van het gerenommeerde fotoagentschap Magnum is iedereen in staat om een degelijke foto te maken met wat talent en geluk Echter weinigen zijn in staat om met beeld een verhaal te . vertellen. Er is meer voor nodig dan een getraind oog. Een fotojournalist is in staat een idee of beeld te scheppen met meerdere beelden in tegenstelling tot het incidentele snapshot van de amateur. Maar zitten opdrachtgevers wel te wachten op context en diepgang? Nieuwsmedia doen concessies aan de kwaliteit van fotos, is de ervaring van Edie Peters. Opdrachtgevers kiezen voor eenvoudiger fotos zonder franje of dubbele lading. Fotos worden simpeler. Het gaat vooral om een moment, minder om extra diepgang. De kwaliteitshausse van eind jaren negentig is voorbij. Vijftien jaar geleden moest een foto diepte hebben, iets dat stemde tot extra interpretatie. Opdrachtgevers waardeerden dat. Tegenwoordig willen ze rechttoe-rechtaan fotos. Ze vragen familiekiekjes van iets dat zich in het nieuws afspeelt. Folkert van Dunn is het daar mee eens. Het fotografische beeld is verschoven van een uniek product naar wat in het Engels een commodity wordt genoemd: handelswaar zonder intrinsieke waarde. Deze ontwikkeling kun je niet afdoen met de gedachte dat de beelden van de professional beter zijn dan die van de amateur. Ten eerste omdat door de hoeveelheid beelden de kans groot is dat hier het beeld tussen zit dat voor de eindgebruiker geschikt is. Ten tweede omdat het de amateurfotograaf is die de tijd heeft om twee weken lang te wachten op dat unieke beeld van een zeldzame vogel in volle vlucht met ondergaande zon. Redacties geven veel te veel verantwoordelijkheid over beeld aan mensen die daar geen verstand van hebben zegt Joost van den Broek. Daar ligt een deel van de oorzaak. Het wegbezuinigen van de foto, redactie is het begin van het einde. De beeldredactie uitbesteden aan de eindredacteur, opmaak, of chef nacht is dodelijk. Alle hoofdredacties zouden dat moeten inzien. Bij de Volkskrant zien ze dat belang. Daar staat of valt ons werk mee. Een goede beeldredactie is essentieel voor ons functioneren. Ik zou niet voor een titel willen werken waar op dat gebied geen visie is. Of waar de beeldredactie door de artdirector wordt gedaan. Het zwartgallige hieraan is dat de lezer het waarschijnlijk ook niet door heeft zegt freelance fotograaf , Erik van t Woud voor onder andere ANP. Mensen kunnen geen fotos meer lezen Dat wil zeggen: is . de compositie goed, de belichting, gebruik van scherptediepte, enzovoort. Is het een foto of een kiekje? Honderdtwintig euro of twintig euro waard? Voor een klus heb ik een aantal portretten gemaakt. De opdrachtgever was tevreden en heeft keurig betaald. Bij het eindresultaat hebben ze alleen de hoofden overgelaten. Dit gebeurt niet alleen bij commercile opdrachtgevers, ook bij nieuwsredacties. Het zit in een neerwaartse spiraal en alles grijpt in elkaar. Maar hoe moet het dan verder? Van tijd tot tijd hoor je fotografen die het oneens zijn met de toelating van bijverdieners tot hun beroepsvereniging schrijft Van Dunn. Dat is jammer. Ten eerste omdat de , markt niet wordt verziekt door amateurs. De markt zoals deze ooit was, bestaat simpelweg niet meer. Ten tweede omdat juist hier een kans is weggelegd voor fotografen en belangenorganisaties. De toekomst van het vak fotograaf zit hem niet in het tegenhouden van de ontwikkeling of in de concurrentie aangaan met de vergoeding van de amateur. De uitdaging is om amateurs duidelijk te maken dat hun werk waarde heeft en dat ze daar een rele vergoeding voor kunnen vragen. Hiervoor zou veel betere informatie beschikbaar moeten zijn over hoe een fotograaf tot een prijsbepaling komt. Er zouden online handleidingen moeten komen die de amateur begeleiden in het proces van het afspreken van de gebruiksrechten. Alleen dn zullen opdrachtgevers weer inzien dat het niet vanzelfsprekend is dat je een beeld gebruikt of doorspeelt zonder toestemming van de maker.

Joost van den Broek ziet het voor de fotografie niet somber in. Fotografen zoeken nieuwe wegen om hun werk gepubliceerd te krijgen via fotoboeken, exposities en het buitenland. Iemand als Kadir van Lohuizen was vroeger veel meer actief in Nederland, maar nu niet meer. De redding van dat soort fotografie is dat de fotograaf zich niet afhankelijk opstelt tegenover zijn afnemers. Van Lohuizen heeft zijn huidige project Via Panam een reis van Zuid Amerika naar het Noorden voor een groot deel laten financieren door het publiek, crowdfunding zogenaamd. Ook het uitbrengen van fotoboeken in eigen beheer is in trek bij fotografen. Het heeft met de instelling te maken: ik werk elke dag hard en vecht voor mijn bestaan zegt Van den , Broek. Fotografen die hetzelfde doen, zullen overleven. Door fotos te maken die meer dan bruikbaar zijn, met een eigen stijl en visie, onderscheid ik mij van andere fotografen. Om dat te bereiken moet je er fulltime mee bezig zijn. Daar komen amateurs niet aan toe. De grote groep die je nu hoort klagen toont weinig initiatief en is weinig actief. Daarom vind ik het goed dat de grote groep fotografen wordt uitgedund. De duizenden fotografen die bij de Kamer van Koophandel staan ingeschreven, hebben daar zelf voor gekozen. Het is een vrij beroep, dus dan moet je ook niet gaan zeuren.

4|conclusie
In mijn hart had ik de stelling van deze visie graag omgekeerd. Als liefhebber en beoefenaar van fotografie zou ik graag zien dat krantenlezers in opstand zouden komen omdat ze graag fotos met context, dubbele lagen en diepgang willen zien; en dat tien kolommen breed. Maar als afstuderend student journalistiek anno 2012 is het denk ik verstandig om realistisch te zijn en de huidige situatie van de fotografie en misschien wel journalistiek in het algemeen onder ogen te zien: want zo s het simpelweg niet meer. Vergelijk een krant van honderd jaar geleden eens met n van nu en je ziet dat beeld een groot deel van de ruimte opslokt. Wat is veranderd in de laatste tien jaar is dat het niet meer de professionele fotograaf of de fanatieke hobbyist is die fotos maakt. Nee, iedereen maakt fotos. Door al die miljoenen fotos die dagelijks de wereld in worden geslingerd, lijkt er een soort verzadiging op te treden waardoor het effect dat een foto honderd jaar geleden had, geworden is tot iets triviaals. De kwaliteit die professionele fotografen leveren ten opzichte van de amateur is dichter bij elkaar gekomen. Dankzij de techniek is het voor amateurs makkelijker geworden om een bruikbare foto af te leveren. Anderzijds zijn professionals meer simpele, toegankelijke fotos gaan maken. Geld speelt een grote rol bij de vervlakking van de fotografie. De noodzaak bij kranten om te bezuinigen wordt vaak als eerste naar de beeldredactie doorgespeeld. Het ziet er niet naar uit dat op dit gebied verbetering komt. Dit heeft als gevolg dat het iemand van de opmaak of de eindredactie is die de fotokeuze op zich nemen. Dit is volgens Joost van den Broek winnaar van de Zilveren Camera 2011 dodelijk . Het is zwak om amateurs te betichten van broodroof of het verzieken van de markt. Het is de amateur niet kwalijk te nemen fotos te sturen naar nieuwsmedia. Zeker niet als die media zelf lezers oproepen om fotos in te sturen. Bovendien is het een kick om je eigen foto terug te zien. Het zijn de redacties die uiteindelijk de keuze maken. Ze zijn niet meer in staat of niet meer bereid om te betalen voor fotografie. Volgens Folkert van Dunn is het nodig om amateurs te laten beseffen dat hun werk van waarde is en dat daar ook een redelijke vergoeding bij hoort. Professionele fotografen zouden zich achter de oren moeten krabben en zich weer richten op waar de fotojournalistiek voor bedoeld is namelijk het vertellen van een verhaal in plaats van het maken van een plaatje bij een praatje. Fotografen met een eigen stijl die boven het gemiddelde uitstijgen, hebben weinig te vrezen. Er zijn genoeg andere mogelijkheden om werk te publiceren dan de traditionele krant. Fotografen die nog vastklampen aan de oude gloriejaren zouden zich moeten vernieuwen en nieuwe mogelijkheden, podia en technieken moeten aangrijpen om hun geliefde professie voort te zetten. Zie het project van Kadir van Lohuizen dat gefinancierd is door crowdsourcing en zijn fotos in een betaalde applicatie voor de iPad publiceert, en als leuke bijkomstigheid ook nog eens in de papieren versie van de NRC.

5 | bronnen
Mondelinge bronnen Joost van den Brook, vaste freelance fotograaf voor De Volkskrant, Joost van den Broek is een van de meest succesvolle Nederlandse fotografen. Telefoonnummer op aanvraag. E-mail: fotojoost2@gmail.com Gesproken op 18-01-2011 Erik van t Woud, freelance fotograaf voor ANP, WFA en verschillende bedrijven, behoort tot de middenklasse fotografen. Tel. 06 4465 4344; E-mail: photosteron@gmail.com Gesproken op 20-01-2011 Jan de Boer, chef beeldredactie Leeuwarder Courant, gebruikt zeer regelmatig beeld van amateurs. Tel. 058 284 5655 (algemeen nummer); E-mail: jan.de.boer@lc.nl Gesproken op 18-01-2011 Kranten- en tijdschriftartikelen Rosan Holak (12 oktober 2011) Met geluk drie tientjes voor een foto, NRC Handelsblad, p. 6 Ana van Es (20 januari 2011) Nieuws gefotografeerd als familiekiekje, de Volkskrant, p.22/23 (Quote Edie Peters) Alissa Quart, Flickring Out, Columbia Journalism Review, Juli/Augustus 2008, p. 14 (Quote Magnum) Hans Aarsman (29 april 2010), De tragiek van het oppeppen, de Volkskrant, p.50 Documenten FotografenFederatie (2011), Brancheonderzoek Fotografen 2010 http://www.burafo.nl/fileadmin/user_upload/algemene_bestanden/Brancheonderzoek_FF_dec_2010_ DEF_printversie.pdf Prof. drs. Frits Gierstberg, Erasmus Universiteit Rotterdam Dr. Alexander Pleijter, Universiteit Leiden; Fotojournalistiek in perspectief (2009) Webpaginas Folkert van Dunn, fotograaf De opkomst van de betaalde amateur (17-01-2011) http://www.fotografenondernemen.nl/heldere-taal/de-opkomst-van-de-betaalde-amateur/ Guenther Cartwright Photojournalism, Uit The Focal Encyclopedia Of Photography van Michael Peres, 2007, p.339 http://encyclopedia.jrank.org/articles/pages/1054/Photojournalism.html

10