Economie KUL Swinnen

Economie, een Inleiding
Hoofdstuk 12: Publieke goederen en externe effecten
ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010
12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN
S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN
Onderwerp van deze les
Wat zijn marktfalingen?

Waarom is de overheid actief in
het organiseren van landsverdediging? het opzetten van bibliotheken? het organiseren van de gezondheidszorg?
Waarom legt de overheid milieubelasting op aan vervuilende bedrijven?
Herhaling: Pareto-efficintie
Pareto-efficintie voor private goederen in perfecte markten:

l
l l
Onmogelijk wijziging door te voeren waarbij iemands welvaart toeneemt zonder dat iemand anders welvaart afneemt Vrije markt zorgt voor maximale welvaartscreatie Overheid kan nog zorgen voor herverdeling van die welvaart
Consumentensurplus
S P*
D Q*
Q
Producentensurplus
S P*
D Q*
Q
Totale welvaart = consumenten- + producentensurplus
Bij welke prijs/hoeveelheid krijgen we maximale welvaart?
P*
D Q*
Q
Lage hoeveelheid, hoge prijs
P P1
Marginale winst producent op laatst verkochte unit
D Q1
Q
Prijs verlaagt, hoeveelheid verhoogt (1)
S
P2
D Q2
Q
Prijs verlaagt, hoeveelheid verhoogt (2)
S
P3
D Q3
Q
Vraag en aanbod in evenwicht
Totale welvaart (CS +PS) maximaal bij MK = MB
S
Marginale winst producent op laatst verkochte unit = 0
P*
D Q*
Q
10
Verder dan het evenwicht?
P
PS PD
D
Q4
Q
11
Overheidsinterventie: opleggen van minimumprijs
S
Pf
D Qf
Q
12
Verlies consumentensurplus: U en V P
S
Pf
U
D Qf
Q
13
Producentensurplus: winst U en verlies W P Pf

U W
Overdracht C P
D Qf
Q
14
Verlies totale welvaart = V+W

P Pf
V W
Private goederen, perfecte markten: Overheidsinterventie leidt tot welvaartsverlies!
D Qf
Q
15
Eigenschappen van private goederen
Private goederen
Uitsluitbaarheid
1ste welvaartstheorema: Vrije markt leidt tot Pareto-optimale situatie met MB=MK
Rivaliteit
16
Beperkingen van het eerste welvaartstheorema
Perfecte concurrentie Publieke goederen en externe effecten Herverdeling Marktfalingen en overheidsfalingen (politieke economie)
17
PUBLIEKE GOEDEREN
18
Publieke goederen: intro

uitsluitbaar
Het kan ook anders
niet-rivaal
niet-uitsluitbaar niet-rivaal
kabeltelevisie
niet-uitsluitbaar rivaal
landsverdediging
Zuiver publiek goed: goed dat door iedereen tegelijk kan geconsumeerd worden
uitsluitbaar
niet-uitsluitbaar
rivaal
niet-rivaal
visbestand
19
Waarom werkt de vrije markt niet goed voor publieke goederen?
Het beroemde voorbeeld van de vuurtoren http://www.youtube.com/watch?v=mYtW1Ug7L_s&feature=ghist
20
Het vrijbuitersprobleem
Stel: Twee bedrijven, A en B Elk jaarlijkse winst van 10.000 Elk jaarlijks verlies van 3.000
Gekapseisde boten
Een vuurtoren kost 5.000
Wie gaat de vuurtoren zetten?
21
Bedrijf B Betalen Niet betalen B Betalen A
Bedrijf A
Niet betalen
A B
Bedrijf A en B betalen ieder de helft ( 2500), geen kosten meer van gekapseisde schepen Bedrijf A betaalt ( 5000), Bedrijf B speelt vrijbuiter, geen kosten meer van gekapseisde schepen
C
D
Bedrijf B betaalt ( 5000), Bedrijf A speelt vrijbuiter, Geen kosten meer van gekapseisde schepen
Noch Bedrijf A noch Bedrijf B betalen, er komt geen vuurtoren, boten blijven kapseizen
22
Opdracht: Wat zijn de payoffs in elk geval? Waar ligt het Nash-evenwicht? Is dit optimaal? Moet de overheid ingrijpen? Indien ja, hoe?
Bedrijf B Betalen Betalen Bedrijf A (X,X) Niet betalen (X,X)
Niet betalen
(X,X)
(X,X)
23
Payoffs:
Bedrijf B
Betalen Betalen Bedrijf A Niet betalen (7500, 7500) (10000, 5000) Niet betalen (5000, 10000) (7000, 7000)
Nash-evenwicht?
24
Payoffs:
Betalen Betalen Bedrijf A Niet betalen
Bedrijf B Niet betalen (5000, 10000) (7000, 7000)
(7500, 7500) (10000, 5000)
Nash-evenwicht? Er komt geen vuurtoren MARKTFALING Pareto-efficinte uitkomst komt niet tot stand in vrije markt Overheidsinterventie? Overheid kan belasting heffen en het sociale optimum instellen
25
1.2. Maatschappelijk wenselijk aanbod van publieke goederen
Publieke goederen:
l l l
Geconsumeerde hoeveelh zelfde voor allen (vb. Lisa en Bart) MBB kan verschillen Maatschappelijke marginale betalingsbereidheid = som individuele bereidheden tot betalen
Private goederen:
l l
Individuele MBB voor elke consument = marktprijs Geconsumeerde hoeveelheid varieert per consument
26
Nog een voorbeeld: Tragedy of the Commons

Dominante strategie ?
Stel (willekeurig): Vissen volgens akkoord: 5 Meer vissen: 6 Niet vissen: 0 Akkoord respecteren
Strategie van je buurtbewoners Akkoord respecteren Iedereen respecteert het akkoord, iedereen verdient de kost met vissen Meer vissen Niemand respecteert het akkoord behalve jij, iedereen verliest broodwinning (5 + 0, 6 + 0) Overbevissing, iedereen verliest broodwinning
Jouw strategie
(5 + 5, 5 + 5) Meer vissen Iedereen respecteert het akkoord behalve jij, maar jouw bijdrage is verwaarloosbaar (6 + 6, 5 + 5)
(6 + 0, 6 + 0)
27
Stel (willekeurig): Vissen volgens akkoord: 5 Meer vissen: 6 Niet vissen: 0 Akkoord respecteren
Strategie van je buurtbewoners Akkoord respecteren Iedereen respecteert het akkoord, iedereen verdient de kost met vissen Meer vissen Niemand respecteert het akkoord behalve jij, iedereen verliest broodwinning (5 + 0, 6 + 0) Overbevissing, iedereen verliest broodwinning
Jouw strategie
(5 + 5, 5 + 5) Meer vissen
Dominante strategie
Iedereen respecteert het akkoord behalve jij, maar jouw bijdrage is verwaarloosbaar (6 + 6, 5 + 5)
(6 + 0, 6 + 0)
28
Tragedy of the Commons:

l l
Eentje meer of minder zal het niet maken Als iedereen het akkoord respecteert, zullen ze niet merken dat ik er eentje meer vis
Maar als iedereen zo denkt

l l
OVERBEVISSING Iedereen is slechter af Rol voor overheid om regels vast te leggen en valsspelen af te straffen
29
Tragedy of the Commons

Europa roept overbevissing een halt toe [...] Bijna 90 procent van de visvoorraden in Europese wateren zijn overbevist en binnen 10 jaar dreigt eveneens 90 procent van de vissoorten uit te sterven. Met meerjarenplannen wil eurocommissaris voor Visserij Maria Damanaki de visbestanden tegen 2015 op een stabiel niveau brengen. [...] Per soort komen er strengere quota. Om overbevissing tegen te gaan stelt de eurocommissaris voor dat grote industrile vloten de quota die ze niet opgebruiken kunnen verhandelen. Om het jaarlijkse gemarchandeer onder lidstaten te vermijden wil Damanaki quota bovendien direct voor langere termijn vastleggen. De Morgen, 14/07/11
30
Niet rivaal (tot congestie)
31
EXTERNE EFFECTEN
32
2.1. Positieve en negatieve externe effecten
Gedrag economische agenten heeft rechtstreeks invloed op nut andere economische agenten
l l
Kan negatief zijn: milieuvervuiling Kan positief zijn: bloemenparkje voor jezelf en buren
l
l l
MBB: maatschappelijke marginale baat MB: private marginale baat MKK: maatschappelijke marginale kost MK: private marginale kost
33
Sigaretten en griepvaccinaties
Positieve externe effecten: vb. griepvaccinaties http://www.youtube.com/watch?v=hvMAec06_Uo&playnext =1&list=PLED2877B098A88254&feature=results_main Negatieve externe effecten: vb. sigaretten http://www.youtube.com/watch?v=hassoI6S0Q&feature=relmfu
34
Negatieve externe effecten: de papierfabriek
Beschouw een vervuilende papierfabriek die afval in rivier loost Buurtbewoners kunnen niet langer zwemmen in rivier l MMK > MK l NEGATIEVE EXTERNALITEIT
35
Vrije marktevenwicht in Ep: grotere hoeveelheid, lagere prijs dan in pareto-efficint evenwicht Em Pareto-efficint evenwicht betekent niet dat vervuiling = 0, wel dat maatschappelijke kosten van vervuiling/productie = maatschappelijke baten van vervuiling/productie
36
2.2. Pareto efficintie bij externe effecten
Situatie bij vrije prijsvorming:

l l l
Teveel vervuilende goederen Kost vervuiling: oppervlakte tussen curven AM en Ap Vervuiling aanvaardbaar zolang kost gecompenseerd door waarde geproduceerde goed Welvaartsverlies bij marktuitkomst: driehoek EMBEp
Vrije prijsvorming leidt niet tot welvaartsoptimum

l l l
Evenwicht uit vrije prijsvorming EP marktfaling Pareto-efficint punt EM: pM > pp en qM < qp
37
Hoe omgaan met negatieve externe effecten?
Milieuheffingen Productie- of uitstootnormen/quotas Verhandelbare uitstootrechten Eigendomsrechten en aansprakelijkheid
38
Milieuheffingen
Outputbelastingen
Om consumptie terug te brengen tot maatschappelijk wenselijk niveau Pigouviaanse belastingen vb. sigarettentaks uit filmpje: aanbodcurve verschuift omhoog Maar... geen incentives voor schonere technologie
Belasting op vervuilende productiefactor zelf

Bedrijf kan kiezen tussen belasting op vervuiling, of investering in schone technologie (= reductie vervuiling) Zal daar produceren waar MK (reductie) = belastingsheffing Wl incentives voor schonere technologie
39
Productie- of uitstootnormen/quotas
Probleem:
Moeilijk om te bepalen welke uitstootnormen redelijk zijn Verschillende bedrijven: verschillende kenmerken Verschillende kost van terugdringen uitstoot Maatschappelijker efficinter als de bedrijven die het goedkoopst hun vervuiling kunnen terugstoten, dat ook doen Probleem van asymmetrische informatie tussen overheid en bedrijf
40
Uit de krant
EU verstrengt regels uitstoot industrie
Vanaf 2016 gelden in Europa strengere en bindende regels voor de uitstoot van industrile installaties, zoals hoogovens, chemiebedrijven en raffinaderijen, en voor industrile kippen- en varkenskwekerijen. De regels bepalen in welke mate die bedrijven van hun overheid een milieuvergunning krijgen. Wel zijn belangrijke uitzonderingen mogelijk voor grote vervuilende stookinstallaties. De levensduur van oude, vervuilende kolencentrales kan daardoor verlengd worden tot uiterlijk eind 2023. [...]
De Tijd, 19 juni 2010
41
Het klimaatakkoord
Goed klimaat is een publiek goed:
Als een aantal landen een akkoord afsluiten, kunnen de andere landen meegenieten van de gevolgen, zonder de kost (hogere kost van productie) ervoor te betalen
Reductiekosten:
Hoogst in EU en Japan (reeds zeer energie-efficint) Laag in China en Rusland (gesubsidieerde energie)
Bij gelijke verdeling van reductie: totale kostprijs zal veel hoger liggen Bij kostenefficinte verdeling van inspanning: groeilanden moeten disproportioneel bijdragen Kyotoprotocol (1997):
Engagement 191 landen om CO2-emissie terug te dringen Slechts 37 landen hebben specifieke targets vastgelegd vr 2008-12 Durban 2011: weinig nieuwe engagementen voor toekomst vr 2020 Doha 2012: ??
42
Verhandelbare emissierechten
Creatie van markt voor milieugoederen Vb: Europese Emissiehandelsysteem (2005) om Kyotoprotocol te halen EC legt jaarlijks uitstootplafond vast voor EU Elke installatie in EU die CO2 uitstoot, krijgt een hoeveelheid emissierechten (gratis of via veiling)
Hogere emissie: rechten aankopen of forse boete Lagere emissie: rechten verkopen of overdracht
Marktmechanisme leidt tot evenwicht waar marginale reductiekost = marktprijs emissierecht: Pareto-efficinte oplossing Verschil t.o.v. milieuheffingen: overheidsinkomsten
43
Eigendomsrechten en aansprakelijkheid
Het Coase theorema: Er is geen overheidsinterventie nodig in het geval van negatieve externe effecten, omdat economische agenten met elkaar zullen onderhandelen om tot een Pareto-efficinte oplossing te komen.
Voorwaarden: Duidelijke en afdwingbare eigendomsrechten Alle economische agenten beschikken over perfecte informatie Er zijn geen belangrijke transactiekosten (onderhandeling, afdwingen overeenkomst, juridische en administratieve kosten) die de onderhandelingen hinderen
44
Het Coase Theorema
Beschouw een vervuilende papierfabriek die afval in rivier loost Casus 1:

De buurtbewoners hebben eigendomsrechten over zuiver water
Casus 2:
De fabriek heeft eigendomsrecht over rivier
45
Casus 1: Buurtbewoners als eigenaar van rivier

Buurtbewoners laten fabriek enkel toe afval te lozen indien voldoende compensatie betaald wordt
Geiste compensatie: YZ
Hoeveel gaat fabriek produceren?

Marginale winst producent per unit productie: XZ Marginaal verlies buurtbewoners per unit productie: YZ Zolang winst > verlies (XZ > YZ): totale welvaart neemt toe bij extra unit productie; onderhandeling en compensatie mogelijk Evenwicht bij XZ = YZ in EM, waar MMB = MMK
46
Casus 2: Papierfabriek als eigenaar van rivier

Fabriek enkel bereid minder te vervuilen indien voldoende financieel gecompenseerd door buurtbewoners
Buurtbewoners bereid YZ te betalen voor reductie vervuiling
In welke mate dringt fabriek vervuiling terug?

Vanuit qp: Buurtbewoners winnen YZ per unit minder productie Fabriek verliest XZ per unit minder productie Zolang YZ > XZ: totale welvaartswinst; er kan onderhandeld worden Evenwicht bij XZ = YZ in EM, waar MMB = MMK
47
Coase theorema
Verdeling van eigendomsrechten

Geen invloed op efficintie Wel op verdeling kosten en baten
Fair basisprincipe: De vervuiler betaalt Voorwaarden:

Duidelijke en afdwingbare eigendomsrechten Perfecte informatie Geen belangrijke transactiekosten
Niet steeds vervuld
48
Positieve externe effecten: Verdienstegoederen
Private goederen (uitsluitbaarheid, rivaliteit) Voorbeelden:

Onderwijs: leidt tot technologische vooruitgang, innovatie, groei Gezondheidszorg: gebrek leidt tot lage productiviteit, armoede, voorkomt epidemies Cultuur: verhoging welzijn (fysieke en mentale gezondheid), sociaal bindmiddel, goed voor economie (aantrekking voor hoogopgeleide mensen)
Ondervoorziening indien overgelaten aan vrije markt Rol van de overheid

Subsidies of voorziening door overheid
49
CONCEPT MAP
Private goederen Uitsluitbaarheid Rivaliteit MMB = MB MMK = MK
Vrije (perfecte) markt leidt tot Pareto-optimale situatie MB=MK OVERHEIDSINTERVENTIE KAN TOTALE WELVAART NIET VERHOGEN (wel nog: herverdeling)
Publieke goederen Niet-uitsluitbaarheid Niet-rivaliteit
Externe effecten MMB = MB + externe baten MMK = MK + externe kosten
OVERHEIDSINTERVENTIE NODIG om welvaart te verhogen & om Paretooptimale situatie te bekomen
Marktfaling: VRIJBUITERSPROBLEEM
Marktfaling: Externe baten > 0 POSITIEVE EXTERNE EFFECTEN Overheidsinterventie: Subsidies Goed zelf voorzien
Marktfaling: Externe kosten > 0 NEGATIEVE EXTERNE EFFECTEN

Overheidsinterventie: Belastingen (vb. milieuheffingen) Uitstootnormen/quotas Verhandelbare emissierechten Eigendomsrechten en aansprakelijkheid
Overheidsinterventie: Overheid heft belastingen en gaat goed zelf voorzien
50
Lesmateriaal
Hoofdstuk 8: Volmaakte mededinging 4. Welvaartsinterpretatie van het competitieve evenwicht

Het criterium van Pareto Welvaartsinterpretatie van vraag en aanbod Het eerste welvaartstheorema Beperkingen van het eerste welvaartstheorema
NB Grafieken en/of formules die NIET in de les gezien werden; behoren NIET tot de leerstof. Grafieken en/of formules die in de didactische filmpjes (vertoond tijdens de les) gezien worden behoren WEL tot de leerstof.
51
Lesmateriaal
Hoofdstuk 12: Publieke goederen en externe effecten 1. Publieke goederen
Niet uitsluitbaar en niet-rivaliteit in consumptie Maatschappelijk wenselijk aanbod van publieke goederen Het vrijbuiterprobleem Quasipublieke goederen
2. Externe effecten
Positieve en negatieve externe effecten Pareto-efficintie bij externe effecten Uitstootnormen Eigendomsrechten en aansprakelijkheid Milieuheffingen Verhandelbare emissierechten
3. Publieke voorziening van private goederen
52

Economie KUL Swinnen

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Economie KUL Swinnen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Economie, een Inleiding

Hoofdstuk 12: Publieke goederen en externe effecten

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

Onderwerp van deze les

Wat zijn marktfalingen?

Waarom legt de overheid milieubelasting op aan vervuilende bedrijven?

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

Pareto-efficintie voor private goederen in perfecte markten:

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Totale welvaart = consumenten- + producentensurplus

Bij welke prijs/hoeveelheid krijgen we maximale welvaart?

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Lage hoeveelheid, hoge prijs

Marginale winst producent op laatst verkochte unit

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Prijs verlaagt, hoeveelheid verhoogt (1)

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Prijs verlaagt, hoeveelheid verhoogt (2)

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Vraag en aanbod in evenwicht

Totale welvaart (CS +PS) maximaal bij MK = MB

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Verder dan het evenwicht?

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Overheidsinterventie: opleggen van minimumprijs

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Producentensurplus: winst U en verlies W P Pf

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Verlies totale welvaart = V+W

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Eigenschappen van private goederen

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

Beperkingen van het eerste welvaartstheorema

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

Publieke goederen: intro

Het kan ook anders

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

Waarom werkt de vrije markt niet goed voor publieke goederen?

Het beroemde voorbeeld van de vuurtoren http://www.youtube.com/watch?v=mYtW1Ug7L_s&feature=ghist

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

Een vuurtoren kost 5.000

Wie gaat de vuurtoren zetten?

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN

S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010

12 PUBLIEKE GOEDEREN EN EXTERNE EFFECTEN