PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON FAKULTET POSLOVNE INFORMATIKE

Stefan Vukovi

Grupno odluivanje
(seminarski rad)

Banja Luka, novembar 2010.

PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON FAKULTET POSLOVNE INFORMATIKE

Grupno odluivanje
(seminarski rad)

Osnovi teorije sistema i odluivanja

Stefan Vukovi (24-09/RIT, Fakultet Informacionih Tehnologija, IIT) Robert Male (15-09/RIT, Fakultet Informacionih Tehnologija, IIT)

Mentor
Mirjana Landika

Banja Luka, novembar 2010.

Sadraj
Grupno odluivanje ....................................................................................................................................... 4 Metoda izbora najvedeg broja glasova...................................................................................................... 5 Metoda izbora apsolutnom vedinom glasova ........................................................................................... 6 Koncenzus.................................................................................................................................................. 6 Breinstorming metoda .............................................................................................................................. 8 Delfi metod ................................................................................................................................................ 8 Literatura ..................................................................................................................................................... 11

Grupno odluivanje
Grupa, kao formalna cijelina koju ine ravnopravni I savreno racionalni pojedinci sa uparenim individualnim preferencijama, samostalno ocjenjuje opcije I donosi zajednike odluke. Interni konflikt u formalnoj grupi najede se rjeavaju otvorenim dijalogom, koji de se individualne preferencije I lini interesi znaajno odravati na etike norme u skladu sa kojim e se jednoglasno birati opcije od interesa za grupu. Ukoliko je dijalog nemogud, tj. Preraste u konflikt zbog dijametralnih stavova, tada se usvaja sistem glasanja kao demokratska procedura odluivanja. Ako posmatramo grupu od n pojedinaca koja bi trebala da izabere jednu od m raspoloivih opcija, gdje svaki pojedinac raspolae informacijama o alternativama, samostalno ih ocjenjuje prema vlastitim preferencijama I formira rang-list, nastade n individualnih rang-lisata, tj. Profil. Grupna odluka proizilazi iz grupne referencije kao jedinstene rang-liste opcija, formirane na osnovu individualnih rang-lista, to moemo slikovito prokazati na sljededi nain: Individualne rang-liste 1. A B C D E 2. A C D B E i. B A C E D N C D B A E FDB A B B D E Grupna rang-lista

Funkcija druvenog blagostanja (FDB) Medjutim, individualne rang-liste opcija se obino medjusobno razlikuju, tako da je neophodan proces presliakvanja u grupnu rang-listu poznatu kao funckija drutvenog blagostanja (FDB) Proces formiranja grupnih preferencija, za ratliku od individualnog odluivanja gdje se razmatra iskljuivo racionalnost izbora, treba da predstavlja demokratski proces uparivanja individualnosti kroz potivanje optih etikih uslova koje je Eron prikazao u vidu slededih aksioma: a. b. c. d. Prihvatanje svih logikih kombinacija individualnih podataka Ako svi pojedinci preferiraju X u odnosu na Y onda i grupa treba da usvoji taj stav Grupna preferencija zavisi samo od poretka alternativa na individualnim rang-listama Nepostojanje imperativa da preferencija automatski postaje i grupna preferencija

Posmatrajudi navedene uslove Eron je postavio poznatu teoremu koja glasi da je nemogude proces kojim se individualne rang-liste opcija preslikavaju u jedunstvenu rang-listu, odnosno da ne postoji funkcija drutvenog blagostanja koja pobrojane uslove zadovoljava u potpunosti. Saglasno tom moemo zakljuiti da su navedeni etiki uslovi i uslovi racionalnosti medjusobno nepomirljivi, tako da ne postoji F.D.B. kojom na osnovu individualnog poretka preferencija moemo konstruisati grupni poredak, potivajudi istovremeno principe etike. Formalna analiza normativne teorije drutvenog izbora upuduje da ne postoji univerzalno pravilo grupnog izbora koje zadovoljava sve zahtjeve, ved samo racionalno i demokratsko pravilo procedure izbora koja zadovoljava neke blae sadrajne uslove racionalnosti i etike i uz spremnost rtvovanja poeljnih osobina. Prednost formalne analize grupnog odluivanja u odnosu na klasinu je rigorozan prostup problemu grupnog koji omogudava sledede korake: a. Postojanje saglasnosti ili kontradiktornosti u kombinaciji etikih uslova i uslova racionalnosti b. Postojanje kontradikcije etikih principa c. Rezultati teorije grupnog odluivanja inspiriu dalji razvoj ove oblasti, tj. Motiviu teoretiare na preispitivanje nepreciznih znaenja U normativnoj teoriji pojedinci izraavaju svoje preferencije u obliku rang-liste opcija, dok se u praksi ede koriste metoda izbora, gdje lanovi grupe svoj glas dodjeljuju preferiranoj opciji. Ovaj koncept se dopunajva metodama grupnog odluivanja koje se bazira na bogatoj informacionoj podlozi, a od kojih su najvanije sljedede: a. b. c. d. Izbor opcije sa najvedim brojem glasova Izbor opcije sa prostom vedinom glasova Dvokruni izbor opcije sa apsolutnom vedinom glasova Glasanje odobravanjem

Metoda izbora najveeg broja glasova

Metodom izbora najvedeg broja glasova, biramo alternativu koja se najvie ponavlja kao prva na individualnim rang-listama, to se zapravo svodi na pravilo izbora glasova. Rezultat metode N.B.G. modemo objasniti na slededi anin: Individualne rang-liste I(7) X Y Z W II(7) Y Z W X III(6) Z Y W X IV(1) X Y W Z N.B.G. X

Relativno homogena grupa od 21 lana sainila je individualnu rang-listu od po etiri opcije iz skupa S=(x,y,z,w), tako da su se javile samo etiri razliite rang-liste, gdje je prva ponovljena sedam puta, druga sedam puta, treda est puta i etvrta jedanputa.

Metoda izbora apsolutnom veinom glasova

Metoda dvokrunog izbora apsolutnom vedinom glasova primjenjuje se kada u prvom izbornom krugu ni jedna opcija nije dobijena prostom vedinom glasova, pa se u drugi krug plasiraju samod vije alternative koje su bile najvie rangirane u prvom krugu i konano se bira ona sa prostom vedinom, to takodje ne garantuje etiki prihvatljiv izbor. Metoda glasanja odobravanjem (G.O.) je veoma popularno pravilo odludivanja koje se zasniva na vie informacija o individualnim preferencijama, tako da lanovi grupe podravaju proizvoljan broj opcija, ime im pruaju podrku u konkurenciji.

Koncenzus
Formalne grupe menadera i struni timovi, iji je cilj donoenje sloenih, nerutinskih odluka, pojavljuju s ekao dominantan i efektan autoritet u proceduti odluivanja kojom grupa izgradjuje koncenzus. Proces efektivnog grupnog odluivanja tj. Donoenja netrivijalnih odluka determinisan je slededim pretpostavkama: a. Adekvatna struktura grupe sa atributima doraslosti, kompetentnosti i raspodjele uloga, b. Definisane procedure za koncenzus u smislu propisivanja pravila i integrisanja razliitih prijedloga u jedinstvenu odluku, c. Homogenost i kohezija grupe u smislu kooperativnosti, iterakcije i zadovoljstva sa osjedajem pripadnosti grupi, d. Jasan i stabilan status grupe koja mora biti samouvjerena i svjesna svojih aktivnosti a svaki lan na visini svog zadatka... Da bi dole do izraaja prednosti grupnog odluivanja, potrebno je definisati i izgraditi efektivnu grupu, to je veoma sloeno pitanje, jer neke od poeljnih osobina stoje protivrjeno. Tako npr. Usmjeravanje rasprave od strane lidera povedava efikasnost odluivanja, ali takav potez moe dovesti do njegove nekritike podrke, odnosno oportunom prihvatanju autoriteta. Paljivim izborom veliina i strukture grupe, kao i primjenom odgovarajudih procedura odluivanja, mogude je obezbjediti uslove za njeno funkcionisanje, sagledavajudi sledede aspekte: a. Heterogenost ili homogenost grupe b. Veliina grupe c. Starost grupe

Uspjean rad grupe kao tima podrazumjeva zastupljenost, kombinovanja i medjusovno razmjenjivanje navedenih misaonih procesa u pojedinim fazama pripremanja i donoenja odluke, kao i koheziono-harmoninu dimenziju koja predstavlja naroito snanu podrku u fazi realizacije akcije. Veliina grupe je takodje vana u determinisanju kvaliteta odluivanja, jer porastom broja kompetentnih lanova, grupa se obogaduje znanjem, informacijama, kritikim sudovima, energijom, vjetinom, korekcijom, predloenim opcijama, odnosno definie tehnologiju odluivanja, a time postie i vidljive anse za kreativno rjeenje u ostvarenju cilja. Lider postaje eksponoran, a time i tendencija lanova da mu se priklone, tkao da grupa sutinski koristi samo dio svog radnog kapaciteta. Starost grupe koju odredjujemo na osnovu vremena zajednikog rada utie na rezultate procesa odluivanja, jer kvalitet odluivanja raste sa starenjem, tj. Zajednikim radom grupe, samo do odredjene granice. Nakon toga se taj odnos mijenja, jer prijatna oputenost u radu i odredjen stepen rutine ugroavaju inovacije, nove ideje, poslovne vitalnosti, interaktivnost, intelektualnu svjeinu itd. Ako se u fazi ocjenjivanja desi da dva prijedloga dobiju jednaku podrku, onda se konflikt rjeava uvodjenjem dopunskih pravila i kriterijuma za ocjenjivanje, tj. Vradanjem sa evaluacije na specifikaciju ili generisanje novih alternativa. Postizanje koncenzusa, iako opteredeno brojnim predrasudama, implicitnim normamam i predutnim usvojenim pravilima, mora da se zasniva na ansama koritenja resursa grupa, ali i na riziku pojave pritajenog otpora. Priklanjanje autoriteta ili podlijeganje raznim pritiscima vedine dovodi do kvazikoncenzusa, tj. Lanog koncenzusa. Mogudnost kvazikoncenzusa smanjuje anse da gruap iskoristi kapacitet odluivanja, tj. Superiornost u odnosu na individualno odluivanje, a da bi se ono preduprijedilo predlau se sledede tehnike: Modana oluja predstavlja kreativnost ideja po principu suspendovanog suda, bez samocenzure koja sputava, sa inspirativnim takmiarskim duhom, do aplauza otkaenim prijedlozima koji su neobini, potiskivani I predutkivani, a zatim njihove klasifikacije po orginalnosti I upotrebljivosti. Nominalna grupna tehnika daje novu dimenziju generisanja I evolucije ideja, tako to se podstie ukupna kreativnost lanova grupe koji razmatraju problem I svoje ideje prikazuju u pismenoj formi, ime se individualno vidjenje ukljuuje u grupni napor. Identifikacija osnovnih uslova predstavlja dopunu procedure grupnog odluivanja, vedopisanu u postupku izgredjivanja koncenzusa, gdje svi lanovi prilau svoju individualnu listu poeljnih osobina, tako da grupa koncenzusom formira listu sutinskim vanih kriterijuma za izbor alternative, to omogudava rjeavanje problema latentnog konflikta.

Breinstorming metoda
Breinstorming (izv. Brainstorming oluja misli, modana oluja) je formulisao Osborn 1953. Godine, a polazi od koncenzusa odredjenog broja eksperata na osnovu intuitivnog miljenja. Breinstorming je bri put da se sakupe validna miljenja I kompletne ideje u vezi tehnolokih promjena I razvoja. Breinstorming pretpostavlja medjusobno povjerenje uesnika I atmosferu u kojoj se moe raditi bez da postoji strah uesnika od kazne za izneseno miljenje. Ispitivanje eksperta moe provoditi intervjuom ili putem diskusije na zadatu temu, da bi se prikupile informacije o odredjenom sadraju. Sasluanje je specifian oblik ispitivanja ekperata koji se koristi da bi se saznale neophodne informacije o nekoj temi, da bi se dolo do razliitih miljenja, u smislu za ili protiv. Breinstorming je veoma primjenjiv kada dodje do ekonomskih, trinih I tehnolokih razvojnih poremedaja, do velikih naunih otkrida ili primjena u tehnologiji ili na tritu, kada dodje do krize preduzetnike vizije I poslovne misije, ukljuujudi promjene kao to su nestaice, inflacije, recesija I stagflacija, te kada menadment odluke donosi u kratkom vremenskom periodu. Radionica na kojoj uede uzima 10-15 eksperata, ograniava se na trajanje od dva kolska asa, u okviru kojeg vremena je mogude sabrati do 100 ideja-informacija, od kojih se 15 ideja-informacija mogu odmah upotrijebiti, dok su ostale ideje preteno istraivako-razvojnog karaktera. Faza realizovanja brainstorming su: izbor problema, izbor eksperata, odvijanje toka radionice, obreda prijedloga ideja-informacije. Philips 66 je razvijeniji oblik brainstorming metode koju je dopunio Hummer, a prvi put je primjenjena 60-tih godina. Uz svaku grupu se nalazi odgovarajudi marketing-ekspert. Koji koordinira I snima tok rasprave. Nakon 5-6min rasprave, sumiraju se ideje, te ponovo vodi rasprava, a zatim se uskladjuju I vrednuju tezultati. Sinektika je varijatna breinstorminga koju je razradio Gordon, a sutina je u grupnom davanju miljenja, stavova I ideja eksperata, kreativnih strunjaka, koji su u prethodnom vremenskom periodu bili podvrgnuti specijalnom strunom obrazovanju ili su dobili struni zadatak na obradu.

Delfi metod
Delfi metod postavili su Olaf, Halmer, Norman I Gordon, a sadri viekradno ispitivanje (intervjuisanje ili pomodu upitnika) ekperta koji dobro poznaju istraivanu problematiku. Metod polazi od postavljenog problema I dolazi do koncenzusa eksperata koji uestvuju u razjeavanju problema, traganju za inovacijama I trinim prognozama. 8

Osnovne karakteristike intuitivnog Delfi metofa bi se u pogledu tehnike rada mogle sumirati u slededem : a. Timski rad na pripremanju odluka b. Koridenje interdisciplinarnog pristupa, sa ispoljenom tenjom ka transdisciplinarnom pristupu za koji se zahtijevaju vrhunski strunjaci, poznavaoci teorije I prakse, sa odgovarajudom mudrodu I vizijom bududnosti. c. Miljena tima uvijek se daju u formi statistike, sumarno, tako da anonismnost pojedinih stavova do kraja ostaje ouvana Efikasnost Delfi metode se postie adekvatnim izborom problema koji treba rijeiti sa adekvatnim izborom eksperata koji poznaju problem sa raznih aspekata I dobro formulisanim upitnikom. Ponavljanjem je osigurana mogudnost korigovanja prethodnog stave, kada se uju argument eksperata iz drzge oblasti, tako da se radi o postupnom I strpljivom stvaranju konanog miljenja, primjenom povratne sprege. Opti simptomi pojave fenomena grupnog miljenja su : a. b. c. d. e. Zabluda neranjivosti koja vodi pretjeranom optimizmu Ignorisanje opomena iz okruenja Iluzije I predrasude o visokom kvalitetu grupe Samocenzura kojom se potiskje sumnja u mudrost konsenzusa Samoproglaeni mentalni uvari koji tite grupe

Prema izloenom moemo zakljuiti da grupa ima brojne propuste u procesu odluivanja, kao to su povrnost informacija, pristranost podataka, nepreglednost alternative, nesposobnost odmjeravanja rizika, precjenjivanje vlatitih sudova itd. Preventivne mjere u cilju zatite grupe od fenomena grupnog miljenja su implicitno liderstvo, formiranje veeg broja grupa zbog uporedivosti rjeenja, otvaranje grupe prema povjerljivim saradnicima, neprestano preispitivanje rjeenja, traenje propusta I sl. Sklonost prema riziku je najzanimljiviji detalj grupnog odluivanja koji se odnosi na stav grupe prema rizinim akcijama, gdje su grupe u prosjeku vie sklone riziku, u odnosu na individualne preference nejnih lanova. Ovaj fenomen se moe objasniti uticajem sledeih faktora :

a. Lideri, a time I njihove grupe u cjelini biraju rizine opcije b. Uticaj grupe na pojednica za mijenjanje odnosa prema riziku c. Smanjivanje individualne odgovornosti zbog eventualnog gurpnog promaaja Podrka pogrijenom rijeenju, tj. Ranijem izabranom kursu akcije, ak I kada informacije upozoravaju dag a treba napustiti, ukazuje da grupa teko priznaje greke. Navedeni uzroci loih odluka upuduju na zakljua da grupno odluivanje prate mnoge slabosti koje mogu anulirati njegove potencijalne prednosti u odnosu na individualna odluivanja. Dakle, anmede

se dilema da li je grupa uopte superiorniji donosilac odluke u odnosu na pojedinca, ako je poznato das u prednosti grupnog odluivanja kriju u ogranienjima individualnog odluivanja. Osnovne prednosti grupnog odluivanja su : a. Grupa raspolae velikim fondom interdisciplinarnog znanja, informacijai energije, to nije sluaj sa pojedincem b. Interakcija unutar grupe stimulie na nov nain raznolikost raznolikost razmiljanja dok individualni donosilac zapada u rutinu. c. Participatorski stil u procesu odluivanja uvedava prihvatljivost odluke u procesu realizacije Pored navedenih potencijalnih prednosti, grupno odluivanje u odnosu na individualno ispoljava I sledede nedostatke: a. Neuporedivo manja efikasnost zbog znaajno viee utroenog vremena b. Inertnost za inicijative I pokretanje promjene c. Neuporedivo skuplji nain donoenja odluka itd.

10

Literatura
Teorija I strategija odluivanja, dr Djuro Mikid, Panevropski univerzitet Apeiron , Banja Luka, 2006.

11