You are on page 1of 144

bjhl kW KGikahd kL

j
Ma ifnaL
cabjhlf tFf
VI - VIII
Kj gUt

cUthf
khy fa Muh g Wtd
brid - 600006

STATE COUNCIL OF EDUCATIONAL RESEARCH AND TRAINING, CHENNAI-6


2012

FG jiyt
U. F. njtuh#,
aFe,
khy fa Muh g Wtd,
brid - 600006.
nkyhthsf
Kidt K. gHrh,
iz aFe (l),
khy fa Muh g Wtd,
brid - 600006.

Kidt r. fzg,
iz aFe (Uthf),
khy fa Muh g Wtd,
brid - 600006.

xUizghs
Uk f. R. rjh,
cjnguha,
khy fa Muh g Wtd,
brid - 600006.

yhaf
U. v. KJUZz,
(nkdh fnguitFG cWd, brid gfiyfHf)
KJiy iuahs,
khtl Ma f g Wtd,
U - 602025, Utq khtl.
Uk gh. ky,
j iuahs,
khtl Ma f g Wtd,
U - 602025,
Utq khtl.

U. . ghg,
KJfiy jHha,
muR kf nkiy g,
nrhf - 631102,
nt khtl.

Kidt ng. bgUkh,


j iuahs,
khtl Ma f g Wtd,
thduKo - 628721,
JFo khtl.

U. gh. Fznrfu,
jiyikaha,
C. x. eLiy g,
fyit - 632506,
nt khtl.

Uk g. Rk,
j iuahs,
khtl Ma f g Wtd,
uhngil,
nt khtl.

Uk r. yjh,
jiyikaha,
C. x. eLiy g,
btflhu - 632507,
nt khtl.

br g. fiybr,
j iuahs,
khtl Ma f g Wtd,
faho - 603402,
fhu khtl.

Kidt Uk F. jdgha,
gljh Ma (j),
muR caiy g,
maghisa - 638455,
<nuhL khtl.

U. F. njtuh#,
aFe,
khy fa Muh g Wtd,
brid - 600 006.
mJiu

f Fo fL klik. . .
jukhd f neha jHf mu y K Kaahf KgUt fKiw
bjhl kW KGikahd kL tU fahL Kj (2012-2013) jHf midJ
gfY Kj tFKj vlh tFtiu eilKiwgLjgl csJ.
ah KgUtKiw fia a kLKiwia jHfnk
KjKiwahf mKfgLJwJ. j bgUjJl bjhl kW KGikahd
kLKiwfhd tfhL ifnaL, KgUt fKiwfhd tfhL beKiwf,
a kLKiwia bragLJtjfhd midJ ghl Ma ifnaLfis khy
fa Muh g Wtd totikJsJ.
tha ifnaLf, ghl khztfis kL br braghLfis Ro
fhLwd. braghLf ifnao sfgLtnjhL, khztflKs wfis
KGikahf jumsL brtJ vthbwd MaUF tfhLwJ. j_y khztD
bghJs xU w kLkyhJ gKfwfS btbfhzugL. ifnaL,
khzt jwfis milahsfL gUtnjhW ML KGtJ bjhlJ
KGikahf kL bra MaUF cWJizahf fwJ.
a kLKiwdh, khzt f braghLf, f iz
braghLf, cleyf, nahf fiy, edlijf, edy, tha wf vd
midJ TWfS klgLwd. thW kLtjdh khzt MSik
tsia KGikahf maKowJ. nkY, khWwdha fw a kW
ntfF Vg kLtjfhd bejikfS sfgLwd.
fhynjhW fwKiwf bragL tU khwfisaLJ jnghJ kL
KiwY a khw mKfgLjgLsJ. khw Mafis CFgnjhL
khztfis nkgL kH br.
Maf, ifnaoYs fUJfis KGikahf cthbfhL tFgiw
bragLJj ntL.
mnghJjh sjiyKiwdiu MSikftfshf
jdif cilatfshf tUfhyij totikgtfshf cUthf aY.
ah Kndw ehF RtfSFns cUthwJ vgjid fUbfhL
xnth MaU braglntL vgJ midt
mththf csJ.
vdnt
Maf, jfSF mfgl bghWid mfiwlD bghWzlD
bragLjntLbkd iHnw.

thJfSl
aFe.

MafSF...
ma Ma bgUjiffns!
bjhl kW KGikahd kLKiw vgJ, f eh braUF khbgU
uahF. J el f ff tU khztf gKf jidfis l
tsf ekF ilUF mUbgU thghF.
Fjdnt

vD

bjhfhadh

thbkhnghW,

vyh brhY bghU


vyh

khztfS

giljtfns vD cikia f cyfF eh czj ekF ilj th,


j bjhl kW KGikahd kLKiw.

e khzt brtfis gilghw ftfshf milf ftfshf


cUthFtjF, kLKiw bgUks th mwJ. f jidahs %d,
khztf

fgJl,

btyfij

ghJ

nfL

MtJl

ff

CFj ntL vwh.


f fw FHijfSF cs kd mGjfis ngh, kiythiH mynth
f vD ufP Tiw kLKiw thyhf bkf nghnwh.
xbthU FHijFS ajF Mwf bghJsd; mtiw btbfhzUj
ntL.

fUJ eK UjhY, khztf kbg bgwntL vD

nehfJlndna bragljdh, mfUJF KDik mfhk Lnlh. mj


khbgU Fiwia nghfnt, bjhl kW KGikahd kLKiw eilKiwF
bfhLtugLsJ.

e khztf r_fij KGikahf JbfhL guj kdghikia


wid tsJbfhSj ntL.

fF ghlbghUis jf theh kwthk

id iyWbfhs, fwtiw njitgLbghGJ gagLbfhS


tifY khztfis cUthFj ntL.

Fj kbgfis bgU khztnd

wj khzt vd mF nghif jJ, vyh FHijflK aifahfnt


bghJlF

mslfa

gilghwfis

Fnkl sfh fH brj ntL.

btbfhzJ

mtfis

Ma ghuhL vgJ, khzt thif fyfiu sif nghwJ. mJ


khzt yUF kLnk tfhoL, kw khztfis Mfl mGLj TlhJ
myth? mj ghuhL vD bgUngW midJ FHijfSF ilf ttif
brtJ e flikanwh!

eh tFgiw fgtiwl FHijf j thifF njitahdtiw


btyfjh
fFnghJjh,

bgUks

khztfSF

fWbfhSwhf.
eikbaJ,

ikbaJ

btyfij
vD

gFj

ghJ
jid

aghfnt tsU. vdnt, gntW fw NHfis VgL juntoa flik eik


rhjJ.

jf Rikia khztf thif dhFahdJ vngh

Tiw bghF bghW MafSF cL.

j ebyzfis vyh eKiw iwntl, W cf bghfuf


fw-fj wjbjhUKiwahd bjhl kW KGikahd kL Kiwia e jHf
muR Mj eifl el jUwJ. g nrjJKj FHijf KG
MSikw,

r_f

xUizw,

thifw,

kdghikf,

kf,

clbraw, fwyil vd xbthwid ehnjhW cWneh bjhlJ


kL rhj tHF bghWid e muR ekF jJsJ. e g nrj
FHijia cynfh VJ tz cUthFtJ e flik.

vw xUsnf kw

sFfis va br vd jhT ciujjidngh, eh v sfh xJ


<oizaw khzt brtfis cUthF g xUizJ Kidnth; thUf,
e ehil tsbgw brnth.
Ma FG

ifnao cns...
bghUslf

gf v

mKf

wf

fj Kiwf

bkhghl braghLf

bjhl kW KGikahd kL - sf

11

Mwh tF - tsu kL (m) -braghLf

13

VHh tF - tsu kL (m) -braghLf

53

vlh tF - tsu kL (m) -braghLf

96

bjhl kW KGikahd kL
(cabjhlf tFf)
mKf
bkhghl vgJ, xU w ghl. mghl br, ciueil, yfz,
Jizghl, fLiu vd IJ TWf mikJsd. tiw ff ehF
mogil wf njit.
bkhghlij

mit nfl, ngRj, goj, vGJj vgd.

brikahf

ff

khzt,

wfY KGikahd g bgUj ntL.

ehF

mogil

xU khzt bkha

vgJ, mt bgW kbgnyh kdghl brJ fgnyh iy. bkhia


Ms gagLj mUgjh csJ. bkhia ifahSj ngRj
wD

vGJj wD mlF.

gaj ntL.

ulid wikl ifahs

nfl, ngRj Ma uL

xia mogilahf

bfhlit; gojY vGJjY ttotij mogilahf bfhlit.

wf
nfl
brtJ brt brbrt vgJ tSt thF. ngRj wDF
mogilahf

miktJ

nfl

Kjatiw

cthbfhs

wdhF.
nfl

w
w

TW

fUJf,

aikahjJ.

brf
nfl

thyhfnt fw braghLf bgUks fwd v, mJ ifaW.


mjdhnyna, fw nflny eW vd Td. nfl, NHYnfg nfF
bghUSF Vg khWgL.

nknyhlkhf nfl, cWnfl, kdJF

jhdjtWl xL nfl, id ga nfl vd gyU gythW nfg.


mnflY nfngh kdiy, mtf njit, bghU jik KjatW
nfg khWgL. xia mogilahfbfhL nfl w mikjhY, bghU
aikahjJ.

bghUis czJbfhs ayyh nfldh, vjbthU

gaD VglhJ.

nfl

wid

nkgL

bfhs,

khztfSF

gf

tHFj ntL. ghl, fij, ff mPf thif tuyhW, mtj


ajF

mUbgU

braf

Kjatiw

nff

brtjthyhf

khztfl nfl wid tsfyh. gof nfl, ngrnfl, ghlnfl,


thbdh bjhiyfh ffis nfl, bjhiyng ngbfhnl
nfl, ciuahl nfl, brhbghit nfl vd gythW khztfis nff
brJ nfl wid tsj ntL.
ngRj
nfl w

btghL ngRj MF.

eh WtaJKj vthW

nfnlhnkh mthnw ngid btgLJnwh. ngRj jngR, Ut


ciuahl, FG ciuahLj, FG fyJiuahl, nkilngR, brhbgh,
Tl ngRj, rhnwh mitngR, fUjufngR, MfLiuia goj,
xo bto ngRj, gokw, fUjhl, fUij sFj, xwid g
tj, xwid ghJ tUj, ghLj vd gtifahf e vzfis
fUJfis ng btLnwh.

Mfnt, vtif ngrhD, nflh

F jifath nfshU UkhW ngRjny xUtUF w nrF.


khztf ngrhwiy

tsgJ xnth Ma flikahD,

jHhaUnf m bgUgF cL. khztf xUbghU FJ ngRnghJ


vGbjhfis brhfis bjthf xwhfsh vd flj ntL.
Ujkhf ngRj, mr ngRj,

cz btgl ngRj,

xiH

yhk ngRj, ngRtHif vGJtHF brhfis gagL ngRj,


tlhu tHif ngRj Kjatiw fU bfhSj ntL.

tFgiw khzt ngRtjF thf tHFj ntL. gl ghJ


sFj, nefhz fJj, ciuahl mikJ ngRj, ghlfis ghLj,
fij TWj, xU bghUisg tUJ TWj, Fj jiyf ngRj,
ehw, ehbe gfis nkbfhSj Kja gntW braghLf thyhf
khztl ngRj wid tsfyh.

goj
goj vgJ mogil w. J fnwhnf ca brayhF. goj
UtifgL. mit: 1. thL goj, 2. thFgoj vgd.
thL goj: J g taJ khztF Vw bra. thL gojyh,
Fuehf bkhbrhf xnfg ; gHF; Fu, ts bgW. vGJ
xfis brh xKiwfis MaU nfnghU U gofitF
th jdh VgL. fUJnfg czl gof, Funyw wfJl
gof, ehbe, ehw g bgw thL goj gagL.
thF goj:

J, goj caiyahF.

bjhiyjuhk gof

iuthf gof wUF

yf gof thF goj gagL.

gojyhdJ Mj go, mfw go vd UtifgL.


fUJfis

bjthf

nktJnghW
brhfsa

gojyhF.

nknyhlkhf
bgUf

goj,

mfw

gojjyhF.
fUij

nkY

Mj go vgJ,

go

vgJ,

bghGJnghfhf
nknyhlkhf

ma

E
goj,
goj

Kjadtiw mfwgo vd bfhsyh.


goj wid khztfl nkgLj, vGJfis xF Kiwia
mbthfSfhd ttotij bjthf czJj ntL. vGJfis
dfhQ

khztfshjh

goj

braiy

vjhf

iuthf

nkbfhSj aY.
thL

goj braiy nkbfhSnghJ, brhfis bghUsf

J goj ntL.
tz

goj,

ca

cstiw csthW goj, czf btgL


xl

Ujkhf

gojnghJ id bfhSj ntL.

goj

Kja

brafis

nkY, brhfsa bgUf,

bjhluikJ vGJ w, ciueil w mj, brh ea, bghU ea, fgid


ea, Xir ea Kjatiw mJbfhS w, gilghw w Ma
wfis bgWj aY.
wj

mPf

thif

ff,

ff

yaf,

mwf, wj Wfijf Kja fis gogj_y khztf goj


wid nkgLjyh.
3

vGJj
vGJj w bkhwfS caiy wdhF. xUtl eh, mt
gojtuh iyah vgjid ma, cfSF vGj gof bjkh? vd
nfnwh. go xU kjid KGik mila brjh, vGJj w mtid
fwtdh brikahFwJ vdyh.
vGJj braiy khzt nkbfhSnghJ, bjthf vGj brj,
vGJfis izJ vGjhk, ca ilbtL vGJj, brhfSF ilna
ilbt, gaikJ vGJj, brhtjid nfL vGJj Kja brafis
fU

bfhSj

ntL.

ifbaGJ

gia

bjhlahf

nkbfhSnghJ Ujkhd bjthd mHa ifbaGJ mik.


bjhlf tFf ifbaGJF KDik, cabjhlf tFf
bkhbtghLF gilghwYF KDik

mj ntL.

ghJ

vGJj, j vz njhW fUJfis vGJj, ghl vGJj, fij vGJj,


bkhbgaJ vGJj, RU vGJj, J vGJj, xUfit g
jfUij vGJj, ehjfSF vGJj, foj fLiu vGJj, ghlYF
ciubaGJj, ehF vGJj, jtuyhW vGJj vd vGJjYfhd thf
F. fnwhF mHF vGjhw MF. vQ vGJ fbzd jF vgJ
xsit thF.
gilghw
cyf cfS, jjid Mwyh kj cajtdhf fUjgLwh.
jid vgJ, bkh tahfnt btgLwJ.

mthW btgL jid

xGfhd tot, mHFznahL, Mj jidahf U, mjid gyU


Ut. vdnt, gilghw vgJ jid cnuhl, caw, fhyflJ
gJ, Fga mgjhF.
`fP cUthtiy;
Mdh, iwa

wwh vD fUJ gyfhykhf y tjJ.

Mf jid kWwd.

midtlK gilghw

bghJsJ. mJ NHYnfg btntW t btntW tot btgLwJ.


vjifa wid fgjdhY gHFjyhY bgw aY.
4

gilghw vgJ, caiy w.

gilghwYF jidw,

khWjid w, gFjh jidw, NHYnfw m, fgid, Jik


vzf, Jikahd fnzhl, njitfis czJ bragLj vd gntW
nfhzfis

cslaJ

gilghw.

bkh,

thG

NHiy

bfhtjF fYF fhgjF vfhy njitfis v gilF


gilf gilghwyhF.
ffF

Ma,

ghl cstiw Ug Ug brh

isia tsgJngh myhk, gKfw bfhltuhf, khztfl


cs gilghwiy btbfhzu Toatuhf Uj ntL.

bkhghl

gilghwiy tsf fij, fij, ehlf, ciuahliy brahFj, fLiuia


ciuahlyhFj, fLiu vGJj Kja braghLfis bfhLJ jidia
LkhW braghLfis khztfSF tHfyh.

nehfnyna bjhl

kW KGikahd kL braghLf khfshf totikJ bfhLf


gLsd. Maf, bfhLJs braghLfis Kkhahf bfhL nkY
wf braghLfis totikJ fj ntL.
nghF,

tFgiwNH,

mikl,

Ma jid

ghlbghU,

fhyNHYnfg

braghLfis totikf MaUF KG cik cL.


Mfnt, Maf jj khztj MSikw, gilghw w, rKjha
xUizw,

ebyhGf

kdghikfis

nkgLJj,

kfis

cUthFj vd gKf neh khztfis cUthf, Vw braghLfis


totikj ntL.

ghlbghU fodjikia vikahf bghU

sFkhW fw iyngW mila brkhW braghLfis totikj


ntL.
ifnaoYs

braghLf

kLkyhk,

mtgF

khzt

iynfg braghLfis totikJ, Ma jfjiy khztj


fwiy nkgLjyh.
fWbfht.

bkhw nfh fUJ ghlfis vjhf

Mjyh, khztf bkhwid nkgLJtJ Maf

jiyaha flikahF.

brhfsa bgUFj
bkhghl mogilwf xUt tytuhf ntLbk, mtuJ
brhfsa Fahf Uj ntL. j mogilnyna ghlf
mikfgLwd. br, ciueil, Jizghlfis goFnghJ brhYF
bghU TWj, vbrh TWj Kja braghLf thyhf khztf
mj brhfsa bgUF. mghlf lbgWs brhfis, bjhlfis,
kubjhlfis, gHbkhfis

brhbwhl mikJ vGJnghJ khztf

gagLJ brhfsa bgUF.


gl myJ bghUis fho mj bgaiu Tw brj, kabfh
brhf bghU ntWghil mj, xUbghU jU gy brhfis Tw brj,
gybghU jU xU brhiy Tw brj, xku, idku ma brj,
iz brhfis Tw brj, wbkh brhfSF jbrhfis Tw
brj, JiwnjhW tHF fiybrhfis ma brj Kja braghLf
thyhf khztf brhfsaij bgUfyh.
brhyhw
brhyhw

vgJ,

mj

brhfsaij

bghUjkhd brhfis gagLJ wdhF.

khzt

fUJnfg

cabjhlf

tF

iyia iw brbghGJ, IahuJF nkgl brhfis mUjY


mtiw gagLj bjUjY ntL.
brhtbjGJj
brhtbjGJj

bkhtsbgw

wj

gahF.

vGJiH,

xWiH, WjF iH, F beo ntWghlah iH, kabfh iHf


vd viH neuhk ey j vGj xnut, ehS tF brhtbjGJj
gia nkbfhtJjh. brhtJ vGJjYfhd ciugfis Ma nj
brnghJ kabfh vGJf (y, H, s; z, e, d; u, w), F beo vGJf
csthW bj brj ntL.)
eilKiw yfz
bkhghl fFbghGJ,

yfzij jghlkhf ffhk

br, ciueil, Jizghl Ma ghlfSl izJ fj ntL.

khztf ngRbghGJ, mtfsJ ng yfz aghf mikUgjid


RofhLj ntL.
mfuKj fhQ w
bkhghl fFbghGJ khzt gy a brhfis mJbfht.
mbrhfSfhd bghU sfij ma mfuKjia gagLJj ntL.
mfuKjia gagLj xbthU khztU mUj ntL. vdnt,
bkhghlYl j mfuKj xbthU khztlK Uj ntL.
mj
xwidg

mtJ

mjyhF.

mjbygJ,

mJbfhSj MF; xwid g MHkhfnth


mtjW.

nknyhlkhf

sfkhfnth thfnth

rhwhf jHf tiugl brid vD l vFsJ vd

mayh; mjFa irf, kfbjhif, tjlf vd gntW tufis


mj, mjyhF. Mfnt, xwidg neuoahf fhzhk brfisg
bjJbfhSj mj vdyh.
j
xU
brhYj,

br jikga miy j MF. ghlYF bghU


fUJiu

mikj,

brhea

mj,

bghUea

ciuj,

bkhbgaj Kjad j vD wdh btgL. rhwhf sho


vgjF izahd jbrh vJ vD dhfhd ilia khzt
Ujhjh TwKo.
gagLJj/Ms
bgw

mit

bjhU

NH

vLjhStnj

vbfhl ffis TJ ftJ, mtYs

gagLJj

MF.

TWfis flJ,

mjnfg khaiknjh tifgLnah Fa bghUjkhd Kiwfis


gagL,

mfiy

LgJ

gagLJj

wdhF.

bkhghl

brhbghU Eg, yfz fis gagL K mahj brh myJ


bjhliu J fhLj, f mik tir Kiwikfis flj
Kjad tif mlF.

gFj
Fj xU jiy fUJfis tUj, KiwgLJj, ntWik
TWfis btgLJj, JntwhFj nghwit gFjY mlF.
bjhFj
khzt ghlbghUis fwj d, mghlbghU aikahj
fUJfis bjhFJ TWj bjhFj brayhF. xU bris fwd,
mbrYs brhea, bghU ea, vJif, nkhid, brhyhw, mea
Kjatiw bjhFJ Tw mUj ntL. Jizghl fijia goj
d,

mfij

KGikia

bjhFJ

bjhFJ TW bra thyhf

Tw

bjUj

ntL.

ghlbghU ikafUij khztdh

KGikahf TWj aY.


kl
bkhghl kL vgJ aikahjJ. mogilwfshd nfl,
ngRj, goj, vGJj Ma ehtifwfY kL brj ntL.
midJ wfS koF cshdhjh bkhghlij kljhF.
Vbd,

bkhwf

midJ

xwndhblhW

izjit.

ko fw fj bra KGikailahJ. f bragho xbthU


iyY iwFiwfis fla kL cjtjdh, mjnjit f
aikahjJ.
kdghl brj
kdghl vgJ njitahd xU w. Mdh, FUL kdghlij jgJ
fw aikahjJ. ghl bghUisJ gntW ghlfUJfis J
xU braiy UgUg brJgH fwiy kd iybgw brj
ntL.

bkhghl efUjikj ghlf, gHbkhf, bghbkhf,

nknfhfis kdd bra itgJ, njitahdnghJ csthnw btgLj j


fUJF tiknrf bgJ cj.

Mfnt, vyhtiw kdghl

brahk, bghUJ thifF gaDW ghlf, gHbkhf, bghbkhf,


nknfhfis kdd bra khztfSF g mj ntL.

fj Kiwf
t.v

fUjhl Kiw

fij TWj

ehlf Kiw

dh il Kiw

gnf Kiw

bral Kiw

iu Kiw

brJ fw Kiw

jhnd fw Kiw

10

kdtiugl tiuj

11

fyJiuahl Kiw

12

isahL Kiw

13

j eo Kiw

bkhghl braghLf
1. dho dh

12. isahL Kiw

2. glbjhF

13. j eo

3. u tglsf

14. bghkyhl

4. glf

15. Fl jiy ngRj

5.

16. Xa tiuj

6. bghUJj

17. tj

7. tifgLJj

18. brhfis mfu tirgLJj

8. ntWgLJj

19. br uLj

9. mltizgLJj

20 nefhz

10. ehLw ghl

21. fgid ciuahl

11. ehlf eoj

22. ciuahliy iw brj

23. gl ghJ tUj


24 eilKiw yfzkj
25. gilghw
26. ikafUJ mj
27. WjFfis gagLJj
28. brhngh fJj
29 f eGt cUthFj
30 mfuKjia gagLJj
31. ffis g brj
32. brhtjid vGJj
33. xgil
34 bkh isahL
35. kdghl w
36. xj
37. brhfsa bgUFj
38. fijia iw br w
39 gl ghJ NHiy tj
40 Ffis J vGJj

10

bratiff, xbthU ghlY khfhf y kL braghLf


totikJ bfhLfgLsd. bkhw nkgl itkLnk nghjh. ifnao
bfhLfgLs braghLfSl ghlf bfhLfgLs tFgiw wf
cs braghLfis juhk gagLJj ntL. nkY, Maf jj
vz, jid, fgid, Mtnfg khztj iy, tFgiwNH,
ghlbghUSnfg JJ braghLfis totikJ bkhwid nkgLJj
ntL.

bjhl kW KGikahd kL - sf
bjhl kW KGikahd klhdJ, U fis cslaJ. mit :
tsu kL, bjhFj kL vgd.
tsu kL - Formative Assessment (FA)
tsu kL vgJ, khztf fwiy frh kW f
izbraghLfis gNHY tFgiwY gntW fw NHY
Ma bjhlJ kL brtjhF.

klhdJ,
fw eilbgWbghGJ bragLtJ.
MaUF khztfSF ilna cs ilbtia FiwwJ.
khztf gntW fw iyfis (ghJ, nfL, brJ fw)
Mauh cWneh kLwJ.
khztf fwiy LtnjhL Maiu CFwJ.
khztf

njitia

milahs

fhgjF,

Kndw

mila

brtjF cjwJ.
tFgiw, fw braghLf kL kW fUJ gkhwF
ttFwJ.
jDl gY khztfSF fw cjt t brwJ.
fw Fiwghofhd fhuzij MuhJ, mjF fhwJ.
be jikilaJ.

tsu kL vgJ UTWfis cslaJ.


tsu kL (m) - braghLf thyhf
tsu kL (M)- W nj thyhf

11

tsu kL (m) - Formative Assessment - FA(a)


tsu kL (m) vgJ, fngh gntW tifahd fw braghLf
MtJl gnfgij kLjyhF.

ghlbghUis fFbghGnj

fnghiu kL KiwahF. bghUjkhd lf FGfis kl


lkwJ. j klhdJ MaUila cWnehf/fngh gnf/
btghL/ gilw btghL Kja cKiwfis gagL
kLjyhF.
tsu kL (M) Formative Assessment - FA (b)
klhdJ,
fFbghGnj Mauh eljbgW W vGJ njthF.
gtifgl

dhfis

cslaJ.

(v.fh.

f,

Lfijf

Kjad.)
M) bjhFj kL - Summative Assessment (SA)
bjhFj kL vgJ, khzt frh fwyilit vGJ nj
thyhf gUt W kL brtjhF. kL, dhjh
ltiugo fw nehffis btbfhzUkhW mj, j,
bghUsj, gagLj, gFjhj, kLj, gilghw Mat
mogil mik.

bjhFj klhdJ,
dhjh l totikgo gUt W eljbgW vGJ njthF.
mj, j, gagLj, gFjhj, kLj, gilghw mogil
mik.
khzt fw milF rhwF tif mik.
fhytiuaiwF cgljhF.

12

bjhl kW KGikahd kL braghLf

Mwh tF - j
tsu kL (m) - braghLf
a - xW

thJ

br
bra - 1

w: kdghl brj
nehf: bghUsJ kdghl brj
braghL: jah
fhy ms: khztj jjiknfg mik
bragLJ Kiw:
br mo fYs KjbyGJfis mJ gof brj
fYs ulh vGJfis mJ goj
kabfh vGJf xntWghLfis mJ goj
xj brhfis dfhQj
Kiwkhs fis KiwgLj brj
Kiwkhs br mofis KiwgLJj
kL:

kdghl brj ghliy khztf xFnghJ KGikahd

xl mokhwhk brhYj.
Fiw

fj:

khztf

ghliy

kwJlh,

xFnghJ,
kdghl

ghl

ghl

mLJtU

mofis

mofis KiwkhbfhLJ

mtiw vGj brj.


bjhlg: kdghl ghliy thL gyKiw goFgo TWj. ghliy
ghJ mowHhk vGtu brj.
thifw: bjt fnH, cyfnjhL xlxGf vD fUJfSF
Vg rKjhanjhL xUizJ thGj.

13

UFw
bra - 1
w: ngRj
nehf: khztfis fyJiuahl <Lgl brj
fhy ms: 10 l
braghL: FG
bragLJ Kiw: khztfl glij bfhLJ jj fUij FG
fyJiuahl brj
(v.fh.)

fuh

FiHj kiz Kf , nrhW ir if nrW

irJ, jdF ilfhj nrhWF mF VF KfnjhL UF


WtDF

vthW c mig fhLth vgjid c egfSl

fyJiuahLf.
kL:
glij ghJ, mNiyia JbfhL fUij btgLJj
FGl xJnghj
w fUij glhk kWJ ngRj
w TW Vila fUij VWbfhSj
FGYs w fUJfSF thgj
Fiw fj: khzt fUij <F glfis bfhLJ, mtf
kd njhW fUJfis tF mr Tr ngr brj.
bjhlg: g fhiytghL Tl Ma fa ciufis
cWnff brJ, tFgiw ngr brj.
thifw: wiy jid itJ ghj.

14

ciueil:

jjhjh c. nt. rh.


bra- 1

w: mj
nehf: xiwbfh brhfis dfhz
braghL: jah
fhy ms: 5 l
bragLJ Kiw: bfhLfgLs ciug lbgWs xiw
bfh brhfis dfL vGJj.
ciug: jjhjh c. nt. rh. mtf FghL vD Rtoia m
ggjfhf vGbfhoUjh.

mRto, bjhWxgJ tifahd

f bgaf Ujd. mtW, bjhwhW f bgaf kL


bjthf goFgoahf Ujd; _W f bgafis mtuh gof
ayiy.
(v.fh.) bfhoUjh.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------kL: gYs xiwbfh brhf midij vGUjh, KG
kbg mJ ghuhLf.

iybawh vGUF vifnfg

kbg tHFf.
Fiw fj: khzt y, xiwbfh brhfis LL vLJ
vGUjh,

jbeLfzif fJ xiwbfh brhfis vGj

bra.
bjhlg: j beLfzF tir cs xiwbfh, uilbfh
vGJfis thL goJtUgo TWj.
thif w: bjhFj wid bgWj.

15

bra - 2
w: nfl
nehf: dhfSF ilaF wid bgWj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw:

tU ciugia cWnff brJ, nfF

dhfSF ca ilaj.
eh TjhLwt.

vf jhjh fhyUJ Jjh vf bjh.

TJ yhj fhyJby, mgg ilw trha T ntiyF nghdhjh


fhybj vfsh XlKo.

vj nty brrhY TjhLwJy ilw

kdiw, ntw vJy bfilfwJ by.

TJ bfhlhy xfhJ

bkhfJy mjhu RnghJ, Jrh bghwj khna UF.

ntlj

nghLL nklnky D Tlj ghjh, fhY jhdh Ml MuU.


oawtiuF TJ MLdhY xl mY jlhJ. TJy fhRgzTl
bgy. vfSF TJjh cRU.

Kdyh eh jtwhk Tjhl TLthf. mgbtyh nkilF Kdho


vH lyhj msF Tl UF.

Mdh, g mo by.

Vnjh

CUHhy TJ btR MfQfwJfhfjh eljuhf. g TJ ghf


UJ ngU tjh mJnt xr. TJF tu mj bfhrngU bfHflahjh
Ughf. mJfSF fhJ nfFjh fQ bjjhDTl bjahJ. y

16

ngU f tubyDTl xfhJ Ughf. Mdh, ehf vdnkh md


vgo MLdnkh mojh F MoL Unfh.
bjhyfh bjuglK tjjhyjh o khnghD brhwhf.
vdF mf brhwJbyyh eif by.
mtsjh.

jy _D Ufh.

kfnshl kdR khngh,

mJy xDjh ehf MLw TJD

brhwhf. mg jbH fhghjwJ ehfSjhbd. mJfhf vfs fhghj


thzh, jy xdh Uw j TJ fbyba voah fhghJf.
kL: tU dhfSF TW ilfSnfg kbgfisnah
ghuhLfisnah tHFf.
dhf
TJ Ml th yhj fhy TJ fiyP br bjh, vJ?
TJ fiyP jDila cuhf nghWtJ vjid?
TJfiy F fhuzkhf TJfiyP vjid TWwh?
_tif j TJ fiy vtif j?
TJ fiyP el itF ntLnfh vd?
Fiw fj: va fUJiuf, fijf, ghlfis cWnff brJ
mt lbgW fUJf, bgaf, ff, ojit, ofhjit,
nfltiwg jfUJ vd gythwhf dhf vGj.
bjhlg: thbdh, bjhiyfhf xgughF jiy brfis
nfLtu brJ, tFgiw ngr brj.
thifw: rKjhaYs midJ kf czfis kj.

bra - 3
w: vGJj
nehf: ciuahl vGJj
fhy ms: 10 l
braghL: jah

17

bragLJ Kiw: Ut ciuahLgo ciuahl mikj. miuahl,


Lgl xUt ciuahliy khzt iwbrj.
(v.fh.)
c.nt.rh:

Iah, Iah!

Lfhu: vd ntL?
c.nt.rh.:

eh giHa XiyRtofis jffshf mL tUnw.

Lfhu: mjbfd nghJ?


c.nt.rh.:

jfl giHa XiyRtof Ugjhf nfgnl,


jhUfns.
Lfhu: ---------------------------------------c.nt.rh.:
Iah, XiyRtof wj j yaf Ufyh.
goJL U bfhLJLnw.
Lfhu: ---------------------------------------c.nt.rh.:
Rtof gogjFjh. mtiw V M Lf?
Lfhu: m~J ckF njityhjJ. Mlh akyth
ilF.
c.nt.rh.:
-----------------------------Lfhu: ngh ngh. mtiw bfhLgjF iy.
kL:
UtuJ Tid KGikahf cth Uj
khztf ciuahliy bghUjkhf iw brUj
Fiw fj:

khztf,

Utj

TWnfg

ciuahliy

mikf

ayhjnghJ, ghlbghUis L gof brJ, miuahliy iw bra


brj.
bjhlg: ciuahlYF ths ghlbghU xU gFia njbjLJ
bfhLJ, va ciuahliy vGtu brj.
thifw: wUl wghf ciuahL w.
bra - 4
w: vGJj
nehf: dhfSF ilaj
fhy ms: 5 l
braghL: jah
18

bragLJ Kiw: bfhLfgLs gia JbfhL dhfSF


ilaf brj.
(v.fh.)
is g Kisny vgJ _njh bkhahF. vfhy
xUtl btgl Uw Mwiy stanyna fhzyh. W ta
kuJ V, egfSl isaho bfhoUj enuid mtna brw
xUt, mku ng UwJ; w XoLf vd gaKWdh. kw
Wtf w Xl, enu kL kunj Ujh. mWtfl
egfns, mt ng UwJ vd brhtjFKng

Fjh eh

isaho bfhoUnjh. vj ngia eh ghfiy. mjdh, gaglhk


thUf vwh.
dhf:
g ikafUJ ahJ?
g FlgLst fft, mt ah?
ah vjid g TdhY Muhahk VWbfhSj TlhJ, V?
_leifia g cf fUJ ahJ?
sik f m eLa f VnjD Ujh, mjid FLf.
kL:

midJ dhfSF

ca ilaUjh KG kbg

tHFf. ifbaGJ bjthf U, ghuhLf.


bra - 5
w: mj
nehf: jGF bjhL brj mPfis g mj
fhy ms: khzt braiy brJ KoFtiu
braghL: jah / FG
bragLJ Kiw: jGF bjhL brj mPf glfis uo
glbjhFig cUthFj.

19

(v.fh.)

kL: gl uLj khzt <Lghil Mtij kLnk kLj


ntL.

20

Fiw fj: jGF bjhL brtj njitia khztfSF


czJj.

jHPf jGF vthbwyh ghLgLsd vgjid

vLJiuj.
bjhlg: ghl lbgWs jHP bgafis bjhFf brj.
thifw: bkh aikahikia czj.
bra - 6
w: vGJj
nehf: c.nt.rh. gj f bgafis mJ vGJj
fhy ms: 15 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: c.nt. rh. gj f bgaf nH jugLsd.
mf bgaf y vGJf LgLsd. mtiw ca vGJfsh
u, f bgafis vGJj.

(v.fh.)

nk

iy

jh

nfh

it

kh

kL: btWflfis u, f bgaiu vGUjh, KG kbg


tHf.

21

Fiw fj: c.nt.rh. gj f midij vGJTo gof


brj.
bjhlg: vLbjhif, gJghL f bgafis vGJTo gof
brj.
Jizghl:

filtiu eif
bra - 1

w: ngRj
nehf: fYF fhz.
fhy ms: 20 l
braghL: FG
bragLJ Kiw:

khzt jidia L ghlfis bfhLJ,

mtYs fYF FG fyJiuaho fhQj.


(v.fh.) ghl TwgL FHij bjhyhs c egdhf Ujh, rlnfhF
mt njhf cjajid nghW, vthW cjth vgjid c
egfSl fyJiuahLf.
berilF f
Xiy Foir L
Xil iwj L
Xukh elJ tjh
xJ F xjL
kbzbz snf
kRtu xu bt
thdghj by
khd fhF kL
fG krHF fo
fUfk nfhJ fo
kQnf ciH F
vbzyh jiynahl
xLnghl bybajh
xbthU ehS cL Ugh
xj bsba bedjh
xbthU bghGJ thUgh
FGj fQ fhbu
kfhj KfJ fhbu
nghd rilbajh
22

ehS nghoUgh
fh fhr iffhbu
fhR nghd tJ fhbu
njR nghd fhYfhbu
khR nghfh kdRfhbu
bgj bs xj bs
kjtf bs nghy
ntby nghf ntQ
ntjidba bfhiwf ntQ
thbafo tj fo
thif bayh mlFbt
ghubj brhkF bs
ghrnjhL tsj bs
ntbyba njo nghifny
ntzhD brhy ahUby
mgDnfh ntwt VJby
MjhSnfh berilF fU!

kL:

ghl nfl fUij RUfkhf TWj


ViHikia FF brhfis ng ifahSj
kwtf Vila fUij VW ghuhLj
bghUjhj fUij bghWikl kWj
jKiw tUtiu fhUJ ngRj
Fiw fj:

gnffhj

khztfis

gnffhjjfhd fhuzij mj.


brj.

FG

ngr

jaF

jahf

miHJ

mtf idjtiw btgLj


jafij

nghf,

fhiy

tghLTl bwhU br, ehbshU Fw, bghbkh vd ngr brJ


mrij Trij nghFj.
bjhlg: gntW ghlfis khztfl goJfho, mghl czJ
fYF fhz.
thifw: wiy jid itJ ghj.

23

yfz
bra-1
w: vGJj
nehf: cbk vGJfis mJbfhSj
braghL: jah
fhy ms: 5 l
braKiw: flJ lbgWs vD bkbaGij bfhL, mjid
Rs cbuGJfSl nrJ, cbk vGJfis cUthFj.
<

xs

kL: vL cbkbaGJfis cUthUjh, mkhztfis ghuho


KG kbg jUf.
Fiw fj:

vGJ Faiy bfhLJ, mFa lbgWs

cbuGJfis bkbaGJfis Tw brj. Twayh khztfSF


jbeLfzF mltizia bfhLJ Ug Ug ff brj.
bjhlg: bkbaGJf cbuGJfnshL nrUbghGJ, cUthF cbk
vGJfSfhd mltizia cUthFj. ( + m = f, + M = fh, .....)

bra 2
w: vGJj
nehf: xiwbfh, uilbfh ntWghil mJ vGJj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ

Kiw:

nfhol

lf

bghUjkhd

xiwbfh,

uilbfh brhfis vGj brj.

24

(v.fh.)
brhf
bgW btW ---- bk bjh --- bgh br bj --- -

ngW
---nfh
------nfho
---------nt

kL: nfhol lf midij bghUjkhd brhfsh u Ujh,


KG kbg jUf.
Fiw fj: xiwbfh, uilbfh brhf mJ vGjayh
khztfSF, mbrhfis bghUis T fj.
bjhlg: VnjD xU ghl lbgWs xiwbfh, uilbfh
brhfis vLJ vGj brj.

bra 3
w: vGJj
nehf: xiwbfh, uilbfh brhfis mj.
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ

Kiw:

ciugia

bfhLJ,

mgYs

xiw,

uilbfh brhfis vLJ vGj brj.


(v.fh.)

25

brfhj, nrjDF oj kyuhF. mj brik w jf, nru


kd Tikahd thE nghwJ.
bgU Muij xUF.

mj bfho, kf fG m

J, nfhonfhoah bfhobfhLjhY Til

ug ilfhj kyuhF. mjdhjh nrj, j LKw eLitJ


ehS j C tswh.

kyjh jeho w ky vgJ

cfSF bjkh? fhLgF njoghUf. kw kyf kzij R;


kynuh cf kdij ftU!
brfhj
brik
bfho
bgU
bjkh?

kL:

xiwbfh,

vGUj.

nrj
nru
nfho
nghw
njoghUf

uilbfh

brhf

midij

vLJ

xiwbfhF izahd uilbfh brhfis vLJ

vGUjh, mkhztid ghuhLf.


Fiw

fj:

bjaiyba,

xiwbfh,

uilbfh

jbeLfzYs

brhfis

xiwbfh,

dfhz

uilbfh

vGJfis L fJ vGj brf.


(v.fh.) bf-nf, b-n, br-nr, bP-nP, bl-nl, bz-nz....
bjhlg: VnjD ciuahl gia khztfisna njbjLf T,
mgYs xiwbfh, uilbfh brhfis vLJ vGtu
brj.

bra 4
w: mj
nehf: d vGJfis mJbfhSj
fhy ms: 10 l
braghL: FG
bragLJ Kiw: khztfis FGthf J e vGJf lbgW
brhfis flJ, bjhliu uj.

26

(v.fh.)
ahidl csJ ----------------bkijD UgJ --------------eif bra gagLtJ ------------Fj fhW --------------------isahL bghUfS xW ------tis UgJ ------------------( gR, jf, bjw, eL, jj, ggu, )
kL: nfhol lf a e vGJ brhfis bjhlUF bghUjkhf
mikJ vGUjh, KG kbg tHFf.
Fiw fj:

bjhlUF bghUjkw e vGJ brhfis vLJ

vGUjh, s fJ L xUKiw mtfSF thgf.


bjhlg: mfuKjia gagL, ebgGJ brhfS vitnaD gJ
brhfis vGtUgo TWj.
a - xW
tsu kL (M) - fwyil W kL

ghlbghU: UFw
braghL: fwyil W kL
fw nehf: ghlbghU milid kLj
fhy ms: 10 lf

ca kbg:10

1. J vGJf.

UtUgh
vyjid
2. bghU TWf:

ita vyJ 3. gy bj

1. cyfbghJkiw vJ?
m) UFw

M) ehyoah

) ehkfoif

2. jjhjh vd miHfgLgt
m) tSt

M) c.nt.rh

) tsyh
27

4. rah / jtwh?

1. thoa giu flnghbjyh thond vW tsyh Tsh.


2._W bgaf fis
mtfSF UjJ.

fLofyh

vD

eif

5. nfhol lij uf.

c.nt.rh.

1. UtUghit -------------- adh.


2. rlnfh -----------ehil rhjt.
a - uL

ehyoah

br

tsu kL (m) - braghLf


bra-1
w: mj
nehf: gHbkhf thyhf ghlbghU fUij mj
fhy ms: 20 l
braghL: FG braghL
bragLJ Kiw: j FLgdl ghlnjhL bjhlila gHbkhfis
nfLtu brJ, mgHbkhf fUij tF fyJiuahLj.
(v.fh.)
vo gGjh vd? <ahjh thjh vd?
mWj ifF Rzh juhjt Ujhbyd? iybawh vd?
v ifah fhif Xlhjt Ujhbyd? nghdhbyd?
fyJiuahl
_W gHbkhfS vfUij tWJwd vd tF fyJiuahLf.
kL: khztf uotj gHbkhfS kwtF cjbrjiy wghf
TWw gHbkhfshf U, KG kbg tHf.
Fiw fj: gntW gHbkhfis khztfSF bfhLJ, mtW
cj wig g ngRw gHbkhfis vLJ vGj brj.
bjhlg: yf brW gHbkh bjhlghd fis bgW, mtYs
vitnaD gJ gHbkhfis vLJ vGtu brj.
thifw: kwtF cjbr kdghif bgWj.

28

ciueil

gwitf gyj
bra - 1

w: goj
nehf: ehLw ghliy goJ, mj ikafUij FG fyJiuahLj
fhy ms: 10 l
braghL: FG
bragLJ Kiw: ghliy goJ, cdf mtjfhd fhuzfis
FG fyJiuahl brj.

bfHF btSF Knd


Y FU fhnzh
FU fJ Knd
bfhfF nrt fhnzh
nrJ fHFns
be Git fhnzh
Git d tU
bfhF Tl fhnzh
el el nkny
elF ehiuba fhnzh
ehiuba uo ghF
glbkLF ghbg fhnzh
fisba Lfwngh
fhby njsh bfhL
bf bd fhnzh
bfba btSJ fL
bfhGj ba fhnzh
tunghu tisFbs
thUF ebl fhnzh

ebl njo njo


ehS d tU
Fs eba fhnzh
bghGJ rh neuny
nghLbtr beY fLnkby
xbthdh tJ cfhU
kr fQ ikdh fhnzh
ikdhF Ml fhL
khkuJ Fby fhnzh
glh ba fhnzh
gwF Jba fhnzh
JF nkby gwF
fzh FUba fhnzh
MW fQ gLnrh
mJf vyh vf nghnrh
vf FyrhF
VJ bfhw neJnrh
vf CU cRbuyh
vf ngh khLnrh!

29

kL: 1.
2.
3.
4.
5.

ghl czJ fUij xo fyJiuahLj.


FGl xJnghj.
w TW Vila fUij VWbfhSj
w TW fUij bghWikl kWJ ngRj
FG kwt ngRnghJ FWnf ngrhkUj.

Fiw fj: fyJiuahl MtJl gFbgwhj khztfSF


mtf U ntW ghlfis njbjLf brJ, mghl ika fUJ
FJ tFgiw ngr brj.
bjhlg: brjh, Wt ky Kjat lbgW FHij ghlfis
uotJ, mt ikafUij tFgiw ngr brj.
thifw: w cfl g fhLj.
Jizghl
bra - 1
w: vGJj
nehf: Kiwkhs fUJfis KiwgLJj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: fUJfis KiwkhbfhLJ KiwgLj brj
(v.fh.) Kiwkhs fUJf
1.

Fiuia mla Wt mtf fbkhF kafiy.

2.

Fiutofhu
toUj

fLghLF

tuhk

Fiu

iuJ

XoaJ.

bgk mydh.
30

3.

kf beUf Fj bfhbfhjh ef rhiy Fiuto iuJ


XobfhoUjJ.

4.

Wt xUt FiuJ jh V, toia Fj ghLgL Wdh.


mtid midtU fjd.

5. toUj bgk myw rjij nfL, ahU cjF tuiy.


KiwgLjgl fUJf
kf beUf Fj bfhbfhjh ef rhiy Fiuto
iuJ XobfhoUjJ. Fiutofhu fLghLF tuhk Fiu
iuJ XoaJ. toUj bgk mydh. toUj bgk
myw rjij nfL, ahU cjF tuiy. Wt xUt FiuJ
jh V, toia Fj ghLgL Wdh. mtid midtU fjd.
Fiuia mla Wt mtf fbkhF kafiy.
kL:
Fj neuF fit ugLJj
fit KGtJkhf cth Uj
fit ugl mikj
iH vGUj
ifbaGJ bjthf mHfhf Uj
Fiw fj:

Kaia ghuhLj.

ff bjhlia TWj.

ffis WW gFfshf T fj.


fF cs bjhlid vLJiuj.

xU fF kbwhU

brafis jhnd brjJnghy

fgid bra brj. L fit KiwgLj brj.


bra - 2
w: ngRj
nehf: glij ghJ ngRj
fhy ms: 15 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: ghlbghUnshL xoa jidia <F glfis
bfhLJ ngr brj.

31

(v.fh.)

vf C fhisia flh fhyTl fy gh.

vf C

isP, mj Tikahd bfhF bfhLikahd ghitF beir


sF FsgoF mRtnj iy. ghJ tU fhis iyoJ
jf njhtikia cyFF czJt vf C fosfhisf.
kL:
gl fF bghUJkhW aghf ngRj
glij ghjJ njhW kdbtGfis btgLJj
glfF Vg Funyw wfJl wghf ngRj
glYs fUJfis ugl ngRj
glfnfg tUJ ngRj
Fiw fj: glfF bghUjhjdtiw irkh ngRtjid
nghFj ntL.

milbkh, tUzid brhfis fyJ ngr g

mj. bghUSznfw Funyw wfJl ng fho, mthnw ngr


brj.
bjhlg: brjh, thu khj Wt jf tU gntW NHYfhd
glfis uo, VnjD xU glij bfhLJ ngr brj.
thifw: bria wghf vLJ brhY w bgWj.
(thW tFF ghlbghUSF Vw glfis cWnehf brJ, mgl
czJ fUJfis ngr brj)

32

yfz
bra 1
w: mj
nehf: F, beo ntWghL mj
fhy ms: 5 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: bfhLfgLs brh KjYs F vGJfis
beoyh brh cUthFj
(v.fh.)
F beo
g
gh
f
gL
W
xL
bfhL
bjhL

bfh
kL: bfhLfgLs brhfSFa F, beo brhfis khztf vG
U, KG kbg jUf.
Fiw

fj:

iHahf

vGa

khztfSF

F,

beo

vGJ

totfis jbeLfzF mltizia gagL xFa ttot


ntWghLfis ff.
bjhlg: mfuKj ghJ F, beo brhf vitnaD gJ brhfis
vGtu brj.
bra - 2
w: vGJj
nehf: F, beo vGJfis dfhz
fhy ms: 5 l
braghL: jah
33

bragLJ Kiw:

brh Kj cs joj vGij F, beo vd

tifgL vGJj
(v.fh.) T F; ML k; XL Ka; ngR ; jh FuF; XL kh.
F beo
F
T

kL:

brhf

cs

beo

vGJf

midij

vLJ

vGUjh, KGikahd kbg tHf.


Fiw fj: F, beo vGJf ytiw vGjhk oU, L
brhfis gof thgJ vGj brj.
bjhlg: j beLfzF mltiz cs F, beo vGJfis
vGtu brj.
bra 3
w: vGJj
nehf: ciuahliy goJ brhfYs joj vGJfis F, beoyhf
tifgL vGJj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: ciuahliy goJ, miuahl lbgWs t
bjhlF Kj vGJfis F, beo vd dfL vGJj
(v.fh.)
khzt:

tzf. cns tuyhkh, Iah?

yf:

thUf, j! vd ntL?

khzt:

midJ fis LF vLJ brW gof jUfsh?

yf:

MtJl gof nfwh. cdF jUnw.

khzt:

e, Iah. vidnghw whf ehnjhW yfF gof


tUwhfsh?

34

yf:

ehnjhW tUtiy.

LKiweh c nghnwh gyU

yfF tUwd.
khzt:

Uths jHg mtf fij f VnjD xwid


gof jhUfns.

yf:

f fiunaWwd vD fij , mt fij f


wj xW. mnjh, mj ulhtJ iyngiH csJ; vLJ
goJ gh, j.

khzt:

e, Iah.

yf:

eh mjFjhnd Unw, jF ngh e vjF?


ehnjhW yf th; fis goJ mit bgUbfh.
mJnt nghJ.
F beo
t
th

kL:

brhf

cs

beo

vGJf

midij

vLJ

vGUjh KGikahd kbg tHf.


Fiw fj: F, beo vGJf ytiw vGjhk oU, L
ciuahliy gof thgJ vGj brj.
bjhlg: j beLfzF mltiz cs F, beo vGJfis
vGtu brj.
bra 4

w: vGJj
nehf:

cbk

vGJfis

vLJ,

mbtGJfis

F,

beoyhf

tifgLJj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: ghl cs joj vGJfshf cs cbkbaGJfis
vLJ F, beo vd tifgLJj
m fhL midah
35

Mt _L jijah
ik nrF njhHdh
<if g tsyh
clid cW brth
CUF ehS ciHgh
vF fhQ vyh
Vw nrF bkhah
Ia F yh
xWgL caLth
XFf kiyah-ehS
xsit brhiy nfgh.
a - uL
tsu kL (M) - fwyil W kL
fhy: 20

cakbg: 10
3x1=3

m) ca ilia njbjLJ vGJf.


1. ehyoah Ma ah?
m) tSt

M) s ehfdh

) rkz Kt

2. jeho cs gwitf ruzhyaf vjid?


m) 10

M) 13

) 12

3. TL fo thG gh vJ?
m) uh# ehf

M) ey gh

) rhiugh

M) nfhol lij uf.

2x1=2

4. ey gh eUJ vLfgL --------- vD kUJ t ahf


gagLwJ.
5. jbkh cs Kj vGJf --------- MF.
) XU brhf il jUf.

2x1=2

6. ehyoah fUJgo eik brnth vjid nghwt?


7. kr L vgF thG?
<) F vGJf.

1x3=3

8. ghuah fd.

36

a - _W

ehkfoif

br

tsu kL (m) - braghLf

bra - 1
w: gilghw
nehf: ghl vGJtjfhd gilghwiy tsj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: ghl bjhlfij bfhLJ khztfis Kof brj
(v.fh.)
fUjh fF f vyh
fhF cid fhy vyh
----- ---- ----- -------- ---- ----- -------- ---- ----- -------- ---- ----- ---kL:
ghliy vGj Ka brj
ghliy KoUj
xj Xirila brhfis vGUj
btWbrhfis jj
ghl fUJ bghUj
Fiw fj: khztf, ghl vGj Ka nkbfhtjid CfgLJj.
jaf VgL lf CfgL vGj brj.

xUt ghlf, Ut

ghlfis gof brJ, mthnw vGj Lj.


bjhlg: Wt ky, isP ky, Wt jf cs FHij ghlfis
goJ, mtutUF Ugkhd ghlfis bjhFJtUgo TWj.

37

ciueil

Muhnuh Munuh
bra 1

w: vGJj
nehf: ghliy goJ dhfSF ilaj.
fhy ms: 15 l
braghL: jah
bragLJ
ilaj.

Kiw:

bfhLfgLs

ehLwghliy

goJ

dhfSF

thG fhy tsuQ

CU XuJ Iadhnu-ukh
cfhUF Iadhnu
CU buhg khngh - kj
thG fhy Fiw ngh
Ig milkiHah-fhif
f filnghF fdkiHah
filnghF kiHbayh - fhy
bts fiur bjd Iadhnu
j ybkyh - gha
L Unf Iadhnu
r j Fig nkny-be
Fig jhnd Iadhnu
beil Fiu nkny- beojh
mkJ UF Iadhnu
ehS bt thLnj-Iadhnu
ehL tiuglK khWnj

thG fhbj bfLFnj-XnrhD


Xilah nghrhnk Iadhnu
CU cyf bkyh - Iadhnu
kf kueL tsf ntQ
ehL efu bkyh Iadhnu - kf
be igia kwf ntQ
V beiwa ntQ - Iadhnu
Vj kiH bga ntQ
ehS bt Fiwa ntQ - ey
fhbj thf ntQ
My kuJ Iadhnu - mHfh
F Iadhnu
CU iuth khwQ - kj
thG fhy tsuQ.

fiunkny flj nkny- to


Lif bayh Iadhnu
38

dhf
ghl TW fUJF jiy vGJf.
ghl ikafUij vGJf.
ehLwghl tWJ fUJf vbdd?
Iadhl ntLtd ahit?
Iadh vbfbfyh Uwh vd ghl TWwJ?

bra - 2
w: nfl
nehf: ciugia gof nfL dhfSF ilaj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw : ciugia goFnghJ MJ cWnfL nfF
dhfSF ilaj.

gHjHf U bfhYgliwf bgUks Ujd.

miwa

Ubfhyf jHj u wf , nt, th, <o, nfla vd


nghfUfis jf gliwf beRuf kwtFy kfSF toJ
jjhf.
ahidfis

nghfhyf gliwf CJciyf miztnj iy.


Fiufis

bto

rhF

khuf

khig

sJ,

TkGnghd nghfUfis gGf fh oaoa To bfhLjd.


khLto mR, filah KjbfhL ntsh fUfshd mth,
nfhl,

f,

flghiu

Kja

bghUfisbayh

cHt

bgUkfSF

39

brjjd. tokhLf FsfSF ngh kW nghFtuJF gagl


FiuFsfSfhd yhlij brjjd.
f kLjhdh fiytz UY cbld kdij ftU
fiybghUfis U gilJ jjd. Uig brbghwkh fh,
mjid m thJ gntW fiybghUfis cUthd. Tu eluhr br
Unk, gHjH cnyhffiyF khbgU vLJfhlh ws giwrh
wJ.
iyia brJf kiyia sf cia jj mj CJ ciyf
W mizJngh btFehfshld.

rfj ytf vGjhf

wj gliwf UgoF Xir W XJnghlJ.


rhiynahuf akujo Xiywh ntagl bfhliff
atj

bjhTlf,

mbfhW

bfhWkhfnt

fhzgLwd.
dhf
kwtfSF Ubfhyf toJ jjit ------, --------, ----cHt bgUkfSF Ubfhyf brjjit -----,--------, gHj ytF Ubfhyf bfhLjJ ---------gHjH br fiyF vLJfhlh sFtJ --------iyia brJf kiyia sf gagLtJ --------kL: nfl gF da dhfSF ca g mUjh, KG
kbg jUf.
Fiw fj: dhfSF ilafhjnghJ, mtfSF mgFia L
goJ nff brj ntL. f fUij sFkhW TWj. mgF
lbgW bgabrhf, idbrhfis cWnfFgo TWj.
bjhlg:

thbdh,

bjhiyfh

brfis

nfL

tJ

mbr

RUfij Tw brj.

40

bra - 3
w: vGJj
nehf: brhtbjGJj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: Ma brhbwhlfis brhynfL khztf vGJj
(v.fh.)
bjh

ghlf,

bgUefu,

btsfh,

z,

bfhjk,

khLfhu, jhkhk, ehLghl, Tlhu, nghuhl, isahL, bjhyh,


thf, kHiyaf, btSF J, jhyhL ghlf, oj, ntiyfhu,
tokhL.
kL: midJ brhfis iH vGUjh KG kbg tH
ghuhLf. y y brhfis vGjhk oUfyh, yfu, sfu, Hfu, zfu, efu, dfu,
ufu, wfu vGJf xia kh JbfhL iHahf vGUfyh. nkY,
Jtiu mKfkhfhj brhfshf Ujh vGJ iHf VgoUfyh.
mthU mjnfg kbg tHFf.
Fiw fj:

ko fhzgl iHfis nghf, vGJTo gof

ff gHFj ntL. iH brj brhfis vGJTo gof brJ gyKiw


vGj brayh.
bjhlg:

ghl

lbgWs

yfu,

VnjD

Hfu,

sfu

xU

ghlij

brhfis

vLJbfhL,

vGJTo

mghl

gof

brJ

vGtUgo TWj.
Jizghl: ghf
bra - 1
w: vGJj
nehf: Wj Ffis L vGJj
fhy ms: 10 l
braghL:jah
41

bragLJ Kiw: ciugia bfhLJ, ca lf Wj Ffis l


brj.
(v.fh.)
gUJ oF tjh mKjh jf igia nkirJ itjh o
bra Vnjh vGbfhoUjh mtdUnf brwh mzh vdnfh cj
brthah mLjthu vf g brid oYs gh gizF
vfis miHJ bryUwhf

ghigg cdF bjjtiw

brhny ghbgwh gil eLF vW brhthfns m~J cikah vd


mzl nflh mKjh
jifa ciugfis bfhLJ, mtWF WjFf l brayh.
WjF

vbfF

tU

vgjidg

ghl

bfhLfgLsJ.

khztfSF foj, fLiu, ilf vGJnghJ, mtiw gagLj g


mj ntL.
kL:

fh,

miu,

Kfh,

KW,

xiwnknfh,

uilnknfh, czF, dhF Kjatiw ca lf oUjh,


KG kbg tHFf.
Fiw fj:

brhf, izbrhf, dhbtGJf Kja

lf vbjj WjFf tUbkd ff. khztfSF ghl


cs

ciuahl

gFf,

ehlf

gFfis

bfhLJ

gof

brjh,

WjFfis efJbfht.
bjhlg:

ghl

lbgWs

WjFf goJ tUj.

ciuahl,

ehlf

ghlf

cs

mthW goFnghJ mj lf mWj

Ff bghUjij J tJ Tw brhy.
bra - 2
w: gilghw
nehf: Kowh fijia Koj
42

fhy ms: 15 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: fij Kghia bfhLJ gh fijia vG Kof
brj.
(v.fh.)
Kiy mU xU fhL UjJ. mfho, f fuo ahid Ka
Kja yFfS, FU ikdh fhf Kja gwitfS thJ tjd.
mfho, cdf thtjF njitahd midJ Ujd.
bry kiHbgtJ FiwJbfhnl nghW;
mjdh,

fho

thG

cdfSF

eh bry

fhL, tw mila bjhlaJ.


njitahd

mogil

njitf

FiwJbfhnl tjd. iyia khw yFfS gwitfS xUeh To


ngd.

xbthW xbthU fUij TaJ.

ayiy. mnghJ f vGJ...

...

mjdh, Kiwahd F tu

...

kL:
fijia bjhlJ vG Koj
fij fiy j
xWiH, fUJiH, xUik gik iH vGJj
WjF, bjthd ifbaGJ, vGJ, brh, t, g ilbtL vGJj
khzt fgidwij mj
fij vG Kojtfis ghuhLf.

KfijF bjhlJ vGJnghJ

mfijnfwhngh gF fij

U, KG kbg jUf.

vj

khztid Fiw TWj TlhJ.


Fiw fj: vGJ Kaia ghuho, nkbfhL vgo vGUjh
wghf UUF vd vGfhLf. xU fit T, mjid vthW Kojh
wghf UF vd nfL, mKoid vGj brf.
bjhlg: vj braiy fit cWghf nff brj. fijfis
goFnghJ, mj Ko vgoUF vd fgid bra brj.

mj,

mfij Ko vthUjJ vd nfl. vjbthU fijia goFnghJ

43

m~J gkhd Koth? Jgkhd Koth? vJ kf kd iyJ F vd


JtJ Tw brj.
thifw: fUJfis wghf btgLJ w

yfz
bra - 1
w: goj
nehf: kabfh brhfis mJ ca xl goj
fhy ms: 10 l
braghL: jah braghL
bragLJ Kiw: bfhLfgLs gia ca xl thL cuj Fu
goj.
(v.fh.) _ Jisf fhWFtjdh vG x, FHnyhirahf KH
iuF

mUbah

KHnthirahf

khf

rj

bgUtakhf

tLf Ku ahnHhirahf mikJ abjhU FGirahf sFwJ.


ML k wahf kf fhnghfshf mikJsd.
kL: brhynfL vGJnghJ, kabfhfshd yfu, Hfu, sfu; zfu, efu, dfu;
ufu, wfu xfSfhd vGJfis iH vGUjh, KG kbg jUf.
Fiw fj: iHahf vGs brhfis ca xl goJ nff
brj. yntisf Jbrhfis vGJnghJ kabfh iH neu thf
F.

Mfnt,

Jbrhfis gyKiw vGJtJ

bghUsa brtJ

aikahjJ.
bjhlg:

iHahf

vGa

brhf

xbthwid

vGJTo

brhbfhnl vGtu brj.

bra - 2
w: vGJj
nehf: F beo bjhlF idfis tifgL vGJj
fhy ms: 15 l
44

braghL: jah
bragLJ Kiw: fUJiuia bfhLJ, mjD cs idfis flJ
F vG bjhlF idf, beo vG bjhlF idf vd
Utifahf tifgL vGJj.
(v.fh.) gHjH tfhLKiwfS utzfK xW.

nghny G

gL be nt ghJ wj ufis jHf bjtkhf nghd.


mtf cUtij f mikJ, ehS tgld. jHf eiff
midJ VnjD xU ey nehf mikUF.
jHilna Obud njhajW.
wjtfSfhf

bragL

u tzfkhdJ,

mJ beLfhy tHUj xwhF.


Wrlnf

utzf

njhaj

isykhFbkd Mths TWt.


idf: tfhL, j, nghWj, mikj, njha, br, is.

F vG

beo vG

bjhlF idf

bjhlF idf

tfhL

mikj

njha

br

nghWj

is

TWt

kL:
khztf idfis flj
idbrhf F, beofis flj
Fiw fj:

khztfsh idfis fla ayhjnghJ,

idFs ntWghil

czJj.

bga kW

bga kW idahf tU brhf

vitbad nfL, mtiw vLJ vGj brj.


bjhlg: vD bgaUl vbdd idbrhfis izfyh vd
vGtu brj.
45

bra - 3
w: vGJj
nehf: xWiH vGJj
fhy ms: 15 l
braghL: jah / FG
bragLJ Kiw: I vGJF , , , Ma bkbaGJf lbgW
brhbwhlfis bfhLJ, ca bkbaGij Lgl l vGj brj.
(v.fh.)
kjid flh btfgL. ()
, id dij rhjJ. ()
njh Phdij juhJ. ()
ia ghJ id NLnghL bfhlJngh. ()

kL: bkbaGJ lbgw ntoa l, ca bkbaGij vGUjh,


KG kbg tHf.
Fiw

fj:

vGJ

vthbwyh

bgaUl

nrU

vgjid

sFtjF gy vLJfhLfis TWj. (v.fh.) uhk + I = uhkid, fj +


I = fjid, KUf + I = KUfid, ij + I = ijia, L + I = il, khL + I =
khil, jtW + I = jtiw.
bjhlg: ghl bgaUl nrj IF dh, , , , lbgWs
brhfis fL, vG tUgo TWj.
bra - 4
w: gilghw
nehf: kdij <F glfhfis bfhLJ ghl aWj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: khztfSF glfhfis bfhLJ, tFgiwF btna
g tshfJF jh U l cfhJ ghl vGj brj.

46

(v.fh.)

kL:
glfhnfw jiyig jUj
glfhia g j vzfis ugl ghl vGUj
glfhia flJ jFK eilbgw VnjD ffis ghl
vGUj
ghl lbgWs brhyhaik
glfh bjhlila brhf lbgUj
Fiw fj:

glnfw ghl vGjhjnghJ, mfh lbgWs

cf, bghUfg TWj.

mt brafis wfis ghl

tUkhW vGj brj.


bjhlg: khztDF ilF glfis ghJ fUJfis vGj brj.

a: 3
tsu kL (M)
fwyil W kL - 1
fhy: 20 l

ca kbg: 10
2x1=2

m) ca ilia njbjLJ vGJf.


1. fF sF nghwJ vJ?
m) ebyz

M) a vz

) thj brj

2. FHijia bjhoL jh ghL ghl


m) isahL ghl M) jhyhL ghl ) bjh ghl

47

2x1=2

M) nfhol lij uf.


1. Fiuia mla u Wt --------------------2. wj FHijfSF ghLtJ ---------------------

2x1=2

) rah / jtwh ?
1. vGjglhj ghlfis thbkh ya vg.
2. jbrhf guL tifgL.
<) ca brhfis njbjLJ brhbwhliu uj.
1. kif --------------------- aJ (kd, kz)

2 x 1 =2

2. ia --------------------- tUnt (ts, ty)


c) bghUJf.
2x1=2
1. ehkfoif
2. UFw

rkz Kt
sehfdh
UtSt

dhjh ltiugo mikfgl gUtnj dhjh


Mwh tF - j
bjhFj nj - kh dhjh
fhy : 2.30 k

kbg : 60

1. midJ dhfSF ilaf.


14 x 1 = 14
m) bghU vGJf.
1. v 2. tik M) J vGJf.
3. efa 4. mgfJ ) nrJ vGJf.
5. m + cilah 6. ntW + iy
<) nfhol lij uf.
7. tsyh vwiHfgLgt -------------8. cyf bghJkiw vd nghwgL -------------9. c.nt.rhehj abga -------------10. Ubent khtl mikJs gwitf ruzhya --------------

48

c) ca ilia njbjGJf.
11. kif --------------aJ. ( kd, kz)
12. Kf -------------- KWt ntL. (, )
C) bjhl mikJ vGJf.
13. eif
14. idthya
2. fhQ dhfS MwDF ehF tfSF fhJ ilaf.
6X2=12
15. UFw F vGJf.
16. milah a ahJ?
17. ehyoah brhY eFJ vGJf.
18. ehFkfis nghy sF fUJf ahit?
19. ghuah fUJgo nknyh ah?
20. F ghL iy gf c.nt.rh. nkbfhl Ka vd?
21. tyir nghj vwh vd?
22. jeho gwit ruzhyaf vjid csd?
23. bjh ghlYF X vLJfhL jUf.
24. jhyhL ghlYF X vLJfhL jUf.
2x2=4

3. mokhwhk vGJf.
25. f ........ vdbjhlF thJghl
26. m<D ........vd bjhlF Fw

4. fhQ dhfS _wDF ehF tfSF fhJ il vGJf.


3X2= 6
27. KjbyGJf ahit?
28. bgabrh vwh vd? rhW jUf.
29. z nghnl - brhbwhl cs iHia vGJf.
30. j vGJl kL nrU vGJf ahit? v. fh. jUf.
49

31. Xnlho tjh - bjhl mikJs F, beo vGJfis


vLbjGJf.
5.fhQ dhfSF gJ tf fhJ ilbaGJf.

2X5=10

32. milik vD mfhu TwgLs fUJfis bjhFbjGJf.


(myJ)
c.nt.rh. mtf j gia tf.
33. ghu fdf FJ vGJf. (myJ)
kjf ey eg gwit vgjid s vGJf.
2X5=10

6. fhQ dhfSF xU gf ms ilbaGJf.


34. fil tiu eif vD fijia RU vGJf.
(myJ)
uWt vD fijia RU vGJf.
35. eh U fP ghuah
(myJ)
L nto c tFghaUF xU foj vGJf.
7. fhQ ciugFia goJ, dhfSF ilaf:
36. thif w

2x2=4

yah, j bgnwhUl ca fhF brwh. jdU


Jtj khid Wfyh mojh; kh kUL XoaJ.
yFfis
ghJbfhnl FuFf UFlF brwt, nHUj Fia vLJ
FuJ dh. ntfliyia WL gwitf gFUj k
ToF njhiy dh. ghfis ghf brw yah, ghf
itfgoUj fzho bgofis jobfhnl tjh. Obud xU gh
glbkLJ aJ. mjid fL gaJ myago jhia foaizjh.
1. yah, khid fyh mojJ rah?
2. gwitf, yFfl eh vthW elJ bfhSj ntL?
37. egDF xU Jg, mtid ghf xU .. u elJ brYj ntL.
kiH nkf fUUwJ. onyh Fil iy. eh vd brnt?

50

tF - MW
j
ghl Maf nkbfhSjfhd braghLf mltiz
t.
v
1

ghl

br

j/FG
braghLf
j

xW

FG

j
ciueil

xW

4
5

j
Jizghl xW

j
j

yfz

xW

br

uL

FG

ciueil

uL

FG

Jizghl uL

10
11
12

j
yfz

uL

13

14

15

j
ciueil

_W

16

17

Jizghl

_W

tFgiw
bris goJ kdghl br
w bgWj.
FGfshf J gl czJ
fUJfis fyJiuahLj.
ciug cs xiwbfh
brhfis dfL vGJj.
ciuahliy iw br w
bgWj.
gl ghJ ghl vGJj.
brh isaho thyhf
cbk vGJfis mj.
F, beo bjhlF id
brhfis tifgLJj.
gHbkhf fUij tF
fyJiuahLj.
ehLwghliy goJ ika
fUij mj.
Kiwkhs fUJfis
KiwgLJj.
Fiy beoyhf kh a brh
cUthFj.
ciuahliy goJ F beo
brhfis dfhz.
xiwbfh, uilbfh
brhfis vGJj.
ghlYs joj vGJfis
F beoyhf tifgLJj.
ehLw ghliy goJ ika
fUijaj.
Ma brhybrhy nfL
vGJj.
ciug ca WjF
Lj.

51

ciugia goJ
JbfhL dhfSF
ilaj.
glghJ bfhLfgl ciuia
iw brj.
ghl bjhlf bfhLJ KoF
w.
ciugia nfL dhfSF
ilaj.
Kowh fijia KoF w.
kdij <F glfhfis
bfhLJ ghl vGj itj.

18
19
20

bkhw

bghJ

21
22
23

kh dhjh ltiu
Mwh tF
w
ghl
kbg
dhtif
br( 20 )
ciueil( 16 )
Jizghl( 5)
yfz( 10 )
foj/
fLiu( 5 )
thifw
kf( 4 )
bkhj
dhf
vif
( 37 )
kbg
bkhj ( 60 )

mj(10)

j(10)

gagLJj
(20)

1
.
.
1
1
1
-

2
F.
.
1 +1*
1 +1*
1 +1*
-

5
be.
.
-

1
.
.
1
2
1
-

2
F.
.
1 +1*
1 +1*
1 +1*
-

5
be.
.
-

1
.
.
1
1
1
-

2
F.
.
1
1
1
-

5
be.
.
1 +1*
-

3
+3*

3+3*

1 +1*

w(20)

1
.
.
2
1
1
-

bkhj(60)

2
F.
.
2
-

5
be.
.
1 +1*
1 +1*
1 +1*

1
.
.
5
5
4
-

2
F..
5 +2*
3 +2*
3 +2*
-

5
be.
.
1 +1*
1 +1*
1 +1*
1 +1*

3 +3*

14

13+6*

4 +4*

15

14

26

20

52

tF - VG
j -

Kj gUt

a - xW

br - thJ, UFw
tsu kL (m) - braghLf
thJ
bra - 1

w: brhfsa bgUFj
nehf: ik vG Ko brhfis cUthFj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: ik vD vG Ko brhfis cUthFj
(v.fh.)
bgik
jhik
tik
cik
------ik
------ik
------ik
------ik
kL: nfhol lf ikpW brhfis khztf vGsduh vd
fhz.
Fiw fj: bghUsw brhfis khzt vGUjh, mtiw U ca
brhfis mKfgLJj.
bjhlg: f vd Ko gJbrhf vGtUj.

53

UFw
bra - 1

w: vGJj
nehf: ik <Wbrhfis fL vGJj
fhy ms: 5 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: ghlgFahd UFw lbgWs ik <W brhfis
fL vGJj.
kL:

thik mfhu lbgWs ik <W brhf midij

vLJ vGsduh vd fL mj.


Fiw fj:

ik <Wbrhf LgoUjh, mtiw fhz brJ

goa nrf TWj.


bjhlg: UFw ghl lbgWs vD vG Ko brhfis
bjhFJ tUf.
ciueil - brbkh j
bra - 1
w: ngRj
nehf: yha thif Ffis gagL ngRj
fhy ms: 5 l
braghL: jah

bragLJ

Kiw: yha thif Ffis bfhLJ, ca iz brhfis


gagL ciuahw brj.

54

bga

fhLbt

wj ML

1815

ehL

mayhJ

jHf thj l: ilaFo (Ubent khtl)


jbjhL

: uhlbkhf jh j vd cyFF
giwrhaJ.

aa

: uhlbkhf xyfz

kiwj C

: bfhilfhd

kiwj ML

: 1891

kL:
jFjil ca xl ngRj
bghUsFkhW ngRj
brfis nfhitahf ngRj
Fu Vw wfJl ngRj
bkghLf njhw ngRj

Fiw fj: ko FlgLst kbg bgwhj TWF


bghUjkhd va braghLfis bfhLJ gaj ntL.
bjhlg: mwhl th VnjD xUeh fit bjhFJ ngr brj.
bra - 2
w: vGJj
nehf: ngR tHFbrhfSF izahd vGJtHF brhfis vGJj
fhy ms: 20 l
braghL: jah
55

bragLJ Kiw: mtut Cf ngR ngRtHF brhfSF izahd


vGJtHF brhfis vGJj.
(v.fh.)
ngR tHF vGJ tHF

kL:

khzt,

ntit

ait

jyfh

jiyaiz

tafhL

ta

bty

iy

er

ebr

ngRtHF

brhfSF

ca

vGJ

tHFbrhfis

vGsduh vd kl.
Fiw fj: khzt, ngRtHFF izahd vGJ tHFbrhfis
vGjhjnghJ mbrhfSFa vGJtHif Ma mKfgLJj.
bjhlg: cf o ngR ngRtHF brhf gid vG, mtWFa
vGJ tHF brhfis vGJj.

bra - 3
w: vGJj
nehf: gHj yaf bgafis mJbfhSj.
fhy ms: 10 l
braghL: jah

56

bragLJ Kiw: gbdfzF f bgafis yf brW vG


tUj.
kL:

khzt,

gbdfzF

lbgwhj

vGsduh vd kLj.
Fiw fj: gbdfzF f myhj f U,gbd
fzF btgh ghliy khztF T fj.
bjhlg: gJghL f bgafis vGtu brj.
bra - 4
w: vGJj (brhfsa bgUf)
nehf: a brhfis mJ vGJj
fhy ms: 15 l
braghL: FG
bragLJ Kiw: xUbghU jU gy brhfis vGJj
mHF - td, v, KUF
fl - M, K, guit, ntiy
y ta kL: bghUjkhd bghU jU brhfis vGsduh vd kLj.
Fiw

fj:

ntWbghU

jU

brhfis

vGU,

mbghU

bghUjhjjid T, ca bghU jU brhfis TWj.


bjhlg: mfuKjia ghJ, xUbghU jU gy brhfis vG tUgo
TWj.
bra - 5
w: ngRj
nehf: fUJiuia goJ Kiwahd dhfis bjhLf brj
fhy ms: 15 l
braghL: jah
57

bragLJ Kiw: ghlbghUYs fUJiuia goJ, dhfis vGg


brj.
(v.fh.) vyh brhY bghU Fjdnt vgJ bjhfha gh. j
LF bgaf f Fiw. xUik, gik vD Utif v kLnk j
cL.

Mdh, tlbkh xUik, Uik, gik vD _tif v csd.

j cfSF kLnk gh ntWghL cL.

bghUfSF gh ntWghL

iy. Mdh, wbkhf jifa gFKiw iy.


dhf
j LF bgaf f Fiw. rah? jtwh?
j cfSF kLnk ghntWghL cL. ~J cikah? bghikah?
vyh brhY bghU Fjdnt vd TW ------------tlbkh -------------v csd.
j -----------vD Utif v kLnk cL.
m) xUik, gik M) xUik, Uik, gik

) Uik, gik

kL
bghUjkhd dhfis bjhLj
Fahd dhfis cUthFj
gntW tifgl dhfis cUthFj (rah, jtwh?, M/iy, V? vjF?
ahJ? nghwd)
g KGikFkhd dhfis bjhLj.
Fiw fj: fUJnfw dhf nffhjtfis flJ, mtfSF
dh vGJf, dhbrhfis TWj. dh mikf fW jUj.
bjhlg:

ghlgFYs dhFf mikj brhbwhlfis bjhFf

brj.

58

bra - 6
w: nfl
nehf: fUJiuia Ma gof nfL, khztf dhfSF ilTWj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: ciugia gof nfL dhfSF il TWj

jeho w ku

gidkukhF.

ku jHfF ca wghd

kukhF. br y tufJ gid kufis cHtf tsjhf.


bghJkf nghFtufhf gagL rhiyia ahU ifgLj
TlhJ vgjfhf rhiy UkUY gidkufis itjd. V, Fs,
thfh Kjat fiufJ k mig jLgjfhf mj cW
jikfhf gidkuf bgUks tsfgld.
gidkuf jU EF, gj, ffL Kjad kj clYF bgU
eikia brtd. nkY, o dfis jh bfhL e thit fhgd.
bgUghik

jH

mWKj Wtiu gidku Xiyfshjh

TiuntJ thwhf. thW jHj thnthL izUF gidkuf


W m WbfhoUwd.

isyf Lkidfshf

khWnghJ, myfYs gidkufjh Kj fsgahwd. nkY, brf


Nisfhf

gyhLfhy

beoJaj gidkuf bgUks bto

rhfgLwd.
59

gidkufis bfhL kubghUfis bra ayhJ vgjdhnyna mit


kHJ k iyF fgLwd.

thiHku midJ bghUfS

gaDilait; mjidnghnw gidku midJbghUfS gaDilait,


beLeh iyJ git.
gidkuf

rntfis

bfhoUgjdh

LF

mUnyh

rhiy

Xufnyh tstjdh fllfSF vj H VgLtJ iy. gidkuf


Fahd iuTl cRtJ iy.

thW jHf w kukhf cs

gidkuij milahskhf fhjY tsjY xbthU jH flikahF.


kL
1. gidkuf cf oF mU tsjh mit fllij

sF.

(cik/ bgh)
2. gidkuf Fahd iu c yjo klij FiwJL.
(cik/bgh)
3. kj clYF eikjU bghUfis gidkuf jUwd. (cik/bgh)
4. jHf w ku Myku. (cik /bgh)
5. idJizah

gidF e brjh, mJ gidJizah ekF ga

jU. (cik/bgh)
Fiw

fj:

dhfSF

ca

cWnffiy vd bfhsyh.

il

Twhj

khztf,

eF

Mfnt, ciugia L xUKiwF

UKiw goJ nff brJ dhfis nfL ilfis Tw brayh.


bjhlg: thbdh, bjhiyfh, ehlf, TJ Kjatiw nfLtu brj.

Jizghl - CU ngU
bra -1
w: bral (bjhFj)
nehf: Cbgafis bjhFJ mfutirgLJj (C, u, , gL, ghisa,
V, jhf, o, kfy, ghf, fhL, god, ef, go vd Ko Cbgaf
VnjD xwid bjbrJbfhL mbgafis bjhFj.)
60

fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ

Kiw:

khzt,

jh

ghF

lf

fhzgL

Cbgafisbayh bjhFj.
ngU vGjgLs Cbgaf
ngUJ brY t cs Cbgaf
sgu gyiff cs Cbgaf
gjhiff cs Cbgaf
be igf fhzgL Cbgaf
brjh lbgW C bgaf
fRWyh brwnghJ fl Cbgaf
FLgd mj Cbgafis nfL vGJj
cwd thG Cbgaf
Ukz miHjf fhzgL Cbgaf, dw.
vd gythW jufis uo nrj. mtiw mfutirgL mifahf
mj.
kL: bjhFJs Cbgaf cikahdjh, bghUjkhdjh vd fhz.
nkY,

mbgaf

mfutir

mikJsdth

vd

flJ

bralij kL brj ntL.


Fiw

fj:

mfutirgLJj

FiwghLf

fhzglh,

mtiw

KiwgLj Ma fJ nkgLJj.
bjhlg: ciueil ghlYs bgabrhfis bjhFJ, mfu tirgLj
brj.
yfz - rhbgGJf tiff
bra - 1
w: vGJj
nehf : cbk, rhbgGJfis mJ vGJj
fhy ms: 15 l
61

braghL: FG
bragLJ Kiw: cadtiw bghUj brj.
bghUJf.
cbk bk + c
kh

+ xs

+M

bfs

+m

+c

kL: cbkFa bk + ciu bghUsduh vd kLj.


Fiw fj: cbkFa bk + ciu bghUjhj khztUF j
beLfzF mltizia bfhLJ g mj.
bjhlg: xU KWbrhbwhliu bfhLJ, mbrhbwhl cs c, bk,
cbk vGJfis vLbjG tifgLj brj.
(v.fh.) Kig jFLg xW thJ tjJ. bjhl cs c, bk,
cbk vGJfis tifgL vGj brj.

c
x

bk

cbk

, , , , , , K, ig, , j, , F, L, g, W, th, J, t, j, J
a - xW
tsu kL (M)
fwyil W kL - 1

m) bghU TWf.
g, mf
M) J vGJf.
ahbjhW, gaFbk

ca kbg: 10
2x1=2
2x1=2

62

) ca ilia nj brf.
2x1=2
1. bgik iwt itjJ----------m) aif
M) jhik
) cik
2. U..f. ----------- vd wfgLwh.
m) jjhjh M) jHU
) jbjw
<) uf.
2x1=2
1. U..f. wj C nghJ ----------- vd miHfgLwJ.
2. UFw ----------- bkhf bkh bgafgLsJ.
c) XU brhf ilaf
2x1=2
1. cyfjh csf vyh Ugt ah?
2. bgh vnghJ cikahf fUjgL?

a - uL
tsu kL (m) - braghLf
br: weh}W
bra - 1
w: ngRj
nehf: jidg ngRj
fhy ms:15 lf
braghL: jah
bragLJ Kiw: jtufis khztfis ngr brj.
(v.fh.) v bga KJ.

v C kyrKu.

nkiy g VHh tF gonw.


oF.

vf CYs muR Mf

jghl vwh vdF bgJ

eh vGa ghlf g ifbaGJ j lbgWsd.

ghliy goj jiyikaha, mjid g MLky btLtjhf


Tsh. ~J v theh kwfKoahj xU fthF.
kL
jid g MtJl ngRj
fit nfhitahf ngRj
fF Vwhngh VwwfJl ngRj
63

cznfg ngRj
btWbrhf, ngRtHF brhf yhk ngRj
bra - 2
w: ngRj
nehf: ghunkW ngRj
fhy ms:15 lf
braghL: jah
bragLJ Kiw:
lbgW

br, ciueil, Jizghl, yfz Mat

ghlbghU, ff, fij khjfSnfg ghufshf kh,

khztf ngRj.

khzt, jid nkhudhuhf idJbfhL ngRj


v bga nkhu. v C bjgho ehoYs nkh vgjhF. u
vgJ, v Fobga.
xUKiw

eh ghoa ghlf rf yaf lbgWsd.

nrukdid

fhz,

mt

mukidF

brnw.

kdndh

mukid iy.

vdF Vgl clnrhdh muRFa KuRfo

gLJ cwnl.

KuRfo kdidl nkyhd xwhF.

mfo

gLjh kuzjlidjh vgJ, fisUj v ijF vliy.


gLj Jneu fisgh maJ cwnl.
fhW vJ glnt fJ ghnj.
Koaiy.

KuRfo

Obud byw

Inah, v fiz vdhny eg

gLJwajF

nrukd, vdF ft bfhoUjh.

kuzjlid

tHfntoa

fhuz, vJs migl

jUj m mtid mthW bra brjJ. ~J v th kwfayhj


fthF.
kL
ghukhfnt kh ngRj
fit nfhitahf ngRj
64

fF Vwhngh VwwfJl ngRj


cznfg ngRj
btWbrhf, ngRtHF brhf yhk ngRj
bra - 2
w: goj
nehf: ghliy goJ bghUSzj
fhy ms: 15 l
braghL: FG
bragLJ Kiw: ghlbghUnshL bjhlila ghlfis bfhLJ, mj ika
fUijg khztfis fyJiuahl brj
It flik
<W wjUj vjiy flnd;
rhnwh MFj jijF flnd;
nttoJ bfhLj bfhyF flnd;
edil ef ntjF flnd;
xWth mUrk KU
fWvJ bgaj fhisF flnd.
jh, jij, bfhy, ntj, isP Mnah flikfis nkYs
ghliy goJ FG fyJiuaho vGJf.
kL: catfSFa flikfis bghUjkhf vGsduh vd kLj.
Fiw fj: bghUjkw flikfis vGU, ca flikfis s
T czu brj.
bjhlg: khztF mtj FLg cstfSF cs flikfis
vGtu brj.

65

ciueil: kfhJth dhRjudh


bra - 1
w: goj
nehf:

bfhLfgLs

ciugia bghUSnfg FunywwfJl

WjFfSFa ilWjnjhL thL goj.


fhy ms: 5 l
braghL: jah
bragLJ Kiw - ciugia thL goj
fh bjfiu mikJs efu/ uhg. efu/ nfhfS
iddfS iwJs/ tuyhW efukhF.

j gHbgUikF

rhwhf ftJ/ kiynfhil. nfhilYs gyt fhyJ gf/


fhnghiu ftU jikad.
Uuhgia/ j kdf kLk, Kfyhaf, raefu kdf,
kuhoaf, Mnyaf MLshf.

nrhHf jiyefuhf sa

ciw, UF mU mikJs/ gila efukhF.


Kfhy nfhkhefu vd miHfglJ.

ciw /

jh/ fnrhH ehadh,

nfhbrf nrhH, Ughzhth Kjnah njhd.


uu vW / bjhikfhy miHfgl Ukhtl, <uhu
ML/ giHik thj/ fF fyiz, fhah FWnf flgLsJ.
a bgha rhjidfny/ nkgL F fyiz, giljH/
nkyhik jid fukhF.
U

khtl

RWyh

lfshf/

anrhiy, girkiy Kjad csd.

Kbfh,

Cikanfhil,

U tghL lfshtd:

Utuf, cjknfh, Fzy, Uthidfht, Ubtshiu, br


n#hr rR, ejh gthr Kjad.
jhkhdtUF/ Phdbe fhoa bksdFU, j Kj Wfij
vGjhsuhd/ t.nt.RukaK/ U k njhatuht.
66

kL: bfhLfgLs ciugia rhnfhL, fh, KW Kja


lftiu nrJ W bghU sFkhW khzt gojduh vd Ma
kL brj.
Fiw fj: khzt, jLkh goj brhf, FunywwfyhJ goj
brhf, ca xyhk goj brhf, WjFfSF ca l
Wjhk goj lfis flJ, mtiw vthW gofntLbkd
goJfho, sgof brJ UJj.
bjhlg:

brjh

cs

VnjD

xU

jiyGs

bria

jFjil bgnwhUF goJfhLgo TWj.


Jizghl - nfhHh
bra - 1
w: vGJj
nehf: fij fit JbfhL KiwgL vGJj
fhy ms: 15 l
braghL: jah
bragLJ Kiw:

Kiwkh bfhLJs fUJfis goJ, ca Kiw

fUJfis tirgL vGJj


m) Kndh bgUikia idodh nfhHh.
M) kiyakh UKofhF tstDF bgUgif UjJ.
) tst, jh bra Uj bgUiHia jjh.
<) kiyakh isfis glJ ahid fhyh l bfhy
Kobrjh tst.
c) nfhHh, isfis UKofhl xgilJ kjh.
C) gift kuig mf Jnt caKiwbad fUdh tst.
Kiwit:
M) <) C) m) ) c)
kL: ca Kiw fit KiwgLsduh vd kLj.

67

Fiw fj: KiwitKiw khUjh, mfij f bjhlid


T, ff bjhlid czu brj.
bjhlg: Wt ky, FHij fijf lbgW fijbjhlf, fij Ko,
oj fijkhj, fij czJ ebd Kjatiw goJtJ tF Tw
brj.
bra - 2
w: eoj
nehf: tuyhW fid ehlfkhf eoj
fhy ms : 20 l
braKiw: FG
bragLJ Kiw: ghlbghU cs fit ciuahlyhf vG, ehlfkhf eof
brj.
fs: nrhH ahidf
gFbgWnth: nrhH tst, yt nfhHh, kiyakh isf
(mz,j), ahidghf
tst: ahidghfnd! D vd jaf? iuthf brYJ ahidia!
bjhiyJ nghfL mj kiyakh isf.
(isfis neh ghf ahidia brYJj)
j: mzh, mzh! mnf gh! vts bga ahid! vdF mrkhf csJ
mzh!
mz: j, gaglhnj! mJ glJ ahid, eik xW brahJ.
j: mgobawh, eik neh V iuJ tUwJ, mzh!
mz: Mkh, j! mJjh vdF aiy; mU tuL bjhL
ghngh.
(Wtfis beUFwJ ahid. mbghGJ, ObuW xU Fu - ghfnd, WJ
ahidia! Fu tj irneh U ghwh kd tst.)
tst: ahuJ?

X, nfhHhuh!

thUf, ytnu!

vjfhf Wj

brhYf ahidia!

68

nfhHh: kdh, Jth c ?

xWkah gsFHijfis bfhy

JjJ vthW?
tst: ytnu, vd brhYf? gift isfS giftfns!
mtfis

mgJjh

ehis,

mtf

tsjh

dijna

mJLthf myth? isjhf Kku bfhf vd cngh yt xUt


ghoajid nfliyah?
nfhHh:

kdh!

cid

bga

ubdW

idnj;

Mdh,

khbgUnfhiHahf myth Uwh. mj FHijf Kfij gh. mtfsh


c gifahf? jfisjh ahid bfhy tUwJ vgjidTl mahk
ifJ gjid gh.
tst:

ytnu! ghFof, Fofjh vwhY mj gf eR

Ufhjh vd?
nfhHh : na, whF gRF cw Jauij ngha nrhH ku
wjt ! isfnsh tnjhF th tHF ts ku wjtf.
isfis bfhW, mahj fsfij VgL bfhshnj. mthW
brjh,

ehisa tuyhW cid W.

eh brhy idjtiw

brhnl. wF, c Ugngh br.


(kd wh. Kf khWwJ...)
tst: yt bgUkhnd! bgUgia braUnj. ey neu tJ
vid fhghf. nghnj j isfis kiyakhl xgilnw.
nfhHh: f k, kdh! thf! bfhw thf!

yfz - cbk , Mj
bra - 1
w: mj
nehf :

bkh Mj vG gaghL

FiwJ tUtjdh, mbtGij

milahs fhg cs lghil fisj.


fhy ms: 5 l
braghL: jah
69

bragLJ Kiw: fhQ Fwghf cs Mjbrhfis flJ


vGJf.
mwnf mrh vg mah
kwF m~nj Jiz.
Gng m~bjhgJ iyah khL
mGfh mik bg.
bjhoG f~rh cz objU
ntlhJ rhy gL.
kL: Mj vGJ lbgWs brhfis vLJ vGsduh vd kl.
Fiw fj: Mj vGij brhf dfhz ayhjtfSF, Mj
vG ttotij fho, m~J mik lij czJj.
bjhlg: E ghlgF cs Mj vGJ lbgWs brhfis
bjhFbjGJf.

bra - 2
w: vGJj (brhYUthf)
nehf: Mj vGij gagL brhfis cUthFj.
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: flf cs vGJfis gagL, kiwUF Mj
brhfis cUthFf.

M m v <
F

bt
J
R I

ilF:
1. m~J

2. ~J

3. v~F

4. f~R

5. bt~F (Mir)

6. g~ (kufy)
70

kL: Mj vGJfis gagL Kiwahd brhfis cUthsduh vd


kLj.
Fiw fj: Kiwahd Mjbrhfis cUthfhjnghJ, mtfSF Mj
vGij gagL brhYUthF Kiwid mbrhfSfhd bghUis
vLJiuj.
bjhlg:

mfuKjia

ghJ

Mj

vGJ

lbgWs

brhfis

mbrhfSFa bghUis vLbjG tUkhW TWj.

bra - 3
w: mj
nehf: Mj vG miklij mj
fhy ms: 5 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: Mj vGJ lbgWs brhfis bjhFJ, mj
miklij mj.
m ~ J

f ~ R

v ~ F

~ J

Mj vGJ, brh Kjnyh Wnyh tuiy.


Mj vGJ U FbyGJF il kLnk tUwJ.
kL: khztf Mj vG miklij mJsduh vd kLj.
Fiw

fj:

Mj

vGij

UF

vGJF

il

mikfhk

vGUjh, mjid U vGj brj.


bjhlg: br gFYs Mj vGJ mikj brhfis bjhFj.
bra 4
w: mj
nehf: UFw lbgWs Mj brhfis bjhFJ vGJj
fhy ms: khzt bra KoF tiu (bra l)
braghL: FG

71

bragLJ

Kiw:

mFwghfYs

Gs
Mj

vfSfhd

vGJf

Fwghfis

lbgWs

flJ,

brhfis

flJ

goaLf.
Fw vf: 38, 49, 76, 80, 132, 162, 172, 179, 226, 363, 368, 467, 459, 556, 575, 759, 773, 971,
1001, 1037 (nkY gy FwghfY Mj vGJ lbgWsJ.)
kL: khzt brJs bralij ghitL kL fUJ TWj.

a uL
tsu kL (M)
fwyil W kL: 1
3x1=3

m) ca ilia nj brf.
1. ngR tH yhj bkhf xW.
m) My

M) j

) nuf

2. thaYfhd bghUyfz TW xnubkh.


m) d

M) j

3. vyh brhY bghU Fjdnt vgJ ----------- gh.


m) e}

M) ygfhu

) bjhfha
2x1=2

M) uf.

1. jbkh wbkh Jiz jJ aF vd Tat ----------2. Fkfl j njhabjd ----------- nknfh br TWwJ.
2x1=2

) rah? jtwh? TWf .

1. gil j yafS yfzfS br tonyna Ujd.


2. j cfSF kLnk ghntWghL csJ.
3x1=3

<) bghUJf.
1. jbkh

- jf M

2. UFw

- j bjhik

3. joayfhu - bt jL

72

fwyil W kL -2
2x1=2

m) nfhol lfis uf.


1. uu vgJ nghJ -----------vd miHfgLwJ.
2. c.nt.rhehj ----------- khzt Mth.

2x1=2

M) M / iy vd vGJf.

1. dhRjudh Wtanyna br aW Mw iftubgwh.


2. rhbgGJf UtifgL.
4x1=4

) ca ilia nj brf.
1. dhRjudhUF j fWjjt.
m) ahfuhr

M) mtuJ jijah ) UtSt.

2. nrhHUF ca
m) gd

M) ntg

) M .

3. filnaG tsfS xUt.


m) ffhy

M) UKofh

) beL

4. cbk vGJf vif.


m) gbdL

M) guL

) UW gdhW.

<) tU brhfis brhbwhl mikJ vGJf.

2x1=2

JJ, Mt
a - _W
tsu kL (m) - braghLf
jghl
bra - 1
w: mfuKjia gagLJj
nehf: XbuGJ xUbkhfhd gntW bghUis mfuKj fL mj
fhy ms: 15 l
braghL: FG
bragLJ Kiw: XbuGJ brhfis bfhLJ, mbrhfSfhd bghUfis
mfuKj fL vGj brj.

73

(v.fh.) kh - Fiu, bga, ku, yF, bfhF, jh, kh, tL, ta, y.
fh - nrhiy, bgo, fhtojL.
nfh - fl, jij, mur, gR.
M - ...............................................................................
V...............................................................................
- ...............................................................................
X - ...............................................................................
neh - ...............................................................................
<...............................................................................
I - ...............................................................................
kL:

XbuGJ brhfSfhd bghUis mfuKj ghJ ca bghUis

vGsduh vd kLj. midJ brhfSF vGU, mtfSF


KG kbg tHf.
Fiw fj: vGjhj khztfSF mfuKjbfhLJ vGj bra.
bjhlg: w XbuGJ brhfSfhd bghUis mJ tUj.

bra - 2
w: gilghw
nehf: kdij <F glfhfis bfhLJ ghl aWj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: khztfSF glfhfis bfhLJ, tFgiwF btna
g tshfF jh U l cfhJ ghl vGj brj.
(v.fh.)

74

kL:
glfhnfw jiyig jUj
glfhia g j vzfis ugl vGUj
glfhia flJ jFK eilbgw VnjD ffis ghl
vGUj
ghl lbgWs brhyhaik
glfh bjhlila brhf lbgUj
Fiw: ghl vgo vGUjhY ghuhLf. ghl vGJj caiy Mw;
Mjyh Ka bra CfgLJj ntL. brhfis vgo mikjh, nff
ikahf UF, bghU bghUjkhf UF vd tfho CfgLJj
ntL. vghliy FiwTwhJ go vGUjh, D wghf UF
vd tfhLf.
bjhlg: ilF glfis bjhFf,

U glfSF xUt,

ytf ghl vGtu TWj.

KJbkhfh
bra - 1
w: j
nehf: bfhLfgLs Tid goJ JbfhSj
fhy ms: 15 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: bfhLfgLs TWfis goJ, mTWf rahditah,
jtwhditah vd J ilaf brj.
1. xGfijl fw wjJ. (r/jtW)
2. sikiafhoY nehaw th wjJ. (r/jtW)
3. xGfKilikial FybgUik wjJ. (r/jtW)
4. giftF eik brtjidl joj wjJ. (r/jtW)
5. mEgD fwbghUis kwthikna wjJ. (r/jtW)

75

kL: bghUjkhf ilaJsduh vd kL ca kbg tHFj.


Fiw fj: bghUjkw ilaU, mjfhd sfij Ma
sFj ntL.
bjhlg: xGf rhj gHbkhfis bjhFJ tubrj.
(v.fh.) 1. id ijjt idaWgh; id ijjt id mWgh.
kf: xGfnk midD cajJ vd czu brj.

bra - 2
w: j
nehf: bfhLfgLstiw goJ JbfhSj
fhy ms: 10 l
braghL: jah/FG
bragLJ Kiw: bfhLfgLs TW cikah? bghah? vd J
ilaj
xGfikna cait jU. (cik/bgh)
fwj bgahiu gWtJ w. (cik/bgh)
giftUF mUtJ abeR. (cik/bgh)
nehaw thnt g jU. (cik/bgh)
mwnk cyif thwJ. (cik/bgh)
kL: bfhLfgLs TWfis J, ca ilia mJsduh vd
kLj.
Fiw fj: ca il mfhjnghJ, cikTWfis bghTW
fis s czu brj.
bjhlg: rKjha eilbgW ffis cWneh, V, vgo, vthW vd
gythW dhnfL f TWj. mtW vbtbraf cikahdit,
vbtbraf bghahf idaglit vd E bgnwhUl fyJiuaho,
tFgiw fUjhl f.

76

bra - 3
w: gagLJj
nehf: brhfis J UbghUsj
fhy ms: 15 l
braghL : FG
bragLJ Kiw: UbghU jU brhfis bfhLJ, mtiw J
mtWfhd bghUis vGJj.
(v.fh.) Gs brhfis J UntW bghU fhz.

brh

bghU-1 bghU-2

jhkiu

jh

kiu

gyif

gy

if

itif

it

if

mjkh mj

kh

kL: khztf brhfis vG, mit UbghU jUkhW J vGsduh


vd kLj.
Fiw

fj:

khzt bghU bghUj brhfis Ujh,

mjfhd fhuzij T sfitj.


bjhlg:

UbghU jU brhfis ngRtH nfFnghJ, FJ tJ

tF fyJiuahLj.

77

ciueil - fjnkij uhkhD#


bra - 1
w: j
nehf: ikafUij mJ, dhfSF ilaj
fhy ms: 15 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: bfhLfgLs gia goJ JbfhL dhfSF
ilaj.
mt bga tuR. mtndh ngrayh khWwdh. ntljhf vD
C wj tuRdh, ngr ayhlhY gF bryhk xUehS
Ujnj iy.
gofKojJ.

gog MtFj mtdh,

gjh tFtiu kLnk

fhuz, mtdJ FLg NH. ViHik thoajdh, ntiyF

brW FLgij fhfntoa bghW, tuR jiynk GjJ. bghWig


Vw tuR, gy lfY ntiynjo miyjh.

ngrayh mtDF ntiyju

xUtU Ktuiy. m abfhilf, ntg bfhilfis bghW,


mtiw Wtj bghU mt FLg fhtW f FojJ.

kdjsuhj

tuR, jdfhd jFia nkgLbfhs ehS jtz Ujh.


mjfhd th, mt Lfjit joaJ.

CUF tj bgat xUt,

brid khef eYs gilj j eg Kftia bfhLJ, mtiu


ghFkhW MWgLdh.
mKftia

njo

bridF

brwh

jdiff

tuR;

eYsf bgatiu rjh. mbgat, mtid ml tuntW, mt


elJ gaz Kft mYtyfF miHJ brwh.

mtj mYtyf,

FHFH ngR tuRF tuntghs gF g mjh.

XuhL

gF tuRF mYtyfF tUnthiu tuntF tuntghs gia


mjh.

mYtyfF tUnthiu ttzff, Mmmf vd

tuntwh tuR.

Mdh, tjtfnsh mt ngaJ ahk KfRjd.

thoifahs, eYsf mbgatl, t ngRtJ aiy, mUTJ


tiu khLf vd Kiwld. Mdh mbgatnuh, mt ngRtjid
78

Jbfhs Ka brf, iybawh, cf Ug vd ltlkhf


Tlh. MLf cUnlhod.
nwh,

vehltU

VWbfhwd.

tuR

tuntid

KWtYl

tuR yhk, mj mYtyf afhJ vD iy

VgLsJ. iwt xbthUtlK VnjD xU wid gilJsh. mjid


btgLj th tunt jdif xUnru miknghJ, KoahjJ
vgnj ahUila thifY ilahJ!
kL
dhf
1. tuR nghwtfSF cdh tfhl aYkh?
2. cDl xU tuR Ujh, mtid vthW elJth?
3. tuR iy Ujh vthW bragLth?
4. bgat iy Ujh, tuRit ntiyF nrUghah?
5. Kailah failah - vD TW, fF vthW
bghUJwJ?
Fiw fj: ciugia goJ ca ilafhjtf vF iH
brJsdnuh miHfSfhd fhuzij T L gof brJ, mnj
dhfis bfhLJ ilaf brj.

bra - 2
w: j
nehf: ghlbghUis KGikahf JbfhSj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
braKiw: khztfis FGthf J dhodh elJj.
kh dhf
1. uhkhD# vjF kL vd Tdh?
2. fza tYefilna tuntig bgw uhkhD# fLiu vJ?
3. gbjhgjh who b#k thj fjnkij ah?
79

4. yhJ gfiyfHf uhkhD#F tHa gl bga vd?


5. nuhr uhkhD# fLof vD iy vGat ah?
ilf
1. Ra, 2. bgbds vf, 3. #hnfh, 4. v. M. v., 5. Aho
bra - 2
w: mj
nehf: jH msLKiwfis mj
fhy ms: 10 l
braghL: FG
bragLJ Kiw: jH lys, Kfjys, Wjys bgafis mJ
bfhSj.
(v.fh.) lysf - rh, KH, mo.
Kfjysf

MHhF, eh, go, kufh.

Wjysf

F, gy, nr, vil.

fhy msf

ifbeho, eho, ehif, k.

kL: khztf, jH msbgafis bghUjkhdjhf vGsduh vd


kLj.
Fiw fj: khzt bghUjkw msbgafis vGUjh, mtWFa
bgafis T bjgLJj.

Jizghl - egR
bra - 1
w: j
nehf: bjhl mikj
fhy ms: 5 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: brhfis bfhLJ brhbwhlfis mikf brj.

80

(v.fh.) m) giHanrhW,

M) vGjh,

Fiunrz

1. kUJ ghoaUF Kat giHanrhid Ujhf giljh.


2. kUJ gho vGjhbfhL Xiy vGdh.
3. kUJ gho Fiunrzij jiyF itjthW bkkwJ dh.
nH bfhLfgLs brhfis gagL brhbwhluikf.
m)

bfhlif, M) gidnahiy

) UJ

c)

bfhS

v) TiuL

C) <rgh

<) wfil

kL: brhfis gagL bghUsFkhW bjhl mikJsduh vd


kLj.
Fiw

fj:

brhf

bghU

bghUj

bjhluikUjh,

mikJfho sFj.
bjhlg: E C tHF tHYs brhfis gagL bjhluikf.

yfz - ehtifbrhf
bra - 1
w: jeo
nehf: ehtifbrhfis mJbfhSj
fhy ms: 5 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: khztfis ilbrhyhf kh eof brj.
ciuahl Kiw
(v.fh.) m) v bga ilbrh.
M) eh, v egfshd bgabrh, idbrhYl nrJ tUnt.
) eh vnghJ jahf braglhk, egfSl nrnj bragLnt.
<) jahf Ujh gajukhnl.
c) izbrhyhf mirahf ntWik cUghf, ctk cUghf
egfSl iznj tUnt.
C) eh, egfSl UFnghJ, vjhf bghUis fUij
sLnt.
81

kL: jeo xKiw mr, Tr, jaf yhk bjthf ngdh


KG kbg jUf.
Fiw fj: jeo VgL Fiwfis nghf njitahd cfis
TWj.
bjhlg: fit bfhLJ ciuahl mikJ tu brj.
bra - 2
w: vGJj
nehf: ghliy goJ ngR tHF brhfSF izahd vGJtHF
brhfis vGJj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw:

ghliy goJ ngR tHF brhfis flJ vG,

mtWF izahd vGJtHF brhfis vGJj.

eif
V j bayh

MJ j bayh

kjF milR nghdhY

fhjhf J nghdh

kfuhr kiH cL
ksksD tsu

tjhj bfzW cL
jkjkD tsu

gUt j ngh
kh kh nghdh

bfzJ j Tl

ghyhJ j cL

ifbflh u nghdh

flflD tsu

vf fQ jL
fWfWD tsu
82

vfs Kjhf fhJ F


KHfhY nrJFs cd

gsgsghd s ehnj.

Kna elhY
kL: ghl lbgWs ngRtHF brhfis vLbjG, izahd
vGJtHF brhfis vGUjh, mtfSF KG kbg tHFf.
Fiw fj: khztU y ngRtHFFa vGJtHFfis

vLJ

vGjhkU, mjfhd fhuz nfL s fj.


bjhlg: yfF brW tlhu tHF Wfijf myJ ehLw
ghlf lbgWs ngRtHF brhfis bjhFJ tJ, tFgiw
mtWFa vGJtHF brhfis clgY khztfSl fyJiuaho
vGJj.

bra-3
w: mj
nehf: gHbkhf cs ilbrhfis mJbfhSj
fhy ms: 5 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: kf tHfYs gHbkhfis bfhLJ, mtYs
ilbrhfis mj.
(v.fh.) fljid gojt gojdhth. (fL + mJ + m + I)
cUL uL xLF wig. (cUL + c, uL + c, w+I)
bghia btwt m FU. (bgh + I)
MY ntY gYFW, ehY uL brhYFW.
itnghw gHbkhfis vGtu brJ, mtYs ilbrhfis fla
brj.
kL: c, I vD ilbrhfis milahs flJsduh vd kLj
Fiw fj: c, I ilbrhfis milahs fhz ayhjnghJ, gntW
vLJfhLfis T fj.

83

bjhlg: ngRtH lbgW gHbkhf c, I lbgWtdtiw vG


tUj.
bra - 4
w: vGJj

bga

idbrh

nehf: bgaUnfw

thd

fWjJ

fhy ms: 10 l

aJ

braghL: jah

ojJ

kiH

bgjJ

bragLJ

Kiw:

bgaUnfw

bts

idnfw

VFs

(v.fh.)

idbrhfis vGJj

goa Lgl lf
idbrhfis,
bgabrhfis uf.

MW
brjJ
isjJ
bfhjJ

(uaJ, bgUbfLjJ, bgUaJ; ts, ta, fhL)


kL:

bgaUnfw

idbrhfis,

idnfw

bgabrhfis

Kiwahf bghUsduh vd kLj.


Fiw

fj:

bgaUnfw

id,

idnfw

bga

bghUjKw

bghUjhjtfSF bga ku, idkufis sT bghUjkhf vGj


fj.
bjhlg: tFgiw cs bgafSnfw idfis bghUjkhf bghUj
brj.
bra - 5
w: ngRj
nehf: cbrhiy mj
fhy ms: 15 l
84

braghL: ciuahl Kiw (Ut)


bragLJ Kiw: xU khztid cbrhyhf idf brJ, kbwhU khzt
mkhztid nefhz brj.
(v.fh.)
khzt:

tzf, Iah.

cbrh (khzt): tzf.


khzt:

cfis rJ ngRt vdF f k.

cbrh:

Mfh, vdF kjh.

khzt:

jfisg sfkhf brhYfns.

cbrh:

cfisnghnw vdF gytifahd gf cL.

khzt:

mgoah, aghf csnj! VnjD xU gig g brhYf.

cbrh:

khef vD brh cs kh ehnd. F bga vD


bghUis jJns. gogl gf Fahf vdF cL.

khzt:

f jahf W bghU jUfsh?

cbrh:

iyiy, m~J vdh ayhJ.

khzt:

mgoahdh, ahUl nrJ bghU jUf?

cbrh:

ntW ah? bgaU idjh.

khzt:

Mdh, vf ngRtH f mtsthf Ugiyna, V?

cbrh:

cikjh. vid brjh Fahf gagLJt.

khzt:

Iah,

jfis

rjJ

vdF

ilj

khbgUngW.

ilbgWnw, Iah.
cbrh:

guthiyna,

vid

nghWjFa khw.

ewhf

gagLj

bjJbfhlJ

brW thUf. thsnghJ L

rngh.
kL:

ciuahl ca xKiwl ngUjh KG kbg tHFf.

Fiw fj: vGbjhfis brhfis Kiwahf xfhj lfis


flJ, mtiw Kiwahf xf ga mj.

85

bjhlg: vGbjhfis Kiwahf xf brhbwhlfis jJ, mtiw


o g vLJ tu brj.
(v.fh.) btHik gH brw kh, PhwW C tJ nrjh.

bra - 6
w: goj
nehf: kabfh brhfis mJ ca xl goj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: bfhLfgLs ciugia ca xl thL cuj
Fu goj.
(v.fh.) Mlfiy vgJ Kj ehlffiy mlF. eld, ehoa vgJ
Mlfiyia Fgdnt.

fiy gHfhy TJfiy vd miHfglJ.

fydh gij jutyJ Mlfiy. clnrhit cs Jaiu nghF


tofhf Ml ghlf.

kf kd iwwnghbjyh Mo fjd;

kuHfY nfh KwfY Mod.

khl, khif, klgfbyyh

kf yghg Mod. ift ffS ft kdK bry MLjny Ml


EgkhF. Mlfiy tytuh TjU waU fjd.

bra - 7
w: vGJj
nehf: tlbkh brhfis dfL, mtWFa jbrhfis vGJj.
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: bfhLfgLs g lbgWs tlbkhbrhfis
flJ, mtWF izahd jbrhfis vGJj.

86

ehfjh tiuahLf. vfis jHf uh#hf nja


vW

rfy #dfS miHwhf.

ehf cjif

Uff

bgUks J

tUnwh. mJtU kw Uffis nghnw ehfS iuthf mJ


tUnwh. eh idfis cf Lf bryuhfshf tsgjidngh
fS vfis tsfyh.

tlbrh

jbrh

uh#f murhf
nja

ehL

Uff

yFf

bra 8
w: vGJj
nehf: brhtjid nfL iH vGJj
fhy ms: 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: Ma brhY ciugia TJnfL iH
vGJj.

87

(v.fh.)
ntfhdj mbkfh X% jUjh.

mF nuhilia

flgjF xU ghy UjJ. ntfhdj mnuhil fiu xUeh elJ


brWbfhoUjh.

mF

isP

y,

Kil

XLfis

Jghah

FitJ RLtjF g brJbfhoUjd. mtf, Kil XLfis xU


fo nuhil jfld. m, nuhil fiuUj a f
flgoUjJ. mirF Vg flgoUj Kil XLf bkJthf
mirJbfhoUjd.

misPf, ghy WbfhL Xil mirJ

bfhoUF Kil XLfis RLtjF Ka brJbfhoUjhf. mtf


Jghah Kil XLfis Rlhf. Mdh, mtf itj F j nghW.
xUKil XilTl mtfsh Rl ayiy.
ntfhdj ghjh.

isPf j braiy

mt Kf dif jtjJ.

isPU xUt ftjh.

jid mUj

mt ntfhdjl j Kil XLfis

RLtjid ghgjF vjhd branghW bj. Mdh, f idgJngh


mts vjW. fns Ka brJ ghUf. mnghJ cfSnf bj
vd Tdh.

ntfhdj Jghia ifbyLjh. mUj Kil XLfis Rl


bjhldh.

mnghJ

mF

guL

Kil

XLf

nuhil

jJbfhoUjd. ntfhdj mtiw Rl, mit midJ btoJ jd.


jid ghj isPf bgJ agiljd. Iah, f Jgh RLt
f g bgwtuh Uj ntL.

mjdhjh, f mjid Kil

XLfis F juhk ROf vd Td.

mjF ntfhdj, eh, v

theh Wjh KjKiwahf Jghia bjhLnw vd Tdh. mt


Tajid isPfsh egKoaiy.

mgobawh, cfsh vgo F

juhk mjid Kil XLfis RlKojJ vd nfld. mjF gyj


ntfhdj, kdij xUKfgLJtjh midJ UwJ.

mthW

brnghJ, vjbthU braY btia jU vwh.

88

kL
brhynfl midJ brhfis vGUj
vGJiH vGUj
F, beo iH vGUj
kabfh iH vGUj
WjFfis ca lf mikUj
tsu kL (M)
fwyil W kL: 1
m) nfhol lfis uf.
2x1=2
1. fhsnkf yt abga ----------2. jghl uil bjhFjt ----------M) bghUJf.
4x1=4
1. Jdy
- mgh
2. gth
fiykf
3. g
gift
4. fiyklij Fiu
) ca ilia nj brf.
2x1=2
1. xsitah fhy thj yt--------------m) fzjhr
M) fg ) bjhfha
2. fhsnkf yt wj C
m) Fgnfhz
M) Gu
) e uhk
c) XU brhf ilbaGJf.
2x1=2
1. jghlfis fgj ga ahJ?
2. xsitah rkfhy yt aht?
tsu kL (M)
fwyil W kL - 2
m) nfhol lij uf.
2x1=2
1. uhkhD# jijah bga ----------2. uhkhD# fLiuf ----------- jiy btahdJ.
M) ca ilia nj brf.
4x1=4
1. brid JiwKf jiyik bghahsuhf Ujt------m) uhkhD# M) Aho ) ~uh ~
2. yl ----------- f uhkhD# Muh khztuhf nrjh--m) o
M) MnghL ) AhthL
89

3. khef vgJ--------m) bgabrh


M) idbrh
) cbrh
4. uhkhD#F yhJ gfiyfHf tHa gl---------m) r
M) v~. M.v. ) ie
) M / iy vd vGJf.
4x1=4
m) uhkhD# Wtanyna ngrhw ftuhf Ujh.
M)yl Uj fh vgt gidJ tanyna fz wJ
sdh.
) xU bghU braiy FF brh idbrh.
<) uhkhD# RaF kL vgjid tFgiw sdh.

VHh tF - j
KjgUt
bjhFj kL - kh dhjh
fhy : 2.30 k
ca kbg : 60
1. midJ dhfSF ilaf.
14 x 1 = 14
m) bghU vGJf.
1) mf 2)
M) J vGJf.
3) wik 4) cuW ) nrJ vGJf.
5) f + iy
6) ehL + ma
<) nfhol lij uf.
7) UFw ----------- mfhuf csd.
8) jyuhzf ghLt tyt ----------9) uhkhD# iz g goj C ----------c) ca ilia njbjGJf.
10) fwiy l wjJ ----------m) milik M) bghiwilik ) xGfKilik
11) vL vD vQFa jbH m) c M) v ) m
C) bghUJf.
12) tjh
bgabrh
13) IJ MW
idbrh
14) khefu
ilbrh
cbrh

90

2.

fhQ dhfS MwDF ehF tfSF fhk iljUf.


6 X 2 = 12
15) U..f. g F vGJf.
16) mfUis nghF sF vJ?
17) weh}W W F vGJf.
18) uLw bkhj vgj bghU ahJ?
19) fwh brUF bfhSj TlhJ vd xsitah TWtJ V?
20) j, bjhikbkh vgjF rhW jUf.
21) j sik khwh jikF fhuz vd?
22) dh RjudhUF jJs gid tf.
23) dh Rjudhl j fnwh aht?
24) RaF k cL vgjid uhkhD# vthW sdh?
3.mokhwhk vGJf.
2x2=4
25) wik ........ vd bjhlF UFw.
26) fwJ ifkzs ........vd bjhlF jghl.
4.fhQ dhfS _wDF ehF tfSF fhk il vGJf.
3X2=6
27) KjbyGJ vwh vd?
28) m~nfd brh vthW lbgW?
29) brh vjid tifgL ? mit ahit?
30) cbrh vwh vd? rhW jJ sFf.
31) td F lf ulid FLf.
5.fhQ dhfSF gJ tfSF fhk il jUf.
2 X 5 = 10
32) KJbkh fh FL wj gJf vit? sFf.
(myJ)
dh Rjudh g eyfis sFf.
33) MLg fh xW vgjid fhsnkf yt vthW FLwh?
(myJ)
fjnkij uhkhD# nkbfhl fj Mid sFf.
6.fhQ dhfSF xwiu gfF fhk ilaf. 2X5=10
34) F Kiy y C bgafis ca rhWl sFf.
( myJ)
e gR fij thyhf kUJgho gid btgLJf.
35) mwhl th ma ( myJ)
RWyh bry ir nto jijF foj vGJf.

91

7.fhQ ciugia goJ dhfSF ilaf.


2x2=4
36) thifw
KUf, j jhF cWJizahf y ntiyfis o brJL
gF wglh. mt g, oUJ uL nyhl bjhiy
UjJ. iuthf eljh k mogjF Kdjhf gF brWlyh.
jhl ilbgW jfigia RkjthW iuthf eljh. mbghGJ t
TGj bgat xUt jshoago elJ brWbfhoUjh. ght! j
taY mt vF ngh bfhoUwh? vd vago mtiu flJ
brwh KUf. g knahir nfL Xl bjhldh. mj neu
`jlh vD rj nfL U ghjh. bgat CWnfh rnw j
lf, mt jiu GJ ljh.
1. j iy KUf l Ujh vd brth?
2. gF brthah? bgatF cjthah?
37) kf
nu r, bkh fbgw X vGjhs. mtUila fijf bgU
fbgwit. nu r xUKiw cl eyyhk Ujh. Mdh, mj iyY
vGJ gid lhk brJ bfhoUjh. mjid fl mt kid, `V
go cfis tU bfhf? Rt Ujh jhnd u tiua Ko.
cf cl ey ewhf Ujhjhnd vGj Ko; vGJtjid W cf cl
ey mfiw brYJf vd tW Tdh.
mikahf nfLbfhoUj nu r, `xU sif V itjh x
bfhLf ntoaJ, mj flik. mjid LL, eKila xdh wUF
eikah ikah vd MuhtJ mj ntiyaW. vbz css
jhdhfnt vJ, d mizJ L vd Tdh. cley ghjnghJ
vLj ntiyia KofhJ, mlijL bry Ughk flikna bgJ vd
thjh nu r.
flikF Kjl jUnth thif btbgWt. fS mwhl
gfis mwiwnf KoF gHfij nkbfhSf. cfis bty
ahuhY ayhJ.
khztfns! f vgo? flikzftfsh?

92

kh dhjh ltiu
VHh tF - j
w

mj(10)

ghl
kbg
dhtif
br( 20 )
ciueil( 16 )
Jizghl( 5)
yfz( 10 )
foj/fLiu( 5 )
thifw
kf( 4 )
bkhj
dhf
vif ( 37 )
kbg
bkhj ( 60 )

j(10)

gagLJj(20)

w(20)

bkhj(60)

..

F..

be..

..

F..

be..

..

F..

be..

..

F..

be..

..

F..

be..

1
1
1
-

1 +1*
1 +1*
1 +1*
-

1
2
1
-

1 +1*
1 +1*
1 +1*
-

1
1
1
-

1
1
1
1

1 +1*
-

2
1
1
-

2
1

1 +1*
1 +1*
1 +1*
-

5
5
4
-

5 +2*
3 +2*
3 +2*
2

1 +1*
1 +1*
1 +1*
1 +1*
-

3 +3*

3+3*

1 +1*

3 +3*

14

13+6*

4 +4*

15

14

26

20

tF - VG
j
ghl Maf nkbfhSjfhd braghLf mltiz

t.
v
1

ghl
br

2
3
4

a /
myF
xW

j/FG
braghLf
j
j
FG

ciueil

6
7

j
FG

10

Jizghl

11

yfz

FG

tFgiw
ik vG Ko brhfis
cUthFj.
brhfis dfL vGJj.
gnfW eoj.
thif Ffis gagL
ngRj.
ngRtHF brhfSF
izahd vGJ tHF
brhfis mj.
gHj ya fis mj.
brhfsa bgUFj.
ciugia goJ, dhf
vGj.
Ma gojjid nfL,
dhfSF ilaj.
bral. C bgafis
bjhFJ, mfu tir mikj.
rhbgGJfis bghUJj.
93

12
br

uL

13

14

FG

ciueil

15
16

j
Jizghl

uL

FG

17

18

19

yfz

uL

20

j
FG

21

br

22

bkhw

23

br

_W

24

br

_W

FG

25

bkhw

FG

26

bkhw

27

ciueil

28

bkhw

29

Jizghl

_W

FG

_W

FG
FG

_W

gnfW eoj. br gF
cs Ma Fig goJ,
mtuhfnt ngRj
goJ bghUSzj (ghl weh}W)
ciugia thL goj
(WjF, Funyw wf,
bghU sFgo)
fij fit KiwgLJj
Jizghl fij tU tuyhW
fid ehlfkhf eoj
vG dfhz (Mj)
Mj vGij gagL brh
cUthFj
Mj vGJ mik lij
mj, kdtiugl tiuj
UFw lbgWs Mj
vGJ mikJs Fwghfis
flj (bra l)
XbuGJ xUbkhfhd gntW
bghUis mfuKj fL mj
kdij <F glfhfis
bfhLJ, tFgiwF btna jh
U l cfhJ ghl
vGJj.
ca Tid J ilaj.
r/jtW vd flj.
bfhLfgLs TW cikah
/bghah vd flj.
brhfis J U bghU
mj
ikafUij mJ dhfSF
ilaj
dho dh elJj
jH msLKiwia mj
brhfis gagL bjhl
mikj

94

30

31

32

yfz

_W

33

34

FG

35
bkhw
36

ehtif brhfis mJ
bfhSj. gnfW ngRj.
ghliy goJ bgabrh,
idbrh mj
gHbkhfYs ilbrhfis
mJbfhSj.
bgaUnfw idbrhfis
uj
ciuahl (Ut) gnfW ngRj
- cbrh
kabfh brhfis mJ ca
xl goj
ciug cs tlbkh
brhfis dfL vGJj

95

tF - vL
j - KjgUt
bjhl kW KGikahd kL
tsu kL (m) braghLf

w: vGJj
nehf:
braghL:
bragLJ Kiw:

bra 1
fhy ms: 10 l
gilghwiy tsj
FG
tFYs khztfis IJ FGfshf f.
xbthU FGF e wig sFtif
jiy xwid bfhLJ ehlf vGJgo Tw.
d, mehlfij tF eoJ fhl bra.

(v.fh.)
fh 1
l: g cWd: fz, nty, stur. fhy :
k

xjJ

fh

fhiy neu

fz:

ntyh ntyh!
bryyh th.

Hiyah?

tFgiwF

nty:

vdF cleyiy. tFghaiu ghgjfhfjh W gF


tnj. clnd br.

fz:

vd ntyh? cdF vdthW? c ff uL tJ


fhzgLwdnt? vdthW vd vl brhy Tlhjh?

stur:

fzh, ntyh! mF vd brJbfhoUf? Ma


tJbfhL Uwh. f UtU tFgiwFns thUf.

nty:

eh tFghaiu ghJL tUnw. (nty, Maf


Xtiw neh brwh.
fz, mtid ghJbfhnl
tFgiwF brwh.)
fh - 2

l: g cWd: fz, stur, jHuR. fhy: egf


jHuR:
fzh! vnf, c eg nty W gF tuiyah?
fz:

ntyDF cleyiyah; mjdhjh gF tuiy.

stur:

fzh, cdF cik bjahjh? mLjthu njF gz


flbrh Ma Tdhnu, id Uwjh?

fz:

M. ewhf id UwJ. eh, nenw fonlnd! Mdh,


nty gF tuhjjF vd fhuz UwJ?

96

stur:

nty FLg, ViHik iy csjyth?


gz fl mtdh ayiy.

mjdh, njF

fz:

cikahfth? nty, vdF c eg. Mdh, vlTl


jid Twhk kiwJlhnd.
idFnghJ vdF f
tUjkhf UwJ.

jHuR:

k xJlJ.
Kjghlntis ma nj.
tFF bryyh. (midtU brwd.)

thUf,

fh - 3
l : Ma Xtiw cWd:

Ma, nty. fhy : fhiy.

nty:

Iah, cns tuyhkh?

Ma:

ntydh, th th!

nty:

jfis tJ ghf brhdjhf jHuR Tdh; mjdh tnj,


Iah.

Ma:

Mkh. ehjh tubrhnd. ewhf goF khzt myth! gy


eh L Ujh, c go vdthF?

nty:

mJ tJ... eh njF gz ...

Ma:

njF gzjhnd. nenw cdF folhfns!

nty:

vdfhf ah fodhf, Iah?

Ma:

fzjh fodh. cdF cleyyhjjdh, cdh gF


tuayhJ. vdnt, cdFa bjhifia eh fLnw vd fz
Tdh. mjfhd gWL vljh csJ.

nty:

e, Iah. Mdh, njFfl gziybaW eh mtl


Twiy.

Ma:

eg vwh cjj ntL. mj nfL bgWtjhf Uj


TlhJ. c eg, eF vLJfhlhf fwh. thf, cf
e! (nty ff fJf...)

kL : ghlfUij bjthf ygLJj.


FGYs xbthUtUF th mj.
Funyw wf
clyirfis gagLUj.
97

Fiw fj: ghl fUij bjthf Jbfhs ayhj khztfSF


va ntW ciuahlfis gofbrj. miuahl jhnk gnfW eof
Lj.

ciueil: j tsj rhnwhf


bra - 1
w: vGJj

fhy ms: 10 l

nehf: Ffis bjGJ w


braghL: jah
bragLJ Kiw: bfhLfgLs Ffis bfhL miugf ms
Ffis bjGJf.

bga: MWKf ehty


wj ML: 1822
wl: ahghzYs e
abga: MWKf
glbgaf: ehty, trdeil iftj
tyhs
g: j, My Mad fF
Ubkhaha
w: j ciueil tsF
bgUbjhlhaik;
mRTl

mikJ

yfz,

ya fis gjik;
Kj ehF tFfSfhd ghyghl f
vG btlik.

98

gj f: ghuj, bgauhz, fjuhz, UFw gnkyHf ciu,


yfz dhil, yfz RUf, e} Uiu, e} fhoifiu,
yfzbfhJ, yfz Nwht.

(v.fh.)
MWKf ehty, ahghzYs e 1822 M ML wjh. mt
abga MWKf vgJ.

t, brhbgh MW wik thFtik

cilatuh fjikah, ehty vd miHfglh. j ciueil tsF


bgUbjhlhaikah,

trdeil iftj tyhs vd j rhnwhuh

miHfglh. j, My vd Ubkhyik ftuh fjh; Ubkh


fF Mauhf sdh.
mRTl mikJ j yfz, ya fis gjh. mt
gj fS ghuj, bgauhz, fjuhz, UFw gnkyHf ciu
Kjad ya fshF. yfz dhil, yfz RUf, e}
Uiu, e} fhoifiu, yfzbfhJ, yfz Nwht Kjad
yfz fshF.
kL:
Ff midij gagLUj
vGJ, brh, t, g ilbt, WjF Kiwahf mikUj
fUJfis nfhitahf mikUj
bjthd ifbaGJ
ugl mikUj
Fiw fj: Ffis gagLj bjahj khztfSF tfhLj.
vj gF vGJtjF fodkhf csJ vgjid flJ mjnfg
braghLfis totikj.
bjhlg: ghlgF ntWy gFfis bfhLJ g mj.

99

bra - 2
w: vGJj

fhy ms: 10 l

nehf: jHPfSl fgidahf ciuahLj


braghL: jah
bragLJ Kiw: khztD ghuahU ngRtjidnghW, kh ciuahl
vGJj.
(v.fh.)
khzt: Iah, tzf. cf cUtij glf kLnk ghJns. W
cfis ne fhQ ngWbgW k milnw. vD vG dhfSF
cf fUJfis TWkhW ml nfLbfhnw.
ghuah: xgilj fdh th th th! cWbfhl bedh th th th!
vl dh nff Uwhah? nf, brhnw.
khzt: Iah, jfSF jJ jah ntif VglJ, vthW?
ghuah: jJ kLkh? jehL, jH, jjh midJ vD ulw
fyjit. eh jeho wnj; jjh ko tsnj; jbkhia
v c_rh bfhnl. jHuh wj xbthUtU jJ jah
ntif bfhSj ntLkgh!
khzt: jf, jgiw fL bkj kbfhnw. khztfsha
ehf, cf xbthU ghliy mJ itJnsh. ts czf
ghlfis jhf gilf fhuzkhf mikjJ, vJ?
ghuah: ewhf nflh! W L Ljiy _RfhW, mW vfSF
thfiy.
mj fhy moikgLlj e ghujjh moik
jisia flJlntLbkd eh Jonj. mJo btghnl v
ghlf midJ.
khzt: Iah, cf ghlf iyngW bgwit; vPhW Vilait.
vnghw khztfSF f brhy U miu ahJ?
ghuah: khztfns, cf wikfis tsJbfhSf; ilF
ethfis gagLbfhSf;
bkhgW ehLgW lhJ
gbfhSf.
e mbrtfsh yafis <LghLl fW
juf yafis aWf.
khzt: e, Iah. mthnw brnwh.
kL
fUid ugl vGUj.
fgid ciuahliy wghf vGUj.
bghUjkhd dhfis mikUj.
100

Fiw fj
fgid ciuahliy Jbfhs ayhj khztDF sFj. va ciuahl
mikJ vGj g mj. Wt jf tU ciuahliy uo tu
brj.
bjhlg
cdF c o cstF eilbgW ciuahliy JbfhSgo TWj.
bra - 3
w: vGJj

fhy ms: 5 l

nehf: eilKiw yfzij mj


braghL: jah
bragLJ Kiw: bfhLfgLs g lbgWs mWtif bga
brhfis vLbjGJj.
(v.fh.)
brj xU njhl. mnjhl mwyj kyf kz gu tUwd.
mkyf, xU bronyh bfhonyh jit my.
Matwh

xWglit

my.

mthnw

tz, tot, ms, kz


fhynjhW

ej

eho

jrhnwh gy njh jbkhF J%o Jkz gu tUwd.


g lbgWs mWtif bgabrhf:
, bro, bfho

bghUbga

njhl, jehL -

lbga

mW

fhybga

ky

idbga

kz, tz

Fzbga

myj, guj

bjhbga

kL:

vyh

bgafis

vLJ

vGatfSF

kbgfis

ghuhLjiy tHFf.
Fiw fj:

mWtif bga brhfis d fhz ayhj


khztfSF gl fho sFj.
xbthU bghU bgafis Tw itJ, tifgLJj.
101

bjhlg:

fhQ

bghUf

bgafis

vGtu

brJ

tifgLJkhW TWj.

Jizghl:

.. ngh

bra - 1
w: vGJj
nehf: FfisbfhL tJ vGJ w
fhy ms : 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw: bfhLfgLs Ffis goJ bghUsJbfhL
tJ vGJj.
kdtiugl

g
brid rhnjh
jt rkag,
rhau f
Ma

Mt

w
ML:1820 Vu 24
l: uhR
bgnwh:#hngh,
bfjsh

..ngh

j yfz
ya
<LghL,jbkh
gaMuh
fLiu btpL, j
yaf
bkhbga

w
1908 ut 11
W K F xU
j khzt
cwFwh vD
F

kL:
bjthd ifbaGJ
ngRtHF brhfis , vGJtHF brhfis gagL vGJj
vGJ, brh, t, g ilbt, WjF
102

Ffis bjthf JbfhL nfhitahf vGJj


ugl mikUj
Fiw fj : khztid ga Ffis bfhLJ brhbwhl mikf
brj.
bjhlg : ghl khzt U ghlgFia njbjLf brJ, F
jahf brJ, L tJ vGj TWj.

bra - 2
w: vGJj

fhy ms: 10 l

nehf: mfuKjia gagLJj


braghL: jah
bragLJKiw: bfhLfgLs fodbrhfSF mfuKjia gagL
bghU ma brj.
(v.fh.) ..ngh Jizghl lbgWs fodbrhf:
1. mfit - taJ
2. f - khj
3. ju - cyf
4. jh - wjh
5. cwFj - Fj
6. WK - brhJik Xiy
7. kh - bgUik
8. ea - mHF
kL:

mfuKjia ghJ Fj fhyF bghUsj.


ghlbghUSF ca bghUis vLJ vGJj.

Fiw fj:

mfu Kjia ghf jLkh, mfu tiria Tw brj.


mfu tirKiwia mjhjh, mfuKjia gagLj
Ko. vdnt, mjF eF g mj.

bjhlg: ehnjhW mfuKjia gagLJ tif braghLfis


mikJ jUj ntL.
103

yfz
bra - 1
w: vGJj

fhy ms: 5 l

nehf: eilKiw yfz mj


braghL: jah
bragLJ Kiw: tFYs khzt, khzaf bgafis vG, mtW
FaYfu brhf vitbad flJ vGJf.
(v.fh.)
1. ghu, 2. Rk, 3. dh, 4. fiybr, 5. KJ, 6. bgUkh, 7. #ah, 8. mU, 9. gh,
10. ghg, 11. njdKJ, 12. KfkJ, 13. kR, 14. nfh, 15. jh, 16.fz, 17. Rju,
18. nrhK, 19. khR, 20. gL, 21. rh, 22. khy, 23. J, 24. ghY, 25. Fznru, 26.
kUjKJ.
tW FaYfu mikj bgafshtd:
KJ, mU, gh, njdKJ, KfkJ, kR, nfh, muR, gL, rh, J, khR, kUjKJ.
tifghL
KJ, gL, kUjKJ

- tbwhl FaYfu

mU, kR, J

- bkbwhl FaYfu

gh, nfh

- beobjhl FaYfu

njdKJ, KfkJ, rh, khR

- cbjhl FaYfu

Fiw fj: khzt midtU FaYfu brhfis fhzayhj iy


jtwhf ntW brhiy FaYfukhf vGJnghJ, mtfSF Fiw fj
njit.

rhwhf nrhK, khY vD bgafis FaYfukhf bfhL,

FaYfu brhbyd vGJj. brhf W F, R, L, J, , W vD td


bk Cj cfu vGJf Ujh, mtiw FaYfu brhf vd ma
itj.

nkY, beobjhluhf tUbghGJ ublGJfshf kL tU

vgjid, KjbyGJ beoyhf kL Ugjid bjgLJj.


bjhlg: fhQ brhf FaYfu brhfis vG tUf.
bfh, rh, jahS, VG, rh, L, bjhL.

104

bra - 2
w: vGJj

fhy ms: 10 l

nehf: isahLKiw yfz fw


braghL: jah
bragLJ Kiw: FWbfGJ , brh isahL.
(v.fh.) fhQ Ffis gagL, mtWfhd il FaYfu brhfshf
tUgo vGJf. mbrhfis fl uf.
(lUJ tykhf)
vdF ---------d f oF. (bghf HhnghJ jid midtU
U g. )
------------- ntfkhf ajdh kuis KJ GjJ.
fa ------------ tjh.
fzD KUfD - ------------itJ isahobfhoUjd.
v jh -----------ah.
v LF mU ------XLwJ; mjD w ehnjhW FJ knt.
(nkUJ Hhf)
gUUJ -----------ilwJ.
ghiytd ------------nghd ku jfhJ.
brh ca jbrhny. mjid ------------golo ghgh.

bjh

eh

bfh
g

fh
M
105

kL: bghUjkhd ilFig flJ vGJ khztiu ghuhLj.


Fiw fj:

FaYfu myhj brhf vG U, FaYfu brh


vthW tU vd sFj. ntW bra mikJ a itj.

bjhlg:

X ciugFia bfhLJ, mUJ FaYfu brhfis


vLJ vG tubrhYj.

yfz - FaYfu
bra - 3
w: j

fhy ms: 15 l

nehf: vikahd ciuahl tna yfzij JbfhSj


braghL: jah
bragLJ Kiw: nefhz
(v.fh.)
khzt:

tzf, FaYfu.

FaYfu: tzf, khztnu! vid njotj fhuz vd?


khzt:

eh

cfisg

nfgLns.

nkY,

cfisg

sfkhf mJbfhs tJns.


FaYfu: vidg bjthf mJbfhtJ f vJ. cfuFa
xU khiuUJ FiwJ xgjdh, eh FaYfu
vdgLnw.
khzt:

cfhJ ngRnthkh?

FaYfu: f idgJnghy, cfuKs vyh lfY eh tUtiy.


tdkha , , , , , Ma MW bkfnk x tUnt.
khzt:

M. mjidna ehf F, R, L, J, , W vd mJnsh. Wjh


cfis ghJ ngR th iljJ.

FaYfu: f gagLJ brhf vgJ GfhL, vQbgaf


ytiw ju, midY ehnd iwJns.
khzt:

mgoah! f k. cfhJ ngryhnk!

FaYfu: F eh cfhJ vD brh Unwnd!


106

khzt:

Jjh

rh

vgnjh?

vf

vyhUila

ngY

Uf.
FaYfu: rh vD brhY eh Unwnd!
khzt:

aghf

Uwnj!

vf

VLfTl

gojh

fhzgLfsh?
FaYfu: byd a? VL vD brhY ehjh Unw.
khzt:

cf gF vbfyh csbjgJ midtUF bjahJ. mjid


cfl bjJbfhL midtlK Tw iHnw.

FaYfu: njh, nghJ bjahJ vdTnu, mbrh cbjhluh


lbgWns.
khzt:

ts neuK Wbfhnl ngRfns!

~J, cfSfhd

Uif, cfhuyhnk!
FaYfu: ~J v Uifna. j Mjbjhluh lbgWns.
khzt:

go, vjid lf loJf?

FaYfu: MWtifahd lfjh lbgWns.


khzt:

td, bkd, ild Ma _dfY, Mj bjhlY


bj ilJlJ. Mdh cbjhl, beobjhl uoY
Ia csJ.

f Ta VL, bjahJ Ma UbrhfY

beblGJfis mLJ L, J vD FaYfuf tJsdnt.


mgobawh, mit beo bjhl FaYfuf iyah?
FaYfu: ewhf nfOf. beo bjhl vgjid ma <buGJ brhf
kLnk tUnt.
jid

bfhL

cbjhluhdJ,

mtWS Kj vGJ beoyhfnt UF.


f

vjhf

<buGJF

vid

nkgL

tU

dfLlyh.
brhf

vGJF KDs vGijbfhL vid vjhf dfhzyh.


khzt:

bj iljJ.

f k.

f Ta sffis

midtUF T bjgLJnt.
FaYfu: eKila ciuahlUnj bgUks FaYfu brhfis
dfhz Kojjyth? jid nghnw vid vbghGJ cf
107

ng gagLJf. e, tzf.
kL:

ghlbghUis bjthf sUj.


bghUjkhd ciuahl vGUj.
ciuahltahf FaYfu brhfis tifgLUj.

Fiw fj: FaYfu brhfis va braghLft sFj.

bjhlg: FaYfu

brhf

mla

bjhFid

bfhLJ

gFJ

tubrj.

vlh tF
fwyil W kL - 1
a xW

br

1. XU brhf ilaf.

10x1=10

m) Knj gtsnk --- ---- mLJ tU brhbwhliu TWf.


M) nfljid tHF ku vJ ?
2. nfhol l
m) thJ br ---------- l bgWsJ.
M) guhgu --------- bghUis czJwJ.
3. fhQ TW rah jtwh vd TWf.
m) jhkhdt kid bga rakif.
M) jhkhdt fhy gbdlh whL.
) jhkhdt id y Uuhg khtlYs yRu csJ.
4. bghUjhjid fLof.
m) Hik g
M) MW

- et

) my Jg

108

fwyil W kL - 2
ciueil

a xW

10x1=10

1. XU brhf ilaf.
m) JfijF bghoatf ah?

M) bghJilikF bjhlhat ah?


) ngRfiy wJ sa jHP ah?
<) WfijF cu_oat ah?
2.fhQ TW rah jtwh vd TWf.
m) FzFo kjh rhig ijaehj vwiHg.
M) ahJ Cnu ahtU nf vd ghoat fa Fwdh.
3. bjhl mikJ vGJf.
m) bjthf

M) bjhlh

) kz <) kd

vlh tF
fwyil W kL - 3
a xW

yfz

1. ca bghUis njbjLJ vGJf.

10x1=10

1. FaYfuFa khiu .................


m)

uL

M) miu

) xW

2. m~J vgJ .......... FaYfu


m) cbjhl M) bkbwhl

) Mjbjhl

3. FaYfuij ............. mogilahf bfhL mWtifgLjyh.


m) <wabyGJ M) <W ilbaGJ

) <W KjbyGJ

4. beo bjhl FaYfuij fl Kiw .......................


m) Kj brh beoyhf tU M) Wbrh beoyhf tU
) il tU brh beoyhf tU
5. gL vgJ .......................... FaYfu
m) cbjhl M) bkbwhl ) tbwhl
109

6. ehoahJ - brh mikJsJ -------m) FaYfu M) Fafu ) KaYfu


7. jdFa xU khiu msUJ Fiwahj cfu
m) FaYfu M) Fafu ) KaYfu
8. fj - brh ................... vLJfhlhF
m) FaYfu M) Fafu ) KaYfu
9. FaYfu .................................. tifgL
m) IJ M) uL

) MW

10. ghyhW vgJ ............................... FaYfu


m) ilbjhl M) cbjhl ) tbwhl
(((((((((())))))))))
a - uL

br
bra - 1

w: vGJj

fhy ms: 10 l

nehf: gilghwiy tsj


braghL: jah
bragLJ Kiw: nj vd KokhW ehYt ghl vGJj
(v.fh.1) wj FHij j nj
bgw jhia idj nj
fwj ghiy Foj nj
wj elijia fw nj
(v.fh.2) nfhol lf bghUjkhd brhfis u ghliy iw brf.
s FHijah --------J
ey isah ---------J
f wgh -----------J
br gia --------- J
jij jh ------------ J
vjifnahiu -------- J
a kjuh ----------J
wJ w ------------J
ciueil:
br cUthF tuyhW
110

bra -1
w:
nehf:

bjhFj
fhy ms: 10 l
fUJfis xwDbfhW bjhlgL bjhFJ
vGJw.
braghL: jah
bragLJ Kiw:
ghlgFUJ bfhLfgLs fUJfis JbfhL
mtiw bjhlgL bjhFJ vGJf.
f
eilbgWj

gf
totik

mR
gf

br
uLj

cj
Ma FG

br
Ma

mR
au

cj
Ma FG

mR
jfL

Uj
nkbfhSj

bk
UJe

brjh

br cUthF tuyhW

kL:
1. tiugljh bfhLfgLs Ffis bjhlgL vGJj
2. bghU bghUJkhW tirgL vGJj
3. fUJ bj
4. bjthd ifbaGJ
5. Vila jiyig vGJj
Fiw

fj: ut glfUJ Ffis Jbfhs ayhj


khztfSF braf bjhlid sFj.
fhiyKj khiytiu g eilbgw brafis tirgL
Tw brj
bjhlg: glfij ffis tirgl mikJ xotu brJ, mjid
tFgiw bjhlgL vGj brj.
bra 2
w: gnfW eoj

fhy ms: 10 l

nehf: brjh j tuyhW TWj


braghL: jah
111

bragLJ Kiw: brjhshf idJ, m~J cUthF Kiwia eoJ


fhl.
(v.fh.)
ehjh brjh ngRnw.

eh cUthF Kiwg cfSF

bjf Unw. braha eh brahsuh ulgL ehj mYtyf


cj Mal brnw.
NLwhf.

, br fF Vg vdF bga

mJnt v jiy MF.

mj vid bkUJe

F mDwd. mF vD brahsh flj Fiwfis (vGJ,


brh, bjhl, fnfhit) ngh brik brGik brJ L
cjahal brnw. mt vid nkghitL brahal mD
itwh.

mR au vid mnr kWeh fhiy cf iff

brjhshf jtnw.

Jizghl:

kfhd t

bra - 1
w: vGJj

fhy ms: 5 l

braghL: jah
bragLJ Kiw: bfhLfgLs g WjFfis gagL vGJj.
g: fhQ g, WjFfis bghUjkhd lf gagLJf.
kuF dh kiwUj Kyh nghJ bkJthf bt tjh Iah
thif xU lTl kahf Uf Koaiy vW tUjgOnu
cf tUjij Ftjfhfjh eh gzigia gJ bfhL Xond
gngh ljhf f idJ bfhoUj brt Ug iljJ cf
kdiy vgo UjJ f milj kF <Lizna iy myth vW
Kyh nflh

112

bra 2
w: ngRj

fhy ms: 30 l

nehf: gokw beKiwfis g ngRj


braghL: FG
bragLJ Kiw: gokw Kiw FG mikJ ngRj
jiy: kF t gznk! kdnk!
eLt: midtUF tzf.

eh thGw thif kbaw xW

iybawh, j kj d fhzhk nghL. mj kfhd


t, gzij njL Ka csjh? m, kdij ggLJ
Kiw csjh? vgjid mant j gokw. Kj, kF
t gznk vD jiy, j fUij Tw tUwh mj m
jiyt.
(gznk) mjiyt - 1

eLt, khWfUJ mjiyt kW mitnah

midtUF v tzf.
eLt mtfns! gzyhj thif k vgJ btW
fhdjh.

xWF cjthj kdij itJbfhL, PhfS

JwfS ntLkhdh kia njobfhsyh.

Mdh, e

nghwtfSF kdij kL itJ kaila thng iy.


bghUyhjtDF j cyf iybaW tSt bjahkyh brh
brwh.
eLt mtfns! gz vwh zTl thia wFbkgJ khW
fUJ mjiytUF ntLkhdh bjahk Ufyh.
jfSF bjahjh, vd?

Mdh,

vgo MuhJ ghjhY kj

kF gzjh mrh MF. vdnt, kF t gznk vd


gf ntLnw.
eLt:

kF t gznk vD m jiyt, f wghf j fUij


K itUwh.
Koahjyth?
ngriy.

iwa cy gz iybawh thHnt

tSt
khwhf

mwij

bghUisg

gij
myth

Fahf

Fahf
ngsh.
113

gzjh tUtnj k vgjdhynwh, iufl Xo ua njL


vd e xsit T brwh.
mJjh kia jUkh?

MdhY, gz kLjh thifah?


ekF k mg kdF gF

iyah? jbfyh jf il gfu tUwh kdnk vD m


jiyt. thUf, jf ciuia jhUf.
(kdnk) mjiyt -2 eLtUF khWfUJ mgF kW mitnahF
v gthj tzf.
eLt mtfns! gzjh W kjf thifia uJ
bfhoUwJ vgJ kWfKoahj cik.
miyJ

thifia

KGikahf

thH

kjf gz, gz vd
bjahjtfshf

cshf.

nfhonfhoah bfho bfhLjhY vj mfho kia iyF


thf aY? e Kndhf vyh gz itjh thjhf? gz,
kjdh fLofgl xW. Mdh, k mgoiy. mJ e kd
myth?

nghJ vD kd iw gJ %ghia itJbfhL

thgtf k xU JiaTl nfho %ghia itJbfhL


nghjhJ vD kd giljtf thtiy.
ntLkhdh thHyh.

gzjh Mlgukhf

Mdh, mikahf thH KoahJ.

gzjhir

kwtfis Vf Vkhwnk brh jU vg Iaiy.

tSt

bghUisg bgUks ngdhY, mwjh tUtnj g vwyth


Tsh.

Mfnt, eLt mtfns! kF t kj kdnk vD

ig tH, kj d kF tfhLf.
eLt: mUik mUik! ewhfnt j fUij mGjkhf vLJiujh
mjiyt.

UJ gtl gJ gwJngh vghf.

gz

Ujh mynth gahw Ko. btW kdjh Kokh? MdhY, gF


czjh njitna m gz iy. btW gzij wh gahl
Ko. thtjF gz njitjh. Mdh, gznk thif MFkh? gz
cst

yhjt

vD

khkhjhnd tUwd.
btntwhf

fhwhf.

Utj

thifY

gK

JgK

mtut thif Kiwnfg, kia


bgUks

gz

giljtf

th
114

kna

iybaW

brhl

KoahJ.

mjidnghynt,

yhjtfS kahf Uwhf vd brhy KoahJ.


UjhY

kia

ekF

jUtJ

kdjh

vd

gz
vJthf

gJ

gokwij iwbrnw. e, tzf.


kL
jiynfg ngRj
nknfh fho ngRj
Fj fhyF ngRj
khW md fUij eakhf kWJ ngRj
fUij nfhitahf ngRj
yfz
bra - 1
w: mj
nehf:

fhy ms: 10 l

wbkh

brhfis

dfhQ

w,

wbkhbrhfSF

izahd jbrhfis fl w.
braghL:

FG

bragLJ Kiw: tFYs khztfis IJ FGfshf J bfhs.


wbkh brhf lbgUFkhW ciugfis bjbrnjh, cUthnah
itJbfhs. mtiw xbthU FGF bfhLf. khztfSF IJ
lf bfhLJ, mtiw goJ wbkhbrhfis goal bra.
(v.fh.) v rnfhju, ehis btUJ tUwh. mt tUnghJ vdF
f oj bfngil th tUth. mjDl, eh nfl fhFnylU
th tUth.

v rnfhjF mLj thu thf eilbgwUgjdh,

mf fyJbfhstjF tUwh.
kL: bgUks wbkh brhfis dfl FGit ghuhl
ciug bfhLfgLs midJ wbkh brhfis dfL
vGJj
wbkh brhfSF izahd jbrhfis vGJj
vGJiH vGJj
115

bra 2
w: vGJj

fhy ms: 5 l

nehf: eilKiw yfz mj


braghL: jah
bragLJ

Kiw:

bfhLfgLs

mikJs

yatif

brhfis flJ tifgLJf.


(v.fh.) Ph cja a eh bjhlaJ. J vGj fz, nf gf
brwh. vW Jy, czL, g brtjF j jhia jh.
iwtDF Zg Noa jh, j kfid nehdh. gF brW th vwh.
PhW, fz, g, brwh -

abrh

cja, J, vW

brh

nf

irbrh

Zg

tlbrh

bra 3
w: bkhw braghL (vGJj)

fhy ms: 5 l

nehf: w bkhbrhfis dfhz.


braghL: jah
bragLJ Kiw : bfhLfgLs g, jbrhf myhj brhfis
vLbjGJj.
F: w bkhbrhfis d fhgjfhd Ff: jFiyaLJ u fu
xW tUj j iy. (v-L) tzid tlbrh: jbrh - tj
tUzid-( j bkhnfwthW kh vGJj)
KbdhL brhf j iy.
(v-L) m - tlbrh ( m vgJ KbdhL)
m aha - tl brh
vGJfis xFbghGJ, mG xj j iy.
(v-L) Kfghtid - ( gh - x mGj)

116

g : fhQ g lbgWs j myh brhfis vLbjGJf.


fz KJfiy Uthfa gwt.

mYtyf x nkyhsuhf

gJ tUwh. mYtyf jhkjkhf tUtJ mtDF ofhJ. mF


vW mt jiytzf khlh. mt cs fUiz FjtdhdhY,
mtDila Kfghtidia fL kwt mRt.

jfis w Kiy

mtkahij brJLthndh vd v tUJt. Mdh, fz Rajid


cilat. w brhnfL ahUF maha bra idfhjt. fUt
mtl xUnghJ Ujiy.
vlh tF
fwyil W kL - 1
a uL
I. ca bghUis njbjLJ vGJf

br
5x1= 5

1. FH vgj bghU ...................


m) xUtif nj

M) xUtif FU

) FHij

M) tWik

) ViH

M) eyt

) trf

M) FHW

) vGJ

M) Fa

) kiy

2. vgj bghU
m) neh
3. ryt brh vbrh
m) eg
4. fHW vgj bghU
m) ngR
5. Fit vgj bghU
m) Ftis

5x1=5

II. XU brhf ilaf


m) gbdfzF f bgaf ehfid vGJf.
M) ahUl nruhk Ujh ik jU?
) FHij vgo thj ntL?
<) ahUila mHF ntlh vd fP rjhdj TWwh?
c) fP rjhdj wj ehL vJ?
(((((((((())))))))

117

vlh tF
fwyil W kL - 2
a uL
XU brhf ilaf.

ciueil
10 x 1=10

m) mP vgt br uLj FL MW dhf ahit?


M) brfis uLt cs gntW Kiwfis FLf.
) brfis bgW thfS ehfid FLf.
<) cjaha FG g ahJ?
c) brjh, vj gf, vj br Kjik bgWj ntLbkd Ko
brgt ah?
C) khiygfhd brf ulgL Fiwjgr neu, vJ?
v) ny-m vgj jHhf ahJ?
V) yo vgJ br uLj vjid FwJ?
I) br uLt a gF ahJ?
x) nefhz fJgt g ahJ?

vlh tF
fwyil W kL - 3
cakbg: 10
yfz
5 x 1=5

a uL
1. ca ilia njbjGJf.
1. ku vD brh
m) abrh M) brh

) irbrh

2. id abrhYF vLJfhL
m) gojh

M) ewh

) jh

3. fwtfSF kLnk sfToa brh


m) abrh

M) tlbrh

) brh

4.nf vD brh
m) irbrh

M) brh

) tlbrh

5.Zg vgj bghU


m) eR

M) k

) ky
118

5 x1=5

2. bghUJf
m) bgw

- abrh

M) fky

- bgabrh

) vW

- irbrh

<) c

- tlbrh

c) fhW

- brh

a - _W

br
UtStkhiy
bra - 1

w: mj

fhy ms: 10 l

nehf: bkhTWfis m w bgWj


braghL:

jah

bragLJ

Kiw:

bfhLfgLs

ghl

gFia

goJ,

bkhTWf

btgLkhW nffgLs dhfSF ilaf.


(v.fh.)
idas nghjh W l
gidas fhL gojh - kidasF
tisF cwF tsehl tStdh
btis Fwgh .
-

fy

dhf
1. ghl ikafUij XU brhf vGJf.
2. ghl msit FfToa brhfis vLbjGJf.
3. ghl gig FfToa brh, vJ?
4. ghl l bgWs vbrhfis vGJf.
kL: ghliy J bfhL, ikafUjj.
dhfSF ca ilaj.

119

esbtgh
bra - 2
w: ngRj
nehf: r_fw bgWj
braghL: FG
fhy ms: 10 l
bragLJ Kiw : khztfis FGfshf f. xbthU FGF xU
jiy bfhLf.

FG fyJiuaho, tF midt KiyY,

FGYs xbthUtiu ngr itj ntL.


(v.fh.)
1. UkzF bghU bgWtJ / Ukzfhf kzbg lhl
bghU/ bjhif bgWtJ
2. Ratu
kL
fUJfis bjthf vLJ TWj
ngRtjF jaf KtUj
fUJfis nfhitahf vLJTWj
r_f eilbgW braghLfis btgLJ w
Vila, bghU bghUjkhd fUJfis btl

ciueil : cyf csif


bra - 1
w: j

fhy ms: 5 l

nehf: ciugF ika fUij JbfhS w


braghL:

jah

bragLJ

Kiw:

bfhLfgLs

ciugFia

goJ

JbfhL

dhfSF ilaf.
(v-L)
fzLtjfhf Kj vjhd krl cUthfglJ.

cUthf Jnt Kjgotkhf mikjJ. ghR efiu rhj nsghf vD


mP fzL fUia fljh. ..1833 yhJ ehil rhj
120

rhy ghng{ fia Kj totikjh.

tnu f jij

vwiHfgLwh. My fP igu kf nyo yny vgt, fzF


braghoF njitahd flisfis tFjikah, mt Kj bra l
tiuths vd nghwgLwh.
dhf
1. bfhLfgLs ciugF ikafUJ ahJ?
2. fzLtjfhf gagLjgl Kj fU vJ?
3. f jij vwiHfglt ah?
4. nsghf - bga mikJs wbkh vGJfis tlL
fhLf.
5. ..1833 - btQFa vQbgaiu vGJf.
kL
ikafUij J bfhs
dhfSF ilaj
a _W

ciueil
bra -2

w : gagLJj
fhy ms : xU thu
nehf : ghlbghUSF f eGtf jahj. (Power point Slides
Presentation)
braghL: jah
bragLJ Kiw: khztfis FGfshf J, xbthU FGF
ghlbghU rhJ, xU jiy jUj. mjiynfwthW, f eGtf
mikj.
(v.fh.)

fy

121

ghlbghU

y cyif gho ir nfL fQwF

nfhfis cila tsehL kdnd! W


jiy cs idasD Wg, beoJaj
gidku cUtij jD bjthf
fhL. mJnghy, tSt Fwbtghf
ma bghUfis jkfnj ml f
bjthf fhLwd.

ghl gW tU ctik
ctik :W jiy cs idasD
Wg, beoJaj gidku cUtij
jD bjthf fhL.
ctfgL bghU : tSt Fwbtghf
mUbgU fUJfis jkfnj ml f
bjthf fhL.

ghl w

ma fUJ :
xia nfhl
mila brtjdh,
bjhiyYs
bghU cUtij
mik
njhWgo brayh
vW flt fnah
f.

122

ghl w

kL:

beLbjhiyYs
bga gidku
cUtij E
nja WgJ,
f bjthf
fhL vw fy
jid miwa
jH ma
fUij
btgLJwJ.

ghlbghU KGikF f eGtfis cUthFj


ghlbghU fUij bjthf sUj
ghlbghUSnfg ca glf, brf uoUj
eGt thyhf fUij sf bjUj.

a _W
Jizghl
bra -1
w :
gilghw
nehf :
ya gntW totfis mj
fhy ms : 10 l
braghL: jah
bragLJ Kiw :
ya gntW totfshd br, ciueil, ehlf,
fij, fLiu, ciuahl Kjatiw mJbfhsbrj.
bfhLfgLs
totF

ya

khaikj.

xU

ghl

totij
Wfij

kbwhU
to

mikJsjid, ciuahl to vGjbrj.

123

(v.fh.)
Mtz (Wfij)
(ciuahl tot)
(yHh xUt tanyhu elJtu, v X cHt tUj.)
cHt

: Iah, tzf! cfis njojh tnj. fns ne tJOf.


Iahu %gh gz fldhf bfhLf. to KjYkhf U
jJLnw.

yHh: tzf. bjhif nfgjfhd fhuzij eh mJbfhsyhkh?


cHt

: Iah, v taiy gLjntL, mjfhfjh gz fldhf


nfnw.

yHh :mgoah! r, W khiy v oF tJ gz bgW br.


cHt

: e, Iah!
(yHhl gzij bgWbfhL, to KjYkhf U
jUtjhf Mtz vG jJL brw cHt gy ehsh,
gzij U brYjiy. mJFJ, yHh nfljF,
kWeh mtiu fsJnkLF tUgo cHt miHwh.)

yHh :vdgh! vts neukhf F fhJbfhL Unw, nah


neufJ tUwhna, r, r! njh, vG bfhLj Mtz. jid
ghjh myth? vdF nruntoa bjhifia bfhLJL.
cHt

: vnf mj Mtz? bfhLf, ghJL jUnw.


( cHt, mj Mtzij th ghgJngh ghJL mjid,
mU _l nghlgoUj beU J nghLLwh.)

yHh :mnjh! eh vd brnt? Mtzij Vdgh J nghlh?


cHt

: eh cfl gz bgW bfhlikF Jjhnd rhahf UjJ.


, cfsh
vid xW bra KoahJ, cf ntiyia
ghJbfhL brYf.

yHh : Jjh c Koth?


cHt

:M.
( yHhiu Vkh nlh vW kl cHt bry, kd
tUa yHh, kw cHtJ tHF bjhLjh.)

124

: cHtnd! j yHhl gz fldhfbgwjfhf Mtz vG


bfhLjJ cikjhdh?

cHt

: iy, Iah! yHhl eh gz fldhf bgwiy, to


KjYkhf U jUnw vW Mtz vJ vG juiy.
t, vJ bghahd tHF bjhLUwh .

: ah TWtJ bghbagjid kw ghJ bfhS. bryyh.

cHt

: e, Iah.
(cHt brtjid ghJbfhoUj g, yHhl Mtz
vts s UF vW bka Fu nff, mjF, yHh
miuao s UF vwh. ehis kw eh cfl
nfFbghGJ, Xuo s vW brhYf vwh g.)
(kWeh fhiy, kw ToaJ. cHtD yHhU tJljid
cW brJbfhl g, tHF FJ ngr bjhldh.)

: yHhnu! cfl vjflD bgwiybaW, mjfhf Mtz


vJ vG juiybaW j cHt TWwh. mj Mtzij
f ghjJ cikahdh, m~J vts s UjJ vW
TWf?

yHh :Iah! mj Mtz Xuo sKsjhf UjJ.


cHt

: M, vd jyhl! miuao sKs Mtzij Xuo s vW j


yHh bgh brhwh. go RLnghlhY bgh brhy vdF
tuhJ!

: vd brhwh? Mtzij ghjJTl


iybawhna?
bghGJkL Mtz s cdF vgo bjjJ?

cHt

: Iah, mJtJ...........tJ............

: nghJ, nkY brhtJ F vLglhJ. cikia kiwJ bgh


ngajfhf, kwij mtkjjfhf cdF MW khj
fLfht jlid nw. nkY, cldoahf yHhUF
nruntoa bjhifia to KjYkhf U brYjntL vW
MizLnw.

cHt

: eh brj jtiw v tUJnw. vdF j jlidia


VW bfhnw, Iah.

yHh : e! g mtfns! jf F jiytzFnw.

125

kL : fij fUbghUis KGikahf vGUF khztfis ghuhLj.


wghf ciuahl mikjjid ghuhl.
ciuahliy nfhitahf mikUj.
fij KGikF ciuahl mikUj.
ca WjF, brhyh wid gagLUj.
ifbaGJ bj.
Fiw fj : ciuahl vGj bjahj khztfSF, xUgf msyhd
fijfis bfhLJ, Ut ngRgoahf va ciuahliy
mikf
brj.
fij
tU
Mshf
jidna
idJbfhL, ngr brj.
bjhlg :
glfijfSF va ciuahl mikJ vG tubrj.

bkhw braghLf
bra - 1
w:

ngRj

nehf:

glfis ghJ tUJ ngRj

fhy ms:

5 l

braghL:

jah

bragLJ

Kiw:

khztf

vifnfg

bghUf

glf,

wf lf glf, ff isahLu glf, ya rhnwh


glf tifahd glfis uo khztfSF bfhLj ntL.
tFgiw

bragLJbghGJ,

khztfSF tHFj ntL.

gl

tiff

xwid

bjbrJ,

glfYs brfis Jbfhs xU

lK mglij tUJ ngr ehF lfS xJFj ntL.


kh: xnfdf mU

126

kL
glf lbgWs brfis KGikahf tUJ ngRj
fUJf cikjik
ffis nfhitahf ngRj
clyirfnshL Fu VwwfJlD ngRj
bra - 2
w:

vGJj

nehf:

brhfsa bgUFj

fhy ms:

10 l

braghL:

FG

bragLJ Kiw: isahL Kiw


(v.fh.) _bwG Ko mjh brhfis vGJf.
fU
GJ
J
R
RF
FU
f
(v.fh.) brhYF brh flf.
Jfij - J, f, fij, fij, , ij, ij
(v.fh.) vGJ Uj
vGJ, , Uj, U, vG, vGJ, vU, v, jU, vG, JU, jJ, UJ, vUJ,
JUJ, j, J, Jj, JU, , jU, UJ, vJ, j, jG.
bra - 3
w:

bkhw braghL (ngRj)

nehf:

glf thyhf Niyia JbfhL, ngR/ fij TW w


bgWj.

braghL:

jah
127

fhy ms:

7 l

bragLJ Kiw: tF cs khzt vifnfg WW ffis


sF

glfis,

Ma

njbjLJ

bfhSj

ntL.

glf

xbthwid nkirJ gl bt bjahjthW U itj ntL.


xbthU khztiu miHJ glfis njbjLf brj ntL.
mtf,

mgl

lbgUF

Niyia

bfhL

Maj

brJbfhs uL lfS, ngRtjF IJ lfS mj ntL.


kh:flfiu kz kl isahL FHijf

jiu nrngh;

jhtufis tsngh;

kL:
Niyia JbfhL KGikahf btgLJ w
ngRtHif , vGJtHif gagL ngR w
wbkh fythk ngR w

128

fUJ bjl nfhitahf ngR w


Niyia/fit aghf tUJTW w

bra - 4
w:

vGJj

nehf:

gilghwiy tsj

fhy ms:

10 l

braghL:

jah

bragLJ Kiw:
mHF vd Kogo vLtf ghl xW vGJf.
(v.fh.)

129

ghLF bghUik mHF


ehLF tsik mHF
fhLF brGik mHF
LF ik mHF

KaYF btik mHF


kYF njhif mHF
taYF gRik mHF
braYF Kiwik mHF
kL
mHF vd Kogo vL t ghl vGUjh KG kbg jUf.
nkhid, vJif Kja eafis vghj TlhJ.
ghliy g vkiwahd fUij TWj TlhJ.
xU tghl vGUjhY ghuhLj ntL.
brh flik wghf Ujh ghuhLf.
bjhlg
ehj, thu j, fij fUJ ehYtF Fiwahk cs
ghlfis bjhFJ tu brj.
bra - 5
w:

goj

nehf:

kabfh brhfis mJ ca xl goj.

fhy ms:

10 l

braghL:

jah

bragLJ Kiw: bfhLfgLs gia ca xl thL cuj Fu


goj.
(v.fh.) Fj nrhiy kf wangh MLwd. jhkiu kyf tz
sFfshf nkff KHf KHnthirahf ja uiy muif
myfF tziufshf tLf bdh kfuah irahf
mikwd.

khkd Ftisf Jneh, kl Ujh vd

kUjiy fh, fhnghj ja mu fhQkhW wj brhnyhakhf


lgLsJ.

130

bra - 6
w:

gilghw

nehf:

kdij <F glfhfis bfhLJ ghl aWj

fhy ms:

10 l

braghL:

jah braghL

bragLJ Kiw: khztfSF glfhfis bfhLJ ghl vGj brj.


(v.fh.)

kL:
glfhnfw jiyig jUj
glfhia g j vzfis ugl vGUj
glfhia flJ jFK eilbgw VnjD ffis ghl
vGUj
ghl lbgWs brhyhaik
glfh bjhlila brhf lbgUj

131

vlh tF
fwyil W kL - 1
cakbg: 10
a _W

br

1. nfhol lij uf.

5x1=5

m) UtStkhiyia aat -----------M) UtStkhiy cs ghlf vif---------) idas vD ghl mikJs mQFKiw------<)

esbtghit aat----------

c) fnH ytiu Mjj ts---------5x1=5

2. XU brhf ilaf.
m) Ratu vgJ ahJ?
M) fnH yt thj fhyij FLf.
) jka, ahUF khiyl Udh?
<) esbtgh FlgL mfeho ts ahJ?
c) btgh fnH vd fnH yt nghwgl fhuz ahJ?
vlh tF
fwyil W kL - 2
cakbg: 10
a _W

ciueil

1. J vGJf.

2x1=2

m) Hgl M) dr
2x1=2

2. nrJ vGJf.
m) th + a

M) iza + js

3. nfhol lij uf.

6x1=6

m) f jij vwiHfgLgt--------------.
M) bgd ----------------ehil nrjt.
) cyf KGikfhd tiyaik-------------vd miHfgLwJ.
<) cyfsha tiydYF----------------vW bga.
132

c) iza vD totF lt-----------.


C) j vGJfis vGj xf fWjU izajs--------.
(((((((((())))))))))
vlh tF
fwyil W kL - 3
cakbg: 10
a _W
yfz
1. nfhol lij uf.
4x1=4
m) tHF -----------tifgL.
M) yfzngh vgJ----------tHfhF.
) fhth thfh vgJ --------------vLJfhlhF.
<) jir vgJ, jrh vgj ---------.
2. bghUJf.

6x1=6

m) yfzKilaJ -

ehif

M) yfzngh

bghid g vgJ

) k%c

<) lfulf

knkfiy ghl ghodh

c) kfy

th th

C) F>cF

Jdh

(((((((((())))))))))
vlh tF - j
bjhFj kL
kh dhjh
fhy : 2.30 k
1. midJ dhfSF ilaf.

cakbg : 60
14 x 1 = 14

m) bghU vGJf.
1) nfik
2) Phy -

133

M) J vGJf.
3) khilah 4) brj
) nrJ vGJf.
5) g + wf =
6) bgUik + m =
<) nfhol lij uf .
7) UFwis My bkhbgajt----------------.
8) Fobjhfha vwiHfgL ----------------.
9) brfis bgWj vgJ------------------nghwjhF.
10) sif Fu it vgJ-----------------------tHF.
11) jbHiz TLf.
f + U = ----.
c) bghUJf.
12) y

- idbrh

13) gojh

- bga abrh

14) fW

- id abrh
- bgabrh

2. fhQ dhfS MwDF ehF tfSFfhJ il jUf. 6x2=12


15) iwtid jhkhdt vthW thJwh?
16) milah e vjid nghwJ?
17) ait ehgJ - F vGJf.
18) fP rjhdj jgiw sFf.
19) UFw bgUikia fy vthW sFwh?
20) ukhKt FJ uh..nrJ TWtJ vd?
21) FzFo kjh rh aa fis vGJf.
22) xU f ghitahsuhf gnfF brahs g ahJ?
23) bria ulYF njitahd MW dhf ahit?
24) iza - F vGJf.
134

3. mowHhk vGJf.

2x2= 4

25) ebjhW ... ... ... vd bjhlF Fw


26) Knj gtsnk ... ... vd bjhlF thJ ghl.
4. fhQ dhfS _wDF ehF tfSFfhJ iljUf.3 x 2 = 6
27) FaYfu tiff ahit? mtWF rhW jUf.
28) yatif brhf vjid tifgL? mit ahit?
29) yfznghia rhWl sFf.
30) brhbwhl tiffis vG, ulDF rhW jUf.
31) kfy vwh vd? rhW jJ sFf.
5. fhQ dhfSF gJ tfSF fhk il jUf.

2x 5= 10

32) e vD mfhu tSt Ts fUJfis bjhFJ vGJf.


(myJ)
j tsj rhnwhUFa jF giljt MWKfehtyuhth, vd?
33) jka Ratu fit sFf.
(myJ)
jft bjhEg ts f gid sFf.
6. fhQ dhfSF xwiu gfF fhk ilaf.

2 x 5 = 10

34) .. ngh mtf jbjhoid tf.


(myJ)
kahijuhk tHa wij Mtz fij thyhf ygLJf.
35) eh

U fP ghuah (myJ) fhzhk nghd toia

fLoJ jUkhW fhtJiw MthsUF KiwpL foj


2x2=4

7. fhQ gia goJ dhfSF iljUf.


36) thifw

Fku, ML Wnjfhf Kidl goJbfhoUjh.

thr

k xjJ. Fku goJbfhoUjjdh, mtDila jhah brW fjit


wjh. mnf FkuDila egf WbfhoUjhf. Fku iyah?
vd nflhf.

Fku goJbfhoUwh.

njh mDnw vW

brhathnw mtfis cfhu itJL jhah cns brwh.


135

Fkuh, cDila egf tUwhf; vdbtW nfLL th


vwh jhah. Fku bt tjh. Fkuid ghjJ mtDila egf
isahl tUkhW miHjhf; Kakhd kilgJ isahLlh, tnj
MfQ.

tjhjh btbgw Ko vd tWdhf.

brtbjW bjaiy.

FkuDF vd

ehis vGjnghF nj kbg Fiwjh

tFY r, oY r VsdF Mshth. isahliybawh, mtdJ


jiyik cs FG njhWnghF.

j ML ilfntoa RHnfhig

ilfhJ.
m) Fku vd Ko vLUgh?
M) Fkudhf Ujh vd KobtLgh?

37) kf
ntfhdj xUKiw gah thoUjh.
ghjh.

mtuJ gia nghf Udh.

mt thoUgjid xUt

Iah, f f fisghf

Ufns, cfis ghjh cz czhjJnghy bjwJ, rgh


RLtjF njitahd midJ bghUfis cfSF bfhLnw. fns
rgh RLbfhSf vd Tdh.

ntfhdj, na vdF RL

bfhLfkhlhah? vd ddh. Iah, ehndh X ViH. v iffsh cfSF


cz bfhLj TlhJ vwh.

kwtf brhtjid gbayh vdF

ftiyiy. na rgh RLbfhL vW T, mt RLbfhLj rghia


clh.
m) ntfhdj vthW fhzglh?
M) fUJ czjtiw vGJf.

136

kh dhjh ltiu
vlh tF - j
mj (10)

w
ghl
kbg
dhtif
br
( 20 )
ciueil
( 16 )
Jizghl
( 5)
yfz
( 10 )
foj/fLiu
(5)
thif
w
kf
(4)
bkhj
dhf
vif
( 37 )
kbg
bkhj
( 60 )

1
..

2
F..

j (10)

2
F..

gagLJj
(20)

w (20)

bkhj (60)

1
.
.
1

2
F.
.
1

5
be.
.
-

1
.
.
2

2
F.
.
2

5
be.
.
1 +1*

1
.
.
5

2
F..
5 +2*

5
be.
.
1 +1*

1 +1*

5
be.
.
-

1
.
.
1

1 +1*

5
be.
.
-

1 +1*

1 +1*

1 +1*

3 +2*

1 +1*

1 +1*

1 +1*

1 +1*

1 +1*

3 +2*

1 +1*

1 +1*

3 +3*

3+3*

1 +1*

3 +3*

14

13+6*

4+4*

15

14

26

20

tF - vL
j
ghl Maf nkbfhSjfhd braghLf mltiz
t.
ghl
v
1

br

a
xW

2
3
4

ciueil
Jizghl

xW

j/FG
braghLf

tFgiw

gnfW eoj, e wig


sF ehlf (UFw)
Ffis bfhL bjGJj

fgid ciuahl - jHPfSl


(ghuah)

Ffis tJ vGJj.

FG

137

5
6

Jizghl xW

j
j

7
yfz

xW

8
j

9
10

br
ciueil

uL j
uL
j

11
12
13

ciueil

uL j
j
Jizghl uL
FG

14

yfz

uL

15

yfz

uL

16

bkhw

17

br

_W

18

br

_W

FG
j
j
j
FG

19

ciueil

20
21

_W

FG

22
23
bkhw
24
25

kdtiugl tiuj
mfuKjia gagLJj
eilKiw/gaghL yfz FaYfu Ko khzt
bgafis flj.
isahLKiw yfz FaYfu - FWbfGJ
vikahd ciuahlt
yfzij (FaYfuij)
JbfhSj
ehYt ghl vGJj
fUJfis xwDbfhW bjhl
gL vGJ w. (br cUthF
tuyhW)
gnfW eoj
g WjFL vGJj
gokw mikJ fij fit
TWj (kF t)
wbkh brhfis dfhz
/izahd jbrh mj
g mikJs yatif
brhfis flJ tifgLJj
jbrhf myhj brhfis
vGJj (g)
ghl gFia goJ bkhTW
bjhlghd dhfSF ilaj
r_fw bgWj, jiy nfwthW
ngRj. (FG fyJiuaho
fUJfis uo ngRj)
ciugFia goJ dhfSF
ilaj
gl ghJ tUj
brhfsa bgUFj isahLKiw. (FU, J, J....)
gl thyhf fij TW w
mHF vd Kogo vLt ghl
vGJj
kabfh brhfis mJ ca
xl goj
kdij <F glfhfis
bfhLJ ghl vGJj.

138

You might also like