RUNAPA KAWSAYNIN

YACHAYNIN
LA FILOSOFA ANDINA DE
SIEMPRE

EPISTOLOGIAMANTA
Epistemologaqa maykamacha
ayllunchispa riqsiynin, yuyayukuynin
atiyninmi.
Hukniraymi runapa yachayninqa, chay
yachayqa
sapanka
ayllullapaqmi,
rikuspa, uyarispa, llamispa yachaymi,
sunquwan yachaymi, lliwmanta mama
taqataqatachu,
uywanakuspa
yachaymi.

COSMOVISIN
KAWSAYNINCHIS QHAWARIY
Kawsayninchis qhawariyqa, imaynatachus
rikunchis, watupakunchis, imakunatachus
ruranchis, imaynatachus pachakunchis,
mikhunchis,
llamkanchis,
tusunchis,
kusikunchis, llakikunchis, imakunapich
iinchis
chaykunan,
manaya
riki
yuyayukullasqanchischu.
Yachayninchisqa manan umallanchispichu,
makinchispi,
chakinchispi,
rinrinchispi,
awinchispi tukuy kayninchispi kan.

Kaysayninchispi sayarisun
Kay allullukunapi kawsaq runakunaqa
may pachamantaraqmi allin, chuya
yachayniyuq karqanku.
Kawsachkaqtaq,
lliwwan
miski
rimaqtami
ayllunchisqa,
tiqsimuyunchisqa.
Runapis, rumipis, mayupas, urqupas
kaqllapuni, manan mayqinpas aswan
munayniyuqchu, nitaq yachayniyuqchu.

AYLLU
Aylluqa kawsachkaqmi.
Kimsa taqa aylluqa; runa ayllu, sallqa ayllu,
awki ayllu.
Runa ayllupiqa mana tayta mama, wawakuna,
awichukunallachu , aswanpas llapa chay llaqtapi
tiyaq runakuna.
Kay ayllupiqa tukuy sachakuna uywakunapiwan
Awki
ayllutaq,
mayukuna,
apukuna,
pachamama, para, lliw yupachanakuna.
Kay ayllukunaqa sallqamanpas, awkimanpas
tukuyta atinmanmi.

chakra
Lliwmi ayllumasintin kanchis, yurawanpas,
uywakunawanpas,
urkukunwanpas
ayllumasintinmi kanchis
Lliw ayllukuna chakrayuq kanku.
Sapanka
ayllupas
chakrata
ruranku,
chakrayuq kanku.
Runapa chakranqa lliw mikhuy tarpusqanku,
lliw uywa michisqanpuwan.
Runakunataq awkikunapa chakran.
Ayllupa yachayninqa uyway yachayninmi,
uywachikuy yachaypiwan.

Yachay
Sallqakunapas, yurakunapas,
uywakunapas, tukuy kawsaqmi
yachayniyuq, manan runallachu

Apu
Apuqa huk hathun urqu, munayniyuq,
yachayniyuq, payqa iskay kimsa
ayllupa taytanhina.
Apuqa tayta hina kaspanmi chakra
ruraypi
yupaychana,
imata
ruraspapas paymanta maarikuna
mana qasa chikchi, ima unquykuna
hamunanpaq ima. Hinallataq parata
kacharimunampaq.

Unu
Unuqa ancha yupaychana, payqa
kawsay
paqarichiqmi,
chaymi
paqarinakuna,
puhukuna,
qucha
mamakunapas yupaychana kananku.

Ayllu kamachiq
Ayllu kamachiqqa allin runa kaq, awpaqqa Auki,
Mallku, Uma, ispalla nisqa sutiyuq karqanku,
kunaqa teniente presidente sutiyuq kapunku.
Chay ayllu umalliqqa wayruru punchuq, yana
punchuq ima karqanku, paykunaqa allinta,
chuyata kawsaqku, chayman hina
mikhuykunaqa allinta puqumuqku, mana allinta
Auki kawsaq chayqa chikchipas, ritipas, kasapas
ayllupa mikhuynin suwakuq haykurqanpuq.
Mana paraqtinqa aukikunaqa anchata
maakuqku, waqaykuspanku, imaraykuchus chay
wata llamkasqanku paykunaq makinkupi kaptin.

Parakuna
Paramamaqa ancha allinpuni chakra
uywaqpaqqa.
Kimsa parakunaqa kan: chanin
paraqa urqu para, samphallawan
kaptinqa chinapara, waqa parataq
wayna para.

wayra

Waqa yayra
Muyuq wayra.
Upa wayra
Suqa wayra
Machu wayra
Qasa wayra
Tutuka wayra