T hn 4000 nm trc Trung Quc, nm linh chi c coi nh mt loi thn dc, ch dnh ring cho cc bc vua cha, v th linh chi cn c nhiu tn gi khc nh bt lo tho, thn tin tho, vn nin, nm thn linh, c huyn diu...Mi tn gi ca Linh chi gn lin vi mt gi tr dc liu ca n. Linh chi c tn khoa hc l Ganoderma lucidum. Tn ting Anh: Varnished Conk hay Ling Chih.
V tr phn loi nm linh chi
Phn loi khoa hc Gii (regnum) Fungi Ngnh (phylum) Basidiomycota Lp (class) Agaricomycetes B (ordo) Polyporales H (familia) Ganodermataceae Chi (genus) Ganoderma Loi (species) G. lucidum Danh php hai phn Ganoderma lucidum (C URTIS ) P. K ARST
Phn nhm - Nm linh chi c chia lm 2 nhm ln l: C linh chi v linh chi. - Sch Bn tho cng mc (in nm 1595) ca L Thi Trn, i danh y Trung Quc phn loi linh chi theo mu sc thnh 6 loi, mi loi c cng dng cha bnh khc nhau: Thanh chi (xanh) v toan bnh (v chua, tnh bnh, khng c). Gip cho sng mt, gip cho an thn, b can kh, tng tr nh, nhn th, dng lu s thy thn th nh nhng v thoi mi. Xch chi hoc Hng chi (), c v ng, ch tm kh, ch v, tng tr tu, dng tim, b trung, cha tr tc ngc. Hc chi (en) v mn, tnh bnh, ch thn kh, khin cho u c sn khoi v tinh tng. Bch chi hay ngc chi(trng) v cay, tnh bnh khng c, ch ph kh, thng mi, cng tr, an thn. Hong chi hay kim chi(vng) v ngt, tnh bnh, khng c, ch t kh, trung ha, an thn. T chi (tm ) v ngt,tnh n, bo thn, lm cng gn ct, ch tinh, da ti p.
c im sinh hc ca nm linh chi
Hnh thi cu to
Nm Linh Chi (qu th) cy nm gm 2 phn cung nm v m nm (phn phin i in vi m nm).
Cung nm di hoc ngn hay khng cung, nh bn c hnh tr ng knh 0,5-3cm. Cung nm cng, t phn nhnh, i khi c un khc cong queo. Lp v cung mu , nu , nu en, bng, khng c lng, ph sut ln mt tn nm.
M nm (tai nm) ho g, xo trn, khi non c hnh trng, ln dn c hnh qut, hnh bu dc hoc thn. Trn mt m c vn gch ng tm mu sc t vng chanh- vng ngh- vng nu vng cam nu nu tm, nhn, c ph bi lp sc t bng nh lng vecni. M nm c ng knh 2-15cm, dy 0,8-1,2cm, phn nh cung thng g ln hoc hi lm. Mt di phng, mu trng hoc vng, c nhiu l li ti, l ni hnh thnh v phng thch bo t nm. Bo t nm dng trng ct vi hai lp v, gia hai lp v c nhiu gai nhn ni t trong ra ngoi. Thng sm mu dn khi gi, lp v nhn bng ph trn kn mt trn m, i khi c lp phn nh xanh tm. Kch thc tn bin ng ln t (2- 36) cm dy (0,8- 3,3) cm. Phn nh cung hoc g ln hoc lm nh l rn. Phn tht nm dy t ( 0,4- 2,2 cm) cht lipe, mu vng kem- nu nht trng kem, phn chia theo kiu lp trn v lp di, khi nm n tui trng thnh th pht tn bo t t phin c m nu sm.
2.2. c im sinh trng ca nm linh chi
Chu trnh sng ca nm linh chi ging hu ht cc loi nm khc, ngha l cng bt u t cc m bo t. Bo t ny mm hnh thnh h si s cp v th cp. H si th cp tch lu dinh dng hnh thnh qu th hon chnh mang m bo t mi Chu trnh pht trin ca nm linh chi:
iu kin sinh trng v pht trin Yu t Giai on Thch hp Ch thch Nhit Nui si 28 32 o C Kt hch 25 27 o C Ra qun 27 28 o C pH Nui si 5,0-6,0 nh sng Qu th 500-1200lux m Nui si 40-60% Nguyn liu Qu th 70-90% Khng kh
* thng thong: Trong sut qu trnh nui si v pht trin qu th, nm Linh Chi u cn c thng thong tt.
* nh sng: - Giai on nui si: khng cn nh sng - Giai on pht trin qu th: cn nh sng tn x (nh sng c c). Cng nh sng cn i t mi pha
* Dinh dng: Nm linh chi c kh nng s dng ngun cellulose trc tip nn ngun nguyn liu trng nm Linh Chi phong ph: mn ca, thn g, cc loi cy thn tho, b ma QUY TRNH K THUT NUI TRNG NM LINH CHI
Nhn ging nm l khu u tin v quan trng trong ngh sn xut nm, tri qua nhiu cng on v nhiu cp khc nhau. Qu trnh nhn ging i hi yu cu k thut, thit b dng c tng i phc tp. Qu trnh nhn ging nm Linh Chi c m t theo quy trnh
1.Nguyn liu v phng php x l nguyn liu.
Nguyn liu: Nguyn liu ch yu ca Linh Chi l mn ca ( kh hoc ti) ca cc loi g mm, khng c tinh du hay c t. Ngoi ra cn c th trng Linh Chi t nguyn liu l thn g mm, cc cy thuc h thn tho. Tt nht l mn ca cao su, mn keo. Phng php x l ngun liu: Chun b nguyn liu: - mn ca - ti nilon chu nhit, kch thc 25 x 35cm - bng, c nt, dy nt - Cc cht ph gia ( bt nh, cm go, bt ng) - Nc sch ( nc sinh hot) to m nguyn liu
X l nguyn liu To m nguyn liu: gm c 2 phng php chnh : to m v chm. To m: to m bng nc vi c pH= 12- 13. Kim tra m bng cch cm 1 nm mn ca nm tht cht vo tay ri sau to ra v c kt cu khi th c m 62- 65%.
Khi mn ca t yu cu ta tin hnh ng bng phng php chm v phng php nhanh.
chm: p dng cho tt c cc loi mn ca ca g mm. Hnh thc : theo mt khi vi b rng ca y di khong 1,8m; b rng ca y trn 1,5m; chiu cao 1,2m; v di tu thuc ng v chng ta nh vy trong khong 3 ngy th tin hnh o ri thm 3 ngy na. -Phng php nhanh: p dng cho tt c cc loi mn ca c chng d tiu nh mn ca b hoc mn ca cao su.
To m nguyn liu bng nc sch vi m khong 62- 65% . Sau khi to m nguyn liu xong ta li ng vi thi gian : 24- 26h. Mc ch thm thu u vo trong mn ca ri sau phi trn ph gia v ng bch.
T l phi trn nguyn liu. Bt nh : 1- 1,5 % trng lng mn ca to m Cm go : 5% trng lng mn ca to m Cm ng : 5- 7% trng lng mn ca to m Nc m: 62- 65% 1. Phng php ng ti.
- Cch thc hin: bch phi ng trn cng, phng v nn phi cht tay, ng vo ti nilon theo kch thc sao cho khi lng mi ti t 1,1 - 1,3kg + lm c nt ri nt bng sau y np. Sau khi hon chnh bch xong v ton b bch xong ta chuyn bch vo khu vc hp tin hnh thanh trng. Lu khng thi gian qu 8h bi v khi phi trn bt ng v cm go nu thi gian qu di th n s b chua.
2. Phng php thanh trng.
- Mc ch: tiu dit mm mng bnh trong cc bch nguyn liu
- Phng php 1 : Phng cy ging phi sch ( c thanh trng nh k bng bt lu hunh). thanh trng c tuyt i cn xp cc bch so le sao cho hi nc bc ln tip xc vi cc thnh bch , thanh trng nhit 100 0 C, thi gian ko di t 10- 12 ting. Bch linh chi sau khi hp xong s chuyn t mu sng chuyn sang mu sm hn hoc c mi thm ca cm v bt ng chn chng t bch c kh trng tuyt i,cn nu c mi chua nng, hoc mi hc ca cm v mn ca cha chn ta phi i hp li. Khi hp xong Bch linh chi t yu cu ta chuyn sang phng cy tin hnh i bch h nhit xung 28 0 C ta em i cy ging.
- Phng php 2 : thanh trng bng ni p sut ( Autoclave) nhit t 120
125 0 C ( p sut t 1,2 1,5 at) trong thi gian 4,0 5,0 gi. Phng php cy ging:
Chun b: 1. Phng cy : phng cy ging phi sch ( c thanh trng nh k bng bt lu hunh ). Xung quanh phng cy c th quy vi bt hoc nilon 2. Dng c cy ging : que cy, panh kp, n cn, bn cy, cn st trng.. 3. Nguyn liu : c thanh trng, ngui. 4. Ging : s dng hai loi ging ch yu l trn ht v trn que g.
Ch : Ging phi ng tui, khng gi qu, khng non qu, khng b nhim nm mc, vi khun, nm di.
Cy ging: Cy ging trn que g: - S dng phng php ny cn to l bch nguyn liu c ng knh t 1,8 2cm v t su 15 17 cm. - Khi cy ging phi t bch nguyn liu gn n cn v ti ging, sau gp tng que ti ging cy vo bich nguyn liu. Cy ging nm trn c cht ht. - S dng ging linh chi cy trn ht. Ta dung que cy ku nh ging cho u trn b mt bch nguyn liu trnh dp nt ging. - Lng ging: 10 15 gram cho 1 bch nguyn liu ( 1 ti ging 300gram cy cho 25 30 ti nguyn liu. Ch : Ging cy phi m bo ng tui. Trc khi cy ging ta phi dung cn lau ming chai ging, bc tch lp mng trn b mt nhng khng c ht ging b nt. - Trong qu trnh cy, chai ging lun phi nm ngang. - Sau khi cy ging ta y nt bng li, vn chuyn bch vo khu vc m. - Phi thng xuyn v sinh sch s phng cy ging Phng php m si Chun b khu vc m: - Nh m bch m bo cc yu cu: sch s, thng thong,kh ro, kn gi, m t 75% - 85%, nh sng yu, nhit t 20-30 0 C.
m si: - Chuyn nh nhng cc bch nm cy ging nm vo nh m v t trn cc gin gi ming bch ln pha trn hoc treo bch sao cho ming bch quay ngang. Khong cch gia cc gin hoc lung l 0,8m nu i 1 bn hoc 1,6m nu i 2 bn, khong cch gia cc bch t 2 -3 cm c li i tin trong vic theo di kim tra. - Trong thi giam m khng c ti nc, hn ch ti a vic vn chuyn.
- Vo ngy th 15 si nm mc c 1/3 hoc 1/2 bch nm, c s hnh thnh qu th b mt c cht trong bch nm, ta phi tin hnh ni nt bng c nt ch li 1/5 lng bng nt ban u cho nm mc qua c nt khng b kt. T ngy 16 tr i tuyt i khng cm vo c nt bi v lc ny h si bm ln c nt nu cm vo s lm t h si. n ngy th 16- 25 h si lin kt to thnh qu th, qu th chui ra c nt ng thi h si bm xung di y v kt thc giai on m. - Trong qu trnh si nm pht trin nu thy c bch b nhim cn phi loi b ngay khi khu vc m ng thi tm nguyn nhn khc phc : + Bch b nhim b mt phn ln do thao tc cy v phng cy b nhim. + Bch b nhim tng phn hoc ton b c th do b thng ti nilon hoc hp v trng cha t yu cu.
Phng php chm sc thu hi Chun b cc iu kin:
- Nh trng nm phi m bo sch s, thng thong, c mi chng ma dt v ch ng c cc iu kin sinh thi nh sau: + Nhit thch hp cho nm mc dao ng t 22 0 C 28 0 C. + m khng kh t 80- 90%. + nh sng khuych tn ( mc c sch c ) v chiu u t mi pha. + Kn gi. - Trong nh c h thng gin gi tng din tch s dng. Thu hi Linh Chi bng phng php khng ph t : qu th nm mc qua c nt hoc vt rch bch.
. Rch bch v ti nc. - Xp cc bch nm trn cc gin gi trong nh chm sc hoc treo bch ( nu treo phi treo nm ngang). - Ti phun sng nh vo ti nm mi ngy t 3 5 ln ( ty theo iu kin thi tit). Ch chm sc nh trn c duy tr lin tc cho n khi vin trng trn vnh m qu th khng cn na l hi c.
Thu hi:
Dng dao hoc ko sc ct chn nm st b mt c nt ca bch nm. Ly vi c qut ln vt ct ca gc nm bch nm khng b bnh. Qu th nm sau khi thu hi c v sinh sch s, phi kh hoc sy nhit 50 0 C 55 0 C ( khng sy nhit qu cao s lm bay ht hot cht trong nm ). m ca nm kh di 13%, t l khong 3kg nm ti c 1kg nm kh. Khi thu hi ht t 1, tin hnh chm sc nh lc ban u tn thu t 2, 3. Nng sut thu hoch t t 8 - 10% ti, tng ng 2,5 3% kh ( 1 tn nguyn liu thu c 25 30kg nm Linh Chi kh). Kt thc t nui trng cn phi v sinh v thanh trng nh xng bng fooc mn vi nng t 0,5 1%.
Thu hi nm Linh Chi bng phng php ph t : Chun b t ph :
t ph c kt cu vin, dng t tht nh giu cht hu c ( thng ly tng canh tc la, rau mu ) c pH= 7 -7,5; kch thc t 0,3 1,5cm.
Cch lm t v ph t:
dung cuc xng p nh t, ly sang c nan tha lc nh loi b t bt, vn. Phn cn li bng ht ng tr ln ( kch thc 0,3 1,5cm) l c, sau em phi kh. Lng t ph dy 2,5 3cm ; cn khong 25 30 kg t/1m 2
lung nm. Trc khi ph t thu nht lp giy bo, kim tra si nm mc u trn mt lung v n kn khong ti, g b nt bng, m ming, ph ln trn b mt mt lp t c chiu dy 2-3cm.
Chm sc sau khi ph t: Nu t ph kh cn phi ti cn thn ( ti phun sng) t m tr li. Tuyt i khng ti nhiu nc, nc thm xung nn c cht s gy bnh, nh hng n qu trnh hnh thnh qu th nm. Trong thi gian 7-10 ngy u ( k t lc ph t) cn duy tr m khng kh trong nh t t 80-90% bng cch ti nc thng xuyn trn nn nh. Khi qu th bt u hnh thnh v nh ln trn mt lp t ph cn duy tr m lin tc nh trn cho n khi n im thu hi c. Thi gian t khi nm mc n lc thu hoch ko di khong 30-35 ngy ( 65-70 ngy t khi cy ging). Khi ngoi vic duy tr m trong phng th ta cn phi ti phun sng nh trc tip trn b mt t ph t 1-3 ln trong ngy ( ty theo iu kin thi tit) mc ch gip t ph lun duy tr m ( tng t m ca t trng rau) vic chm sc nh trn ko di lin tc cho ti khi vin mu trng trn m nm khng cn na, lc nm n tui thu hi.
bo qun:
- Qu th nm sau khi thu hi c v sinh sch s, phi kh hoc sy nhit 55- 60 0 C. Nm c th ct nt nh hoc c tai nm. - Sy nm cho n khi m ca nm ch cn 12-14% so vi ban u l c. sau cho nm vo ti nilon dn ht khng kh ra ngoi v buc cht ri cho vo ti nilon th 2 - m ca nm kh di 13%, t l khong 3kg ti c 1 kg kh. - Nng sut t bnh qun t 40-50kg nm kh/ 1 tn nguyn liu. Mt s bnh ca nm linh chi v bin php phng bnh Nm linh chi cng nh bt k loi vt nui hay cy trng u c th mc phi nhiu loi bnh khc nhau. Kt qu dn n cht lng nm v sn lng nm, nghim trng hn l gy tht thu cho ngi tiu dng. Mt s bnh ca nm linh chi: Bnh ch yu c 2 dng: bnh sinh l v bnh nhim. Bnh sinh l: xy ra thng xuyn trong qu trnh nui trng. Ch yu do cc nguyn nhn: - yu t ngoi cnh: nhit , nh sng, pH, nng CO 2 , O 2 , m mi trng - diu kin nui trng khng thun li. - cht lng dinh dng c cht trng nm. Bnh nhim: - yu t gy bnh a dng, ch yu: vi sinh vt, nm mc, nm nhy, nm di, Cc loi cn trng: b nhy, rui, tuyn trng, nhn mt, gin, bm, Bin php phng bnh trong nui trng nm
Chn a im trng: a im nui trng phi sch s, trnh xa cc ngun bnh: cng rnh, nh my
Hp l ho quy trnh sn xut: quy trnh sn xut cn c tnh ton sao cho thun li nht cho qu trnh nui trng v chm sc. B tr kho nguyn liu, ni d tr sn phm, phng cy, phng v ni nui trng cn tnh ton khng ly nhim ln nhau. Nh trng cn tnh ton sao cho ph hp vi tng a im nui trng v m bo thng thong, nh sng, m bo v sinh X l mi trng v nguyn liu: mi trng v nguyn liu cn phi m bo v sinh, hn ch cc ngun gy nhim vo nm.. qu trnh x l nguyn liu cn phi k cng nhng phi m bo khng lm thay i thnh phn dinh dng ca c cht.
Ngn chn bnh ly lan: trng hp bnh xy ra phi c lp ngay khu vc bnh, cch ly ngun bnh v c bin php x l ph hp. theo di nm thng xuyn. Bnh thng cha thy bnh xy ra cng phi c k hoch chm sc nh k c th pht hin sm mm bnh kp ngn chn trc khi ly lan. Gi tr v ng dng ca nm linh chi Tin S Nguyn Vn Hiu cho bit: "Cu trc c o ca Nm Linh Chi chnh l thnh phn khong t vi lng loi (119 cht), trong mt s khong t nh Germanium hu c, vanadium, crm cc hp cht polysaccharides v triterpenoids... c khng nh l nhn t quan trng cho nhiu loi phn ng chng ung th, d ng, lo ha, x va, ng mu ni mch, gip iu chnh dn truyn thn kinh,bo v cu trc ca nhn t bo".
Thnh phn hu hiu ca linh chi: Polysaccharide: l 1 trong nhng thnh phn hu hiu nht, rt c cc nh y dc hc coi trng. Polysac c hot tnh dc liu rng, nng cao kh nng min dch c th, tc dng phng x, gii c, nng cao ch nng gan, ty xng, mu hp thnh DNA, RNA, protein, ko di tui th Lactone A : h thp cholesterol Urucil v uridine: gim chng trng c do lm thc nghim. Adenosine:c tc dng chn tnh, chng thiu dng kh Adenine: trn tnh, h cholesterol trong huyt thanh, chng thiu dng kh. Acid oleic: c ch t bo ph o phng thch t chc amin, ngoi ra c tc dng lm n nh m, chng d ng. Cellulose: c tc dng h cholesterol, d phng x cng ng mch, tr to bn, tiu ng, cao huyt p, tc mch mu no. Nguyn t germanium: tng cng x dng oxy ca accs t bo, gip kh huyt lu thng. Nguyn t selenium: tng tui th, gii c, phng nga bnh tim mch.
Tc dng ca nm linh chi chng khi u: Nm linh chi c cha cc hot cht khng khi u nh triterpenes, mt cht ngn nga s lan rng ca cc khi u c tnh. Hp cht ng a phn t polysaccharides gip tng cng chc nng min dch v cng l nhng chin binh tiu dit khi u.Trong mt s nghin cu gn y, linh chi c chng minh l gip nh bt khi u theo nhiu cch khc nhau, chng hn nh th nghim trn ng vt, kt qu cho thy linh chi c th ngn nga di cn. Tng testosterone: Linh chi gip c th sn sinh ra hp cht hu c thnh steroid. iu ny c ngha n c th gip y nhanh trng thi ng ha, gip c th ti c cu v cng c, pht trin cc c bp. ng thi, loi nm ny cng gip ngn chn mt loi enzyme chuyn i hoc-mn testosterone thnh dihydrotestosterone, lu li nhiu testosterone hn trong c th, qua tng chc nng sinh dc. Lm long mu: Ganoderma trong linh chi c tc dng lm long mu, bi vy loi nm ny c th c s dng tr huyt p cao v chng kch ng.
Tt cho gan: Axit ganoderic trong nm linh chi gip tr cc chng bnh lin quan n gan ngi. Khng khun: Ngoi vic tng cng chc nng min dch, ganoderma cn c tc dng khng khun, gip chng li cc loi vi khun v virut thng gp nh HSV-1, HSV-2, vi rt cm, vim ming Gin mch mu: V c cha alkaloid(c cha nito) v adenosine nn linh chi rt hu dng trong vic lm gin mch mu. iu ny ng ngha vi linh chi gip mch mu gin n, cho php nhiu mu, oxi v cht dinh dng n khp ni trong c th, thng qua gip tng nng lng v gip y nhanh qu trnh hn gn vt thng. Ngoi ra, linh chi cng gip gim huyt p.
Ngoi ra Nm linh chi cn c tc dng cha bnh mt ng, l d dy, t thp, suyn, sng c hng. Ngi Trung Hoa hin nay cn dng Linh Chi cho da mt thm mn, c l l do cc cht hormone trong loi nm ny. Nhiu y gia Nht Bn li dng Linh Chi trong cc loi thuc tr rng tc... Phn tch nhng thun li v kh khn Vit Nam khi nui trng nm linh chi
Nm Linh chi c quan tm nhiu Vit Nam trong nhng nm 80, 90 ca th k XX v hin nay ang pht trin va ngy cng lan rng n nhiu tnh thnh trong c nc vi sn lng hng nm t khng 10 tn/nm (C c Trng, 1991, 1993). Quy m sn xut chu yu l quy m nho, theo h gia nh, trang tri mi nm s dng vi tn nguyn liu c sn ti vi trm tn /1 c s sn xut nm.
Thun li: iu kin nui trng: iu kin thin nhin u i, nht l cc tnh pha Nam. Chnh lch gia nhit thng nng & lnh khng ln lm, nn c th trng nm quanh nm. Khng khi c nhiu hi nc rt thch hp cho nm (do gn bin & nhiu sng h). m thp nht l thnh ph H Ch Minh thi trung bnh cng khng di 80%. - Ngun nguyn liu di do: lng g khai thc bnh qun hng nm l 3,5 triu m3, nu ch bin sn phm s cung cp mt lng mt ca khng l cho trng nm, cha k n cc ph liu khc cng chim s lng rt ln nh ci bp, ba ma, thn cy bp, bng thi... Cc loi ph liu sau thu hoch rt giu cellulo. Tim nng ngun lc: Lc lng lao ng cn nhn ri kha ng o, nht l trong lnh vc nng nghip (chim trn 80% dn s c nc).
Ngi Vit Nam vi bn tnh cn c, sing nng, ham hc hi c th tip thu ky thut trng nm mt cch d dng, t o p dng vo thc t sn xut. Bn cnh o i ngu ky thut c rn luyn trong thc t ngy cng nhiu, s l ht nhn thc y phong tro trng nm lan rng.
Tim nng v thi trng tiu thu :Vi iu kin xa hi, khoa hc ky thut ngy cng pht trin, i sng con ngi nng cao, iu kin kinh t thun li. Ngi tiu dng ngy cng c tip cn ,hiu ro cc gia tr m nm Linh chi mang li cng vi xu hng tiu dng mi l s dng cc mt hng c li cho sc khe nh vy nhu cu s dng cc sn phm t nm Linh chi ngy gia tng. Hin nay, lng tiu th nm Linh chi Vit Nam hng nm l 70 tn. Trong , lng nm Linh chi nhp v t Trung Quc khong 36 tn, t Hn Quc khong 7 tn, s cn li do trong nc sn xut. D bo n nm 2010, lng nm Linh chi tiu th ti Vit Nam ln 100 tn/nm. Kh khn - trnh k thut cha cao - a s cc h sn xut nh l, c s sn xut cha c u t h tng. - cc loi bnh nm mc, nm xanh v chut lm gim cht lng nm.