IV.

POREZI, TERMINOLOGIJA I
OPOREZIVANJE

Porezi su davanje realnih dobara (novca i rjee

roba) dravi i drugim javnopravnim tijelima radi
zadovoljavanja javnih potreba od strane javne
vlasti koji se ubiru na temelju jednostranog
utvrenog naina i u jednostrano utvrenim
iznosima prema nekom opem zakonu.
(Ehenberg)

POREZI se pojavljuju:
-

od davanja do uzimanja
od privatnog do javnog
od povremenog do stalnog davanja
od namjenskog do opeg karaktera
od povremenog do redovitog ubiranja
od naturalnog do novanog
od dopunskog do osnovnog izvora prihoda

POREZI (skraeno)....

osnovni financijski instrumenti prikupljanja javnih

prihoda s kojima suvremena drava podmiruje
(javne) rashode iz svoje nadlenosti

prikupi se preko 95% javnih prihoda suvremene

drave

dobrovoljnost u smislu plaanja nije nigdje u svijetu

prisutna

osnovni izvor financiranja zakonom su regulirani.

KARAKTERISTIKE POREZA
1.) prinudnost / prisilnost
2.) derivativnost / izvedenost
3.) nepovratnost
4.) odsutnost neposredne protunaknade
5.) naelo teritorijalnosti
6.) naelo dravljanstva
7.) naelo neograniene porezne obveze

8.) nedestiniranost nije im unaprijed utvrena

namjena troenja - svi porezi su nedestinirani,
osim doprinosa

9.) javnost ubiranja

10.) novani prihod drave.

Prednosti destiniranih poreza:

- laka suglasnost za plaanjem takvih poreza
- poveava se interes obveznika za zadovoljenje
odreene potrebe
- osigurava se kontinuitet u financiranju odreene
potrebe.

Nedostaci destiniranih poreza:

- oteana je ukupna slika o prihodima i rashodima
u odreenim zajednicama
- vezanjem prihoda za odreeni rashod osiguravaju se
sredstva samo za izvrenje te potrebe
- skuplji nain prikupljanja prihoda
- u sluaju nedostatka novca ne dolazi do izvrenja
financiranja zadatka.

KLASIFIKACIJA POREZA

1. Prema nainu utvrivanja porezne obveze

a) OSOBNI ili SUBJEKTNI porezi
b) PREDMETNI ili OBJEKTNI porezi
2. Prema nainu raspodjele poreznog tereta
a) REPARACIJSKI porezi
b) KVOTNI porezi

3. Podjela:
a) SINTETIKI porezi
b) ANALITIKI porezi
4. Podjela:
a) FUNDIRANI porezi
b) NEFUNDIRANI porezi
5. Podjela:
a) KATASTARSKI porezi
b) TARIFNI porezi

6. Podjela:
a) OPI porezi
b) NAMJENSKI porezi
7. Podjela:
a) REDOVNI porezi
b) IZVANREDNI porezi
8. Prema nainu naplate poreza
a) NEPOSREDNI / DIREKTNI porezi
b) POSREDNI / INDIREKTNI porezi

OPRAVDANJE ZA UBIRANJE POREZA

Obveza plaanja poreza predstavlja teret, a to
proizlazi iz injenice da plaanje poreza za
poreznog obveznika predstavlja smanjenje
njegove ekonomske snage. Razlozi o opravdanju
ubiranja poreza su kroz povijest evoluirali sukladno
razvoju poreza te shvaanju porezne obveze
poreznog obveznika.

Teorije koje opravdavaju ubiranje poreza:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Teorija sile
Teorija ugovora
Teorija cijene
Teorija reprodukcije poreza
Organska teorija
Teorija rtve
Suvremena teorija.

POREZNA TERMINOLOGIJA (def.)

Porezna terminologija sadrava mnoge nazive
kojima su definirani svi elementi potrebni za
proces oporezivanja. U njih spadaju sve osobe,
tijela, stvari, inidbe, pojave i elementi
oporezivanja.

Postoje dvije skupine poreznih termina u poreznoj

terminologiji, a to su:
a) OSOBNI elementi oporezivanja
b) MATERIJALNI elementi oporezivanja

1.) OSOBNI elementi oporezivanja

1. Porezni subjekt osoba koja sudjeluje u
oporezivanju.
a.) aktivni porezni subjekt
b.) pasivni porezni subjekt

2. Porezni obveznik
3. Porezni platac
4. Porezni destinatar
5. Konani porezni platac
6. Porezni jamac.

2.) MATERIJALNI elementi oporezivanja

- regulirani su pravilnicima
- najvie ih snose fizike osobe
1. Porezni izvor
2. Porezni objekt
3. Porezna osnovica
4. Porezna sposobnost (ili porezni kapacitet)
5. Porezna stopa.

Porezna osnovica
- najvaniji element oporezivanja
- predstavlja kvantitativno i kvalitativno definiran
porezni objekt koji predstavlja neku odreenu
veliinu izraenu u vrijednosti (novcu) na temelju
koje se odreuje porezni dug.

Postoje sljedee vrste porezne osnovice:

1.
2.
3.
4.

porezna osnovica po koliini

porezna osnovica po vrijednosti
paualna porezna osnovica
stvarna porezna osnovica.

Metode utvrivanja porezne osnovice

a) automatska ili indicijarna metoda = povijesna
b) direktna ili izravna metoda = metoda vlastite
prijave
c) indirektna ili neizravna metoda = prijava od
strane tree osobe

d) slubena ili administrativna metoda = metoda

putem koje porezne vlasti utvruju poreznu
osnovicu
e) usporedba ili parsifikacija = oporezivanje
usporedbom.

Porezna stopa
- u novcu izraen dio koji se izdvaja iz porezne
osnovice, a plativi ga porezni obveznik je izvrio
svoju poreznu obvezu
- predstavlja onaj dio porezne osnovice za koji e
se ona umanjiti kad porezni obveznik podmiri
svoju poreznu obvezu, odnosno svoj porezni dug.

Vrste poreznih stopa

proporcionalne
progresivne (direktna i indirektna)
degresivne
regresivne.

OSTALI POREZNI TERMINI

Porezna jedinica = najrasprostranjenija je kao
novana jedinica.
Porezna lista = popis poreznih obveznika i iznosa
poreznog duga.
Porezna tarifa = slubeno ustanovljen popis
odreenih injenica relevantnih za oporezivanje.

Razrez poreza = postupak utvrivanja poreznog

duga kojeg provode nadleni financijski organi.
Porezna opomena = dogaa se ako ne izvrimo
plaanje.
Prisilna naplata = ako ne izvrimo poreznu
obvezu.
Otpis poreza = kod elementarnih nepogoda.

NAELA OPOREZIVANJA
Pravila kojih se trebaju pridravati porezne vlasti
prilikom izgradnje poreznog sustava koja
omoguuju provoenje i postizanje ciljeva porezne
politike. Ova naela definiraju karakteristike
funkcioniranja javno-pravnih tijela.

Prema Adamu Smithu postoje sljedea naela:

1. svaki graanin duan je pridonijeti potrebama
drave po mogunostima razmjerno svojim
dohocima koje uiva pod zatitom drave
2. porez koji je svaki pojedinac obvezan platiti
treba biti odreen, a ne proizvoljan (vrijeme i
nain plaanja kao i iznos poreza moraju biti
utvreni)

3. svaki se porez treba plaati u najpogodnije

vrijeme i na nain da plaanje poreza bude
najugodnije poreznom obvezniku
4. razrez i naplata poreza ne smiju biti skupi.

Prema Adolfu Wagneru postoje:

1. FINANCIJSKO-POLITIKA naela
2. EKONOMSKO-POLITIKA naela
3. SOCIJALNO-POLITIKA naela
4. POREZNO-TEHNIKA naela

1. FINANCIJSKO-POLITIKA naela
a) naelo izdanosti ili dostatnosti
b) naelo elastinosti ili fleksibilnosti
2. EKONOMSKO-POLITIKA naela
a) naelo izbora poreznog izvora
b) naelo izbora poreznog oblika / vrste

3. SOCIJALNO-POLITIKA naela
a) naelo ope porezne obveze ili naelo univerzalnosti
b) naelo ravnomjernosti
4. POREZNO-TEHNIKA naela
a) naelo odreenosti poreza
b) naelo ugodnosti plaanja
c) naelo jeftinoe

CILJEVI OPOREZIVANJA
1. FINANCIJSKI ili FISKALNI ciljevi
2. NEFISKALNI ciljevi:
a) politiki ciljevi
b) demografski ciljevi
c) ekonomski ciljevi
d) socijalni ciljevi
e) pedagoki ciljevi

UINCI OPOREZIVANJA
1. FISKALNI uinci oporezivanja
- osnovni uinak oporezivanja je financijski koji
se svodi na krajnji cilj naplate poreza.
2. NEFISKALNI uinci oporezivanja
- pojavljuju se prije i za vrijeme, a i poslije
naplate poreza.

- uinke oporezivanja dijelimo na:

1. poreznu evaziju
2. prevaljivanje poreza
3. viestruko oporezivanje
Kod viestrukog oporezivanja postoje:
a) nadoporezivanje
b) kumulacija poreza
c) dvostruko oporezivanje

A) POREZNA EVAZIJA
- dogaa se pri samoj naplati poreza i prije
naplate
- to je pokuaj izbjegavanja plaanja poreza
- postoji zakonita (namjeravana) i nezakonita
(nenamjeravana).

1. zakonita porezna evazija

- poreznog obveznika ne dovodi u sukob sa zakonom;
obavlja se na temelju odreenih zakonskih pretpostavki.

2. nezakonita porezna evazija

- porezni obveznik dovodi se u sukob sa zakonom te
moe odgovarati kazneno i krivino.
- moe se pojaviti kao:
a) defraudacija poreza
b) verc
c) krijumarenje

B) PREVALJIVANJE POREZA
- uinak koji nastaje nakon naplate, a nekad i prije
kada se porezni dug prebacuje na drugu osobu .

- postoje oblici:
1. eljeno prevaljivanje
2. neeljeno prevaljivanje
3. prevaljivanje unatrag
4. prevaljivanje unaprijed
5. jednostruko prevaljivanje
6. viestruko prevaljivanje

Faze prevaljivanja poreza:

1. Porezna perkusija
2. Porezna reperkusija
3. Porezna incidencija
4. Porezna difuzija

C) VIESTRUKO OPOREZIVANJE
1. Nadoporezivanje
Karakteristike:
- 1 porezni obveznik (1 porezni izvor plaa)
- vie istovrsnih poreza
- vie poreznih vjerovnika razliitog ranga

2. Kumulacija poreza
Karakteristike:
- 1 porezni obveznik (1 porezni izvor plaa)
- vie raznovrsnih poreza
- vie razliitih poreznih vjerovnika

3. Dvostruko oporezivanje
Karakteristike:
- 1 porezni obveznik (1 porezni izvor plaa)
- 1 porezni izvor
- prisutan je istovrsni porez
- istovremeno oporezivanje
- postoje 2 porezna vjerovnika istog ranga

Metode za izbjegavanje dvostrukog

oporezivanja na meunarodnoj razini
1.
2.
3.
4.

Metoda izuzimanja
Metoda uraunavanja
Paualna metoda
Metoda odbitka