Dravni intervencionizam - argumenti

za i protiv

Podgorica, mart 2014.godine

Intervencionizam:
Do perioda posle I svjetskog rata ekonomski

teoretiari su se uglavnom zalagali sa

slobodno djelovanje trita uvjereni da je
nevidljiva ruka trita u stanju da eliminie
bilo kakvu neravnoteu.
Adam Smit je smatrao da e opti interesi biti

najbolje ostvareni ako budu preputeni

slobodnom djelovanju, bez mijeanja bilo
kakvog stranog autoriteta.

 Drava je u XVIII i XIX vijeku bila aktivno angaovana

uglavnom na dva privredna podruja:

Bankarstvo

Spoljna trgovina

 Privredu kapitalistikih drava u drugoj polovini prolog

vijeka i poetkom ovog vijeka potresaju ekonomske krize

i ciklina kretanja.
Privatna svojina pokazala se nemonom da prevede
privredu iz krize u sljedee faze ciklinog kretanjaoivljavanja (oporavak) i prosperitet.
Velika kriza 1929. 1933. godine predstavlja konano i
potpuno razbijanje iluzija o ekonomskom liberalizmu.

 Kejns je smatrao da je potrebno neto i rtvovati od

individualnih sloboda da bi privreda u cjelini bolje

funkcionisala. On smatra da drava zavisno od situacije treba
preduzimati odreene mjere.
Drava postaje aktivni subjekt i inilac u usmjeravanju

privrednih tokova.

Instrumenti vladine politike

Postoje tri glavna instrumenta dravne kontrole:
Porezi koji slue da se smanje privatni rashodi (kao to su
oni za automobile ili prehranu u restoranu) i time
omoguavaju javne rashode (na dobra kao to su kamioni
ili prehrana vojske).
Izdaci koji navode preduzea ili radnike da proizvode
odreena dobra ili usluge (kao to su tenkovi i policijska
zatita) zajedno s transfernim plaanjima koji pruaju
potporu dohodku
Regulacijeilikontrolekoje upuuju ljude da obavljaju ili
da odustaju od odreenih privrednih delatnosti
Rastdravnihkontrolairegulisanje
7

Razlozi za drzavnu
intervenciju
Monopoli
Javna dobra
Eksterni efekti
Preraspodjela dohotka

Monopoli

Monopolska pozicija preduzeu omoguava da maksimizira profit ne kroz

poveanje proizvodnje ve kroz poveanje cijena svog proizvoda. Na taj

nain dolazi do neefikasnosti u proizvodnji jer monopol podrazumijeva
odsustvo konkurencije, a odsustvo konkurencije, opet, podrazumijeva
odsustvo pritiska na proizvoae da neprekidno poboljavaju svoje proizvode
i podiu efikasnost..
Zbog toga je drzavna intervencija neophodna,jer samo drzava ima autoritet

koji moze da omoguci da se putem anti-monopolskih zakona I ukidanjem

monopola pojaca konkurecija na trzistu.

10

Javna dobra
Preputanje proizvodnje ovih

dobara privatnom sektoru

moglo bi da izazove
poremeaje u funkcionisanju
drutva (kroz previsoke cijene,
neredovnu proizvodnju itd.)

11

Eksterni efekti
Eksterni efekti predstavljaju pojavu da jedan proizvoa samim

obavljanjem svoje proizvodnje ostvaruje efekte koji utiu na njegovu

okolinu, na stanovnitvo ili druge proizvoae.
Zbog toga drava donosi zakone kojim kontrolie zagaivanje prirodne

sredine, suzbija negativne eksterne efekte i obeteuje one koji su tim

eksternim efektima oteeni. Ona to ini preko propisivanja standarda u
vezi sa zagaivanjem, naplatom takozvanih ekolokih poreza i slino

12

Preraspodjela dohotka
U svakom drutvu postoje

odreene kategorije
stanovnitva koje iz razliitih
razloga nisu u stanju da
zarade dohodak koji bi im
omoguio zadovoljavajui
ivotni standard .
Raspodela dohodaka u trinoj
privredi vri se na tritu odnosno na
osnovu konkurencije i djelovanja
ponude i tranje. Takva raspodjela
dohodaka, meutim, nije pravedna i
nije u skladu sa idealom drave
blagostanja kojoj barem formalno tei
savremena drava. Zbog toga drava
iz svojih javnih prihoda (dobijenih iz
poreza) izdvaja odreeni iznos
sredstava (socijalna davanja odnosno
transferi) vrei na taj

13

Oblici dravne intervencije

drava stvara i odrava pravni sistem i regulie privrednu

aktivnost kroz svoju zakonodavnu, sudsku i izvrnu vlast

drava obezbeuje stabilnost privrednog sistema, pravila
privrednog ivota, kao i uslove za dalji razvoj i napredak
kako privrede, tako i cjelokupnog drutva;
drava proizvodi, ali i kupuje dobra odnosno proizvode i
usluge drava se na tritu javlja i kao veliki potroa
zbog toga to kupuje dobra sa sopstvene potrebe odnosno
potrebe administracije, za razliite projekte, javne radove i
slino; kako je obim potronje drave veoma veliki, drava i
na taj nain utie na kretanja na tritu;
drava vri transferna plaanja kroz obezbjeivanje
opstanka i prihvatljivog ivotnog standarda za ugroene
delove stanovnitva drava vri preraspodelu dohotka u
privredi;
14

 drava vodi makroekonomsku stabilizacionu politiku kroz

svoju ekonomsku politiku (fiskalnu, monetarnu, deviznu,

spoljnotrgovinsku itd.) drava obezbeuje stabilnost
ekonomskog sistema i uslove za nesmetano funkcionisanje
trine privrede
drava vri alokaciju privrednih resursa preko razliitih

mehanizama (porezi, carine, subvencije itd.) drava

preusmerava privredne resurse iz jednih u druge delove
privrede nastojei na taj nain da maksimizira drutveni
proizvod.

15

Razlozi protiv drzavnog

intervencionizma
Postoje etiri glavna razloga za sistematske
neuspjehe drave u ostvarivanju njenih
proklamovanih ciljeva:
OGRANIENE INFORMACIJE
OGRANIENA KONTROLA REAKCIJA PRIVATNOG

TRITA

OGRANIENA KONTROLA NAD BIROKRATIJOM

OGRANIENJA KOJA NAMEU POLITIKI PROCESI
16

Slobodno trziste
Slobodno trite je mjesto gdje se gdje se

susreu ponuda i tranja roba i usluga moemo

sa sigurnou potvrditi da je to najefikasniji nain
da se regulie stanje na tritu jednog normalnog
ekonomskog prostora.

Postulat slobodne trgovine podrane raznim

meunarodnim transnacionalnim ili bilateralnim

ugovorima je podsticaj razvoju svakog moderno
orijentisanog drutva te njene privrede i
preduzea kao kljune bazine jedinke.

17

Prednosti slobodnog
trita
Trite predstavlja I omoguava formalno

pravnu slobodu I jednakost graana kao

preduzetnika I potroaa bez obzira na
pol,vjeru,naciju,boju koe itd.
Trite podstie inicijativu,produktivnost I
preduetnitvo tako to uspjene uesnike
trine igre nagruuje s profitom,a neuspjene
kanjava gubicima,propadanjem I
povlaenjem iz igre prema pravilima
slobodnog trinog uestvovanja
Trite je u datim okolnostima efikasan
mehanizam alokacije I korienje rjietkih
resursa I dobara
18

Nedostaci i neuspjesi
slobodne trine
Pojava monopola
koji smanjuje proizvodnju a
regulacije
poveavaju cijene na tetu potroaa

Pojava masovne nezaposlenosti

Zagaivanje okoline I drugi negativni eksterni

efekti, tj.trokovi koje jedan subjekat(sa

svojom djelatnou) izaziva kod drugog
subjekta.
Neprihvatljivo visoki nivoi nejednakosti
izmeu dohotka I potronje
Ciklino kretanje u obliku recesije I ekspanzije
Nedostatak brige za razvoj javnih dobara
19

Trina efikasnost
Smit je tvrdio da nije neophodno oslanjati se na

drzavu, ili na bilo kakvo moralno osecanje da bi

se ucinilo dobro. Javnom interesu smatarao je
on sluzi svaki pojedinac koji jednostavno radio
no sto je u njegom licnom interesu

Medju ekonomistima preovladjuje misljenje da

konkurentne snage vode ka visem stepenu

efikasnsosti I da konkurecija pruza znacajan
podsticaj inovacijama
20

Ekonomija blagostanja i
Pareto-efikasnost
Ekonomija blagostanja predstvalja oblast

ekonomije koja se bavi normativnim pitanjima.

Najosnovnije normativno pitanje u vezi sa
ekonomijom blagostanja jeste oraginzacija
privrede- sta kako I za koga bi trebalo da se
prizvodi kao I ko bi trebao o otme da odlucuje.

Za alokaciju resursa koja podrazumijeva da

nikome polozaj ne moze da se poboljsa dok se
drugom ne pogorsa kaze se da je Pareto-efikasna
ili da je postigla Pareto-optimum.
21

Razlozi za dravnu intervenciju:

Regulisanje imperfektnosti

koje postoje u savremenim

trinim privredama
Regulisanje eksternih
efekata;
Preraspodela dohodaka;
Podsticanje privrednog rasta
i odravanje privredne
stabilnosti

Razlozi protiv dravnog

intervencionizma:

Ograniene informacije
Ograniena kontrola nad

reakcijama privatnog sektora

na njene mjere
Ograniena kontrola
birokratije
ogranienja koja nameu
politiki procesi.

22

Drava sa svoje strane ulae i

napore kako bi obezbijedila
razvoj i napredak drutva i u
budunosti. Na taj nain drava
obezbjeuje i uslove
zaprivredni rastjer ulaganjem
u poveanje trine konkurencije
ona ulae i u poveanje
efikasnosti trinih uesnika.
Takoe, drava putem svojih
mjera odrava iprivrednu
stabilnostkoja je neophodna za
normalno funkcionisanje privrede
jer samo u relativno stabilnim
uslovima privredni subjekti mogu
da formiraju svoja oekivanja,
predviaju i planiraju.

23

Iz

prethodno navedenog, moe se

zakljuiti da je uloga drave prisutna u
svim privrednim, ali i ljudskim
aktivnostima, i da je njena uloga po
miljenju
veine
ekonomista
neizbjena i neminovna za normalno i
stabilno odvijanje svih privednih
aktivnosti!

24