TAR H NOTLARI TAR H: nsan topluluklarnn bir biriyle olan ilikilerini yer ve zaman gstererek neden sonu ilikisi

iinde inceleyen bilimdir. Deneyi, gzlemi yaplamaz ve tekrarlanamaz. Tarih ncesi devirler(Prehistorya): Yontmata, cilalta ve maden devridir. TRK ADININ ANLAMI VE KKEN 1)- Ziya Gkalp'e gre; Tre kelimesinden gelir. Buna gre Trk demek "Treli=Nizaml,geleneklerine bal" demektir. 2)- Danimarkal Bilgin WAMBERY'e gre Tremekten (Trk) gelir. Buna gre Trk demek TREM , OALMI demektir. 3)- Kagarl Mahmut'un "Divan- Lgatt Trk" adl eserinde Trk demek "OLGUNLUK AI" demektir. 4)- Genel olarak Trk demek, GL,KUVVETL manasnda kabul edilir. TRKLER N KULLANDII TAKV MLER: 1-12 Hayvanl Takvim: 1 yl 365 gn ve 12 aya, Gn 12 ksma ayrlmtr. 2-Hicri Takvim: slamiyeti kabulden sonra benimsenmitir. Hicri takvimin balangc (miladi 622) Hz.Muhammedin Mekkeden Medineye gdr. Ay yl esasna dayanr. 1 yl 354 gndr. 3-Takvim-i Meliki: Seluklu sultan Melikah adna dzenlenmitir. 4-Rum-i Takvimi: 1.Mahmut zamannda (1676) Mali ilerde kullanlmaya balanmtr. 5-Miladi Takvim: 1925 ylnda karlan bir kanunla kabul edilmitir. Hz. sann doumuyla balar. (KPSSde lk Uygarlklardan Soru Gelmemektedir. ) ASYA VE MISIRDA KURULAN LK UYGARLIKLAR MEZEPOTAMYA: lkan ilk ve en nemli uygarlklarnn gelitii blgedir. Mezepotamya, Frat ve Dicle nehirleri arasnda kalan bereketli topraklar ifade eder. Smerler, Elamlar, Akatlar, Babiller, Asurlular uygarlklar mezepotamya uygarlklardr. Smerler: ehir devleti kurmular. Merkeziyetilik ve mutlakiyetilik vardr. ivi yazsn icat ettiler. lk hukuk devletidir. Tarihte bilinen ilk yazl kanunlar Urgakina tarafndan hazrland. Smerler, edebi metinler yazmlardr. Glgam destan, Tufan menkbesi matematik, geometri ve astronomi alannda temel tekil eden almalar yapmlardr. lk gzlemevini kurup burlar bulmulardr. Dzenli posta rgtleri kurmular. Smerler, kleci bir toplumdur. Akadlar: Samiler kurmulardr. Akadlar, Smer uygarln n Asyaya yaymlardr. Elamlar: Smerleri ykan toplumdur. Babiller : Kral Hammurabi 282 maddelik kanun hazrlad. Mutlak krallk denilen devlet ynetiminin ilk rneidir. Babilin asma baheleri, Babil kalesi stn sanat deeri tar. Asurlular: Kayseri yaknlarnda Kanite(Kltepe).Anadoluda ticaret kolonileri kurmulardr. Karum denilen pazar yerleri ve suvari birlikleri kurmulardr. Bakent Ninovada saray ve tapnak yapmlardr. N UYGARLIKLARI : Tunguz, Trk, Mool ve Tibet kltrdr. Resim yazs, 11.YYda Mrekkep, 200 ylnda Kat, M.S.8.YYda Matbaay bulmulardr. Toprak eya ve ipek yapmnda ustalamlar bunlar ipek yolu ile batya aktarmlardr. Trk aknlarndan kurtulmak iin in Seddini yapmlardr. Hun ordu kyafetlerini kullanmlar, barut ve pusulay icat etmilerdir. Hint Uygarl: Kast sistemi; Sint medeniyetine son veren asilerin balatt sistemdir. Bu kast sistemi Hindistann millet haline gelmesini engellemitir. skit Uygarl : Kadn egemenliine dayal bir toplumdur. At, bu kltrde nemlidir. zengi ilk defa skitler tarafndan kullanlmtr.

ran Uygarl : ran uygarl, Medler ve Persler tarafndan gelimitir. lke satraplk denilen eyaletlere blnmtr. Medler, Ticareti canlandrdlar. Posta rgt kurdular. Dzenli ve gl ordu birlikleri kurdular. Dinleri Zerdlk (Atee tapan) Fenike Uygarl : Tccar bir kavimdir. Gemicilik sanat gelimitir. Latin alfabesinin temelini oluturdular. Fildii ilemesi ve cam buldular. braniler: Hz.Musa zamannda Kuds bakent yaptlar. Tarihte ilk tek tanrl inanca sahip toplumdur. Bu dinin yalnz brani halkna gnderildiine inanrlar. Bunun sonucu Musevilik dnya dini olamam, buna karlk Musevilerin, eriyip yok olmasn nlemitir. ANADOLU UYGARLIKLARI : Hitit (Eti), Frigya, Lidya, yon, Urartu uygarlklar kurulmutur. lk blgesel ynetimler orta asya kkenli proto Hititler tarafndan kurulmutur. Yerleim merkezleri: anakkale : Truva Burdur : Haclar orum : Alacahyk Antalya: Karain Yozgat : Aliar Konya : atal hyk Hititler (M..2000-M..1200): Kafkasyadan gelerek Kzlrmak evresine yerletiler. Bakenti Hattuatr (Boazky) Hititler, Anadolu da ilk merkeziyeti krall kurdular (Panku). Tarihte bilinen ilk meclisi kurdular. Hitit hiyerogrif yazsn kullandlar. lk tarih yazmacl rneklerini verdiler. Anal denilen yllklara kayt yaptlar. Kanunlar tabletlere yazdlar. Msr ordusu ile tarihin ilk byk meydan muharebesi olan kade savan ve kade anlamasn yaptlar. Tarihin en eski ve nemli anlamas kade anlamasdr. Anlamann bir metni Msr da karnak tapnanda, dieri Boazky de ki Eti devlet arivinde bulunmutur. Frigya (M..1200-M..676) : Frigyallar, trak kkenli bir kavimdir. Bakenti Gordiondur. Ekonomileri tarma dayanyor. En byk tanrs kibale, en nl hkmdar Milastr. Kaya mezarlar nldr. Gemeli mobilya yapmlardr. Lidya (M..680-546): Gediz ve Menderes rma civarnda kurulmutur. Bakenti Sarddr. Bat kltrnn etkisinde kalmlardr. Kimmerleri Anadoludan kardlar. Sarddan Elamda sus ehrine kadar uzanan, en eski ticaret yolu Kral Yolunu yaptlar. Tarihte ilk kez para kullanan toplumdur. Parann icadyla ticaret hacmi artmtr. cretli askerlerden oluan ordu kurdular. Savata medlere yenildiler ve persler tarafndan tarih sahnesinden silindiler. yon (M..1200-334): Akalarn zmir civarna yerleerek yerli halkla meydana getirdii uygarlktr. yonlar uygarlkta ok ileri gitmilerdi. lk kez demokratik ynetim oluturdular. Mimaride yon dzeni olarak bilinen yap tarzn oluturdular. Matematikte: Tales ve pisagor, Fizikte; Aneksinemes, Tpta; Hipokrat, Tarihte; Heredot, iirde; air Homeros, Felsefede; millet okulunun kurucusu iyonlardr. Yunan kltrnn olumasnda yonlu bilginlerin katks vardr. Persler tarafndan yklmtr. Urartu (M..900-600) : Bakenti Van Tubadr. Sulama kanallar yaparak tarm gelitirdiler. Kale, saray, tapnak yapmlardr. Kabartma kaya oymacl, maden ilemeciliinde ileri gitmilerdir. Medler tarafndan yklmlardr. EGE UYGARLIKLARI: Girit, miken, yunan Girit Uygarl : Ege blgesindeki en eski uygarlktr. Corafi konumu. Knossos rasay Giritin en nemli sanat eseridir. Ticaret ve denizcilikle uramlardr. Tiyatro ve kanalizasyon tertibat kurmulardr. Gnmze ulaan kabartma freskler dikkat ekicidir. Miken Uygarl : Mora yarmadasnn dounda miken uygarlk merkezidir. Krallar iin yaplan kuyu mezarlar, trins ve miken atolar eserleridir. Miken kral Aga Memunun Truvay al yks Momerosun ilyada destannda anlatlmtr. Yunan Uygarl : Isparta, Atina, Korint, Tebai, kk ehir devletlerinden kurulmutur. Demokratik bir toplum yaps oluturulmutur. Drakon ve solon kanunlardr. Ege, Akdeniz ve Karadeniz de koloniler kurdular. M..5.YY siyasi, sosyal ve kltrel alanlarda gelitiler. Helen klasik a. Tarihi Heredot ve Tukidides bu devirde yaad. Akademi ve okullarn kurulmasyla, bilimsel almalar yapld. Aristo, btn ynetim ekillerini incelemi; monari, Aristokrasi ve Demokrasi olarak e ayrmtr. Mimari de iyon, dor korint etkisinde kalmlardr. Drt ylda bir olimpiyat dzenlemilerdir. Helenizm Uygarl : Yunanistann dnda, yunan etkisiyle gelimi olan uygarl Helenizm ad verilir. Makedonya kral skender Dou-Bat sentezinde dnya devleti kurmak istemitir.

skenderiye ve Bergama da byk ktphaneler, Antakya da bilim merkezi kurulmutur. Arimet, Matematiin; klit ve Apollonios, Geometrinin temelini atmlardr. Eratosten dnyann evresini hesaplad. Anatomi bilgisi ( nsann fiziki yapsn inceleyen bilim) geliti. Roma Uygarl: talyada domutur. (375 Kavimler G) 395te Kavimler Gnn etkisi ile ikiye blnmtr. lk an en byk kleci devletidir. Hristiyanl resmi devlet dini yapmlardr. Aristokratlarla (Particiler) halk (Plep) arasnda ki snf mcadelesi sonucunda 12 Levha Kanunlar karlmtr. Latince bilim kltr dili olarak Akdenize yayld. Yunan ve Helen uygarlklarnn gelitirerek Avrupaya yaylmasn salamlardr. Lejyon ad verilen askeri birliklerden daimi ordu kurmulardr. TRK TAR H N N KARAKTER : Dank yaamlar, deiik blgelerde yaamlar. Srekli yeni yurt ve iklimler aramlar. Ortak bir milli kltrn sahibi olmular. Birisi siyasi hayatn kaybederken dieri iktidarn zirvesine ulamtr. Trk tarihi: eitli Trk Devlet ve zmrelerinin ayr ayr blgelerde ortaya koyduu Tarihlerin btndr. ANAYURTTAK TRK KLTRLER : Anav, Kelteminar, Afanesyeva, Andronova, Karasuk, ve Togar kltrleridir. Anayurt: Trklerin ilk ve anayurdu Orta Asyadr. Orta Asyann snrlar yledir : Douda Kingan ( Kadrgan ) Dalar, Gneyde Hindiku, Karanlk dalar, Batda Hazar Gl, Kuzeyde Sibirya ovalar ile evrili toprak parasdr. Gler: klim, ktlk ve kuraklk, salgn hayvan hastal nfus kalabal, kavimler arasndaki g kavgalar, anlamazlklar ve in saldrlar ge neden olmutur. Hunlar Kuzey Hunlar Ourlar Sibirler Avarlar Bulgarlar Macarlar Uygurlar Ouzlar Hazarlar Peenekler Kumanlar Uzlar : Afganistan, Kuzey Hindistan : Avrupaya : Gney bat Sibirya ve gney Rusya : Kafkasyaya : Orta Avrupaya : Balkanlar ve Volga nehri boylarna : Orta Avrupaya : Asyaya : ran ve Anadoluya : Kafkasyaya : Dou Avrupa ve Balkanlar : Dou Avrupa ve Balkanlar : Dou Avrupa ve Balkanlar

LK TRK DEVLETLER NDE KLTR ve UYGARLIK Devlet Ynetimi : Devletin banda Kaan ( Hakan ) ad verilen bir hkmdar bulunurdu Hakann eine Katun (Hatun) denilirdi . Kaan devlet ilerini dant Kurultay denilen meclis vard . Din ve nan :Trkler Gk Tanrya inanrlard . Buna gre btn Dnyay yaratan Gk Tanr idi , Din adamlarna kam ( taman ) denirdi . lleri iin yaplan trene yu , mezarlarna kurgan denirdi . lenler eyalar ile gmlrd . Trkler arasnda sonralar bilhassa Uygurlar dneminde dier dinler de yayld . Trkler daha sonralar ( 10. yy ) Mslmanl kabul ettiler . Sosyal ve Ekonomik Yaam :Trkler nceleri yar gebe olarak yaadlar. lk ehirlerini Gktrkler zamannda kuran Trkler Uygurlar dneminde de yerleik yaama getiler . Gebe olanlar kldan yaplm yurt ad verilen adrlarda yaarlard . Yaz Dil ve Edebiyat :Trk devletlerinde ilk yaz Gktrk Devletinde kullanld . Gktrk Alfabesi denilen bu yaz 38 harften oluur . Orhun Yaztlar Gktrk Alfabesi ile yazlmtr . Yaztlar Trk edebiyat tarihinin ilk yazl bellgelerindendir . Yaztlar Kltigin , Bilge kaan ve Tonyukuk adlarna dikilmitir . Kitabelerin yazar olan Yulu Tigin bilinen ilk Trk edebiyatlarndandr .

Toy: Toy veya kurultay denilen devlet meclisi. Halk Tre dzeni ile ynetiliyordu. Federal ynetim, lkenin prensler arasnda paylam. Todun : Eski Trk toplumunda Vergi Memuru LK TRK DEVLETLER NDE KLTR VE MEDEN YET 1)- DEVLET YNET M A) DEVLET: slamiyetten nce Trkler devlete L veya EL demilerdir. Hkmdarlarn nvanlar: Trkler Hkmdarlarna any,Tanhu, Hakan, Han, Yabgu, lteber, di-kut, Erkin gibi nvanlar vermiledir. Trk Hkmdarlarnn Tahta k :1- Hanedan yeleri arasnda siyasi ve askeri mcadeleyi kazanan hkmdar olarak tahta kyordu. (En sk rastlanan durum) 2- Hkmdarn rakipsiz aday olmas(Bu durumda taht kavgas olmadan baa geiyordu.) 3- Seim Usul (Kenge, toy veya kurultay denilen devletin ileri gelenlerinden oluan meclisin toplanarak hanedan yelerinden birini tahta geirmesi. 4)-Ekber ve Ered(En yal ve Olgun) olann baa gemesi. (Bu yntem III. Ahmet zamanndan itibaren sadece Osmanl Devletinde uygulanmtr. Trk Devletlerinde Hkmdar: Hanedandan olan btn erkeklerin hkmdar olma haklar vard. (Kardeler, karde ocuklar, amca, amca ocuklar ve dier hanedan yeleri.) Kut Anlay : Trkler devleti ynetme yetkisinin TANRI tarafndan verildiine inanyorlard. Tanr tarafndan verilen bu ynetme hakkna KUT diyorlard. KUT'un kan yoluyla hkmdarn tm erkek ocuklarna getiine inanyorlard. Btn hanedan yelerinde KUT olduundan kendine siyasi ve askeri bakmdan gvenen kii TAHT KAVGASINA girebiliyordu. Bu durum Trk devletlerini ya i sava sonucu istkrarszla, yada blnmeye gtryordu. Trk tresinde anababaya itaat esas olmasna ramen, hkmdar bunun dnda tutulmutur. Devletin devam iin baba-oul veya kardelerin birbirleriyle mcadelesi normal karlanmtr. nk bu sayede en gl ve en yetenekli kii devletin bana geecektir. kili Ynetim(ifte Krallk): Trk Devletlerinde hkmdar ynetimi kolaylatrmak iin lkeyi SOL(Dou) ve SA(Bat) olmak zere ikiye ayrrd. Ortada (Merkezde) ise asl hkmdar bulunurdu. Sa ve Solda ise Hanedan yelerinden YABGU'lar bulunurdu. B) MECL S VE HKMET: Trk Meclislerine TOY, KURULTAY veya KENGE denilirdi. Kurultay'da devletin ana meseleleri grlr, hkmdarn lm, sava veya milli felaketlerde kurultay toplanrd. AYGUCI : Hkmet bakan(babakan) BUYRUK : Bakan TAMGACI: D siyaset ilerini yrten grevliler T G N: Hkmdar ocuklar (Tekin) AD : Dier Hanedan mensuplar Bunlarn dnda nal, inan, tarkan, baa, tudun, or, kl, apa, ataman gibi devlet grevlileri de vard. 2)- TOPLUM TAPISI: Trk toplumu; Ogu : Aile Urug :Soy=Aileler birlii Bod(Boy) :Kabileler Budun : Millet denilen birimlerden oluuyordu. Boylarn banda bulunan BEY'ler, treye gre boyu idare ederlerdi. Boylarn bir araya gelmesiyle Devlet( L) kurulurdu. Trk Toplumunun zellikleri: Halk hrd. Herkes ayn ii yaptndan(hayvanclk) aralarnda kesin olarak SINIF'larn ortaya kmas imkanszd. Yaam biimleri GEBE olduundan savata elde ettikleri esirleri altrmaya elverili deildi. Bu yzden Trk toplumunda KLE snf yoktu. Din adamlar dier toplumlarda olduu gibi imtiyazl deillerdi.

3)- ORDU: Trk Ordusunun balca zellikleri unlard: a)- Trk ordusu cretli deildi. b)- Trk Ordusu daimiydi. (Kadn-erkek her an savaa hazrd.) c)- Trk Ordusunun temeli ATLI askerlerden meydana geliyordu. Trk ordu tekilatn ilk kuran METE HAN olmutur. Mete Orduyu 10'luk sisteme gre tekilatlandrmt. Onluk sistem daha sonra tm Trk devletlerinde kullanlmtr. (Trk ordusu; in, Roma,Bizans, Rus ve Mool Ordu tekilat zerinde etkili olmutur.) Trk Ordusunu Silahlar: Ok, yay, kement, kl, karg, sng, kalkan vb... 4)- HUKUK: Trklerde yazl olmamakla beraber, gelimi bir hukuk anlay vard. Bu hukuk kurallarna TRE(Tre) denilirdi. Hkmdarn bakanlk ettii ve siyasi sulara bakan yksek mahkemeye YARGU ad verilirdi. YARGANLAR(Yargucu) idaresindeki mahkemeler ise adi sulara bakarlard. 5)- D N VE NANI: slam ncesi Trklerin din ve inanlarn u 4 grupta toplayabiliriz: 1- Tabiat Kuvvetlerine nanma: Da,aa, gl, kaya gibi varlklarn gizi glere sahip olduklarna inanrlard. 2- Atalar Klt: lm byklere ve atalara ait hatralar kutsal saylr ve sayg gsterilirdi. 3- TENGR ZM (amanizm : Ruslarn Trk dinini kmsemek iin verdikleri isimdir): Kam veya aman ad verilen kiilerin, kt veya iyi ruhlarla temas saladklarn inanlarak, bunlarn byclk ve sihir zelliklerine bavururlard. aman inanlar Anadolu'da hala varln srdrmektedir. rnein; Gelinlerin zerine buday veya para atmak, Eikten atlamann uursuz kabul edilmesi, tahtaya vurmak, kurun dkmek gibi... 4- Gktanr Dini: Trklerin slamiyetten nceki dini Gktanr diniydi. Bu dine gre Trkler; Tek bir Tanrnn evreni yarattna ve gkte oturduuna inanyorlard. ldkten sonra dirileceklerine inandklarndan, llerini at,eyalar ve silahyla birlikte gmyorlard. Cennet'e UMA, cehenneme ise TAMU diyorlard.Mezarlara lnn,salnda ldrd dman says kadar BALBAL ad verilen kk heykeller dikerlerdi. nana gre, yeniden dirilecek kii atyla cennete gidecek, ve ldrd dmanlar sonraki yaamnda ona hizmet edeceklerdir. lleri iin YO ad verilen cenaze trenleri yapar, ve ardndan yas tutarlard. Trkler arasnda ayrca Maniheizm(Mani dini), Budizm, Musevilik, Hrstiyanlk gibi dinlerde yaylmt. 6)- EKONOM K HAYAT: Gebe bir hayat yaayan Trkler belirli iki merkez arasnda (yaylakklak) hayatlarn srdrrlerdi. Hayvanclk temel geim kaynayd. Koyun, kei, at en ok beslenen hayvanlard. Bunun dnda sr, katr ve deve de yetitirilirdi. Beslenme ve giyimde hayvan rnlerinden yararlanr ve bunlar satarak geimlerini salarlard. Tarm da gelimiti. Arpa, buday, dar gibi tahllar yetitiriyorlard. Savalarda elde edilen ganimetler ve devletlerden alnan vergiler gelir kaynaklaryd. Ticaret nemli bir gelir kaynayd. Trk lkeleri PEK YOLU zerindeydi. in-Trk mcadelesinin temel nedeni pek Yoluna hakim olmakt. Ayrca Hazar ve Bulgar lkelerinden balayp, Ural, Sibirya ve Altaylar zerinden in'e giden yola KRK YOLU deniliyordu. Trkler bu yolun zerinde de olduklarndan sanar, samur, kunduz, vaak gibi av hayvanlarnn krklerinin ticaretini yapyorlard. 7)- YAZI, D L VE EDEB YAT: Trkler tarih boyunca Gktrk, Uygur, Sod, Brahmi, Sryani, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmlardr. Gktrk (Orhun) Alfabesi: 38 harften meydana gelir. Gktrk yazsna ilk defa Orhun Nehri kysndaki kitabelerde rastland iin ORHUN ALFABES de denir. Uygur Alfabesi: 18 harften meydana gelir. Uygurlar bu alfabeyi Sod alfabesinden yararlanarak hazrlamlardr. Balca Trk Destanlar:

Hunlarn(Ouzlarn)--> Ouz Kaan Destan skitlerin (Saka)------> Alper Tunga Destan Gktrklerin----------> Ergenekon Destan Uygurlarn------------> G ve Treyi Destanlar Krgzlarn-------------> Manas Destan Orhun Yaztlar (Gktrk Kitabeleri): Trklerin en eski kitabeleri VI. yzyla ait YEN SEY kitabeleri ile, VIII. yzyla ait ORHUN K TABELER 'dir. Yenisey kitabeleri Krgzlar'n mezar talarna yazdklar yazlard. Orhun Kitabeleri II. Gktrk Devleti zamannda Bilge Kaan, Kltigin ve vezir Tonyukuk adlarna dikilmilerdir. YOLLU T G N isimli bir Trk prensi tarafndan yazlmlardr. Bu yazlar 1893 ylnda Danimarkal Bilgin THOMSEN tarafndan okunmutur. Orhun Yaztlarnn nemi: a)- Trk Tarihinin ve Trk Edebiyatnn ilk yazl belgeleri olmalar bakmndan nemlidir. b)- Bu kitabelerden Trklerin o gnk yaaylarn, inanlarn reniyoruz. Ayrca kitabeler gelecekteki Trk Milleti iinde arpc tler vermesi bakmndan nemlidirler. Trk kelimesinin milletimizin ad olarak getii ilk Trke metinler... Orhun Yaztlar Kktrk imparatorluunun nl hkmdar Bilge Kaan dneminden kalan yazl talardr. Bu talar, hem madd hem de manevi bakmdan Trk dili, kltr ve tarihinin en deerli antlardr. "Trk" kelimesi, Trk milletinin ad olarak ilk defa bu beng talarda gemektedir. Bunlar, Trk edebiyatnn ilk aheseri, Trk hitabet sanatnn muhteem rnei, Trk yaz dilinin ilk belgeleridir. phesiz daha nceki dnemlerden kalma Trke metinler ve kitabeler de vardr. "Trk adnn, Trk milletinin isminin getii ilk Trke metin.. lk Trk tarihi.. Talar zerine yazlm tarih.. Trk devlet adamlarnn millete hesap vermesi, milletle hesaplamas.. Devlet ve milletin karlkl vazifeleri.. Trk nizamnn, Trk tresinin, Trk medeniyetinin, yksek Trk kltrnn byk vesikas.. Trk asker dehasnn, Trk askerlik sanatnn esaslar.. Trk gururunun ilh ykseklii.. Trk feragat ve faziletinin byk rnei.. Trk itima hayatnn ulv tablosu.. Trk edebiyatnn ilk aheseri.. Trk hitabet sanatnn eriilmez aheseri.. Hkmdarane eda ve ihtiaml hitap tarz.. Yaln ve keskin slubun artc numunesi.. Trk milliyetiliinin temel kitab.. Bir kavmi bir millet yapabilecek eser.. Asrlar iinden mill istikameti aydnlatan k.. Trk dilinin mbarek kayna.. Trk yaz dilinin ilk, fakat harikulade ilek rnei.. Trk yaz dilinin balangcn miladn ilk asrlarna kartan delil.. Trk ordusunun kuruluunu en az 1250 sene teye gtren vesika.. Trkln en byk iftihar vesilesi olan eser.. nsanlk aleminin sosyal muhteva bakmndan en manal mezar talar.. Dnyann bugn belki de en byk meselesi olan in hakknda 1250 sene evvelki Trk ikaz.." (Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, n Sz'den) 6. yzyln balarndan 7. yzyln ortalarna kadar olan dnemde Kktrk mparatorluu Manurya'dan ran'a kadar uzanyordu. Trk boylar gl hakanlarn buyruunda birlemi, Bat Kaanl Dou Kaanlna tbi olmu, bir merkezden idare edilen Trkler Asya'nn hkimi durumuna gelmilerdi. Fakat daha sonra imparatorluu tekil eden kavimler arasndaki ekime, Trk Beyleri arasndaki dayanmann bozulmas. in'in entrikalar ve zellikle gl kaanlarn gelmeyii mparatorluun kmesine yol at. Devletin dou ksm in hkimiyetine geti. in daha sonra bat ksmna da yaylmaya balad. Trk illeri igal, Trk boylar esir edildi. Fakat bu esaret uzun srmedi, lteri Kaan dalan milleti toplad; 680-682 yllarnda devleti in esaretinden kurtararak yeniden kurdu. B LGE VE KL T G N KARDELER lteri Kaan ld zaman oullar Bilge ve Kl Tigin henz 7 ve 8 yalarnda idiler. Onun iin lteri Kaan'n yerine kardei Kapgan Kaan geti. Kapgan Kaan zamannda devlet eski hametine ulat.

Kapgan Kaan'n lmnden sonra Bilge Kaan Taht'a oturdu. Kardei Kl Tigin ve buyruku (vezir) ihtiyar Tonyukuk' un yardm ile devleti daha da kuvvetlendirdi. Onun devrinde "Trk Birlii" tam olarak bir kere daha saland. Birliin saland her devirde grld gibi, Bilge Kaan zamannda da Trk Devleti esiz bir kudret haline geldi. Kl Tigin 731'de, aabeyi Bilge Kaan 734'de ldler. Kl Tigin ldkten bir yl sonra, yani 732 ylnda, Bilge Kaan kardei iin bir ebed ta yontturdu, baka deyile bir ant diktirdi. Bu tataki yazlar, o esiz kitabe, Bilge Kaan tarafndan kaleme alnmtr. Bilge Kaan bu kitabede, kardeinin yceliini, kahramanln, Trk milleti iin unutulmaz hizmetlerini dile getirir. Kendi lmnden sonra olu tarafndan onun adna dikilen antta yine Bilge Kaan konumaktadr. Ebed taa, onun salnda syledikleri, devleti nasl kurduklar ve ycelttikleri, Trk milletine vasiyeti, nakedilmitir. Her iki tata benzer ve birbirinin ayn olan cmleler vardr. nk Bilge Kaan, unutulmamas gereken olaylar ve kendisinden sonra tutulacak yolu srarla belirtmek istemiti. BiLGE TONYUKUK Bilge Kaan ve Kl Tigin antlarndan baka, Koo aydam blgesinde Tonyukuk iin dikilmi bir ebed ta daha vardr. Bu ant Bilge Tonyukuk, salnda, 725'ten sonra kendisi iin diktirmitir. Bilge Tonyukuk, lteri Kaan'n isyanna katlan daha sonra Kapgan Kaan'a ve Bilge Kaan'a bakumandanlk, ba vezirlik, ba danmanlk yapan bu byk devlet adam, kaanlarn ve kendisinin yaptklarn anlatmaktadr. Orhun Yaztlar, bugnk Moolistan'da, Baykal Glnn gneyinde, Orhun nehri vadisinde, Koo aydam gl yaknlarndadr. 48. enlem ve 107. boylam arasnda kalan blgededir. Antlarn olduu yerde yalnz dikilitalar deil, daha pek ok ve son derece deerli kalntlar da bulunmutur. Yzlerce heykel, balbal, ehir harabeleri, ta yollar, su kanallar, ko ve kaplumbaa heykelleri, sunak talar ile kutsal yer, eski bir Trk bakentidir. Heykeller arasnda Bilge Kaan'n, einin, kardeinin heykelleri de bulunmutur. Yazk ki bunlarn baz paralar kaybolmu, kalan ksmlar da krk dkk bir durumda ele gemitir. Orhun harfleriyle yazl kitabelerden tarihi Cveyni "Talih-i Cihanka" isimli eserinde sz etmiti. Eski in kaynaklarnda da Trklerin byle antlar diktikleri yazlyd. Fakat 18. ve 19. yzyllara kadar ilim dnyas bu antlarn nerede ve ne durumda olduklarn renemedi. 1709 ylnda Rusya ile sve arasnda yaplan Poltava savanda, sve subaylarndan Strahlenberg Ruslara esir dt ve Sibirya'ya srld. 13 yllk srgn hayatnda Kuzey Rusya'y batan baa dolaan Strahlenberg, Yenisey'de eski Trklere ait baz kitabeler buldu. Bunlar, Orhun kitabelerinden iki-yz yl nce yazlmt. Bu sveli subay lkesine dndkten sonra anlarn yazd ve Yenisey kitabelerinden sz etti. Bunun zerine tarihilerin Trklerden kalan eserlere ilgisi artt. ORHUN YAZITLARI DA BULUNUYOR 1889 ylnda Rus tarihi Yardintsev Orhun Abidelerini buldu. Fakat yazlarn okuyamad. 1890'da bir Fin heyeti, 1891'de de bir Rus heyeti abidelerin olduu yere gittiler. Resimler ekip bunlar ilim dnyasna sundular. Fakat yazlar hl zlemiyordu. Nihayet 1893'te Danimarkal byk ilim adam Thomsen, Orhun yazsn zmee muvaffak oldu. nce yazlarda ok geen Tengri (Tanr), Trk ve Kl Tigin kelimelerini zen Thomsen, sonra btn yazlar okudu ve Trk milletine, Trk tarihine yapt bu hizmetten dolay milletimizin kranlarn kazand. ORHUN ALFABES Kktrk alfabesini Orhun antlarndan rendik. Onun iin Kktrk alfabesi daha ok Orhun alfabesi olarak anlr. Kktrk yazs, Trk yaz dilinin ilk asrlarnda ve zellikle 5. ve 9. yzyllar arasnda yaygn olarak kullanld. Fakat Trkistan'da, bu yaz ile yazlm, Milttan ok ncesine ait baz kaya yazlar da bulunmutur. Orhun alfabesi 38 harflidir. Bunun 4' sesli, 4' sessiz harftir. Yazda harfler birbirine birletirilmez. Kelimeler de birbirinden st ste konmu iki nokta ile ayrlr. Yaz sadan sola, istenirse, yukardan aaya yazlr. Orhun Abidelerinde satrlar yukardan aaya yazlm ve sadan sola doru istif edilmitir. Kl Tigin antnn gney cephesindeki metnin ilk cmlelesi :

(Tengri teg tengride bolm Trk Bilge Kaan... Tanr gibi gkte olmu Trk Bilge Kaan..) diye balyor. "Tengri" kelimesi hem 'Tanr", hem "gk"anlamna geliyor. KL T G N ANITI Bilge Kaan'n kaan olmasnda, kahraman kardei Kl Tigin birinci derecede rol oynamt. Bilge Kaan kardeinin lmne ok zlm, onun iin bir trbe yaptrm ve ant diktirtmiti. Bu anttaki yazlar Bilge Kaan'n szleridir. Bilge Kaan burada kardeiyle birlikte yaptklar savalar, devleti nasl glendirdiklerini, kardeinin kazand zaferleri anlatyor. Bu ant, Bilge Kaan'n kardei, Kktrk prensi ve askeri komutan Kl Tigin adna dikilmitir. Kl Tigin, kon ylka yiti yirmike "koyun ylnn on yedisinde" (=27 ubat 731) lmtr. Cenaze treni 1 Kasm 731'de yaplmtr. Trke yazt ise 21 Austos 732'de dikilmitir. Kl Tigin ant, kaplumbaa eklinde oyulmu bir kaideye oturtulmu. Bulunduu zaman bu kaidenin yannda devrilmi durumdayd. Sonradan yerine dikilmitir. Rzgra dnk tarafnda baz satrlar silinmi. Antn ykseklii 3,75 metredir. Kiretandan yaplmtr ve drt cephelidir. Yukars aa ksmna gre daha dardr. Dou ve bat cephelerinin genilii aada 132, yukarda 122 santimdir. Gney ve kuzey cepheleri ise aada 46, yukarda 44 santimdir. st ksm kemer eklinde bitmekte ve yukarda be kenarl olmaktadr. Dou cephesinin zerinde kaann iareti bulunuyor. Kl Tigin antndaki satrlarn uzunluu 235 santimdir. Cetvelden km gibi dzgn ve gzel harflerle yazlmtr. Bu antn etrafnda trbenin enkaz, heykel paralar, iki tarafnda heykeller ve balbal denilen iaretli, kabartmal talar dizili 4,5 km. uzunluunda bir yol bulunmutur. Heykel paralar arasnda Kl Tigin'in ba ile karsnn gvdesi ve yznn bir ksm da bulunmutur. Ne yazk ki bu heykeller ok paralanm, yzlerini ve boylarn tam olarak gsteren rnekler bulunamamtr. B LGE KAAN ANITI Kl Tigin antnn bir kilometre uzanda ve yerleme ekli bakmndan ayndr. Yalnz birka santim daha uzundur. Bilge Kaan ant nl Kktrk hakan Bilge Kaan adna dikilmitir. Ant, t yl onun ay alt otuzka "kpek ylnn onuncu aynn yirmi altsnda" (25 Kasm 734) gn len ve 22 Haziran 735'te yu treni yaplan Bilge Kaan adna dikilmi ve onun kendi azndan yazlmtr. Burada yine devletin nasl byd anlatlmakta, ayrca Kl Tigin'in lmnden sonraki olaylar ilve edilmektedir. Bunda ve Kl Tigin'in antnda Bilge Kaan'n konumasndan baka, yeeni Yollu Tigin'in kitabe kaytlar da yer alr. Bilge Kaan'n trbe ve heykel kalntlar da bulunmutur. Fakat hem ant,hem heykeller daha ok tahrip edilmi durumdadr. TONYUKUK ANITI Tonyukuk ant iki dikilita halindedir. kisi de drt cephelidir. Bulunduu zaman talar devrilmemiti. Fakat yazlar daha silik durumdadr. Tonyukuk, Bilge Kaan'n babas lteri Kaan'n , amcas Kapgan Kaan'n ve Bilge Kaan'n ba bilicisi, ba buyrukusu yani ba veziri idi. Bu ant ihtiyarlk devrinde kendisi diktirmitir ve oradaki yazlar da kendisine aittir. Tonyukuk, kendisi iin diktirdii talarda Kktrklerin in esaretinden nasl kurtulduunu, kurtulu savan nasl yaptklarn,kendisinin neler yaptn anlatr. Tonyukuk antnn birinci tanda 35, ikinci tanda 27 satr yaz vardr. BiLGE KAAN ABiDESi Tercme [1] Tanri gibi Tanri yaratmis Trk Bilge Kagani, szm: Babam Trk Bilge Kagani... Sir, Dokuz Oguz, iki Ediz cadirli beyleri, milleti... Trk tanrisi... [2] zerinde kagan oturdum. Oturdugumda lecek gibi dsnen Trk beyleri, milleti memnun olup sevinip, yere dikilmis gz yukari bakti. Bu zamanda kendim oturup bunca agir

treyi drt taraftaki ...dim. stte mavi gk, altta yagiz yer kilindikta,ikisi arasinda insan oglu kilinmis. [3] Insan oglunun zerine ecdadim Bumin Kagan, Istemi Kagan oturmus. Oturarak Trk milletinin ilini, tresini tutu vermis, dzene soku vermis. Drt taraf hep dsman imis. Ordu sevk ederek drt taraftaki milleti hep almis, hep tabi kilmis. Basliya bas egdirmis, dizliye diz cktrms. Doguda Kadirkan ormanina kadar, batida [4] Demir Kapiya kadar kondurmus. Ikisi arasinda pek teskilatsiz Gk Trk dzene sokarak ylece oturuyormus. Bilgili kagan imis, cesur kagan imis. Buyruku bilgili imis tabii, cesur imis tabii. Beyleri de milleti de dogru imis.Onun icin ili ylece tutmus tabii.Ili tutup treyi dzenlemis. Kendisi ylece vefat etmis. [5] Yasci, aglayici, doguda gn dogusundan Bkli Cll halk, Cin, Tibet, Avar, Bizans, Kirgiz, c Kurikan, Otuz Tatar,Kitay,Tatabi, bunca millet gelip aglamis, yas tutmus. yle nl kagan imis. Ondan sonra kck kardesi kagan olmus tabii, ogullari kagan olmus tabii. Ondan sonra kck kardesi byk kardesi gibi [6] kilinmamis olacak, oglu babasi gibi kilinmamis olacak. Bilgisiz kagan oturmustur, kt kagan oturmustur. Buyruku da bilgisizmis tabii, kt imis tabii. Beyleri, milleti ahenksiz oldugu icin, aldatici oldugu icin, Cin milleti hilekar ve sahtekar oldugu icin, kck kardes ve byk kardesi birbirine dsrdg icin, bey ve milleti [8] is gc vermis. Doguda gn dogusunda Bkli kagana kadar ordu sevk edi vermis. Batida Demir Kapiya ordu sevk edi vermis. Cin kaganina ilini, tresini ali vermis.Trk halk kitlesi syle demis: Illi millet idim,ilim simdi hani, kime ili kazaniyorum der imis. [9] Kaganli millet idim, kaganim hani, ne kagana isi, gc veriyorum der imis.yle diyip Cin kaganina dsman olmus. Dsman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediginden, yine tabi olmus. Bunca isi, gc vermedigini dsnmeden,Trk milletini ldreyim, kkn kurutayim der imis. Yok olmaya gidiyormus. Yukarida [10] Trk Tanrisi, mukaddes yeri, suyu yle tanzim etmistir. Trk milleti yok olmasin diye, millet olsun diye, babam Iltiris kagani, annem Ilbilge Hatunu ggn tepesinde tutup yukari kaldirmistir.Babam kagan on yedi erle disari cikmis. Disari yryor diye ses isitip sehirdeki daga cikmis, dagdaki [11] inmis. Toplanip yetmis er olmus. Tanri kuvvet verdigi icin, babam kaganin askeri kurt gibi imis, dsmani koyun gibi imis. Doguya batiya asker sevk edip toplamis, yigmis. Hepsi yedi yz er olmus. Yedi yz er olup ilsizlesmis, kagansizlasmis milleti, cariye olmus, kul olmus milleti, Trk tresine birakmis [12] milleti, ecdadimin tresince yaratmis, yetistirmis. Tlis, Tardus milletini orda tanzim etmis. Yabguyu, sadi orda vermis. Gneyde Cin milleti dsman imis. Kuzeyde Baz Kagan, Dokuz Oguz kavmi dsman imis. Kirgiz, Kurikan, Otuz Tatar, Kitay, Tatabi hep dsman imis. Babam kagan bunca ... kirk [13] yedi defa ordu sevk etmis, yirmi savas yapmis. Tanri icin illiyi ilsizletmis, kaganliyi kagansizlatmis, dsmani tabi kilmis, dizliye diz cktrms, basliya bas egdirmis. Babam kagan ylece ili, treyi kazanip, ucup gitmis. Babam kagan icin ilkin Baz Kagani balbal olarak dikmis. Babam [14] kagan uctugunda kendim sekiz yasinda kaldim. O tre zerine amcam kagan oturdu. Oturarak Trk milletini tekrar tanzim etti, tekrar besledi. Fakiri zengin kildi, azi cok kildi. Amcam kagan oturdugunda kendim prens ...Tanri buyurdugu icin [15] on drt yasimda Tardus milleti zerine sad oturdum. Amcam kagan ile doguda yesil Nehire, Santug ovasina kadar ordu sevk ettik. Batida Demir Kapiya kadar ordu sevk ettik. Kgmeni asarak Kirgiz lkesine kadar ordu sevk ettik. Yekun olarak yirmi bes defa ordu sevk ettik, on c defa savastik. Illiyi ilsizlestirdik, kaganliyi kagansizlastirdik. Dizliye [16] diz cktrdk, basliya bas egdirdik. Trgis kagani Trkm, milletim idi. Bilmedigi icin, bize karsi yanlis hareket ettigi, ihanet ettigi icin kagani ld, buyruku, beyleri de ld. On Ok kavmi eziyet grd. Ecdadimizin tutmus oldugu yer, su sahipsiz kalmasin diye Az milletini tanzim ve tertip edip ... Bars Bey

[17] idi.Kagan adini burda biz verdik Kiz kardesim prensesi verdik. Kendisi ihanet etti, kagani ld, milleti cariye, kul oldu. Kgmenin yeri, suyu sahipsiz kalmasin diye Az, Kirgiz milletini tanzim ve tertip edip geldik. Savastik... ilini geri verdik. Doguda Kadirkan ormanini asarak milleti yle kondurduk, yle dzene soktuk. Batida [18] Keng Tarbana kadar Trk milletini yle kondurduk, yle dzene soktuk. O zamanda kul kullu, cariye cariyeli olmustu. Kck kardes byk kardesini bilmezdi, oglu babasini bilmezdi. yle kazanilmis, yle dzene sokulmus ilimiz, tremiz vardi. Trk, Oguz beyleri, milleti isit: stte gk basmasa, altta yer delinmese, [19] Trk milleti, ilini treni kim bozabilecekti? Trk milleti, vaz gec, pisman ol! Disipsizliginden dolayi, beslemis olan kaganina, hr ve mstakil iyi iline karsi kendin hata ettin, kt hale soktun. Silahli nereden gelip dagitarak gnderdi? Mizrakli nereden gelerek srp gnderdi? Mukaddes tken ormanin milleti, gittin! Doguya giden, gittin! Batiya, [20] giden, gitti! Gittigin yerde hayrin su olmali: Kanin nehir gibi kostu. Kemigin dag gibi yatti. Beylik erkek evladini kul kildin. Hanimlik kiz evladini cariye kildin. O bilmemenden dolayi, ktlgn yznden amcan kagan ucup gitti. nce Kirgiz kaganini balbal olarak diktim. Trk milletinin adi sani yok olmasin diye, babam kagani, [21] annem hatunu ykselten Tanri, il veren Tanri, Trk milletinin adi sani yok olmasin diye, kendimi o Tanri kagan oturttu tabii. Varlikli, zengin millet zerine oturmadim. Icte assiz,dista elbisesiz; dskn,perisan millet zerine oturdum. Kck kardesim Kl Tigin, iki sad, kck kardesim Kl Tigin ile konustuk. Babamizin, [22] amcamizin kazanmis oldugu milletin adi sani yok olmasin diye Trk milleti icin gece uyuyamadim, gndz oturmadim. Kck kardesim Kl Tigin ile, iki sad ile le yite kazandim. yle kazanip btn milleti ates,su kilmadim. Ben kendim kagan oturdugumdan her yere gitmis olan millet yaya olarak, ciplak olarak, le yite geri [23] geldi. Milleti besleyeyim diye kuzeyde Oguz kavmine dogru; doguda Kitay, Tatabi kavmine dogru, gneyde Cine dogru on iki defa ordu sevk ettim... savastim. Ondan sonra Tanri buyurdugu icin, devletim, kismetim var oldugu icin, lecek milleti diriltip besledim.Ciplak milleti elbiseli kildim. Fakir milleti zengin kildim. [24] Az milleti cok kildim.Degerli illiden, degerli kaganlidan daha iyi kildim. Drt taraftaki milleti hep tabi kildim, dsmansiz kildim. Hep bana itaat etti. On yedi yasimda Tanguta dogru ordu sevk ettim. Tangut milletini bozdum. Oglunu, karisini, at srsn, servetini orda aldim. On sekiz yasimda Alti Cub Sogdaka [25] dogru ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. Cinli Ong vali, elli bin asker geldi. Iduk Basta savastim. o orduyu orda yok ettim. Yirmi yasimda, Basmil Iduk Kut soyumdan olan kavim idi, kervan gndermiyor diye ordu sevk ettim. K ... m tabi kildim, malini cevirip getirdim. Yirmi iki yasimda Cine [26] dogru ordu sevk ettim. Caca general, seksen bin asker ile savastim. Askerini orda ldrdm. Yirmi alti yasimda Cik kavmi Kirgiz ile beraber dsman oldu. Kemi gecerek Cike dogru ordu sevk ettim. rpende savastim. Askerini mizrakladim. Az milletini aldim ... tabi kildim. Yirmi yedi yasimda Kirgiza dogru ordu sevk ettim. Mizrak batimi [27] kari skp, Kgmen ormanini asarak yryp Kirgiz kavmini uykuda basdim. Kagani ile Songa ormaninda savastim. Kaganini ldrdm, ilini orda aldim. O yilda Trgise dogru Altin ormanini asarak Irtis nehrini gecip yrdm. Trgis kaganinin ordusu ates gibi, firtina gibi geldi. [28] Bolcuda savastik. Kaganini, yabgusunu, sadini orda ldrdm. Ilini orda aldim. Otuz yasimda Bes Balika dogru ordu sevk ettim. Alti defa savastim ... askerini hep ldrdm. Onun icindeki ne kadar insan ... yok olacakti ... cagirmak icin geldi. Bes Balik onun icin kurtuldu. Otuz [29] bir yasimda Karluk milleti sikintisiz, hr ve serbest iken dsman oldu. Tamag Iduk Basta savastim. Karluk milletini ldrdm, orda aldim ... Basmil kara ... Karluk milleti toplanip geldi ... m, ldrdm. Dokuz Oguz benim milletim idi. Gk, yer bulandigi icin, dne [30] kiskanclik degdigi icin dsman oldu. Bir yilda drt defa savastim: En nce Togu Balikta savastim. Togla nehrini yzdrerek gecip ordusu ... ikinci olarak Andirguda savastim. Askerini mizrakladim ... cnc olarak Cus basinda savastim. Trk milleti ayak titretti, perisan

[31] olacakti. Ilerleyip yayarak gelen ordusunu pskrttm. Cok lecek orda dirildi.Orda Tongra yigiti bir boyu Tongra Tigin mateminde cevirip vurdum. Drdnc olarak Ezginti Kadizda savastim. Askerini orda mizrakladim, yiprattim ... yiprat ... Otuz iki yasimda Amgi kalesinde kisladikta kitlik oldu. Ilk baharinda [32] Oguza dogru ordu sevk ettim. Ilk ordu disari cikmisti, ikinci ordu merkezde idi. c Oguz ordusu basip geldi. Yaya, kt oldu diyip yenmek icin geldi. Bir kisim ordusu evi barki yagma etmek icin gitti, bir kisim ordusu savasmak icin geldi. Biz az idik, kt durumda idik. Oguz ... dsman ...Tanri kuvvet verdigi icin orda mizrakladim, [33] dagittim. Tanri bahsettigi icin, ben kazandigim icin Trk milleti kazanmistir. Ben kck kardesimle beraber byle basa gecip kazanmasam Trk milleti lecekti, yok olacakti. Trk beyleri, milleti, byle dsnn, byle bilin! Oguz kavmi ... gndermeden, diye ordu sevk ettim. [34] Evini barkini bozdum. Oguz kavmi Dokuz Tatar ile toplanip geldi. Aguda iki byk savas yaptim. Ordusunu bozdum. Ilini orda aldim. yle kazanip ... Tanri buyurdugu icin otuz c yasimda ... idi. Seckin, muhterem, gc [35] beslemis olan, kahraman kaganina ihanet etti. stte Tanri, mukaddes yer, su, amcam kaganin devleti kabul etmedi olacak. Dokuz Oguz kavmi yerini, suyunu terk edip Cine dogru gitti. Cin ... bu yere geldi. Besleyeyim diye dsnp ... millet ... [36] sucla ... gneyde Cinde adi sani yok oldu. Bu yerde bana kul oldu. Ben kendim kagan oturdugum icin Trk milletini ... kilmadim. Ili, treyi cok iyi kazandim ... toplanip ... [37] orda savastim.Askerini mizrakladim.Teslim olan teslim oldu, millet oldu; len ld. Selengadan asagiya yryerek Kargan vadisinde evini, barkini orda bozdum ... ormana cikti. Uygur valisi yz kadar askerle doguya kacip gitti ... [38] ... Trk milleti ac idi. O at srsn alip besledim.Otuz drt yasimda Oguz kacip Cine girdi. Eseflenip ordu sevk ettim. Hiddetle .., oglunu, karisini orda aldim. iki valili millet ... [39] ... Tatabi milleti Cin kaganina itaat etti.Elcisi, iyi sz, niyazi gelmiyor diye yazin ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. At srsn ... askeri toplanip geldi. Kadirkan ormanina kon ... [40] yerine dogru, suyuna dosru kondu. Gneyde Karluk milletine dosru ordu sevk et diyip Tudun Yamtari gnderdim, gitti ... Karluk valisi yok olmus, kck kardesi bir kaleye ... [41] kervani kosmadi. Onu korkutayim diyip ordu sevk ettim. Koryucu iki c kisi ile beraber kacip gitti. Halk ktlesi kaganim geldi diyip vd ... ad verdim.Kck adli... Gney- Dou Yz [1] ... Gk ng cigneyerek ordu yryp, gece ve gndz yedi zamanda susuzu gectim. Coraga ulasip yagmaci askeri ... Kecine kadar ... Gney Yz Tercme [1] ... Cin svarisini, on yedi bin askeri ilk gn ldrdm. Piyadesini ikinci gn hep ldrdm. Bi ... asip vard ... [2] defa ordu sevk ettim. Otuz sekiz yasimda kisin Kitaya dogru ordu sevk ettim ... Otuz dokuz yasimda ilk baharda Tatabiya dogru ordu sevk ettim... [3] ben... ldrdm. Oglunu, karisini, at srsn, servetini ... [4] millet... karisini yok kildim ... [5] ... [6] savastim. ... [7] verdim. Kahraman erini ldrp balbal kili verdim. Elli yasimda Tatabi milleti Kitaydan ayrildi. ...lker dagina [8] Ku general kumandasinda kirk bin asker geldi. Tngkes daginda hcum edip vurdum. otuz bin askeri ldrdm. On bin ... ise ... ktm. Tatabi ... [9] ldrd. Byk oglum hastalanip yok olunca Ku'yu, generali balbal olarak diki verdim. Ben on dokuz yil sad olarak oturdum, on dokuz yil kagan olarak oturdum, il tuttum. Otuz bir ...

[10] Trkm icin,milletim icin iyisini ylece kazani verdim. Bu kadar kazanip babam kagan kpek yili, onuncu ay, yirmi altida ucup gitti. Domuz yili, besinci ay, yirmi yedide yas treni yaptirdim. Bukag vali ... [11] babasi Lisn Tay generalin baskanliginda bes yz yigit geldi. Kokuluk ... altin, fazla fazla getirdi. Yas treni kokusunu getirip diki verdi. Sandal agaci getirip z ... [12] Bunca millet sacini, kulagini ... kesti. Iyi binek atini, kara samurunu, mavi sincabini sayisiz getirip hep birakti. [13] Tanri gibi Tanri yaratmis Trk Bilge Kagani, szm: Babam Trk Bilge Kagani oturdugunda simdiki Trk beyleri, sonra Tardus beyleri; Kl Cor basta olarak, arkasindan sadpit beyleri; nde Tlis beyleri; Apa Tarkan [14] basta olarak, arkasindan sadpit beyleri; bu ... Tamam Tarkan, Tonyukuk Boyla Baga Tarkan ve buyruk ... ic buyruk; Sebig Kl Irkin basta olarak, arkasindan buyruk; bunca simdiki beyler, babam kagana fevkalade [15] fevkalade cok iltica etti ... Trk beylerini, milletini fevkalade cok yceltti, vd ... babam kagan ... agir tasi, kalin agaci Trk beyleri, milleti ... Kendime bunca ... Kuzey Yz Tercme [1] Tanri gibi gkte olmus Trk Bilge Kagani, bu zamanda oturdum. Szm tamamiyle isit. Bilhassa kck kardes yegenim, oglum, btn soyum, milletim, gneydeki sadpit beyleri, kuzeydeki tarkat, buyruk beyleri, Otuz Tatar, ...Dokuz Oguz beyleri, milleti!Bu szm iyice isit, adamakilli dinle: Doguda gn [2] dogusuna, gneyde gn ortasina, batida gn batisina, kuzeyde gece ortasina kadar, onun icindeki millet hep bana tabidir. Bunca milleti hep dzene soktum. O simdi kt degildir. Trk kagani tken ormaninda otursa ilde sikinti yoktur. Doguda Santung ovasina kadar ordu sevk ettim, denize ulasmama az kaldi. Gneyde Dokuz [3] Ersine kadar ordu sevk ettim, Tibete ulasmama az kaldi. Batida Inci nehrini gecerek Demir Kapiya kadar ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayirku yerine kadar ordu sevk ettim.Bunca yere kadar yrttm.tken ormanindan iyisi hic yokmus. Il tutacak yer tken ormani imis. Bu yerde oturup Cin milleti ile anlastim. Altini, gms, ipegi [4] ipekliyi sikintisiz ylec veriyor. Cin milletinin sz tatli, ipek kumasi yumusak imis. Tatli szle, yumusak ipek kumasla aldatip uzak milleti ylece yaklastirirmis.Yaklastirip, konduktan sonra, kt seyleri o zaman dsnrms. Iyi bilgili insani, iyi cesur insani yrtmezmis. Bir insan yanilsa kabilesine, milletine, akrabasina kadar barindirmaz [5] imis. Tatli szne, yumusak ipek kumasina aldanip cok cok, Trk milleti, ldn; Trk milleti, leceksin! Gneyde Cogay ormanina, Tgltn ovasina konayim dersen, Trk milleti, leceksin! Orda kt kisi syle gretiyormus: Uzak ise kt mal verir, yakin ise iyi mal verir diyip yle gretiyormus. Bilgi [6] bilmez kisi o sz alip, yakina varip, cok insan ldn! O yere dogru gidersen Trk milleti, leceksin! tken yerinde oturup kervan, kafile gnderirsen hic bir sikintin yoktur. tken ormaninda oturursan ebediyen il tutarak oturacaksin. Trk milleti, toklugun kiymetini bilmezsin. Aciksan tokluk dsnmezsin. Bir doysan acligi dsnmezsin. yle oldugun icin beslemis olan kaganinin [7] szn almadan her gece gittin. Hep orda mahvoldun, yok edildin. Orda, geri kalaninla, her yere zayiflayarak lerek yryordun. Tanri buyurdugu icin, kendim devletli oldugum icin kagan oturdum. Kagan oturup ac, fakir milleti hep toplattim. Fakir milleti zengin kildim. Az milleti cok kildim. Yoksa bu [8] szmde yalan var mi?Trk beyleri, milleti, bunu isitin! Trk milletini toplayip il tutacagini burda vurdum. Yanilip lecegini yine burda vurdum. Her ne szm varsa ebedi tasa vurdum. Ona bakarak bilin. Simdiki Trk milleti, beyleri, bu zamanda itaat eden beyler olarak mi yanilacaksiniz? Babam [9] kagan, amcam kagan oturdugunda drt taraftaki milleti nasil dzene sokmus ...Tanri buyurdugu icin kendim oturdugumda drt taraftaki milleti dzene soktum ve tertipledim... kildim. ...Trgis kaganina kizimi... fevkalade byk trenle ali verdim. Trgis kaganinin

[10] kizini fevkalade byk trenle oguluma ali verdim ... fevkalade byk trenle ali verdim ... yaptirdim ... basliya bas egdirdim, dizliye diz cktrdm. stte Tanri, altta yer bahsettigi icin [11] gzle grlmeyen,kulakla isitilmeyen milletimi doguda gn dogusuna, gneyde ... batida ... Sari altinini, beyaz gmsn, kenarli ipegini, ipekli kumasini, binek atini, aygirini, kara samurunu, [12] mavi sincabini Trkme, milletime kazani verdim, tanzim edi verdim ... kedersiz kildim. stte Tanri kudretli... Trk beylerini, milletini [13] ... besleyin, zahmet cektirmeyin, incitmeyin! ... benim Trk beylerim, Trk milletim, ... kazanip ... bu ... bu kaganindan, bu beylerinden ... suyundan ayrilmazsan, Trk milleti, [14] kendin iyilik greceksin, evine gireceksin, dertsiz olacaksin. ... Ondan sonra Cin kaganindan resimleyici hep getirttim. Benim szm kirmadi, maiyetindeki resimciyi gnderdi. Ona bambaska trbe yaptirdim. Icine disina bambaska resim vurdurdum. Tas yontturdum. Gnldeki szm vurdurdum ... [15] On Ok ogluna, yabancina kadar bunu grp bilin! Ebedi tas yontturdum ... yontturdum, yazdirdim. ... O tas trbesini ... Bat Yz Tercme [1] ... stte ... [2] Bilge Kagan uctu. [3] Yaz olsa, stte gk [4] davulu grler gibi, ylece ve [5] dagda yabani geyik grlese, ylece [6] matema gark oluyorum. Babam kaganin [7] tasini kendim kagan ... [8] ... [9] ... Gney- Bat Yz Tercme [1] Bilge Kagan kitabesini Yollug Tigin, yazdim. Bunca trbeyi, resim sanati ... kaganin yegeni Yollug Tigin ben bir ay drt gn oturup yazdim, resimledim Kaynak: http://www.dilimiz.com/dil/bilgekaganceviri.htm 8)- B L M VE SANAT: Trkler 1 yl 365 gn 6 saat olarak hesaplayarak, 12 hayvanl Trk Takvimini oluturmulardr. Uygurlar tahta harflerden matbaay ve pamuktan kad yapmlardr. Madencilikte zellikle de demircilikte ileri gitmilerdir. (Kazakistan'n bakenti Alma Ata yaknlarnda bir kurgandan karlan "Altn Adam Heykeli" Trk maden sanatnn ne kadar gelitiini gsterir.) Eya ve binalarda HAYVAN USLUB denilen, hayvan figrlerini kullanmlardr. HALI Trklerin Dnya medeniyetine bir katksdr. (Altaylarda Pazrk Kurgan'nda bulunan hal dnyann en eski halsdr.) TRK KLTRNN EVRE KLTRLERLE MNASEBETLER : 1)- Trklerin in Kltrne Katklar: a)- Askerlik alannda b)- Devlet Tekilatnda c)- At kltrnde(At evcilletirmede) d)- Gk Tanr inancyla... inlileri etkilemilerdir. 2)- inlilerin Trkleri Etkiledii Alanlar: a)- Tarm ve yerleik kltr b)- Felsefe( Taoizm, Konfiys ve Budizm) c)- Giyim ... konularnda inliler Trkleri etkilemilerdir. 3)- Trklerin Mool Kltrne Katklar: Askerlik alannda, Devlet tekilatnda , Dil ve Alfabede (Uygurca ve Uygur Alfabesini kullandlar.), Kmz yapmay rettiler, Trk Tresi ve geleneklerinden, Gktanr dininden.... etkilendiler. HUN DEVLET (M 318 216): Tarihi bilinen en eski Trk devletidir. M..318de kuruldu. Orhun-selenga rma ile tken'de Noyun-Ula dolaylar merkezidir. lk hkmdar Tuman (Teoman) Yabgu. Mete M..209da babasn yenerek ynetime geti. Mete zamannda, imparator nvan ald. Ordu 10lu sisteme gre tekilatlandrld. Mete;Tm Trk, Mool, Tunguz gibi Altay

kavimlerini ynetimine ald. M..197de Dou Asyann ilk anlamasn inlilerle yapt. pek yolunu kontrolne alarak ticareti gelitirdi. pek yolunun in denetimine gemesi ekonomiyi zayflatt. M.. 48de Hun Devleti ikiye blnd. Bu blnme M.S.375te Kavimler Gne neden oldu. Avrupada ilk adan ortaaa gei balad. Hun Devletinin ikiye blnmesi 375-395-476 gelimelerini tetiklemitir. Mete Hann lmnden sonra Hunlar bir sre daha Asyadaki glerini korudular. Trk beyleri ile evlenen in Prensleri beyleri birbirine drdler. inliler Trkleri sava yoluyla yenemeyeceklerini anlamlard. Bu nedenle Bl ve Ynet uygulamasyla Hun Devletini ykmay baardlar. Paralanan Hun Devleti nce Kuzey ve Gney Hunlar olarak M.S. 48 ylnda ikiye ayrld. inliler bundan sonra nce Kuzey HunDevletinin daha sonra da Gney Hun Devletinin varlna son verdiler (M.S. 3. Yzyl) Tarihte ilk defa btn Trkleri tek bayrak altnda toplayan Trk Devleti Asya Hun devletidir. Byk Hun Devleti VERASET S STEM ve N S YASET nedeniyle Dou ve Bat Hun Devleti diye ikiye ayrld.Bat Hunlar ARAL GL civarna g etmek zorunda kaldlar. Dou Hunlar ise Kuzey ve Gney olarak ikiye ayrld. Ve daha sonra inliler tarafndan ortadan kaldrld. TRKLERDE VERASET S STEM : Trklerde devlet hkmdar ailesinin ortak mal saylrd. Ve lke hkmdarn salnda oullar arasnda paylatrlrd. Her prensin(TEK N) hkmdar olma hakk vard. Bu anlay Trk devletlerinde sk sk taht kavgalarnn kmasna ve Trk devletlerinin paralanmasna sebep olmutur. 375 Kavimler g ile Roma imparatorluu zerinde ylma, Roma-Germen gruplamasn oluturmutur. Asya Hun Devletinin yklmasndan sonra Hunlar dald. Hunlarn bir blm Balka gl ile Aral gl arasndaki topraklarda yaamaya devam etti. Bir sre sonra buradaki Hunlar dier Trk boylarnn da onlara katlmasyla yeniden glendi. Balamir zamannda Trkler Hazar Glnn Kuzeyinden batya doru ilerlemeye baladlar. Avrupada btn kavimler birbirine bask yaparak yer deitirdiler. Avrupann siyasi haritasnn deimesine neden olan ve toplumlar etkileyen bu olaya tarihte Kavimler G denir ( 375 ). KAV MLER GNN SONULARI: 1)- Roma mparatorluu; Dou ve Bat Roma mparatorluu olmak zere ikiye ayrld.(395). Bat Roma mparatorluu 476 ylnda bu Germen kavimleri tarafndan ykld. 2)- Avrupa'nn ETN K yaps deiti. (Germen kavimlerinin Avrupa'daki yerli kavimlerle karmas sonucu yeni milletler ortaya kt.) 3)- Trkler Avrupa'da BATI HUN DEVLET 'ni(AVRUPA HUN) kurdular. 4)- ngiltere, Fransa gibi Avrupa devletlerinin temeli atld. 5)- Avrupa'da FEODAL TE (DEREBEYL K) rejimi ortaya kt. 6)- lk a kapand, Ortaa balad. AVRUPA HUN DEVLET ( 475-469): BATI HUN DEVLET EGEMENL K YILLARI: 374 - 469 MERKEZ : Segedin civar (bugnk Macaristan'da) LK HKMDARI: Balamir Han Uldz ve Rua zamannda orta avrupaya hakim oldular. En parlak dnemi Atilla zamandr. Avrupa Hun Devleti, Ural dalarndan Tuna nehrine kadar uzanan Orta ve Dou Avrupa topraklarnda kuruldu. Devletin en nl hkmdar Atilla dr. Atilla nce Dou Roma mparatorluu zerine seferler yapt daha sonra Bat Roma mparatorluu zerine de seferler yapt. Devlet bir sre sonra ykld.Atilla, Bizansla konstantia (margos) ve Anatolios bar anlamalarn yapt. AK HUNLAR (EFTAL TLER) : 420 - 564 MERKEZ : Varvaliz (Kunduz civarnda) LK HKMDARI: Aksuvar Kagan. Hun devleti yklnca in denetimine girmek istemeyen bir ksm hunlar 4.YY.da Afganistan, Kuzey Hindistan ve rana yerletiler. 567de Sasani ve Gktrklerce ykld. GKTRKLER : KK TRK DEVLET 552 - 745 MERKEZ : tken LK HKMDARI: Bumin Kaan. Trk ad ile kurulmu ilk Trk devleti Gktrklerdir. 552de Bumin Han nderliinde tigende kuruldu. Bumin Kaan Orta Asyadaki btn Trk boylarn egemenlii altnda toplad. Kardei stemiyi Bat lkelerine "yabgu" olarak atad. stemi Yabu, sasanilerle anlaarak Ak

hunlar ykt ve pek yolunu denetime ald. Bat Trkistan hzla Trkletirilmitir. Asya da kurulan ikinci byk Trk devletidir. Millet ve devlet bilinci gelimitir. Dou Romaya resmi heyet gnderilmitir. Bumin kaan lnce yerine olu Murat Kaan Hkmdar oldu. Murat kaan, devleti stemi Yabgu ile birlikte ynetti. stemi Yabgu; bu defa Sasanilere kar B ZANS ile ibirlii yaparak, Sasani devletinin zayflamasn salad. Gktrk- Bizans ibirliinin Sasanileri zayflatmas, Hz. mer Devrinde slam Ordularnn Sasanileri yenmesini kolaylatrmtr. Bu dnemde pek Yolu, Trklerin denetimine girdi. Trkler, ine stnlklerinin kabul ettirdiler. Devlet 582 ylnda nce Dou Gktrk Devleti ve Bat Gktrk Devleti olmak zere ikiye ayrld. Ayrltan bir sre nce Dou Gktrk Devleti 630 ylnda in egemenliine girdi. Daha sonra 658 ylnda Bat Gktrk Devleti de in egemenliine girdi. KUTLUK DEVLET ( 2. Gktrk Devleti ) : in egemenliinde yaamak istemeyen Trkler her frsatta isyan ettiler. Bamszla alkn olan Trkler sonunda Kutluk adndaki bir kahraman ynetiminde bamszlklarn kazandlar(682). 630-680 Gktrklerin fetret devridir ve Orhun kitabelerinde anlatlr. Kutluk Kaan ine kar "Ulusal Kurtulu Savana" girierek II. Gktrk devletini kurmutur. Bu zellii ile Kutluk Kaan Trkiye Cumhuriyeti'ni kuran M.Kemal Atatrk'e benzer. Kutluk kaan, tkene sahip olarak 2. Gktrk Devletini kurdu. Bu devlete kurucusundan dolay Kutluk Devleti de denir. Kutluk kaan inlilere kar baarlar kazanarak devletin topraklarn geniletti. Onun en nemli yardmcs deerli devlet adam vezir Tonyukuk idi. Kutluk Kaan Devletinin en parlak dnemi Bilge Kaan zamandr. Bilge Kaan, devlet bakan kardei Kltigin ise ordu komutan idi. Yal ve tecrbeli Tonyukuk da vezir grevi ile Bilge Kaannn yannda yer aldlar, Gktrk devletine en parlak dnemini yaattlar. nce Tonyukuk sonra Kltiginnin lm zerine yalnz kald Bilge Kaann da lm zerine devlet zayflad ( 734 ) Uygur Basmil ve Karluklar ayaklandlar, Kutluk Devletini yktlar ( 744 ) Asya Hun Devleti'nden sonra Trkleri tarihte ikinci defa tek bayrak altnda toplamay baarmlardr. Milliyetilik duygusu, Fransz ihtilalinden 1000 yl nce Gktrkler dneminde en yksek seviyede yaanmtr. Orhun Antlarn dikerek (II.Gktrk zamannda) Trk tarihi ve Trk edebiyatnn ilk yazl kaynaklarn oluturmulardr. UYGUR DEVLET : EGEMENL K YILLARI: 745 - 840 MERKEZ : tken'de Ordu-Balg (Kara-Balasagun) Selanga Irma evresinde kurulmutur. 9 uygur + 9 ouz= 10 uygur devleti. Merkezi Orhun kysndaki karabalasagundur. LK HKMDARI: Kutlug Bilge Kl Kagan. Uygurlar nceleri Hunlarn, daha sonra da sra ile Avarlarn, Gktrklerin egemenliinde yaadlar. Daha sonra Karluklar ve Basmiller ile birleip 2. Gktrk Devletine son verdiler. Kutluk Bilge Kl, Karabalgasun merkez olmak zere Uygur Devletini kurdular ( 744 ). Uygur egemenlii Yzyl kadar srd. in mcadeleleri ve ktlktan dolay 839da zayfladlar. Uygurlar nceleri Krgzlarn saldrlarna dayanamayp 840ta iki Uygur devletine blnd. 13. yy balarnda Moollarn egemenlii altna girdiler. Bundan sonra siyasi varlklar sona erdi. Uygurlar; yerleik hayata geen ilk Trk devletidir. Kutluk Bilge Kl Kaan Trklerin ehir kuran ilk hkmdardr. lk Trk ehri Ordubalk (Karabalsagun)'dur. Kat ve matbaay kullanmlardr. Mani dinine inanmlardr. Mani Dini; Avlanmay, et yemeyi ve savamay yasaklayan bir dindir. Uygurlar Savalklarn kaybettiler. Krgzlar; Orhun Blgesinden Uygurlar kovarak, buradaki Trk nfusunun azalmasna sebep olmulardr. Bu yzden bu en eski Trk Yurdu, daha sonra Krgzlar yenen Moollarn eline geerek kolayca Moollam, MOOL STAN olarak anlmtr. TURFAN( DOU TRK STAN) UYGUR DEVLET : Krgzlar tarafndan kovulan Uygurlarn bir ksm Turfan Blgesi'ne gelerek, burada yeni bir devlet kurdular. Bu devletleri de Moollar tarafndan 1207'de ykld. Uygurlar gnmzde Dou Trkistan diye anlan bu blgede in'e bal zerk bir devlet olarak yaamaktadr. KANSU(SARI UYGUR) DEVLET : Krgzlardan kaarak Kansu Blgesi'ne gelen Uygurlar tarafndan kurulan bu devlete Sar Uygur Devleti de denilmektedir. 1209'da Moollarn hakimiyetine girmitir.

UYGURLARLA LG L D ER NEML HUSUSLAR: 18 harfli Uygur Alfabesini hazrladlar. Cengiz Han'n egemenliine girmelerine ramen medeniyette gelitiklerinden Moollar' devlet tekilat, ticaret, bilim, sanat, alfabe gibi konularda etkilediler. Moollarn Trklemesinde nemli bir rol oynadlar. (zbek ve aatay Trkleri) lk Mslman Trk Devleti Karahanllar'la savatlar.(Sebep Uygurlarn Budizmi, Karahanllarn slamiyeti yaymak istemeleri.) Tahta harflerden MATBAA'y oluturdular, pamuktan KAIT yaptlar. Uygurlar Yerleik hayata geen ilk Trk topluluudur. KIRGIZLAR: (M..206-M.S.220) beri mevcudiyetleri bildirilmektedir. Asya Hunlar zamannda kuzey-batda Baykaln batsnda rti Nehri havalisinde bir Trk kavmi olan Tinglinglerle kark olarak oturmulardr. Krgzlar kaynaklarda Trk asll gsterilmekte ve tahminen 5-6. asrlarda, Trklemi kavimlerden saylmaktadr. 6. asr sonlarnda in kaynaklarnda Hia-kia-sseu diye zikredilen Krgzlarn Gk-Trk hakan Mu-kan zamannda, 560a doru, hakanla balandktan sonra (630680) arasndaki fetret devrinde mstakil bir kagana sahip olmalarndan anlalyor. II. Gk-Trk hakanl devrinde tekrar Gk-Trk idaresine alnan Krgzlar, Mo-yen-ur Kaan tarafndan Uygur hakanlna balanm (758), fakat 840 ylnda iddetli bir hcumla Uygur devletini ykarak tkende kendi devletlerini kurmulard. En eski Trk kavimlerinden biri olan Krgzlar, ilk bata Yenisey Irma evresinde yayorlard. M.S. 1. yzylda Asya Hun Devleti'ne balandlar ve Tanr Dalar ynnde yerletiler.Asya Hun devleti'nin ykl zerine IV. yzylda gl bir devlet kurdular. Gktrk Devleti kurulunca da ona balandlar. Gktrk Devleti'nin yklmasndan sonra bir sre bamsz yaayan Krgzlar, Uygur Devleti kurulunca bu yeni siyasi tekilatn iine girdiler. Daha sonra tekrar bamszlklarn ilan ettiler ve Uygur Devleti'ni yktlar.Bu yeni Krgz Devleti 80 yl bamsz yaad. Daha sonra beliren Hitaylar, Krgzlar kuzeydeki eski yurtlarna srdler. Krgzlar daha sonra Karahanllar Devleti'ne balandlar, ancak yar bamsz hayatlarn da srdrdler.XIII. yzylda beliren Mool Devleti btn Asya'nn kaderini deitirdi. 1207Mool egemenliine girmilerdir. Pek ok devlet bamszln yitirdi. Krgzlar da uzun bir sre siyasi varlklarn kaybettiler. Yenisey rma dolaylarndaki Krgzlar, bugn bamsz Krgzistan Cumhuriyetidir. Manas Destan Krgzlara aittir. Krgz kavminin, Uygur Hakanln, ykarak igal ettii tkende tutunamayp, burann Mool Ki-tanlara gemesine ve tam idrak ve intibak edemedii Orhun kltrnden ortadan kalkmasna sebep olmak, dolays ile eski Trk Hakanlar yurdunu, bir daha geri gelmemek zere Moollara intibak ettirmek suretiyle Trk tarihinde oynad menfi rol dikkatten kamamtr. Nitekim Karluklar tkende Krgz hakimiyetini reddetmilerdir. S B RLER : (SABARLAR=SAB RLER): nceleri Hun devletinin egemenliinde yaayan Sibirler, VI. yzyl balarnda Avarlarn basksyla batya g ederek Ural dalarnn gney dousuna yerletiler. Sasanilerle anlaarak, Bizans'a kar savatlar. Anadolu'ya aknlar yaptlar. Anadoluda Kayseri, Konya ve Ankaraya Kadar geldiler. Anadolu'ya ilk Trk aknlar Avrupa Hunlar tarafndan, ikinci akn Sibirler tarafndan yaplmtr. Bugnk S B RYA ad Sibir Trklerinden gelir. Avarlara yenilince Hazar Trklerine kartlar. Hazar Devletinin asl kitlesini oluturdular. AVARLAR: 552 ylnda Orta Asya'daki Avar mparatorluuna Gktrkler son verince, batya doru ilerleyerek Romanya'ya giren AVARLAR merkezi MACAR STAN olan yeni devletlerini kurdular. in kaynaklar Avarlara JUAN- JUAN demektedir. 619 ylnda tek bana, 629 ylnda da Sasanilerle ortaklaa stanbul'u kuattlar. lk defa stanbulu kuatan Trkler, Avarlardr. Slav topluluklarnn g etmesine neden olarak, bunlarn dou Avrupa ve Balkanlara inmesini saladlar. Bylece Balkanlarn Slavlamasnda etkili oldular. 805 ylnda Franklar tarafndan ykldlar. HAZARLAR : Avrupa'da kurulan ilk Trk devletleri iin de en kuvvetli ve uzun mrl olan Hazar devletidir. Karadeniz'in kuzeyine kadar hkimiyetini genileten Bat Gktrk Devleti'nin bir devam olarak ortaya kmtr. Gktrkler, VII. yzyln banda, Hazar Denizi ile Karadeniz arasnda dank bir hlde yaayan, Sabar, Ogur ve Onogur gibi Trk kavimlerini kuvvetli bir birlik hlinde tekiltlandrrlar. te bu birlie Hazar ad verilmitir. Hazarlar iin Bizans ve in

kaynaklarnda Trk veya Trk-Hazar ad da kullanlmtr. Hazar Devleti'nin kurucular, Gktrk hkmdar ailesinin mensup olduu Ana soyundandrlar. Hkmdarlarna da Gktrkler gibi, kaan diyorlard. Gney Rusyada Volga dinyester Irmaklar arasnda kurulmu Macaristana kadar genilemitir. Avarlar Asya' dan Avrupa' ya geerken Kuzey Kafkasya blgesindeki Sabarlar' n yurtlarn ellerinden almlard. Fakat Sabar Trkleri Avar frtnas getikten sonra tekrar toparlandlar, Gktrk mparatorluu' nun Bat ucunda Gktrkler adna Bizans ve ran mparatorluklar ile mcadeleye devam ettiler. 630' dan sonra Gktrk mparatorluu in hakimiyeti altna girince Sabarlar mstakil bir devlet haline geldiler. te Hazar Hakanl bunlarn eseridir. Hazarlar, ran' daki Sasani mparatorluu' nu devaml basklaryla ok zayf drmlerdi. slam ordular Sasaniler' in byle zayf zamanlarnda ran' a girerek onlar kolayca kerttiler. ran aradan kalknca Emevi ordular Hazar lkesine doru yrdlerse de Hazarlarn iddetli direnii karsnda Ermenistan snrndan teye geemediler. Hazarlar btn Dou Avrupa' y ellerine geirerek byk bir devlet oldular. Araplarn Dou Avrupaya girilerini engellemilerdir. Hazar Hakanl Kafkaslar' dan Macaristan' a kadar uzanan geni bir saha iinde yaayan kavimler bu sayede ticaretle, san' atla, din hayatnn gelimesiyle urama frsatn bulabildiler. Hazarlar' n yklmas ve dalmas Trk tarihinde byk ibret alnmas gereken olaylardan biridir. Bu devlet Trkler bakmndan baarsz bir ehirlemenin sonucu olarak dalmtr. Hazarlar eskiden olduu gibi yar gebe kabilelere dayanmadklar iin cretli bir ordu kurmulard. Fakat bu cretli ordu sadece kendi kavimlerinden deil, birbiri ile uzlamas ok zor olan birok kavimlerin insanlarndan meydana geliyordu. Hazarlar ayn hatay, din konusunda da ilediler. Memlekette bir din birlii salamay dnmediler. Hazar lkesinde her dinin misyonerleri at oynatyor, bylece Hazar halk dini inan bakmndan bir yamal boha haline geliyordu. Hazar Hakanlar Sekizinci Yzyl' da Musevilii kabul etmilerdi. Hazarlar' n zayflamasndan en ok faydalanan slavlar, yani bugnk Ruslar' n dedeleri oldu. Hazar topraklarnn byk bir ksm onlarn eline geti. Ayrca Macaristan da o devirde ayr bir g halinde ortaya kt. Rus Knezlii tarafndan yklmtr. 2.Dnya savanda torunlar A.Hitler tarafndan frnlarda piirilmi yada kyma yaplmtr. BULGARLAR : "Bir ksm Hunlar' la Dinyeper-Volga arasnda yaayan Ogur Trkleri' nin karmasndan Bulgar kavmi domutur." "Bulgar" kelimesi Trke "Bulgamak" (=birbirine karmak) fiilinden gelir. Bir ksm Hunlar' la Dinyeper-Volga arasnda yaayan Ogur Trkleri' nin karmasndan Bulgar kavmi domutur. e blnmtr. 1) Hazarlara karmlardr. 2) Slavlara karan Tuna Bulgarlar 3) slamiyeti benimseyen Kazan Trkleri. lk Bulgar Devleti, Gktrk mparatorluu' nun 630' da dalmas zerine kuruldu. lk Bulgar hkmdar, Asya Hun Tanhularnn slalesinden gelen Kurt Han idi. fakat Kurt Han' n devleti, kendisinin 665' te lmnden sonra Hazarlar' n basksyla dald. Bu ilk Bulgar Devleti, Kafkasya' nn kuzeyinde idi. Kurt Han' n kk olu bir ksm Bulgarlar' la birlikte Balkanlar' a geti ve orada bir Bulgar Devleti kurdu (679). imdiki Bulgaristan topraklarnda kurulan bu devletin topraklar zerinde slav kitleleri yayordu. Bizans bunlardan Arap kuatmasn kar yardm grm ve kendilerine birtakm ticari kolaylklar salamlard. Bulgarlar 814' te stanbul kaplarna dayanarak ehri kuattlar. Ancak bu srada Bulgar Kral Kurum Han ld. Yerine geen olu Omurtag Han Bizans' la bar yapt. Tuna Bulgar Hanl' nn en parlak devri, bu Omurtag zamandr. Bulgarlar, kalabalk slav kitleleri arasnda yava yava erimeye balamlard. Boris Han' n 864' te Ortadoks Hristiyanl kabul etmesinden sonra Bulgarlar iyice slavlatlar ve Trk karakterini tamamen kaybettiler. Bugnk Bulgaristan bir slav devletidir. Kazan Bulgarlar ( til Bulgarlar)' nn hkmdar Alm Han zamannda (Onuncu yzyl ba) slam Dini kabul edildi. on nc Yzyl' da Moollar bunlarn lkelerini talan ederek halk kltan geirdiler. Ama Bulgarlar tekrar toparlandlar. Ardndan Altnordu Han polat Timur ve en sonunda Timur grgan, Bulgar lkesini tahrip ettiler. til Bulgarlar Kazan blgesine giderek oraya yerletiler. TRG LER: Adlarnn Trk+ eklinde gelimi olduu bildirilen Trgiler, Talas-u- li-Isk Gl sahasnda oturuyor ve Bat Gk-Trklerin (On-Oklar) To-lu kolunun bir ksmn tekil ediyorlard. in kaynaklarnda ilk defa 651 hadiseleri ile ilgili olarak zikredilen Trgi (To-ki-iler,

phesiz Gk-Trk hakanlnn kuruluundan nceki devirlerdenberi burada bulunuyorlard, zira stemi Kaan 552de Trgilerin de dahil olduu On-Oklarn bamda yabgu tayin edilmiti. 630u takip eden yllarda Trgilerin dier Trk topluluklar gibi tekilatl bir mukavemet unsuru halinde ortaya ktklar anlalyor. Trkistan'da kurulan bu devletin merkezi Balasagun'dur. Gktrk devletinin yklmasyla glerini artrdlar. Emevilerle mcadele etmilerdir. lk para basan Trk Devleti Trgiler olmutur. in politikalar sonucu sar ve kara trgiler ikiye ayrldlar. 657 ylndan sonra in'in basks ile batya gp etrafa yaylmlardr. 681 ylnda Gktrk Devletinin yeniden kurulmasyla Trgeler, Gktrkler'in hkimiyetini kabul etmek zorunda kalmlardr. 712 ylnda ise Gktrk Kaan Kapagan, Trge Kaan'n ldrerek onun hanedanna son vermitir. 717 ylnda Trgelerin bat kesimlerinin yeniden bir birlik oluturmular ve 766 ylnda Bat Gktrk sahasnda hkim olmaya balayan Karluklar, Trgelerin siyas varlklarna son verirler. KARLUKLAR : Karluklarn Trk soyundan geldikleri ve Gk-Trklerin bir boyudur. Altaylarn batsndaki Kara- rti ve Tarbagatay evresi. On-oklarn bir ksmnn meydana getirdikleri anlalan Karluklar bu arada kabileden kurulu birlik halinde bulunuyorlard (Karluk). Daha stemi Kaan zamannda Trk hakimiyetinin Hazar'n kuzeyi ve Maverannehire doru genilemesinde phesiz byk rolleri olmutur. Her iki Gk-Trk hakanl devrinde Karluklarn durumu yukarda aklanmt. 630-680 yllar arasnda, dier Trk boylar, gibi, bunlarn da zaman zaman ine bakaldrmlardr. Kl-Erkin nvann tayan -Karluk beyi bu tarihlerde Yabgu nvann almt ve kuvvetli bir orduya sahip idi. Daha sonra Kapagan Kagan tarafndan II. Gk-Trk hakanlna balanmlardr, inin de tevik ve tahriki ile Gk-Trklere kar ayarlanarak iddetli mcadelelerde bulunmulard. Bilge Kagann lmnden sonra, tekrar faaliyete geerek Uygur ve Basmllarla birlikte, Gk-Trk hakanlnn yklmasnda messir oldular. Basmllar hakim duruma geldikleri srada (742) Sa yabgu mevkiini alan Karluk babuu, Uygur hakanlnn kurucusu Kutlug Kl Bilge zamannda daha stn saylan Sol Yabgulua ykseltildi. Fakat bu Karluklarn tamamn temsil etmiyordu. Be-balk havalisinde oturan Karluklarn kendi setikleri ayr bir yabgular vard: Ton-Bilge. Ancak tkende yeni kurulan Uygur hakanl btn Karluklar tarafndan st tannyor ve yabgular hakana bal bulunuyorlard. Batda Emevi-Arap ilerlemesini durdurmu olan Trgi hakanlnn kntye doru gittii tarihlerde Orta Asya Trk lkelerinin korunmas gibi bir tarihi vazife, bu defa, Karluklara dmt. Arap baksnn iyice hafiflemesi sonucu, inliler eski Orta Asya siyasetlerini canlandrarak, Karluklarn dahil bulunduu blgeye yeniden el koymak istemilerdi. Talas Sava; arap-in sava (751 Temmuz). slamlarla inliler arasnda cereyan eden bu savata Araplarla ibirlii yaparak, inlilerin ar malubiyete uramasn saladlar. Tarm havzasndan itibaren bat Karluklara, dou blgesi Uygurlara ait olmak zere Orta Asyann yeniden Trk hakimiyetinde kalmasn temin eden bu savata urad hezimet yznden in ar i buhranlara sahne olmu ve artk bir daha bat ile ilgilenememitir. Karluklar, slamiyeti kabul eden ilk Trk boyu olarak, lk Trk- slam devleti olan Kara Hanl devletini kurmulardr. 8.YYda Mool hakimiyetine girmilerdir. MACARLAR: Fin Ugor kavmi ile OGUR Trklerinin karmasyla MACAR kavmi ortaya kmtr. 896 ylnda kendi adlarn verdikleri MACAR STAN'a gelerek devletlerini kurdular. X. yzylda Hrstiyanln Katolik mezhebini benimsediler. (Bundan sonra Trklk zelliklerini kaybetmeye baladlar.) Almanlarn (Germenlerin) douya doru yaylmasn engelleyerek, Balkan topluluklarnn(Slavlarn) Germenlemesini nlediler. PEENEKLER : lk yurtlar Aral gl evresi. Hristiyanl kabul edip savalarda Bizansa destek vermitir. Karadeniz'in kuzeyinde Don ve Dinyesper nehirleri arasndaki blgeye yerletiler.Kiev Prensliini yenerek, Ruslarn Karadeniz'e inmelerini engellediler. 1071 Malazgirt Savana Bizans ordusu iinde cretli asker olarak katldlar. Ancak Seluklularn kendileri gibi Trk olduklarn anlaynca Seluklu ordusu saflarna katldlar. Edirne ve Trakya'nn Marmara kylarna kadar olan topraklar Bizans'tan aldlar. zmir Beyi AKA BEY Peeneklerle temas kurdu. Buna gre aka Bey Peeneklerle birlik olarak Anadolu ve Rumeli'den stanbul'u kuatmak

istiyordu. Ancak Bizans kurnaz bir politikayla, yine bir Trk topluluu olan KUMANLAR' Peenekler zerine saldrtarak, Peeneklerin dalmasna sebep olmutur. UZLAR (OUZLAR):Tarihte Trk Milletinin siyasi, kltr ve medeniyet alannda en byk rol oynayan koludur. Seluklular, Osmanllar, bir ksm Macarlam, dier bir ksm Rusyann batsnda Gagauz (Gkouz), bambaka bir kulu ise hristiyanl benimsemi ve 1071 Malazgirt savanda Seluklu ordusuna gemitir. Ouzlara; Bizansllar UZ, Ruslar TORK veya TORK, Araplar TRKMEN, GUZ demilerdir. 24 Ouz Boyu vardr. Hazar denizinin kuzeyinden bir kolu "UZ" ad ile Avrupa ve Balkanlara g etti. Balkanlara gelen UZLAR Bizans ordusunu ve Bulgarlar yendi. Ancak Peenek aknlar, souklar, salgn hastalklar yznden dalp yok oldular. Uzlarn bir ksm Malazgirt Sava srasnda Bizans Ordusu saflarndan, Seluklu Ordusuna getiler. KUMANLAR (KIPIKLAR) : 11.YYda Orta Avrupa ve Balkanlar zerine aknlar yapmlardr. Trk soyunun en gzel boyudur. 1239da Moollarca yklmtr. Doudaki kumanlar, Eyybi ordusuna cretli asker olmulardr. Volga'y aarak Avrupa'ya ve Balkanlara girmilerdir. Kpaklarn Karadeniz'in kuzeyinde hakim olduklar topraklara "KIPAK BOZKIRLARI" denilmektedir. Macaristan'a giden Kpaklar ROMEN devletinin kurulmasnda etkili olmulardr. Kpaklarn Ouz Trkleriyle yapt mcadeleler DEDE KORKUT H KAYELER 'nin ortaya kmasna sebepolmutur. CODEX CUMAN CUS(Kodeks Kumanikus); Kpak Trk ivesi ile yazlan Latin, Fars ve Kuman dilleri zerine yazlm bir szlktr. (KPSSde slam Tarihinden soru sorulmayacaktr!) SLAM TAR H MED NE: Yemenle Suriyeyi birletiren baharat yolu zerinde bulunur. slamiyet ncesi Arap yarmadasnda cahiliye dnemi yaanyordu. Lat, menat, hubel ve uzza taptklar putlaryd. H CRET: 622 Ylnda Hz. Peygamber (s.a.s) ve ashabinin Islm devletini kurmak zere Mekke'den Medine'ye g etmeleri. 624 BED R SAVAI: BED R GAZVES slm devletinin Medine'de kurulmasndan sonra mslmanlarla mrikler arasnda meydana gelen ilk sava. Bu savaa, yapld kasabann adyla anlarak, Bedir Gazvesi denilmitir. Mslmanlarn ilk askeri baarsdr. 625 UHUT SAVAI: Uhud dagi civarinda msriklerle yapilan savas. Uhud savasindan nce Kureys'in fkesi kabarmis, kin ve intikam duygulari artmisti. Putperest Kureysliler Mekke disindaki Arap kabilelerinin de katilmasiyla 3000 kisilik bir asker kuvvet hazirladilar. Bu kuvvette 700 zirhli, 200 atli svari, 3000 deve vardi. Aralarinda, basta Ebu Sfyan'in karisi Hind oldugu halde 14 tane de kadin vardi. 11 Sevval 3 (27 Mart 625) Cumartesi gn savas teke tek vurusmalarla basladi; Hz. Ali, Hz. Hamza ve teki 0slm savasilari hasimlarini ldrdler. Sonra savas kizisti. Resulullah (s.a.s) almis oldugu asker tedbirler ve uygulamis oldugu planlar sayesinde ilk safhada Mslmanlar galip geldiler. Hazma ehit edildi. Resulullah (s.a.s)'in disi kirilmis, yanagi yarilmisti. Mekkeliler sava kazanm ama sonu alamamlardr. 627 HENDEK SAVAI : Uhud savandan iki yl sonra, Hicret'in beinci ylnn evval aynda (23 ubat 627) Medine'nin kuzeyinde cereyan etmitir. slamn savunma savadr. 628 HUBEYD YE BARII: Hz. Peygamber ve ashabinin Kabe'yi ziyaret maksadiyla Mekke'ye gitmek istemeleri ve bunun msrikler tarafinda engellenmesi zerine ikan olaylardan sonra mslmanlarla msrikler arasinda yapilan anlasma. Mekkelilerin siyasi olarak islam tanmalar. 629 HAYBER KALES N N FETH : Hz. Peygamber'in hicretin 7. yilinda fethettigi, SamMedine yolu zerinde Medine'nin 15I km. kuzeyinde Yahdilerin oturdugu bir yerlesim merkezi. slamiyetin yaylmas hzlanmtr. 630 Mekkenin Fethi: On ikibin kisilik byk islam ordusu hi bir byk olaya karismadan kolayca Mekke sehrini fethetmislerdir.Hicretin sekizinci yilinda Resulullah (s.a.s.)'e boyun egen Mekke, bu tarihten sonra yeni bir dnemi yasamaya basladi. Allah Tel'nin mbarek kildigi, Islm dininin merkezi olan bu belde, sirkten, putperestlikten ve btn diger hurafelerden arindirilmis yeni bir hayata kavustu. Daha nce bagimsiz bir sehir devleti olan Mekke'nin, fetihten sonra ekonomik ve sosyal durumu da degismisti.

630 Huney sava: Mekke'nin fethinden sonra Mslmanlarla Havazin Msrikleri arasinda meydana gelen savas. Raslllah'in Havazin kabilesi kendi zerlerine gelebilecegi endisesiyle savas hazirliklari yapmisti. Mslmanlar Mekke zerine yryp orayi fethedince, Havazin kabilesi artik siranin kendilerine geldigini anladilar ve savas hazirliklarini tamamlayip kendilerinin saldirmalarinin daha uygun olacagini hesapladilar. Mekkedeki putlarn krlmas bahanesiyle kan sava Mslmanlar kazand. 630 Taif seferi : Huney savandaki kabileler Taife snd. Sefer Mslmanlar iin baarsz. 630 Tebk seferi : Gassani slam olmu, kaleler alnmtr. Muammedin son seferidir. MUHAMMET: slamiyeti yaym, Arabistanda siyasi birlii salamtr. 632-661 DRT HAL FE DNEM : Halifeler seilmitir. Yalanc peygamber sorunu zlmtr. 1.Ebu Bekir(632 - 634): Hire seferini dzenlemi, Arabistan ynetimine almtr. Yalanc peygamberler ortadan kaldrld. Ridde Hareketi bastrld. Vergi vermeyenlerin ayaklanmas nlendi. Kur'an toplanarak kitap haline getirildi. lk defa Arap Yarmadas dnda toprak alnd. Dalmakta olan Arap- slam devletleri yeniden toparland. 2.mer (634 - 644) : ran ve Irak' alarak Sasaniler'e son verdi. Bizanstan, Suriye, Antakya, Kuds, Filistin ve Msr ald. Snrlarn genilemesi ile devlet kurum ve kurallarn yeniden dzenleme ihtiyac dodu. Bunun sonucunda;a- Alnan yerler ynetim birimlerine ayrld. b- Adli tekilat kuruldu. c- Askeri iktalar oluturuldu. d- Srekli ordugahlar kuruldu. e- Hicri takvim dzenlendi 3.Osman (644 - 656) : lk slam donanmas oluturuldu. Bizansla deniz sava yapld. Kuzey Afrika'da ilerleme devam etti. * ran alndktan sonra tarihte ilk defa Trk-Arap ilikileri balad. Kur'an oaltlarak datld. Kendi soyu olan Emevileri kayrmas sonraki ayrlklara ortam hazrlad. Tunus, Kbrs, Horasan, Harezm alnm arap-Trk savalar balamtr. Arap ordusu, Kafkas dalarnda Hazarlarla karlat. 4-Ali(656 - 661) Halifeliini tanmayan peygamberin ei Aye ile yaplan sava kazand Bu olaya Deve olay veya Cemel Vakas denir. Halifeliini tanmayan Muaviye ile yaplan Sffin Sava sonusuz kald. Halifeyi belirlemek iin bavurulan Hakem Olay sonucunda is1am dnyasnda ilk ayrlklar ortaya kt.Buna gre; a- Ali taraftarlar iiler b- Muaviye taraftarlar Emeviler c- ikisine de kar kan Hariciler olmak zere slam dnyas e ayrld. 657 SIFF N SAVAI: Drdnc Raid Halife Hz. Ali (r.a) ile ona isyan eden Suriye valisi Muaviye b. Ebu Sfyan arasnda M. 657 ylnda, Frat'n sa kysna yakn Rakka'nn dousunda bulunan Sffn'da yaplan sava. Hz. Ali'nin Cemel vak'asnda kar grubu yenmesinden sonra onun hilafetine muhalif olarak, Suriye blgesini idare etmekte olan Muaviye ve taraftarlar kalmt. Hz. Ali'ye isyan edenler, davalarnn, Hz. Osman (r.a)'n intikamn almak olduunu iddia ediyorlard. Devir i mcadeleler iinde getiinden d savalar yaplmad. Drt Halife Devri Hz. Ali'nin Hariciler tarafndan ldrlmesiyle sona erdi. EMEV LER (661 - 750): Kurey kabilesinin bir koludur. am valisi muaviye kurmutur. Suriye, msr, Filistin muaviyeyi halife kabul etti. Muaviye'den sonra yerine olu Yezit'in gemesi ile halifelik babadan oula geen bir saltanat haline geldi. Muaviye zamannda Mslmanlar ilk defa stanbulu kuattlar. Yezit zamannda Kerbela Olay meydana geldi. Bu olay sonucu slamdaki ayrlklar kesinleti. Abdlmelik devrinde altn ve gm para basld. Arapa resmi dil ilan edildi.Velid devrinde Kadiks Savayla ispanya alnd. Avrupadaki ilerleme sonucu Avrupallar ilk kez aralarnda birletiler. Puvatya yenilgisi ile Avrupa 'daki ilerleme durdu.Emeviler zamannda Orta Asya'daki Trk Devleti Trgilerle Maverannehir iin uzun savalar yapld. 1-Muaviye Dnemi: Hazreti mer, onu am valiliine getirdi. Hazreti Osman'n zamannda ayn vazfeye devam etti. Kendisini amllar'a sevdirdi, 16 yl bu vazifede kald. Gl bir orduya ve hazneye sahipti. Hazreti Ali'nin zamannda am Emri olarak 4 sene daha vazfe yapt. 19 sene de saltanatn sayarsak, tam 39 yl yneticilikte bulundu. Hazreti Osman'n katillerini bulmadka Hazreti Ali'ye biat etmeyeceini bildirdi. Hazreti Ali'yle, Hazreti Muviye'nin 80 bin kiilik ordular Sffin'de karlat. Hkem usulyle anlamak istediler; Haricler, Hazreti Ali'yi ehid edince Muviye g kazand. Hazreti Hasan da hilfetten vaz geince, Emev Devleti'nin hkimi

Hazreti Muviye oldu. Mslmanlarn kurduu devlete ilk defa bir isim veriliyordu: Emevler. Devlet Bakan Muviye (r), 661 den 680'e kadar 19 sene hilfette bulundu Hz. Osman zamannda am valiliine getirilen Muaviye, 661 ylnda halife oldu. Muaviye Emevi Devleti'nin ilk hkmdardr. Bu dnemde halifelik seim sisteminden karlarak saltanat haline getirildi. stanbul kuatld fakat alnamad. slam tarihinde ilk defa Emeviler stanbul'u kuatmtr. lmeden nce olu Yezid'i halife tayin etti ve bylece halifelik resmen saltanat haline geldi. 2-Yezit Dnemi : 681 kerbela olay Hseyin ldrlmesi. Bu dnemde Atlas okyanusuna kadar ilerlenmitir. Muaviye 680 ylnda ldkten sonra yerine olu Yezid halife oldu. Kufeliler de Hz. Hseyin'i halife setiler. Bu dnemde Kuzey Afrika'nn fethi tamamlanmasna ramen, Berberilerin ayaklanmas ile blge tekrar elden kmtr. Kuzey Afrika ancak Abdlmelik zamannda kontrol altna alnabilmitir. Yezid ve Hz. Hseyin taraftarlar 681 ylnda Kerbela denilen yerde karlat ve Hz. Hseyin ve taraftarlar, Yezid ordusu tarafndan ldrld. slamiyet toplumu bu olaydan sonra Sunniler ve iiler olarak ikiye ayrld. 3-Abdlmelik Dnemi : Yezid'in 683 ylnda lmesi ile II. Muaviye halife oldu. II. Muaviye, 685 ylnda halifelii Abdlmelik'e brakt. Bizans, Kuzey Afrika, Anadolu ve Hindistan zerine seferler dzenlendi. Bu fetihler srasnda Kuzey Afrika'da yaayan Berberiler kitleler halinde slamiyet'i kabul etmeye baladlar. Bizanslar, Kuzey Afrika'dan tamamen kartlarak snrlar, Atlas Okyanusu'na dayandrld. Arapa resmi dil oldu ve ilk slam paras olan sikke bastrld. Bylece slam Devleti'nin ekonomisi Bizans ve Sasani etkisinden kurtulmaya balamtr. 4-Velid Dnemi : Abdlmelik'in 705 ylnda lm zerine olu Velid halife oldu. Tark Bin Ziyad komutasnda spanya'ya geildi. 711 ylnda Kadisk'de Vizigot ordusu yenilgiye uratld. Puvatya Sava (732) ile Mslmanlar'n Avrupa'daki ilerleyii duruduruldu. 732'de Franklarla Puvetye sava kazanlsayd Fransa da slm snrlarna katlacakt. Kavimler g; emevilerin, Avrupadaki fetihlerini kolaylatran en nemli unsurdur. (Merkezi Krallklar yklmt) Hazar Trkleri ile yaplan sava kaybedildi. Trklere kar 2.cephe ald. Hiam'dan sonraki halfeler Emev Devletinin ykln hzlandrd, bu sre 750'de sona erdi.arl Martel ile 732 tarihinde yaplan Puvatya Sava'nda yenilindi ve spanya'ya geri ekilindi. Emevi Devleti'nin Ykl : 1. Devlet ynetiminde meydana gelen bozukluklar 2. Emeviler'in Arap milliyetilii yaparak Mslmanlar arasnda ikilik karmalar 3. Bu politikalarndan dolay ranllar ve Trkler Emeviler'e kar srekli ayaklanmlar ve yklmalarnda etkili olmulardr. rnek olarak Horasan valisi Kuteybe Bin Mslim'in isyann verebiliriz. 4. Halifelerin, fetihlerde ordunun banda bulunmayp, saraya kapanmalar 5. Abbasoullar'nn, Emeviler aleyhinde propagandalar 6.Muaviye ve Yezid dneminde Mslmanlar'a ve Hz. Muhammed'in soyundan gelenlere yaplan kt muameleler.7. ii ve Harici gruplarn aleyhte almalar 8. Kerbela Olay 'nn etkileri nedenleriyle yklmlardr. ABBAS LER (750 - 1258) : Abbasiler, Emevilerde olduu gibi Arap olan olmayan ayrm yapmadlar. Emeviler, arap devletiyken, Abbasiler slam devleti olmutur. Bu durum Arap olmayan kitlelerin rnein Trklerin, slamiyeti benimsemelerinde etkili oldu. Bu nedenle bir slam devleti saylr. Bakenti Badattr. Abbasilerin iktidara gemesinden hemen sonra gerekleen Talas Savanda (751), Araplar Trklerle birlikte inlilere kar savatlar.Abbasi hizmetine giren Trkler giderek n plana ktlar. Trkler iin Avasm denilen savunma ehirleri kuruldu. Bylece Bizans'a kar nlem alnm olundu. Bilim ve uygarla nem vermiler, tarihte ilk ada retim balamtr. Askeri arlkl samerra ehri kurularak vezirlik, komutanlk, valilikler Trklere verilmitir. Trkler kitleler halinde slam lkelerine geldiler. Memun zamannda dnyann yuvarlakl ispatland. Vezirlik makam ve divan oluturuldu. Tmarn ilk ekli olan ikta sistemi ilk defa Abbasiler dneminde uygulanmtr. 1258de Moollarca yklmtr. En parlak dnem Harun Reit devridir. Mansur zamannda Yunanca ve Hellence klasikler Arapaya evrildi ve bir slam Rnesans yaand. Badat kuruldu ve bu ehir bilim-kltr merkezi haline geldi. Abbasiler; a- slamiyetin ilk heyecannn azalmas b- Yeteneksiz halifelerin ibana gelmesi c- XI yzyldan itibaren n Asya 'nn Seluklu Trklerinin egemenliine girmesi d- Merkezi otoritenin zayflamas ile halifeye ait topraklar zerinde ''Tevaifl Mlk'' denilen devletlerin kurulmas (rn:

Msr'da Tulunoullar ve Akitler, Irak'ta Bveyhiler, randa Tahiriler, Maverannehir'de Samanoullar) sonucu yklmlardr.Abbasilere 1258 de Moollardan Cengiz Han'n torunu Hlagu Han, Badat' alarak son darbeyi vurmutur. Emeviler ykldktan sonra spanya Abbasiler'e balanmad. Endls Emevileri ayr bir devlet olarak yaad. Daha sonra Beni Ahmer Devleti (Grnata Devleti) varln XV. yzyla kadar korudu Abbasi hanedanl Osmanllardan sonra en uzun egemenlik srdren hanedanlktr. 1-Ebu'l Abbas Dnemi :Abbasi Devleti, Hz. Muhammed'in amcas Abbas'n torunlarndan Ebu'l Abbas tarafndan 750 tarihinde kuruldu. Abbasi hkmdarlar, Emeviler gibi Arap stnlne dayal bir devlet kurmadlar. Ebu'l Musa, Haimiye ehrini devlet merkezi yapt, i karklklarla urat, kanl bir ekilde siyasi birlii salad. Ebu'l Abbas, siyasi birlii salarken yapt almalar yznden "Seffah" (kan dkc) lakabn almtr. 2-Ebu Cafer El- Mansur Dnemi: Ebu Cafer El-Mansur, 754 ylnda halife oldu. 754 ylnda Abbasi Devleti'nin bakenti Badat'a tand. 751 ylnda inlilerle Talas sava yapld. Bu dnemde kltr hareketleri olduka ilerledi. 3-Harun Reit Dnemi :Harun Reit, 786 ylnda Abbasi Devleti'nin bana geti. Bu dnem Abbasilerin en parlak dnemi oldu. Binbir Gece Masallar'nda geen Badat halifesi Harun Reit'tir. Binbir Gece Masallar'nda zellikle bu dnemdeki slam hazinesinin zenginlii vurgulanr. Anadolu'ya aknlar yapld, stanbul kuatld fakat baarl olunamad. Bu dnemde de i isyanlar srd. 4-Me'mun Dnemi :Harun Reit'in lm zerine yerine olu Emin geti. Ksa sre sonra yerine Harun Reit'in dier olu Me'mun geti. Mu'tezile Mezhebi bu dnemde ortaya kt. Bu dnemde Antik a Yunan eserleri Arapa'ya evrildi. Arap- slam Devleti kltr ve sanat alannda dardan (Helenizm'den) en ok bu dnemde etkilenmitir. 5-Mu'tasm Dnemi :Me'mun'un lm zerine 833 ylnda kardei Mu'tasm halife oldu. Bizans snrlarnda "Avasm" denilen Trk ordugahlar kurdurdu. Avasm kentlerinin oluturulma nedeni; slam dnyasna kar Bizans saldrlarn krmaktr. Mu'tasm'n lm zerine merkez otorite zayflad. Trkler'in snr boylarnda, yerleim yerlerinden uzak blgelerde Emir'l mera grevi verilerek merkezden uzaklatrlmasnn ve ordugahlarda toplanmasnn nedenleri sava zelliklerini kaybetmelerini nlemek ve merkezde tehlike oluturmalarn engellemekti. Devlete bal Tavaif-i Mlk'ler bamszlklarn ilan etti. Abbasi Devleti'nin ykl : Abbasi Devleti, Mu'tasm'n lm ile zayflad ve Moollar'n Badat' istilas ile ykld. Seluklularn yklmas ile koruyucular ortadan kalkt. iilerin ve Emevilerin olumsuz almalarndan zarar grd. Zayflama dneminde fetihlerin durgun gemesi nedeniyle ekonomi zayflad. Mool Hkmdar Hlagu'nun Badat' istilas ile Abbasi Devleti ortadan kalkt Endls Emevi Devleti (756-1031): Abbasi Devleti ykldktan sonra Emevi halifesi Hiamn torunu Abdurrahman bin Muaviye tarafndan Kurtuba merkez olmak zere ispanyann iber adasnda 756 ylnda kuruldu. Endls Emevi Devleti askeri alanda deil, bilim ve kltr alannda ileri gitti. En parlak dnemini III. Abdurrahman zamannda yaad.Endls Emevileri zamannda yaplan Kurtuba Medresesi dnyann en nl medresesidir. Bu medrese Avrupa niversiteleri'nin temelini oluturmutur, rnesansn temelini oluturmutur. Buradan eski Yunan ve Roma dnemine ait eserler hakknda da Avrupa'ya ilk bilgiler yaylmtr. Franklar'n saldrlar sonucunda zayflad ve 1031 ylnda ykld. Endls Emevi Develeti'nden sonra blgede Beni Ahmer Devleti kuruldu. Beni Ahmer Devleti (1232-1492): Endls Emevi Devleti'nin yklmasndan sonra, Grnata merkez olmak zere Muhammed Bin Ahmer tarafndan kuruldu. Grnata kartubann gney dousu. Ksa srede glenerek deniz ticaret filosu kurdu. Elhamra Saray gibi byk eserlerle mimaride ilerledi. spanya'da XV. yzylda Ferdinandn, Hristiyan birliini kurulmas ile Hristiyan saldrlar sonucunda ykld. Beni Ahmer Devleti 1492'de ykld. Bylece spanya'da Mslman etkinlii sona erdi. Hzr ve Oru reis Mslmanlar getirmitir. SLAM KLTR VE UYGARLII : Eski Mezopotamya, Msr, Anadolu, in ve Hint uygarlklarndan yararlanlmtr. Douunda ve ykseliinde en ok Yunan ve Hellenizm uygarlklar etkili olmutur. Mslman olan btn kavimlerin ortak eseridir. slam dininin

Mslmanlara maddi ve manevi ayrcalklar tanmas 1slam devletinin snrlarnn genilemesi ile ilikilidir. slam mimarisi ulusal kltr ve corafi zelliklerin etkisiyle deiik lkelerde slup ve biim bakmndan farkllamtr. Resim ve heykel gnah saylarak yasaklannca hat sanat, oymaclk, kakmaclk, nakkalk gibi ssleme sanatlar gelimitir. Hz mer zamannda devlet tekilat alannda Sasaniler, ordu alannda ise Bizans rnek alnmtr. slami bilimler gelimitir; tefsir - Kuran anlam bakmndan aklar. Hadis - Peygamberin sz ve davranlarn aklar Fkh - slam hukukunu inceler Kelam - slam felsefesine denir. Kraat - Kuran'n usulne gre okunmasdr. slam devletinin hazinesine Beytlmal denir. Beytlmale dahil olan gelirler; aMslmanlardan Alnan zekat ve sadaka b- Savalarda alnan ganimetin bete biri cMslmanlardan Alnan toprak vergisi r d- Mslman olmayanlardan alnan salk vergisi cizye e- Gmrk, maden, orman ve tuzla gelirleri f- Bal beylik ve devletlerin gnderdii vergilerdir. slam mimarisi ilk defa Emeviler zamannda Hristiyan mimarisiyle yarabilecek bir dzeye gelmitir slam dnyasnda ilk medreseler Abbasiler dneminde kurulmutur. slam Kltr ve Uygarl 1-Devlet Ynetimi : Devletin banda bulunan kii, hem dini, hem de siyasi adan tm yetkilere sahipti. slamiyetin kurulduu ilk yllarda, devlet bakan Hz. Muhammed idi. Hz. Muhammed'den sonra devlet bakanl grevi iin halifeler seildi. Halifeler, Hz. Muhammed'in peygamberlik grevi dndaki dnyevi btn grevlerini yerine getirdiler. Hz. mer dneminde snrlarn genilemesi ile devlet yapsnda yenilikler yaplarak vali ve kadlar atanmaya baland. Devlet hazinesi olarak bilinen Beytl Mal oluturuldu. Emeviler Dnemi'nde halifelik babadan oula gemeye balad. Hz. Muhammed'in lmnden sonra ilk drt halife (Ebubekir, mer, Osman ve Ali) seimle belirlenmitir (Seimden dolay Araplarn Cumhuriyet dnemi). Emeviler Dnemi'nde snrlarn genilemesi ile yeni devlet grevlileri ortaya kt. 2-Ordu : Snrlarn genilemesi ile ordu nem kazanmaya balad. Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir dneminde dzenli bir slam ordusu yoktu. slam Devleti'nde, eli silah tutan her erkek asker olarak kabul edilirdi. lk dzenli slam ordusu Hz. mer devrinde kuruldu. Abbasiler devrinde, Trkler ve dier milletler slam ordusunda grev almaya balad. Hz. Osman devrinde ilk defa donanma kuruldu. 3-Sosyal Hayat : Sosyal hayata dair dzenlemeler Kur'an- Kerim'den alnrd. slamiyette insanlar arasnda fark olmamasna ramen, Emeviler Dnemi'nde Araplar kendilerini dier uluslardan stn grmlerdi. Arap olmayan Mslmanlar ise Mevali olarak adlandrlmt. Abbasiler dneminde Araplarla Mevali eit duruma geldi. slam Devleti'nde, Hristiyan ve Yahudiler'den oluan topluma Ehl-i Kitap denir. Ehl-i Kitap haricinde Mslman olmayan kesime de Ehl-i Kfr denir. Mslman olmayan bu toplumlar hara ve cizye vergileri verirdi. 4-Ekonomik Hayat : Ekonomi daha ok tarm, hayvanclk, ticaret ve el zanaatlarna dayalyd. Abbasiler Dnemi'nde el zanaatlar ile uraanlar, Ftvvet Birlikleri denilen meslek rgtleri oluturmulardr. Hayvancln gelimesi ile hal ve kilim dokumacl da geliti. Seramik, cam ilemecilii ve dokumaclk da ilerledi. Ticaret, slamiyet ile birlikte Arap Yarmadas'nda olduka hzland. En ok ticaretin yapld devlet Bizans'd. slam hukukuna gre, tarmsal araziler devlet mlkiyetindedir. slam Devletleri'nde, devlete ait gelirlere Beyt-l Mal denir. Devlete ait gelir kaynaklar : 1. Sava ganimetlerinin bete biri 2. Gayrimslimlerden alnan Hara 3. Mslmanlar'dan alnan r 4. Gayrimslmlerden alnan Cizye 5. Maden, tuz, gmrk gelirleri 6. Emevi halifesi I. Velid zamannda ilk slam paras basld. 5-Dil ve Edebiyat : slamiyet'te dil ve edebiyatn kayna Kur'an- Kerim'dir. Arapa, Emevi halifesi Abdlmelik zamannda resmi dil olarak kabul edildi. slamiyet'ten nce, szl edebiyat gelimiken, Hz. Muhammed'in hayatn yeni nesillere aktarmak amacyla yazl edebiyata da nem verildi. Dnce hayat Abbasiler ile birlikte gelimitir.

6-Bilim : Abbasilerde, bilimdeki gelimelerden dolay slam rnesans yaanmtr. slam medeniyetlerinde bilim; slami bilimler ve pozitif bilimler olmak zere ikiye ayrlr. slam bilimlerinin temeli Kur'an- Kerim'dir. Tefsir : Kur'an- Kerim'in ayetlerinin yorumlanmas bilimidir. Hadis : Hz. Muhammed'in syledii szler ve yapt ilerin btnne hadis denir. Hadis biliminin nde gelenlerinden biri Sahih-i Buhari'nin yazar mam Buhari'dir. Fkh : slam hukukudur. Temeli Kur'an- Kerim'dir. Kelam : slam felsefesidir. nl slam bilginlerinden balcalar; Razi, bn-i Cemit, Farabi, bn-i Sina, bn-i Rt, Biruni, Taberi, Mesud-i, bnl Esir ve bn-i Haldun'dur. 7-Sanat : Sanat slamiyet ile birlikte byk gelime gsterdi. slamiyet'in yaylmas ile slam sanatnda ran, Trk ve Bizans sanatlarnn etkisi grld. slam sanat denince akla ilk gelen, mimaridir. En nemli mimari eserler arasnda; mer Camii, El Ezher Camii, bn-i Tulun Camii, El Hamra Saray ve Kurtuba Camii saylabilir. El sanatlarnda; oymaclk, kakmaclk, nakkalk, hat ve tezhip sanatlar olduka geliti.

751 TALAS SAVAI: Trkistan'da hakimiyet kurmak iin frsat gzleyen in, 747 ylnda byk bir ordu ile Bat'ya doru ilerlemeye balamtr. Ancak in'i sert tutumu ve bilhassa Takent beyi Bagatur Tudun'un ldrlmesi Trkleri Abbslerin Horasan vlisi Eb Mslim'den yardm istemee sevketti. Eb Mslim yardm teklifini derhal kabl ederek Ziyd b. Salih kumandasnda bir orduyu in kuvvetlerine kar gnderdi. Karluk, yama ve iil TrkleriMslman mttefik kuvvetleri 751 ylnda Talas suyu kenarnda bugnk Alma-ata yaknnda in kuvvetleri ile karlat. Temmuz 751'de be gn devam eden etin savata inliler ar kayplar vererek sava meydann terkettiler. Orta asyann in kontrolne gemesi engellenmitir.Talas Sava Trk-Mslman mnasebetlerinde bir dnm noktasdr. Bu savala, yllardan beri devam eden savalar yerini sulh devresine terketmitir. Bata karluklar (karahanllar) olmak zere Trklerin islamiyeti kabul ettii savatr. TRKLER N SLAMA H ZMETLER : Trkler, slam dnya dini yapmlardr. Trk komutanlar arap devletlerindeki yneticilik anlaylarn gelitirdi. Hallarla mcadele edilerek islamn zarar grmesi engellendi. Karahanllar (ilek =ilig) (840 - 1212) :Merkez Balasagun olmak zere, 840 ylnda Karluk, Yama ve iil Trkleri tarafndan kuruldu. Bakenti Balasagundur. Devletin kurucusu ve ilk hkmdar Bilge Kl Kadir Han'dr. Samanoullarn ykarak maveran nehiri almlardr. 920 ylnda Abdlkerim Saltuk Bura Han zamannda slamiyet'i kabul ettiler. Karahanllar, slamiyet'i resmi dini olarak ilk kez kabul eden Trk devletidir. Bu devlet Trk kltr ile slam deelerinin sentezini yapmtr. Trkler'in yaad topraklar zerinde kurulan bir devlet olduu iin Trke'yi resmi dil olarak kabul ettiler. Trklk zellikleri devam ettirdiler. 1042 ylnda, Dou Karahanllar (karahitaylar) ve Bat Karahanllar olmak zere ikiye ayrldlar. Sultan sencer zamannda byk Seluklu devletine katld. Kagarl Mahmut; XI. yzylda yaayan Trk dil bilginidir. Divn- Lgatit-Trk adl eseriyle nldr. Karahanllar soyundandr. 1072 ylnda yazmaya balad eserini 1074'te tamamlayarak Badat'ta Abbas halifesi El-Mukted Billah'a sunmutu.Kagarl, eserini Araplara kabul ettirmek iin iki yerde; Peygamberin iki hadisini zikreder ki, unlardr: Yce Tanr: Benim bir ordum vardr ki onlara Trk adn verdim. Onlar douda birletirdim. Bir millete kzarsam cezalandrmak grevini onlara veririm... buyurmutur. Yce Tanr: Trke reniniz, nk Trkenin uzun bir saltanat vardr... diye buyurur. Divan Lgati't-Trk dnyann her yannda, Trkoloji ilmiyle uraan pek ok bilgin iin paha biilmez bir kaynak olmutur. zerinde imdiye kadar yerli, yabanc, uzmanlar ok eitli incelemeler yapmlardr. Gazneliler (963 - 1187) : Merkez Gazne olmak zere, Samanoullarndan Herat Valisi Alp Tekin tarafndan tarafndan 963 ylnda kuruldu. Pencapta harzem ve horasana kadar olan blgede kurulmu Trk devletidir. Alp tekinin yerine geen sebk tekin, Toharistan ve Guru ald. Gazneliler, en parlak devrini, nl hkmdarlar Gazneli Mahmut zamannda yaad. Kuzey Hindistan hakimiyetine ald. Abbasileri ii tehlikesinden korudu. Gazneli Mahmut , slamiyet'in koruuculuunu yapan ilk Trk hkmdar olmutur. Bu yzden Abbasi halifesi kendisine "Sultan" nvann vermitir. Gazneli Mahmut, Hindistan'a toplam 17 sefer dzenledi. Bu seferler sonucu slamiyet, Hindistan'da yayld. Bu durum ileride, blgede kurulacak Trk- slam Devletleri iin temel tekil etti. Gazneliler dneminde ilk kez ran topraklarna yerleildi. 1040 tarihinde Gazneliler, Dandanakan Sava ile Byk Seluklulara yenildi. Gazneliler, 1187 ylnda Gurlularn isyan sonunda ykld. slamiyeti Hindistan, Pakistan ve afganistana yerletirdiler. Resmi dil, ilim dili Arapa, edebiyat Farsa, ordu halk Trke kullanyordu. Gazneliler fars ve arap kltrn benimsemilerdir. Tulunoullar (868-905) : Msr'da Abbasi halifesine bal olarak, Ahmet bin Tulun tarafndan 868 ylnda kuruldu. Tolunolu Ahmet, Abbasiler dneminde Msr'a vali olarak atand. Bir sre sonra bamszln ilan etti (868).Fustat(Kahire) kurarak bakent yapt. Maliyede dzenlemeler yapmtr. Filistin, Suriye ve Kuzey Irak hakimiyet altna alnd. Oullar zamannda devlet, eski gcn kaybetti. Abbasiler, Msr' ele geirerek Tolunoullar Devleti'ne son verdiler (905). Msr'da kurulan ilk Mslman Trk devletidir. Suriye topraklarn ele geirerek, Orta Dou blgesine egemen olan ilk Trk devletidir. Tulunoullar 905 ylnda Abbasiler tarafndan ykld.

hitler (Akitler) (935-969) : Msrda kurulan ikinci Trk devletidir. Trkistann Fergane Blgesi'nden boy beyi olan Toa, Abbasi Devleti'nin hizmetine girdi. Olu Mehmet, Msr'a vali olarak atand. Bir sre sonra bamszln ilan etti (935). Suriye ve Hicaz blgesini ele geirdi. Oullar dneminde i karklklar balad. Fatmiler, Msr' igal ederek bu devlete son verdiler (969). Msr'da, Muhammed bin Togu tarafndan 935 ylnda kuruldu. Akidler, Suriye ve Mekke, Medineyi (Mslmanlar iin kutsal yerleri almlardr) Hicaz blgesini ele geiren ilk Trk devletidir. Akidler, 969 ylnda Fatimiler tarafndan ykld. Byk Seluklular ( 1040 - 1157 ) Seluklularn Kkeni :Seluklular Ouzlarn Knk Boyu'na mensuptur. Boyun ba olan Dukak Bey'in lm zerine boyun bana Seluk Bey (ordu komutan) geti. Knk Boyu'nun Ouz hkmdar ile aras alnca Cend Blgesine g etti ve slamiyet ile tant. Samanoularndan Nur(nurata) Kentini ald. Karahanllara kar Saman oullarna yardm etti. Saman oullar hkmdar bu yardma karlk Buhara ve Semerkant arasn yurt olarak verdi. Seluk Bey'in lm zerine Seluklularn bana Aslan Bey, yabgu oldu (1009). Aslan bey snrlarn buharaya kadar geniletti. Gazneli Mahmut sultan, Aslan beyi tutuklatt. Aslan bey 7 sene sonra ld. Knk Boyu'nun bana daha sonra Turul ve ar Beyler geti. 1-Turul ve ar Bey Dnemi : Turul Bey , Niapur'da devlet dzenini kurduktan sonra seferlere balad. Rey'in alnmas ile hkmet merkezi Niapurdan Rey'e tand. Douda Tabaristan ve Grcan blgeleri ele geirildi. rann tamam fethedildi. Anadolu'ya aknlar dzenlenmeye baland. ar bey, 1038de van civarndaki vaspuragan ve Ani krall ordularn yendi. Ouzlar, Horasan'a girmeye baladlar. Gazne sultan Mesut, Byk bir ordu ile Horasan'a girdi. Dandanakan Sava, Seluklularn stnl ile sona erdi (1040). Seluklu devleti bu zaferle imparatorluk oldu. Dandanakan Sava'ndan sonra Turul Bey , sultan unvan ile devletin bana getirildi. ar bey belhi ele geirdi. Turul bey Abbasilerin yklmasn nledi. Abbasi halifesi Turul Beyi dounun ve batnn sultan ilan etti. 1048 ylnda Pasinler savanda Bizans, Kutalm ve brahim Ynal yendi. Van glnden Trabzona kadar olan topraklar Seluklulara geti. Abbas halifesinin yardm istemesi zerine, 1051'de Badat'a girdi. Bu devlet ran kltr zerine kurulmutur. Gulam, halk yaknlatrmak ve ynetimi kolaylatrmak iin getirilen askeri sistemdir. Benzerini Abbasiler kleman olarak uygulamlard. Yenieri oca bu sistemin benzeri olarak Osmanl devletinde uygulanmtr. Kafkasyada Ermenistan, Grcistan ve Azerbaycan fethedildi. Merv Valisi sultan Alparslan sultanln ilan etti. ranl Nizaml mlk vezirlie getirildi. Nizaml mlk devlet, ordu, maliye ve eitimi salam temeller zerine kurdu. Bu sistemler daha sonra Trk devletleri tarafndan alnarak gelitirilmitir. Nizaml mlk Badatta ki nizamiye medresesini gelitirdi. lk Seluklu medresesi Turul bey zamannda Niabur da kuruldu. Alparslan olu Melikahla Azerbaycan, Erivan harizm blgelerini alarak Anadolunun fetihlerine devam etti. 2-Alp Arslan Dnemi : Bizans mparatorluu'na bal olan Kars' Ermeniler'den ald. Malazgirt'te karlaan iki ordu arasnda, 1071 ylnda kan savata Bizansllar yenildi. Bylece Bizans mparatorluu'nun slam dnyas zerindeki olumsuz basks sona erdi. Bu savatan sonra Anadolu'ya Trk yerleimi hzland, Anadolu Trk Beylikleri kurulmaya balad. Ticaret yollar Trklere geti. Hal seferlerinin balamasna neden olmutur. Alparslan 1072de ld. 3-Sultan Melikah Dnemi : ran asll vezir Nizamlmlk devlet ynetiminde ona yardm etti. Alp Arslan dneminde balayan Anadolu ve Suriye'nin fethini tamamlad. Melikah zamannda byk Seluklu devleti en geni snrlarna ulat. Bakent sfahand. Snrlar douda Trkistan, kuzeyde Kafkasya, batda ee denizi, gneyde yemene kadar uzanmtr.Bu dnemde, ilk defa divan tekilat kuruldu, ikta sistemi uyguland. Vezir Nizamlmlk "Siyasetname" adl eseri yazd. Dnemin sonlarna doru "Batnilik" mezhebi ortaya kt. Batiniler, 1092 tarihinde ilk nce Nizamlmlk' daha sonra da Melikah' ldrd. Taht kavgalarndan Sultan Sencer stn kt. 4-Sultan Sencer Dnemi :1118'de tahta geti ve i karklklara ramen devlete eski gcn kazandrmaya alt. ki tehlike vard. Suriye ve Anadoluya saldran Hallar ile doudan

gelen Karahitaylar. Karahitaylarla 1141katvan savan kaybedince ouz boylar isyanyla Seluklu dald. 1157 ylnda Sultan Sencer'in lmesi zerine Byk Seluklu Devleti ykld. Byk Seluklu devletinin yklmasnn nemli nedenleri : nemli mevkilere iran kltrl kiilerin atanmas, Batnilerin ykc almalar, Abbasilerin siyasi g edinmek iin hanedanlar kkrtmas, Atabey (Osmanlda lala) bamszlk ayaklanmalar, Hal seferleri ve katvan sava. Byk Seluklu devletinin yklmasndan sonra kurulan devletlerden; rak ve horasan, kirman, Suriye Seluklular ayn yzyl, Anadolu Seluklular devleti 14.YYda ykld. ATABEYL KLER: Gnderildikleri blgelerde, devlete bal kalmak artyla kendi idaresini kuran bu kiiler, Melikah'n lmnden sonra (1092) bamszlklarn iln etmeye balamlardr. Bu dnemde lke drde blnmtr: Irak ve Horasan, Kirman, Suriye ve Anadolu. Irak ve Horasan Seluklular (1092-1194): Irak ve Horasan Seluklu Devleti'nin merkezi durumundayd. Sultan Mehmet Tapar'dan sonra Seluklu tahtna geen olu Mahmut tahta getii srada amcas Sencer Horasan meliki idi. Sencer Mahmut'u tahttan indirdi ve himayesine ald. Mahmud, merkezi Hemedan olan Irak Seluklu Devleti sultanlna getirilirken, Sencer byk sultan sfatyla Horasan'daki Merv'de tahta oturdu.(1119) Irak Seluklular, Azerbaycan'dan Fars blgesine, Horasan Seluklular ise Mavernnehir' den Afganistan'a kadar uzanan blgeleri iinde barndrmaktayd. Irak Seluklularnn son sultan III. Turul devrinde ynetim aslnda atabeylerin eline gemiti. Sultan Turul'un HarezEmah Teki'e yenilmesiyle Irak Seluklularnn topraklar Harzemahlara geti (1194). Kirman Seluklular ( 1092-1187): ar Bey'in olu Kavurd , Seluklularn Kirman kolunun ba idi. ran'n gneyinde yer alan Kirman'dan baka Fars, Hrmz ve Umman' da zapt etmiti. Birka kez isyan eden Kavurd Sultan Melikah tarafndan bodurulmutu. Yerine geen oullar Seluklulara bal kaldlar. Bir ara Gurlular'n hkimiyetine giren Kirman Seluklularna Ouz Babuu Dnar tarafndan son verilmitir (1187). Suriye Seluklular ( 1092-1117): 1077 ylndan beri Suriye Seluklu meliki olan Tutu, kendini sultan iln ederek, Berkyaruk'un zerine yrm, fakat yenilmiti (1095). Oullarndan Rdvan Halep'te, ve Dokak am'da hkimiyetlerini iln ettiler. Halep hakimi Rdvan Hallarla mcadele etti. Bir ara snrlarn Gney Anadolu'ya kadar geniletti. 1117'ye gelindiinde her iki blgede de hkimiyet, atabeylerin eline gemiti. Trkiye Seluklular (1075-1308): Trkiye Seluklular kolu, Arslan Yabgu'nun olu Kutalm'n neslindendir. Kutalm'n olu Sleyman ah 1075'te znik'i alm ve olu I. Klarslan burada hkmdarln iln etmitir (1092). Daha sonralar Konya bakent olmutur. Trkiye Seluklular lhanllar tarafndan ortadan kaldrlmtr (1308). Atabeylikler:lke idaresini renmek iin eitli blgelere gnderilen ehzadeleri eitmek ve onlara vekillik etmekle grevlendirilen tecrbeli komutanlara atabey denilmektedir. Atabeyler Seluklu Devleti'nin zayflad zamanlarda blgedeki gcn ve nfuzunu artrarak, idareyi tamamen ellerine geirmilerdir. Bylece atabeylik ad verilen slleler ortaya kmtr. Byk Seluklular zamannda ortaya kan atabeylikler unlardr: Salgurlular (SALGUROULLARI) (1147-1284): Ouzlarn Salgur (Salur) boyundan Atabey Sungur tarafndan kurulmutur. Gney ran'daki Fars blgesinde kurulduu iin Fars Atabeylii olarak da bilinir. Merkezi iraz idi. lhanllarn hkimiyetinden sonra 1284'te slle sona ermitir. ldenizoullar (1146-1225): ldenizliler veya Azerbaycan Atabeylii de denir. Kpak Trklerinden emseddin l-deniz'in kurduu Atabeyliin merkezi Tebriz idi. Zamanla ok glenen ildenizliler, Azerbaycan'dan baka btn Irak'a, Hemedan ve sfahan'a da hkim oldular. Cellettin Harzemah 1225'de Tebriz'i ele geirince bu atabeylik sona ermi oldu. Beg-Teginoullar (1146 -1232): Musul Atabeyi Zeng'nin valilerinden Beg-tegin olu Zeyneddin Ali Kk tarafndan kurulmutur. Merkezi Erbil olup, ehr-i Zor, Hakkari, Sincar ve Harran atabeyliin snrlar ierisindeydi. lkeyi 44 yl baaryla yneten Kk-Bri, Anadolu Seluklularna balyd. lnce, vasiyeti gerei Erbil Abbasi halifeliine verildi (1225). Briler (BROULLARI) (am Atabeylii) (1128-1154): Suriye Seluklular'nn am kolu, Atabey Tutekin tarafndan ynetiliyordu. Olu Tac'l-mlk Bri babasnn lm zerine

idareyi ele ald. Pek gl olmayan bu atabeylik, Zeng Atabeyi Nureddin Mahmut tarafndan ortadan kaldrld (1154). Zengler (ZENG NOULLARI) (1127-1259): Melikah'n Halep Valisi Ak-Sungur'un olu madeddin Zengi'nin Musul valiliine getirilmesiyle kuruldu (1127). Hallara kar verdikleri mcadelelerle ne kmlardr. madeddin Zeng, Hallardan Urfa'y alnca Avrupallar II. Hal Seferi'ni dzenlemilerdir (1137). Zeng'nin lmnden sonra atabeylik Musul ve Halep olmak zere iki kola ayrld (1146). Halep'teki olu Nureddin Mahmut hal kontluklarna kar baarl mcadeleler verdi. am'daki Brileri kendine balad. Hallarla i birlii yapan Msr Ftm Devleti'ni ortadan kaldrd (1171). Nureddin Mahmut lnce atabeylik Eyyb ailesine intikal etti (1174). Nihayet 1259'da lhanllar atabeyliin tamamn igal ettiler. Alparslann komutanlarnn Anadoluda fethettikleri yerlerde, genellikle kendi isimleriyle kurduklar beyliklerdir. Bunlar: Saltuklular, mengcekliler, Danimentliler, Artuklular. Anadoluda kurulan lk Trk Devleti Atabeyliklerdir. Malazgirt Zaferinden sonra yaplan anlamaya Bizansn yeni ynetimi uymaynca, Sultan Alp Arslan komutanlarna Anadolunun tamamen fethedilmesi emrini vermiti. Alp Arslann yerine geen Melikah zamannda da bu fetih hareketleri devam ettirildi. Kutalmolu Sleymanah ve kardei Mansur gibi hanedan yeleri ile Artuk Bey, Tutak, Daniment Gazi, Mengcek, Ebulkasm gibi komutanlar emrindeki Trkmenlerle Anadolu ilerine aknlar dzenlediler. Anadolunun fatihi olan bu deerli komutanlar veya oullar hkim olduklar blgelerde kendi devletlerini kurdular.Bu devletler, Anadoluda kurulan ilk Trk devletleridir. Melikahn lmnden sonra (1092) bu Trkmen beylikleri daha bamsz hareket etmilerse de ou siyas bakmdan Irak Seluklularna balydlar. Anadolunun Trklemesinde nemli rol oynayan ilk Trk devletleri, genellikle kk, mahall devletlerdi. Ancak Saltuklular, Danimentliler, Mengcekler ve Artuklular dierlerinden daha gl idi. Zamanla Trkiye (Anadolu) Seluklular, bu devletler zerinde hkimiyetini kurarak, Anadoluda Trk birliini salamtr. DAN MENTL LER (1080-1175): Sivas merkez olmak zere Tokat, Niksar, Amasya ve Kayseri civarnda kurulmutur. Devletin kurucusu Melikah'n komutanlarndan Daniment Gmtekin Gazi Ahmed Bey'dir. Rivayete gre Trkmenlere retmenlik yapt iin Dnimend Gazi diye anlan Ahmed Bey,Trkiye Seluklular Sultan Sleymanahn lmyle nfuzunu daha da artrd. Ankara, Kastamonu, ankry ele geirdi. I.Klarslan ile beraber Hallara kar savat ve Antakya Hal Prensi Bohemondu esir ederek Malatyay ele geirdi. Yerine geen olu Gazi Bey zamannda devlet en gl devrini yaamtr (1104). yle ki Trkiye Seluklular ve Bizansn i ilerine mdahale eder oldular. Gazi Bey, Hallardan Konyann geri alnmasna (1116) ve taht mcadelesinde destekledii I.Mesudun burada sultan iln edilmesine yardm etti. Danimentliler, her zaman Hallara ve Bizansa kar baarlar kazanmlar ve fethettikleri topraklarn Trklemesini salamlard. Bu sebeple Trkiye Seluklular, Trkler arasnda itibar ok fazla olan Danimentlileri en byk rakipleri olarak grmlerdir. Nitekim taht mcadelelerinden faydalanan II.Klarslan, Danimentli ehirlerini ele geirerek bu devlete son vermitir (1178). SALTUKLULAR (1071-1202): Beyliin merkezi olan Erzurum ve civar, Alp Arslann komutanlarndan Eblkasm Saltuk tarafndan fethedilmiti . Olu Ali Bey ise devletin asl kurucusu saylr. Ali Beyin olu zzettin Saltuk zamannda Saltuklular en gl dnemlerini yaamlardr (1132-1174). Bayburt, Kars, Oltu, spir, Tercan ve Trabzon havalisi beylie dahil edilmitir. zzettin Saltuk, blgedeki dier Trk beyleri ile i birlii yaparak Grclere kar baarl savalar yapt. Ayrca Trabzon Rumlaryla da mcadele etti. Grcler zerine sefere kan Trkiye Seluklular hkmdar II.Rknettin Sleyman ah, Saltuklu Beyi Melikahtan Erzurumu alarak bu devlete son vermitir (1202). MENGCEKL LER(1072-1228):Alp Arslann komutanlarndan emir Mengcek, Erzincan ve Kemah evresini fethederek bu devletin temelini atmtr. Beylik hakkndaki ilk bilgiler olu shak zamannda balar (1118-1142). Danimentlilerin hkimiyetini tanyan shakn lmnden sonra devlet iki kola ayrld (1142). Oullarndan Davud Erzincan ve Kemaha; Sleyman ise Divriiye hakim oldu.

a- Erzincan-Kemah Kolu; ebinkarahisar da iine alan bu kol, Alaaddin Keykubad tarafndan ortadan kaldrld (1228). b- Divrii Kolu: Bu kol hakknda fazla bir bilgi olmamakla birlikte, 1250 ylna kadar Seluklu hkimiyeti altnda varln srdrd bilinmektedir.Mengcekler zamannda zellikle Erzincan ve Divrii birer kltr ve ticaret merkezi durumuna gelmitir. ARTUKLULAR(1102-1409) Devlet adn Ouzlarn Der boyundan Eksk-olu Artuk Beyden alr. Anadolunun fatihlerinden olan Artuk Bey, hizmetlerinden dolay Suriye Meliki Tutu tarafndan Kuds valiliine getirilmiti. Ancak Kudsn Fatmlerin eline gemesi zerine (1098) Artukun oullar Skmen ve l-Gazi burada tutunamadlar. Suriyenin kuzeyi ve Gneydou Anadolu blgesine geldiler. Seluklular tarafndan kendilerine verilen blgede, kol hlinde, Artuklu devletini kurdular. Hasankeyf-Amid (Diyarbakr) Artuklu Kolu (1101- 1231): Artuk Beyin olu Skmen tarafndan Hasankeyfte (Hsn- Keyf) kuruldu. Nurettin Mehmet zamannda, Selahaddin Eyyubnin de yardmyla Diyarbakr (Amid) ele geirildi (1183) ve buras Artuklularn merkezi oldu. Eyyubler Hasankeyf ve Amidi ele geirerek bu kola son verdiler (1231). Skmen ve oullar Hallara kar mcadeleleriyle n kazandlar. Nitekim Skmen, Trkmen liderlerinden krm ile birlikte, Urfa Hal Kontu II.Boudaini esir etmeyi baarmtr.Artuklular zamannda Diyarbakr ve evresi Trk kltrnn en nemli merkezi hline gelmiti.Mardin Artuklu Kolu (1108-1409):Artuklu ubeleri ierisinde en gl ve uzun mrl kolu oluturur . Artuk Bey in dier olu l-Gazi tarafndan Mardinde kurulmutur(1108). l-Gazi Halep halknn istei zerine Halepe girmi ve olu Temurta burada brakmtr. Olu Temur- ta, l-Gazi gibi blgedeki Hallarla mcadele etmi; 1144de Urfay Hallardan almas slm dnyasnda sevinle karlanmtr.Gl devletler arasnda kalan Mardin Artuklular, Eyyubler ve Seluklularn hkimiyetini tanmlard. 1243 de ise lhanllara balandlar . Nihayet, Mardini alan Karakoyunlular bu devlete son verdiler (1409). Harput Artuklu Kolu (1185-1234): Hasankeyf koluna hkmdar olamayan Ebbekir, Harputa gelerek, Harput Artuklu kolunu kurmutur (1185). Alaaddin Keykubadn Harputa girmesiyle bu kol sona ermitir (1234). AHLAT AHLAR( ERMEN AHLAR) Sultan Alp Arslann yeeni Kutbettin smailin komutanlarndan Skmen El -Kutb tarafndan, Van Gl havzasnda kurulmutur. Skmen, Mslman Mervanoullarndan Ahlat alarak buray merkez yaptndan bu beylie Ahlat ahlar veya Ermen ahlar da denilmektedir. Son Skmen beyi zzettin Balaban zamannda idare Eyyublerin eline gemitir. (1207) Togan-Arslanoullar-Dilmaoullar (1084-1394)Bitlis-Erzen dolaylarnda kurulmutur. Beylie adn veren Dilmaolu Mehmet Bey, Malazgirt Savana katlm komutanlardandr. 1104 ylnda baa geen Mehmet Beyin olu Togan Arslan, byk bir ne sahipti. Bu sebeple kendi soyundan gelen Erzen beyleri iin Togan-Arslanoullar denmitir. Grc ve Hallarla mcadele eden bu beylik, olduka uzun mrl olmutur. Seluklulardan sonra Harzemah ve lhanl hkimiyetine girmiler; Akkoyunlular tarafndan beylie son verilmitir (1394). NALOULLARI: Diyarbakr ve evresinde kurulmutur. Suriye Seluklu meliki tarafndan Amid (Diyarbakr) valiliine getirilen Tu Tegin, Hallarla mcadele iin ayrld ehri Trk belerinden nala vermiti. nal Bey 1103de Amidde kendi hkmetini kurdu. Yaklak 80 yl sren beylik, Amidin Selahaddin Eyyub tarafndan ele geirilmesiyle sona ermitir (1183). naloullar, Amidde(Diyarbakr) birok eser brakmtr. Onlar zamannda ehirde 40 bin ciltlik bir ktphane kurulmutur Ankara Ahi Beylii : Ankara'y merkez edinen ve ehirle civarnda teekkl eyliyen Ahi hkmeti, bir dervi-esnaf cumhuriyeti olup, bir bakma Ortaa talyan site cumhuriyetlerine benzemektedir. Takriben 1290'da balam, 1354'e kadar aa yukar 64 yl devam etmitir. 1308'e kadar Selukoullar'na, 1335'e kadar lhanllar'a, sonra Eretnaoullar'na, nihayet Karamanoullar'na balanmtr, hi bir zaman tam mstakil olmamlardr. 1354'te Osmanolu Gazi Sleyman Paa (Rumeli Ftihi olan Velahd-ehzde), Ankara'y fethetmi, Osmanl devletine balamtr. Bir ara Ankara, Karamanoullar'nn eline gemise de, hemen yetien Sleyman Paa'nn kardei I. Sultan Murad, Ankara'y kesin ekilde almtr.

Ankara, garip bir tecelli olarak 570 yl kadar sonra, bu kere ok byk bir Trk cumhuriyetine bakent olmutur. Trkler'de cumhuriyet idaresi Atatrk'ten nce tamamen mehul olduu iin, Ahi Cumhuriyeti dikkate deer. Ahiler, tekiltlanm ve tasavvuf dervilik esaslarna dayanan esnaf loncas bakanlardr. Osmanl devletinin kuruluunda rolleri mhimdir. Bununla beraber Ahi cumhurreislerinin, ayn aileden geldikleri anlalyor. Ahi emseddin Yusuf Efendi'nin ailesi, ok nfuz kazanm olacaktr. Oullar Ahi Hseyin Efendi ile Ahi Kemleddin Hasan Efendi'dir. aka Beylii (1084-1094): aka Bey Devleti 1081 tarihinde zmir'de kurulmutur. Kurucusu aka Bey'dir. lk denizci Trk devleti olan bu beylik baz Ege Adalar'na sahip olmutur. Beyliin kurucusu aka Bey, stanbul'u kuatmak isteyince, Bizans'n kkrtmalar sonucu I. Kl Arslan tarafndan ldrtlmtr. slamiyet dneminde stanbulu kuatan ilk Trk devletidir. aka Beylii 1093 tarihinde Bizans tarafndan ykld. Bylece Bat Anadolu'daki ilk Trk egemenlii sona ermi oldu. Mslman-Trk Devletlerinde Kltr ve Uygarlk 1-Hkmdar ve Saray : Devlet hanedann ortak mal olarak kabul edilirdi. Bu durum hkmdarn lmnden sonra taht kavgalarna sebep olur, devleti zayflatrd. Baz Trk- slam Devletleri'nde hkmdar, Sultan sann kulland. lk Trk- slam Devletleri'nde hkmdar tahta knca Abbasi halifelerinin tasdiini istedi. 2-Merkez Tekilat :Hkmet, Divan- Saltanat denilenByk Divan'dan meydana gelirdi. Divann bakan hkmdard. Seluklular bu kurumu Abbasilerden almlardr. Byk Divan'a bal olan drt divan unlard: stifa Divan; Mali ilerle ilgilenen divandr. Bakanln mstevfi yapard.Tura Divan; Devletin yazmalarnn yapld divandr. sraf Divan; Mal ilerin yolunda gidip gitmediini kontrol eden divandr. Bakanna msrif denirdi. Divan- Arz; Ordu ve asker maalar ile ilgilenen divandr. 3-Tara Tekilat : Bakent dndaki idari birimlere vilayet denirdi. Vilayetlerin banda ehzadeler veya vali statsnde naipler bulunurdu. Anadolu Seluklularnda tip vilayet bulunurdu. Meliklerin ynettii vilayetler; bunlar hanedan tarafndan gnderilen meliklerin dorudan hkmdara bal olduu vilayetlerdi. Divan Dairesi vilayetleri; ynetimi divana ait olan vilayetlerdi. Bizans snrnda bulunan vilayetler; Banda u beyi denilen snr koruyucu beylerin bulunduu vilayetlerdi. 4-Hukuk : slamiyet'in kabul ile hukuk kurallar deiiklie urad, Trk tresi ile slami kurallar bir sentez haline getirildi. Adli tekilat; eri Yarg ve rfi Yarg olmak zere ikiye ayrlrd. er'i Yarg; kadlarn bakanlndaki mahkemeler tarafndan yrtlrd. rfi Yarg; vergilere, askeriye ile, ikta sahipleri ve ticarete ilikin kanunlarla ilgilenirdi. Hkmdarlarn halkn ikayetlerini dinlemek amacyla dzenledii Mezali Divanlar da grlrd. Askeri davalara kad askerler denilen kadlar bakard. 5-Ordu : lk Trk- slam Devletleri'nde ordu Trkmenlerden oluurdu. Karahanllarda ordu Hassa ordusu, Eyalet askerleri ve Trkmen kuvvetleri olmak zere blme ayrlmt. Seluklularda, Karahanllar'dan farkl olarak ikta askerleri, bal devletlerin askerleri ve gnll askerler vard. Hassa Ordusunda, askerlik iin ayrlan ocuklar belirli merkezlerde yetitirilir, sultanlar Hassa Birliklerini burada yetien askerler arasndan seerlerdi. Eyalet askerleri; ehzadelerin ve valilerin ynetimindeki askerlerdi. Trkmen birlikleri; Gebe Trkmen boylarnn sava annda orduya katlmalar ile oluan birliklerdi. 6-Toprak Ynetimi :Devlete ait ve miri arazi olarak adlandrlan topraklar drt blme ayrlmt. Has arazi ; Geliri hkmdara ait olan arazilerdi. kta arazi; Gelirlerine gre nemli devlet grevlilerine datlan arazilerdi. Mlk arazi; Baarl devlet adamlarna verilen arazi idi. Bu topraklara sahip olanlar toprak hakknda her trl tasarrufa sahipti. Vakf arazi; lmi ve sosyal kurulularn masraflarn karlamak amacyla bu kurululara tahsis edilen arazilerdi.Haraci arazi; Mslman olmayan halka ait arazilerdi. 7-Din : slamiyet'in kabulnden sonra slam dinini yaymak iin nemli almalar yapmlard. slamiyet'te gaza denilen Mslman olmayan lkelere ynelik savalar ile nemli fetihler gerekletirmilerdi. slam dini ile slamiyetten nceki kltrlerin birlemesi ile Babalik, Bektalik, Ekberilik ve Mevlevilik gibi eitli tarikatlar oluturulmutu. slamiyeti yaymak amacyla eserler yazlm, Kur'an'n yaylmas amacyla almalar yaplmt.

8-Ekonomik Hayat : Tulunoullar ve Akidler, dou ve bat ticaret yollar arasnda olduklar iin ticarette olduka gelimiti. Eyyubiler ve Memlkller'de ise Msr'la ticaret ok gelimiti. Memlkller dneminde Trablus, am, skenderiye, Dimyat, Yafa ve Akka nemli ticaret merkezleri haline geldi. mit Burnu'nun bulumas ile bu ticaret merkezleri nemini yitirdi. Gazneliler, Hindistan topraklarn ele geirerek ekonomilerini canlandrmt. Byk Seluklular'da, Orta Asya ve Hindistan'dan gelen ticaret yollarnn gemesi lkeyi zengin bir hale getirmiti. Anadolu Seluklu Devleti, ticaret yollar zerinde yapt vakf kurulular, han ve kervansaraylarla ticari alanda gelimiti. 9-Sosyal Hayat : Trk- slam Devletleri'nde gebe bir hayat grlm, gebecilikten dolay hayvanclk gelimiti. Yerleik hayata geildike kylerde oturanlar tarmla, ehirlerde yaayanlar ise ticaret ve el sanatlaryla uramlard. ehirlerde ticaretle uraanlar Ahi tekilatn oluturmulad. Anadolu Seluklular zamannda Trkler zengin ve mutlu bir hayat srmlerdi. 10-Bilim :Trk slam Devletleri'nde medreseler bilim merkezi idi. Byk Seluklu Devleti zamannda, dnyann ilk niversitesi olarak kabul edilen Nizamiye Medresesi yapld. Medreselerde Kur'an, hadis, kelam, fkh, Arap dili ve edebiyat, matematik, mantk geometri ve tarih okutulurdu. nemli bilim adamlarnn balcalar; Farabi, Biruni, bn-i Trk, bn-i Sina, Gazali, mer Hayyam'dr. 11-Sanat : Trk- slam devletlerindeki sanat eserlerinde mimari arlkta idi. Trk- slam Devletleri tarafndan yaplan ve gnmzde hala ayakta duran sanat eserlerinden bazlar unlardr: Tulunolu Camii, Baybars Camii, Mescid-i Cuma, Sultan Sencer Trbesi, Alaaddin Camii, Burmal Minare Anadolu Seluklu Devleti (1077-1308) Kurulu Devri :Byk Seluklu Hkmdar Melikah tarafndan Anadolu hkmdarlna tayin edilen Kutalm'nolu Sleyman ah tarafndan znikte 1077 tarihinde kuruldu. Byk Seluklular'a bal olan bu devletin bakenti znik idi. Ermenilerin elinden ukurova ve Antakya alnd. Sleyman ah, halife tarafndan onaylanarak "Sultan" nvan ile ereflendirildi. Sleyman ah Dnemi :1077 tarihinde Anadolu Seluklu Devleti'ni kurdu. lk nce Konya, Afyon, Ktahya'y alarak znik'e kadar ilerledi. Tarihte ilk kez Boaz'n Anadolu yakas Trkler tarafndan kontrol altna alnd. 1086 ylnda yaplan Habur Sava'nda Suriye Seluklu hkmdar Tutu'a yenildi ve ld. Boazn Anadolu yakas ilk defa kontrol altna alnm ve Boaz'dan geen gemilerden gmrk alnmtr. I. Kl Arslan Dnemi : Melikah'n lm zerine Berkyaruk, Sleyman ah'n olu Kl Arslan' 1092'de Anadolu hkmdarlna tayin etti. 1.Kl Arslan; Trk birliini salad. aka beyi ldrtt. Bizansllardan Ankara ve Kayseriyi almtr. 1096 ylnda balayan I. Hal Seferi'nde, tutunamad. Bu durum Bizans'n iine gelmi, Trklere kar savunmay brakp taarruza gemitir. Anodolunun eitli yerlerinde Hal ordularna Danimentlilerinde desteiyle Vurka taktii uygulad. Zarar verdi. . znik 'in kaybedilmesi zerine devletin merkezi Konya'ya tanmtr. Bu durum Trkler'in Bat'ya ilerleyiini bir sre engellemitir. I. Kl Arslan, 1107 tarihinde Byk Seluklularla yapt savata Byk Seluklu komutan avlyla savarken Habur Irma'nda boularak ld I. Mesud Dnemi : 1116 tarinde Anadolu Seluklu Devleti'nin bana geti. Bir sre Danimentlilere bal olarak hareket etmek zorunda kald. 1147 tarihinde II. Hal seferi balad. 1.Mesut olu 2.Kl Arslan ile Hallar bozguna uratt. Bozulan Anadolu birlii yeniden saland. lk bakr bara bu dnemde basld. Sultan I. Mesut 1155 tarihinde vefat etti. Anadolu'daki ilk bayndrlk ve kurumlama hareketleri bu dnemde balamtr. II. Kl Arslan Dnemi : I. Mesut'un 1155 tarihinde lm zerine olu II. Kl Arslan baa geti. 1176 tarihinde Miryakefalon'da Bizansllar bozguna uratld. Bir daha Anadolu iin "Trkler'in igali altndaki lke" deyimi kullanlmad. Miryakefalon'dan sonra Trkler'in Anadolu'ya yerlemesi kesinleti. 1178 tarihinde Danimenliler Beylii'ne son verildi. II. Kl Arslan, 1192 ylnda ld. Seluklu tahtna Gyaseddin Keyhsrev geti. Sleyman ah Dnemi :Rkneddin Sleyman, 1192 tarihinde tahta geen Gyaseddin Keyhsrev'i tanmayarak, 1196 tarihinde baa geti. Bizans' vergiye balad, ukurova

Ermenilerini Toroslarn gneyine ekilmeye zorlad. Saltuklu Beylii'ne son verdi. Sleyman ah, 1204 tarihinde ld. Bu tarihten itibaren Anadolu Seluklular Grclerle komu oldu. I. Gyaseddin Keyhsrev Dnemi :Sleyman ah'n 1204 ylnda lm zerine tahta Gyaseddin Keyhsrev yeniden geti. Karadeniz seferi sonunda Trabzon Rum Devleti'ni yendi. Akdeniz seferi sonunda Antalya'y ald. Anadolu Seluklular ilk kez Akdeniz'e indi. Antalya ithalat ve ihracat yaplan yer haline geldi. Ticareti gelitirmek amacyla Venedik'le ilk defa ticaret anlamas yapt. lk defa bir ticaret anlamas Venediklilerle bu dnemde yapld. Gyaseddin Keyhsrev 1211 tarihinde ld. I. zzeddin Keykavus Dnemi : Gyaseddin Keyhsrev'in 1211 ylnda lmesi zerine tahta geti. Trabzon Rum mparatorluu'nu yenerek Sinop'u fethetti. Bylece Anadolu Seluklular ilk defa Karadeniz'e ulat. Kbrs Krll ve Venedik Cumhuriyeti ile ticaret antlamalar imzalad. I. zzettin Keykavus 1220 ylnda ld. Alaaddin Keykubat Dnemi : zzettin Keykavus'un 1220 ylnda lm zerine tahta geti. Krm'a bir donanma gndererek Krm'n Sudak Liman'n fethetti. Anadolu Seluklu Devleti bylece ilk deniz ar sefer yapm oldu. Karadeniz ticareti tam gvenlie kavutu. 1228'de Mengcek Beyliine son verdi. 1230 tarihinde Yass imen Sava'nda Harzemahlar yendi. Bu savan tek olumsuz yn Anadolu'yu Mool istilasna ak hale getirmesidir. Bunun nedeni Harezmahlarn Anadolu Seluklular ile Moollar arasnda tampon blge olmasdr. Bu tampon blge ortadan kalknca Anadolu Moollarla komu oldu. I. Alaaddin Keykubat 1237 ylnda bir ziyafet esnasnda zehirlenerek ld. 2.GIYASETT N KEYHSREV: Vezirlerin, etkin rol oynayarak gl komutanlar ldrtme ve uzaklatrmasyla Anadolu selulku devleti dalma dnemine girdi. Harzem beylerine iyi davranlmamas honutsuzluk yaratmtr. Baba ishak (Babailer) ayaklanmas Adyaman ve Marata balayp, Tokat ve Amasyaya yayld, orduyu ypratt. Anadoluyu almak isteyen Moollarn karklklardan istifade etmesi zerine Sivas yaknlarnda Ksedada yaplan 1243 kseda savanda Anadolu Seluklu devleti birliini koruyamamtr. 2.Mesutun lmyle devlet tamamen ykld. Anadoluda beylikler dnemi balad. Ykl :Alaaddin Keykubat'n lm zerineolu II. Gyaseddin Keyhsrev tahta geti. Asya'da balayan Mool istilas bir ok Trkmen boyunun Anadolu'ya g etmesine neden oldu. Baba shak, 1240 tarihinde devlete kar ayakland. 1242 ylnda Moollar, Anadolu'ya girdi. 1243 ylnda Kseda Sava'nda Seluklular yenildi. II. Gyaseddin'in lm zerine Rkneddin Kl Aslan tahta geti. Memlk hkmdar Baybars Anadolu'yu Mool basksndan kurtarmak iin Anadolu'ya gelerek Moollar yenilgiye uratt. Anadolu Seluklular dneminde Ahi tekilat kuruldu. (Avrupa da lonca) Ahi tekilat ticari hayatn canllk kazanmasn salamtr. Anadolu Trk Beylikleri: Malazgirt Sava (1071) ile balayan ve bugnk snrlarmz zerinde, Trklerin kurduu devletlerin tamamnn birden oluturduu Trkiye Tarihi'nin nc blmn Anadolu Trkmen Beylikleri oluturur. 1-Karamanoullar :Karamanoullar Beylii, Ouzlarn Afar Boyu'ndan olup Karaman merkez olmak zere 1256 tarihinde Ermenek, Karaman (Larende) ve Konyada kurulmutu. Anadolu Seluklu Devleti'nin yklmas zerine Anadolu'da en gl devlet olmulard. Karamanolu Mehmet bey dneminde Trke'yi resmi dil olarak kabul ettiler. Kendilerini Anadolu Seluklu devletinin varisi olarak grdkleri iin. Anadolu Trk Birlii'nin kurulmasnda Osmanllara kar en ok mcadele eden beylik Karamanolu Beylii olmutur. Osmanllara kar; Akkoyunlular, Memlkler, Venedik ve Macarlarla i birlii yapmlardr. Yldrm Bayezt dneminde Osmanllara katlan beylik, Ankara Sava'ndan sonra tekrar bamsz olmu, Fatih Sultan Mehmet dneminde etkisizletirilerek, II. Bayezt dneminde 1487 tarihinde yklmt. 2-Germiyanoullar : 1299 ylnda kurulan Germiyanolu Beylii'nin kurucusu Yakup Bey'dir. Ktahya, Denizli, Afyon civarnda kurulmutur. Anadolu Seluklu Devleti'nin yklmasndan sonra Anadolu'da en gl devlet olmulardr. Ege ve Marmara kylarna kadar ilerlemilerdi. Germiyanolu Sleyman ah Karamanoullarna kar topraklarn koruyabilmek amacyla kzn I. Murat'n olu Bayezt'a vermi, eyiz olarak da Ktahya, Simav, Emet ve Tavanl'y brakmt. Germiyanolu Beyliinin varlna 1390 tarihinde Yldrm Bayezt son

vermiti. 1402 Ankara Sava'ndan sonra yeniden kurulan beylik 1428'de 2.Murat zamannda Osmanl Devleti'ne katld. 3-Aydnoullar :Aydnoullar Beylii, Germiyanoullar Beylii'ne bal komutanlardan Aydnolu Mehet Bey tarafndan Birgi merkez olmak zere 1308 tarihinde Seluk izmirde kurulmutur. Denzicilikte gelien bu beylik gl bir donanma oluturmutu. Hallarla savamlardr. En nl denizcileri Gazi Umur Bey'dir. Aydnoullar Beylii 1390'da Osmanl Devleti'ne katlmt. 1402 Ankara Sava'ndan sonra Cneyt Bey tarafndan yeniden kurulmusa da 1425 tarihinde II. Murat zamannda Osmanl Devleti'ne katlmtr. 4-Saruhanoullar : Saruhan beylii, Germiyanoullar Beylii'ne bal komutanlardan Saruhan Bey tarafndan Manisa'da kurulmutu. Denizcilie nem veren Saruhan Beylii, 1390 ylnda Yldrm Bayezt tarafndan ortadan kaldrlm Ankara Sava'ndan sonra yeniden kurulmusa da, elebi Mehmet dneminde tamamen Osmanllara katlmt. 5-Karesioullar :Karesioullar Beylii, Germiyanoullar beylerinden olan Karesi Bey tarafndan Balkesir, Bergama, Edremit ve anakkale evresinde kurulmutu. Denizcilikte olduka ilerleyen Karesiolu Beylii 1345 ylnda Orhan Bey tarafndan ortadan kaldrlmtr. Osmanl donanmalarn rumeliye geite kulland. 6-Hamidoullar : Hamidoullar Beylii, Felekeddin Dndar Bey tarafndan 1300 ylnda Uluborlu merkez olmak zere Antalya, Isparta ve Burdur evresinde kurulmutur. Yalva, Beyehir, Seydiehir ve Akehiri Osmanllara satmlardr. Denizcilikle uraan Hamidoullar Beylii Yldrm Bayezt zamannda Osmanllara katlmasna ramen Ankara Sava'ndan sonra yeniden kurulmu, 1423 ylnda da II. Murat tarafndan yklmtr. 7-Erefoullar : Erefoullar Beylii, Seyfeddin Sleyman tarafndan Beyehir merkez olmak zere 1284 tarihinde kurulmutur. 1326 ylnda lhanllar tarafndan ortadan kaldrlmtr. 8-Menteoullar :Menteoullar Beylii, Mente Bey tarafndan Milas merkez olarak Mula, Fethiye de kurulmutur. Denizcilikle uraan bu beylik, Yldrm Bayezt zamannda 1391'de Osmanllara katlmt. Ankara Sava'ndan sonra yeniden kurulan beylik, II. Murat tarafndan 1425'te tamamen ortadan kaldrld. 9-Candaroullar ( sfendiyaroullar) :Dier ad sfendiyaroullar olan Candaroullar Beylii, emseddin Yaman tarafndan 1292 ylnda Sinop ve Kastamonu civarnda kurulmutur. 1461 ylnda Fatih Sultan Mehmet tarafndan ortadan kaldrlmtr. 10-Eretna Beylii : Eretna Devleti 1335 ylnda Uygur Trkleri'nden Eretna Bey tarafndan Orta Anadolu'da kurulmutur. Devletin merkezi nce Sivas, sonra da Kayseri olmutur. 1381 ylnda Veziri Kad Burhaneddin tarafndan yklmtr. 11-Kad Burhaneddin :Kad Burhaneddin 1381 ylnda merkezi Sivas olmak zere Kad Burhaneddin Devleti'ni kurdu.Candaroullar, Karamanoullar ve Taceddinoullar ile mcadele eden Kad Burhaneddin Devleti, Timur tehlikesi karsnda Sivas halknn 1389 tarihinde ehri Yldrm Bayezt'e teslim etmesi ile Osmanl'ya katlmt. 12-Dulkadiroullar :1337 ylnda Zeyneddin Karaca Bey tarafndan Elbistan'da kurulan Dulkadiroullar Devleti, Osmanllar'la, Memlkllerin arasn aan devlet olarak bilinir. Yavuz Sultan Selim tarafndan 1515 Turnada Sava ile Osmanl'ya katlmtr. Bu beylik Osmanl'ya katlan son beylik olup, bu beyliin alnmasyla Anadolu'da Trk birlii salanm oldu. 13-Ramazanoullar :Ramazanoullar Beylii, Ramazan Bey tarafndan 1353 ylnda Adana ve evresinde kurulmutur. lk nce Memluk devletine bal iken Yavuz Sultan Selim ile birlikte Memlklere kar savam, bundan sonra da Osmanl Devleti'ne bal bir beylik olarak yaamlardr. 1608 tarihinde Osmanl Devleti'ne bal bir vilayet haline getirilmitir. 14-Tacettinoullar : Ordu ve Bafra yrelerinde kurulmu Anadolu beylii. 1378-1428 tarihleri arasnda, yaklak 50 yl mr olan bir beyliktir.Tacettinoullar Ordu, Tokat ve Amasya yrelerinde.Yrede 1428 ylna kadar hakimiyet srd. Bu tarihte Osmanl Sultan elebi Mehmet, Tacettin Beylii'ne son verdi. 15-Pervane Oullar Beylii: 1276-1322 yllar arasnda 46 yllk bir sre iinde, Sinop'ta kurulmu bir beyliktir. 16-Sahip Ata Oullar Beylii: 13.yzyl sonlar ile 14.yzyl balarnda yaklak 90 yllk bir devrede, Afyon Karahisar ile yakn evresinde hkm srm olan bir beyliktir.

Anadolu beyliklerinin hepsi Osmanl devletine katlarak glenmesini salad. Bu dnemde, Yunus Emre, Mevlana, Dehhani, Sadrettin Kanevi yetimitir. Orta Asya ve Yakn Dou'da kurulan Dier Trk Devletleri Fatimiler : ii Mslmanlar tarafndan 969 ylnda Tunus'ta kuruldu. 969 ylnda Msr' alarak Akid devletine son verdiler. Abbas halifesine saldrlarda bulunmas zerine Seluklu Sultan Turul Bey tarafndan Suriye'den karldlar. Hal saldrlarna kar koyamayan Fatimiler, 1171 ylnda Selahaddin Eyyubi tarafndan ykld. Batni mezhebinden olan Fatimilerin 972'de kurduklar El-Ezher medresesi dnemin en nemli eitim kuruluudur. Eyyubiler :Msr'da, 1174 tarihinde Selahaddin Eyyubi tarafndan kuruldu. Selahaddin Eyyubi, Filistin, Suriye, Irak ve Yemen'i fethetti. Selahaddin Eyyubi, Hallarla byk savalar yapt. Hallarn elinden Kuds' geri ald. Eyyubi Devleti, 1250 ylnda Klemen komutanlarndan Aybeg tarafndan ykld. Memlk Devleti: 1250 tarihinde Aybeg Trkmeni tarafndan Msr'da kuruldu. Hallar ve Moollarla byk mcadeleler yaptlar. Abbasi halifeliinin koruyuculuunu stlendiler. Ayn- Calud Sava ile Memlk hkmdar Baybars, Msr ve Avrupa'y Mool istilasndan kurtard. Hicaz, Filistin ve Suriye'de egemen olna Memlkller bahrat yolu ticaretini ele geirerek ekonomik ynden g kazand. Anadolu zerindeki emelleri nedeniyle Osmanllarla uzun sre mcadele ettiler. Memlkller, Yavuz Sultan Selim'in Msr seferi srasnda yaplan Merc-i Dabk ve Ridaniye Savalar sonunda ykld. Hkmdarln veraset yoluyla gemedii tek Trk devletidir. Memlk Sultanlar komutanlar arasndan seimle gelirdi. Harzemahlar : Merkez Grgen olmak zere 1097 tarihinde Atsz tarafndan kuruldu. Mool saldrlar sonucunda zayfladlar. Anadolu Seluklular ile 1230'da yaptklar Yass imen Sava'nda yenildiler. Mool istilas sonrasnda topraklarn terkedip Seluklulara sndlar. Seluklulara bal atabeylerden imparatorlua dnen tek devlettir. Mool mparatorluu :1196 ylnda Temuin, yani Cengiz Han tarafndan bakent Karakurum olmak zere kuruldu. Cengiz Han 1227 ylnda ld. Cengiz Han lmeden nce eski bir Trk geleneine uyarak topraklarn oullar ve torunlar arasnda paylatrd. lke 4e blnd. Not: Moollar (Cengiz Han) 1-Altnordu Hanl(1256 - 1502) 2- lhanllar (1256-1335) 3-aatay Hanl(1227 - 1370) 4-Kubilay Hanl (1206-1368) (Hazar Denizi'nin ( ran ve Dou (Trkistan) (in) Kuzeyinden Krm'a Anadolu) kadar uzanan topraklar) Timur mparatorluu : 14. yzyln en nemli devletlerinden biri ise Timurlular Devleti'dir (1370-1507). Timurlular Devleti, aatay hanlklarndan birinin banda bey olan Timur tarafndan 1335 ylnda Semerkant merkez olmak zere Belh ehrinde kuruldu. 1401 ylnda Karakoyunlu Devleti'nin topraklarnn byk bir ksmn ele geirdi. Karakoyunlu Hkmdar Kara Yusuf'un Osmanl Devleti'ne snmas zerine Anadolu'ya girdi. 1402 ylnda ubuk Ovas'nda Osmanl Devleti ile Ankara Sava'n yapt ve Yldrm Bayezt' yendi. Timur'un lmnden sonra devlet paraland.. Devletin snrlar Volga nehrinden Ganj nehrine, Tanr dalarndan zmir ve am'a kadar uzanyordu. Sert bir mizaca sahip olan Timur, seferleriyle byk ykm yapt. Otuz be yl gibi ksa bir srede imparatorluk haline gelen Devlet, onun lmnden sonra kurulduu gibi sratle paraland; torunlarndan Muhammed Semerkand'da, dier torunu Pir Muhammed ile skender ran'da, olu Miranah Badat ve Azerbaycan'da ve kk olu ahruh da Horasan'da devlet kurdu. Bunlardan Devletin snrlarn genileterek birlik salamaya alan ahruh zamannda parlak bir kltr hayat balad. Olu Ulu Bey ise tannm bir astronom olarak tahta kt. Timurlular'dan sadece Hseyin Baykara Horasan'da tutunabildi, bakent Herat Trk tarihinin sayl kltr merkezlerinden biri haline geldi. Trk airi ve devlet adam Ali ir Nevai burada yetiti. Baykara'dan sonra Herat, zbeklerin eline geecek ve Timurlular ortadan kalkacakt. Bu dnem, ticaret ve bilimde zenli gelimelerin olduu bir dnemdir. Astronomi alalnda Ulu Bey, Edebiyat alannda Ali ir Nevai ve Matematik alannda Ali Kuu gibi nl isimler yetiti. BABR DEVLET : Timur hanedanndan olan ve Trke yazd "Vekayi Babrname" eseriyle n salan Zahirddin Babr, Hindistan'a giderek Trk-Hint (Babr) mparatorluu'nu (1526-

1858) kurdu. Onun lmnden sonra hkmdar olan oullar Humayun ve Ekber zamanlarnda Devlet daha da geliti ve Hindistan yarmadasnn byk bir ksm tek idare altnda birletirildi. ah-cihan adyla hkmdar olan Hrrem devrinde,siyaset ve sanat alanlarnda en parlak devir yaand. Agra'da dnyann en gzel mimari eseri saylan nl Tac Mahal ina edildi. Osmanl Devleti'nden de eserin inas iin mimarlar gnderildi. Osmanl Devleti ile kurulan bu iyi mnasebetler, yerine geen olu I. Alemgir zamannda da devam etti. Hint sularnda ve Basra Krfezi'nde Portekizliler ile mcadele eden Osmanllarn Basra valilerine snma hakk tannd. I. Alemgir'in lmnden sonra balayan i karklklar II. Bahadr ah zamanna kadar srd. 1857'de kan bir isyan bastran ngilizler, Hindistan' ngiltere'ye baladlar ve Kralie Victoria Hindistan mparatoriesi ilan edildi. AKKOYUNLU DEVLET : Diyarbakr blgesinde yurt tutan Trkmen boylarna dayanan Akkoyunlu Devleti (1350-1502), Tur Ali Bey'in liderliinde bir birlik olarak ortaya kmt. Bu dnemde Kuzey'de Trabzon Rum mparatorluu ile mcadele eden devletin asl kurucusu ise Kara Ylk Osman Bey olarak bilinir. Akkoyunlu Devleti'nin en gl dnemi Uzun Hasan devridir. Onun zamannda Devletin snrlar Hazar Denizi'nden Suriye'ye, Azerbaycan'dan Badat'a kadar uzand. Bu nedenle Uzun Hasan kendini Trk birliini kuracak kii olarak grm ve Timur'a benzetmi, Osmanl Devleti ile Msr Sultanl'n ortadan kaldrma planlar yapmt. Bu amala ateli silahlar temin etmek iin Avrupa devletleri ile siyasi ilikiler kurmutu. Fakat Osmanl hkmdar Fatih Sultan Mehmet ile yapt Otlukbeli Sava'n kaybetmesi (1473) Uzun Hasan iin ar bir darbe oldu. Bu yenilgi Akkoyunlu Devleti'nin yklmasna ve dini bir heyecanla Ustal, Rumlu, Musullu, Tekeli, Bayburtlu, Karadal, Dulkadrl, Karamanl, Varsak ve Avar gibi Trkmenleri yanna alan ah smail'in Safevi Devleti'ni (1501-1736) kurmasna yardmc oldu. ah smail'in randa Trk siyasi birliini kurduu dnemlerde, Hindistan yarmadasnn byk bir ksm Trk idaresi altnda birletirilmi, Anadolu'nun hemen hemen tamamn hakimiyeti altna alan Osmanl Devleti dou ve bat snrlarn geniletmeye balamt. ran'da siyasi birlii kuran ah smail, kat bir iilik heyecanyla, lkenin snrlarn geniletti, ancak Anadolu'daki faaliyetleri ve Anadolu'yu kendi topraklarna katma dncesi, Osmanl hkmdar Yavuz Sultan Selim'in tepkisini ekti. Nitekim, aldran'da (1514) yaplan savata ah smail byk bir yenilgiye urad. Yerine geen bata ah Tahmasp olmak zere btn Safevi hkmdarlar Osmanllar ile mcadele ettiler. Fakat yaplan hemen her sava da kaybettiler. Hanedandan III. Abbas'dan sonra iktidar Avar boyuna mensup Nadir ah ele geirdi ve Safeviler dnemi sona erdi. Safeviler devri tarihte nemli bir yere sahip oldu. ah smail ve dier hanedan mensuplar sanatsever olarak tannd. Bu dnemde ran'da edebiyat, mimari ve inicilik, mlekilik, dokumaclk gibi el sanatlar geliti, bilhassa ciltilik sslemesi ile hat sanatnda byk ilerlemeler oldu. KARA KOYUN DEVLET : Timurlular Devleti kurulduu sralarda, Erbil-Nahvan arasnda yurt tutan Karakoyunlu Trkmen grubu merkezi Tebriz olan bir Devlet oluturdu. Ouzlar'n Yva, Yazr, Der, Avar boylarndan oluan bu devlete Karakoyunlu Devleti (1380-1469) denildi. Karakoyunlular Timur'la mcadele ettiler. Karakoyunlu hkmdar Kara Yusuf, Timur'un basks karsnda Osmanl hkmdar Yldrm Beyazt'a snmak zorunda kald. Bu durum Timur'la Osmanllarn arasn at ve Ankara Sava'nn (1402) nedenlerinden sayld. Ankara Sava'ndan sonra yeniden toparlanan Kara Yusuf, 1406'dan sonra eski Devletini yeniden kuracak ve Mardin, Erzincan, Badat, Azerbaycan, Tebriz, Kazvin ve Sultaniye'yi alacakt. Kara Yusuf'un lmnden sonra lkede karklklar kt. Cihan-ah devleti yeniden birletirmeyi baardysa da Akkoyunlu Uzun Hasan'a kar Mardin'de yenilgiye urad ve lke Akkoyunlular'n egemenliine girdi.
(KPSSDE ORTAA AVRUPASI VE CORAF KE FLERLE LG SORU GELMEMEKTED R!)
ORTAA AVRUPASINA GENEL BAKI SZEREN(DEREBEY ): Topran asl sahibi, stn g sahibi. Derebeyi. VASOL: Szerenin koruyuculuu altnda bulunan ve emirleri dorultusunda savaan. F YAJ:Szerenin vasala ba olarak verdii toprak. Bir nevi tmar gibi SENJR: Senyr olan derebeyi, hem topran hem de iftiinin sahibidir.

SERF: Senyrlerin retimi denetlemesi ve retim fazlasna el koymas. AFOROZ: Hristiyanlk dininde kiileri dinden atma. ENTERD : Klisenin dini grevlerini durdurmas(lokavt). lkeyi yneticileriyle birlikte cezalandrma. Siyasi ,Sosyal ve Ekonomik Durum :Kavimler g sonras Avrupa'da krallklar glerini kaybettiler. Soylularn g kazanmalaryla birlikte tm ortaa boyunca Avrupa'da etkili olacak olan siyasi ynetim biimi " Feodalite ( Derebeylik) " ortaya kt. Toplumsal eitsizlik zerine kurulan bu dzen iinde halk, farkl toplumsal snflara ayrlmtr : 1. Soylular (Senyrler): Soylular, oturduklar topraklarn sahibiydiler. Her trl hakka sahip olan ve atolarda oturan soylular, ynetim ve askerlik ileri ile ilgilenirlerdi. Soyluluk babadan oula geerdi. Soylularn en stnde senyr denilen derebeyler yer alrd. Senyrlerin en by kral idi. Bundan sonra srasyla dk, kont, baron ve valyeler gelirdi. 2. Rahipler; Rahipler, kiliselerin sahip olduu topraklarn geliriyle rahat bir yaam srerlerdi. Dinin toplum zerindeki etkilerinden dolay halk zerinde sz sahibi idiler. 3. Burjuvalar: Ticaret ve sanatla urarlard. Bal bulunduklar derebeylerine vergi verirlerdi. 4. Kyller: Bunlar ikiye ayrlrlard: a. zgr Kyller: zerinde yaadklar topraklar, istedikleri gibi ekip bime hakkna sahip olup bal olduklar soyluya, vergi vermek zorundaydlar. Ayrca topraklarn satabilme, ocuklarna brakma haklar vard. b. Serfler (Kle Kyller); Hibir hakka sahip deildiler. Soylularn mal saylrlard. Toprakla birlikte alnr ve satlrlard. Orta a boyunca Avrupa'da zenginlik kayna toprakt. Bu nedenle geri, kapal bir ekonomik yap grlr. Ortaa Avrupa'snn dnce biimine skolastik felsefe egemendir.Skolastik dnce Hristiyanlk dininin esaslar ile Aristo'nun grlerinin kaynatrlmasyla olumu , dogmatik, bilim ve deney'i reddeden bir dnce yapsdr. Yenia balarnda Avrupann bu yapsnn bozulmasnda corf keifler birinci etken oldu. Corafi keiflerden nce yaplan Hal Seferleri de (1096 - 1270) soylularn fakir ve zayf dmelerine neden oldu. Corafi keifler, dnya ticaret yollarn deitirdi. Akdeniz eski nemini kaybetti. Ve burjuva snf zenginleti. Ynetimde hak iddia etmeye balad. Bu snf, demokrasi ve zgrlk fikirlerinin ncs oldu. Bu arada, Avrupada barutun renilmesi ve topta kullanlmas ile, derebeylerin atolar ykld. Derebeylik rejimi tarihe kart. Bunun yerini gl krallklar ald. Corf keiflerden sonra zenginleen burjuva snf, bilim ve sanat hareketlerinde nc oldu. Rnesans ve reform hareketleri Avrupann deer yarglarn deitirdi. Bu dnemde Avrupada lmsz eserler yapld. Rnesans, konumu nedeniyle talyada, reform da Almanya da balad. Bu hareketler giderek bilimde ilerlemeyi ortaya kard. Bilim ve teknikteki ilerlemeler de, Endstri nklbn dourdu. El tezgahlar, yerini kmr, petrol, su gc ile alan fabrikalara brakt. pazarlar doyum noktasna gelen lkelerde, d pazarlara alma balad. Bu da, smrgecilik hareketlerini ortaya kard. Smrgecilikte ba, konumu ve sahip olduu demir - kmr madenleri nedeniyle endstrisini kuran ngiltere ekti. ngiltere denizar smrgeler kurdu. Bunu Fransa, spanya, Portekiz, Belika, Hollanda izledi. Bu geliim, tm Avrupa lkelerinde ayn anda olmad. Bu hareketlerde geri kalan lkeler oldu. rnein: Feodal yapdan kurtulamayan Almanya, talya prenslikleri gibi. Her yenilikte olduu gibi Endstri nklb da elikisini beraberine getirdi. Endstrinin gelimesi ile, ii snf oald ve glendi. iler, ar alma koullarnn ve yaam koullarnn dzeltilmesi iin fabrika sahipleriyle mcadeleye giriti. Bu kavgalar, yzyllarca srd. Amerika ktasnda, ngilterenin smrgesi olan Kuzey Amerikann bu lkeye kar bamszlk mcadelesi vermesi ve insan haklarna dayal ilk anayasal demokrasi ynetimini kurmas gzlerin bu taya evrilmesine neden oldu. 1774da A.B.D. Cumhurbakanlna George Washington seildi Avrupada fikir adamlar ve dnrler yaptlarnda, insan haklar, zgrlk, ulusuluk fikirlerini ilemeye baladlar. Bu dnceler, ekonomik adan halk snflar arasnda byk uurumlarn olutuu Fransada ilk meyvelerini verdi. 1789da Fransada ynetime kar byk bir ihtilal oldu. Bu ihtilalde, zengin olan fakat ynetimde hak ve yetkileri olmayan Burjuva snf, fakir halka nclk etti. Bundan sonra Avrupadaki btn sosyal patlamalarda ve hareketlerde Burjuva Snfnn ncl grlecektir. Bylece Avrupann ortaa halk snflar arasndaki egemenlik yetkisinin soylular ve din adamlarndan sonra burjuva snfna getiini gryoruz. Hatta baz lkelerde glenen ii snf ynetimi ele geirdi. zgrlk, eitlik, adalet, demokrasi, ulusuluk dnceleri de krallarn ve imparatorluklarn yklmasna, onun yerine ulus esasna dayanan devletlerin kurulmasna neden oldu. (Bunda 1789 Fransz ihtillinin etkisi byktr) Bu ihtilali Avrupadaki dier ihtilaller tkip etti. Birinci Dnya Sava: Osmanl mparatorluu, Avusturya Macaristan mparatorluu, Rus arl gibi imparatorluklarn yklmasna neden olunca, Avrupada imparatorluklar dnemi sona erdi. Demokrasi esasna dayanan devletler bu idare biimi iinde serbest ekonomi (kapitalizm) yolu ile gelitiler. II. Dnya Savanda dnyann byk blmnde bamsz devletler kuran toplumlar, yeni ekonomik bamllklarn ve smr biiminin iine girdiler. Ortaa Avrupasnda Din ve Dnce Yaam :Hristiyanlk dininde iki byk mezhep ortaya kmt; Katoliklik ve Ortodoksluk. Katolik Mezhebi : Daha ok, Orta , Kuzey ve Bat Avrupa'da yaayanlar bu mezhebi benimsemiti. Dini merkezi Roma, dini lideri ise "Papa " dr. Hz. sa'nn yeryzndeki vekili saylan papalarn Aforoz ve Enterdi gibi gl yetkileri vard. Aforoz, kiiyi dinden karma ve toplum dna itme anlamna, Enterdi ise kralyla birlikte bir lkenin cezalandrlmas anlamna gelmektedir. Ortodoks Mezhebi : Daha ok Balkanllar ve Rus'lar ( Slavlar) bu mezhebi benimsemiti. Dini merkezi stanbul ,dini liderleri ise "Patrik" tir. MAGNA CHARTA ( Byk koul ) : 1215 ylnda ngiltere'de kralla halk temsilcileri arasnda karlkl olarak imzalanan bir belgedir. Bu belgeyle kraln halka kar yetkileri ilk kez kstlanm ve toplumsal ilerlemenin hzlanmasnn koullar yaratlmtr. gilterede parlemento oluturuldu. Dnyada ilk Anayasal harekettir. Bu belgeye gre; 1. Kral, uyruklarnn oluru olmadan yeni vergi koyamayacak ve vergi oranlarn artramaya-cakt. 2. zgr kiiler haksz yere tutuklanamayacak ve yarglanmadan cezalandrlamayacakt. Magna Charta bir anayasa niteliindedir. Kraln yarg ve yrtme yetkilerinin kstlanma-syla balayan sre, parlamentonun kurulmasna, merutiyete ve hukuk devletine geilme-sine, parlamentonun stnlnn kabul edilmesine, insan haklar ilkelerinin yaynlanmas-na ulusal egemenlik ve demokrasinin uygulanmasna kadar gelimitir. Amerikan Bamszlk Sava'nn gerekesini oluturan Magna Charta; karlkl imzalanan bir belge olmas ve ilk kez hkmdarn yetkilerinin kstlanmas asndan ( biimsel ) Osmanl tarihinde 1808 ylnda imzalanan Sened-i ttifak'a benzer. Hkmdarn yetkilerinin ilk kez halka kar kstlanmas, ilerici-devrimci bir eylem olmas, hukuk devletine ve merutiyete yol amas alarndan ( znde ) 1839'da yaynlanan Tanzimat Ferman'na benzer. CORAF KE FLER: Pusulann bulunmas, gemiciliin ilerlemesi, corafya bilgisinin ilerlemesi, cesur gemicilerin yetimesi, eitli snflarn zengin olma istei corafi keiflere neden olmutur. Osmanl, zengin ve konumu iyi olduu iin corafi keiflere itirak etmedi. Corafi keifler sonucunda; Asya ticareti mit burnuna kayd. Osmanl ve slam lkeleri ekonomik kayplara urad. Portekiz ve ispanya ilk smrgeleri kurdular.Burjuva snf dodu. Sanayi devriminin n koullar olutu. Keiflerin ana nedeni: spanya ve Portekizin Akdeniz ticaretinden faydalanamamasdr. RNESANS: talyada balayp avrupaya yaylan bilim vs. alanndaki gelime ve deimelere Rnesans denir. Soylularla halk arasnda farkllk ve eliki artt. Hmanizm ve pozitif dnce geliti. Dinsel konular tartmaya ald. Bilim teknik geliti. REFORM: Almanyadan balayan dinsel nitelikli hareketleri reform denir. Alman kilisesi papaya bal. Martin Luter incili ilk defa tercme etmitir. Reform sonucunda yeni mezhepler ortaya kmtr. Protestan, kalvenizm, algini kalvenizm Katolik kilisesi kendi iinde reform yapt. Laik eitime geildi. Yeni mezheplerden dolay yeni tarikatlar kt. Mezhep savalar balad.

HALI SEFERLER (1096-1272) Orta ada Avrupallarn Akdeniz Ticaretinden, dolaysyla dnya ticaretinden yararlanmak,Akdeniz ticaret yollarn Avrupallara kapayan slam birliini yararak Dou Akdeniz limanlar araclyla ipek ve baharat ticaret yollar ile balant kurmak amac ile yaptklar seferlere Hal Seferleri denir. 1096- 1272 yllar arasnda sekiz hal seferi yapld. Bunlar arasnda en nemli drt tanesi sras ile unlardr: -1.Hal Seferi(1096-1099) -2.Hal Seferi(1147-1149) -3.Hal Seferi (1189-1192) -4.Hal Seferi(1202-1204) HALI SEFERLER N N NEDENLER : Dini nedenler; a)Hristiyanlarn kutsal yerleri geri almak istemeleri: Hz . mer Kuds aldktan sonra oradaki Hristiyan ve Musevilere dini bir takm haklar ve imtiyazlar vermiti .Abbasiler devrinde Harun Reit ile arlman arasnda yaplan anlamaya gre de:Hristiyanlar, Kuds ve dolaylarndaki kutsal yerleri serbeste ziyaret edebileceklerdi. Bu durum 11. yzyla kadar bylece devam etti. Bu yzylda .n Asyann siyasal durumunda baz deiiklikler olmutu. Msrdaki Fatimilerle Abbasiler ve Seluklularla Fatimiler arasnda birok anlamazlklar km ve savalar balamt. n Asya nn bu kark durumundan yararlanmak isteyen kimi mutaassp papazlar , Mslmanlar aleyhine birok yalanlar uydurarak Hristiyanlar kutsal yerleri almak iin kkrtmaya baladlar. b) Papa tarafndan kurulan kluni tarikatnn faaliyetleri :Orta ada Avrupada Mslmanlarla arpmak iin kurulmu olan Kluni tarikatna bal bir ok papazlar ve kimi papalar da Hristiyanlar ve zellikle derebeyleri ve valyeleri Mslmanlarla savaa kkrtyorlard(Piyer LERM T). c) Hristiyanlarn Taassuplar : Orta a Hristiyanlar, cennete gitmek iin Kuds ziyaret etmenin art olduuna inanrlard. Ayrca, gnah ileyen kimseler de bu gnahlarndan kurtulmak iin kutsal yerleri ziyaret etmek zorunda idiler. Gene Hristiyan inanna gre, Hz. sa uruna len bir kimse doruca cennete giderdi. te Hristiyanlardaki bu inanlar ve koyu taassup Hal seferlerinin en nemli nedenlerinden idi. Siyasi nedenler; a) Trklerin Anadoluya girerek Bizans mparatorluunu tehdit etmeleri b) Bizans mparatorluunun Avrupallar Mslmanlara kar kkrtmalar: Bizansllar, 11. Yzylda Seluklu Trklerinin basks karsnda kalmlar, Anadoluyu ellerinden karmlard. Trkleri tek balarna Anadoludan karamayacaklarn anlayan Bizansllar, Avrupa krallarna bavurarak, Hristiyanln bir dou kalesi, dnyann Akropolisi olarak kabul olunan Bizansa yardm edilmesini istiyorlard. c) Papann nfuzunu arttrmak istemesi d) Senyr ve valyelerin serven arzular:Derebeylerin, valyelerin sava ve dve olan meraklar, servenli bir hayat yaamak, seyahat etmek, bilinmeyen lkelere gitmek, buralarda kendilerine n kazandracak iler grmek gibi arzular da Hal Seferlerinin nemli nedenlerinden biridir. Ekonomik nedenler; Avrupann fakirlii, slam Dnyasnn zenginlii ve Dou ticaret yollarnn Mslmanlarn elinde olmas : Orta ada dou lkeleri ve zellikle slam memleketleri bolluk ve zenginlik iindeydiler. O zamanlar dnyann en byk ticaret yollar olan pek ve Baharat yollar, Trklerin ve teki Mslman milletlerin ellerinde idi. Avrupallar orta ada kendilerine gerekli olan her eyi, Suriye, Filistin ve Msr limanlarndan alrlard. Oralar gren ve Kuds ziyaret eden Hristiyanlar, slam lkelerinin zenginliini ok abartarak halka anlatyorlard. Orta ada yokluk ve sefalet iinde bulunan Avrupallar bu zengin slam lkelerine gitmek, byk ticaret yollarn ve bunlarn Orta Doudaki limanlarn elde etmek, dolaysyla zengin olmak istiyorlard.
I. HALI SEFER (1096): Bu ilk Hal kitlesinin Trkler tarafndan bozulup dalmasndan sonra Avrupadan prens, kont ve dklerin idaresinde, ounlukla zrhl askerlerden oluan dzenli ordular harekete

geti. stanbulda toplanan bu Hal askerlerinin says yaklak 600.000 kadard. 1097 ilkbaharnda Hal ordular Anadolu yakasna geirildiler. Bu Hal ordularnn ilk hedefi Seluklu bakenti znikti. Bu srada Sultan I.Kl Arslan Malatyay kuatmt. Hallar da zniki kuatmaya baladlar. Sonunda I. Kl Arslan znik nlerine gelerek Hal ordusuna saldrd. Btn gn sren savata Trkler baarl olamadlar. znik'teki Trk birlii ehri Bizansa teslim ederek katliamdan ve yamalanmaktan kurtard. Hallar znikten sonra Eskiehir ynnde harekete getiler.

Kl Arslan, Eskiehirden uzak olmayan bir yerde karargah kurmu olan Hallara sald. Fakat Trkler stn saydaki dman karsnda ekilmek zorunda kald(1097). Kl Arslan bundan sonra Hallar ypratmak istedi.
Sonunda Hal ordusu Antakyaya kadar ilerleyerek ehri kuatt. Seluklu Sultan Berkyaruk, Musul emiri Krboay Hallarn zerine bir seferle grevlendirdi. Bu srada Hallar Antakyaya girdiler(1098). Seluklu ordusu ehrin dmesinden -drt gn sonra Antakya nne geldi. Ancak bu Seluklu ordusu Krboann idaresizlii yznden Hallara yenildi. Hallar bu olaydan sonra Kudse doru ilerlediler ve Ortaan en mstahkem yerlerinden biri olan bu ehri kuattlar. Hallar Fatmilerin idaresindeki Kuds 1099da ele geirdiler. Hallar bylece hedeflerine ulatlar ve Kudste Latin Devletinin ilk kralln kurdular. I. Hal Seferi sonunda Ortadounun siyasi durumu deimi, Urfa Kontluunun ve Antakya Prinkepslii (princeps: bakan, hkmdar) kurulmutu. Daha sonra 1101 ylnda dzenlenen Hal Seferi ise tam bir baarszlkla sonuland. Trkler Eskiehir nndeki yenilginin acsn karm oldular. Hallar da artk Trklerin Anadoludan karlamayacan kesin olarak anlamlard.

K NC HALI SEFER (1147-1149) :Hallar ancak znik-Balkesir-Bergama- zmir-EfesDenizli-Antalya yolu ile Akdeniz kylarna indiler ve Antalyadan deniz yolu ile Suriyeye geebildiler. kinci Hal ordusu daha sonra am kuatt ama bir sonu elde edilemedi. madettin Zenginolunun (Musul Atabeyi) Urfay almas zerine. Anadolu Seluklu 1.Mesut, alman imparatorunun komutasndaki hal ordusunu konyada yenmitir. NC HALI SEFER (1189-1192) Selahhaddin Eyyubi bu baarlarnn ardndan ,1187 Temmuzunda Hattinde byk bir Hal ordusunu ar bir yenilgiye uratt. Bu savata Kuds Latin kral Gui de Lusignan bata olmak zere ,kralln ileri gelenlerinden pek ou Selahaddin Eyybiye tutsak dt. Bu zaferden sonra, Selahaddin Eyybi, Hallardan 4 Temmuz 1187de Taberiyeyi 9 Temmuz 1187 de Akkay, 29 Temmuz 1187de Sayday ,Austos 1187de Beyrutu ,Eyll 1187 de Askalan ve Gazze yi ald. 1174te Nureddin Mahmud bin Zenginin lm zerine msrda bamsz bir devlet kurup durumunu salamlatrdktan sonra Hallarla mcadeleye girien Selahadin Eyybi ,Hallar nce Merc-i Uyunda yendi daha sonra ellerinde tuttuklar Beytu Ahzan kalesini ald.2 Ekim 1187de de Kuds Latin krallnn bakenti olan Kuds de Selahaddin Eyybinin eline geti. Selahaddin Eyybinin kazand bu baarlar nc Hal Seferinin balamasna neden oldu. Alman mparatoru Friederic I. Barbarossa ok byk bir ordu ile Anadoluya girdi. Hallar yine balarnda Kl Arslan II.nin bulunduu Anadolu Seluklular karlad. Ancak yalanm olan Kl Arslan II. ,Hallar Anadoluya girdikleri srada, lkesini on bir olu arasnda bltrmt; dolaysyla Anadolu Seluklu Devleti siyasal birlikten yoksundu. Almanlar Anadoluda ilerlerken nce gebe Trkmen boylarnn saldrlarna uradlar. Konya nlerinde de asl Anadolu Seluklu Devletinin kuvvetleri ile karlatlar. Hallar Anadolu Seluklu Devletinin bakenti olan Konyay almay baardlar. Burada Hallar ile Seluklular arasnda yaplan bir anlama gereince, Anadolu Seluklu Devletinin ileri gelenlerinden yirmi be kii rehin olarak Hallara verilmitir .Bu sayede Hallarn savamadan ve bir saldrya uramadan Anadoluyu gemeleri saland. Hallar Konyadan sonra Karaman ynnde harekete getiler. Ancak Toroslarda Anadolu Seluklu denetiminden bir dereceye kadar bamsz olan gebe Trkmen boylarnn saldrlarna uradklarndan, ellerinde rehin bulunan yirmi be Seluklu beyini ldrdler. Ama Friederich I. Barbarossa Kudse ulamadan, Tarsus ay olarak bilinen Kydnos aynda boularak ld. Ordusu Akdeniz kylarn izleyerek Filistine ulat. Alman imparatorunu karadan Kudse gitmeyi semesine karlk ngiltere kral Aslan Yrekli Richard ile Fransa kral Philippe-Auguste , talyan kentlerinin de yardm ile ,deniz yolu ile Filistine geldiler. Hallar ilk i olarak, Akka kalesini karadan ve denizden kuatp ele geirdiler. Ancak yine ayn srada Philippe-Auguste , Richard ile anlaamadndan seferi terk ederek lkesine dnd. Bylece , hem Hallarn gc azalm ,hem de balarna iyi bir asker, ama kt bir siyaseti ve devlet adam olan Richard gemi oldu.

nc Hal seferinden Hallarn tek baarlar Akka kalesini almak oldu. 4. HALI SEFER (1202-1204): Alman imparatoru Heinrich 3n dzenledii 3. Hal Seferine Venedikliler de btn deniz kuvvetleri ile katldlar. Ancak bu hal seferi Kuds yerine Ortodoks Bizansa kar yapld. Seferin Bizansa ynelmesinin temel nedeni Akdeniz ve Karadeniz ticaretinde Bizans ve Venedik arasndaki rekabet , Bizansta Angeloslar arasndaki imparatorluk ekimeleri ve Latinlere kar duyulan derin dmanlk duygular idi. Bizanstaki taht kavgalar , gerek Venediklilerin , gerekse br hallarn Bizansn i ilerine karmalarna olanak tanyordu . 1195te tahttan indirilen ve gzleri kr edilen saakios 2nin Angelosun olu prens Aleksios hapisten kap Venedike gelmi ve babasnn yerine gemi olan Aleksios 3 Angelosa kar Venedikliler ve br hallardan yardm istemiti. Bunun stne , Hal ordusu , Kuds seferinden vazgeerek , Aleksiosun isteini Bizansn kendilerine byk bir para vermesi karlnda kabul etti. Venedikliler de Hal ordusunun atlarn ve erlerine, para karl Bizans nne tamay kabul ettiler . Hal ordusu 24 Haziran 1203te stanbula geldi ve kent 17 Temmuz 1203te Hallarn eline geti. Daha nce tahttan indirilmi olan saakios 2 Angelos yeniden tahta karld , olu Aleksios da , Aleksios 4 ad ile ortak imparator ilan edildi. Ancak bu durum ok srmedi , Bizansllar hallara vermeyi vaat ettikleri paray demeyince hallar davranlarn deitirdiler . nce stanbul nlerinde Venedikliler ile br Hallar,Bizans mparatorluu topraklarn aralarnda bltren bir anlama imzaladlar; ardndan da 13 Nisan 1204te saldrya geerek kente girmeyi baardlar . Bizans gn sre ile yama edildi yaklp ykld . Hallar kente egemen olduktan sonra daha nce Mart 1204te stanbul nlerinde kendi aralarnda yaptklar ve Bizans imparatorluu topraklarnn bltrlmesi ile ilgili anlamaya uygun olarak imparatorluk topraklarn kendi aralarnda payettiler. Daha sonrada Hal komutanlarndan Marki Bonifacio di Monferrattoyu imparatorluk tahtna kardlar . Bylece stanbulda bir Katolik Latin imparatorluu kurulmu oldu. (1204-1261) znik, Trabzonda rum devleti kuruldu. HALI SEFERLER N N SONULARI: Anadolu Seluklu, Eyyubiler ve Musul Atabeylii hallarla savaan Trk devletleridir. Bu sralar Abbasilerin sadece dini gc kalmtr. Dou-bat ticareti geliti. Venedik, cenova, Marsilya limanlar nem kazand. Hristiyanlarn kiliseye ball azald. Kuds Mslmanlarda kald. Aklc ve bilimci dnce yaylmaya balad. Derebeyliklerin gc zayflad. Burjuvalar glendi. Corafi keifler balad. Merkezi krallklar glenmeye balad. Barut, pusula, kat ve matbaay rendiler. Barut: Derebeyliklerin yklmasna, Pusula: Corafi keiflere kat ve matbaa: Rnesans ve Reforma neden olmutur. OSMANLI MPARATORLUU Trkler'in tarih boyunca kurduklar saysz devletler arasnda en uzun mrls Osmanl Devleti olmutur. Alt yz yldan fazla yaayan Osmanl mparatorluunu be dnem halinde inceleyebiliriz: A-Kurulu Dnemi 1299-1453: Osman Gazinin Stte (Domani) bamsz bir devlet kurmasndan - 1453 istanbulun fethine kadar olan dnem. B-Ykseli Dnemi 1453-1579: Fatih Sultan Mehmetin 1453te istanbulun fethinden -1579 vezir sokulu Mehmet paann lmne kadar olan dnem C-Duraklama Dnemi 1579-1699: 1579 Sokullu Mehmet paann lmnden - 1699 karlofa anlamasna kadar olan dnem. D-Gerileme Dnemi 1699-1792: 1699 karlofa anlamasndan 1792 ya anlamasnn imzalanmasna kadar olan dnem E-Dalma Dnemi 1792-1918: 1792 ya anlamasnn imzalanmasndan - 1 kasm 1922 saltanatn kaldrlmasna kadar olan dnem KURULU DNEM (1299 - 1453 ): Osmanllar, Ouz Trklerinin Kay boyundandrlar. Osman Bey dneminde bu beylik 1299 ylnda bamszln ilan eder ve Osmanl Devleti kurulur. Osman Bey zamannda bir ok Bizans yerleim yeri ele geirilir. 1324 ylnda Orhan Bey baa geer. Bursa, Balkesir ve Ankara Osmanl

topraklarna katlr. 1353 ylnda Sleyman Paa dneminde Trkler RUMEL YE (Avrupa topraklarna) geerler. 1362 ylnda baa Murat Bey (1. Murat) geer. Dou Trakyann fethi tamamlanr. Edirne ehri bakent olur. Srpsnd mevkiinde bir Hal ordusu yok edilir. Bu dnemde bir Hal ordusu da Kosova'da yenilgiye uratlr (1389). Bu savata 1. Murat ehit edilir. 1389 ylnda baa Yldrm Beyazt geer. Bu dnemde Bat Anadolu ve Sivas'a kadar Orta Anadolu ele geirilir. Anadolu Trk birlii salanr. 1396 ylnda byk bir Hal Ordusu Nibolu'da malup edilir. Bu savala Osmanllarn Rumeli'de yayl daha da geniledi. Bu srada bir ok Anadolu beyi Mool mparatoru Timur'dan yardm istedi. Bunu bahane eden Timur, Osmanl topraklarna girdi. 1402 ylnda Ankara Sava'nda Yldrm Beyazt yenildi. Ankara Sava devleti sarst. Osmanllar yklmadlar ama Avrupa devletleri bundan yararlanmasn bildiler. 1402'den 1413 ylna kadar geen bu dneme FETRET (AYRILIK) Devri denir. 1.Mehmet elebi kardeleriyle uzun bir mcadele yaptktan sonra, Osmanl Devletinde ki birlii yeniden salad. (1413) 1-Osmanl Devleti'nin Genel zellikleri :Osmanl tarihi, Anadolu Trkiye tarihinin 4. dnemini oluturur. Trk devletleri iinde en uzun sre yaayan ve en geni snrlara ulaandr. Trk Devletleri iinde merkezi otoritesi en gl olandr. Kltr ve uygarlk alannda en ok ilerleyen Trk Devleti'dir. Mutlak egemenlik haklarn hkmdar kullanr. Ancak, I. Ahmet dnemine kadar veraset yasas belirgin deildir. eriat hukuku ile ynetildiinden Teokratik, mutlak egemenlik haklarn hkmdar kullandndan Monarik devlet yaps grlr. Fetih temeline dayandndan askeri, etnik yap eitli olduundan ok uluslu bri imparatorluktur. Fetih politikas, dinsel (cihat) ve ekonomik (ganimet) amal olmutur. 2-Osmanllarn Kkeni : 1243 Kseda Sava'ndan sonra Anadolu'da Mool hakimiyeti balad. Bu tarihten nce Kay Boyu, Anadolu Seluklu Sultan I. Alaaddin Keykubat zamannda Anadolu'ya gelmiti. Kay Boyu Anadolu'ya ilk geldiinde banda Erturul Gazi bulunmaktayd. Anadolu Seluklu Sultan tarafndan Kay Boyu'na St ve Domani klak olarak verildi. 3-Kurulu Srasnda Anadolu ve evresi : Kay boyu Ste geldiinde Anadolu'da Beylikler dnemi balamt. Anadolu Seluklu Devleti henz yklmam fakat lhanl Devleti'nin egemenlii altna girmiti. IV. Hal seferi srasnda stanbul'dan kaan Rumlar Karadeniz Blgesi'nde Trabzon Rum Devleti'ni kurmutu. Bat Anadolu ve Marmara Blgesi Bizans hakimiyetindeydi. Mool istilas nedeniyle Anadolu'ya Trkmen akn balamt. Trkmen gleri sonunda Anadolu'daki Hristiyan nfus azald, Hristiyanlar ehirlere yerleti. Trkmenler Seluklu etkisinden kurtardklar mistik liderleriyle tarikatlar kurmutu. Zanaat loncalar yani ahiler zamanla glenerek, halk askeri ve siyasal kargaaya kar korumutu. Trkmenlerin ou kylere yerleerek tarm ve hayvanclkla uramt. Gebe yaam srdren boylar daha ok Gney Anadolu'da, Toroslar'n eteklerine ve ukurova'ya yerlemiti. Ege, Marmara ve Dou Karadeniz'de Rumlar, Kayseri ve Sivas'ta Moollar, ukurova ve Dou Anadolu'da Ermeniler yaamaktayd. Anadolu'nun Kuzey Dou'sunda Altnordu Devleti hkm srmekteydi. Dou Anadolu ve ran Blgesi'nde lhanllar bulunmaktayd. Trakya Blgesi ve Marmara'nn gneyi ile Bat Anadolu'da Bizans egemendi. Yakn Dou'da en nemli siyasi g Memlk Devleti idi. Balkanlar'da derebeylik rejimi ile ynetilen, Srp Krall, Bulgar Krall, Arnavut Beylii, Macar Krall, Eflak ve Bodan Beylikleri, Mora Despotluu, Bosna ve Hersek Beylikleri, Erdel Beylii bulunmaktayd. 4-Osmanl Devleti'nin Byme Nedenleri : slam dini ve slam dininin ngrd cihat inanc. Trkmen desteinin alnmas ve beyliklerle iyi geinilmesi. Anadolu'ya gelen Trkmenlerin fethedilen yerlere yerletirilmesi yani dzenli iskan politikas Balkanlardaki dzensiz siyasi birlik ve Bizans'taki taht kavgalar. Yetenekli ve deneyimli yneticilerin i bana gemesi. Merkezi otoritenin gl olmas. Fethedilen blgelerde halka kar adil davranlmas ve dinsel hogrnn olmas. 1-Osman Bey Dnemi (1299-1326) :Erturul Gazi'nin 1281 ylnda lm zerine boyun bana Osman Bey geti. 1299 tarihinde Osmanl Beylii'nin bamszln ilan etti. Bu tarih Osmanl Devleti'nin kurulu tarihi olarak kabul edilir. Osmanbey, Ahi tekilat ile iyi geindi. 1302 Koyunhisar savanda bizans yendi. Birlik politikas izlemitir. Harmankaya tekfuru Kse Mihalin

osmanbeye yaknl ve Osmanl devletine hizmeti oldu.Osman Bey, Yeniehir, Karacahisar, Yarhisar, Bilecik, Mudurnu ve negl' ald. Osman Bey'e en byk destei Anadolu ahileri ve Trk beyleri salad. Blgede bulunan Bizans tekfurlarna kar byk baarlar kazand. 1308 tarihinde Koyunhisar'nda Bizans ile ilk sava yapld ve baar saland. 1308'de Anadolu Seluklular'nn ykl zerine Osman Bey lhanllar'a balln bildirdi. Bu dnemde ilk defa para basld. 1281 ylnda Karacahisar' ele geirdi. 1320 tarihinden itibaren ordunun bana Orhan Bey geti. Orhan Bey 1326'da Bursa'y kuatt. ehir ele geirildii gn Osman Bey ld. 2-Orhan Bey Dnemi (1326-1362) :Orhan Bey 1324 tarihinde Osmanl Beylii'nin bana geti. Bursa ehir alnarak bakent yapld. 1329'da znik zerine yrd ve Bizans ile yaplan Maltepe(Palenakon) Sava'nda znik ele geirildi. Kocaeli Yarmadas'nn fethi tamamland. 1342'de Ulubat ve Mihali Kaleleri alnarak Karesioullar ile komu olundu. Karesioullar Beyliine son verildi. Edirne nlerine kadar gelindi. Bizansa yardm karlnda impe kalesi alnd. Ankara ve evresi alnd. lk medrese znikte ald. lk Osmanl donanmas bu dnemde kuruldu. lk defa 1353 tarhinde Rumeli'ye geildi. Marmara'nn kuzey ve bat kesimlerinin fethi tamamland. Gelibolu'nun tamam, Malkara ve Kean ele geirildi. lk defa divan tekilat kuruldu. lk vezir de bu dnemde atand. lk Kaptan- Derya (Karamrsel Paa) bu dnemde atand. 3-I. Murat Dnemi (1362-1389) :I. Murat kardelerini ldrerek tahta geen ilk Osmanl padiahdr. 1362 ylnda Sazldere Sava ile Bizans ordularn yenerek Edirne'yi fethetti. Gmlcine ve Filibe alnarak Bizans'n Balkanlarla olan balantsn kesildi. Bu durum Balkan uluslarnn Osmanl'ya kar birleik hal ordusu oluturmalarna sebep oldu. 1364 ylnda oluturulan bu Hal ordusu tarihte Osmanl Devleti'ne kar oluturulan ilk Hal ordusudur. 1364 tarihinde Srp Snd sava ile Hal ordusu bozguna uratlarak yukar Bulgaristan alnd. 1366 srplarla irmen savan Osmanl kazand. Bu sava ile Balkanlar'da Macar etkisi krld. 1371'de Srplarla irmen Sava yapld ve Srplar bozguna uratld. 1389 tarihinde ikinci bir Hal ordusu Osmanl Devleti'ne saldrd. 1389 tarihinde Kosova Sava ile Hal ordular ikinci kez yenildi. Bu sava sonunda, muhafzlara ramen I. Murat' hanerledi. Srpl hemen orackta parampara edildi. Anadolu'da Germiyanoullar'ndan Ktahya, Simav ve Tavanl eyiz olarak alnd(Yldrm Beyazt iin). Hamitolu hseyinbeyden; Akehir, Seydiehir, Beyehir ve Karaaa satn alnd. Ankara geri alnd. andarl Halil'in teklifi ile Yenieri Oca'nn ve kapkolu rgtlerinin temeli atld. lk defa devirme sistemi uygulanmaya baland. Tmar sistemi oluturuldu. Rumeli Beylerbeylii kurularak, merkeze bal eyalet sistemi oluturuldu. Balkan halklarnn sempatisi kazanld. 4-I. Bayezit (Yldrm) Dnemi (1389-1402) :Beyliklerler mcadele ederek Anadolu'nun siyasi birliini salad. lk kez Anadoluda Trk Birlii saland. stanbul iki kez kuatld fakat baar salanamad. lk kuatmada Bizans Avrupa'dan yardm istedi ve Hal ordusu harekete geti. 1396 Nibolu Sava ile Hal ordusu bozguna uratld. Bu sava sonunda Msr'da bulunan Abbasi Halifesi I. Mtevekkil, Yldrm Bayezit'e gnderdii mektupta ona "Sultan- klim Rum" diye hitap etmitir. Bu savala Bulgaristan ele geirildi, Eflak ve Bosna Osmanl Himayesine girdi. kinci stanbul kuatmas srasnda Boaz'n Anadolu yakasna Gzelcehisar da denilen Anadolu Hisar ina edildi. Bu kuatma Timur'un Anadolu topraklarna girdii haberi zerine kaldrld. Ankara Sava'nn Nedenleri :1. Timur'un cihan hakimi olma amacyla byk bir imparatorluk kurmak istemesi 2. Timur'un, in'e yapaca seferde Bat'da gl bir devlet brakmak istememesi. 3. Ahmet Celayir ve Kara Yusuf'un Osmanl Devleti'ne snmas 4. Trkmen Beylerinin Timur'a snmas ve Beylerin Timur'u kkrtmas. 5-Beyaztn douya yaylma siyaseti. Ankara Sava (1402) :Timur, 1402 ylnda Anadolu'ya girerek, Sivas' ald. Yldrm Bayezit ve Timur ubuk Ovas'nda karlat. 1402 ylnda meydana gelen Ankara Sava'nda Osmanl ordusu yenildi ve Yldrm Bayezit esir dt. Ankara Sava'nn Sonular :1. Yldrm Bayezit Timur'a esir dt ve esaret altnda ld. 2. Anadolu'da Trk birlii bozuldu ve beylikler yeniden kuruldu. 3. Bat'ya olan Trk ilerleyii

yavalad ve stanbul'un fethi gecikti. 4. Bizans mparatorluu geici bir sre de olsa kendini toparlama frsat buldu. 5. Fetret Dnemi balad. Fetret Devri (1402-1413) :I. Bayezit'in oullarndan Sleyman Rumeli'de, Musa Bursa'da, sa Balkesir'de ve Mehmet de Amasya'da hkmdarln ilan etti. Kardeler arasnda taht kavgas balad ve Anadolu'nun siyasi birlii sarsld. Mehmet elebi 1413'te kardelerini ortadan kaldrarak Osmanl tahtna geti. Osmanl Devleti, 11 yl sren Fetret Devri'nde, salam devlet rgt ve yerlemi sosyal kurumlar sayesinde yklmaktan kurtuldu. Fetret Devri'nde Musa elebi stanbul'u kuatt. 5-I. Mehmet (elebi) Dnemi (1413-1421) : Anadolu'da siyasi birlii yeniden salad. (Osmanl devletinin ikinci kurucusu) Aydnolu Beylii'nden zmir'i ald. Karamanolu Beylii'nden Akehir ve Beyehir'i geri ald. Candarolu Beylii'ni de ortadan kadrd. Eflak Beyi'ni yenerek bu beylii hakimiyeti altna ald. Fetret Devri'nde Osmanl Devleti'nin Balkanlar'da toprak kaybetmemesinin nedeni Balkanlar'da izledii hogr politikasdr. anakkale abluka altna almtr. Venedikle ilk deniz sava yaplmtr. Batnilik mezhebini yaymaya alan eyh Bedrettin Mahmut'un mritlerinden Brklce Mustafa ve Torlak Kemal ile birlikte isyan etti. Fakat isyan bastrld. 1420'de Mustafa elebi isyan etti. 6-II. Murat Dnemi (1421-1451):Bizans'n destekledii Mustafa elebi hkmdarln ilan etti fakat 1422 ylnda yakalanarak ldrld. stanbul'u kuatt fakat kardei elebi Mustafa'nn isyan sonucu, kuatma yarm brakld. Menteoullar, Candaroullar, Aydnoullar ve Taceddinoullar Beyliklerine son verdi. Germiyanolu Yakup Bey, olu olmad iin topraklarn Osmanl Devleti'ne vasiyet etti. Selanik, teselya, yanya alnd. Arnavutluk, Osmanl himayesine girdi. Osmanl-Venedik Sava (1425-1430) :Ankara Sava'n frsat bilen Bizansllar, Eflaklar, Arnavutlar ve Srplar, Osmanl aleyhine harekete gemiti. Osmanl Devleti'nin Adriyatik ve Ege'nin Bat kylarna sarkmas, Venediklilerin iine gelmiyordu. Osmanl Devleti de Balkanlar'da daha gvenli ilerleyebilmek iin Venediklilerin elinden Selanik'i geri almak istiyordu. 1425-1430 yllar arasnda meydan gelen savata Osmanl Devleti Selanik, Yanya ve Serez'i ele geirdi. Orta ve Gney Arnavutluk'ta Osmanl egemenlii salanm oldu. 1444 ylnda Osmanl ordusu Hallara kar yenilgiler ald. Osmanl Devleti, 1444 ylnda kendi lehine olmayan Edirne Segedin Antlamas'n imzalad. 2.Mehmetin 12 yanda tahta kmasndan istifade etmek isteyen hallar Osmanlya saldrd. 1444 varna savanda 2.Murat hal ordusunu bozguna uratt. II. Kosova Sava (1448) :1444 Varna yenilgisinden sonra intikam iin yeni bir hal ordusu oluturuldu. Jan Hunyad nderliindeki Hal ordusu Mora seferine km bulunan II. Murat'n ordusuna saldrd. 1448 tarihinde meydana gelen Kosova Sava'nda Hal Ordusu bozguna uratld. Balkanlardaki Osmanl hakimiyeti kesin olarak salanm oldu. Bu tarihten itibaren, Avrupallar, Osmanl Devleti'ne kar bir daha Hal ordusu oluturma cesareti bulamad. Bu tarihten sonra Avrupallar 1683 ylna kadar srekli savunmada kalm, Osmanl saldran taraf olmutur. XIV. ve XVI. Yzyl Osmanl Kltr ve Uygarl Osmanl Devletinde merkezi bir ynetim vard. 2.Mehmet karde katlini yasallatrmtr. 1.Ahmet dneminde ekber-i eret sistemi getirildi. Bylece, ehzadelerin sancaklara kma esasn kaldrarak kafes sistemi geldi. Devlet Ynetimi Padiah : Osmanl Devleti'nin ynetimine Al-i Osman diye adlandrlan Osmanl ailesi dnda baka bir slaleden hkmdar getirilmemitir. Devletin ve milletin devam ilkesine uyularak, bir isyan kmasnn nne gemek amacyla dier ehzadeler ldrlrd. Bu nedenle yklna kadar, Osmanl Devleti'nde Roma ve Bizans'ta olduu gibi bir ok slale i bana gememitir. I. Ahmet Dnemi'nden itibaren, karde katli kaldrlarak, oda hapsi uygulamas balamtr. Padiah, trelere gre, btn g ve kudreti elinde bulunduran ve memleketin sahibi

saylrd. Padiah, er'i hukuka aykr olmamak artyla, birtakm hkmler verir, bunlar rf olarak adlandrlrd. Padiahlar ayn zamanda ordunun bakomutan idi. XVI. yzyla kadar padiahlar, ehzadelikleri dneminde savalara katlr, lke idaresi ve sava teknikleri konusunda tecrbe kazanrlard. Padiahlar, dini anlamda yetkilere de sahiptiler. Bu yetki Yavuz Sultan Selim'in, Msr' almas ile Halife-i Mslimin, yani Mslmanlarn halifesi san ile belirtilmiti. Padiah ocuklarna, elebi veya ehzade denir, ehzadeler, babalarnn salnda byk bir sancaa tayin edilirdi. Buralarda, balarnda da "Lala" denilen devlet adamlar olmak zere, devlet ynetimi konusunda yetitirilirlerdi. Her ehzade hkmdar olma hakkna sahipti. Tahta kma konusunda herhangi bir veraset sistemi yoktu. Osman Bey ve Orhan Bey dneminde padiahlk hakk hanedann btn erkek yelerine aitti. Ancak, I. Murat dneminden itibaren padiahlk, padiah ve oullarna braklm, bu durum ehzadeler arasnda zaman zaman taht kavgalarna sebep olmutu. Fatih Kanunnamesi'nde bu durum; "ehzadelerin hangisine saltanat nasip olursa onun tahta geecei" eklinde belirtilmi, bylece bu kanunname ile karde katli yasallamtr. I. Ahmet dnemi ile birlikte, ekber ve erad yani en akll ve en yal kiinin tahta gemesi kural getirilerek veraset sistemi belirgin bir duruma gelmiti. Osmanl padiahlar Halifelik yetkilerini ilk defa 1774'te imzalanan Kk Kaynarca Antlamas'nda Krm Mslmanlarn dini adan kendilerine balyarak kullanmlardr. Merkez Ynetimi Saray :XV. yzylla birlikte Osmanl Devleti giderek gelimi ve bym, buna paralel padiahlarn oturduu saraylar da bym ve ihtiam artmt. Bursa'nn bakent olduu dnemlerde, burada bir saray yaplm, ardndan Edirne'nin alnmas ile buraya da saraylar yaplmaya balanmt. Fatih'in stanbul'u fethi ile, nce bugnk stanbul niversitesi'nin bulunduu alana, Saray- Amire yani "byk saray" diye bilinen bir saray yaplm, zamanla bu sarayn yetersiz kaldna inanlarak, yine Fatih dneminde Topkap Saray'nn yapmna balanmt. Drt taraf duvarlarla evrili olan bu saray,deirmenleriyle, frn ve bostanyla, silah depolaryla, ahrlaryla, mescidleriyle adeta bir kasabay andrmaktayd. Bu dnemde saray, padiahn ailelerine ayrlan harem, devirmelerden ve savalarda esir alnp yetitirilen genler ve gnlllerden oluan Enderun ile sarayn d hizmetlerine bakanlar iin ayrlan Birun olmak zere ana blmden oluurdu. Birun :Osmanl Devleti'nin zamanla geliip bymesi sonucu, balangta basit ve sade olan saray tekilat yetersiz kalm, snrlarn hzla bymesi ile devlet memurlarnn says artmt. Bu durum saraya da yansm, saray grevlilerinin saylar da artmt. Bu durumda iki terim ortaya kmt; Enderun ve Birun. Farsa bir kelime olan ve "d" analamna gelen Birun, Osmanl saraynda d hizmetlere bakan, sarayda yatp kalkmak zorunda olmayan padiah hocas, hekimba, cerrahba, hnkar imam gibi kiilerin bal olduu ksmd. Bu insanlara "Birun Halk" ya da "D Halk" denirdi. Birun Halk, Enderun Halk'na gre daha st seviyede idi. Birun terimi Tanzimat'n ilan ile kullanlmamaya balanmt. Enderun : Farsa bir kelime olan Enderun "i" anlamna gelir. Enderun ve Enderun'a mensup halk, devirme denilen hristiyan ocuklar ile savalarda esir alnp yetitirilen genler ve gnlllerden oluurdu. Devirme kanununa gre sekiz ve on sekiz yalar arasnda toplanan ve daha sonra boy, gsteri, ahlak ve zeka olarak seilen bu genler, nce Edirne Saray, Galat Saray ve brahim Paa Saray gibi saraylarda Trk- slam adet ve geleneklerine gre yetitirilir, ardndan Enderun'daki ihtiyaca gre buraya alnp, kendilerine birer oda tahsis edilir, saray adabn rendikten sonra, yeteneklerine gre devlet memurluklarna atanrlard. Bu odalarn en nemlisine Hasoda denirdi. Ksaca Enderun, Osmanl Devleti'ne, devlet memuru yetitiren bir yksek okuldu. 2.Mehmet stanbulda sanh- seman medresesi, kanuni de sleymaniye medresesini amtr. Devlet halkn eitimi ile ilgilenmemitir. Harem :Arapa'da girilmesi yasak ve kutsal olan yer anlamna gelen harem, Osmanl saray yapsnda nemli bir yer tutar. Harem-i Humayun veya Harem Dairesi ad verilen bu ksm da tamamen padiah kadnlarna ayrlmt. Haremde bulunan kadnlar, Harem Aas denilen, erkeklii yok edilmi kiilerin kontrolndeydiler. Hareme alnacak kadnlar itina ile seilir, bunlar ya

deiik rklardan seme gzel kadnlar, ya da padiaha baz devlet adamlarnn gndermi olduu kadnlardan oluurdu. Bununla birlikte bir takm cariyeler, yani savalarda esir alnan kadnlar da, Harem Aas'nn seimi ile hareme girebilirlerdi. Harem-i Humayun ayn zamanda bilinenin aksine, padiahn giyim ve kuam dahil tm zel ilerinin dzenlendii bir kurumdu. stanbul Ynetimi : stanbul, Osmanl Devleti iin kurulu yllarndan itibaren hem siyasi hem de ticari adan nemini korumutu. 1453 ylnda stanbul'un fethi ile, Osmanl Devleti'ne bakentlik yapmaya balayan ehir, Osmanl tarihinde "pay taht- saltanat", yani "saltanatn bakenti" olarak anlmtr. stanbul, lke ynetiminde zel bir yere sahipti. Btn merkez tekilatnn bulunduu stanbul'a zel memurluklar vard. Bunlardan bazlar; stanbul Aas, stanbul Kads, ehremini idi. Yenieri Aas'nn bir grevi de stanbul'un gvenliini salamakt. stanbul Kads, ehirdeki er'iyye mahkemelerinin banda bulunan, yani adalet ileri ile uraan kii idi. Bu arada ehirde bulunan saray ve hkmete ait binalarn onarm ve tamir ilerine bakan kiiye "ehremini" denirdi. ehremini (ehir emini) stanbul belediye bakan. Sadece istanbulda belediye var. Divan- Hmayun :Osmanl Devleti'nde bugnk anlamda Bakanlar Kurulu, Dantay, Yargtay, Anayasa Mahkemesi gibi devlet kurumlarnn grevlerini yerine getiren ve bizzat padiahn bakanlk yapt, birinci derecede devlet ilerinin grld divana Divan- Hmayun denir. En yksek yarg organdr. Seluklu, lhanl gibi Trk Devletlerinden rnek alarak oluturulan Divan Tekilat ilk defa Orhan Bey zamannda kurulmutu (Divan 2.Mahmut dneminde kaldrlmtr.). Fatih Sultan Mehmet'e kadar divana padiahlar bakanlk ederken, Fatih'ten sonra divana sadrazamlar bakanlk etmeye balamt. Divan, padiah nerde ise orda kurulurdu. Fatih devrine kadar Divana padiahlar bakanlk ederken, bu tarihten itibaren Vezir-i Azamlar bakanlk yapm, padiah divan toplantlarn kafes arkasndan dinlemiti. Divan toplantlarnda, birinci veya ikinci derecede siyasi, idari, askeri, rfi, er'i, adli, mali ilerle birlikte, halkn ikayetleri ve davalar grlp karara balanrd. Divan hangi din ve mezhepten olursa olsun herkese akt. Divan yelerinin banda, asli ye olarak kabul edilen; Vezir-i Azam, Vezirler, Kadaskerler, Defterdarlar ve Nianc saylabilir. Bunlardan baka, Rei's'l Kttab, Kaptan- Derya, Yenieri Aas da toplantlara katlrd. eyhlislam Divan yesi deildi. Ayak divan: Padiahn halk ve askerle grt divandr. Galebe divan: Yabanc elilerin kabul edildii divandr. Seyfiyye :Divanda padiaha ait yetkileri kullanmak zere grevlendirilen snflardan biri olan Seyfiyye (ehl-i rf), yrtme gcn elinde bulunduran snft. Seyfiyye; Sadrazamdan, en alt rtbedeki kapkulu ve tmarl sipahiye kadar uzunan bir snft. Bu snfn Divan- Hmayun'daki temsilcileri vezirlerdi. Sadrazam :Bugnk anlamda babakana e olan Vezir-i Azam, Osmanl Devleti'nin balangta says bir olan vezirlerin giderek saysnn artmas zerine, birinci vezire verilen addr. Vezir-i Azam, dier Vezirler ve devlet ileri gelenlerinin ba ve hepsinin en ulusu saylrd. Vezir-i Azam, padiahn da mutlak vekiliydi. Vekilliin iareti ise padiah tarafndan kendisine verilen mhr, yani Mhr- Hmayun idi. Fatih devri ile birlikte divana bakanlk etmeye balayan Vezir-i Azamlar, padiah savaa gitmedii zamanlarda da ordu komutan olarak sefere kar ve Serdar- Ekrem nvan alrd. Vezir-i Azamlar XVI. yzylla birlikte, en byk vezir anlamna gelen Sadr- Azam diye anlmaya balanm, sadrazamlarn ynetimdeki arl XVII. yzylla birlikte giderek artmt. Bu dnemde sadrazamlar devlet ilerini kendi saraylarnda ynetir olmu, bu nedenle sadrazam saray, "yksek kap" anlamnda olan "Bab- Ali" denmeye balanmt. Vezirler :Osmanl Devleti'nin kurulu yllarnda vezir says birdi. Zamanla vezirlerin saylar artarak, Orhan Bey dneminde iki, Fatih dneminde drt, Kanuni dneminde yedi olmutur. Vezir saysnn oalmas ile birinci vezire Vezir-i Azam denmitir. Kaynaklara gre ilk Vezir-i Azam, andarl Halil Hayrettin Paa'dr. Vezirler Divan- Hmayun'da Kubbe Alt'nda toplanp kendilerine verilen grevlerle uratklar iin, Kubbe Veziri veya Kubbeniin diye de adlandrlmlardr. Divann doal yeleri olan Vezirler, tu tar, maa yerine kendisine tahsis edilen Has gelirlerinden faydalanrlard.

Kaptan- Derya :Osmanl Devleti'nde donanmann banda bulunan kiiye (Donanma Komutan) Kaptan- Derya denirdi. Kaptan- Derya, divan yesi olmakla birlikte, sadece stanbul'da olduu zamanlarda toplantlara katlrd. Osmanl Devleti, kurulu yllarnda snrlar denizlere ulap, denzi tesi fetihlere balannca, gemiler yapmak ihtiyac domu, yaplan gemilerin her birine de "reis" nvan ile birer kaptan atanmt. Bu resilerin bandaki kiiye de "Derya Beyi" denmiti. Donanma bydke, donanmann banda bulunan komutana Kapan- Derya denmeye balanmt. Osmanl Devleti'nde ilk Kaptan- Derya, Orhan Bey zamannda atanm, bu greve ilk gelen kii de Karasioullar kkenli, "Karamrsel Paa" olmutu. Kaptan- derya vezir rtbesinde. Kanuni dneminde divan yesi olmutur. Tanzimat'n ilan ile birlikte Kaptan- Derya, Bahriye Nazr olarak anlmaya baland. Yenieri Aas :Divan yelerinden biri olan Yenieri Aas, Yenieri Oca'nn en st kademedeki komutanyd. Yenieri Aas, hem Yenieri Oca hem de Acemi Oca ilerinden sorumluydu. Ayrca stanbul'un asayiinden de sorumlu olan Yenieri Aas, padiahn Cuma Selaml'na knda, emrindeki Yenieriler ile namaz knda selamlkta bulunurlard. Savalarda padiahn koruyucusu ve en yakn askeri olan Yenieri Aas, Yenieri Oca'nn komutan olmas ve padiahn tahtta kalmasnn ou zaman Yenierilerin elinde olmas nedeniyle, padiahn bir numaral adam idi. 1826 ylnda Yenieri Oca'nn kaldrlmas ile Yenieri Aal da tarihe karmtr. Yenieriler, orta denilen taburlar halinde tekilatlandrlmlardr. lmiyye :Divanda padiaha ait yetkileri kullanmak zere grevlendirilen dier bir snft. Ehl-i er olarak da bilinen lmiyye snf, medrese eitimi alm alimlerden oluurdu. Bu snfn devlet iindeki grevleri; tedris (bilgi aktarma), kaza ( slam hukukuna gre hkm verme) ve ifta (yaplan ilerin eriata uygun olup olmadn kontrol etme) idi. lmiyye snfnn Divan- Hmayun'daki temsilcisi eyhlislam yani mftyd. eyhlislam :eyhlislam; kendisine sorulan genel veya zel konulardaki eriata veya hukuka ait noktalara, Hanefi Mezhebi'ne gre cevap veren kiiydi. Verdii bu cevaba da "fetva" denirdi. eyhlislam'n ilk defa ne zaman grevlendirildii bilinmemektedir. Baz kaynaklara gre eyhlislam veya mft tabiri ilk defa II. Murat zamannda kullanlmaya balanmtr. Yine kaynaklarda geen ilk eyhlislam, II. Murat dnemindeki Molla emseddin Fenari'dir. Osmanl Devleti'nde, 1920'de bu greve getirilen son eyhlislam, Medeni Mehmet Nuri Efendi'ye kadar toplam 129 kii bu makama gemitir. Osmanl tarihinde birok eyhlislamn padiaha ters dt veya ona sert sz syledii grlmtr. rnein, eyhlislam Zenbilli Ali Efendi, kendisine grme teklif eden II. Bayezit'in teklifini reddetmiti. XVIII. yzyl ile birlikte bir lkeye sava ilan edilip edilmemesi eyhlislam'n fetvasna gre belli olmaya balamt. nceleri Divan yesi olmayan eyhlislamlar, XVI. yzyl ile birlikte Divan'a katlmaya balamlar, protokolde Kazaskerlerden sonra gelmilerdi. Kanuni sultan dneminde divan yesi oldu. 1.Mahmut zamannda eyh-l slam adn ald. Kazasker :Kaynaklara gre, Osmanl Devleti'nde, 1362'de I. Murat zamannda kurulan Kazaskerlik makam, ilk defa Abbasiler dneminde grlmtr. Anadolu Seluklu Devleti'nde de benzer bir makam gze arpar. Yine kaynaklara gre Osmanl Devleti'nde Kazaskerlik makamna ilk kez Bursa kads andarl Kara Halil getirilmitir. Kazasker'in anlam; asker kads, ordu kadsdr. 1480'e kadar Kazasker says birken, bu tarihden itibaren Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak zere ikiye ayrlmtr. Rumeli Kazaskeri, derece ve rtbe olarak Anadolu Kazaskerinden daha stnd. Bu arada Kazasker, rtbe ve protokol bakmndan vezirlerden hemen sonra gelirdi. Divan yelerinden olan Kazasker, Divan'da byk davalara bakarlard. Kazasker ayn zamanda, padiah sefere ktnda onunla birlikte sefere kmaya mecburdurlar. lmiye snfndan olan Kazasker, XIX. yzyla kadar Osmanl Devleti'nin en nemli memurlarndand. Kalemiyye :Ehl-i Kalem olarak da adlandrlan bu snf, Osmanl Devleti'nin idari ve mali brokrasisini oluturur. Kalemiyye snfnn Divan- Hmayun'daki temsilcisi Reis-l Kttap'tr. Nianc :Trklerde hkmdar ferman ve beratlarna "nian", bu ile sorumlu kiiye de Nianc denirdi. Divan- Hmayun yelerinden olan Nianc, derece ve protokole gre vezirlerden sonra gelirdi. Osmanl Devleti'nde ilk Nianc'nn ne zaman grevlendirildii bilinmemektedir.

lmiyye snfndan seilen Nianc, birinci dereceden memur snfna girerdi. Nianc'nn asl grevi, padiah adna yazlan fermanlara, beratlara ve namelere, padiahn imzas demek olan tura ekmekti. Devlet bakan. Padiah mektuplarnn yazm ii XVI. yzylla birlikte Reis'l Kttablar'a devredilince, Nianclar sadece tura ekmekle grevlendirilmilerdi. Niancnn bir baka grevi de Tahrir Defterleri'ni dzenlemek, yani fethedilen topraklar Has, Zeamet ve Tmar olmak zere gelirlerine gre ayrarak defterlere kaydedip, bu topraklarn datmn yapmakt. Reis-l Kttap :Katiplerin reisi anlamna gelen Reis-l Kttap, XVII. yzyla kadar, Divan- Hmayun Katipleri'nin efi pozisyonunda olmasna ramen, Divan'n asl yesi deildi. Bu dnemde Nianc'ya bal bir memur olarak alrlard. XVI. yzylda Divan yesi olarak kabul edilmi ve d ilerinden sorumlu hale gelmilerdi. Reis-l Kttap'n grevleri kanunnamelerde u ekilde tanmlanmt; Padiah tarafndan verilen hkm ve kararlar dzeltmek ve tamamlamak, fermana uygun olarak emirler yazmak ve padiah ve Vezir-i Azam'a gelen mektuplar tercme ederek cevap yazmak idi. Defterdar :Osmanl Devleti'nde mali ilerin banda bulunan, bugnk anlamda Maliye Bakan grevini yerine getiren kiiye Defterdar denirdi. Kaynaklara gre Osmanl Devleti'nde ilk Defterdar, I. Murat'n son zamanlarnda veya I. Bayezit'n ilk yllarnda greve getirilmitir. Dier devlet memurluklarnda da olduu gibi, Osmanl Devleti'nin bymesine paralel olarak, balangta bir olan Defterdar says, Fatih devrinde Anadolu ve Rumeli Defterdat olmak zere ikiye karlmt. Divandaki yerleri Kazaskerler'den sonra gelen Defterdarlar, devletin gelir ve giderlerini yani btesini hazrlarlard. Tara Ynetimi :Tara ynetiminin temeli tmar sistemi denilen, bir ksm asker ve devlet grevlilerine belli blgelerde vergi kaynaklarnn tahsis edilmesi, ve buna karlk onlardan devlet iin hizmet beklenmesi sistemine dayanrd. Tmar sistemi sayesinde devlet, hem tahsis ettii, miktar belirlenmi vergileri toplamak gibi ikinci bir i yapmyor, hem de arldnda askere gelecek hazr bir kuvvet oluturuyordu. Tara Tekilat, kkten bye; ky (karye), nahiye, kaza, sancak (liva) ve eyaletlerden olumakta idi. Nahiyelerin kylerle birlemesinden kazalar, kazalarn birlemesinden sancaklar, sancaklarn birlemesi ile de eyaletler ortaya kmt. Bunlar arasnda en fazla topraa sahip birim kazalar ve sancaklard. Kzalarda ynetici olarak, kad, alaybeyi ve suba bulunurdu. Kadlar adli ilere, subalar ise asayile ilgili ilere bakarlard. Sancaklar ise Sancak Beyi denen kii ynetir, bu kii askeri ve idari ilerin tmnden sorumlu olurdu. Sancaklarn birlemesi ile oluan eyaletlerde ise bata Beylerbeyi denilen ynetici birisi bulunurdu. Beylerbeyi bulunduu blgede, padiahn temsilcisi olarak btn ynetimden sorumlu idi. Bunlar Anadolu ve Rumeli Beylerbeyi olarak ikiye ayrlmt. zel Ynetimli (Saliyaneli) Eyaletler :Tmar sisteminde, devlet tarafndan tahsis edilmi ve miktar belirlenmi olan vergiye dirlik denirdi. Saliyaneli eyaletlerde tmar sistemi uygulanmad iin, buralardan yllk vergi alnr, bu vergiye de yllk anlamna gelen "saliyane" denirdi. l kez Kanuni Sultan Sleyman zamannda oluturulan bu birimlerin topraklar kesinlikle dirliklere ayrlmaz, yllk gelirleri, iltizam denilen, verginin pein olarak alnmas, eklinde toplanrd. Bu vergileri toplayan kiilere de "mltezim" denirdi. Saliyaneli eyaletlerin banda; Trablusgarp, Tunus, Cezayir, Msr, Badat, Basra, Yemen ve Habeistan geliyordu. Merkeze Bal (Saliyanesiz) Eyaletler :Osmanl Devleti'nde tara tekilat blmden olumutu. Bunlar; Merkez bal Eyaletler, Bal Beylik ve Hkmetler ile zel ynetimi olan eyaletlerdi. Tmar sistemi zerine kurulmu Osmanl tara tekilatnda, XVI. yzylla birlikte snrlarn genilemesi ile, lkenin her yannda tmar sistemi uygulanamam, baz blgeler bu uygulamann dnda tutulmutu. Tmar sisteminin uyguland eyaletlere, "saliyanesiz", tmar sisteminin uygulanmad yerlerede "saliyaneli" eyalet denirdi. Saliyane, yllk demektir. Tmar sisteminin uygulanmad eyaletlerden alnan yllk vergiye de bu ad verilir. Saliyanesiz eyaletlerin bazlar; Rumeli, Bosna, Temevar, Budin, Eri, Anadolu, Zlkadinye, Trabzon, am, Halep, Raka, Diyarbakr, Van, Kars ve Kefe idi.

Eyalet :Osmanl Devleti'nde imdiki anlamda "il" olarak bilinen temel idari birimdir. Eyaletlerin bandaki yneticiye "beylerbeyi" denirdi. Fakat beylerbeyi, bugnk validen daha fazla yetkilere sahipti. Eyalet valileri, sadece idari memur olmayp ayn zamanda sava durumunda mahiyetindeki adamlar ve askerleri ile savaa katlrd. Eyaletler sancaklara ayrlmt. Sancaklarn banda da "sancak beyi" bulunurdu. Eyaleti- beylerbeyi; sancaklar- sancakbeyi; kazalar- kadlar; kyleri-tmarlbeyler ynetir. Saliyanesiz Eyalet: Anadolu, Rumeli, Karaman, Erzurum, Halep ve am tmar sisteminin uyguland yllksz eyaletlerdir. Saliyaneli Eyalet: Msr, Habe, Badat, Basra, Yemen, Cezayir, yllkl eyaletlerdir. Sancak :Osmanl Devleti'nde idari bir birim olan sancak, kazalarn birlemesi ile oluurdu. Sancak, liva olarak da isimlendirilirdi. Sancaklarn banda "sancak beyi" yani "mutasarrf" bulunurdu. Sancaklarn bir araya gelmesi ile eyaletler oluurdu. Sancaklarn gvenlik ilerine suba (ordu komutan) bakard. ehzade sancaklar: Manisa, Konya, Ktahya, Trabzon, Antalya, Amasya ve Kastamonudur. Kaza :Osmanl mlki yaplanmasndaki kaymakam idaresinde bulunan idari birime verilen addr. Klasik dnemde tara ynetiminde nemli bir yer tutan kazalar, kadlarn idari yarg fonksiyonunun azalmasndan dolay XVIII. yzylda nemini yitirmitir. Nahiye: Osmanl tara ynetiminde, en alt birimdir. Daha ok bir ka kyden oluurdu. Gnmzde "bucak" olarak bilinen bu idari birimin banda "nahiye mdr" bulunurdu. Bal Beylik ve Hkmetler : Osmanl Devleti idari tekilatnda, eyalet tekilat dnda kalan ve i ilerinde serbest ancak Osmanl Devleti'nin hakimiyetini kabul etmi, imtiyazl, yani zel statl beylik ve hkmetler de vard. Bunlarn balcalar Krm Hanl, Srbistan, Eflak, Bodan, Erdel ve Hicaz Emirlii idi. Bunlarn krallar veya beyleri kendi asilzadeleri arasndan, Osmanl Devleti tarafndan seilmekte ve grdkleri himayeye kar, Osmanl Devleti'ne belirli miktarda vergi ve asker gndermek zorundaydlar. Ancak Krm Hanl ve Hicaz yan Mekke-i Mkerreme Emirlii bu statnn dndayd. Bu yaplanma ilk kez Fatih Sultan Mehmet zamannda oluturulmutu. Toprak Ynetimi ri Topraklar:Mslmanlara ait olan veya Mslmanlarn yerletirildikleri topraklardr. Mlk olarak verilmitir. r ve ift resmi (r ve arazi vergisi) demekle ykmldrler. Arazi-i riyye olarak da bilinen ri Arazi, ya fetihten nce Mslmanlarn elinde bulunan arazi ya da fethedildii zaman Mslmanlara verilmi olan topraklard. Bu topraklar sahiplerinin mlk olup mlk sahipleri yaptklar ziraat orannda elde ettikleri rnn onda birinden, bete birine kadar devlete vergi vermekle ykmlydler. Haraci Topraklar:Mslman olmayanlara braklan veya mlk olarak verilen topraklardr. Haraci Mukaseme (retim vergisi) ve harac muvazzafa (arazi vergisi) demkle ykmldrler. Arazi-i Haraciyye olarak bilinir. Mlki arazinin bir eidi olan Haraci arazi, hristiyan halka ait topraklard. Bu topraklar tpku ri topraklar gibi, sahiplerinin elde ettikleri rnn onda birinden bete birine kadar toprak vergisi vermekle ykml olduklar topraklard. Miri Arazi :Bu topraklar her trl iletim hakk devlete ait olan topraklard. Bu topraklar, topraktan alnan verginin bykl ve hizmete gre eitli blmlere ayrlmt. Miri toprak zerinde yaayan kiiler, bu topraklarn asl sahibi olmayp, kirac konumundaydlar. Osmanl Devleti'nde Miri topran kullanm ekli u ekilde idi : Tmar sisteminde; bir ksm asker ve ya devlet grevlilerine belirli blgelerde vergi kaynaklar tahsis edilir, karlk olarak da onlardan devlet grevlilerine belirli blgelerde vergi kaynaklar tahsis edilir, karlk olarak da onlardan devlet iin bir takm hizmetler beklenirdi. Miri Arazi de de; Osmanl Devleti, bir topra fethettiinde, ki bu topran hristiyan topra veya Mslman topra olmas nemli deildi, toprak bo braklmayp ekilmek artyla eski sahiplerine verilir, bu topraklarda ziraat yoluyla elde edilne vergiler, direkt devlete deil de, o yerin geliri hizmet karl kime verilmise ona verilirdi. Topra bo brakan, yani retim yapmayan kylden "ift bozan" vergisi alnr, eer kyl topra yl ilemeden brakrsa, toprak elinden alnrd. Kurallar yerine getirenler topraklarn ileme hakkn ocuklarna devredebilirler. Miri topraklarn en nemli blmn savalarda yararllk gsteren kiilere verilen Zeamet ve tmarlar olutururdu. Dirlik ismi verilen ve Osmanl toprak

ynetiminde genel adyla tmar olarak bilinen bu topraklar, gelir asndan oktan aza doru; Has, Zeamet ve Tmar olarak sralanrd. Dirlik :Dirlik; terim olarak, tmar sistemi ile devletin baz hizmetler karlnda, bir takm asker ve memurlara verdii miktar belirli gelir kaynaklarnn genel addr. Dirlik sistemi ile devlet, daha ok rn olarak alnan vergileri toplayp hazineye aktarmak gibi bir ykten kurtuluyor, bu ii vergileri kaynandan toplayabilecek grevlilere brakyordu. Bu grevliler hem kendilerine vergileri braklm dirlik alann ynetiyor, hem de arld anda besledii askerlerle savalara katlabiliyordu. Miri arazinin en nemli blmn oluturan bu dirlik sistemi ile devlet ordusunun byk bir blmn oluturan atl eyalet askerlerini meydana getiriyordu. Dirlik arazide toprak dirlik sahibinin mlk deildi, yani Miri arazinin, devlete ait arazi olmasndan dolay, bu topraklarn asl sahibi devlettir. Dirlik sahibi, toran sahibi deildi ama dirlik blgesini koruma, kollama ve gzetme hakkna sahipti. Bu ynetim hakkn hibir zaman keyfi olarak kullanamaz, kad denetiminde dirliini ynetirdi. A-Has :Has ; yllk geliri 100 bin ake ve zerinde olan topraklara verilen isimdi. Haslar genelde, birinci derecedeki , padiah, vezirler, beylerbeyi, sancak beyi gibi devlet memurlar ile hanedan yelerine verilirdi. Padiah haslar dndaki devlet memurlarna verilen haslar, bu kiilerin grevde bulunduklar srece kendilerine ait olur, grevden ayrlmalar veya lmeleri halinde bu ahslar dirliklerini kaybederlerdi. Devlet memurlar iinde yllk geliri en fazla olan Vezir-i Azam hassd. Has olarak ayrlan topraklarn ynetimine bizzat padiah veya birinci derece devlet memurlar karmaz, onun yerine voyvoda denilen kiiler ynetirdi. Ancak bu topraklarn r ve dier vergileri has sahibine ait olur, blgede yaayan kyl retim yapmazsa toprak elinden alnarak bir bakasna verilirdi. Burda nemli olan nokta, Has sahibinin gelirinin her bebin akesi iin, devlete cebelu denilen askerlerden bir asker beslemesidir. B-Zeamet :Zeamet; yllk geliri 20 bin akeden 100 bin akeye kadar olan dirliklere verilen isimdir. Zeametler genelde, eyaletlerde bulunan hazine ve tmar deftardarlarna, sancaklardaki alay beylerine, divan katiplerine, kadlara, subalarna ksaca ikinci derece devlet memurlarna verilirdi. Bu kiiler ok nemli bir su ilemedike Zeametleri ellerinden alnmazd. Zaim ad verilen Zeamet sahiplar, tpk Haslarda olduu gibi gelirinin ilk bebin akesi hari, sonraki her be bin ake iin bir cebelu beslemek zorunda idi. Zaim ld zaman, Zeamet baka bir kiiye verilirdi. C-Tmar :Dirlik arazinin en nemli blmn oluturan tmar; yllk geliri 3.000 ile 20.000 ake arasnda olan topraklara verilen isimdi. Tmar sistemi, Osmanl Devleti'nde hem askeri gc, hem de ekonomik ve sosyal yapy dorudan etkilemiti. yle ki devlet, tmar sistemi ile bir ksm asker ve devlet grevlilerine belli blgelerdeki gelir kaynaklarn verir, buna karlk, bu insanlardan devlet iin hizmet beklerdi. Bu gelir kaynaklarna da dirlik denirdi. Tmar sistemi, yap olarak, Drt Halife Devri'ndeki, Byk Seluklu, Anadolu Seluklu ve lhanllardaki ikta sistemine benzemekte idi. Osmanl Devleti'nde tmarla ilgili ilk kayda I. Murat devrinde rastlanmaktadr. Tmar sisteminin uygulan bakmndan Avrupa'daki feodal sistemin ayns olduu iddia edilse de, aralarnda nemli farklar vardr. Birincisi, Feodal derebeyleri, topran gelirini almakla kalmaz, toprak zerindeki her eyin sahibi saylrlard. Feodallerin topra istedikleri gibi kullanm haklar vard. Kraln bunlar azletme yetkisi yoktu. Halbuki, tmar sahipleri, tamamen merkezi idareye bal olmakla beraber, toprak zerinde bir kirac durumunda idiler. Topraklar her an ellerinden alnabildii gibi, yetkileri kanunlarla snrl idi. Yani, Sahib-i Arz denilen tmar sahipleri, ellerindeki arazinin deil, bu topraklardan elde edilen rnden devlet adna toplad verginin sahibiydiler. Bunu da belli sorumluluklar ve ykmllkler karlnda yaparlard. Tmar sahibi, kanunlara aykr hareket ederse elindeki toprak alnrd. Ayrca bu topraklarda yaayan kyller, feodalizmde olduu gibi kle deildi. Tmar sahipleri, elinde bulundurduu tmarn gelirine gre savaa asker gtrmekle ykml idi. rnein, 9.000 akelik geliri olan tmar sahibi ilk 3.000 akeyi kendisine ayrr, kalan 6.000 akeyle de iki cebelu beslerdi. Tmarlar, tmar sahiplerinin grevlerine gre isimlendirilirdi. Bunlardan ilki olan Hizmet Tmar, baz cami imam ve hatipleri ile saray hizmetlerine verilirdi. Mustahfz denilen ikinci grup tmar, kale komutanlar ve askerlere bulunduklar kaleyi korumalar iin verilen tmard. nc grup tmar ise Ekinci Tmar idi. Savalarda yararllk gsterenlere

verilen bu tmar en ok grlen tmard. Tmar sistemi XVI. yzyl sonlarna doru bozulmaya balam, tmar datmnda, kanunlarn aksine, tmar gerekli kiilere verilmeyip, rvet yoluyla askerlikle ilgisi olmayan kiilere verilmeye balanm ve giderek eski nemini kaybetmiti. Vakf Arazi :Vakf Arazi ; gelirleri ya cami gibi dini kurululara, ya medrese gibi eitim kurulularna ve ya kpr, hastane gibi sosyal kurumlara aktarlan topraklard. Bu topraktan sorumlu kii, toprak hangi vakfa balanmsa vergisini o vakfn harcamalar iin kullanlmak zere vakfa derdi. Ocaklk :Ocaklk arazi, Geliri kale koruyucular ve tersane giderleri iin ayrlan topraklard. Yurtluk :Miri arazi eitlerinden olan Yurtluk arazi, snr boylarna yerletirilen Trkmenlere braklr, kendisine bu ekilde bir arazinin geliri verilen kii, resmen o yerin sahibi saylmaz, araziyi satamaz, balayamaz veya vakf olarak deerlendiremezdi. Tmardan fark ise, hizmet karl verilmemesiydi. Mukata'a :Drt Halife devrinde, Byk Seluklular'da daha sonra Anadolu Seluklularnda ve lhanllardaki grlen ikta sisteminin devam olan Mukata'a arazi, devlete ait olan topraklarn, gelirleri dorudan devlet hazinesine aktarlarak kiraya verildii topraklard. Bu topraklarn gelirleri iltizam yoluyla toplanrd. Pamaklk: Geliri, padiahn ana ve bacsna ayrlan topraklardr. Mulki Arazi :Arazi-i Memlke de denilen mlk arazi, iletim hakk tamamen sahiplerine ait olan topraklardr. Kiilere zel dier btn mallar gibi, mlk arazi de sahipleri tarafndan miras braklabilir, satlabilir, hibe edilebilir, rehin braklabilir veya vakf araziye evrilebilirdi. Mlk arazi topraklar ri Arazi ve Haraci Arazi olmak zere ikiye ayrlyordu. Ordu Ynetimi Kara Kuvvetleri :Osmanl Devleti askeri tekilat daha ok, Anadolu Seluklu Devleti'nin, lhanllar ve Memlklularn askeri tekilatlarna benzerlik gstermektedir. Kurulu yllarnda merkeze bal beyler, kendilerine bal airet kuvvetleri ile merkez emrinde savaa katlmlar, bu birliklerin tamamnn atl olmas nedeniyle, srekli savaa hazr bir kara kuvvetine ihtiya duymulard. Oluturulan bu kara ordusunun atsz askerlerine "yay", atl askerlere de "msellem" denmiti. Onlu sistem denilen ve askerlerin onar ve yzer kiilik mangalar ve blklere ayrld, on kiilik gruplarn "onba", yz kiilik gruplarn "yzba", bin kiilik birliklerin de "binba" denilen subaylarn emrine verildii bu ordu tekilat, Kapkulu Ocaklar'nn kuruluuna kadar savalara katlmt. Osmanl Devleti'nde kara ordusu temelde blme ayrlrd: Kapkulu Askerleri, Eyalet Askerleri ve Yardmc Kuvvetler. Kapkulu Askeri Kapkulu Piyadeleri :Osmanl Devleti, Rumeli ynnde gelimeye balaynca srekli bir orduya ihtiya duyulmutu. Merkez ordusu, 1.Murat oluturmutur. stanbul, Edirne, Bursada nce Penik sonra Devirme yoluyla yetitirildiler.Bu amala kullanlmaya balanan Devirme sistemi ile savalarda esir alnan hristiyan genlerden veya Osmanl egemenliindeki hristiyan erkek ocuklarndan, en gzde ve en yetenekli olanlar seilir, bunlar nce Anadolu'da sekiz yl Trk kyllerinin yannda Mslman adet ve gelenekleri ile yetitirilir, ardndan Acemi Oca'na alnrd. Bu kurum Kapkulu Oca'nn ekirdeini olutururdu. Acemi Oca'nda sekiz yl eitim alan bu genler daha sonra Yenieri Oca'na kaydedilirlerdi. ayda bir ulufe maa alrlard. Kapkulu Oca toplam alt blmden oluurdu. Bunlar, Yenieri Oca'na eleman yetitiren Acemi Oca, Yenieri Oca, ordunun silah ve cephanesinin bakm ve onarm iini yapan Cebeciler, ordudaki top kullanm ve top dkm ile grevli Topu Oca, bu toplar sava alanna gtrmekle grevli Top Arabaclar, havan topuna benzer toplar kullanan Humbaraclar, kale kuatmalar srasnda dman surlar altna tnel kazarak, surlar ykmakla grevli Lamclar ve son olarak, ordunun sava srasnda su ihtiyacn karlayan Sakalar'dr. Yenieri Oca :Osmanl Devleti'nde bizzat padiah hizmetine ait yaya kuvvetlerine Yenieriler, bunlarn bal olduu kuruma da Yenieri Oca denirdi. Yenieri Oca'nn temelleri, ilk defa 1362 ylnda I. Murat zamannda atlmt. Yenieriler, padiahn emri altnda ve bizzat ona bal olduklar iin "kap kulu" diye de bilinirler. Yenieri Oca'nn banda bulunan kiiye Yenieri Aas denirdi. Yenieriler, Acemi Oca denilen, Yenieri Oca'na asker yetitirmek iin kurulmu

ocaktan yetiirlerdi. Acemi Oca'na alnan genler, ya savalarda elde edilen erkek hristiyan esirler, ya da Osmanl egemenliindeki hristiyan halkn erkek ocuklaryd. Devirme sistemi denilen sistemle en gzde ve en yetenekli ocuklar nce Anadolu'da sekiz yl Trk kyllerinin yannda Mslman adet ve gelenekleri ile yetitikten sonra Acemi Oca'na alnr, burda da sekiz yl eitim alanlar Yenieri Ocana kaydedilirlerdi. Yenieri Oca, orta denilen 196 blkten oluurdu. Yenieriler, askerlik dnda hi bir ile uramazlard ve XVI. yzyl balarna kadar evlenmeleri yasakd. Yenieri Oca, XVI. yzyl sonlarna kadar Osmanl ordusunun en gl yaya kuvveti iken, bu tarihten sonra bozulmaya balam, devirme kanununa aykr ocaa almlarn yaplmas ile talimsiz babo kimseler ocaa girer olmutu. Bylece Ocak, devlet adamlarn tayin ettiren ve grevden alan, padiahlar tahttan indiren veya tahta karan bir kuvvet haline gelmidi. Zaman zaman ocak iin yaplan dzeltme almalar da bir sonu vermemi ve sonunda 15 Haziran 1826 tarihinde II. Mahmut tarafndan kaldrlmt. Bu olay Osmanl tarihinde "Vaka-y Hayriye" olarak bilinir. Acemi Oca :Acemi Oca, Yenieri Oca'na asker yetitirmek iin kurulmutu. Acemi Oca'na alnacak genler; ya savalarda elde edilen erkek Hristiyan esirlerden, ya da Osmanl egemenliindeki hristiyan halkn erkek ocuklarndan seilirdi. Devirme sistemi denilen bu sistemle en gzde ve en yetenekli ocuklar nce Anadolu'da sekiz yl Trk kyllerinin yannda Mslman adet ve gelenekleri ile yetitikten sonra Acemi Oca'na alnr, burda da sekiz yl eitim alanlar Yenieri Oca'na kaydedilirlerdi. Devirme iinden Yenieri Aas sorumluydu. Cebeciler :Cebeci Oca, Yenierilere ok, yay, kl, tfek, barut, zrh, tolga gibi sava aletlerini salard. Cebeciler denilen bu snf, sava zaman Yenierilere silahlarn datr, savatan sonra da toplayarak bozuklar tamir ederlerdi. Acemi Oca'ndan meydana getirilen bu snfn komutanna Cebeci Ba denirdi. Topular :Sava topu dkmek, top mermisi yapmak ve top kullanmak iin kurulan bu snf, Kapkulu Oca'nn piyadeler denilen yaya ksmna dahildi. Kaynaklara gre, Osmanl ordusunda ilk top I. Murat zamannda meydana gelen 1389'da yaplan Kosova Sava'nda kullanlmt. Topu Oca, asl Fatih Sultan Mehmet zamannda gelitirilmiti. Savalarda kullanlan toplar sadece devlet merkezinde dklmez, kuatlan kalenin hemen yannda da dklrd. Top Arabaclar :Osmanl Devleti'nin ilk devirlerinde kullanlan toplar ok basit ve hafif olduu iin deve, katr ve atlarla nakledilebilirdi. XV. yzylla birlikte topuluun gelimesi zerine, dklen byk toplarn tanmas amacyla Top arabaclar Oca kuruldu. Bu ocaa da gerekli eleman Acemi Oca'ndan salanrd. Top Arabaclar Oca'nn banda bulunan kiiye "Arabacba" denirdi. Humbaraclar :Humbara, Osmanl ordusunda kullanlan demirden yuvarlak, ii bo, barut, demir ve kurun paralar doldurulmak suretiyle havan topu olarak kullanlan bir aletti. Humbarac da bu aleti kullananlara verilen isimdi. Humbaraclarn komutannan "Humbarac Ba" denirdi. Humbarac Oca, Kapkulu Oca'nn piyade snfna mensuptu. Lamclar :Lam, Osmanl askeri terminolojisinde; Kale kuatmalarnda, surlarda gedik amak ve ya dman ordugahna zarar vermek amacyla alan tnellere denirdi. Bu ii yapanlara da "lamc" olarak isimlendirilirdi. Lamclarn bir dier grevi de; ordu arlklarnn geirilmesi iin, kpr yapmak ve damn lamlarn yok etmekti. Lamclarn banda bulunan kiiye "Lamc Ba" denirdi. Sakalar :Arapa, su tayan, su getiren anlamndaki "sakka" kelimesinden tretilmi bir szck olan Saka, savalarda Yenierilerin su ihtiyacn karlamakla grevli kiilere verilen isimdi. Kapkulu Svarileri :Kapkulu Svarileri; padiaha yani saraya bal atl birliklerdi. Btnyle Yenieri Oca'ndan terfi edenlerden oluturulan bu snf, Trk olan tmarl sipahilerle kartrlmasn diye Kapkulu Svarileri ismiyle anlmt. Bunlara sadece sipah da denirdi. Kapkulu Svarileri, I. Murat zamannda sipah ve silahtar isimleriyle iki blk halinde oluturulmu, daha sonra bunlara, Sa ulufeciler ve Sol Ulufeciler ile Sa Garipler ve Sol Garipler eklenmiti. Sipah ve Silahtarlar sava srasnda padiahn adrn, Sa Ulufeciler ve Sol Ulufeciler saltanat sancaklarn, Sa Garipler ve Sol Garipler ise ordunun arlklar ile hazineyi korumakla

grevliydiler. Kapkulu Svarileri'nin tamam atl olduklar iin, stanbul'da bulunmaz, Edirne ve Bursa'da yaarlar, sava ncesinde orduya katlrlard. Ulufeciler; Sa Ulufeciler, Sol Ulufeciler Garipler; Sa Garipler, Sol Garipler Tmarl Sipahiler :Osmanl Devleti'nin en nemli askeri kuvveti saylan Tmarl Sipahiler, tmar olarak adlandrlan topraktan aldklar gelir karl sava zamannda, kendi hayvanlar ve yetitirdikleri Cebelu ile savaa katlan atl svari askerlerine verilen isimdi. Yani devlet kylden her sene alaca vergiyi bizzat kendisi almayarak bu vergiyi askeri hizmet kal Tmarl Sipahiye devretmiti. Tmarl Sipahiler daha ok snr boylarnda, aknclk, apulculuk ve karakol grevlerini yerine getirir, ayn zamanda savalarda piyadelerin korumasn da stlenirlerdi. Baz kaynaklara gre Tmarl Sipajhiler ilk defa Orhan Gazi zamannda kullanlmt. Yardmc Gler: (Aknclar, Azaplar )nc birlikler de denilen bu kuvvetler, genellikle snr boylarnda yaayan Trklerden olumaktayd. Bunlar Aknclar ve Azaplar denilen kuvvetlerdi ki, tamam atl birliklerden oluurdu. Aknclarn grevi, ordunun geecei yerlerin kefini yapmak, dman arazisini tanmak, orduya yolamak ve dmann gzn korkutmak, ordunun geecei yerlerdeki tarm rnlerini korumak ve elde edilen esirlerden damn durumunu renmekti. Mkemmel bir yapya sahip olan Aknclar, dman topraklarna yaptklar aknlarda, dmann yiyecek, iecek ve cephanesini tahrip ederek, dmann moralini bozarlard. Osmanl Devleti'nde en mehur aknc komutanlar, Evranosolu, Mihalolu, Malkoolu idi. Azaplar ise, Aknclar'n aksine piyade yani yaya birliklerdi. Azap kelime olarak, evli olmayan bekar anlamna gelmektedir. Anadolu'dan toplanan gl ve kuvvetli erkeklerden oluturulan bu snf, sava esnasnda Yenierilerin nnde bulunur ve dmana ilkonlar saldrrd. Deniz Kuvvetleri :Osmanl Devleti, kurulu yllarnda gittilke genileyince, donanmaya olan ihtiya artm, bu dnemde gemi ihtiyac Karesioullar Beylii'nden salanmt. 1390 ylnda Gelibolu'nun alnmas ile ilk tersane burada kurularak, denizcilik yolunda ilk adm atlmt. Zamanla donanmaya sahip bir takm Trk beyliklerinin de Osmanl topraklarna katlmas ile yava yava ilerde kurulacak olan byk donanmann ekirdei oluturulmutur. Osmanl donanmas zellikler Yldrm Bayezit zamannda gelime gstermi, stanbul'un fethi srasnda Fatih Sultan Mehmet tarafndan yaptrlan 400 paralk donanma ile Osmanl Devleti'nin o dnemde denizlerdeki rakipleri; Cenevizliler ve Venediklilerle boy lebilecek dzeye gelmiti. Fatih dneminde donanma glenmesine ramen Venediklilere kar denizlerde nemli bir baar salanamamt. Osmanl donanmasnn en mkemmel olduu yllar Kanuni Sulatn Sleyman dnemiydi. Bu dnemde, Piri Reis gibi nl denizcilerin yannda Barbaros Hayreddin Paa, Turgut Reis, Seydi Ali Reis, Oru Reis gibi kiilerin Osmanl Devleti'ne katlmas ile donanma Akdeniz'de Avrupa donanmalarndan stn bir hale gelinmiti. Bu stnlk 1539'deki Preveze Deniz Sava ile perinlenmi Akdeniz Trk gl haline gelmitir. Osmanl donanmas Kanuni dneminin hemen sonra Kbrs'n fethini takiben, 1571 ylnda nebaht'da bozguna uramsa da, ksa srede 250 para donanmay denize indirebilmiti. Donanmann bandaki kiiye Kaptan- Derya denirdi. Osmanl Ekonomisi Maliye: Maliye ilerine defterdar bakard. Rumeli defterdarna badefterdar denir. Devletin gelirleri hazinede toplanr. Hazine-i amire; devlet hazinesi, Hazine-i has; padiah hazinesidir. lk Osmanl btesi, I. Murat zamannda andarl Kara Halil Paa'nn tavsiyesi zerine hazrland. Osmanl Devleti'nde en nemli gelir kayna halkn dedii vergilerdi. denilen vergiye gre halk re'aya ve askeri olamak zere iki snfa ayrlrd. Gelirler: Osmanl Devleti'nin dier gelir kaynaklar; gmrk vergisi, avarz vergisi, ganimetlerin bete biri, sava tazminatlar, maden, tuzla ve ormanlardan elde edilen gelirler ve anam vergisidir. Giderler:Osmanl Devleti'nin giderleri; ordu, donanma ve asker maalar, cls bahileri, sava masraflar, bayndrlk hizmetleri ve ulemann maalaryd. Mltezim: Mltezim, vergiyi devlete pein der. Yllkl eyaletlerde, iltizam (ak artrma) yoluyla ald blgenin vergisini Devlet gvencesinde toplar.

Osmanl Devleti'nin duraklama ve gerilemesinde rol oynayan en nemli etken; gelir ve giderlerdeki dengesizlikti. Vergiler: Vergiler, er'i ve rfi vergiler olmak zere ikiye ayrlrd. A-er'i vergiler: (Tekalif-i erriye) eriatn yani slam hukukunun emrettii vergilerdi. r, hara, cizye, gmrk-maden ve ormanlardan elde edilen gelirlerle ganimetlerin 1/5i r vergisi : reticiden rnn onda biri orannda ayni olarak, alnan vergidir. Harac vergisi : Osmanl topraklarnda yaayan gayrimslimlerden, ellerindeki topraklara karlk alnan vergidir. Cizye vergisi : Ba vergisi tabiriyle, gayrimslimlerden her haneden yetikin erkek bana alnan vergidir. Zekat : Zengin mslmanlardan mal orannda alnan vergidir. B-rfi Vergiler:(Tekalif-i rfiye) Tccar,esnaf ve imalatdan alnr. Bal beylik ve devletlerden alnan vergiler ve avarz vergisi (Olaan st durumlarda alnan vergi) (Avarz vergisi, 2.Beyazt zamannda srekli olmutur.) ift Bozan : Toprann belirli bir sre bo brakan kylden alnan vergidir. ift vergisi : Toprak sahiplerinden mlk orannda alnan arazi vergisidir. Mcerred vergisi : Re'ayann yetikin bekar ve erkeklerinden, tarm yapacak herhangi bir yere sahip olmadklar takdirde alnan vergidir. Bennak vergisi : Mcerred'in evlenmesi durumunda alnan vergidir. spen : ift vergisi gibi, Hristiyanlardan alnan arazi vergisidir. Osmanl Devleti'nde Para ve Fiat Hareketleri Sikke: Osmanl Devleti'nde genel kullanmdaki madeni paraya denir. Ake : Gm sikke demektir. Ake'nin altndan olannaysa sikke-i hasene denir. Osmanl Devletinde ilk bakr ake Osman Bey zamannda bastrld. Orhan Bey zamannda ake gm olarak bastrld. 2.Mehmet dneminde altn sikke bastrlmtr.XVIII. Yzylda sikke ile birlikte altn ve kuru kullanlmaya baland. Abdlmecit zamannda 1840 ilk kat para (Kaime) bastrld. 1848 ylnda yirmi kuru deerinde Mecidiye bastrld. Darphane : Sikke baslan yere verilen addr. Osmanl Toplumu :Toplumun en st makam ve otorite sahibi padiaht. Halk askeri ve reaya olmak zere iki ana gruba ayrlrd. Askeri : Grevleri gerei vergi vermeyen, devlet memurlar, saray halk, seyfiyye, ilmiyye kalemiye gibi gruplard. Re'aya : Vergi vermekle ykml, ehirli, kyl ve gebe halkt. Seyfiyye : Askeri snft. Sadrazam, vezir, suba, tmarl sipahi bu snftand. lmiyye : limle uraan snf olup, kad, imam ve medrese hocas gibi adlar alrlard. Kalemiye : st seviyedeki brokratlara verilen isimdi. Osmanl Devleti'nde toplum rk esaslarna gre deil, dnce ve inan temellerine gre snflandrlmt. Re'aya snfnn en nemli kuruluu esaf tekilat olan "Loncalar" d. Eitim ve retim :Eitim ve retim "nakli" ve "akli" ilimler olmak zere ikiye ayrlrd. Nakli ilimler : slam dinine dayanan ve temeli Kur'an- Kerim olan, tefsir, hadis, kelam ve fkh gibi bilimler. Akli bilimler : Matematik, tp, kimya, felsefe, tarih ve astronomi gibi bilimler. Enderun : lk defa II. Murat zamannda kuruldu. Enderun'a balangta hristiyan teb'adan devirme sistemi ile toplanan genler alnrd. Enderun'a daha sonra Mslman ocuklarda alnd. Medrese : Osmanl Devleti'nde eitim ve retimin bel kemiini oluturan kurulutur. Osmanl Devleti'nde ilk medrese znik'de Orhan Bey zamannda kuruldu. Medrese eitiminin ilk aamas Sbyan (Mahalle) Mektebiydi. Medreseler, 1924 ylnda kartlan bir kanunla kapatld.

Sanat :Gzel sanatlar alannda inicilik, minyatr, hat, seramik, mimari ve mzik ilerlemiti. Osmanl Devleti'nde resim ve heykel dini adan yasakland iin bu sanatlar gelime gstermemitir. Bu nedenle mimariye arlk verilmitir. Resim ve heykel slamiye ncesi putlara tapnmay hatrlatabilecei dncesiyle yasaklanmt. inicilik Osmanl Devleti'nin en ileri olduu gzel sanat dalyd. Osmanl Devleti'nde resim yerine minyatr sanat gelimitir. Hat sanat da Osmanl Devleti ile birlikte zirveye ulat. Osmanl Devleti'nde mimari denince de akla Mimar Sinan ve onun eserleri gelir. CORAF KE FLER: Pusulann bulunmas, gemiciliin ilerlemesi, corafya bilgisinin ilerlemesi, cesur gemicilerin yetimesi, eitli snflarn zengin olma istei corafi keiflere neden olmutur. Osmanl, zengin ve konumu iyi olduu iin corafi keiflere itirak etmedi. Corafi keifler sonucunda; Asya ticareti mit burnuna kayd. Osmanl ve slam lkeleri ekonomik kayplara urad. Portekiz ve ispanya ilk smrgeleri kurdular.Burjuva snf dodu. Sanayi devriminin n koullar olutu. Keiflerin ana nedeni: spanya ve Portekizin Akdeniz ticaretinden faydalanamamasdr. RNESANS: talyada balayp avrupaya yaylan bilim vs. alanndaki gelime ve deimelere Rnesans denir. Soylularla halk arasnda farkllk ve eliki artt. Hmanizm ve pozitif dnce geliti. Dinsel konular tartmaya ald. Bilim teknik geliti. REFORM: Almanyadan balayan dinsel nitelikli hareketleri reform denir. Alman kilisesi papaya bal. Martin Luter incili ilk defa tercme etmitir. Reform sonucunda yeni mezhepler ortaya kmtr. Protestan, kalvenizm, algini kalvenizm Katolik kilisesi kendi iinde reform yapt. Laik eitime geildi. Yeni mezheplerden dolay yeni tarikatlar kt. Mezhep savalar balad. YKSELME DNEM ( 1453 - 1579 ): Bu dnem; 1453 ylnda Fatih'in stanbul'u almasyla balar. 1579 ylnda Sokullu Mehmet Paa'nn lmne kadar srer. Bu dnemde Osmanl Devleti, Basra'dan Viyana'ya, Krm'dan Cezayir'e kadar uzanan bir imparatorluk haline gelmitir. Bu dnemde Fatih, Yavuz ve Kanuni gibi padiahlar ve byk vezir Sokullunun baarlar gz kamatracak deerdedir. FAT H DNEM (2.Mehmet) (1451-1481) : 1453te istanbulu alarak bakent yapt. Ortodoks kilisesinin varl srdrlmtr. Veziri (andarly) idam ettirdi. Kul kkenlilere vezirlik verilmeye baland. Veziri azam padiahn mutlak vekili oldu. Arnavutluk, Srbistan ve Bosna Osmanl eemenliine geti. Belgrat dnda tm srbstan alnd. Mora adasn alarak despotluklar ykt. Eflak zerinde Osmanl egemenlii kesinleti. 1467 Bosna krall ykld. Arnavutluk Osmanl devletine katld. Cenevizlilerden Amasra alnd. sfendiyaroullar beyliine son verildi. 1466 Konya ve karaman alnd. 1461 ylnda Trabzon Rum mparatorluunu da sona erdirdi. 1473 ylnda Otlukbeli Sava'ndan sonra Uzun Hasan'n kurduu Akkoyunlu Devleti ortadan kaldrld. Anadolun'nun hakimiyeti tam olarak saland. Anadolu tamamen Trkletirildi. stanbul'un Fethi Nedenleri ve Hazrlklar stanbul'un Fethinin Nedenleri 1. Osmanl toprak btnlnn salanmak istenmesi. 2. Bizans'n Balkanlar'da bulunan Osmanl topraklarna asker sevkinin engellenmek istenmesi. 3. Bizans'n Osmanl taht kavgalarn desteklemesi. 4. Hz. Muhammed'in fethi tevik edici hadisi. 5. stanbul'un dnya ticaret yollar zerinde bulunan nemli bir kent olmas Fetih Hazrlklar :Hristiyan aleminin Bizans'a yardm etmesini engellemek iin baz Avrupa lkeleri ile antlamalar yapld. Anadolu Hisar'nn karsna Rumeli Hisar yapld. Bu hisarn yaplma nedeni Balkanlar'dan karadeniz yolu ile yaplabilecek yardmlar kesmek ve Boazlar kontrol altnda tutmaktr. 400 paralk bir donanma meydana getirildi. Muslihiddin, Saruca Sekban ve Macar Urban'a byk kuatma toplar dktrld. stanbul'un Fethi (1453) :Bizans mparatorluu stanbul ehri ile civardaki birka kasabaya hakim bir durumdayd. Bizans elindeki donanmay Hali'e ekerek, Hali'in azn zincirle kapatt. stanbul, hem karadan hem de denizden ok salam surlarla evrilmiti. 6 Nisan 1453 sabah kuatma balad. 21-22 Nisan gecesi 72 para donanma karadan Hali'e indirildi. 29 Mays 1453 sabah stanbul'a girildi.

stanbul'un Fethinin Trk Tarihi Asndan nemi :1. stanbul Osmanl Devleti'nin bakenti yapld. 2. Fetih ile Osmanl Devleti iin iin mparatorluk dnemi balad. 3. Osmanl Devleti'nin toprak btnl saland. 4. Dnya ticaret yollarnn nemli noktas Osmanllarn eline geti. Bu durum Akdeniz ve Karadeniz ticaretinde etkili olan Venedik ve Ceneviz'e zarar verdi. 5. stanbul'da bulunan Ortodoks Kililsesi'nin koruyuculuu Osmanllarn eline geti. Bylece Osmanl Ortodokslarn lideri konumuna gelmitir. Bu kilisenin denetim altna alnmas, Hristiyan birliini paralama amac tamaktadr. stanbul'un Fethinin Dnya Tarihi Asndan nemi :1. stanbul'un fethi ile Orta a kapand, Yeni a balad. 2. Dou Roma imparatorluu sona erdi. 3. Sava toplarnn stnl anlald, sur ve kalelerin nemi azald. 4. Feodalizmin ykl sreci hzlanm oldu. 5. stanbul'un Trkler'in eline gemesi zerine Avrupallar yeni ticaret yollar aramaya balad. Bu durum Corafi Keifler'in zorlayc nedenini oluturdu. Anadolu'daki Fetihler : lk nce 1459'da Cenevizliler'den Amasra alnd. 1460 ylnda Candaroullar Beylii'ne son verildi. 1461'de Trabzon Rum mparatorluu ortadan kaldrld. Bylece Byk Seluklularn balatt Anadolu'yu Trkletirme politikas tamamland. 1466'da Karamanoullar Beylii'nden Konya ve Karaman alnd. Otlukbeli Sava (1473) :Osmanllar ile Akkoyunlu Devleti arasnda Anadolu'da egemenlik kurma mcadelesi bulunmaktayd. Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan Karakoyunlu Devleti'ni ykarak, Sivas'a kadar gelmiti. Candaroullar ve Karamanolu beyleri de Uzun Hasan'a snmt. 1473 tarihinde yaplan Otlukbeli Sava ile Akkoyunlu Devleti yenildi. Bu sava Akkoyunlu Devleti'ni zayflatm ve onun ah smail tarafndan yklmasna neden olmutur. Batdaki Fetihler :1454 - 1459 arasnda Srbistan'a sefer dzenlendi, Srbistan ele geirildi. 1460'ta Mora despotlar ortadan kaldrld. 1462 ylnda Eflak, 1476 ylnda da Bodan Beylii alnd. 1463 ylnda Bosna, 1465'te de Hersek Osmanl Devleti'ne baland. Bu fetih hareketi ile Balkanlar'da siyasi birlik salanmtr. Denizlerdeki Fetihler :Ege'de 1456 ylnda Taoz, Bozcaada, Semadrek, ve Limni, 1462 ylnda Midilli, 1470 ylnda da Eriboz adalar alnd. 1475 ylnda Kefe, Azak ve Menkp kaleleri alnarak Krm Osmanl topraklarna katlp Osmanal'ya bal hanlk haline getirildi. Karadeniz Trk gl haline geldi. Asya Trkleri ile temas saland. 1480de talyada otronto alnd. Venedik, istanbulda elilik bulundurma hakkn alan ilk devlettir. Krm'n Alnmas'nn Sonular : 1. Gedik Ahmet Paa tarafndan Krm alnd ve Osmanllara bal hanlk haline getirildi. 2. pek Yolu'nun kontrol tamamen Osmanllarn eline geti. 3. Karadeniz bir Osmanl gl haline geldi. 4. Cenevizlilerin Karadeniz'deki etkinliine son verildi. 5. Rusya'ya kar tampon blge yaratld ve Rusya'nn Karadeniz'e inii bir sre engellendi. 6. Krm'n bal hanlk olmasyla Osmanllara savalarda asker ve ekonomik kaynak saland. Osmanl-Venedik Savalar (1463-1479) :Nedeni : Osmanl Devleti'nin stanbul, Ege Adalar , Amasra, Krm, Mora Yarmadas ve Yunan Adalar'n elegeirmesi ile Venedik ve Cenevizlilerin ticari darbe yemesi. Sonular : Venediklilerin denizde, Osmanllar'n ise karada stn olmas nedeniyle taraflar birbirine stnlk salayamad. Venediklilerin bar istemesi sonucu 1479'da Venedik Antlamas imzaland. Fatih'in Venediklilere kapitlasyon vermekle ulamak istedii amalar unlardr: Birincisi ticareti canlandrmak ikincisi ise Avrupa Hristiyan birliini paralamaktr. Otranto Kuatmas (1480) :1. Byk bir imparatorluk kurmak isteyen Fatih'in, Bat Roma topraklarna sahip olmak istemesi. 2. Avrupa'ya yapaca seferlerde nemli bir s kazanmak istemesi 3. Roma'ya ulaarak Katolik kilisesini denetleyip Avrupa Hristiyan Birlii'ni paralamak istemesi. Sonular : 1. 1480'de Otranto ehri ve kalesi, Napoli Krall'ndan alnd. 2. Fatih'in lmnden sonra Otranto Napoli Krall tarafndan ele geirildi. Fatih Kanunnamesi :Snrlarn genilemesi ve ihtiyalarn artmas zerine dzenlenmiti. ki blmden oluur : Birinci Blm : ehzadelerin hkmdar olmas ile ilgilidir. Burada karde katli yasallam ve ehzadelerin sancaklara gnderilmesi zorunlu tutulmutu.

kinci Blm : Devlet memurlarnn grev ve sorumluluklaryla ilgilidir. Ayrca bal beylik sistemi uygulamaya geirilmitir. Sadrazamlar Divan toplantlarna bakanlk etmeye balamtr. II.BEYAZIT DNEM (1481-1512) : 1481 ylnda Fatih'in yerine geti. mparatorlukta bu dnemde nemli gelime olmad. Cem Sultan Olay Fatih'in lm zerine Amasya sancanda bulunan Bayezit devirmelerin desteiyle tahta geti. Konya sancanda bulunan ve Trkmenlerin destekledii ehzade Cem bunun zerine taht mcadelesine balad. Memluklerin'de destekledii Cem Sultan, Bursa'y ald ve adna para bastrp hutbe okuttu. 1481'de Yeniehir Ovas'nda yenilen Cem, Konya'ya kat. II. Bayezit'in gnderdii kuvvetlere yenilen Cem Sultan, nce Msr'da Memlkllere, ardndan da Rodos valyelerine snd. Yllarca Avrupa'da dolatrlan Cem Sultan, 1495 ylnda Napoli'de ld. Cem Sultan'n Avrupallara snmas Osmanllarn bu i sorununu uluslararas bir sorun haline getirdi. II. Bayezit Cem'i ellerinde tuttuklar iin Papala -1495'te Cem Sultan'n lmne kadar- vergi dedi. Bu dnemde spanyollarn saldrsna urayan Beni Ahmer Devleti'ne destek gnderilemedi. Osmanl-Memluk likileri :Osmanl-Memluk ilikileri II. Bayezit Dnemi'nde tamamen gerginleti. Memluk sorunu ileride kesin bir ekilde Yavuz Sultan Selim tarafndan zmlenecektir. Fatih Dnemi'nde Memlkller, Osmanl Devleti'nin Hicaz su yollar teklifini reddetmi ve Dulkadiroullar Beyleri arasnda kan i ekimelere karmt. Memlkler, Cem Sultan' ve Karamanolu Beyi'ni de himaye etmiti. II. Bayezit 1485 ve 1491de Memlkler zerine sefere kt. Bu savalar genel olarak Osmanllarn aleyhine sonuland. Ramazanoullar Beylii alnd. Osmanl-Venedik likileri :1499'da Venediklilerin elinden nebaht, Modon ve Koron alnd. Navarin Liman Osmanllarn eline geti. Karadeniz kylarnda Kili ve Dinyester Irma'nn aznda bulunan Akkerman kaleleri alnd. Osmanl- ran likileri :1501'de Akkoyunlu Devleti topraklar zerinde Safavi Devleti kuruldu. Safavi hkmdar ah smail, Anadolu ve evresinde ii birok taraftar toplad. Dou Anadolu'da ahkulu Baba Tekeli tarafndan ii kkenli bir ayaklanma karld ve bastrld. II. Bayezit'n izledii gevek politika ve devlet ilerinden iyice elini ekmesi, ehzade Selim'i kzdrd. Selim, 1512'de Osmanl tahtna geti. I. SEL M ( YAVUZ SULTAN SEL M ) (1512-1520) : Yenieri desteinde tahta kan ilk padiahtr.1514 ylnda ah smail'in ordusunu aldran Sava'nda yenerek, Safevi Devleti'ni ortadan kaldrd. Amac, btn mslmanlar bir bayrak altnda toplamakt. 1516 Mercidabk, 1517 Ridaniye Savalarndan sonra Memlk Devleti ortadan kaldrld. Yavuz, bu savalarn ardndan Msr, Hicaz be birok Arap lkesinin tek hakimi oldu. Ayrca Msr seferinden sonra HAL FEL K de Osmanl sultanlarna geti. I. Selim (Yavuz) Dnemi aldran Sava (1514) :Dou Anadolu'ya sahip olmak isteyen ah smail blgedeki ii Trkmen airetlerini Osmanl'ya kar ayaklandryordu. Yavuz ran seferi ncesi Dulkadirolu Aladdevle'den yardm istedi fakat istei reddedildi. 1514'te Osmanl ordular ran ordularn aldran Sava'nda yendi. UYARI : Yavuz Sultan Selim Trabzon sancanda valilik yaparken ah smail'le savam ve ah smail'in sava taktiini renmitir. Bu sava srasnda Osmanllar hareketli toplar kullanmlardr. Bu durum, teknolojik ilerlemenin savalarn sonucunu nasl etkilediini gstermektedir. Bu sava Osmanl Devleti'ne Dou Anadolu'yu kazandrd. ah smail kat iin Safavi Devleti yklamad. Tebrize kadar olan btn topraklar Osmanl Devleti'nin eline geti. ii sorunu geici olarak zmlendi ve Dou Anadolu gvenlik altna alnd. Safavi hazinesi Osmanl hazinesine aktarld. Turnada Sava (1515) :Yavuz'un aldran Sava ncesi Dulkadiroullarndan istedii yardm reddedilmiti. Yavuz, aldran zaferinden sonra 1515 ylnda Dulkadiroullar'n yendi ve bu beylik ykld. Turnada Sava sonunda Mara, Mardin, Elbistan ve Diyarbakr Osmanl topraklarna katld. Anadolu'da siyasal birlik tamamlanm oldu. Msr Seferi :Yavuz'un ran seferi srasnda ah smail ile Memlkller Osmanl'ya kar balama yapmt. Yavuz, 1516 ylnda Msr zerine sefere kt. 1516 ylnda Mercidabk Sava ile

Memluk ordusu bozguna uratld. Mercidabk zaferi ile Osmanl Devleti, Suriye ve Filistin'i ele geirdi. Yavuz Sultan Selim, 1517 ylnda tekrar Msr seferine devam etti. Rdaniye Sava ve Memlk Devleti'nin Ykl :Kansu Gavri'nin yerine geen Tomanbay Osmanllar Msr'dan atmak istiyordu. 1517 ylnda yaplan Ridaniye Sava ile Msr Ordusu bir kez daha yenildi. Rdaniye Sava sonunda Memlk Devleti ykld ve Msr Osmanl hakimiyeti altna alnd. Msr Fethi'nin Sonular :1. Memlk Devleti ykld. 2. Suriye, Filistin ve Msr Osmanl topraklarna katld. 3. Dou Akdeniz Osmanl hakimiyetine girdi. 4. Kutsal Topraklar (Mekke ve Medine) Osmanl hakimiyetine girdi. 5. Kutsal emanetler ve Mekke ile Medine'nin anahtarlar Yavuz'a yolland. 6. Halifelik makam Osmanllara geti. Halifelik bylece Kurey kabilesinden karak Osmanl soyuna geti. Ayrca Osmanl'nn teokratik yaps tamamland. 7. Memlk hazinesi, stanbul'a getirildi. 8. Kbrs adasn ellerinde bulunduran Venedikliler, Osmanl'ya vergi demek zorunda kald. 9. Baharat yolu Osmanllarn eline geti. Bu durum Osmanllar iin byk bir ekonomik kazantr. Ancak Portekizliler mit Burnu'ndan Hindistan'a ulat iin Osmanllar buradan kazan salayamad. I. Selim (Yavuz) Dnemi Genel zellii :Trk ve slam alemini tek bir at altnda toplamaya alt. Sadece dou lkelerine seferler dzenlendi. Bunun nedeni; Yavuz'un Trk- slam devletlerini tek at altnda birletirmek istemesi ve devlet btnln sarsacak tehlikeyi Dou'da grmesiydi. lk celali ayaklanmalar bu dnemde grmtr. SLEYMAN (KANUN ) (1520-1566):Yavuz'dan sonra baa Sleyman geti. Tarihiler en parlak dnem olarak, Kanuni Sultan Sleyman dnemini belirlerler. Bu dnemde Avrupa'da en geni snrlara eriildi. 1522 ylnda kazanlan Moha Zaferi Osmanllarn Avrupa'daki etkinliini artrd. 1535 ylnda Fransa ile Kapitlasyon ad verilen ticaret anlamas yapld. 1535te kanuninin Franszlara verdii kapitilasyonlar 1.Mahmut zamannda srekli srekli olmutur 1840.) Ancak bu anlama, Osmanl Devletinin ekonomik gelimesi bakmndan ok zararl oldu. Bu dnemde Osmanl donanmas denizlerde byk hakimiyet kurdu. Barbaros Hayrettin Paa byk deniz zaferlerine imza att. Kuzey Afrika fethedildi. Kanuni Sultan Sleyman, kanunlar ve zaferleriyle byk bir n kazand. I. Sleyman (Kanuni) Dnemi ayaklanmalar :Kanuni Sultan Sleyman Dnemi'nde gl devlet otoritesi sayesinde saltanat kavgalar olmam, ancak bir takm i isyanlar kmt. lk isyan 1520 ylnda am valisi Camberd Gazali karmt. 1524 ylnda sadrazam olamad iin ikinci vezir Ahmet Paa isyan etti. 1526 Yozgat civarnda, vergi yznden Baba Zennun isimli bir afi isyan etti. 1527 ylnda da, iilii yayma iddiasyla Kalenderolu isyan etti. lk iki isyan Memlk devletini kurma, son ikisi ise Alevilii yayma amal yaplmtr. Batya Yaplan Seferler :Bat'da en zor rakip Kutsal Roma Cermen mparatorluu idi. arlken Avusturya ve Macaristan' da yanna ekti. Fransa bu ittifaka kar cephe ald. Kanuni, arlken'e kar Fransa kral I. Fransuva'y destekledi. Franszlara kapitlasyonlar verildi. Belgrat'n Fethi (1521) ve Moha Meydan Sava (1526) :Macaristan'n Balkan milletlerini Osmanl'ya kar kkrtmas ile 1521'de Macaristan'a sefer dzenlendi. 1521'de Osmanl ordusu Belgrat ehrini ele geirdi. Kanuni, 1526 ylnda Macaristan'a bir sefer daha dzenledi. 29 Austos 1526'da Moha Meydan Sava ile Macar Ordusu bozguna uratld. Osmanl Ordusu Macaristan'n bakenti Budin'i (Budapete) ele geirdi. Macaristan topraklar Osmanl Devleti'ne katld. Bu durum Macaristan topraklar zerinde emelleri olan Avusturya'y rahatsz etmi, bylece Osmanl Avusturya savalar balamtr. I. Viyana Kuatmas (1529) :Osmanl Devleti 1522'de Macaristan' fethetmiti. arlken ve Avusturya Aridk' Ferdinand, Macaristan'dan Trkleri atmak istiyordu. 1529 ylnda Ferdinand Macaristan'a saldrd, Macar kral Yano'da Kanuni'den yardm istedi. Osmanl ordusu 1529 ylnda tekrar Macaristan seferine kt. Avusturya topraklarna giren Osmanl ordusu bakent Viyana'y kuatt fakat k nedeniyle kuatma kaldrld. Almanya Seferi (1532) :Avusturya Aridk' Ferdinand, stanbul'a eli gndererek kendisinin Macaristan kral olarak tannmasn istedi. stei reddedildi ve Ferdinand Budin'i igal etti. Kanuni, yeniden Macaristan seferine kt ve Almanya ilerine kadar ilerledi. Karsna kan kimse

olmaynca stanbul'a dnd. Avusturya ile Osmanl Devleti arasnda 1533 stanbul Antlamas imzaland. Macaristan Seferi :1533 stanbul Antlamas'na ramen 1540'ta Macar kral Yano'un lmesi zerine Kral Ferdinand, Avusturya Macaristan topraklarnda hak iddia ederek tekrar Budin'i igal etti. Kanuni 1541 ylnda Macaristan topraklarna yeniden girdi. Avusturyallar Macaristan'dan att. Macaristan'n Osmanllar tarafndan alnan blgesi Budin Eyaleti adyla Osmanl topraklarna katld. I. Sleyman, Macaristan' ele geirdii zaman i ilerinde serbest d ilerinde Osmanl'ya bal duruma getirmiti. Fakat bu durumda Macaristan zerinde tam bir egemenlik salanamam, Avusturya vakit kaybetmeden Macaristan topraklarn igal etmiti. Bunun zerine I. Sleyman Macaristan' Budin ve Temevar eyaleti bir de Erdel Beylii olarak e ayrd. Bylece Macaristan dorudan merkeze baland. Kanuni, 1566'da Avusturya zerine tekrar bir sefer dzenledi ve Zigetvar Kalesi'ni ald. Zigetvar seferi Kanuni'nin son seferidir. Bu sava esnasnda lmtr. Askerlerin morali bozulmasn diye lm bir sre gizlenmitir. Kapitlasyonlar; Fransa'ya Kapitlasyonlarn Verilmesinin Siyasal Nedenleri :Kanuni'nin, Avrupa'da arlken'e kar giritii mcadelede, Fransa'y yanna ekmek istemesi. Kanuni'nin Avrupa Hristiyan birliini paralamak istemesi. Avrupa'da bir balak elde etmek istei. Fransa ile 1535 tarihinde bir antlama imzaland. ran Seferleri (1533-1555) ve (1533-1547-1553) Amasya Antlamas Nedenleri :1. Kanuni'nin daha ok Bat'ya sefer yapp, Dou'yu ihmal etmesi. 2. ran'n iilik propagandasna devam etmesi. 3. ran'n Badat, Basra ve Basra Krfezi civarnda yaayan Sunni halka bask yapmas ve halkn Kanuni'den yardm istemesi. Kanuni, 1533-1553 (1533-1547-1553) tarihleri arasnda ran zerine topam sefer dzenledi. Bu seferlerde baar salanamad. nk seferlerde ran ah Osmanl Padiahnn karsna kmad. 1555 ylnda ran ile Amasya Antlamas imzaland. Amasya Antlamas (1555) :Bu antlama ile Erivan, Tebriz, Badat ve Dou Anadolu Osmanllara braklmt. Amasya Antlamas ran ile Osmanl arasnda imzalanan ilk resmi antlama oldu. Deniz Seferleri; Rodos'un Fethi (1522) :Rodos Adas'nda St. Jean valyeleri hkm srmekteydi. Rodos adas, Papaln Dou Akdenizdeki ileri karakolu grevini yapmakta idi. valyeler Mslman ticaret gemilerine saldrmakta ve Hristiyan korsan gemilerine yataklk yapmaktayd. Rodos Adas, 1522 ylnda fethedildi. Barbaros hayrettin paa ve Cezayir Osmanl himaseyine girdi. Cezayir'in Alnmas :Kanuni, arlken'i Akdeniz'de zor duruma drmek iin Cezayir Beyi Barbaros'u stanbul'a davet etti. Barbaros, Kaptan- Derya olarak Osmanl donanmasnn bana getirildi. Barbaros Hayrettin Paa Cezayir'i Osmanl Devleti'ne hediye etti ve Cezayir savasz Osmanl himayesine gemi oldu. Barbaros Cezayir'e beylerbeyi olarak atand. 1537 korfu kuatmas ve 1538 Preveze Deniz Sava : Avrupallar Osmanl'nn Akdeniz'deki stnlne son vermek amacyla Papa'nn nderliinde Hal donanmas hazrladlar. Hal donanmas Andre Dorya komutasnda, Osmanl donanmas ise Barboros Hayrettin Paa komutasndayd. 27 Eyll 1538 tarihinde meydana gelen Preveze Deniz Sava'nda Barbaros Hal donanmasn bozguna uratt. Bu savala Akdeniz egemenlii tamamiyle Osmanllarn eline geti. Akdeniz Trk gl haline geldi. Venedik sava tazminat dedi. 1543 Franszlara yardm edildi, Nis alnd. Turgut Reis Trablusgarp ald ve beylerbeyi atand. 1553te Korsika adas alnd.Cerbe savanda ispanyay yendi. Cerbe alnd. Cerbe sava ikinci byk deniz sava ve zaferidir. Bat Akdeniz ve Kuzey Afrikada hakimiyet salanmtr. Hint Seferleri :Portekizliler mit Burnu yolunu kefederek Hint Okyanusu'na ulap, bu blgeyi ele geirerek hem Hindistan' ekonomik adan kullanmak, hem de Hristiyanl yaymak istemiti.Portekizliler ayn zamanda Mslman ticaret gemilerine ve hacca giden Mslman gemilerine zarar vermeye balamt. Hindistan'daki Gcerat Mslmanlar Kanuni'den yardm istemiti. Osmanllar 1538-1553 yllar arasnda Hindistan'a drt sefer dzenledi. Osmanllar Hindistan'a yaptklar bu seferlerde baar gsteremediler. Bunun nedenleri : 1. Osmanllarn bu seferlerde siyasi veya ekonomik ama tamamalar. 2. Dnemin devlet adamlarnn Hindistan'n ekonomik nemini kavrayamamas. 3. denizlere gre yaplm Osmanl gemilerinin, Okyanus'ta

Portekiz Donanmas ile baedememesiydi. Sonuta; yemen, aden alnd. Basra krfezi ve kzldenizde Trk hakimiyeti saland. II. SEL M: Kanuni'den sonra baa geti. Fakat ynetim uzun sre Osmanl veziri Sokullu Mehmet Paa'nn elinde kald. Sokullu, bilgi ve tecrbesiyle Kanuni'yi aratmad. 1571 ylnda Kbrs fethedildi. Lehistanla iyi ilikiler kurularak, Osmanllarn Avrupa'daki stnlkleri daha da glendirildi. 1579 ylnda Sokullu Mehmet Paa'nn lm ile Osmanl mparatorluu'nun Ykselme Devri sona erdi. Sokullu Mehmet Paa Dnemi (1564-1579) :Sokullu Mehmet Paa; Kanuni, II. Selim ve III. Murat dnemlerinde sadrazamlk yapt. Bu dnemde 1568'da Sakz Adas Cenevizliler'den alnd. 1569 Endonezya seferi. 1570 yemen isyannn bastrlmas Yemen'in egemenlii saland. 1571'de nebaht Sava'nda Hal donanmasna yenildi. 1571 ylnda Venediklilerden Kbrs Adas alnd. Sokullu bu fethin arkasndan kendisini ziyarete gelen bir Venedik elisine u szleri sylemiti; "Ziyaretinizin sebebini anlyorum, nabaht yenilgisinin zerimizdeki etkisini anlamaya alyorsunuz. Fakat unutmayn ki, biz sizden Kbrs' almakla kolunuzu kestik. Halbuki siz donanmamz yakmakla bizim sakalmz tra etmi oldunuz. Kesilen kol yerine gelmez. Lakin tra edilen sakal eskisinden daha gr kar. 1574 Tunus spanyollardan alnarak Osmanl topraklarna katld. Lehistan 1575'te Osmanl himayesine girdi. 1577'de Fas Portekizlilerden alnd. ngilizlere ticari imtiyazlar saland. 1568 Avusturya, 1578 ngilizlere kapitilasyonlar verildi. Franszlara verilen kapitilasyonlar geniletildi. Sokullu Mehmet Paa'nn Projeleri : Sokullu sadrazaml sresince Dou Avrupa Trkleri ile Kafkasya blgesini Osmanl Devleti'ne balamak istedi. Don ve Volga Irmaklarn bir kanalla birletirerek, Karadeniz'den Hazar'a gemeyi planlad. 1579 ylnda Svey Kanal'n amay dnd, bylece, Hindistan ve Endonezyadaki Mslmanlara yardm etmeyi planlad. Sokullu 1579 ylnda hanerlenerek ldrld, projeleri de uygulamaya konulamadan yarm kald. DURAKLAMA DNEM 1579 1699: Sokullu Mehmet Paa'nn lmnden, ilk kez toprak kaybedilen Karlofa Antlamasna kadar geen dneme tarihimizde "Duraklama Dnemi" denir. Duraklamann eitli nedenleri vardr.Bunlar; nedenler ve D nedenler diye iki grupta toplayabiliriz. NEDENLER : a) Kanuni'den sonraki padiahlardan ounun yetersiz olmas, b) Orduda eski disiplin ve dzenin bozulmas c) Devlet kasasnn gittike boalmas, d) Deerli kiilerin yerine, iltimasl ve rvet verenlerin devlet memurluklarna getirilmesi. DI NEDENLER : a) Avrupa lkelerinin teknik yneden gelimesi, b) Komu lkelerin askerlik alannda ileri gitmeleri. Duraklama Dnemi Duraklamann Nedenleri A. Nedenler : 1. Merkezi Yapdaki Bozulmalar : Padiahlk Makamnn Bozulmas :I. Ahmet ile birlikte ehzadelerin sancak eitimi uygulamas kaldrld, ehzadeler sarayda kapal bir hayat yaamaya balad. Saraya kapanan ehzadelerin ruhsal yaplarnda bozulmalar grld. III. Mehmet; son kez sancaa kan Osmanl padiahdr.I. Ahmet Dnemiyle hanedann en yal yesi tahta gemeye balad. I. Ahmet, sancaa kmadan tahta kan ilk padiahdr. Sadrazamalk Makamnn Bozulmas :Sadrazam padiahtan sonra en etkili olan ikinci kii idi. Sadrazamlar, nceleri eitim ve tecrbelerine gre seilirken, daha sonraki dnemlerde rvet ve iltimas yolu ile greve gelmilerdi. Duraklama Dnemi'nde 61 sadrazam greve gelmitir. Duraklama Dnemi'nde yeteneksiz kiiler sadrazamlk grevine getirildi. Bu durum halkn devlete olan gvenini azaltt, isyanlarn kmasna neden oldu. Saray Kadnlarnn Ynetime Katlmas :Kimi padiahlarn zamansz lm zerine geride tahta geecek ocuk yata kiiler kalyordu. Veraset sisteminden dolay ocuk da olsa bu kii tahta geebiliyordu. Bu ocuk hkmdarlarn tahta gemesi ile anneleri devlet ynetiminde etkili olmaya balyordu. Kadnlarn devlet ilerinde etkinlii Kanuni Dnemi'nde Hrrem Sultan ile balad. Valide Ksem Sultan ve Turhan Sultanla devam etti. Duraklama Dnemi'nde IV. Murat'n annesi

Ksem Sultan ile, IV. Mehmet'in annesi Turhan Sultan ynetimde olduka etkili olmulard. Zamanla saray kadnlar devlet adamlarnn atanmasnda da sz sahibi oldu. Bu da bilgi ve beceriden yoksun kiilerin i bana gelmesine neden oldu. 2. Orduda Meydana Gelen Bozulmalar; Yenieri Tekilatndaki Bozulmalar :Askeri kanun ve geleneklere sayg gsterilmemeye baland. Yenierilerin ve Kapkulu Oca'nn bozulmas ile orduya olan gven kayboldu. Kanun-i Kadim'e aykr askere alm ilemleri yaplmaya baland. Yenieri Oca'na uslsz asker kaydeden ilk padiah III. Murat'tr. Devirme sistemi bozuldu. Yenieriler eitli nedenlerden dolay sk sk ayaklanmaya balad. Merkeze her istediklerini yaptrabilen Yenieriler, bazan padiahlar bile tahttan indirmiti. Eyalet Ordusundaki Bozulmalar :XVII. yzylda Tmar datmndaki adaletsizlik ve hakszlk Eyalet ordusunun itibarn zedeledi. Dirlik araziler askerlikle ilgisi olmayan kiilere verilmeye baland. Ykselme Dnemi'nde Eyalet Ordusu Yenieri Oca'na kar nemli bir denge unsuruydu. XVII. yzylda eyalet askerlerinin saysnn azalmas ile, Yenieri Oca g kazanm ve devlet ynetiminde Ocan etkinlii artrmtr. Bir ksm dirlik arazi de pein vergi amacyla iltizama evrildi. Donanmadaki Bozulmalar : Osmanl donanmas Kanuni Sultan Sleyman Dnemi'nde en st dzeye ulam, Barbaros Hayreddin Paa'nn lmyle de giderek nemini kaybetmiti. Denizcilikle ilgisi olmayan kiiler kaptan- deryala getirilmiti. Ekonomideki Bozulmalar :Sava ganimetlerinin azalmas. Uzun sren ve genelde yenilgiyle sonulanan savalar. Eskisi gibi yabanc devletlerden vergi ve hediye alnamamas. Artan saray masraflar ve devlet ihtiamna paralel olarak lks ve israfn artmas. Sk sk padiah deiiklikleri yznden denen clus bahileri. Tmar sisteminin bozulmas. Kapkulu askerlerinin saysnn artmas. Eitimdeki Bozulmalar :Osmanl Eitim sistemi Avrupa'nn olduka gerisinde kalmt. Osmanl Devleti'nde en nemli eitim kurumu medreselerdi. Medreselerin banda bulunan ulemalar gelimeye ayak uyduramad. Medreselerde zamanla pozitif bilimler askya alnd. Medrese eitimi yapmam bir ok insana diploma ve ve rtbe verildi. Yeni domu ocuklara mderris nvan verilerek beik ulemas zmresi meydana geldi. Ulemalar zamanla askerle birlike isyanlara katlp saraya hcum etti. Toplum Yapsndaki Bozulmalar Siyasi, sosyal ve ekonomik yapnn bozulmas ile Anadolu'da Celali syanlar kt. Celali isyanlar ile merkezi otorite tamamen sarsld. syanlarn artmas zerine Anadolu'da yaayan halk ehirlere g etmeye balad. syanlarn bastrlmasnda kullanlan yntemler, halkla devletin arasnn almasna neden oldu. B. D Nedenler : mparatorluun Doal Snrlarna Ulamas :Osmanl Devleti, XVI. yzyln sonunda yaklak 20 milyon kilometre kare snr ve 100 milyon nfus ile en geni snrlarna ulamt. ktaya yaylan bu snrlarn korunmasnda zorluk eken Osmanl Devleti, bazen birok cephede savayor ve bu nedenle mevcut gc blnyordu. Avrupa'da Merkezi Krallklarn Kurulmas :Osmanl Devleti Kurulu Dnemi'nde Bat'da ok rahat ilerledi, nk Avrupa'da derebeylik rejimi (kk krallklar) hkm srmekteydi. XV. yzyl ile birlikte Avrupa'da gl merkezi krallklar kuruldu. Avrupa, XV. ve XVI. yzyllarda Corafi Keifler, Rnesans ve Reform ile nemli admlar atm, Osmanl Devleti'nde ise ayn gelimeler grlmemiti.Bu dnemde lke eitli isyanlarla sarsld. Yenieri askerleri de eitli bahanelerle ska ayaklandlar. En nemlisi Gen Osman'a kar yaplan ayaklanmadr. Bu dnemde II.Osman (Gen Osman) ve IV.Murat ile sadrazam Tarhuncu Ahmet Paa ve Kprller durumu dzeltmek isteyen kimselerdir. II. OSMAN :14 yanda padiah oldu. leri grlyd. Devletin durumunu dzeltmek istiyordu. Lehistan seferinde ordunun bozulmu olduunu grd. stanbul'a dnnce orduyu dzeltmek istedi. Bu disipline dayanamayan Yenieriler ayaklanarak, Gen Osman' ldrdler. IV. MURAT: 12 yanda padiah oldu. ok akll, cesur ve kararl bir hkmdard. Orduya dzen verdi. Anadolu'daki ayaklanmalar bastrd. Maliyeyi dzeltti. Bu dnemde Kasr- irin bar ile bugnk Trkiye - ran snr belirlendi.

SULTAN BRAH M: Tutarsz hareketlerinden dolay saltanat nemli sarsntlar geirdi. Kprl Mehmet Paa ve Fazl Ahmet Paa bu dnemin nl sadrazamlarndandr. Bu dnemde Avusturya ile nemli savalar oldu. II. Viyana kuatmas bozgunla sonuland. Bu bozgunun ardndan Lehler, Venedikliler, Avusturyallar ve Ruslarla savamak zorunda kaldlar. 15 yl sren bu savalarn ardndan 1699 ylnda Karlofa Antlamasn imzalamak mecburiyetinde kaldlar. Bu antlama, Osmanl tarihinde bir dnm noktasn tekil eder. Osmanllar ilk kez bu anlamadan sonra toprak kaybettiler. Bu toprak kayb Osmanl mparatorluu'nun yklna kadar devam etti. Bundan sonra "Gerileme Devri" balad. XVII. Yzyl Siyasi Tarihi Osmanl- ran Savalar III. Murat Dnemi (1577-1590) :III. Murat, 1579'da ran ah Tahmasb'n lm ile ortaya kan taht kavgalarndan faydalanarak ran zerine sefere kt. Osmanl Ordusu, Hazar Denizi'ne kadar ilerledi fakat, 1590'da ranllar'n bar stemesi zerine Ferhat Paa Antlamas imzaland. 1590 Ferhatpaa anlamas ile Osmanl doudaki en geni snrlarna ulam oldu. Bu antlama ile Azerbeycan, Luristan, Grcistan ve Dastan Osmanllara brakld. Osmanl mparatorluu, bu antlama ile douda en geni snrlara ulam oldu. I. Ahmet Dnemi (1603-1611) :Nedeni : Osmanl Devleti'nin Bat'da Avusturya ile savata bulunmasn ve Anadoludaki Celali syanlarn frsat bilen ran'n Ferhat Paa Antlamas ile Osmanl Devleti'ne verilen yerleri geri almak istemesi. ah Abbas, 1603'te Tebriz ve Erivan' alarak Diyarbakr ve Musul'a kadar ilerledi. Osmanl baarsz oldu. 1611 ylnda Nasuh Paa Antlamas imzalanarak bu savaa son verildi. Nasuh Paa Antlamas (1611) :1. Bu antlama ile Osmanl Devleti, Ferhat paa Antlamas ile ald topraklar geri verdi. 2. ran her sene Osmanl Devleti'ne ikiyz deve yk ipek verecekti. 1611 ylnda Nasuh Paa Antlamas Osmanl Devleti'nin elde ettii topraklar geri verdii ilk antlamadr. I. Mustafa Dnemi (1617-1618) :Nedeni : ran'n antlamalarda verdii sz tutmayp Osmanl Devleti'ne sz verdii ekonomik ykmll yerine getirmemesi. 1617-1618 tarihleri arasnda devam eden bu savalarda nemli bir atma olmad, 1618'de ran ile Serav Antlamas imzaland. 1618 ylnda imzalanan Serav Antlamas ile Nasuh Paa Antlamas'nn koullar her iki lke tarafndan da yeniden kabul edildi. IV. Murat Dnemi (1622-1639) : Nedeni : ran'n hile ile Badat' igal etmesi. IV. Murat, ran'a iki sefer dzenledi. Bu seferler sonunda Revan ve Badat' tekrar ele geirdi. 1639 ylnda ran ile Kasr- irin Antlamas imzaland ve altm yldr sren ran savalar sona erdi. Kasr- irin Antlamas (1639) :1. Azerbaycan ve Revan ran'a brakld. 2. Badat Osmanl Devleti'ne brakld. 3. Zaros Dalar iki lke arasnda snr oldu. 1639 ylnda ran ile Kasr- irin Antlamas ile XVII. yzyl Osmanl- ran savalar sona erdi ve bugnk Trkiye- ran snr byk lde izildi. Osmanl-Lehistan Savalar Gen Osman Dnemi (1618-1622) Nedeni : Lehistan'n Bodan'n i ilerine karmas. Gen Osman 1618 ylnda Lehistan seferine kt. Leh ordusunu yendi ve Hotin Kalesi'ni kuatt. Bu sefer, yenierilerin gevek davranmas zerine, 1621 ylnda Hotin Antlamas imzalanarak son buldu. Hotin Antlamas (1621) :1. Lehliler ve Osmanllar birbirlerinin topraklarna saldrmayacaktr. 2. Lehistan, Krm Han'na 40 bin dka altn vergi olarak demeye devam edecektir. Hotin seferi'nde Yenierilerin yetersizlii anlalm ve ilk defa Gen Osman, Yenieri Oca'n kaldrmak istemiti. IV. Mehmet Dnemi (1672-1676) :Nedeni : Lehistan'n, Trk himayesinde bulunan Ukrayna Kazaklar'nn i ilerine karmas. Osmanl ordusu 1672'de Lehistan seferine kt. Lehliler birok defa yenildi ve 1676'da Buca Antlamas imzaland. Buca Antlamas (1676) :a) Ukrayna Osmanllarn korumas altnda kalacak. b) Podolya Osmanllara verilecek c) Lehistan her sene vergi deyecek 1672 Buca Antlamas, Osmanl mparatorluu'nun topraklarna toprak katt son antlamadr(Podolya). Bu antlama ile Osmanl maparatorluu Bat'da en geni snrlarna ulamt. Lehistan Diyet Meclisi, Buca

Antlamas'nn vergiyle ilgili nc maddesini kabul etmedi. Sava yeniden balad. Osmanllar vergiyle ilgili maddeyi kaldrnca 1676 ylnda Buca Antlamas yenilendi. 1669 Kprl Fazl Ahmet Paa giritin fethini tamamlad. Osmanl-Venedik Savalar (1645-1669) : Nedeni : Venediklilerin Osmanl ticaret gemilerine saldrmas ve Osmanl Devleti'nin Girit Adas'n almak istemesi. 1645'te Girit yznden Osmanl-Venedik savalar balad. 25 yl alnamayan Kandiye Kalesi'nin alnmas ile Venedikliler bar isteinde bulundu. Osmanl-Avusturya Savalar (1593-1606) Nedeni : 1. Avusturya ile Osmanl arasndaki snr mcadelesi. 2. 1593 tarihinde Bosna Beylerbeyi Hasan Paa'nn Avusturyallar tarafndan pusuya drlerek ldrlmesi III. Murat Dnemi'nde Avusturya savalar balad. 1573 ylnda Estergon ve Kanije kalelelerini Avusturya'ya kaptrd. III. Mehmet Dnemi'nde Avusturya'dan Eri Kalesi alnd. 1596'da Haova Sava ile Avusturya ordusu bozguna uratld. 1596'da Estergon ve Kanije Kaleleri geri alnd. ran sorunu ve Celali syanlar yznden Osmanl Devleti bar istedi ve 1606'da Zitvatorok Antlamas imzaland. Zitvatorok Antlamas (1606) :1. Eri, Kanije ve Estergon Kaleleri Osmanllarda kalacaktr. 2. Avusturya Kuzey Macaristan topraklarn elinde tuttuu iin her sene Osmanllara dedii vergiyi artk demeyecektir. 3. Avusturya bir defaya mahsus olmak zere sava tazminat deyecektir.4. Avusturya aridkas protokol bakmndan Osmanl padiahna denk olacaktr. Not : 1533 stanbul Antlamas'na gre Avusturya aridkas Osmanl sadrazamna denkti. Zitvatorok Antlamas ile Osmanl mparatorluu Orta Avrupa'daki stnln kaybetmi, Avrupadaki devletlerle eit seviyeye gelmiti. Osmanl-Avusturya Savalar (1622-1664) :Avusturya'nn Erdel Beylii i ilerine karmas. 1662'de Avusturya seferine kan Osmanl ordusu Uyvar, Zerinvar ve Novigrat kalelerini ald. Bu savalar 1664 ylnda imzalanan Vasvar Antlamas ile son buldu. Vasvar Antlamas (1664) :a) Uyvar ve Novigrat kaleleri Osmanllara braklacak, Zerinvar Avusturya'da kalacaktr. b) Erdel Osmanl Devleti'nde kalacak, Osmanl Devleti ve Avusturya, Erdel'den askerlerini ekecektir. c) Avusturya, Osmanllarn Erdel Beyi adayn tanyacaktr. d) Avusturya sava tazminat deyecektir. Bu antlamadan sonra Avrupallar, Osmanllarn eski gcn kazandn zannederek byk bir panie kaplmt. II. Viyana Kuatmas (1683) Nedenleri : 1. Koyu katolik olan Avusturya'nn, Protestan Macarlara bask yapmas, 2. Macarlarn Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa'dan yardm istemesi. 1682'de Osmanl Devleti Avusturya'ya sava ilan etti. 1683'te Avusturya zerine sefere kld. Merzifonlu Kara Mustafa Paa, 1683'te Viyana'y kuatt. Kutsal ittifak hal ordusunun yardma gelmesi zerine Osmanl ordusu Viyana nlerinde bozguna urad. Bozgunun nedenleri : II. Viyana bozgunu ile, Kosova Sava'ndan sonra Avrupa'da taarruza geen Osmanllar, artk savunmaya gemitir. 2.Viyana bozgunu 1922de Sakarya savanda durdu. Osmanllar Avrupa'dan atmak amacyla "Kutsal ttifak" oluturulmutur. 1. Merzifonlu'nun deneyimli komutan ve devlet adamlarnn szn dinlememesi 2. Merzifonlu'nun ehrin yamalanmasna izin vermemesi, 3. Viyana'nn gl surlarla evrili olmas, 4. Krm Han'nn zamannda yardm gndermemesi. Kutsal Balama ve Savalar (1683-1699) Nedeni : Osmanl Devleti'nin Viyana nnde bozguna uramas ve bu frsattan yararlanmak isteyen Hristiyan Avrupa'nn Papa'nn nderliinde kutsal ittifak kurarak, Trkleri Avrupa'dan atmak istemesi. Avusturya, Macaristan ve Erdel'i alp Bulgaristan'a girdi, Osmanl Devleti ile Hal ittifak arasnda 1683'te drt cephede sava balad. Lehistan, Podolya ve Bodan', Venedik, Mora ve Dalmaya'y ald. 1687 ylnda II. Sleyman, 1695'de de II. Mustafa tahta geti. Yenilgilerin devam etmesi zerine Osmanl Devleti Karlofa Antlamas'n imzalayarak savatan ekildi. Karlofa Antlamas (1699) :Avusturya, Lehistan, Venedik ve Osmanl Devleti arasnda imzaland. 1. Temevar ve Banat Yaylas dnda kalan btn Macaristan ve Erdel Avusturya'ya verildi. 2. Hrvatistan'n bir blm Avusturya'ya verildi; Sava rma snr oldu. 3. Podolya ve Ukrayna Lehistan'a verildi. 4. Dalmaya kylar ve Mora, Venedik'e verildi. Korint Osmanllarda kald. 5. Antlamann sresi 25 yl olacak ve Avusturya'nn garantisinde bulunacakt. Rusya,

Karlofa Antlamas imzalanrken iki yllk bir atekes imzalam ve bara yanamamtr. Amac Krm'a doru ilerlemektir. Ancak, Avrupal Devletlerin basksyla 1700'de antlama masasna oturmutur. Osmanllar, 1699 Karlofa ve 1700 stanbul Antlamalar'yla (azak kalesi Ruslara verilmitir) ilk defa toprak kaybna urad. Osmanl Devleti'nde Gerileme Dnemi Balad. XVII. ve XVIII Yzyl Osmanl Kltr ve Uygarlndaki Deimeler Merkez Tekilatndaki Deimeler :XVI. yzylda Osmanl Devleti'nde padiah otoritesi ve merkezi ynetim zayflamt. Hkmet otoritesinin zayflamasndan faydalanan baz kimseler, tmar ve zeametleri kendi tasarruflarna geirip, sipahileri dirliksiz brakt iin sipahi ordusunun nemi kaybolmutu. Avrupa'da silah teknolojisinin gelimesi zerine, tmarl sipahiler, savalarda yetersiz kald, bu nedenle tfekli kapkulu askerlerinin says artrld. Tmarl sipahiler ikinci dereceye dt. XVII. ve XVIII. yzylda Osmanl Devleti'nde tmar sistemi kt. Kapkulu askerlerinin saysnn artmas zerine devlet bu askerlere ulufe yetitirmekte zorland. Says giderek artan Kapkulu askerleri devlete hkmeder hale geldi. Ynetimde padiah otoritesi azald iin sadrazamlar glendi. XVIII. yzyldan itibaren Divan, Bab- Ali (Sadrazam Kaps) denilen yerde toplanmaya balad. Tara Tekilatndaki Deimeler :XVII. ve XVIII. yzylda tara tekilatnda uygulamada bir takm deiiklikler yaand. Tmar sisteminin bozulmas ile tara tekilat nemini kaybetti. Eyaletler ve sancaklarda, arpalk usul denilen bir yolla yksek dereceli memurlar grevlendirilmeye baland. Eraf ve Ayanlar tara tekilat ynetiminde sz sahibi olmaya baladlar. Devletin nemli gelir kayna olan tmar sisteminin nemini yitirmesi zerine, yeni yeni vergi trleri uygulamaya konulmu, eski vergiler artrlmt. Toplumdaki Deimeler :XVI. yzylda dnyada yaanan nfus art Osmanl Devleti'nde de grld. 1554'ten itibaren dirlikler, Kapkulu Askerleri'nin eline gemeye balad. Bylece; bir takm ky zenginleri ortaya kt. Corafi Keifler ile Avrupa'da deerli maden birikimi oldu. Avrupa parasnn Osmanl pazarlarna srlmesi ile ypranm olan Osmanl ekonomisi iyice sarsld. XVI. ve XVII. yzyllarda Osmanl Devleti'nde fiyat artlar grld. Anadolu'da yer yer byk Celali syanlar balad. Ynetim Kadrosundaki Deimeler :Kalemiyye snf dier askeri zmrelerin nne geti. ReislKtaplk sadrazamla giden yol haline geldi. XVIII. yzylda Osmanl devlet adamlar, devleti aa uydurmak amacyla yani reform yapmak amacyla yabanc uzmanlardan yararlanmaya balad. XVIII. yzyl ile birlikte Osmanl Devlet yneticileri devirme sistemi ile i bana gelmemeye balad. Ayan ve eraf, Celali isyanlarnda, kirac ya da tahsildar olarak tmar sahiplerinin yerini ald. XVII. yzyldan itibaren tmarlarn iltizama verilemsi ve yeni vergi trlerinin getirilmesi ile ayan ve erafn ynetimdeki gc artt. Ayan ve eraflarn glenmesi ile XVII. ve XVIII. yzylda merkezi otoritenin zayflamas yznden devlet, g kazanan ayanlarla ibirlii yapmak zorunda kald ve ayanlarn iktidardaki etkisi artt. Ekonomideki Deimeler :Osmanl Devleti'nde Kurulu ve Ykselme dneminde etkili olan tmar sisteminin XVI. yzylda bozulmas ile tarmsal retim azald. Avrupa'da meydana gelen Sanayi Devrimi ile retim artt ve rnler ucuzlad. Osmanl pazarna giren ucuz mallar, kk atlyelerin kapanmasna yol at. Kanuni dneminde Fransa'ya verilen kapitlasyonlar, 1740 ylnda daha da geniletildi, bu nedenle i ve d ticaret Avrupallarn eline geti. Osmanl ekonomisinin bozulmasnda, gelir ve gider dengelerinin bozulmas, tmar sisteminin nemini kaybetmesi, miri topraklarn mukata'aya evrilmesi etkili oldu. 1775'te mukata'alarn yllk karlarnn paylara ayrlarak bu paylarn satlmas demek olan Esham Usl uygulanmaya baland. XVIII. yzylda tek hazine uygulamas braklarak, rad- Cedit, Tersane, Darphane Hazinesi gibi yeni hazineler kuruldu. Kltr Alanndaki Deimeler :XVIII. yzyldan itibaren Osmanl kurumlar Bat rneklerine gre dzenlenmeye baland. Deiim, 1718-1730 Lale Devri'nde iyice artt. Lale Devri'nde, Avrupa'ya gnderilen geici eliler sayesinde, Avrupa Uygarl hakknda bilgi topland. Matbaann

kullanlmaya balanmas ile dnce hayatnda canllk belirdi. Edebiyatta, yerli syleyi olgunlat, halk anlatmlarna nem verilmeye baland. Eitim ve retim Alanndaki Deimeler :XVI. yzylda medreselerde, pozitif bilimlere ikinci derecede nem verildi. Din eitimi n plana karld. Mederese ile ilgisi olmayan kiilere mderrislik nvan verilmeye baland. Bu ekilde ibana geen ulemann, kendi ocuklarna mderrislik nvan vermeye balamas ile beik ulemas denilen snf ortaya kt. Lale Devri ile matbaa kullanlmaya baland. 1734'te Hendesehane, 1773'te Mhendishane ald. 1773 ylnda Mhendishane-i Bahr-i Hmayun ald.1795'te Mhendishane-i Berr-i Hmayun'un kuruldu XVII. Yzyl syanlar syanlarn Genel Nedenleri :1. XVII. yzyl ile birlikte idari, askeri ve mali yapnn bozulmas 2. Merkez ve tara ynetiminin bozulmas ile devlet otoritesinin zayflamas 3. Eyaletlerde yaanan denetim gl 4. Beylerbeyi ve sancak beylerinin bu yzylda yaplan savalarn uzun srmesi ile ynetmek zorunda kaldklar topraklarda bulunmas 5. Tmar sisteminin dejenere olmas nedeniyle retimin azalmas, fiyatlarn artmas, dolays ile ekonominin bozulmas. 6. Ordu ve memurlarn disiplinsizlii yznden halkn devlete kar gveninin zedelenmesi. stanbul syanlar zellikleri :1. XVII. yzylda meydan gelen stanbul isyanlarnn elebalar Yenieriler ve sipahilerdi. 2. syanlarn kmasnda baz devlet adamlar ve saray kadnlarnn rol de vard. 3. Baz isyanlar ulema snf ve halk tarafndan da desteklendi. 4. syanlarn temel nedeni, kapkulu askerlerine verilen ulufelerin gecikmesi ya da deeri dk ake ile denmesi, clus bahiinin kimi zaman datlmamasdr. 5. Ordudaki bozulmann temel nedeni Kapkulu ocaklarna kural d asker alnmas. 6. syanclar zamanla her isyanda istediklerini elde etmeye baladlar. "Ocak devlet iindir." anlaynn yerini "Devlet ocak iindir." anlay ald. nemli syanlar :1589 ylnda, III. Murat zamannda yenieri ulufelerinin dk ayardan denmesi zerine isyan kt. Saray basan yenieriler defterdar ldrdler. 1620 ylnda, Hotin seferi sonunda disiplinsiz davranlarndan rahatsz olduu iin yenieri ocan kaldrmay planlayan Gen Osman'a kar isyan eden yenieriler saray basp II. Osman' tahttan indirerek Yedikule Zindanlar'nda bodular. IV. Mehmet dneminde, ulufelerin zamanda denmediini ve saray adamlarnn devlet ilerine kartn ne sre sipahiler isyan ettiler. Padiahtan sarayda bulunan otuz devlet adamnn idamn istediler. dam edilen bu kiilerin cesetleri Sultanahmet Meydan'nda bir nara asld. 1656 tarihinde meydana gelen bu olay "Vakay Vakvakiye" olarak bilinir. Her isyanda istediklerini yaptran askerler, nemli bir g durumuna geldiler. stanbul'da huzur ve gvenlik bozuldu. Anadolu (Celali) syanlar zellikleri :1. Miri topraklarnn iltizama evrilmesi sonucu daha nce sipahilerin elindeki dirlik gelirlerinin hazineye aktarlmas. 2. Taradaki yneticilerin halka zulmetmesi ve devlet gelirlerinin artrlmas iin vergilerin ykseltilmesi 3. Rvetin yaygnlamas ile tara ynetimine alakasz kiilerin atanmas 4. Savalarn uzun srmesi ile tarada grevli yneticilerin grev yerlerine dnememesi 5. Avarz vergisinin toplanamamas 6. Hakk yenen devlet adamlar ve isiz kalan medrese rencileri ile leventlerin isyanlara katlmas nemli syanlar Karayazc syan : Haova Sava'ndan kaarak Anadolu'ya gelen Karayazc, ortamn elverili olmasyal Urfa dolaylarnda isyan etti. syan Sokullu Mehmet Paa bastrd. Deli Hasan isyan : XVII. y.y'da Osmanl Devleti'nin Avusturya savalar ile uramasn frsat bilerek isyan etti. syan bastrld. Canbolatolu, Kalenderolu ve TavilAhmet de isyan ettiler fakat isyanlar bastrld. 1622 ylnda Gen Osman'n ldrlmesiyle kann dava eden Erzurum valisi Abaza Mehmet Paa ve Sivas Valisi Vardar Ali Paa isyan etti. Bu isyanlar da bastrld.

Anadolu'da kan Celali isyanlar, Anadolu'nun yaklp yklmasna sebep oldu. Ekonomik hayat durgunlat, retim azald, kyden kente g balad. Eyalet syanlar :Eyalet isyanlarnn ncln, bu eyaletlerin bandaki hanedena yeleri, ya da bu beyliklerin banda bulunan beyler yapt. Osmanl Devleti'nden ayrlp bamsz olma ve ya yenierilerin halktan keyfi vergiler toplamas nedeniyle isyan ettiler. XVII. yzyl eyalet isyanlarnn en nemlileri; Krm, Eflak, Bodan, Erdel gibi bal eyaletlerle, Yemen ve Badat gibi Arap eyaletlerinde kan isyanlardr. Bu isyanlar sonunda devletin eyaletlerdeki etkisi azald. Vergilerin toplanmas imkanszlat. syanlarn bastrlmasnda iddet ve kullanlmas, eyalet halknda Osmanl ynetimine kar gvensizlik balamasna neden oldu. XVII. Yzyl Islahatlar I. Ahmet Islahatlar :ehzadelerin sebep olduu ayaklanmalar nlemek iin ehzadelerin sancaa gnderilmesi geleneini kaldrd. "Kafes Hayat" uygulamasn balatt. "Ekber ve eret" (en yal ve en olgun) olan haneden yesinin baa gemesi kuraln getirdi. Kuyucu Murat Paa Islahatlar :I. Ahmet dnemi sadrazamlarndandr. lkede asayii yeniden salamak ve Anadolu'da devlet otoritesini kurmak amacyla askeri yntemlerle dzeltmeler yapt. Anadolu Celali syanlar'n bastrmada, isyann nedenlerini aramadan, korku ve iddet yayarak, dzen salamaya alt. Celali syanlar'n bastrmsa da, isyann nedenlerini ortadan kaldrmad iin baarl olamad ve lm zerine isyanlar yeniden balad. II. Osman Islahatlar :Fatih Dnemi'nden beri devam eden padiahlarn saray dndan bir kzla evlenmemesi geleneini ykarak, saray dndan evlendi. 1620 ylnda yaplan Lehistan Seferi'nde aksaklklar grd iin Yenieri Oca'n kaldrmak istedi. 1622 ylnda Yenieriler, ulemann da desteini alarak isyan kard. Gen Osman, Yenieriler tarafndan Yedikule zindanlarnda boularak ldrld. Kemanke Mustafa Paa Islahatlar :Padiah brahim dneminde vezirlik yapt. lleri yeniden kaydettirerek gelirlerini tespit etti. Piyasada bulunan ayar dk paralar kaldrarak, sikkenin yeniden deer kazanmasn salad. Uzun sredir datlmayan Yenieri ulufelerinin datlmasn salad. IV. Murat Islahatlar :1623 ylnda 11 yanda padiah oldu. Balangta devlet ynetimi Yenieri Aalar ve valide sultanlarn elindeydi. Develet ynetimini eline alan IV. Murat, iddete dayal bir ynetim uygulad. Yenieri ve sipah aalarn ortadan kaldrd. ki ve ttn yasaklad, meyhaneleri kapatt, gece sokaa klmasn engelledi. Ynetim ve askeri yapdaki bozulmalarnn nedenini anlayabilmek iin, Koi Bey'e bir rapor hazrlatt. Tarhuncu Ahmet Paa Islahatlar :IV. Mehmet dnemi sadrazamdr. Devlet btesini dzeltti. Bte ann saray masraflarndan kaynaklandn ortaya kararak, ilk defa saray masraflarnda kstlamaya gidildi. Sokullu Mehmet Paa'dan sonra denk bteyi hazrlayan ikinci kii oldu. Kprller Dnemi Kprl Mehmet Paa Islahatlar :IV. Mehmet dnemi sadrazamdr. Sadrazamla u artlarla gelmiti; -Saray, devlet ilerine karmayacak, -Devlet ileriyle ilgili alaca kararlar saray tarafndan kabul edilecek, -Devlet memurlar ile ilgili atamalar ve azletmeler kendi kontrolnde olacak, -Hakknda ikayet olursa savunmas alnacak, daha sonra karar verilecek. lk nce i ilerini ele alarak huzur ve asayii salad. XVII. yzyl Osmanl-Venedik savalar srasnda ablukaya alnan anakkale Boaz'n kurtard. Erdel Beyi Rakoi ve Abaza Hasan Paa isyanlarn bastrd. Devlet otoritesini salarken iddet ve zora bavurdu. Kprl Fazl Ahmet Paa Islahatlar :IV. Mehmet dnemi sadrazam ve Kprl Mehmet Paa'nn oludur. lk olarak Erdel yznden Avusturya'ya sava at. 1669 ylnda Girit alnd. 1672 ylnda Buca Antlamas imzaland. Osmanl Devleti'ne Sokullu Devri'ni bir lde yaatan Fazl Ahmet Paa da, devlet otoritesini salamada iddete bavurmad. Merzifonlu Kara Mustafa Paa Islahatlar :IV. Mehmet dnemi sadrazam Kprl Mehmet Paa'nn evlatl ve damaddr. 1683 ylnda Viyana'y kuatt fakat bu II. Viyana Kuatmas

baarszlkla sonuland. II. Viyana Kuatmas'nda baarszl grld iin idam edildi. Bu dnemden sonra Osmanl Devleti Gerileme Dnemi'ne girdi. Kprl Fazl Mustafa Paa Islahatlar :1683 ylnda II. Viyana yenilgisinin ardndan Avrupa devletleri birleerek Osmanl Devleti'ne kar harekete geti. II. Sleyman dnemi sadrazamdr. Fazl Mustafa Paa, ynetim, askeri ve mali alanda slahat yaparak devletin i ilerini halletti. 1691 ylnda Avusturya zerine sefere kt fakat sefer srasnda vurularak ld. Amcazade Hseyin Paa Islahatlar :1697 ylnda Osmanl Devleti Zenta'da Avusturya'ya yenildi. II. Sleyman dnemi sadrazam ve Kprl Mehmet Paa'nn yeenidir. 1699 ylnda imzalanan Karlofa ve 1700 ylnda imzalanan stanbul Antlamalar ile Osmanl Devleti ilk defa toprak kaybetti. Kprl Slalesi'nin i banda olduu dnem, Osmanl Devleti'nin Duraklama iinde Ykselme Dnemi'ni yaad yllar oldu. XVII. Yzyl Islahatlarnn zellikleri : 1. Bask ve iddet kullanlarak merkezi otoritenin yeniden salanmasna alld. 2. Devleti gerilemeye gtren sorunlarn kkenine inilmedii iin baarsz olundu. 3. Avrupa'nn etkisi grlmedi. 4. Ykselme Dnemi yeniden canlandrmaya alld. 5. Islahatlar devlet politikas haline gelmedii iin, slahatclarn kiiliine bal kald, onlarn lm ile devlet dzeni eski halini ald. 17.yy slahatlarnda batnn etkisi yoktur. Sorunlarn nedeninden ziyade sonular zerinde durmulardr. Islahatlar askeri nitelikte ve genellikle kan isyanlar nlemeye yneliktir. Devlet politikas olmam, kiilere bal kalmtr. GER LEME DNEM 1699 1792 Osmanl mparatorluu 1699 ylnda imzalad Karlofa Antlamas ile ilk kez toprak kaybetti. Bu tarihten itibaren de "Gerileme Devri'ne" girilmi oldu. Bu dnemde Ruslarla, Avusturyallarla ve Venediklilerle savald. Yenilmek ve toprak kaybetmek Osmanllara ok ar geldi. Hazrlksz yaplan savalar yeni yenilgilere sebep oldu. Edirne Olay :II. Mustafa (1695-1703) 1699 Karlofa Antlamas'ndan sonra Edirne'ye ekilip, devlet ynetimini Feyzullah Efendi'ye brakp, kendini av ve elenceye vermiti. Bu durumdan memnun olmayan ve Edirne'nin bakent olaca sylentilerine inanan bir grup stanbul'da isyan etti. Asiler 1703 ylnda Edirne'ye yryp Feyzullah Efendi'yi idam ettikten sonra, II. Mustafa'y tahttan indirerek, yerine III. Ahmet'i tahta geirdi. 3.Ahmet isyan sonucu tahta karlm isyanla tahttan indirilmitir. III. AHMET: II. Mustafa'dan sonra padiah olan III. Ahmet, Osmanl hazinesini doldurmaya alt. Eski devlet otoritesini kurmak iin ok urat. Osmanl gururunu kurtarmak istiyordu. Rusya'y ve Avusturya'y yenerek eski gcnde olduunu ispatlamak istedi. Rus ordusunu Prut rmanda sktrd. Karlofa Antlamasyla Ruslar'a kaptrlan topraklar, 1711'de PRUT ANTLAMASI ile geri alnd. Venedik ve Avusturya ile yaplan savalar ayn sonucu vermedi. 1718'de imzalanan PASAROFA ANTLAMASI ile bir ksm topraklar da elden kt. III. Ahmet bu baarszlklardan sonra; sava politikay brakarak, bar bir politika izleme gereini duydu. Bu bar dneminde kltr, sanat ve bilim alannda baz gelimeler dikkati ekti. Bu dnemde ilk Trk basmevi ald. (1727) Kat fabrikas kuruldu. tfaiye bl oluturuldu. Bununla beraber, saray ve evresinin zevke, sefaya dknlkleri de dikkati eken bir olayd. Bu dnem lale ieine olan dknlk nedeniyle "LALE DEVR " adn ald. (1718 - 1730) Lale Devri, Patrona Halil isyan ile sona erdi. Lale Devrinden sonraki savalar sonunda; 1739'daki Belgrat, 1744 ylndaki Kk Kaynarca ve 1792'deki Ya Antlamalaryla Avrupallara ok byk topraklar verildi. Bu dnemde baz iyi niyetli ve alkan padiahlarn da uralar sonu vermedi. I. Mahmut, III.Mustafa ve III. Selim'in bu iyi niyetli almalar gerilemeyi nleyemedi. mparatorluk yava yava dalmaya doru gitti. ar 1.Petronun Politikas: Rusyay Avrupa devleti yapmak, Balkanlar egemenliine alarak bir taraftan baltk denizine, dier taraftan akdenize inmektir. Bunun iin Ortodoks Slavlar (Panislavizm) kulland. XVIII. Yzyl Balarnda Osmanl Devleti : Osmanl Devleti, 1699'da imzalanan Karlofa ve stanbul Antlamalar ile kaybettii topraklar geri alma siyaseti izledi. Osmanl Devleti, Karlofa Antlamas'ndan sonra srekli toprak kaybetmesine ramen uzun sre varln koruyabilmitir. Bunun nedeni, Avrupa Devletleri arasndaki kar atmalardr. Osmanl Devleti bu dnemde

baarl olamad, toprak kazanmak yerine, yeni toprak kayplar yaad. Osmanl Devleti'nde "Gerileme Dnemi" 1792'de imzalanan Ya Antlamasna kadar srd. XVIII. Yzyl D Siyasal Gelimeleri Prut Sava ve Prut Antlamas (1711) :Nedenleri : I. Petro'ya Poltova Sava'nda yenilen XII. arl'n Osmanl Devleti'ne snmas zerine Ruslarn Osmanl topraklarna saldrmas.1711' de Sadrazam Baltac Mehmet Paa Eflak'a girdi. Baltac Mehmet Paa'nn ileriyi gremeyen bir vezir olmas ve evresindekilerin paraya dkn olmas nedeniyle bu seferden istenilen sonu alnamamtr. Baltac Mehmet Paa'nn Rus ordusunu sktrd bir srada Rusya'nn bar istemesi zerine Prut Antlamas imzaland. Bu Tarihte Baltac&katherine vakas olarak bilinir. 1711 prut sava ile 1700 stanbul anlamasyla Ruslara verilen topraklar (azak kalesi ve evresi) ve ayrcalklar alnmtr. Katherina olay ?? Osmanl-Venedik, Avusturya Savalar ve Pasarofa Antlamas (1715-1718) :Nedenleri; Osmanl Devleti'nin Karlofa Antlamas ile kaybettii Mora ve Dalmaya kylarn tekrar ele geirmek istemesi ve Venediklilerin Mora Rumlarna bask yapmas ile Mora Rumlarnn Osmanldan yardm istemesi. Osmanl Devleti, 1715 ylnda sadrazam Ali Paa Mora'y yeniden ald. Osmanl Devleti'nin Korfu Adas'n kuatmas zerine Avusturya, Mora'nn tekrar Venediklilere verilmesini istedi. Osmanl Devleti, 1716'da Avusturya'ya sava ilan etti. Osmanl ordusunun Petervaradin'de yenilmesi zerine, Avusturyallar Belgrat' ele geirdi. Osmanl Devleti'nin bar istemesi zerine 1718'de Pasarofa Antlamas imzaland. Pasarofa Antlamas (1718) :Osmanl Devleti ile Avusturya arasnda imzalanan bu antlama ile : 1. Yukar Srbistan, Belgrat, Srmiyum, Bat Eflak ve Banat Yaylas (Temevar) Avusturya'ya brakld. 2. Venedik'ten alnan Mora ve Grit Osmanllarda kald. 3. Arnavutluk ve Dalmaya kylarndaki baz kaleler Venedik'e verildi. Antlamann nemi : 1. Osmanl Devleti, Bat'nn stnln tamamen kabul etti ve toprak kurtaramayacan anlad. 2. Osmanllar, Ortodokslar koruma grevini son kez yerine getirdi. 3. ngiltere ve Hollanda'ya verilen ayrcalklar Kapitlasyona dntrld. 4. Pasarofa Antlamas'nn yaratt bar ortamnda Lale Devri'ne girildi ve ilk defa Bat tipinde slahatlara gidildi. 1718 pasarofa anlamas;1739 Belgrat anlamasyla iptal oldu. Osmanl- ran Savalar (1722-1746) :Nedenleri; Safavi Devleti'nin Sunni Mslmanlar iilie zorlamas zerine Kafkasya ve Azerbaycan'da bulunan Sunnilerin isyan ederek Osmanl Devleti'nden yardm istemesi. Sunnilerle ran arasnda kan sava frsat bilen I. Petro Kafkasya'ya girip, Bak taraflarn igal etti. Osmanl Devleti, 1724'te Kafkasya'ya girdi. Fransa'nn araya girmesi ile stanbul Antlamas imzaland. ran tahtna geen ah Tahmasb, ahkulu'nunda desteini alarak , tekrar Osmanl zerine yrd. 1730 ylnda stanbul'da Patrona Halil syan kt. syanclar III. Ahmet'i tahttan indirerek yerine I. Mahmut'u tahta geirdi. I. Mahmut Dnemi'nde ran ile 1732'de Ahmet Paa Antlamas imzaland. 1639'da ran ile Kasr- irin Antlamas imzaland. stanbul Antlamas (1724) :1. Derbent, Bak Kaleleri ve Dastan Rusya'ya brakld. 2. Gence, Karaba, Revan ve Tebriz Osmanl Devleti'ne verildi. stanbul Antlamas (1724) Osmanllarla Ruslar arasndaki ilk dostluk antlamasdr. Patrona Halil syan (1730):Lale Devri'nde Avrupa tarznda yaplan ve Nevehirli Damat brahim Paa'nn kiilii ile zdeletirilen slahatlar, ulemadan ve yenierilerden bir takm kiilerin karlarna ters dmt. Lale Devri ile birlikte artan Lks yaant, fakir halkn tepkisine yol amt. O yllarda ran ile yaplan savalar da devam etmekteydi. Sadrazam Damat brahim Paa'nn ran seferine gitmek istememesi, ona kar olanlara bulunmaz bir frsat vermi, Bayezit Hamam tellaklarndan Patrona Halil ve Muslu Bee ismindeki iki Arnavut nderliinde bir grup 1730 ylnda isyana balamlard. Vergilerden ikayet eden halk ve ran Seferi'ne katlmak istemeyen Yenieriler de isyana katlnca, isyan giderek bym, saraya giden asiler, padiah III. Ahmet'ten Damat brahim Paa'nn kafasn istemilerdi. Kendilerine teslim edilen Nevehirli Damat brahim Paa'y idam eden asiler, tekrar saraya yryerek, padiah III. Ahmet'i tahttan indirerek yerine I. Mahmut'u geirdiler. Bu isyanla Lale Devri sona ermi oldu.

Ahmet Paa Antlamas (1732) : ran ile Osmanl Devleti arasnda imzalanan bu antlama ile; 1. Gence, Tiflis ve Dastan Osmanllarda kald. 2. Tebriz, Kirmanah ve Hemedan Eyaletleri ran'a verildi. Osmanl-Rusya, Avusturya Savalar ve Belgrat Antlamalar (1736-1739) Nedenleri 1. Rusya'nn ran savalar srasnda Krm Han'nn ran'a gidiini engellemesi 2. Rusya'nn Lehistan'n i ilerine karmas 3. Avusturya ile Rusya arasnda balama yaplmas Osmanl Devleti, 1736 ylnda Rusya ve Avusturya ile savaa girdi. 1739 ylnda, Avusturya ile Belgrat Antlamas imzaland. Belgrat Antlamalar'ndan sonra Avusturya ve Rusya aralarndaki balamay yenileyip, Osmanl Devletine bildirdiler. Buna karlk Osmanl Devleti sve'te bir balama yaparak Avusturya ve Rusya'ya bildirdi. Bylece, Bat'da uzun sren bar dnemi balad. Rusya ile de Belgrat'ta ikinci bir antlama imzaland. 1739 Belgrat anlamas ile Ruslarn Karadenize inmeleri bir sre engellenmi oldu. 18.yyda Osmanlnn imzalad en kazanl anlamadr. 1740 kapitilasyonlar: 1.mahmutun Franszlara verdii kapitilasyonlar artrld ve srekli hale getirildi. Osmanl-Rus Sava ve Kk Kaynarca Antlamas (1768-1774) Nedenleri : Rusya'nn geleneksel Karadeniz'e inme, Boazlardan geerek scak denizlere alma politikas. Bu politikann sonucu olarak Rusya, 1768 'de Lehistan'n i ilerine kart. III. Mustafa, 1768'de Rusya'ya sava ilan etti. Osmanl ordusu birok cephede yenilgiye urad. Baltk denizinden alan Rus donanmas, ilk defa Akdenize indi.1770'te eme'de Osmanl donanmasn ilk defa yakt. 1774 ylnda III. Mustafa'nn yerine I. Abdlhamit tahta geti. 1774 ylnda, Rusya ile Kk Kaynarca Antlamas imzaland. Ruslar; Osmanl donanmasn kere yakmlardr. eme 1770, Navarin 1827, Sinop 1853 bir defada inebaht deniz savanda 1571de de Venedikliler yakmtr. Kk Kaynarca Antlamas (1774) Kk Kaynarca Antlamas, Osmanl Devleti'nin o gne kadar imzalad en ar koullu antlamadr. Bu antlama ile Osmanl Devleti'nin egemenlik haklar zedelenmitir. Bu antlama ile Osmanl Devleti'nin byk devlet olma zellii sona ermi ayrca Rusya, Akdenize inme politikasn gerekletirmitir. Yine Rusya, ilk defa Osmanllarn i ilerine karma hakkn elde etmi, Ortodokslar koruma grevi Rusya'ya gemitir. Ruslar; eflak, boadan ve ege adalarndan ekildi. Krma bamszlk verildi.Ruslara sava tazminat ve kapitilasyon verildi. Krm Olay :Ruslar, Kk Kaynarca Antlamas'ndan sonra, Krm' kendilerine balamak istediler. Ruslar 1778 ylnda Krm'a girerek, kendi yanda olan ahin Giray' han setirdi. Osmanl Devleti bu hanl onaylamad. 1779 tarihinde Fransa'nn devreye girmesi ile Rusya ile Aynalkavak Tenkinamesi imzaland. Bylece, Krm Rusya'ya baml hale getirildi. 1783'te ahin Giray'la anlaan II. Katerina, Krm' Rus topraklarna katt, Osmanl Devleti bu olay ancak protesto edebildi. Osmanl-Avusturya, Rusya Savalar, Zitovi ve Ya Antlamalar (1787-1792) Rusya'nn, Aynalkavak'a ramen, Krm'n i ilerine karmas ve 1783 ylnda Krm' igal etmesi. Osmanl Devleti, Krm'n Rusya'ya balanmasn kabul etmedi ve 1787 ylnda Rusya'ya sava at. Ksa bir sre sonra Avusturya ile de savaa girildi. 1789'da Ruslarn Ozi Kalesi'ni alarak halk kltan geirmesi zerine I. Abdulhamit zntden ld. 1789 ylnda III. Selim tahta geti. 1789 ylnda Fransz htilali oldu. Osmanl Devleti Avusturya ile Zitovi Rusya ile de Ya Antlamasn imzalad. 3.Selimin Nizam- cedit islahatlar uygulanmaya balad. Ya anlamas Osmanlnn kn balatt. Zitovi Antlamas (1791) Avusturya ile Osmanl Devleti arasnda imzaland. 1. Avusturya, savata ald topraklar Osmanl Devleti'ne geri verecektir. 2. Orsova ve Unna Irmaklar arasndaki topraklar Avusturya'ya braklacaktr. Ya Antlamas (1792) Rusya ile Osmanl Devleti arasnda imzaland. 1. Krm'n Rusya'ya ait olduu kabul edildi. 2. Dinyester Irma Rusya ve Osmanl Devleti arasnda snr olarak kabul edildi. 3. Rusya, Boazlar'dan geip serbeste ticaret yapabilecekti. Osmanl-Fransz likileri :Fransa, Rusya'nn ve Avusturya'nn Osmanl topraklar zerinde yerlemesini istemiyordu. Lale Devri'nde Osmanl-Fransz dostluu iyice artt. I. Mahmut zamannda 1740 ylnda imzalanan antlama ile Fransa'ya kapitlasyonlar verildi. 1789 htilali ile

Fransa'da baa geen Drektuvar hkmeti dneminde Osmanl-Fransz ilikileri bozuldu. 1789 ylnda Napolyon Bonapart Msr' igal etti. Fransa ile 1801 ylnda El-Ari Mukavelesi imzaland. Osmanl devlet adamlar, XVIII. yzyln sonlarnda var olan topraklarn korumak iin denge siyaseti izlemeye balamtr. Denge siyaseti, Avrupal devletler arasndaki kar atmalarndan faydalanarak toprak btnlnn korunmasdr. III. Selim Dnemi'nde arlk kazanmtr. ncelikle Akdenizdeki Osmanl varln korumaya ynelik bir ama izlenmitir. El-Ari Mukavelesi (1801) Fransa ile Osmanl Devleti arasnda imzaland. Bu mukaveleye gre ; 1. Franszlar Msr' boaltacaklar 2. ngilizler deniz yolu ile Fransz askerlerini lkelerine gtreceklerdir. XVIII. Yzyl Islahatlar XVIII. Yzyl Islahatlarnn Genel Nitelii :XVIII. Yzyl slahatlarnda Osmanl Devlet adamlar, gerilemenin nedenlerini aratrp, bunlara areler bulma yoluna gitti. Bu yzyl slahatlar, XVII. yzyl slahatlarna gre daha kkl, sonu bakmndan daha olumludur. Yaplan slahatlarda, ilk defa neden-sonu ilikisi kuruldu. XVIII. yzyl slahatar, daha ncekilerde olduu gibi kiilerle sabit kalmayp devlet politikas haline getirildi. Avrupa'nn teknik ve askeri stnl kabul edildi. Yaplan slahatlar genelde, askeri alana ynelikti. XVII. yzyln aksine Bat'daki gelimelerden yararlanld. Lale Devri Islahatlar (1718-1730) :Lale Devri; 1718'de imzalanan Pasarofa Antlamas ile balayan ve 1730'da kan Patrona Halil syan ile son bulan dnemin addr. Lale Devri slahatlarnn en nemlisi, 1727 ylnda Osmanl Devleti'nde kullanlmaya balanan matbaadr. Matbaann kullanlmaya balamasndan sonra, skdar'da Dar-t Tbat-l Amire adyla devlet matbaas kuruldu. eitli semtlerde ktphaneler, Yalova'da kat imalathanesi ald. Avrupa'y yakndan tanmak amacyla Avrupa'ya ilk eliler bu dnemde gnderildi. Kuma imalathaneleri ald. Yenieri Oca'ndan Tulumbac Oca adyla ilk defa bir itfaiye bl kuruldu. iek as ilk kez kullanld. Patrona Halil syan Lale Devri'nde yaplan slahatlar, ulemann ve yenierilerin karlarna ters dmt. Lale Devri ile birlikte artan lks yaant, halkn tepkisine yol amt. Sadrazam Damat brahim Paa, ran seferine gitmek istememiti. Patrona Halil ve Muslu Bee ismindeki iki Arnavut nderliindeki bir grup 1730'da isyan balattlar. Vergilerden ikayeti halk ve ran Seferi'ne katlmak istemeyen yenieriler de isyana katld. Saraya giden asiler, padiah III. Ahmet'ten Damat brahim Paa'nn kafasn istediler. Sadrazam kendilerine teslim edilince onu idam ettiler. Asiler, padiah III. Ahmet'i tahttan indirerek yerine I. Mahmut'u geirdiler. 1730 Patrona Halil syan ile Lale Devri sona erdi. I. Mahmut Dnemi Islahatlar Yabanc uzmanlardan yararlanarak askeri alanda slahatlar yapt. Aslen Fransz olan Humabarac Ahmet Paa'nn yardmyla Osmanl ordusunun Topu ve Humbarac snflarnda dzeltme yapt. Humbarac Ahmet Paa orduyu, takm, blk, tabur ve alay gibi birimlere ayrd. Subay yetitirmek amacyla ilk defa Kara Mhendishanesi ald. (1734 mhendishane-i berri humayun). Batl anlamda askeri slahatn yapld ilk dnemdir. III. Mustafa Dnemi Islahatlar : lk nce maliyeye dzen verdi. Lzumsuz devlet masraflarn keserek hazineyi rahatlatt. Sadrazam Koca Ragp Paa'nn tavsiyesi zerine, Topu Oca'nn bana Baron de Tot isminde bir Macar getirildi. Baron de Tot, topu oca ve tophaneyi dzenledi. Osmanl ordusunda srat topular ismiyle yeni bir snf oluturdu. III. Mustafa, maliyeyi dzletmek iin "Esham- Tahvilat" ismiyle borlanma senetleri kard. Deniz Mhendishanesi ald. (1773 Mhendishane-i Bahr-i Hmayun) I. Abdulhamit Dnemi Islahatlar :Sadrazam Halil Hamid Paa'nn yardmlar ile orduda slahatlar yapt. Topu, humbarac ve lamc ocaklarnda yeni dzenlemeler yapld. Yenieri saym yaplarak ulufe sahtecilii nlenmek istendi. Tersanelerin says arttrld. Fransadan teknik ekip getirildi. III. Selim Dnemi Islahatlar :Dnemin nl devlet adamlarna yaplacak slahatlar konusunda rapor hazrlatt. Ordu ve maliye ilerine ncelik vererek slahatlara balad. Yenieri Oca'na el srmeden Nizam- Cedid Oca'n kurdu. 3.Selimin tm slahatlarna ve ordusuna nizam cedit denir. 1795 ylnda Mhendishane-i Berr-i Hmayun ald. Selimiye klas kuruldu. Nizam- Cedid ordusunun masraflarn karlamak amacyla rad- Cedid hazinesi oluturuldu. D

siyasete nem verildi, Avrupa'ya srekli eliler gnderildi. Nizam- Cedid slahatlarna kar olanlar, Yenierilerin de desteini alarak, 1807 ylnda Kabak Mustafa syan'n sonunda tahtn 4.mustafaya brakt. DAILMA DNEM 1792 1918 Gerileme dnemindeki iyi niyetli almalar dalmay nleyemedi. II. MAHMUT:Bu dnemin en nl padiah II. Mahmut'tur. II. Mahmut dneminde birok ada yenilkler yapld. Devlet rgt yeniden dzenlendi. Yeni niversiteler ald. Devlet eliyle bir gazete yaymland. lk nfus saym yapld. Yenieri Oca kaldrld. 1826 ABDLMEC T: II. Mahmut'tan sonra baa gemitir. 1839 - 1861 yllar arasnda padiahlk yapmtr. Toplum ve devlet dzeninde nemli deiiklikleri salayan Tanzimat Ferman gerekleti. Tanzimat Ferman 1839'da ilan edildi. Tanzimat Ferman'nda; mparatorluk ierisinde yaayan herkesin can, mal ve namusunun korunmas, Mahkemede yarglanmadan kimseye ceza verilmemesi, Vergilerin vatandan gelirine gre alnmas, Mslmanlarla Hrstiyanlarn ayn haklara sahip olmas gibi, ilkeler yer ald. Bu fermanla "Tanzimat Dnemi" adyla bir dnem balad. Fakat eitli nedenlerle bu ferman da aranlan mutluluu getirmedi. ABDLAZ Z 1861 - 1867 yllar arasnda padiahlk yapt. lke ekonomik ynden ok hzl geriledi. Devlet d borlara sarld. Fakat durum yine de kurtarlamad. Yksek faizle alnan borlar denemeyecek duruma geldi. Bunlara ilaveten Orta Dou'da ve Balkanlar'da ayaklanmalar oldu. Yunan Devleti kuruldu. M. Ali Paa Msr'da ayakland. Franszlar Cezayir'i ald. Devlet tam bir aresizlik iine girdi. V. MURAT: Bu dnem de eitli alkantlarla geti. II. ABDLHAM T: Bu dnemde; Mithat Paa, Namk Kemal ve Ziya Paa gibi Merutiyetilerin almalar ile ilk Anayasa hazrland. Merutiyet kabul edildi (1876). Bir yl sonra eitli siyasal gelimelerin sonunda padiah meclisi kapatt. Abdlhamit, 1908'de kabul edilen II. Merutiyete kadar kat bir mutlakiyeti dzen uygulad. Bu dnemde yaplan anlamalar sonunda Balkanlarda, n Asya'da ve Kuzey Afrika'da byk toprak kayplar oldu. 1909 ylnda Harekat Ordusu stanbul'a geldi ve Abdlhamit ynetimine son verdi. TT HAT VE TERAKK DNEM : Abdlhamit'ten sonra ynetimi ele alan ttihat ve Terakki ileri gelenleri de baarl olamadlar. Trablus Sava (1911) ve Balkan Sava (1912) ile ok nemli kayplar oldu. 1914 ylnda I. Dnya Sava balad. ngiltere, Fransa ve Rusya birletiler. Almanya, Macaristan ve talya'da ayr bir grup kurdular. 4 yl sren bu savaa zamanla baka devletler de katld. Osmanl Devleti, savan ilk yllarnda tarafsz kald. Daha sonra devlet ynetimi Almanlarn kazanacana inandklar ve sempati duyduklar iin, Almanlarla bir dostluk anlamas yaptlar. Osmanllara snan iki Alman gemisi, Rus limanlarn bombalaynca, Osmanllar kendilerini savan iinde buldular. Osmanllar birok cephede savaa girdiler. anakkale Zaferi kazanld. Almanlarn teslim olmasyla, Osmanllar'da yenik sayldlar. 1918 ylnda koullar ok ok ar olan "MONDROS ATEKES ANTLAMASI"n imzaladlar. Bylece 600 yldan fazla yaayan koca imparatorluk, tarihe karm oldu. Ulusuluk Eylemleri 1789 Fransz htilali : Yalnz Fransa'da deil btn dnyada etkileri grlen Fransz htilali, dnya tarihinde yeni bir an balangc olmutur. Avrupa'da mutlakiyet idarelerinin ykln balatan bu olay, Fransa'nn XVIII. yzyln balarndan itibaren srklendii ekonomik ve sosyal bunalmlarn doal bir sonucu idi. 14 Temmuz 1789 tarihinde Fransz Kral XVI. Lui'nin meclisi datmak istemesi zerien halk ayakland ve Bastille Hapisanesi'ni bast. Mahkumlar serbest brakld ve isyan giderek byyerek btn Avrupa'ya yayld. Srp syan (1804) 1. Osmanl Devleti'nde merkezi otoritenin zayflamas 2. Srbistan' yneten Yenieri kodamanlarnn halka bask yapmas 3. Rusya ve Avusturya'nn kkrtmas. 4. 1789 Fransz htilali ile ortaya kan "ulusuluk" akmlarnn Srplar arasnda yaylmas. 5. XVIII. yzylda Osmanl-Avusturya, Rusya arasnda kan savalarn Srp topraklarnda yaplmas Srplar , 1804'te, Kara Yogi nderliinde ayaklanma balatt. 1812'de imzalanan BkreAntlamas ile Srplara ayrcalk verildi. Srp ayaklanmas, 1813'te Milo Obronovi nderliinde yeniden balad. 1829'da Edirne Antlamas ile zerk Srbistan Prenslii kuruldu.

1878 Berlin Antlamas ile Srbistan bamszln elde etti. Srp Ayaklanmas, Fransz Devrimi'nin getirdii ulusuluk akmnn Osmanl Devleti'nde grlen ilk etkisidir. 1806-1812 Rus sava ve 1807 ngiliz savalar Bkre Antlamas (1812) :Osmanl Devleti ile Rusya arasnda 1812 tarihinde imzaland. Antlama maddeleri u ekildeydi: 1. Eflak ve Bodan Osmanl Devleti'ne geri verilecek, ancak Osmanl Devleti, Eflak ve Bodan beylerini grevine iade edecektir. 2. Beserabya Rusya'ya verilecek, Prut rma snr olacaktr. 3. Osmanl Devleti, Srbistan'a ayrcalk verecektir. Bkre Antlamas ile Osmanl Devleti ilk defa kendisine bal bir ulusa ayrcalk verdi. 1829 Edirne Antlamas : 1. Yunanistan bamsz olacaktr. 2. Eflak ve Bodan zerkletirilecektir. 3. Srbistan Prenslii kurulacaktr. 4. Tuna Irmann kenarndaki baz kaleler Rusya'ya verilecektir.5. Rus ticaret gemileri Boazlar'dan serbeste geecektir. 6. Osmanl Devleti, Rusya'ya sava tazminat deyecektir. 7. Dou Anadolu'da baz kaleler Rusya'ya braklacaktr. nemi : 1. Edirne Antlamas, Osmanl Devleti'nin Kk Kaynarca Antlamas'ndan sonra imzalad en ar koullu antlamalarndan biridir. 2. lk defa Osmanl Devleti'ne bal bir ulus bamszlk kazanmtr. 3. Rusya, Orta Avrupa ticaretini denetlemeye balamtr. 4. Bugnk Romanya'nn temelleri atlmtr. 5. Msr Sorunu'nun balamasna neden olmutur. Osmanl Devleri, bu antlamadan sonra Rusya'ya kar tek bana olamayacan anlad ve kendi varln srdrmenin Avrupa devletleri arasndaki denge politikasna bal olduunu grd. 1877-1878 Rus sava (93 harbi) Berlin Antlamas (13 Temmuz 1878) :1. Srbistan, Karada ve Romanya'ya bamszlk verilecektir. 2. Bulgaristan 3 Blme ayrlacak; Makedonya Osmanl Devleti'ne verilecek, Dou Trakya zerkletirilecek, Bulgaristan Prenslii kurulacak. Bylece, Rusya'nn Balkanlar'da glenmesi ve Balkanlar zerinden Akdeniz'e inmesi engellendi. 3. Kars, Ardahan ve Batum Rusya'ya verilecek, Dou Bayezit Osmanl Devleti'ne kalacaktr. (Kars, Ardahan ve Batum Brest Litowsk Antlamasile Osmanl Devleti'ne geri verildi.) 4. Bosna Hersek, Osmanl Devleti'ne bal olacak, Avusturya tarafndan ynetilecektir. (1908'de Avusturya, Bosna Hersek'i igal etti.) 5. Girit ve Ermenistan'da slahat yaplacaktr. 6. Teselya Yunanistan'a braklacaktr. 7. Osmanl Devleti, Rusya'ya sava tazminat deyecektir. nemi : 1. Osmanllara bal pek ok ulus bamszln kazand. 2. Osmanllarda ok dnemi balad. 3. Osmanl Devleti'nin egemenlik haklar zedelendi. 4. Ermeni sorunu balad. 5. Rusya'nn Balkanlar'da glenmesi ve Akdeniz'e inmesi engellendi. 6. ngiltere ve Fransa'nn Osmanl Devleti'ni korumaktan vazgetii anlald. 7. Osmanl-Alman yaknlamas balad. Yunan syan (1820-1829) :1. Osmanl Devleti'nde merkezi otoritenin zayflamas 2. 1789 Fransz htilali ile ortaya kan "ulusuluk" akmlarnn Yunanllar arasnda yaylmas. 3. Rnesans ve Hmanizm hareketleri ile Avrupa'da Yunan hayranlnn balamas. 4. Rumlar'n, gemicilik sayesinde Avrupa ile iyi ilikilere girmesi 5. Rumlar'n, bamszlk amacyla Etnik-i Eterya Cemiyeti'ni kurmas. Rumlar 1820'de Eflak'ta isyan etti. 1821 ylnda Mora Yarmadas'nda isyan kt. Mora isyan, Mehmet Ali Paa'nn yardm ile bastrld. ngiltere, Fransa ve Rusya, Osmanl Devleti'nin Yunanistan'a bamszlk vermesi iin 1827'de Navarin'de Osmanl donanmasn yakt. Ruslar douda Erzuruma Batda edirneye kadar geldiler. Bu yenilgide yenieri ocann kaldrlmasnn etkisi vardr. 1829'da Edirne Antlamas ile Yunanistan bamszln elde etti. Ulusuluk akmnn etkisiyle Osmanllardan bamszln elde eden ilk ulus Yunanllar (Rumlar) olmutur. 1878 Berlin Anlamasyla Srbistan, Romanya ve karaba devletleri kuruldu. 1908 2.Merutiyet ile Bulgaristan, 1912 1.Balkan savayla Arnavutluk, 1914 1.Dnya savayla ngiltere gdmnde Araplar bamszlk kazanmlardr. Etnik-i Eterya Cemiyeti Bu cemiyet 1814'te Odessa'da ikisi Rum, biri Bulgar kii tarafndan kurulmutur. Cemiyetin asl amac eski Bizans mparatorluu'nu yeniden canlandrmakt. stanbul Patrii ile Rus ar'nn da destekledii bu dernein banda Rus ar'nn yaveri olan Aleksandr Ipsillanti bulunuyordu. Cemiyet ksa srede glenmi, Yunanistan ve stanbul'da ubeler amtr. Kavalal Mehmet Ali Paa 1769'da Kavala'da dodu. 1799'da Franszlar' Msr'dan karmak zere gnderilen orduda bayraktar olarak grev ald. Ksa srede "babozuk alay"

komutanlna atand. Msr'da kan Klemen ayaklanmalarn bastrd. 1805'te Msr valiliine atand. Msr'da Avrupal uzmanlarn denetiminde kuvvetli bir ordu kurdu. Ayrca Bat eitim sistemine dayal bir eitim sistemi ve toprak reformunu gerekletirdi. Bu arada stanbul ile iyi geinmeye de dikkat etti. Hicaz'da kan Vahhabi syan'n bastrd. 1820'de Sudan' ele geirdi. 1824'te Mora ayaklanmasnn bastrlmasnda Osmanl ordusuna ok yardm oldu. Olu iin istedii Suriye valilii yerine Girit valilii verilince devlete kar ilk Mslman isyan balatt. 2.Mahmut zamannda, Msr Valisi kavalal ve olu suriyeyi igal ve ilhak ettiler. Adana ve Konya civarnda Osmanl ordularn yendiler. Bu i sorun uluslararas bir boyuta Rusyadan Osmanlya yardm gelmesiyle oldu. Devreye giren ngiltere, Fransa 1833 Ktahya anlamasnn imzalanmasn saladlar. Kavalal Mehmet Paaya Msr, Girit ve Suriye valilii oluna da Cidde valilii verildi. 2.Mahmut ve Kavalal memnun olmadlar. Osmanl; ngiltere ve Fransaya gvenemediinden 1833te Ruslarla Hnkar skelesi anlamasn imzalad. Buna gre savata Ruslar, Osmanlya asker yardm yapacak, Osmanl da boazlar dier devletlere kapatacaktr. nemi: Osmanlnn boazlar ile ilgili egemenlik haklarna dayanarak imzalad son anlamadr. 1833 Hnkar iskelesi anlamasndan sonra boazlarla ilgili sorunlar uluslar aras anlamalarla zld. 1839 Nizip savanda kavalal Osmanly yendi. Ruslarn mdahalesinden ekinen ngiltere, Fransa Kavalalnn ilerlemesine engel oldular. 1840ta Londra Mukavelenamesi imzaland. Msr, Osmanlya bal kalacak, vergi verecektir. Suriye, Adana, Girit Osmanllara verildi. 1841'de Suriye elinden alndysa da Msr'da kendi hanedann kurdu. 1841 Londra anlamas ve boazlar: Osmanl, ngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya Prusya arasnda. Boazlar Osmanlda kalacak ve bar zaman sava gemisi gemeyecektir. Eflak-Bodan, Srbistan, Karada, Bosna-Hersek syanlar (1875-1878): 1. 1789 Fransz htilali'nin getirdii uluuluk akm 2. Rusya'nn Panislavizm politikas. lk ayaklanma 1875 ylnda Bosna ve Hersek'te meydana geldi. Ayn yl Bulgarlar da ayakland. Kargaadan yararlanan Srplar ve Karadallar da Osmanl Devleti'ne sava ilan etti. Avrupa devletleri Balkanlardaki bar salama amacyla stanbul'da bir konferans dzenledi. Osmanl Devleti, Avrupa'nn i ilerine karmasn engellemek amacyla 1876 ylnda Kanun- Esasiyi ilan etti. Osmanl-Rus Savalar 1806-1812 Osmanl-Rus Sava ve Bkre Antlamas : 1804 Srp isyannda Rusya'nn Srplar kkrtmas ve kan isyan desteklemesi. Osmanl Devleti, 1806 tarihinde Boazlar' Rusya'ya kar kapatt. 1806 tarihinde Rusya Eflak ve Bodan' igal etti. 1807 tarihinde de Osmanl Devleti Rusya'ya sava ilan etti. Fransa'ya gvenerek bu savaa giren Osmanl Devleti, Fransa'nn iki yzl politikas sonucu 1812'de Bkre Antlamas'n imzalayarak savatan ekildi. Bkre Antlamas (1812) :Osmanl Devleti ile Rusya arasnda 1812 tarihinde imzaland. Antlama maddeleri u ekildeydi: 1. Eflak ve Bodan Osmanl Devleti'ne geri verilecek, ancak Osmanl Devleti, Eflak ve Bodan beylerini grevine iade edecektir. 2. Beserabya Rusya'ya verilecek, Prut rma snr olacaktr. 3. Osmanl Devleti, Srbistan'a ayrcalk verecektir. Bkre Antlamas ile Osmanl Devleti ilk defa kendisine bal bir ulusa ayrcalk verdi. 1827-1829 Osmanl-Rus Sava ve Edirne Antlamas :1. Rusya'nn 1820 tarihindeki Yunan isyann desteklemesi 2. 1827 ylnda da Navarin'de Osmanl ve Msr donanmasn yaklmas olayna katlmas. 1827'de Rusya, Osmanl Devleti'ne sava ilan etti. Osmanl Devleti'nin savaa hazr olmamas nedeniyle, Rusya, Bat'da Edirne'yi, Dou'da da Erzurum'u ele geirdi. Osmanl Devleti, 1829 tarihinde Edirne Antlamas'n imzalayarak savatan ekildi. 1829 Edirne Antlamas : 1. Yunanistan bamsz olacaktr. 2. Eflak ve Bodan zerkletirilecektir. 3. Srbistan Prenslii kurulacaktr. 4. Tuna Irmann kenarndaki baz kaleler Rusya'ya verilecektir.5. Rus ticaret gemileri Boazlar'dan serbeste geecektir. 6. Osmanl Devleti, Rusya'ya sava tazminat deyecektir. 7. Dou Anadolu'da baz kaleler Rusya'ya braklacaktr. nemi : 1. Edirne Antlamas, Osmanl Devleti'nin Kk Kaynarca Antlamas'ndan sonra imzalad en ar koullu antlamalarndan biridir. 2. lk defa Osmanl Devleti'ne bal bir ulus bamszlk kazanmtr. 3. Rusya, Orta Avrupa ticaretini denetlemeye balamtr. 4. Bugnk Romanya'nn temelleri atlmtr. 5. Msr Sorunu'nun balamasna neden olmutur. Osmanl

Devleri, bu antlamadan sonra Rusya'ya kar tek bana olamayacan anlad ve kendi varln srdrmenin Avrupa devletleri arasndaki denge politikasna bal olduunu grd. Krm Sava (1853) ve Paris Antlamas: Rusya Akdenize inmek istiyordu. ngiltere ise 1838 Balta Liman anlamasyla byk imtiyazlar koparmt. 1. Rusya'nn Akdeniz'e inme emelleri. 2. Rusya'nn, Eflak ve Bodan' igal edip, Sinop'ta Osmanl donanmasn yakmas. 1853 ylnda ngiltere,Fransa, Piyemonte (Sardunya) Osmanl Devleti ile ittifak yaparak Rusya'ya sava ilan etti. Ruslar yenmilerdir. 1856'da Krm'n Sivastopol ve Malakof ehirleri ele geirildi. 1856 ylnda Paris Antlamas imzaland.Osmanl ilk defa bu savala d borlanmaya gitmitir 1854. Paris Antlamas (1856) :Koullar : 1. Osmanl Devleti bir Avrupa devleti saylacak, Avrupa Devletler Hukukundan yararlanacaktr. Osmanl Devleti'nin toprak btnl Avrupa devletleri tarafndan korunacaktr. 2. Karadeniz, tarafsz hale getirilecek, sava gemisi bulunmayacak, yalnzca ticaret gemileri geecektir. 3. Rusya ve Osmanl Devleti, Karadeniz'de sava gemisi bulundurmayacaktr. 4. Eflak ve Bodan'a zerklik verilecek, Avrupa devletleri'nin garantisinde olacaktr. 5. Tuna rmanda ticaret gemileri serbeste dolaacak ve Avrupa Devletleri tarafndan denetlenecektir. 6. Boazlar, 1841 Londra Senedi'ne gre dzenlenecektir. 7. Osmanl Devleti'nde 1856 Islahat Ferman izlenecek, ancak i ilerine mdahale edilmeyecektir. Antlamann nemi : 1. Osmanllarn XIX. yzylda kazanan devlet olarak imzaladklar tek antlamadr. 2. Osmanl Devleti'nin kendi toprak btnln koruyamayaca anlald. 3. Osmanl Devleti, bir Avrupa devleti olmann diyetini Islahat Ferman ile dedi. 4. Osmanl Devleti, sava kazanan devlet olmasna ramen yenik devlet durumuna drld. 5. Karadeniz tarafsz bir deniz haline getirildi. 6. Rusya'nn Akdeniz'e inmesini engelleyerek ngiltere ve Fransa Akdeniz'de gvenliklerini salad. 7. Rusya'nn Balkanlar'da egemenlik kurmas engellendi. 8. Rusya, 1774'te imzalanan Kk Kaynarca Antlamas ile elde ettii haklarn kaybetti, bundan sonra Pan-Slavizm politikasn ortaya att.

DAILMA DNEM 1792 1918 Gerileme dnemindeki iyi niyetli almalar dalmay nleyemedi. II. MAHMUT:Bu dnemin en nl padiah II. Mahmut'tur. II. Mahmut dneminde birok ada yenilkler yapld. Devlet rgt yeniden dzenlendi. Yeni niversiteler ald. Devlet eliyle bir gazete yaymland. lk nfus saym yapld. Yenieri Oca kaldrld. 1826 ABDLMEC T: II. Mahmut'tan sonra baa gemitir. 1839 - 1861 yllar arasnda padiahlk yapmtr. Toplum ve devlet dzeninde nemli deiiklikleri salayan Tanzimat Ferman gerekleti. Tanzimat Ferman 1839'da ilan edildi. Tanzimat Ferman'nda; mparatorluk ierisinde yaayan herkesin can, mal ve namusunun korunmas, Mahkemede yarglanmadan kimseye ceza verilmemesi, Vergilerin vatandan gelirine gre alnmas, Mslmanlarla Hrstiyanlarn ayn haklara sahip olmas gibi, ilkeler yer ald. Bu fermanla "Tanzimat Dnemi" adyla bir dnem balad. Fakat eitli nedenlerle bu ferman da aranlan mutluluu getirmedi. ABDLAZ Z 1861 - 1867 yllar arasnda padiahlk yapt. lke ekonomik ynden ok hzl geriledi. Devlet d borlara sarld. Fakat durum yine de kurtarlamad. Yksek faizle alnan borlar denemeyecek duruma geldi. Bunlara ilaveten Orta Dou'da ve Balkanlar'da ayaklanmalar oldu. Yunan Devleti kuruldu. M. Ali Paa Msr'da ayakland. Franszlar Cezayir'i ald. Devlet tam bir aresizlik iine girdi. V. MURAT: Bu dnem de eitli alkantlarla geti. II. ABDLHAM T: Bu dnemde; Mithat Paa, Namk Kemal ve Ziya Paa gibi Merutiyetilerin almalar ile ilk Anayasa hazrland. Merutiyet kabul edildi (1876). Bir yl sonra eitli siyasal gelimelerin sonunda padiah meclisi kapatt. Abdlhamit, 1908'de kabul edilen II. Merutiyete kadar kat bir mutlakiyeti dzen uygulad. Bu dnemde yaplan anlamalar sonunda Balkanlarda, n Asya'da ve Kuzey Afrika'da byk toprak kayplar oldu. 1909 ylnda Harekat Ordusu stanbul'a geldi ve Abdlhamit ynetimine son verdi. TT HAT VE TERAKK DNEM : Abdlhamit'ten sonra ynetimi ele alan ttihat ve Terakki ileri gelenleri de baarl olamadlar. Trablus Sava (1911) ve Balkan Sava (1912) ile ok nemli kayplar oldu. 1914 ylnda I. Dnya Sava balad. ngiltere, Fransa ve Rusya birletiler. Almanya, Macaristan ve talya'da ayr bir grup kurdular. 4 yl sren bu savaa zamanla baka devletler de katld. Osmanl Devleti, savan ilk yllarnda tarafsz kald. Daha sonra devlet ynetimi Almanlarn kazanacana inandklar ve sempati duyduklar iin, Almanlarla bir dostluk anlamas yaptlar. Osmanllara snan iki Alman gemisi, Rus limanlarn bombalaynca, Osmanllar kendilerini savan iinde buldular. Osmanllar birok cephede savaa girdiler. anakkale Zaferi kazanld. Almanlarn teslim olmasyla, Osmanllar'da yenik sayldlar. 1918 ylnda koullar ok ok ar olan "MONDROS ATEKES ANTLAMASI"n imzaladlar. Bylece 600 yldan fazla yaayan koca imparatorluk, tarihe karm oldu. Ulusuluk Eylemleri 1789 Fransz htilali : Yalnz Fransa'da deil btn dnyada etkileri grlen Fransz htilali, dnya tarihinde yeni bir an balangc olmutur. Avrupa'da mutlakiyet idarelerinin ykln balatan bu olay, Fransa'nn XVIII. yzyln balarndan itibaren srklendii ekonomik ve sosyal bunalmlarn doal bir sonucu idi. 14 Temmuz 1789 tarihinde Fransz Kral XVI. Lui'nin meclisi datmak istemesi zerien halk ayakland ve Bastille Hapisanesi'ni bast. Mahkumlar serbest brakld ve isyan giderek byyerek btn Avrupa'ya yayld. Srp syan (1804) 1. Osmanl Devleti'nde merkezi otoritenin zayflamas 2. Srbistan' yneten Yenieri kodamanlarnn halka bask yapmas 3. Rusya ve Avusturya'nn kkrtmas. 4. 1789 Fransz htilali ile ortaya kan "ulusuluk" akmlarnn Srplar arasnda yaylmas. 5. XVIII. yzylda Osmanl-Avusturya, Rusya arasnda kan savalarn Srp topraklarnda yaplmas Srplar , 1804'te, Kara Yogi nderliinde ayaklanma balatt. 1812'de imzalanan BkreAntlamas ile Srplara ayrcalk verildi. Srp ayaklanmas, 1813'te Milo Obronovi nderliinde yeniden balad. 1829'da Edirne Antlamas ile zerk Srbistan Prenslii kuruldu. 1878 Berlin Antlamas ile Srbistan bamszln elde etti. Srp Ayaklanmas, Fransz Devrimi'nin getirdii ulusuluk akmnn Osmanl Devleti'nde grlen ilk etkisidir. 1806-1812 Rus sava ve 1807 ngiliz savalar Bkre Antlamas (1812) :Osmanl Devleti ile Rusya arasnda 1812 tarihinde imzaland. Antlama maddeleri u ekildeydi: 1. Eflak ve

Bodan Osmanl Devleti'ne geri verilecek, ancak Osmanl Devleti, Eflak ve Bodan beylerini grevine iade edecektir. 2. Beserabya Rusya'ya verilecek, Prut rma snr olacaktr. 3. Osmanl Devleti, Srbistan'a ayrcalk verecektir. Bkre Antlamas ile Osmanl Devleti ilk defa kendisine bal bir ulusa ayrcalk verdi. 1829 Edirne Antlamas : 1. Yunanistan bamsz olacaktr. 2. Eflak ve Bodan zerkletirilecektir. 3. Srbistan Prenslii kurulacaktr. 4. Tuna Irmann kenarndaki baz kaleler Rusya'ya verilecektir.5. Rus ticaret gemileri Boazlar'dan serbeste geecektir. 6. Osmanl Devleti, Rusya'ya sava tazminat deyecektir. 7. Dou Anadolu'da baz kaleler Rusya'ya braklacaktr. nemi : 1. Edirne Antlamas, Osmanl Devleti'nin Kk Kaynarca Antlamas'ndan sonra imzalad en ar koullu antlamalarndan biridir. 2. lk defa Osmanl Devleti'ne bal bir ulus bamszlk kazanmtr. 3. Rusya, Orta Avrupa ticaretini denetlemeye balamtr. 4. Bugnk Romanya'nn temelleri atlmtr. 5. Msr Sorunu'nun balamasna neden olmutur. Osmanl Devleri, bu antlamadan sonra Rusya'ya kar tek bana olamayacan anlad ve kendi varln srdrmenin Avrupa devletleri arasndaki denge politikasna bal olduunu grd. 1877-1878 Rus sava (93 harbi) Berlin Antlamas (13 Temmuz 1878) :1. Srbistan, Karada ve Romanya'ya bamszlk verilecektir. 2. Bulgaristan 3 Blme ayrlacak; Makedonya Osmanl Devleti'ne verilecek, Dou Trakya zerkletirilecek, Bulgaristan Prenslii kurulacak. Bylece, Rusya'nn Balkanlar'da glenmesi ve Balkanlar zerinden Akdeniz'e inmesi engellendi. 3. Kars, Ardahan ve Batum Rusya'ya verilecek, Dou Bayezit Osmanl Devleti'ne kalacaktr. (Kars, Ardahan ve Batum Brest Litowsk Antlamasile Osmanl Devleti'ne geri verildi.) 4. Bosna Hersek, Osmanl Devleti'ne bal olacak, Avusturya tarafndan ynetilecektir. (1908'de Avusturya, Bosna Hersek'i igal etti.) 5. Girit ve Ermenistan'da slahat yaplacaktr. 6. Teselya Yunanistan'a braklacaktr. 7. Osmanl Devleti, Rusya'ya sava tazminat deyecektir. nemi : 1. Osmanllara bal pek ok ulus bamszln kazand. 2. Osmanllarda ok dnemi balad. 3. Osmanl Devleti'nin egemenlik haklar zedelendi. 4. Ermeni sorunu balad. 5. Rusya'nn Balkanlar'da glenmesi ve Akdeniz'e inmesi engellendi. 6. ngiltere ve Fransa'nn Osmanl Devleti'ni korumaktan vazgetii anlald. 7. Osmanl-Alman yaknlamas balad. Yunan syan (1820-1829) :1. Osmanl Devleti'nde merkezi otoritenin zayflamas 2. 1789 Fransz htilali ile ortaya kan "ulusuluk" akmlarnn Yunanllar arasnda yaylmas. 3. Rnesans ve Hmanizm hareketleri ile Avrupa'da Yunan hayranlnn balamas. 4. Rumlar'n, gemicilik sayesinde Avrupa ile iyi ilikilere girmesi 5. Rumlar'n, bamszlk amacyla Etnik-i Eterya Cemiyeti'ni kurmas. Rumlar 1820'de Eflak'ta isyan etti. 1821 ylnda Mora Yarmadas'nda isyan kt. Mora isyan, Mehmet Ali Paa'nn yardm ile bastrld. ngiltere, Fransa ve Rusya, Osmanl Devleti'nin Yunanistan'a bamszlk vermesi iin 1827'de Navarin'de Osmanl donanmasn yakt. Ruslar douda Erzuruma Batda edirneye kadar geldiler. Bu yenilgide yenieri ocann kaldrlmasnn etkisi vardr. 1829'da Edirne Antlamas ile Yunanistan bamszln elde etti. Ulusuluk akmnn etkisiyle Osmanllardan bamszln elde eden ilk ulus Yunanllar (Rumlar) olmutur. 1878 Berlin Anlamasyla Srbistan, Romanya ve karaba devletleri kuruldu. 1908 2.Merutiyet ile Bulgaristan, 1912 1.Balkan savayla Arnavutluk, 1914 1.Dnya savayla ngiltere gdmnde Araplar bamszlk kazanmlardr. Etnik-i Eterya Cemiyeti Bu cemiyet 1814'te Odessa'da ikisi Rum, biri Bulgar kii tarafndan kurulmutur. Cemiyetin asl amac eski Bizans mparatorluu'nu yeniden canlandrmakt. stanbul Patrii ile Rus ar'nn da destekledii bu dernein banda Rus ar'nn yaveri olan Aleksandr Ipsillanti bulunuyordu. Cemiyet ksa srede glenmi, Yunanistan ve stanbul'da ubeler amtr. Kavalal Mehmet Ali Paa 1769'da Kavala'da dodu. 1799'da Franszlar' Msr'dan karmak zere gnderilen orduda bayraktar olarak grev ald. Ksa srede "babozuk alay" komutanlna atand. Msr'da kan Klemen ayaklanmalarn bastrd. 1805'te Msr valiliine atand. Msr'da Avrupal uzmanlarn denetiminde kuvvetli bir ordu kurdu. Ayrca Bat eitim sistemine dayal bir eitim sistemi ve toprak reformunu gerekletirdi. Bu arada stanbul ile iyi geinmeye de dikkat etti. Hicaz'da kan Vahhabi syan'n bastrd. 1820'de Sudan' ele geirdi.

1824'te Mora ayaklanmasnn bastrlmasnda Osmanl ordusuna ok yardm oldu. Olu iin istedii Suriye valilii yerine Girit valilii verilince devlete kar ilk Mslman isyan balatt. 2.Mahmut zamannda, Msr Valisi kavalal ve olu suriyeyi igal ve ilhak ettiler. Adana ve Konya civarnda Osmanl ordularn yendiler. Bu i sorun uluslararas bir boyuta Rusyadan Osmanlya yardm gelmesiyle oldu. Devreye giren ngiltere, Fransa 1833 Ktahya anlamasnn imzalanmasn saladlar. Kavalal Mehmet Paaya Msr, Girit ve Suriye valilii oluna da Cidde valilii verildi. 2.Mahmut ve Kavalal memnun olmadlar. Osmanl; ngiltere ve Fransaya gvenemediinden 1833te Ruslarla Hnkar skelesi anlamasn imzalad. Buna gre savata Ruslar, Osmanlya asker yardm yapacak, Osmanl da boazlar dier devletlere kapatacaktr. nemi: Osmanlnn boazlar ile ilgili egemenlik haklarna dayanarak imzalad son anlamadr. 1833 Hnkar iskelesi anlamasndan sonra boazlarla ilgili sorunlar uluslar aras anlamalarla zld. 1839 Nizip savanda kavalal Osmanly yendi. Ruslarn mdahalesinden ekinen ngiltere, Fransa Kavalalnn ilerlemesine engel oldular. 1840ta Londra Mukavelenamesi imzaland. Msr, Osmanlya bal kalacak, vergi verecektir. Suriye, Adana, Girit Osmanllara verildi. 1841'de Suriye elinden alndysa da Msr'da kendi hanedann kurdu. 1841 Londra anlamas ve boazlar: Osmanl, ngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya Prusya arasnda. Boazlar Osmanlda kalacak ve bar zaman sava gemisi gemeyecektir. Eflak-Bodan, Srbistan, Karada, Bosna-Hersek syanlar (1875-1878): 1. 1789 Fransz htilali'nin getirdii uluuluk akm 2. Rusya'nn Panislavizm politikas. lk ayaklanma 1875 ylnda Bosna ve Hersek'te meydana geldi. Ayn yl Bulgarlar da ayakland. Kargaadan yararlanan Srplar ve Karadallar da Osmanl Devleti'ne sava ilan etti. Avrupa devletleri Balkanlardaki bar salama amacyla stanbul'da bir konferans dzenledi. Osmanl Devleti, Avrupa'nn i ilerine karmasn engellemek amacyla 1876 ylnda Kanun- Esasiyi ilan etti. Osmanl-Rus Savalar 1806-1812 Osmanl-Rus Sava ve Bkre Antlamas : 1804 Srp isyannda Rusya'nn Srplar kkrtmas ve kan isyan desteklemesi. Osmanl Devleti, 1806 tarihinde Boazlar' Rusya'ya kar kapatt. 1806 tarihinde Rusya Eflak ve Bodan' igal etti. 1807 tarihinde de Osmanl Devleti Rusya'ya sava ilan etti. Fransa'ya gvenerek bu savaa giren Osmanl Devleti, Fransa'nn iki yzl politikas sonucu 1812'de Bkre Antlamas'n imzalayarak savatan ekildi. Bkre Antlamas (1812) :Osmanl Devleti ile Rusya arasnda 1812 tarihinde imzaland. Antlama maddeleri u ekildeydi: 1. Eflak ve Bodan Osmanl Devleti'ne geri verilecek, ancak Osmanl Devleti, Eflak ve Bodan beylerini grevine iade edecektir. 2. Beserabya Rusya'ya verilecek, Prut rma snr olacaktr. 3. Osmanl Devleti, Srbistan'a ayrcalk verecektir. Bkre Antlamas ile Osmanl Devleti ilk defa kendisine bal bir ulusa ayrcalk verdi. 1827-1829 Osmanl-Rus Sava ve Edirne Antlamas :1. Rusya'nn 1820 tarihindeki Yunan isyann desteklemesi 2. 1827 ylnda da Navarin'de Osmanl ve Msr donanmasn yaklmas olayna katlmas. 1827'de Rusya, Osmanl Devleti'ne sava ilan etti. Osmanl Devleti'nin savaa hazr olmamas nedeniyle, Rusya, Bat'da Edirne'yi, Dou'da da Erzurum'u ele geirdi. Osmanl Devleti, 1829 tarihinde Edirne Antlamas'n imzalayarak savatan ekildi. 1829 Edirne Antlamas : 1. Yunanistan bamsz olacaktr. 2. Eflak ve Bodan zerkletirilecektir. 3. Srbistan Prenslii kurulacaktr. 4. Tuna Irmann kenarndaki baz kaleler Rusya'ya verilecektir.5. Rus ticaret gemileri Boazlar'dan serbeste geecektir. 6. Osmanl Devleti, Rusya'ya sava tazminat deyecektir. 7. Dou Anadolu'da baz kaleler Rusya'ya braklacaktr. nemi : 1. Edirne Antlamas, Osmanl Devleti'nin Kk Kaynarca Antlamas'ndan sonra imzalad en ar koullu antlamalarndan biridir. 2. lk defa Osmanl Devleti'ne bal bir ulus bamszlk kazanmtr. 3. Rusya, Orta Avrupa ticaretini denetlemeye balamtr. 4. Bugnk Romanya'nn temelleri atlmtr. 5. Msr Sorunu'nun balamasna neden olmutur. Osmanl Devleri, bu antlamadan sonra Rusya'ya kar tek bana olamayacan anlad ve kendi varln srdrmenin Avrupa devletleri arasndaki denge politikasna bal olduunu grd. Krm Sava (1853) ve Paris Antlamas: Rusya Akdenize inmek istiyordu. ngiltere ise 1838 Balta Liman anlamasyla byk imtiyazlar koparmt. 1. Rusya'nn Akdeniz'e inme

emelleri. 2. Rusya'nn, Eflak ve Bodan' igal edip, Sinop'ta Osmanl donanmasn yakmas. 1853 ylnda ngiltere,Fransa, Piyemonte (Sardunya) Osmanl Devleti ile ittifak yaparak Rusya'ya sava ilan etti. Ruslar yenmilerdir. 1856'da Krm'n Sivastopol ve Malakof ehirleri ele geirildi. 1856 ylnda Paris Antlamas imzaland.Osmanl ilk defa bu savala d borlanmaya gitmitir 1854. Paris Antlamas (1856) :Koullar : 1. Osmanl Devleti bir Avrupa devleti saylacak, Avrupa Devletler Hukukundan yararlanacaktr. Osmanl Devleti'nin toprak btnl Avrupa devletleri tarafndan korunacaktr. 2. Karadeniz, tarafsz hale getirilecek, sava gemisi bulunmayacak, yalnzca ticaret gemileri geecektir. 3. Rusya ve Osmanl Devleti, Karadeniz'de sava gemisi bulundurmayacaktr. 4. Eflak ve Bodan'a zerklik verilecek, Avrupa devletleri'nin garantisinde olacaktr. 5. Tuna rmanda ticaret gemileri serbeste dolaacak ve Avrupa Devletleri tarafndan denetlenecektir. 6. Boazlar, 1841 Londra Senedi'ne gre dzenlenecektir. 7. Osmanl Devleti'nde 1856 Islahat Ferman izlenecek, ancak i ilerine mdahale edilmeyecektir. Antlamann nemi : 1. Osmanllarn XIX. yzylda kazanan devlet olarak imzaladklar tek antlamadr. 2. Osmanl Devleti'nin kendi toprak btnln koruyamayaca anlald. 3. Osmanl Devleti, bir Avrupa devleti olmann diyetini Islahat Ferman ile dedi. 4. Osmanl Devleti, sava kazanan devlet olmasna ramen yenik devlet durumuna drld. 5. Karadeniz tarafsz bir deniz haline getirildi. 6. Rusya'nn Akdeniz'e inmesini engelleyerek ngiltere ve Fransa Akdeniz'de gvenliklerini salad. 7. Rusya'nn Balkanlar'da egemenlik kurmas engellendi. 8. Rusya, 1774'te imzalanan Kk Kaynarca Antlamas ile elde ettii haklarn kaybetti, bundan sonra Pan-Slavizm politikasn ortaya att. 1877-1878 Osmanl-Rus Sava (93 Harbi) ve Ayastefanos Antlamas :1870 talya, 1871 Almanya ile Avrupada gler dengesi deiti.Pan slavizm politikas vs 1. Paris Konferans'nda karlar zedelenen Rusya'nn Pan-Slavizm politikasna arlk vermesi 2. Rusya'nn Balkan uluslarn Osmanl'ya kar ayaklanmaya kkrtmas Osmanl Devleti, 1876'da toplanan Berlin, stanbul ve Londra konferanslarnda alnan, kendi aleyhindeki kararlar kabul etmedi. Bunun zerine 1877'de Rusya, Osmanl Devleti'ne sava ilan etti. Ruslar, Dou'da Kars, Ardahan, Batum ve Erzurum'u, Bat'da da Edirne'yi ald. Osmanl Devleti btn cephelerde yenilince, 1878'de Ayastefanos (Yeilky) Antlamas imzaland. Ayastefanos Antlamas, ngiltere ve Avusturya kar kt iin uygulanmad. ngiltere, Rusya'nn Dou Akdeniz'de; Avusturya da, Rusya'nn Balkanlar'da glenmesini istemediinden, bu antlamaya kar kt. Ayastefanos Antlamas (3 Mart 1878): 1. Srbistan, Karada ve Romanya'ya bamszlk verilecektir. 2. Byk Bulgaristan Krall kurulacaktr. 3. Kars, Ardahan, Batum ve Dou Bayezt Rusya'ya braklacaktr. 4. Bosna ve Hersek zerkletirilecektir. 5. Girit ve Ermenistan'da slahat yaplacaktr. 6. Teselya, Yunanistan'a braklacaktr. 7. Osmanl Devleti, Rusya'ya sava tazminat deyecektir. Msr Sorunu Mehmet Ali Paa syan : Kavalal Mehmet Ali Paa, Napolyon'un Msr' igali srasnda Kahire'ye geldi. 1804 ylnda Msr valiliine getirildi. Msr'da birok slahatlar yapt. 1821'de Mora'da ortaya kan Rum isyann bastrd. Mora valilii istei reddedilince, Suriye ve ukurova'ya girerek Ktahya'ya kadar ilerledi. Bunun zerine II. Mahmut, Rusya'dan yardm istedi. Osmanl Devleti, ilk defa kendi valisi ile savat. Msr sorunu bir i sorunken zamanla uluslar aras bir sorun haline geldi. 1833 ylnda Rus donanmas stanbul'a geldi. 1833 ylnda Ktahya Antlamas imzaland. Osmanl Devleti, 1833'de Rusya ile Hnkar skelesi Antlamas'n imzalad. Ktahya Antlamas (1833) :Koullar : 1. Mehmet Ali Paa'ya Girit Valiliine ek olarak Suriye Valilii verilecektir. 2. Olu brahim Paa'ya Cidde Valiliine ek olarak Adana Valilii verilecektir. 3. Mehmet Ali Paa, Osmanl Devleti'ne vergi deyecektir. Hnkar skelesi Antlamas (1833) Osmanl Devleti ile Rusya arasnda imzaland. Koullar : 1. Osmanl mparatorluu ve Rusya sava durumunda birbirlerine yardm edecektir. 2. Osmanl mparatorluu'na saldr olursa, Rusya asker gnderecek, masrafalar Osmanl Devleti tarafndan karlanacaktr. 3. Rusya'ya saldr olursa Osmanl Devleti Boazlar kapatacaktr. 4. Anlama sekiz yl geerli olacaktr.

nemi : 1. Osmanl Devleti ile Rusya arasnda ittifak kuruldu. 2. Rusya, Karadeniz'de gvenliini salad. 3. Osmanl Devleti, Boazlar'daki egemenlik haklarn kendi istei dorultusunda son kez kulland. 4. Boazlar sorunu balad. Nizip Sava (1839) Ktahya Antlamas, ne Osmanl Devleti'ni, ne de Mehmet Ali Paa'y memnun etmiti. 1839 ylnda Mehmet Ali Paa, Osmanl Devleti'ne demesi gereken vergiyi demedi. Mehmet Ali Paa, ayn yl bamszln ilan etti. 1839 ylnda Osmanl ve Msr ordular Nizip'te karlat ve Osmanl ordusu yenildi. Avrupa lkeleri, 1840 ylnda, Londra'da bir konferans toplad. Konferans'ta Osmanl Devleti'nin Mehmet Ali paa'ya kar korunmas karar alnd. 1840 ylnda Londra Antlamas imzaland. Londra Antlamas (1840) :1840 ylnda Londra'da Osmanl Devleti, ngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya delegeleri bir araya gelerek Msr Sorununu halletmek zere bir mukavele imzaladlar. Bu mukaveleye gre: 1. Msr eyaleti hukuk bakmndan Osmanl Devleti'ne bal olmakla beraber, ynetim asndan Mehmet Ali Paa'ya brakld. 2. Msr'n Osmanl Devleti'ne ylda 80 bin kese altn vermesi kararlatrld. 3. Suriye, Adana ve Girit Osmanl Devleti'ne geri verilecek. Berlin Konferans'ndan Sonra Osmanl-Avrupa ve Osmanl-Balkan likileri ngiltere'nin Kbrs' Al (1878) :Kbrs, 1571 ylnda Sokullu devrinde Osmanl topraklarna katld. Ada, ngiltere tarafndan 1877-1878 Osmanl-Rus Sava srasnda, gya aday Rus saldrlarna kar korumak amacyla, igal edildi. Tunus'un Franszlar Tarafndan gali (1881) Franszlar, 1830'da Cezayir'i igal etti. Franszlar, Berlin Konferans'nda Tunus'a yerleme arzularn bildirdi. Fransa, 1881 ylnda Tunus'u igal etti. Msr'n ngilizler Tarafndan gali (1882) Msr, 1517 ylnda Yavuz Sultan Selim zamannda Osmanl topraklarna katld. 1869'da Svey Kanal'nn almas ile Msr'n stratejik ve ekonomik nemi iyice artt. 1881'de Franszlar'n Tunus'u igali zerine ngilizler harekete geti. ngitere 1882 ylnda Msr'da kan isyan bahane ederek Msr' igal etti. Girit Sorunu ve Osmanl-Yunan Sava (1897) 1878 Berlin Antlamas'nda Girit'e imtiyaz verilmesine ramen, adada bulunan Rumlar ile stanbul arasndaki anlamazlklar devam etti. 1896 ylnda Girit'de kan isyan sonunda, Yunanistan adaya asker kard. Ertesi yl OsmanlYunan sava balad. 1897 ylnda Yunanistan ile bir antlama imzaland. Bu antlama ile; Girit'e muhtariyet verilemesi ve Yunanistan krallk soyundan bir prensin Girit'e vali olarak tayin edilmesi kararlatrld. 1908'de Venizelos, Girit'i Yunan Krall adna ynettiini ilan etti. Balkan Savalar sonunda Osmanl Devleti, Girit'in Yunanistan'a ait olduunu kabul etti. Dou Rumeli ve Bosna-Hersek 1878 Berlin Konferans ile Bulgaristan ksma ayrld. 1885 ylnda Filibe'de, Dou Rumeli'yi, Bulgaristan'a balamak amacyla bir isyan kt. 1897'de Bulgaristan Prensi, Osmanl Devleti tarafndan, Dou Rumeli Valisi olarak kabul edildi. 1908'de (II. Merutiyet'in ilan edildii srada) Bulgaristan bamszln ilan etti. Ayn yl Avusturya BosnaHersek'i topraklarna kattn belirtti. XIX. ve XX. Yzyl Islahatlar Genel zellikler :XVIII. ve XIX. yzyl slahatlarnn genelinde 1789 Fransz htilali ve onun getirdii ulusuluk akmnn izleri grlr. Sorunlarn zmnde Avrupa'ya yaknlamann gerekli olduu grld. Osmanl Devleti'nin Avrupa'ya yaklamas ile, Avrupallar aznlklar kullanarak Osmanl Devleti'nin iilerine karma frsat buldu. Sanayi Devrimi sonucunda hammadde ve pazar ihtiyac artan baz Avrupa devletleri kapitlasyonlar kullanarak Osmanl Devleti'nin i ilerine karmaya baald. Alemdar Mustafa Paa Islahatlar :IV. Mustafa dnemi sadrazamdr. Kabak syan'ndan sonra stanbul'a geldi. Kabak Mustafa'y yakalayarak ldrtt. Saraya giderek III. Selim'i tahta karmak istedi fakat IV. Mustafa tarafndan ldrlen III. Selim'in cesedi ile karlat. IV. Mustafa'y tahttan indirerek II. Mahmud'u tahta kard. lkedeki btn ayanlar stanbul'a toplayp, Sened-i ttifak'n imzalanmasn salad. Nizam- Cedid ordusuna benzer Sekban- Cedid ordusunu kurdu.

Sened-i ttifak :II. Mahmut ile ayanlar arasnda imzalanan bu belgeye gre : a) Ayanlar devlet otoritesini tanyacak ve yaplacak slahatlara kar kmayacaktr. b) Buna karlk ayanlar, bulunduklar yerlerde devlet adna asker ve vergi toplayabilecekler. Sened-i ttifak ile ilk defa devlet, ayanlarn varln tand. Bu durum devletin ayanlara bile sz geiremeyecek durumda olduunu gsterir. lk defa Osmanl padiahnn yetkileri snrlandrld. II. Mahmut Dnemi : Askeri Alandaki Islahatlar :Alemdar Mustafa Paa'nn Kabak Mustafa'y ortadan kaldrmasyla tahta geti. Osmanl padiahlar iinde askeri alanla birlikte dier alanlarda da geni boyutlu slahat yapan ilk Osmanl padiah oldu. Alemdar Mustafa Paa'nn yardmlar ile Sekban- Cedid ordusu yenierilerden tepki alnca, Ekinci Oca'n kurdu. 1826'da Vaka-yi Hayriye olay ile Yenieri Oca'n kaldrd. Yenieri Oca'nn kaldrlmas zerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adnda yeni bir ordu kurdu. II. Mahmut, Osmanl Devleti'nde Yenieri Oca'n kaldrmaya cesaret eden ilk Osmanl padiah oldu. II. Mahmut slahatlar Atatrk devrimlerine en yakn slahatlar olarak bilinmektedir. Atatrk'n mezun olduu stanbul'daki Kara Harp Okulu onun zamannda yaplmtr. Ynetim Alanndaki Islahatlar :Divan- Hmayun'u kaldrarak yerine, Nazrlk sistemi kuruldu. Sadrazam ve eyhlislam'n yetkileri snrlandrld. Msadere sistemi kaldrld. Tara ynetiminde eyalet, liva ve kaza rgtlenmesine gidilerek, ky ve mahalle muhtarlar atand. Bylece lke ynetiminin tek elden yrtlmesi amaland. Msadere : Osmanl Devleti'nde devlet adamlarnn veya zengilerin ya eceliyle lmeleri ya da idam edilmeleri halinde, sahip olduklar mallara devlet tarafndan el konulmasna "msadere" denir. lk defa Fatih Sultan Mehmet zamannda uygulanan bu yntem, II. Mahmut tarafndan kaldrlmtr. Msadere sisteminde kiilerin miras hakk bulunmazd. Sistemin kaldrlmas ile miras brakabilme hakk domu oldu. Hukuk Alanndaki Islahatlar :Meclis-i Vaka-t Ahkam- Adliye kuruldu. Dar 'u ura-y Bab- ali oluturuldu. Msadere sistemine son verildi. Toplumsal Alandaki Islahatlar : lk defa askeri amal nfus saym yapld. lk defa posta ve karantina tekilatlar kuruldu. Sivil klk kyafet deiiklii yapld. Memurlara fes ve pantolon giyme zorunluluu getirildi, maa baland. lk resmi gazete olan Takvim-i Vakayi karld. Padiah resimlerinin devlet dairelerine aslmas gelenei balatld. Eitim Alanndaki Islahatlar : lkretim, zorunlu hale getirildi. Avrupa'ya ilk defa renci gnderildi. Yksek renime renci yetitirmek amacyla Rtiye ve Mekteb-i Ulum-u Edebiye ald. Devlet memuru yetitirmek iin Mekteb-i Harbiye, askeri doktor yetitirmek iin Mekteb-i Tbbiye ald. Bando okulu olarak Mzka-y Hmayun ald. Mekteb-i Maarif-i Adliye'nin almas ile sarayda bulunan ve devlet memuru yetitiren Enderun dnemi sona erdi. Tanzimat Dnemi Islahatlar 1839 Tanzimat Ferman :Dnemin padiah Abdlmecid, Hariciye Nazr Mustafa Reit Paa'dr. Mustafa Reit Paa, memleketi kurtarmak iin Avrupal devletleri kazanmak gerektiini, imdiye kadar yaplmam apta bir slahat yaplarak Avrupa kanun ve dzeninin kabul edilmesi gerektiini dnyordu. Abdlmecid, Mustafa Reit Paa'y bu ile grevlendirdi. Mustafa Reit Paa, Tanzimat- Hayriye Ferman adyla yaplacak ileri sralayan bir Ferman hazrlad. Ferman, 3 Kasm 1839'da Topkap Saray'nn Glhane Bahesi'nde okundu. Tanzimat Ferman olarak bilinen bu fermann yaynlanmasndan, 1876 ylnda ilan edilen I. Merutiyet'e kadar uzanan dneme Tanzimat Dnemi denir. Tanzimat Ferman'nn maddeleri : 1. Osmanl tab'asnn din, dil, milliyet fark gzetilmeksizin can, mal, namus gvenlii salanacaktr. 2. Herkesten gelirine gre vergi alnacaktr. 3. Askerlik ileri dzene konulacaktr. 4. nsanlar mahkeme edilmeden idam cezasna arptrlamayacaktr. 5. Padiah'n gcnnde zerinde kanun gc kabul edilecektir. 6. Rvet ve iltimas yasaklanacaktr. 7. Msadere sistemi kaldrlacak insanlar mal, mlk, sahibi olabilecektir.

Tanzimat Ferman'nn zellikleri : 1. Osmanl padiahnn yetkileri snrlandrlmtr. 2. nsan haklar alannda nemli bir adm atlm ve Osmanl toplumuna ilk defa eitlik getirilmitir. 3. ngiltere'de yaynlanan (1215) Magna Carta belgesiyle benzerlik gstermektedir. 4. Bu fermanla birlikte askerlik, eitim, ynetim, ekonomi ve hukuk alannda yenilikler yaplm en ok da hukuk zerinde durulmutur. Islahat Ferman 1859: Tanzimat Ferman ile beklediklerini bulamayan Avrupa lkeleri, Osmanl Devleti'nin i ilerine karmaya balad. Osmanl Devleti, 1856 ylnda katlaca Paris Antlamas'nda Avrupal devletlerinin herhangi bir sorun karmamas iin Islahat Ferman'n ilan etti. Islahat Ferman, Tanzimat Ferman'n tamamlayan bir fermand. Islahat Ferman'ndaki asl ama Tanzimat Ferman'nn eksiklerini gidermek ve Osmanl Devleti'ni kten kurtarmakt. Islahat Ferman'nn Maddeleri : 1. Gayrimslimler din ve mezheplerinde serbest olacaklard. 2. Gayrimslimler okul, kilise, hastane yaptrabilecek ve onartabilecekti. 3. Gayrimslimler bedelli askerlik yapabilecekti. 4. Mahkemeler ak yaplacak, gayrimslimler kendi dinlerinde yemin edebilecek ve bir Mslmann ahitliine kar bir gayrimslimin ahitlii denk kabul edilecekti. 5. Gayrimslimler devlet memuru olabilecekti. 6. Gayrimslimler il genel meclislerine ye olabilecekti. 7. Gayrimslimler vergisini dedikleri taktirde mal mlk edinebileceklerdi. 8. irket ve banka kurma haklar getirilmiti. Ynetim Alanndaki Islahatlar :Padiah yetkileri yasalar ile snrlandrld. l ynetimleri dzenlenerek, valilere yardmc olmak zere il genel meclisleri oluturuldu. Belediye rgtleri kuruldu. Askeri Alandaki Islahatlar :Askerlik grevi vatan grevi haline getirildi. Cizye vergisini toplama yetkisi nce patrikhaneye brakld, ardndan bu vergi tamamen kaldrld. Aznlklarn askere alnmas konusunda, Bedel-i Nakdi uygulamas getirildi. Ekonomi Alanndaki Islahatlar :Aznlklara banka kurma, mlk sahibi olma, devlet memuru olam, irket ama gibi haklar verildi. Vergilerin toplanmasnda herkesin gelirini dikkate almak gerektii kararlatrld. Msadere sistemi kaldrld. Maliye bakanl, Ticaret Mahkemeleri ve Adli Mahkemeler gibi kurumlar ald. lk kat para basld. lk defa d bor bu dnemde ngiltere'den 1854 ylnda alnd. Eitim Alanndaki Islahatlar : lk kez kz renciler iin sanat ve retmen okullar ald. Dar'l Fnun, Dar'l Muallimin, Dar'l Muallimat, Mekteb-i Sultani ve Mekteb-i Mlkiye ald. Bat dillerinden eviriler yapld. lk zel gazete olan Tercman- Ahval kartld. 1. Merutiyet: 1876 Abdl Aziz tahttan indirildi. 5.murat padiah oldu. O da indirildi 2.Abdlhamit padiah seildi. II. Abdlhamit, 1876'da I. Merutiyet'i ilan etti. Kanun-i esasi yaynland. Osmanl Devleti anayasal bir dneme girdi. Fakat, yetki yine padiahtayd. II. Abdulhamit, 93 Harbi'ni bahane ederek Mebuslar Meclisi'ni kapatt. Bylece; I. Merutiyet dnemi sona erdi. " stibdat Dnemi" balam oldu. 1889'da " ttihat ve Terakki" gizli olarak kuruldu. 2. Merutiyet'in lan Edilme Nedenleri : Nedenler I. Abdlhamit'in II. Merutiyet'in lann Kabul Etmesinin Sebepleri : 1. ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne bal olan baz subaylarn Rumeli'de ayaklanmas 2. Tahta, Osmanl hanedanndan baka bir kiinin geecei sylentisi 3. Serez'den bir ordunun stanbul'a yryeceine dair padiaha gelen telgraf 4. Ordu ve halk arasnda isyan belirtilerinin ortaya kmas D Etkenler :En nemli d etken "Reval grmesi" dir. Reval Grmesi'nde u kararlar alnmtr: 1. Ruslar, Balkanlar'da serbest braklacak 2. stanbul ve Boazlar Ruslara verilecek 3. Makedonya Blgesi'nde slahat yaplacak ttihat ve Terakki Cemiyeti : stanbul'da Askeri Tbbiye rencilerinden brahim Temo, Abdullah Cevdet, shak Skuti, Mehmet Reit ve Hseyinzade Ali tarafndan 1889 ylnda gizlice kurulan cemiyet, ayn yl, Paris'teki Jn Trkler ile temas kurup "Osmanl ttihat ve Terakki Cemiyeti" adn benimsedi. II. Abdulhamit dneminde yelerin ou tutukland ve srgn edildi. Bundan sonra yurt dnda rgtlenen cemiyet, 1908 tarihinde II. Abdulhamit'in Kanun-i Esasi'yi yeniden yrrle koymasn salad. Bu arada cemiyet adn "Osmanl ttihat ve Terakki

Cemiyeti" ne evirdi. 31 Mart'ta meydana gelen ttihat ve Terakki kart hareket ve 1911 Trablusgarp Sava ile ayn yl kurulan muhalefet partisi "Hrriyet ve tilaf Frkas", ynetimin iktidarn sertletirmeye balamasna yol at. 23 Ocak 1913 tarihinde ynetimi ele geirmek amacyla Babali Baskn'n gerekletiren ttihat ve Terakki Partisi bilfiil lke ynetimine el koydu. 1913-1918 yllar arasnda lke " ttihat ve Terakki Partisi" ynetimi altnda bulundu. Parti ileri gelenlerinden Enver Paa'nn Alman yanls siyaseti yznden Birinci Dnya Sava'na giren Osmanl Devleti, savan sonunda yenik dt. 14 Kasm 1918'de Cemiyet kendini feshetti ve yerine "Teceddt Frkas" kuruldu. II. Merutiyet'in lan Edilmesi II. Abdlhamit, 1876'da I. Merutiyet'i ilan etti. Osmanl Devleti anayasal bir dneme girdi, fakat, yetki yine padiahtayd. II. Abdulhamit, 93 Harbi'ni bahane ederek Mebuslar Meclisi'ni kapatt. Bylece; I. Merutiyet dnemi sona erdi. " stibdat Dnemi" balam oldu. 1889'da " ttihat ve Terakki" gizli olarak kuruldu. II. Abdulhamit'e muhalif harekete Gen Trk (Jn Trk) hareketi denildi. 24 Temmuz 1908'de anayasa yeniden yrrle konuldu. Bu anayasa ile meclisin yetkileri artrld. lk kez, siyasi parti kurmak serbest oldu. ttihat ve Terakki Partisi dnda "Ahrar Partisi" de kuruldu. 31 Mart 1909'da, II. Merutiyet ynetimine kar isyan kt. II. Abdlhamit tahttan indirilerek, yerine Sultan Mehmet Reat geti. Kanun-i Esasi'de Yaplan Deiiklikler :Hkmet meclise kar sorumlu olacak. Padiahn meclisi kapatma yetkisi; Ayan Meclisi'nin onayna bal olacak. Milletvekilleri, kanun teklifi iin padiahtan izin almayacak. Padiah, Yasalr en ge iki ay ierisinde onaylayacak ve geri meclise gnderecek. Toplant ve dernek kurmak serbest braklacak. Padiahn kiileri srgn etme yetkisi olmayacak. Uluslaras antlamalar meclis tarafndan onaylanacak. Nazrlar (Bakanlar) Sadrazam (Babakan) tarafndan belirlenecek. 93 Harbi (1877-1878 Osmanl-Rus Sava) :1876 ylnda, Avrupal Devletlerin Balkanlar'da kalc zm bulmak amacyla topladklar stanbul Konferans'nda Balkanlar konusunda ar artlar getirilmesi zerine, Osmanl Devleti artlar kabul etmemi, daha sonra dzenlenen Londra Konferans da ayn ekilde sonulanmt. ki konferansta da Osmanl Devleti'nin artlar kabul etmemesi zerine, Rusya 1877 ylnda Osmanl Devleti'ne sava amt. Bu savata Plevne savunmas ile Gazi Osman Paa yk kahramanlklar gstermi, fakat Ruslarn, Yeilky'e kadar ilerlemelerine engel olunamamt. Bunun zerine padiah II. Abdlhamit, bar isteinde bulunmu ve 3 Mart 1878'de Yeilky (Ayestefanos) Antlamas imzalanmt. Gen Trkler (Jn Trkler) : Tanzimat dneminin sonlarna doru, baz Osmanl aydnlar (Namk Kemal, inasi, Ziya Paa, Hseyin Avni Paa) Gen Osmanllar adyla bir cemiyet kurdular. Bunlar; Osmanl lkesinde yaayan herkesin, din, dil, rk fark gzetmeksizin eit tutulmas halinde aznlklarn ayrlmaktan ve devlet kurmaktan vazgeeceklerini savunuyorlard. Bu dncelerinin uygulanabilmesi iin de; Merutiyet'in ilan edilmesi, temel hak ve zgrlklerin bir anayasa ile korunmas gerektiine inanyorlard. Bu nedenle II. Abdlahamit'e bask yapp 1876 ylnda Merutiyet'in ilann saladlar 31 Mart Olay :1. ttihat ve Terakki Partisi'nin iktidar yeterince ele geirememesi 2. Ahrar Partisi'nin merutiyet kart almalar 3. Volkan Gazetesi ve ttihad- Muhammedi derneinin merutiyet kart almalar 4. Halkn merutiyete ve gayrimslimlerle olan eitlie scak bakmamalar 5. Ordudan atlan Merutiyet kart subaylarn kkrtmas 6. Bulgaristan'n 5 Ekim 1908'de bamszln ilan etmesi 7. 6 Ekim 1908'de Avusturya'nn, Bosna-Hersek'i igali Volkan Gazetesi bayazar Hasan Fehmi 6 Nisan 1909'da ldrld. Cenazesi merutiyet kart gsteriye dnt. Gsteri giderek isyana dnt. syan Selanik'te duyulunca, Hareket Ordusu adndaki birlik stanbul'a hareket etti. Hareket Ordusu'nun kurmay bakan Mustafa Kemal'di. syan 24 Nisan 1909'da bastrld. 31 Mart Olay'nn Sonular :1. II. Abdlhamit tahttan indirildi ve yerine V. Mehmet Reat geti. 2. Padiah'n yetkileri kstland, meclisin yetkileri artrld. 3. Mustafa Kemal ilk kez bir siyasi olaya karm oldu. Tarblusgarp Sava:1. Siyasi birliini ge salayan talya'nn smrge arayna km olmas 2. talya'nn smrge elde etmek amacyla Trablusgarp'a gz dikmesi. talya, Avrupa devletlerinin de onayn alarak 28 Eyll 1911'de Trablusgarp'a asker kard.

Osmanl Devleti Trablusgarp'a deniz yolu ile asker gnderemedi. Msr zerinden de asker gnderemedi. Gnll subaylar Trablusgarp'a gizlice gnderildi. Bu subaylar byk baarlar elde ettiler. talya anakkale'ye saldrd, baarl olamaynca On iki Ada'y igal etti. Bu arada Birinci Balkan Sava kt. Osmanl Devleti, 18 Ekim 1912 tarihinde talya ile Ui Antlamas'n imzalayp savatan ekildi. Ui Antlamas :15-18 Ekim 1912 tarihinde imzalanan bu antlamaya gre 1. Trablusgarp ve Bingazi, talyanlarn oldu. 2. Rodos ve On iki Ada, Osmanllar'da kald, ancak buralar Balkan Sava sonuna kadar talya elinde tutacakt. Balkan Savalar I. Balkan Sava eri :1. Osmanl Devleti'ni Avrupa'dan atmak isteyen Rusya'nn Balkanlar'da yeni kurulan devletleri bir araya getirip ittifak kurmalarn salamas.2. Balkan Devletleri'nin Tarblusgarp Sava'nn kmasn frsat bilmeleri. 3. Osmanl ordusu ve ynetiminde ikiliklerin yol at i karklklarn Balkan Devletlerince biliniyor olmas ve bu devletlerin Osmanl Devleti'nin zayf olmasndan yararlanmak istemeleri. I. Balkan Sava :Rusya'nn Pan- slavizm politikas etkili oldu. Balkan devlertleri, Osmanl'daki i karklklardan yararlanarak, tek tek Osmanl Devleti'ne Sava at. Osmanl'ya kar ilk sava aan Karada oldu. Srbistan ve Bulgaristan'a da Osmanl Sava at. Arnavutluk bamszln ilan etti. Osmanl atalca nlerine kadar ekildi. Byk yenilgiler alan Osmanl Devleti bar grmelerine balad. I. Balkan Sava'nn Sonular 1. Arnavutluk bamszln ilan etti. 2. Osmanl Devleti sava kaybetti ve atalca nlerine kadar ekildi. 3. Avrupal Devletler Balkan yarmadasnn yeni haritasn belirlemek iin Londra Konferans'n toplad. 4. Osmanl Devleti Midye-Enez hattnn batsnda kalan btn topraklarn kaybetti. Arnavutluk ile Ege Adalar'nn durumu byk devletlerin kararna brakld. 5. Londra Antlamas'nn imzalanmasn engellemek isteyenler 23 Ocak 1913'te Bab- Ali Baskn'n gerekletirdiler. II. Balkan Sava : 1. Londra Antlamas'nda en byk pay Bulgaristan almt. teki Balkan Devletleri bu duruma itiraz ettiler. 2. Yunanistan zellikle Bulgaristan'n Ege Denizi'ne almasna kar kyordu. 3. Paylalamayan yerlerin arasnda bata Makedonya geliyordu. 4. Sonuta Balkan Devletleri, Bulgaristan'a saldrd ve II. Balkan Sava kt. Osmanl Devleti I. Balkan Sava'nda yenilince bu blgede boluk dodu. Osmanl Devleti'nden aldklar topraklar paylaamayan Balkan Devletleri birbirine dt. Srbistan Makedonya'nn Bulgaristan'a verilmesine itiraz etti. Yunanistan Makedonya'dan daha fazla toprak istedi. Romanya Bulgaristan'dan Dobruca'y istedi. Bulgaristan, Yunanistan ve Srbistan'a sava at. Romanya da Bulgaristan'a sava at. Osmanl Edirne'yi geri ald. Bulgaristan bar istedi. Balkan Devletleri kendi aralarnda savaa balaynca Osmanl Ordusu Midye-Enez hattn ap, Edirne ve Krklareli'yi tekrar ald. kinci Balkan Savann sonucunda u antlamalar yapld. 1- stanbul Antlamas (29 Eyll 1913) 2-Atina Antlamas (14 Kasm 1913) 3-Bkre Antlamas (10 Austos 1913) Osmanl Devleti, Ege adalarn kaybetti. mroz, Bozcaada ve Meis dndaki btn Ege adalar Yunanistan'da kald. Arnavutluk bamsz oldu. Makedonya elimizden kt. Bat Trakya, Bulgaristan'a verildi ve Osmanl Devleti'nin elinde sadece Dou Trakya kald. stanbul Antlamas (29 Eyll 1913) :Osmanl Devleti ile Bulgaristan arasnda yaplan bu antlamaya gre; Meri Nehri Osmanl-Bulgar snr oldu. Ancak, Dimetoka Osmanllar'da kald. Edirne ve Krklareli tekrar Osmanl Devleti'ne brakld. Bulgaristan'da kalan Trkler'in haklar belirlendi. Kavala ve Dedeaa, Bulgarlar'da kald. Atina Antlamas (14 Kasm 1913) :Osmanl Devleti ile Yunanistan arasnda imzaland. Buna gre; Girit, Yanya ve Selanik Yunanistan'n oldu. Osmanl Devleti, Avrupa Devletleri'nin Ege adalar hakkndaki kararlarn kabul etmeyeceini bildirdi. Yunanistan'da kalan Trklerin haklar saptand. Bkre Antlamas (10 Austos 1913) :Bulgaristan ve dier Balkan Devletleri aralarnda imzaladklar bu antlama ile sava sona erdirdiler. Buna gre; Bulgarlar, Dobruca'nn byk bir ksmn Romanya'ya verdi. Manastr, Srplarn oldu. Makedonya'nn bir ksm Bulgaristan'a brakld.

Balkan Savalarnn Sonular :Osmanl Devleti, Ege adalarn kaybetti. mroz, Bozcaada ve Meis dndaki btn Ege adalar Yunanistan'da kald. Arnavutluk bamsz oldu. Makedonya elimizden kt. Bat Trakya, Bulgaristan'a verildi ve Osmanl Devleti'nin elinde sadece Dou Trakya kald. XIX. Yzylda Birinci Dnya Sava Sonuna Kadar Osmanl Devleti III.Selim Dnemi A. II. Mahmut Dnemi Siyasal Olaylar B. Abdlmecit Dnemi Siyasal Olaylar C. Abdlaziz Dnemi Siyasal Olaylar D. II. Abdlhamid Dnemi Siyasal Olaylar E. V. Mehmet (Reat) Dnemi Siyasal Olaylar F. XIX. Yzyl Islahatlarnn Amac ve zellikleri DAILMA DNEM Osmanllarda 1792 Ya antlamasyla balayan, 1 Kasm 1922 'de Saltanatn kaldrlmasna kadarki geen dneme Dalma,Paralanma ve k dnemi denilmektedir. Bu Dnemde zlenen Politika : 1. Fetih siyasetinden vazgeilerek, devletin topraklarn ( snrlarn ) koruma politikas izlenmitir. 2. Halkn sosyal yapsnda slahatlar yaplmtr. 3. Gerileme dneminde balayan denge politikasna devam edilmitir. 4. Rusya' nn yaylma abalarna karlk, dier devletlerin destei salanmaya allmtr. 5. Yapy adalatrma ve batllama abalar grlr. III.SEL M DNEM ( 1789 - 1807 ) 1. Dneminde yaplan Yenilikler ; Devletin gidii hakknda devlet adamlarndan rapor istendi. Avrupa tarz eitim veren "Nizam- Cedit " adnda askeri ocak kurdu. Askeri ocan giderlerini karlamak amacyla, " rad- Cedit" adl bir hazine oluturdu. "Mhendishane-i Berr-i Hmayun" adl, kara topu okulu ald. Avrupa'dan ok sayda mhendis ve uzman getirildi. Avrupa'da daimi elilikler kuruldu. Okullarda yabanc dil ( Franszca), bu dnemde okutulmaya baland. Halk yerli mal kullanmaya zendirildi. 2. Fransa'nn Msr'a Saldrmas ( 1798- 1801 ) : Nedenleri : Msr' ele geirerek , ngiltere'nin smrge balantlarn kesmek Osmanl devletinden pay kapmak Akdeniz'de Fransz gcn, egemenliini artrmak Msr'n ekonomik kaynaklarndan yararlanmak. Gelime : Napolyon Tulon'dan hareket ederek, skenderiye'ye km, Msr'daki Osmanl kuvvetlerini yenilgiye uratarak, Kahire'ye girmitir. Fransa ile sava halinde bulunan ngiltere ve Rusya'nn,Osmanl Devletine yardm teklifi zerine balama kuruldu.Rus ve ngiliz donamalar, Akdeniz'e aldlar. Ruslar egedeki baz adalar geici olarak ele geirdiler, Amiral Nelson komutasndaki ngiliz donanmas, skenderiye yaknlarndaki "Abukr" da, Fransz donanmasna baskn yaparak, gemileri yakt.Napolyon Osmanl Devletini bara zorlamak amacyla, Suriye zerine yrm,

Akka kalesini kuatm, fakat "Cezzar Ahmet Paa" komutasndaki "Nizam- Cedit " askerlerine yenilmitir. Napolyon bir sre sonra yerine vekil brakarak Msr' terketti. Sonu : El-Ari Antlamas ( 1801 ) : Franszlar , Msr' boaltarak Osmanl devletine teslim edecekler, buna karlk ngilizler, gemileriyle Franszlar' , Fransa' ya tayacaklard. 3. Srp syan (1804) : Sebepleri: 1)- Fransz htilalinin Milliyetilik, bamszlk ve hrriyet gibi fikirlerinin srplar zerinde etkili olmas 2)- Savalarn Srbistan topraklar zerinde gemesi ve bu savalar srasnda Srbistann sk sk el deitirmesi 3)- Srbistandaki Yenierilerin olumsuz davranlar 4)- Rusya'nn kkrtmas syan: Bu sebeplerden dolay 1804de KARA YORG liderliinde Srplar ayakland. * Osmanl Devletinde Milliyetilik akm neticesinde ayaklanan ilk topluluk SIRPLARdr. Srplarla lgili Antlamalar: 1)- 1806-1812 Osmanl Rus Sava sonucunda Ruslarla imzalanan BKRE ANTLAMASInda Srplara baz haklar verildi. 2)- 1828-1829 Osmanl-Rus Sava sonucunda Ruslarla imzalanan ED RNE ANTLAMASInda Srplara zerklik verildi. 3)- 1877-1878 Osmanl-Rus Sava sonucunda imzalanan Ayestefanos ve BERL N ANTLAMASInda Srbistan'a bamszlk verildi.. 4. Kabak Mustafa syan ( 1807 ) : Nizam- Cedit askerlerinin varln kendileri iin tehlikeli gren Yenieriler, Nizam- Cedit askerlerinin Tuna boylarna gnderilmesini frsat bilerek ayaklandlar. III.Selim'i ldrerek, IV.Mustafa'y padiah yaptlar, Nizam- Cedit ocan kaldrdlar. Ancak, III.Selim'in dostu , Rusuk ayan "Alemdar Mustafa Paa" stanbul'a gelerek ayaklandrmay bastrm, IV.Mustafa'nn yerine II.Mahmut'u tahta karmtr. II.MAHMUT DNEM (1808-1839) 1. Sened-i ttifak ( 1808 ) : II.Mahmut ile merkezi dinlemeyen eyalet valileri "ayanlar" arasnda yaplan szlemedir. * lk kez Osmanl Sultan'nn haklarna snrlama getirilmitir. Bu szleme ile Sultan , Ayanlarn varln, ve haklarn tanyacaktr. * Bu durum Osmanl Sultannn ayanlara sz geiremeyecek kadar zayfladn gsterir. Ayanlar'da kendi blgelerinden devletin asker ve vergi toplamasna yardm edecektir. Not : Alemdar Mustafa Paa, kaldrlan Nizam- Cedit Askeri ocann yerine, Sekban- Cedit adnda yeni bir askeri ocak kurdurmutu. Ancak, yenieriler, Alemdar Mustafa Paann lmyle , bu askeri ocan kaldrlmasyla sonulanan bir ayaklanma yapmlardr. ( Yenierilerin son ayaklanmasdr.) ( 1808 ) 2. Osmanl - Rus Sava ( 1806 -1812 ) ve Bkre Antlamas : Sebepler: 1)- Ruslarn Srp isyann desteklemesi ve Balkan Milletlerini kkrtmas. 2)- Rusyann Eflak-Bodan igal etmesi. Sava: Ruslarn Eflak-Bodan igal etmesi karsnda Fransann etkisiyle Osmanl Devleti Rusyaya sava ilan etti. Osmanl-Fransz yaknlamas karsnda ngiltere ,

Rusyann yannda yer ald. ngilizler Ruslara destek iin donanmalarn stanbula gnderdiler. stanbula sadece denizden yapacaklar bir saldryla baarl olamayacaklarn anlayarak geri dndler. Bu defa Msra saldran ngilizleri Msr Valisi Mehmet Ali Paa pskrttt. Fransa 1807de Rusya ile Tilsit Antlamasn imzalayarak, dostluk kurdu. Yalnz kalan Osmanl Devleti ngiltereya yaklat. ngiltere ile anakkale (Kale-i Sultaniye) antlamasn imzalad. Bu arada Ruslar Osmanl topraklarnda ilerliyordu. Avrupada siyasi ortam yeniden deiti. Fransa ile Rusyann aras yeniden ald. Rusyaya silahlarn eviren Fransa bu defa Osmanl Devletinin yannda yer ald. Fransaya gvenemeyen Osmanl Devleti Rusya ile BKRE ANTLAMASINI imzalayarak sava sona erdirdi. Sonu: Bkre Antlamas (1812) : 1)- Ruslar bu savata igal ettikleri Eflak ve Bodan' Osmanl Devletine geri verdiler. 2)- Basarabya, Ruslar'a brakld. Prut rma iki devlet arasnda snr kabul edildi. 3)- Srplara baz ayrcalklar tannacakt. 3. Yunan syan : Sebepleri : 1)- Fransz ihtilalinin milliyetilik, bamszlk gibi fikirlerinin etkisi 2)- Rusyann ve Avrupa Devletlerinin kkrtmas 3)- 1804 de kurulan Etnik-i Eterya Cemiyetinin almalar Not : Yunan ayaklanmas iki blmdr. Birincisinde Rusya'nn dorudan desteini salamak amacyla, ayaklanma Eflak ve Bodan'da karlm, ancak Eflak halknn Rumlar sevmemesi ve destek vermemesi zerine ayaklanma bastrlmtr. kincisi Mora'da karlan ayaklanmadr. syan : 1821de Morada balayan isyan ksa srede byd. Osmanl hkmeti Msr Valisi Mehmet Ali Paadan yardm istedi. M.Ali Paa yardm karlnda II.Mahmuttan Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesini istedi. Osmanl ve Msr donanmas isyan bastrd ve NAVAR N limanna ekildi. Ancak Yunan isyannn bastrlmas Batllarn iine gelmedi. ngiltere, Fransa, Rusya ve Avusturya , Osmanl devletine ltimatom vererek Yunanistana bamszlk verilmesini istediler. Bu istek reddedilince Osmanl ve Msr donanmasn NAVAR N de yaktlar. Rusya Osmanl Devletine sava ilan etti. NOT: Navarin olay Osmanl Donanmasnn yaad 4 felaketten biridir. Birincisi 1571 nebaht, kincisi 1770 eme, ncs 1827 Navarin, Drdncs 1853 Sinoptur. NOT : Yenieri Ocann Kaldrlmas ( Vaka-i Hayriye ) ( 1826 ) : Ocak devlet iindir zelliini yitirip, devlet ocak iindir anlaynn egemen olduu yenieri oca , yeniliklerin nndeki en byk engeldi.Ve devlete srekli sorun karyordu. Saray, halk ve ulemann ortak abasyla kaldrld. Bu olaya , hayrl olay anlamnda "Vaka-i Hayriye" denilir. Yenieri ocann kaldrlmasyla yerine "Asakir-i Mansure-i Muhammediye " adnda yeni bir askeri ocak kuruldu. 4. 1828-1829 Osmanl-Rus Sava Sebepleri : 1)- Ruslarn scak denizlere inmek istemesi 2)- Osmanlnn Rusyadan Navarinde yaklan donanmann zararn talep etmesi 3)- Osmanlnn Yunanllar ve aznlklarla ilgili Avrupa Devletlerinin ve Rusyann isteklerini reddetmesi. Sava :

Bu sebeplerden , Rusyann saldrsyla sava balad. Ancak Osmanl Devleti byle bir savaa hazr deildi ; 1)- Donanmas Navarinde yaklmt. 2)- 1826da Yenieri Oca kaldrlm, ASAK R- MANSURE- MUHAMMED YE ordusu yeni kurulmutu. 3)- Yunan ayaklanmasndan dolay btn Avrupa Osmanlnn karsndayd. Sonu : Ruslarn ilerleyerek douda Erzuruma, batda Edirneye kadar gelmeleri zerine Osmanl devleti bar istedi. Edirne Antlamas (1829). Maddeleri: 1)- Yunanistan'n bamszl tannd. 2)- Tuna azndaki adalar Ruslar'a brakld. Buna karlk, Eflak, Bodan Osmanllara geri verildi. 3)- Eflak, Bodan ve Srbistan'a ayrcalklar verilmesi kabul edildi. 4)- Dou'da Anapa, Poti, Ahska, Ahkelk kaleleri Rusya'ya brakld. 5)- Rus ticaret gemilerinin boazlardan serbeste gemeleri kabul olundu. 6)- Rusya'ya 8,5 milyon lira sava zarar dentisi verildi. NOT: Osmanl Devletinde bamszln elde eden ilk Hristiyan aznlk YUNAN STANdr. NOT: Osmanlnn Yunan isyan ve Rus savayla uramasn frsat bilen Fransa 1830 da CEZAY R i igal etti. 5. Msr Valisi Mehmet Ali Paa'nn syan : Sebepleri : 1)- Yunan isyannn bastrlmasnda II. Mahmuta yardm eden Msr valisi Kavalal Mehmet Ali Paaya vaad edilen yerlerin verilmemesi 2)- Mehmet Ali Paann Navarin olayndan sonra padiahtan izin almadan ordu ve donanmasn geri ekmesi. 3)- 1828-1829 Osmanl-Rus savanda yardm istenildii halde Mehmet Ali Paann yardm gndermemesi Gelime : II.Mahmut Mehmet Ali Paay grevden almak iin hazrlanrken Mehmet Ali Paann olu brahim Paa, zerine gnderilen padiah kuvvetlerini yenerek Konyaya ilerledi. Bu zor durum karsnda padiah yabanc devletlerden yardm istedi. ngiltere ve Fransa bu istee kaytsz kaldlar. II.Mahmut son are olarak (denize den ylana sarlr diyerek) Rusyadan yardm istedi. Bir Rus donanmas stanbul boazn geerek Bykdere nlerine demirledi.Osmanl - Rus yaknlamas ngiltere ve Fransay telalandrd. Hemen devreye girerek Mehmet Ali Paa ya bask yaptlar. Bunun zerine Mehmet Ali Paa ile II.Mahmut arasnda KTAHYA ANTLAMASI imzaland.(14 Mays 1833) KTAHYA ANTLAMASI (14 MAYIS 1833) 1)- Mehmet Ali Paaya Msr ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye valilii de verilecek. 2)- Olu brahim Paaya da Cidde valiliine ek olarak Adana Valilii verildi. NOT: Bu antlama Msr sorununu geici olarak zm fakat iki taraf ta bu anlamadan memnun olmamtr. NOT: Ktahya antlamasna ramen kendisini gvende hissetmeyen II.Mahmut,

Rusya'yla HNKAR SKELES antlamasn imzalamtr.(1833) HNKAR SKELES ANTLAMASI (8 TEMMUZ 1833) 1)- Osmanllar ve Ruslar bir sava zaman birbirlerine yardm edeceklerdi. 2)- Osmanl devletine bir dman saldrrsa ,Rusya asker ve donanma gnderecek Osmanl Devletini koruyacakt. Masraflar Osmanl Devleti karlayacakt. 3)- Rusya bir saldrya urarsa , Osmanl devleti Rusya'ya asker ve donanma gndermeyecek , anakkale ve stanbul boazlarn kapatacakt. 4)- Bu antlama 8 yl yrrlkte kalacakt. NEM : 1)- Rusya bu antlamayla boazlar zerinde byk avantaj salayp, Karadeniz'deki gvenliini artrm oldu. 2)- Bu antlamayla Boazlar sorunu ortaya kmtr. 3)- Bu antlama Osmanlnn boazlar zerindeki egemenlik haklarn , tek bana kulland son antlamadr. NOT: Osmanl Devleti Msr ve Boazlar meselesinde ngilterenin desteini kazanmak iin ngiltere ile 1838 BALTA L MANI Antlamasn imzalamtr.Bu antlama ile ngiltere'ye ok geni ekonomik haklar verilmi, Osmanl lkesinde tekel sistemi ve i gmrk ynetimi kaldrlm bylece Osmanl ekonomisinin k hzlanmtr. Ktahya antlamas fazla uzun srmedi. 1839da Mehmet Ali Paa bamszln ilan etti. Olu brahim Paa , zerine gnderilen Osmanl kuvvetlerini N Z Pte yendi. ngiltere ve Fransa Hnkar skelesi antlamasna dayanarak Rusyann boazlara egemen olmasndan ekindiklerinden , hemen devreye girerek MISIR konusunda Londrada uluslararas bir konferans dzenlendi. NOT: Nizip yenilgisi haberi stanbula gelmeden II. Mahmut lm, yerine Abdlmecid padiah olmutur.

ABDLMEC T DNEM (1839-1861)

1. LONDRA KONFERANSI (1840) (MISIR'LA LG L ) Katlan Devletler: ngiltere,Avusturya,Prusya,Rusya ve Osmanl Devleti Maddeleri: 1)- Msr eyaleti hukuk bakmndan Osmanl Devletine bal kalacak, ynetimi Mehmet Ali Paa ve oullarna braklacakt. 2)- Msr, Osmanl devletine ylda 80 bin kese vergi verecek ve Osmanl Donanmas geri gnderilecekti. 3)-Suriye,Adana ve Girit Osmanlya geri verilecekti. NOT: Bu anlamayla Msr i ilerinde serbest, d ilerinde Osmanlya bal imtiyazl bir eyalet haline geldi. 2. LONDRA KONFERANSI (1841) (BOAZLARLA LG L ): Hnkar antlamasnn sresi bitince Londrada bir konferans topland. Toplantya ngiltere,Rusya,Fransa, Avusturya, Prusya ve Osmanl Devleti katldlar. Londrada imzalanan boazlar szlemesine gre; 1. Boazlar Osmanl Devletinin egemenliinde olacak 2. Bar zamannda boazlardan hibir yabanc sava gemisi gemeyecekti. nemi :

1)-Bu szleme ile boazlar, devletleraras bir stat kazand. 2)-Osmanlnn boazlar zerindeki hkmranlk haklarna kstlama getirilmitir. 3)-Rusya boazlar zerindeki stnln kaybederken, Fransa ve ngiltere Akdeniz'deki gvenliklerini artrmlardr.

3. KIRIM SAVAI (1853-1856) Sebepleri : 1)- Rusya'nn Osmanl Devleti zerindeki emelleri. (Rusya Osmanly HASTA ADAM olarak nitelendiriyor ve lmeden topraklarnn paylalmasn istiyordu. ngiltere Osmanlnn toprak btnlnden yana olduunu belirterek bu istei reddedince Rusya tek bana hareket etti.) 2)- Kutsal Yerler Meselesi:Rusya stanbula bir eli gndererek Ortodoks kilisesinin kutsal yerlerle ilgili isteklerinin onaylanmasn istemi, Osmanl bu istei reddetmiti. 3)- Rusyann 1848 htilallerinin Avrupada meydana getirdii karklklardan yararlanmak istemesi. (Avusturyaya kar bamszlk sava veren Macarlar Avusturya ve Rusya birlikleri tarafndan yenilmiti. Rusya Osmanlya snan bu Macarlarn iadesini istemiti.) Bu sebeplerden dolay sava Osmanl Devleti ile Rusya arasnda 1853de balad. Osmanl donanmas S NOPta Ruslar tarafndan yakld. 1854te ngiltere ve Fransa Osmanl Devletinin yannda yer ald. Sivastopol kalesi kuatlarak alnd. Yenilen Rusya ile PAR S ANTLAMASI imzaland.(1856) NOT: Krm Savanda ngiltere, Fransa,Sardunya ve Piyomente Osmanl Devletinin yannda savaa girdi. Avusturya ise Eflak-Bodan igal ederek destek verdi. NOT: Osmanl Devleti ilk d borcu Krm sava srasnda ngiltereden ald. (1854) NOT: Osmanl Devleti Paris anlamas srasnda Avrupal devletlerin tam desteini kazanmak iin aznlklara geni haklar tanyan ISLAHAT FERMANINI ilan etti. PAR S ANTLAMASI (1856): Katlan devletler: Osmanl,Rusya, ngiltere, Fransa, Piemento, Sardunya, Avusturya ve Prusya Maddeleri : 1)- Osmanl Devleti bir Avrupa Devleti saylacak ve topraklar Avrupa Devletlerinin koruyuculuu altnda kalacak. * Bu madde Osmanlnn egemenlik haklarna glge drmesine ramen, bir sre Rus tehlikesini ortadan kaldrmtr. 2)- Karadeniz'in tarafsz bir deniz olmas kabul olundu. Bu deniz btn milletlerin sava gemilerine kapal, fakat ticaret gemilerine ak olacakt. 3)- Osmanl devleti ve Rusya bu denizde sava gemisi bulundurmayacaklar ve Karadeniz kylarnda tersane yaptrmayacaklard. ( Galip Osmanl devletini,malup Rusya ile ayn duruma drmektedir.) 4)- Boazlar 1841 ' de imzalanan Londra Szlemesine gre ynetilecekti. 5)- ki taraf ta savata alm olduklar yerleri geri vereceklerdi. Basarabya snr dzeltilecek, Rusya tarafndan braklacak bir arazi Bodan beyliine verilecekti. 6)- Eflak ve Bodan'a muhtarlk verilecek , ve bu durum byk devletlerin kefillii ( Garantisi) altna alnacakt. 7)- Tuna zerinde ticaret gemileri, komisyon'un belirleyecei esaslara gre serbest dolaacaklard. 8)- Osmanl Devletinin konferans srasnda sunduu, slahat ferman dikkate alnacak, ancak bu fermana gre yaplacak slahata hibir devlet karmayacakt. * Krm Savana katlan ngilterenin en byk kazanc Rusyann Karadenizdeki

tersane ve gemilerinin kaldrlmasdr. Bylece Akdenizi tehdit edebilecek Rusya'nn etkinliini krm, karlarnn devamn salamtr. * Krm Savandan sonra Rusya scak denizlere inmek iin baka bir yol arayarak Balkanlarda PANSLAV ZM politikasna arlk vermitir. * Osmanl Devleti Sava kazanmasna ramen anlamann Karadenizle ilgili maddesi ve Islahat yapma zorunluluu anlamann olumsuz ynleridir. KIRIM SAVAININ NEM : 1)-Avrupallar ilk defa Krm savanda Osmanl Devletine tam destek verdiler. 2)-Osmanl Devleti lk defa d bor ald. 3)-Osmanl Donanmas 4. kez Sinopta yakld. ( nebaht,eme,Navarin ve Sinop) 4)-Osmanl Devleti Islahat Fermann yaynlad.

ABDLAZ Z DNEM (1861-1876)

Bu Dnemde olan nemli olaylar: 1)- Rusya'nn Balkanlarda Panslavizm idealini yaymaya balamasyla isyanlar balamtr. (Srp,Karada,Bosna-Hersek,Romen(Eflak-Bodan) ve Bulgar isyanlar ortaya karak Balkan Bunalmna zemin hazrland. 2)- Fransa'nn etkisiyle "Galatasaray Lisesi" ald. 3)- Dolmabahe saraynn yapm tamamland. 4)- lk Osmanl niversitesi olan "Darlfnun" ald. 5)- Yurt dna geziye giden ilk Osmanl padiahdr. ( Fransa'ya) 6)- Msr Hidivi (valisi) smail Paann gayretleri ve Fransann desteiyle 1869da Svey Kanal alm, bylece corafi keiflerle nemini yitiren Msr ve Akdeniz ticareti yeniden canlanmtr. * Bu durum Avrupal devletlerin Msra sahip olma arzunu artrmtr. 7)- Giritteki Rumlar ayaklanarak Yunanistana balanmak istediler. Avrupallarn duruma mdahalesiyle Osmanl Devleti HALEPA FERMANIn ilan etmi ve Giritlilere vergi muafiyeti getirilmitir. 8)- Bulgar Kilisesine zerklik verildi. ( Bulgaristan'n bamszlna yol aabilecek bir gelimedir) 9)- Byk paralar harcanarak dnyann nc byk donanma gc oluturulmu ancak yararlanlamamtr. 10)-Avrupal Devletler aznlklarla ilgili ar istek ve tehditlerden oluan BERL N MEMORANDUMUNU ilan ettiler. 11)-Avrupa'da nemli gelimeler grlm, talya (1870), ve Almanya (1871) siyasi birliklerini tamamlayarak siyasi g olarak ortaya ktlar. 7)-Abdlaziz, Merutiyeti ilan etmemekte direnince ,GEN OSMANLILAR tarafndan tahttan indirilmi, yerine V.MURAT getirilmitir. * Bu olay Osmanllarda yenilik taraftarlarnn glendiinin gstergesidir. (Abdlaziz tahttan indirildikten sonra Feriye Saraynda hapis hayat yaad. Burada damarlar kesik vaziyette

bulundu.) V. MURAT DNEM ( 1876 ) V. Murat Abdlazizin tahttan indirilmesi sonucu padiah oldu.(1876) Ancak salnn yerinde olmad grld. 3 aylk bir dnem sonunda , bata Mithat Paa olmak zere nde gelen devlet adamlar V. Muratn yerine Merutiyeti ilan etme sz veren II.Abdlhamiti tahta kardlar. II. ABDLHAM T DNEM (1876-1909)

1. I. Merutiyetin ilan (1876) Padiah: II.Abdlhamit landa Etkili Olan Grup: Jn Trkler (Gen Osmanllar) Savunduklar Dnce: Osmanlclk Merutiyet : Krallk yada padiahlkla ynetilen lkelerde kraln yannda bir meclisin (parlamento) ve anayasa'nn bulunmasdr. Merutiyeti ilan etmeye sz veren Sultan II. Abdlhamit verdii sz yerine getirerek Mithat ve Sait Paalarn hazrlad KANUN- ESAS yi (anayasa) kabul ederek Merutiyeti ilan etmitir.(23 Aralk 1876) 2. stanbul ( Tersane ) Konferans (1876) : ( Osmanl Devleti, ngiltere, Rusya,Fransa,Avusturya ve talya arasnda ) Rusya'nn Panislavist politikasyla Osmanl Devleti zerinde bask kurmaya balamas ngilterenin karlarna aykryd. Bu yzden ngiltere Balkan Milletlerinin sorunlarna zm bulmak amacyla stanbulda Milletleraras bir konferansn toplanmasn salad. stanbul Konferans almalarna balad srada Osmanl Devleti I.Merutiyeti ilan ederek konferans etkisiz hale getirmeye alt. NOT: Osmanl Devleti bu hareketiyle, konferans kararlar zerinde olumlu bir etki yapmak amacndayd. nk merutiyet rejimi iinde Osmanl vatanda olan Yahudi ve Hristiyanlar da Meclisi Mebusan'a temsilci gndererek ynetime katlabilecek ve haklarn arayabileceklerdi. Bu yzden Osmanlnn Balkanlarda slahat yapmasna artk gerek yoktu. Ancak Avrupa Devletleri bunu ciddiye almadlar ve konferansta aadaki kararlar aldlar. Tersane Konferans Kararlar: 1)- Srbstan ve Karada' dan Trk askerleri ekilecek 2)- Bulgaristan'n dou ve bat olarak iki eyalete ayrlmasna, ve Bosna-Hersek' le birlikte zerklik verilecek. Osmanl Devleti bu kararlar kabul etmeyince konferans dalm ve daha sonra Londrada tekrar bir araya gelen Avrupa Devletleri benzer kararlar alarak Osmanlnn bu kararlara uymasn istemilerdir. 3. 1877-1878 Osmanl - Rus Sava ( 93 Harbi ) Sebepleri : 1)- stanbul (Tersane) ve Londra Konferans kararlarnn Osmanl tarafndan kabul

edilmemesi 2)- Rusyann Panslavist politikas ve scak denizlere inme abas 3)- Rusya'nn 1856 Paris antlamasyla Osmanl devleti zerindeki kaybettii haklar geri almak istemesi. Rusya bu sebeplerden birincisini gereke gstererek Osmanl Devletine sava ilan etti. Sava : Ruslar douda Erzuruma kadar ilerlediler. Rus ordusu AZ Z YE Tabyalarnda "Gazi Ahmet Muhtar Paa" tarafndan durduruldu. Balkanlarda ise Ruslar Tunay ap PLEVNE nlerine geldiler. Plevnede " Gazi Osman Paa " nemli baarlar kazand. Ancak daha sonra Plevne dt. Ruslar Edirneyi alarak atalca nlerine kadar geldiler. Osmanl Devleti bar istemek zorunda kald. 4. Ayestefanos ( Yeilky ) Antlamas (3 MART 1878) Maddeleri : 1)- Srbstan,Karada ve Romanya tam bamsz olacak ve snrlar geniletilecek. 2)- Byk bir Bulgaristan krall kurulacak. 3)- Batum,Kars,Ardahan ve Dou Beyazt Ruslara verilecek. 4)- Girit ve ERMEN LER N oturduu yerlerde slahat yaplacak. 5)- Bosna-Herseke zerklik verilecek. 6)- Teselya Yunanistana verilecek. 7)- Osmanl Rusyaya 30 milyon altn sava tazminat deyecek.

NOT: Bu anlama Rusyaya scak denizlere inme konusunda Balkan ve Dou koridorunu amtr. Bu durum Avrupa devletlerin tepkisine neden olmu, Rusya yeni bir sava gze alamadndan BERL Nde bir kongre toplanmasn kabul etmitir. NOT: Ayestefanos ( Yeilky ) Antlamas yrrle girmemi,bunun yerine Berlin antlamas imzalanmtr. NOT: Osmanl Devletinin imzalayp ta uygulamaya konulmayan iki antlama AYESTEFANOS ve SEVRdir. 5. Berlin Kongresi ve Berlin Antlamas (13 Temmuz 1878): Kongreye Katlan Devletler: Osmanl, Rusya, ngiltere, Fransa, Avusturya, talya ve Almanya. NOT: Bu srada ngiltere, Osmanl Devletine KIBRISn kendisine bir S olarak verilmesi durumunda kongrede Osmanl Devletini savunacan syledi. Osmanl ngilterenin bu isteini kabul etmek zorunda kald. Maddeleri : 1)- Ayestefanos Antlamasyla kurulan BULGAR KRALLII e ayrld: a)-Asl Bulgaristan: Osmanl Devletine vergi veren bir prenslik haline getirildi. b)-Makedonya: Islahat yaplmak artyla Osmanlya brakld. c)-Dou Rumeli: Osmanlya bal kalacak,ancak hrstiyan bir vali tarafndan ynetilecek. 2)-Srbstan,Romanya,Karada bamsz olacak. 3)-Bosna-Hersek Osmanl topra saylacak, ynetimi geici olarak Avusturyaya braklacak. 4)-Kars,Ardahan ve Batum Ruslara, Dou Beyazt Osmanlya verilecek.

5)-Teselya Yunanistana verilecek. 6)-Ermenilerin oturduu yerlerde ve Girit adasnda slahatlar yaplacak. 7)-Osmanl Rusyaya 60 milyon altn sava tazminat verecek. nemi : 1)- Osmanlnn dalma sreci hzland. 2)- Bu antlama ile ngiltere de Osmanl topraklarnn paralanmasna katld. Bu yzden Osmanlnn d politikasnda ngiltereden boalan yeri ALMANYA almaya balad. 3)- Ermeni Meselesi ilk defa uluslararas bir antlamada yer alm, Ermeni Meselesi Ermenilerin deil Osmanly paralamak isteyen devletlerin meselesi olarak ortaya kmtr. Berlin Antlamas, Ermeni Meselesinin Balangc olarak kabul edilmektedir. 4)- Osmanl Devletinin 19. yy.da en ok toprak kaybettii antlamadr. 5)- Anlamadan en karl kan, Bosna Hersek zerinde haklar elde eden Avusturya ve Kbrs' s olarak alan ngilteredir.

6. Berlin Antlamas Sonras Gelimeler : II.Abdlhamit 1877-78 Osmanl-Rus Savan bahane ederek, parlamentoyu kapatm ve Merutiyet rejimini yrrlkten kaldrmtr. Donanma , Hali' te rmeye terkedilmitir. ( II.Abdlhamit kendisine suikast yaplmasndan korkuyordu) Mecelle ( Medeni Kanun ) yeniden dzenlendi. Almanlar'a Badat Demiryolunu yapma hakk verildi. Kbrs'n ngilizler'e s olarek verilmesi ( 1878 ) : Berlin kongresi srasnda Osmanlnn karlarn savunmas karl ngiltereye Kbrsta s kurma sz verilmiti. Berlin Antlamasndan sonra KIBRIS s olarak ngilizlere verildi.(1878) NOT: ngiltere bylelikle Svey kanaln kontrol etme imkanna kavumutur. Osmanlnn I.Dnya savana girmesiyle ngiltere, Kbrs topraklarn kattn aklad. Dyun-u Umumiye daresinin Kurulmas ( 1881): Osmanl Devleti d bor ve faizlerini deyemeyince alacakl devletler bu idareyi kurmulardr. Bu idare d borlar dorudan toplamak suretiyle kurulan yabanc bir mali kontrold. Bu da Osmanl Devletinin ekonomik bamszlna glge drmtr. Tunus'un Franszlar Tarafndan gali (1881): Fransann Tunusu igalini Osmanl Devleti sadece protesto edebilmitir. (Fransa hatrlanaca gibi 1830 ylnda da Cezayiri igal etmiti.) Msr'n ngilizler Tarafndan gali (1882): ngilizler Svey Kanalnn almasyla nemi daha da artan MISIR 1882de igal ettiler. Dou Rumelinin Bulgar Prenslii le Birlemesi (1885): Dou Rumeli Bulgarlarnn Bulgar Prenslii ile birlemek iin ayaklanmalar sonucu yaplan grmelerde Osmanl Devleti bu blgenin Bulgar Prensliine balanmasn kabul etti . Girit Sorunu Ve Osmanl-Yunan Sava : Yunanistann Girit'in i ilerine karmas ve burada kan ayaklanmay desteklemesi sonucu OSMANLI-YUNAN sava kt. Yaplan DMEKE MEYDAN SAVAINI kazanan Osmanl kuvvetlerine Atina yolu ald. Ancak Avrupa Devletlerinin mdahale etmesi zerine STANBUL ANTLAMASI imzaland.(1897) Buna gre Girite zerklik verilmi, ayrca ynetimi Yunanl bir Prense verilmitir. NOT: Bu antlama ile Girit'in ynetimi elimizden km, II.Merutiyet srasnda Girit Yunanistan tarafndan igal edilmi,Balkan Sava sonucu imzalanan Atina Antlamasyla da Giritin Yunanistana ait olduu kabul edilmitir.

Bosna- Hersek'in Avusturya'ya Balanmas (1908): Berlin Antlamasnda Bosna Hersekin ynetimi geici olarak Avusturyaya braklmt. II. Merutiyetin ilan srasnda Avusturya BosnaHerseki topraklarna kattn aklad. Osmanl bu durumu kabul etmek zorunda kald. Bulgaristan'n Bamszln Kazanmas (1908): II.Merutiyetin ilan ile oluan karklklardan yararlanan Bulgarlar bamszlklarn ilan ettiler.Rusyann araya girmesiyle Osmanl Devleti bu durumu kabul etmek zorunda kald. II.Merutiyet'in lan (1908): lannda Etkili Olan Grup: ttihat ve Terakki Savunulan Dnce: Trklk 14 ubat 1878de Sultan Abdlhamitin meclisi kapatmasyla ahsi idare dnemi balam ve 1908 ylna kadar 30 yl srmtr. Bu dnem iinde Sultan Abdlhamite kar olanlar, merutiyeti yeniden ilan etmek amacyla bir takm cemiyetler kurmulardr. Bu cemiyetler iinde en nemlisi " ttihat ve Terakki Cemiyeti"dir. Selanikte ttihat ve Terakki yanls subaylarn ayaklanmas sonucu II.Abdlhamit merutiyeti tekrar ilan etmitir.(1908) II. Merutiyetin ilan sorunlar zmeye yetmedi. te ve dta yeni sorunlar kt. Bu dnemde kurulan siyasi partilerin mevcudiyeti partizan ekimeleri yaratt. 31 Mart Olay (13 N SAN 1909): stanbulda AVCI TABURLARININ balatt merutiyet kart ayaklanmadr. 31 Mart Olaynn Sonular: 1)- Mahmut evket Paa komutasndaki HAREKET ORDUSU stanbula gelerek ayaklanmay bastrmtr. (M.Kemal bu orduda Kolaasdr.) 2)- II.Abdlhamit tahttan indirilmitir.Yerine V.Mehmet Reat padiahla getirilmitir. 3)- Kanun-i Esasinin baz maddeleri deitirilmitir. NOT: II.Abdlhamitin tahttan indirilmesiyle Osmanl Devleti Ynetiminde TT HAT VE TERAKK DNEM balam,bu dnem 1918de imzalanan Mondros atekes Antlamasna kadar srmtr.Bu geen 9 yl iinde Osmanl Devleti Trablusgarp, Balkan ve I.Dnya Savalarn yaam ve ok ar yenilgiler almtr.

V. MEHMET REAT DNEM (1909-1918) 1.TRABLUSGARP SAVAI ( 1911-1912 ) Nedenleri : talya'nn smrge aray. Trablusgarp'n savunmasnn zayf olmas. talya'ya yakn oluu. M.Kemal Derne ve Tobruk'ta baarl. Destek yetersizlii ve Balkan Savalarnn kmas. talya Rodos ve Oniki aday igal etti. Sonu : Ui ( Ouchy ) Antlamas : Trablusgarp ve Bingazi talya' ya verildi. Oniki ada Balkan Savalar sonuna kadar ( Gvenlik gerekesiyle ) talya'da kalacakt.Ancak talya adalar geri vermedi.II.Dnya savanda yenilmesiyle de Adalar Yunanistan'a geti. nemi : Osmanl Devleti Kuzey Afrika'daki son toprak parasn kaybetti.

2. BALKAN SAVALARI Sebep: Rusya'nn Panislavist politikas ve scak denizlere inme dncesi dorultusunda Balkan Devletlerini Osmanlya kar kkrtmas. AIKLAMA: ngiltere, Osmanl-Almanya yaknlamasndan rahatszlk duyuyordu. nk Almanya hem Avrupann gl bir devleti hem de ngilterenin smrgelerine gz diken bir tavrda idi. ngiltere Almanya tehlikesine kar daha zayf durumda olan Rusyay kullanmaya karar verdi. 1908 ylnda Estonyann bakenti Revalde yaplan grmelerden sonra ngiltere Rusyay Balkan ve Osmanl politikasnda serbest brakt. Yani Rusya boazlar ele geirebilecek, ngiltere buna ses karmayacakt. Frsat deerlendiren Ruslar Balkan Devletlerini Osmanl Devletine kar kkrttlar. I.BALKAN SAVAI Savan balamas : Ruslarn kkrtmasyla Srbistan, Yunanistan, Karada ve Bulgaristan aralarnda anlaarak Osmanl Devletine sava atlar. Osmanl Ordusunun bir blm savatan nce terhis edilmiti. Bu duruma bir de subaylar arasndaki siyasi ekimeler eklenince Osmanl Devleti btn cephelerde yenildi. Makedonya,Bat Trakya,Edirne ve Krklareli igal edildi. Arnavutluk bamszln ilan etti. Balkanlarda Osmanldan ayrlarak bamsz olan son devlet ARNAVUTLUKtur. Sonu : Balkanlarn yeni haritasn belirlemek amacyla LONDRA KONFERANSI topland.(1912) Londra Konferansnda Osmanl devleti Midye-Enez izgisinin batsnda kalan topraklarn kaybetti. (Makedonya, Bat Trakya, Edirne, Krklareli). Ayrca Bozcada ve Gkeada dndaki btn Ege adalar Yunanistana geti. II. BALKAN SAVAI: Nedeni : I.Balkan savanda en ok topra Bulgaristan almt. Bu durumdan memnun olmayan Yunanistan,Srbstan, Karada ve Romanya Bulgaristana sava atlar. Bu durumdan faydalanan Osmanl Devletide savaa girerek Edirne ve Krklareliyi Bulgarlardan geri ald. NOT: I.Balkan Sava Osmanl Devletine kar, II. Balkan Sava ise Bulgaristan'a kar yaplmtr. SONU: Osmanl Devleti Bulgaristan ile STANBUL, Yunanistan ile AT NA Anlamalarn imzalad.(1913) NOT: stanbul ve Atina Antlamalarnda Bulgaristan ve Yunanistan'da yaayan Trklere Aznlkstats verildi. NOT: Balkan Savalarndan sonra Talat,Cemal ve Enver Paalarn devlet idaresindeki etkinlii artt.( Paa Devri) Balkan Savalar Sonucu Yaplan Antlamalar : Londra Antlamas (1913) ( Osmanl Devleti-Balkanl Devletler) stanbul Antlamas (1913) (Osmanl Devleti-Bulgaristan) Atina Antlamas ( 1913) ( Osmanl Devleti-Yunanistan) Bkre Antlamas ( 1913 ) ( Balkanl devletler kendi arasnda) Balkan Savalaryla Osmanl Devletinin Kaybettii yerler : Ege Adalar Bat Trakya Tm Makedonya

Arnavutluk 3. I.DNYA SAVAI (1914-1918) 1914 ylnda balayan Birinci Dnya Sava o tarihe kadar insanln grmedii en byk,en felaketli,en kanl sava olmutur. Birinci Dnya Savann Nedenleri : Sanayi nklab (Devrimi) ile Avrupa'da hzla sanayileme balad.Bu durum sanayileen lkeler iin retecekleri mallar iin hammadde ve rettikleri mallar satabilmeleri iin pazar ihtiyac ortaya karmt.Yani Sanayi Devrimi ile birlikte Dnya'da hzl bir Smrgeleme mcadelesi balamt.XX.yzyl balarnda Avrupa'da en fazla smrgeye ngiltere sahipti.zellikle deniz st egemenliiyle ngiltere ok sayda smrgeye sahip olmutu.Bu nedenle ngiltere iin "zerinde Gne batmayan mparatorluk " denilmitir.Fransa'da ok sayda smrgeye sahip lkelerden birisiydi.Rus arl ise Polonya ve Baltk denizi kylarndan Manu Denizi'ne kadar uzanan lkelere sahip olmu ancak scak denizlere inmek ,zellikle Akdeniz'e inebilmek iin ;Boazlara ve Basra Krfezine sahip olma peinde politika izlemekteydi.Bu nedenle zellikle Balkanlar'da kendisi gibi Slav Irk'ndan olanlar destekliyor Srbistan'n snrlarn geniletmesi ve Balkanlarda Avusturya-Macaristan mparatorluunun etkisini azaltmak ve Osmanl imparatorluunu paralayarak boazlara sahip olmak istiyordu.Almanya siyasal birliini ge kurduundan dolay(1870) smrgeleme mcadelesine ge balamt.Gelien sanayisi iin hammadde ve pazar ihtiyacn karlama politikas izlemeye balamt. talya'da siyasal birliini ge kurduundan dolay (1871) smrge mcadelesine ge balamtr.Bu durum zellikle geni smrge ana sahip ngiltere ve Fransa'y Ekonomik ve Siyasal adan rahatsz etmitir. Balkanlarda ise Rusya'nn Srbistan' desteklemesiyle toprak btnl tehlikeye den Avusturya-Macaristan mparatorluu Almanya ile ilikileri gelitirmeye balamtr.Fransa savata kaptrm olduu Alsas-Loraine (Kmr yataklarna sahipti) blgesini Almanya'dan geri alabilmek iin frsat kollamaktayd.Bylece Avrupa'da ngiltere ve Fransa'ya kar Almanya- talya ibirlii, Balkanlar'da ise Srbistan' destekleyen Rusya'ya kar, Almanya - Avusturya-Macaristan mparatorluu ibirlii olutu.Almanya, talya ve Avusturya -Macaristan mparatorluundan oluan bu guruba l ttifak ( Balama ) devletleri denilir.Bu guruba kar da ngiltere-Rusya ve Fransa bir dayanma gurubu oluturdular.Bu guruba da l tilaf (Anlama) devletleri denilir. Balama gurubunda bulunan talya,Anlama devletlerinin kendisine gizli anlamalarla Anadolu'dan toprak vaat etmesiyle Anlama devletleri gurubuna gemitir.Balama blouna Osmanl Devleti ve anakkale savalar sonras Bulgaristan katlmtr.Anlama blouna ise Japonya,Portekiz,Amerika Birleik Devletleri,Yunanistan,Romanya gibi devletler katldlar. imdi savan nedenlerini yle sralayabiliriz : Devletleraras Ekonomik ve Siyasi mcadele.( zellikle Almanya ve ngiltere arasnda )(Savan Temel sebebi) Fransa'nn Alsas-Loraine blgesini Almanya'dan geri almak istemesi Rusya'nn Balkanlarda izledii Panislavizm politikas ; Srbistan' desteklemesi sonucu bu devletin snrlarn geniletme istei; Bu durumun ise AvusturyaMacaristan mparatorluunun toprak btnln tehlikeye drmesi. Avusturya-Macaristan mparatorluu Veliahtnn Saray-Bosna'da bir Srpl tarafndan ldrlmesi.(Grnr neden:Savan balama nedeni). Osmanl mparatorluunun Savaa giri Nedeni : Kaybettii topraklar geri alma istei. Enver Paann Alman hayranl ve sava kesinlikle Almanya'nn kazanacan dnmesi.

Almanya'nn Osmanllar kendi yannda savaa katma isteinin sebepleri : Osmanl lkesinin Corafi konumundan ( Jeopolitik ve Stratejik ) yararlanmak. Boazlarda hakimiyet kurarak Rusya ve ngiltere'ye kar avantaj yakalamak. Yakndou ve nasya Petrol blgelerine sahip olmak. Osmanl Padiahnn Halife sfatndan yararlanmak.( zellikle ngiltere'nin Mslman smrgelerinde etkili olabilmek ) Rus gcn Osmanl gcyle dengelemek. Osmanl mparatorluu'nun Savaa Girii ile : Sava geni bir alana yaylarak yeni sava cepheleri almtr. Almanya'nn yk ve zerindeki bask hafiflemitir. Sava Cepheleri : anakkale Cephesi : Nedenleri : ngiltere ve Fransa'nn mttefikleri olan Rusya'ya yardm ulatrmak istemeleri. stanbul ve Boazlar ele geirerek Osmanl Devletini sava d brakmak istemeleri. Balkanl Devletleri kendi taraflarnda savaa katmak istemeleri. Balkanlar zerinden Almanya'ya yeni bir sava cephesi amak istemeleri. Sonular : Sava uzad. ( 2 yl ) Uzayan sava ngiliz ve Fransz ekonomilerine zarar verdi. ngiltere smrgelerinde prestij kaybna urad. Rusya yardm alamadndan dolay Ekonomik ve Sosyal bunalma girdi.Bunun sonucunda arlk Rusya's yklarak Bolevikler ktidara geldiler.( 1917 ). ( Rejim deiiklii ) Rusya I.Dnya savandan ekildi. M.Kemal 'in baarl olmas , kendisine gvenilmesine ve Milli Mcadele nderi kabul edilmesine temel oluturdu. Bulgaristan ttifak blou yannda savaa katld. Kanal Cephesi ( Svey Kanal - Msr ) : - ngiltere'nin orta ve Uzakdou balantlarn kesmek amacyla Almanya'nn isteiyle ald. Kafkas ( Dou ) Cephesi : Bak Petrol blgesini ele geirmek ve Orta asya Trk topluluklarna ulamak amacyla ald.zellikle hava artlar yznden Sarkam Harekat baarsz oldu. Suriye Filistin Arabistan Cepheleri : ngilizler ve Araplarla savald. * Araplarn Halifeyi dinlemedikleri grlerek mmetilik anlaynn geerliliini yitirdiini gstermektedir.( Milliyetilik etkili olmutur ) Romanya,Galiya,Makedonya Cepheleri : Mttefik Bulgar ve Avusturya iin savalmtr. * Irak,Kanal,Kafkas,anakkale,Filistin Cepheleri ana cephelerdir. * Hicaz, ran,Makedonya, Galiya, Romanya,Yemen cepheleri ikinci cephelerdir. MONDROS ATEKES ANTLAMASI VE UYGULAMASI ( 30 EK M 1918 )

mzalanmasnn Nedenleri : Bulgaristan'n savatan ekilmesi.( Trakya ve stanbul'un gvenliini tehlikeye drmt.) Almanya ve Avusturya-Macaristan mparatorluunun atekes nerisinde bulunmas ( 4 Ekim 1918 )

Not: Sava yenilgiyle kapatan Bulgaristan'da Kral lkeyi terk etmek zorunda kald.Avusturya ve Almanya'da Cumhuriyet ilan edilerek rejim deiiklii oldu.Osmanl mparatorluunda milli mcadele sonucu rejim deiiklii olmutur. * I.Dnya sava, yenik bitiren ttifak devletlerinin rejimlerini etkilemitir. Anlama devletlerinin kuvvet ve Malzeme stnl. Pe pee savalara giren Anadolu'nun sava gcnn tkenmesi. Wilson prensiplerinin "ounluu Trk olan yerlerin Osmanl egemenliine braklaca" hkmne umutlanlmas. Tamamen yok olmaktansa, antlama yaplmasnn uygun grlmesi. Antlama Ahmet zzet Paa kabinesinin Bahriye Nazr Rauf Orbay bakanlnda bir heyet ile Anlama devletleri adna ngiliz amirali Calthorp arasnda Limni adasnn Mondros Limannda Agamemnon adl bir zrhlda imzaland. A- Siyasal Hkmler : Boazlar derhal alacak ve stihkamlar tilaf devletleri tarafndan igal edilecekti. tilaf devletleri gvenliklerini tehdit edebilecek grdkleri her yeri igal edebilecekler ( nl 7.Madde ) Bu madde ile itilaf devletleri 30 Ekim 1918 den sonraki igallerinin hukuksal dayanan oluturmulardr*.Osmanl Devletinin tm egemenlik haklarn snrlayc niteliktedir.* Anadolu'nun tamamen igal edilebilecei anlam tamaktadr. Dou Anadolu'da alt vilayette karklk karsa ( Erzurum,Van,Diyarbakr,Sivas,Bitlis,Elaz ) igal edebileceklerdi.* Bu maddeyle bu blgede Ermeni Devleti kurma hazrl sz konusudur. Tm haberleme ve Ulam gereleri Anlama devletlerinin dolaysz denetimi altna alnacakt.( Geni kapsaml bir igal giriimi) * Bu hkmler Osmanl Devletinin Siyasal bamszln yok etmeye yneliktir. B- Askeri Hkmler : Gvenliin salanmas iin gerekli olan askerden fazlas hemen terhis edilecek ( Ordu datlacak ) Silah ve Cephane teslim edilecek Tersane ve Donanmaya el konulacak Anadolu dndaki arpm olan birlikler derhal teslim olacaklar Savata alnan esirler geri verilecek, Trklerden esir denler geri verilmeyecek. Boaz stihkamlar tilaf devletlerine verilecek ( gal edilecek ) * Askeri hkmler savunma gcn ortadan kaldrmay dolaysyla igalleri kolaylatrmay amalamaktadr. C- Ekonomik Hkmler : Demiryollar ve Limanlar tilaf devletlerinin denetimine braklacak Btn yeralt kaynaklar tilaf devletlerinin denetimine braklacak. * Mondros atekes antlamasnn hkmlerinin Osmanl Devletini Siyasi,Askeri ve Ekonomik adan fiilen bitirdiini syleyebiliriz SAVAI SONA ERD REN ANTLAMALAR :

Versay Ant.( 28 Haz.1919 ) tilaf Dev.-Almanya * Ar koullardan dolay II.Dnya savana ortam hazrlamtr.

Sen Jermen Ant. ( 10 Eyll 1919 ) t.Dev.-Avusturya * Avust.Mac. mp.paraland.*Avusturya,Macaristan,Yugoslavya kuruldu. Nyyi Ant. ( 27 Kasm 1919 ) t.Dev.-Bulgaristan.* Bulgaristan, Yunanistan ve Yugoslavya'ya toprak verdi. Trianon Ant.( 4 Haz.1920 ) t.Dev.-Macaristan. Sevr Antlamas ( 10 Aus.1920 ) t.Dev.-Osmanl Dev. * Uygulanamayan tek antlama. I.Dnya Sava sonunda ; Osmanl mparatorluu, Avusturya-Macaristan mparatorluu, arlk Rusya's ve Alman mparatorluklar ykldlar. ok Uluslu Devletler paraland. Polonya, Yugoslavya, ekoslovakya Devletleri kuruldu. Rusya ( Komnizm ), Almanya ( Nazizm ), talya ( Faizm ), Trkiye ( Cumhuriyet ) rejim deiikliklerine uradlar.
KAYNAK:http://www.tarihdersi.com/Osmanlitarihi/dagilmadonemi.htm

Mill bilincin ayakta kalabilmesi ve uyank bulunmas iin dil ve tarih urunda almaya mecburuz. Eer bir millet bykse, kendisini tanmakla daha byk olur. Mustafa Kemal ATATURK I. Dnya Sava Genel Nedenler 1. Fransz htilali :Fransz htilali'nin getirdii "ulsuluk" ilkesi, Bat Avrupa'da ve Balkanlar'da birok siyasi birliin olumasna, yeni yeni devletlerin kurulmasna yol at. Bunlardan talya ve Almanya'nn siyasi birliini salamas ve bir g olarak ortaya kmas, zellikler ngiltere'nin smrgelerinin tehdit edilmesine neden oldu. Bu gerilim iinde Orta Avrupa, Balkanlar ve Orta Dou'da yer alnca, genel bir savan belirtileri ve artlar ortaya kt. 2. Sanayi Devrimi :Dnyada retim artna yol aan bu ekonomik gelime hammadde ve pazar kaynaklarnn deerini de arttrd. Dnya'nn ekonomik dengesini bozdu, ekonomik bakmdan gelimi devletler arasnda siyasi gerilimler artt. 3. Dou Sorunu (Hasta Adam Sorunu) Avrupal devletler, her geen gn zayflayan ve kendi ayaklar zerinde duramayacak duruma gelen Osmanl Devleti'nin hi beklenmedik bir anda yklmas halinde, bu devletin topraklarnn paylalmas konusunda, dna devletlerinin anlamazla deceini ve bri savan kacan dnyorlard. Bunu engellemek iin de, Osmanl Devleti yklmadan onun topraklarnn hangi parasnn, hangi devletin olacann belirlenmesi gerekiyordu. zellikle Almanya'nn 1870'de siyasi birliini salayp Osmanl topraklarn ele geirmek istemesi, Dou sorununu tamamen aa kartt. Bu durum Almanya'ya kar bir ittifakn kurulmasnda balca etkenlerden biri oldu. ngiltere kendi smrgesi olarak grd Osmanl topraklarnn Almanlar'n eline gemesini engellemek iin Fransa ve Rusya'y da yanna ekmeyi baard. I. Dnya Sava'nn Nedenleri :Sanayi devletlerinin hammadde ve pazar ihtiyacnn artmas, Alman- ngiliz smrgecilik yar, Ruslarn Pan- slavizm politikasnn AvusturyaMacaristan ve Osmanl Devleti'ni tehdit etmesi, Fransa'nn, Almanya'dan Alsace-Loraine (AlsasLoren)i geri almak istemesi Osmanl Devleti'nin dalma yolunda olmas, ngilizlerin, Ruslar Balkanlar'da serbest brakmas, Balkanlar'da yeni kurulan devletlerin snrlarn geniletmek istemesi. Almanya ile ttifak :Almanya'nn sava kesin kazanaca inanc ttihat ve Terakki Partisi yneticilerinin Alman hayranl, Osmanl Devleti'nin zerindeki emelleri ak olan Rusya'ya kar onun dman olan Almanya'nn yannda yer almann gerekliliine inanlmas, Osmanl ordusundaki Alman askeri uzmanlarn devlet adamlarn etkilemesi. Savan Balamas :Avusturya-Macaristan veliaht Franz Ferdinand, Haziran 1914'te, Saray-Bosna'da, bir Srp fanatik tarafndan ldrld. Avusturya-Macaristan mparatorluu 28

Temmuz 1914'te Srbistan'a sava at. Rusya'da Avusturya-Macaristan mparatorluu'na sava at. Almanya 1 Austos 1914'te Rusya'ya, 3 Austos'ta Fransa'ya, 4 Austos'ta da Belika'ya sava at. ngiltere'de Almanya'ya sava at. Osmanl Devleti'nin Savaa Girmesi :Almanya ile gizli bir ittifak anlamas yapld. Genel seferberlik ilan edildi. Mebuslar Meclisi kapatld. Kapitlasyonlar kaldrld. ngiliz donanmasndan kaan Goben ve Breslav adnda iki Alman sava gemisi stanbul'a snd. Osmanl Devleti gemileri satn ald. Bu gemilere Yavuz ve Midilli isimleri verildi. Gemiler Karadeniz'e alp, Rusya'nn Odessa ve Sivastapol limanlarn bombalad. Bunun zerine, Rusya, 1 Kasm 1914'te Osmanl Devleti'ne sava ilan etti. ngiltere, Msr ve Kbrs adasnn ngiliz topraklar olduunu ilan etti. ngiltere; Svey Kanal'n, Msr', Dou Akdeniz'i ve ran Krfezi'ni savunmak iin bu blgelere asker sevk etti ve Birinci Dnya Sava ok geni bir alana yayld. Birinci Dnya Sava'nda Osmanl Cepheleri :Osmanl Devleti, Birinci Dnya Sava'nda bir ok cephede savamt. Bunlar daha ok, ya Almanlar'n istei sonucu veya Osmanl sava taraftarlarnn gemite kaybedilen topraklarn geri alnabilmesi amacyla almt. Taarruz Cepheleri Kafkas Cephesi :Kafkas Cephesi Ruslara kar Aralk 1914'de ald. Cephe komutan Enver Paa'nn komuta ettii 150.000 kiilik ordudan 100.000'i souktan donarak ld. Bunun zerine Ruslar, Erzurum, Mu, Bitlis, Trabzon ve Erzincan' ele geirdiler. anakkale zaferinden sonra bu cepheye atanan Mustafa Kemal, 1916 ylnda Mu ve Bitlis'i kurtard. Kanal Cephesi : Svey Kanal'n ele geirip, ngilizlerin smrgeleri ile olan balantsn kesmek iin alan bu cephe, Almanlar tarafndan planland. Sonuta 1916 ylnda Osmanl ordusu yenildi ve ngilizler Sina Yarmadas'n ele geirip Suriye'ye kadar ilerledi. Savunma Cepheleri Hicaz Yemen :Bu cephede ngilizler'in kkrtmas ile Araplar isyan etti. Mekke Emiri Hseyin isyann bana geti. Sonuta, 1916 ylnda Hicaz elimizden kt ve Yemen bamszln ilan etti. Irak : ngilizler savan banda Basra'ya asker kardlar. nk; bu blgenin petrolne sahip olmak istiyorlard. Ayrca Trklerin ran'a girmesini ve Hindistan' tehdit etmesini engellemeye alyorlard. Dier yandan karayolu ile Rusya'ya ulamay da amalyorlard. Osmanl ordusu 1915'de Kutlamare'de ngilizleri yendi. Ancak ngilizler daha sonraki yllarda bu cephede baarlar elde etti. Suriye ve Filistin :Bu cephede Mustafa Kemal'in komuta ettii 7. ordu, Yldrm Ordular Grubu ile birlikte Halep'in kuzeyinde dman durdurmay baard. Daha sonra buradaki Yldrm Ordular'nn bana Mustafa Kemal Paa atand. anakkale :anakkale Cephesi, ngiltere ve Fransa'nn Osmanl Devleti'nin savaa girmesi zerine Boazlar ele geirebilmek amacyla ald. 19 ubat 1915'de Kumkale ve Seddlbahir'e ngiliz ve Fransz gemilerinin saldrs ile alan anakkale Cephesi, kara ve deniz savalar olmak zere iki safhada gereklemiti. anakkale Sava : ngiltere ve Fransa 19 ubat 1915'te anakkale'ye saldrdlar. 18 Mart'ta byk bir saldrya geen ngiliz ve Fransz donanmas, byk kayp verip geri ekildi. ngilizler, smrge lkelerden topladklar kuvvetlerini Arburnu'ndan karaya kardlar. Bu arada Yarbay Mustafa Kemal anakkale cephesine atand. 9 Ocak 1916'da anakkale dmandan tamamen temizlendi. anakkale Sava'nn Sonular :250 bin Trk asker ve subay ehit dt ve yaraland. Rusya'ya gerekli olan silah ve cephane ulatrlamad. Bu durum Rusya'nn kmesi ve savatan ekilmesine neden oldu. Birinci Dnya Sava uzad. Rusya'da ihtilal oldu ve arlk Rusya yklp yerine Sovyet Rusya kuruldu. Savan uzamas ve ngilizler'in anakkale'de yenilmesi smrge ynetimlerini zorlatrd. Savan uzamas, savala ilgili olmayan sanayi dallarnn gerilemesine neden oldu, bundan da Japonya ve A.B.D. kazanl kt. Mustafa Kemal'in anakkale'de kazand baar, O'nun daha sonra milli mcadelenin lideri olmasnda etkili oldu. Rusya'nn Savatan ekilmesi : Sava, Rusya'da ekonomik sknt dourdu. Halk, Lenin liderliinde ayakland. Ekim 1917'deki ihtilalle arlk Rusyas ykld. Komunist iktidar baa geti. Komunist iktidar savaa son vermek istediini ilan etti. Brest Litowsk Antlamas (3 Mart 1918) imzaland.

Amerika'nn Savaa Girmesi :Amerika Birleik Devletleri (A.B.D.) savan balarnda tarafszln ilan etmiti. Ancak Alman denizaltlar, A.B.D.'nin tilaf Devletleri'ne silah satt gerekesiyle, A.B.D.'ye ait ticaret gemilerini batrmaya balad. 2 Nisan 1917'de A.B.D. Almanya'ya sava ilan etti. A.B.D. Nisan 1918'de Avrupa'ya asker kartarak savaa girdi.