ONKNC BLM

DVZ PYASASI

GR

Genel bir tanmlamayla yabanc

lke paralarna veya para yerine
geen her trl deme aralarna
dviz (foreign exchange) denir.
Bankaclk uygulamalarnda nakit
yabanc paralara efektif dviz yada
sadece efektif ad verirlir.
2

DVZ PYASASININ KAPSAMI

Dviz piyasas, yabanc paralarn

yada nakit para yerine geen
banka havalesi, deme emri, ek
vs. gibi aralarn kiiler, bankalar
veya firmalar tarafndan alnp
satld piyasalardr.
3

I. DVZ PYASALARININ
LEMCLER

1. Bankalar ve banka-d ilemciler

Dviz piyasasnntemel arac kurumlar bankalardr. Ticari bankalar

genel olarak hem dviz alm satmyla, hem de dviz transferi ve
akreditif amak gibi d ticaret ilemleriyle urarlar.
Ticari bankalarn dviz ilemleri genellikle ayr bir departman
olankambiyo blmnde yrtlr. Ticari bankalar dnda lkemizde
olduu gibi yalnzca annda teslim eklinde dviz alm satm ilemleri
yapan, ve halk tarafndandviz bfesiolarak bilinen banka d mali
kurumlar da vardr.
Bankalar ve banka d ilemciler,al fiyatndan(bid price)aldklar
dvizi biraz daha yksek birsat fiyatndan(ask price)satarak kr
salamaya alrlar. Bu kurulularn fazlal doal olarak aralarnda
rekabet olumasn salayarak, al ve sat kurlar marjnn
daralmasna neden olur. Bu aynen mallar piyasasnda olduu gibi dviz
piyasasnda da etkinliin salanmasna katkda bulunur.

2. D ticaret ve d yatrm ilemleri

yapan kiiler ve firmalar

thalatlar ve ihracatlaryaptklar ticaretin

doal sonucu olarak dviz piyasann temel
ilemcileri arasnda yer alrlar.
Ayrcad portfolyo ve dolaysz sermaye
yatrmclar,ok uluslu irketlerve
turistlerdeticari ve yatrm faaliyetlerini
gerekletirmek amacyla dviz piyasasn
kullanmaktadrlar.
5

3. Speklatrler ve arbitrajclar

Spekltrlervearbitrajclarpiyasada dorudan ilem yaparak kazan

salamaya alan kiilerdir. Dviz alm ve satm ticareti ile uraanlar al
ve sat kurlar farkndan faydalanarak kr salamak amacndadrlar.
Spekltrlertm kazanlarn dviz kurlarnda bekledikleri
deimelerden elde etmeye alrlar.
Arbitrajclarise dvizin ayn anda deiik piyasalardaki kur farkllklarn
kullanma yoluna giderler.(bu konuyu ayrntl aklayacam bir yaz
ekleyeceim)
Speklsyon arbitraj faaliyetlerinin arlkl blm byk bankalar
tarafndan, bu bankalar adna alan ilemciler kanalyla gerekletirilir.
Bunun anlam bankalarn hem dviz ilemcisi(dealer)olduu gibi ayn
zamanda spekltr ve arbitrajc olarak da faaliyet gsterirler.

4. Merkez bankalar

Bir lkeninMerkez Bankas ve hazinesi, dviz piyasasn kr

amacyla deil,lkenin dviz rezervlerini belirli dzeyde
tutmak(eksiklerini piyasadan tamamlamak ve fazlay piyasada
satmak)velkenin ulusal parasnn deerini istenen
dorultuda ve lde etkilemekamal kullanrlar.
Merkez Bankas'nn yapt mdahaleler lkenin uyguladkur
politikasile ilgilidir.(rnek: oklu kur sistemi)
*Eer lke istikrarl bir kur politikas arzusundaysa, o zaman ani
dalgalanmalara kar nlemler alnr.
Dier taraftan, bazen hkmetler kur istikrarn salamaktan baka
amalar da gtmekte olabilirler. Bunlara rnek olarak; ksa sreli
yabanc mali sermayeyi lkeye ekmek iin ar deerlenmi kur
politikas izlemek gsterilebilir.
7

5. Dviz brokerleri

Broker, kendisi ileme taraf olmadan alc ve satcy bir

araya getiren, yani ileme araclk eden kii demektir.
Hizmetinin karl olarak taraflardanbir komisyon alr.
Annda haberleme amacyla bir broker dnya etrafnda
yzlerce banka veya teki mali temsilcilerle ak telefon
balants kurmu olabilir.
Gnmzde brokerler arasndaki youn telefon hatlarnn
yerini artk bilgisayarl otomatik ilem sistemleri
almaktadr. Yeni sistemlerde broker ihtiyac olmadan ilgili
taraflar fiyat teklif ve taleplerini dorudan ve anonim
olarak girebilmektedir.

6. Enflasyondan korunmaya alan

ilemciler

Yksek enflasyonlu lkelerde, ufak gelir sahiplerigelirlerinin

reel deerini enflasyona kar korumak amacyla bu paralar
harcama vakti gelinceye kadar daha gvenli grd yabanc
paralara dntrebilirler.
Aslnda bu olaya enflasyon nedeniyle ulusal paranndeer
biriktirme arac olma grevini yerine getirememesidenilmesi
daha doru olur. Bu durumunbir ileri aamasenflasyonun daha
yksek olmas nedeniyle ulusal parann deiim ve deer birim
olarak kullanlma ilevini yitirmesidir. Bu durumda insanlar btn bu
ilevler iin de ksa veya az ok uzun sreler iin dviz kullanma
yoluna gidebilirler.(dviz ile kira gibi)

II.Dviz Talebi ve Dviz

Arz

Dviz piyasasnn mterileri, yani

alc ve satc durumunda olanlar
uluslararas ticari, mali ilem
yapan veya speklatif faaliyette
bulunan gerek kiilerle firmalar
veya teki kurumlardr.

10

Mteriler eitli amalarla ulusal

para karlnda bankalardan
dviz satn alabilirler. Satn alnan
bu dvizler dviz talebini oluturur.
Ayn ekilde herhangi bir yolla
dviz kazanan veya ellerinde dviz
bulunduran kimseler ulusal para
karlnda bu dvizleri bankalara
satmak isteyebilirler. Dviz arz
bunlar kapsar.
11

Ana neden olarak herhangi bir

anda toplam dviz talebi u
etkenden kaynaklanm olabilir:

Mal ve hizmet talebi,

Yurtdna sermaye yatrmna bal
talep,
Speklasyon ve kur riskinden
korunmam amal talep
12

Toplam dviz arz da bunlarn

tersinden oluur:

Yabanc mal ve hizmet sat

Yabanclarn yurtiinde sermaye
yatrm yapmalar
Speklatif veya korunma amal dviz
sat

13

Dviz Talebi ve Dviz Arz Erileri

Dvi
z
Kuru

R0

M0

D
Dviz
Miktar

(a) Dviz Arz ve Talebi

Grafik 13.1: Serbest Kur Deimeleri

Grafikte grld gibi dviz

piyasasnda denge DD dviz talebi ile
SS dviz arznn kesitii E noktasnda
olur. Piyasa hacmi OMo, denge kuru
ORo olur

Toplam dviz talebi, lkenin

mal ve hizmet ithali ile yurt
dna ihra edilmek istenen
sermaye miktarndan oluur.
Kur ykseldike yabanc
mallar pahallar ve talep
edilen yabanc mal miktar
dolaysyla dviz talebi azalr.
Kur ykseldike ihra
mallar dviz cinsinden
ucuzlam olacaktr.

III. DVZ PYASASININ DER

PYASALARDAN FARKLARI

1- Dviz piyasalar alc ve satclarn dorudan

karlatklar piyasalar deildir.

Dviz piyasalarnda mal piyasalarndan farkl olarak alc ve satclar

genellikle hi kar karya gelmezler. nk alc ve satclar ilemleri
birbirleriyle deil,araclar vastasyla(banka, banka d mali kurulular
veya gerek kiiler)yaparlar.
Banka ve mali kurumlar piyasada araclk grevi stlenirler.(bankalarn
ayrca kendisi alc veya satc olabilmektedir)

2- Belirli bir borsa biiminde rgtlenmi piyasalar

deildir.

Dviz ilemleri, menkul kymetler borsasnda olduu gibi, belirli bir yerde
kurulu ve rgtsel yapya sahip borsalarda gerekletirilmez. Yani dviz
piyasalardanktr ve rgtlenmemitir. Baz kentler finansman
konusunda merkez olabilirler ama buna ramen toplamda danklk
srmektedir.
Piyasasnn yapsnn bu ekilde olmas fiyatlarn ilgililerce bilinmesi
bakmnda nemli bir noktadr. Merkezi bir piyasada fiyat renmek kolay
olabilmektedir. Tam tersi durumda ise bu kadar kolay olmamaktadr.
15

3- Piyasa yapmcl

Dviz piyasasnda faaliyet gsteren baz byk bankalarpiyasa

yapmcs(market maker)rol stlenirler. Bu bankalar bu
amala dviz ticareti iin belirli bir sermaye ayrmay seerler.
Beklentileri dorultusunda bir pozisyon belirlemesi yaparak, kur
deiimleri balamnda bir risk yklenmi olur. Bu durum piyasa
iin kurlarn belirlenmesi asndan bir dzenleyici etki
salayabilecek durumdadr.

4- Mterinin ihtiyalarna gre

szleme yaplabilmesi

Dviz piyasalar rgtlenmi olmad iin annda veya vadeli

olarak alm satmn yaplabildii ve standart szlemelerin
olmad bir yapya sahiptir. Bu balamda alnp satlan dvizler,
para cinsi, miktar ve vadesi bakmndan tamamenmterinin
isteine balolarak ayarlanabilmektedir.

16

5- Kresel nitelikte piyasalardr.

Dviz piyasalar doas gerei ulusal piyasalarla snrl deildir.

Dnyann neresinde olursa olsun, dviz ilemi yapan bankalar veya
dier mali kurumlar eitli iletiim aralaryla birbirine bal
durumdadr.Herhangi bir deiimden tm dier merkezler de
haberdar olmaktadr.Bu iletiim olanaklarna bal olarak artan hzl
gelimelerin bilinirlii ve arbitrajn ksa sreli mmkn olarak ortaya
kabilecek sapmalarn hzl bir ekilde dzeltilmesi sz konusudur. Tm
bunlara istinaden dviz piyasalarnn kresel piyasalar olduklar
sylenebilmektedir.

6- Yer yznde dviz piyasas hi

kapanmayan bir piyasa durumundadr.

Dnyann ekli dolaysyla ortaya kan saat farklarna bal olarak,24

saatlik bir gn sresi iinde dnyadaki piyasalardan en
azndan bir ksm her zaman ak durumda kalmaktadr. Buna
rnek olarak, ABD'nin batsnda alma gn sona erince, Uzak Dou
piyasalarnn gne balangc gsterilebilir.
Dviz piyasasnn bu ekilde hi kapanmamasnn sonucu olarak, gnn
her saatinde dnya etrafnda bankalar arasnda dviz ticaretinin
gerekletii grlmektedir. Bu nedenle, dier piyasalar kapal iken bir
piyasadaki gelime tm piyasay etkileyebilir. Dier taraftan
varolduumuz bir piyasa kapanm olsa bile dier piyasalardaki
gelimeler bir sonraki alta kurun deimi olarak balayabileceini
gstermektedir.
17

7- TRPye olduka yakn piyasalardr.

Dviz piyasalarna hkmet mdahalelerini darda tutarsak,

dviz piyasalar tam rekabet koullarna byk lde
uygunlu gstermektedir.
Buna ynelik rnekler,alc ve satclarn ok sayda
olmas, piyasalara giri ve kn serbest
olmasvedvizin homojen bir ekonomik varlk
olmassylenebilir. Ayrca ilemciler piyasa koullar hakknda
geni bir bilgiye sahip durumdadrlar. Sonu olarak,
hkmetler mdahelede bulunmadklar durumlarda dviz
piyasalar tam rekabet koullarna yaklamaktadr.

18

IV. DVZ PYASASININ

FONKSYONLARI

A) Satnalma gc transferi

Normal koullar altnda her lkede kullanlan para kendi

ulusal paras olmaktadr. Bu varsayma istinaden, baka
lkelerle yaplan ticaret ve mali ilemlerde ilgili lkelerin
paralarna veya ona dntrlebilen bir nc lke
parasna gerek duyulmaktadr.
Dviz piyasasnn temel ileviulusal paralarn birbirine
dntrlmesini salayarak uluslaras ticaret,
yatrm ve mali fon transferini mmkn klmaktr. Bu
yzden eer dviz piyasalar olmasayd, bir lkede yaayan
insanlarn sahip olduklar o lkenin ana parasna bal olan
servetlerin normal koullar altnda o lke snrlarnn dna
kartlabilmesi ok zor ve olanaksz olurdu.
19

B) Kredi salama

Ticaret ilemlerinde mallarn lkeler arasnda tanmas zaman alan

bir sretir. Bir sre uzakla bal olarak ksa veya 6 ay gibi uzun
sreler olabilmektedir. Butamann gerekletii zaman
ierisinde finansmann da yaplmas gereklidir.
Eerdeme pein yaplrsa, bufinansman ithalat tarafndan
karlanrken, deme mal ithalatya ulatktan sonra
yaplrsabu seferdefinansman ihracat karlam olmaktadr.
Dier taraftan yaygn kullanlan bir yntem ise, ne ihracatnn ne
ithalatnn bu finansman salad'akreditif'sistemidir.
Ksaca, bu finansmannbankalar tarafndan karlanmasn ifade
eder. Akreditif yoluyla yaplan demedeihracat maln gemiye
ykledii anda sahip olduu evraklar bankaya getirerek
kendisine deme yaplmasn salar. Ticaretin dier taraf
olanithalat ise, gmre gelen mallar almak iin bankadan
sz edilen evraklar almak iin demeyi bankaya yapar. Bu
sayede tama sresi boyunca finansman bankann akreditif hesab
salam olur.
Dier yandan kredi ilevi yalnzca bununla snrl deildir. Normal
kredi frsatlar da eitli amalarla ihracat veya ithalat kii ve
kurululara sunulabilmektedir.
20

C) Riskten korunma

Hem mal ticareti ile uraan ithalat ve ihracatlar,

hem de yabanc piyasalarda fon araynda olan ve
d yatrm yapmak isteyenler beklenmedik kur
risklerine ak hale gelmektedir. Bu bakmdan kur
risklerini gidermek ve en aza indirmek iin dviz
piyasalarnda uygun ilemler yaplmas beklenen bir
zm olanan sunar. Sonu olarak, dviz piyasas
nemli bir ilevi olarakilgili taraflara kur
riskinden korunma olana
salayabilmektedir.(hedging)

21

V. DVZ PYASASINDA LEM TRLER

1. Annda lemler
2. Vadeli lemler
3. Dviz Swaplar

22

1. Annda lemler

Annda ilemler (spot transactions), alnp satlan paralarn ilke olarak

anlamaya varld anda teslimi kaydyla gerekletirilen ilemlerdir.
Bununla birlikte, anlamaya varlr varlmaz taraflardan birinin dvizi,
dierinin de kararlatrlan kur zerinden bunun karl olan ulusal
paray teslim etmesi durumu daha ok nakit dviz ilemlerinde
grlr. rnein, bir bankada efektif dviz satmalm veya sat bu
ekilde gerekletirilir. Interbank piyasasnda hesaptan hesaba havale
biiminde yaplacak annda ilemlerde deme ve teslim tarihi
(settlement date) ise normal olarak anlamaya varld tarihi izleyen
iki igndr.

23

1. Annda lemler

deme ve teslim tarihine ilemin valr (value date) de denir. Valrn iki
ign sonrasna ait olmas taraflara kolaylk salamak iindir. Byle bir sre
bir tarafn satt dvizi, dier tarafn da ulusal paray kar tarafa devretmeye
hazr duruma getirmesine yardmc olur.
Valr tarihinde dnyadaki bankalar arasndaki dolar demelerinin ou CHIPS
ad verilen bir sistem araclyla gerekletirilir. CHIPS, merkezi New York'ta
bulunan ve dnyada dviz lemi yapan ou bankalarn ye olduklar bir fon
transferi sistemdir. Bu sistem sayesinde dolar fonlar bir uluslararas bankadan
dierine ok hzl, ucuz ve hatasz bir biimde devredilmi olur.

24

Merkezi svirede bulunan Uluslararas Denkletirme Bankas

(BIS) tarafndan yaplan bir anketin sonularna gre uluslararas
piyasalardaki annda ilem ve vadeli ilemler ortalamas
grlmektedir.

2013 yl Nisan ay ortalama gnlk annda

teslim dviz hacmi 2.046 milyar dolardr.
25

2. Vadeli lemler

Vadeli ilemler ise gelecekte bir tarihte belirli miktar ulusal para karlnda
belirli miktar yabanc parann devredilmesini gerektiren ilemlerdir.
Vadeli ilemlerin gerektirdii dviz al veya sat szlemesi bugnden bir
banka ile yaplr ve uygulanacak kur da imdiden belirlenir. Ancak dvizin ve
karlnda denecek ulusal parann teslimi gelecekte anlamaya varlan
belirli bir tarihte yerine getirilir. Vadeli kurlar valrlerine gre genellikle 30,
60 veya 90 gnlk olarak kote edilirler.
Kukusuz vadeli szlemelere uygulanan kurlar a-nnda kurlara uygulanan
kurlardan farkldr. Bu kur fark, en az ilgili ulusal paralar zerindeki faiz
oranlarnn farkna eittir. Dier bir deyile, dk faizli ulusal para vadeli
piyasada yksek faizli ulusal para karsnda bu faiz fark lsnde pahalya
satlr (prim yapar).
2013 Yl Nisan ay itibariyle gnlk ortalama ilemler 680 milyar dolardr.

26

3. Dviz Swaplar

Dviz piyasasnda gerekletirilen ilemlerin bir blm de

swaplardr. Dviz swap bir dvizin belirli miktarnn iki farkl teslim
tarihi (valr) ile ayn anda hem alnmas, hem de satlmas biimindeki
ilemlere verilen addr. Alm ve satm ilemleri ayn banka ile veya bir
brokerle birbirine bal olarak yaplr. Anlama ayn kar taraf ile tek
ilem biiminde yapld iin burada bir kur riski sz konusu olmaz.
Bir annda dviz ilemi karlnda bir vadeli ilem yaplmas
biimindeki dviz swaplarna "vadeli karlnda annda teslim swap
lan" (spot against forward swaps) ad verilir.

27

rnein, yabanc paralara ksa vadeli olarak yatrlan fonlar kur

riskine kar korumak zere annda piyasada nce bir dviz al ilemi,
sonra da bununla balantl olarak vadeli bir dviz sat dzenlemesi
yaplmas dviz swap uygulamalarnn yaygn uygulama alanlardr.
Bunun gibi, ticari bankalarn bir yabanc para zerinden verdikleri
eksik veya fazla pozisyonlar denkletirmek zere dier bankalardan
daha sonra iade edilmek zere bu miktar dvizi dn almalar da
baka bir dviz swap rneidir.
Dviz swaplartabloda grld gibi dviz
piyasalarndaen byk ilem hacmini
oluturmaktadr.

28

VI. DVZ KURU

Dviz fiyatlarna dviz kuru denir.

Dviz kuru iki milli para birimi arasndaki
deiim orannn ifade eder.
Dviz kuru bir fiyat olmakla beraber herhangi
bir maln fiyatndan farkldr. Kurlardaki
deiiklik uluslararas ekonomik ilikilere konu
olan mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarn ve
sonra da dier piyasalar etkileyerek
ekonomilerde global deiiklikler yaratr.
Dviz kuru dviz piyasasnda oluur.
29

IV. DVZ KURU

1. Dolayl ve Dolaysz Kotasyon

Dviz kuru yabanc para biriminin

deitirilebildii ulusal para miktar biiminde
tanmlanmsa
1$ = 1.25 TL
gibi buna Dolaysz Kotasyon (Avrupa Usul)

Dviz Kuru bir birim ulusal para ile

deitirilebilen yabanc para miktar biiminde
tanmlanm ise
1 TL = 1/1.25 = 0.80 $
gibi Dolayl Kotasyon (Amerikan Usul) denir.
30

IV. DVZ KURU

Dviz Kuru ykselirse yabanc

parann deeri ARTAR, ulusal
parann deeri AZALIR.

Dviz Kuru derse yabanc

parann deeri AZALIR, ulusal
parann deeri ARTAR.
31

IV. DVZ KURU

Bankalarn dviz alm satm iin

kur belirlemeleri kote etmek veya
kotasyon deyimleri ile ifade
olunur. Trke anlam fiyat
yazmak tr
32

IV. DVZ KURU

2. Dviz Al Kuru, Dviz Sat Kuru
ve Kur Marj

Bankalar Dviz Kurlarn al ve sat

kurlar olarak ayr ayr kote ederler.

Bankalar dvizi dk fiyattan alr

yksek fiyattan satar. Al ve sat
kurlar arasndaki fark bankann
krn ve ilem giderlerini kapsar
buna Kur Marj denir.
33

IV. DVZ KURU

2. Dviz Al Kuru, Dviz Sat Kuru
ve Kur Marj

Kur marjn yllk faiz veya kr oran

ile karlatrabilmek iin bunlarn
yzdelik oranlara dntrlmesi
gerekir:

Kur Marj (yzde) =

Sat Kuru (PS) Al Kuru (PA)

Sat Kuru (PS)

X 100

34

IV. DVZ KURU

2. Dviz Al Kuru, Dviz Sat Kuru
ve Kur Marj

rnein dolarn al kuru 1.40TL ve

sat kuru 1.50TL ise kur marj %
6.6 olur.

Kur Marj (yzde) =

1.50 1.40
1.50

X 100= % 6.6

35

IV. DVZ KURU

1. Dviz Al Kuru, Dviz Sat Kuru
ve Kur Marj

Marj demelerinin sresi ksadr.

Bunu Yllk yzdelere
dntrrsek, rnein al ve
sat arasnda 10 gn sre
1.50
1.40kur 10
geiyorsa
yllk
marj
%
18.5
=
%
18.5
X
X 100
1.50
360
olur.

Kur Marj (yllk yzde) =

36

IV. DVZ KURU

3. Kur Marjn Etkileyen Faktrler

Al ve sat kurlar arasndaki

farkllklarn nedenleri:
1- Dviz ilemlerinin miktar fazla
olursa alm satm marj dk olur.
2- Dviz piyasas istikrarszsa yani ini
ve klar varsa marjlar yksektir.
3- O parann gelecekteki piyasa
koullarna ilikin istikrarszlk
beklentileri de marjlar artrr.
37

IV. DVZ KURU

3. Kur Marjn Etkileyen Faktrler
Efektif Kurlarda Al Sat Marjnn Yksek Olu
Nedenleri:
1- Efektif Dvizler genellikle ufak miktarda alnr
satlr. Bu ufak miktarlar iin de ayn idari
masraflar yaplr.
2- Efektif dvizler bankalarda nakit olarak
bulunur. Deiik yabanc paralar kasasnda tutan
banka bu alm satm sresi iinde faiz geliri elde
etmez.
3- Nakit dvizlerin gvenlik problemi vardr.
Ayrca nakit dvizlerin ilgili lkeden getirilmesi bir
masraf gerektirir.
Bu nedenlerle efektif dviz kurlar dvize gre
daha fazla alm satm marjn ierir. .
38

IV. DVZ KURU

4. Dolaysz Kur ve apraz Kur

ki ulusal para arasnda piyasada fiilen

uygulanan deiim oranna Dz Kur
(Dolaysz Kur) denir.
1$=1 TL
Farkl paralarn kurlarnn $ gibi ortak bir
payda zerinden hesaplanmasna
apraz Kur (Dolayl Kur) denir.
1 $=2
Frankfurt Piyasasnda
1 $=1 TL
Tahtakale Piyasasnda
1 = 0.5 TL Dolayl Kur olur
39

TCMB Dviz Kurlar

40

apraz Kurlar 28.02.2014

41

IV. DVZ KURU

3. Efektif Dviz Kurlar

Bir ulusal parann d deeri (satnalma

gc) onunla satn alnabilecek yabanc
mal, hizmet veya mali deerlere baldr.
Bu ise dolaysz kotasyonda dviz kurunun
tersine eittir.
Bir ulusal parann d deerini
hesaplamak iin efektif dviz kuru
hesaplanr: ulusal parann, lkenin balca
ticaret ortaklarnn paralaryla olan
kurlarnn arlkl ortalamasna eittir.
42

Reel Dviz Kurlar

R (Reel Dviz Kuru)

E (nominal dviz kuru)
Pd (d enflasyon oran)
Pi (yurtii enfalsyon oran)
1+Pd
R = E x 1+Pi
43

Nominal dviz kuru yl iinde E: 1$ = 1.20TL olarak

sabit tutulmu iken Trkiyede enflasyon oran
Pi=0.10 ve ABDde enflasyon oran Pd=0.05 olmu ise
reel dviz kurundaki deime,
R = 1.20 x (1+0.05/1+0.10) =1,14 olur.
Reel dviz kurunun nominal kurun altna dmesi
ulusal parann ar deerlenmesi anlamna gelir.
Bunun sonucu ise lkenin uluslar aras piyasalardaki
rekabet gcnn zayflamasdr. Baka bir ifadeyle
lke greceli olarak pahallamas nedeniyle ihracat
yapmakta glk ekerken, ucuzlayan yabanc mallar
dolaysyla ithalatta patlama yaayabilir.
44

Ulusal parann ar deerlenmesi ihracat

caydrc ve ithalat zendirici etkileri
dolaysyla d ticaret aklarnn nemli
bir nedenidir. Bu durumun ortaya
kmasnn temel nedeni MBnin piyasaya
mdahaleleri dolaysyla dviz kurlarnn
dk tutulmas, baka bir deyile
greceli enflasyon fark lsnde kurun
ykselmesine izin verilmemesidir.
45

VII. DVZ ARBTRAJI

Bir dviz, menkul deer, mal veya

retim faktrnn belli bir andaki
fiyat farkllndan yararlanmak
zere, bu varln eanl olarak
alnp-satlmasna arbitraj denir.
Risksiz oluu arbitraj,
speklasyondan ayran en nemli
faktrdr.
46

V. DVZ ARBTRAJI
1. Yer Arbitraj: ki Ulu Arbitraj

Dviz Arbitraj ayn iki para arasndaki

kurlarn belirli bir anda eitli piyasalarda
farkl olmasndan kaynaklanabilir.
stanbul Piyasas
1$=1.5 TL

New York Piyasas

1$=2 TL

Arbitrajc elindeki 1.5TL stanbul Piyasasndan

dolar alr.
Ayn anda New York Borsasnda 1$ 2 TLye
evirir.
Bu durumda 0.5 TL (%33 orannda kr etmi
olur)
47

V. DVZ ARBTRAJI
1. Yer Arbitraj: ki Ulu Arbitraj

Kiisel kr salamann yannda,

ekonomik adan arbitrajn en nemli
yarar, kur uyumunu gerekletirmesi
ve Tek Fiyat Kanunun ilemesine
olanak vermesidir.

Arbitrajc stanbulda dolar satn aldka

talep artar ve TL fiyat ykselir.
New York Piyasasnda dolar sattka dolar
arz artar ve fiyat dmeye balar.
48

V. DVZ ARBTRAJI
2. apraz Kur Farkna Dayal
Arbitraj : Ulu Arbitraj

Arbitraj, bazen iki para arasndaki dolaysz

kur ile apraz kurlardan hesaplanan
dolayl kur farkndan kaynaklanabilir.
YTL, ve USD olmak zere para
arasndaki kurlarn aadaki gibi
olduunu kabul edelim.
2$=1
veya 1$=1,5 TL
1 =2 TL

Arbitrajc 6 TL ile balarsa 3 satn alr.

3 ile 6 $ satn alr.
6 $ 9 TLye dntrr.
3 TL (%50 orannda) kr eder.
49

V. DVZ ARBTRAJI
2. Ulu Arbitraj: Grafikle Gsterim
1$=2 TL

TL

1$=1
ise

TL

TL

TL

TL

TL

$
TL
1
2

$
1
1

1
2

rnee gre TL ile arasndaki denge kuru 1TL=0.5 (veya 1

=2TL) olarak belirlenmelidir.

50

Eer

TL

=1

>
>

$
TL
$=1

X
X

$
=1

TL=
TL=
$=1
ise elinde
Euroya dntrecek, Euro ile
2
1 TL olanlar bunu

dolar satn alacak ve dolar fonlarn tekrar TLye

dntrecektir. (gen sadan sola doru dolalmtr)
rnein gre TL ile arasndaki denge kuru 1TL=0.5 (veya 1 =2TL)
olmas gerekirken 1TL = 1 ise elinde 20 TL olan bir yatrmc bununla 20
alr. Bu 20 yu 20 dolara dntrp 20 dolar TLye dntrdnde
elinde 40 TLsi olur

51

1$=2 TL
1$=1
ise

Eer

TL
=0,25

<
<

$
TL
$=1

X
X

$
=1

TL=
TL=
$=1
2
1 TL olanlar bunu
ise elinde
dolara dntrecek, dolar ile
euro satn alacak ve euro fonlarn tekrar TLye
dntrecektir. (gen soldan saa doru dolalmtr)
rnein gre TL ile arasndaki denge kuru 1TL=0.5 (veya 1 =2TL)
olmas gerekirken 1TL = 0.25 ise elinde 20 TL olan bir yatrmc bununla
10 dolar alr. Bu 10 dolar 10 ya dntrp 10 yu TLye
dntrdnde elinde 40 TLsi olur

52

VIII. DVZ SPEKLASYONU

Speklasyon, bir kimsenin kendi yapt tahminlere

dayanarak fiyatnda ykselme bekledii ekonomik
varl satn almas, fiyatnda dme beklediklerini ise
satmas yoluyla kr salama faaliyetidir.
Speklasyonun ayrc zellii ilerideki fiyat
deimelerinin bugnden tam olarak bilinmemesi yani
gelecee ait bir belirsizliin bulunmasdr. Bu durumda
herkes tm gstergeleri gz nne alarak tahminler
yapar. Risk yklenmek speklasyonun temel zelliidir.
Speklatrler dviz kurlarndaki deimelerin tahmin
edilmesinde
lkenin demeler bilanosu durumu,

faiz ve enflasyon oran,

ihracattaki gelimeler,

d bor demeleri,

IMF gibi mali kurulularn destei vs.

gibi tm etkenleri dikkate alrlar.

53

IX. PERAKENDE VE TOPTAN

(NTERBANK) DVZ PYASALARI

Bankalar dviz piyasasnn vazgeilmez

kurululardr. Mteriler dviz ilemlerinin
byk bir blmn bankalarla gerekletirirler.
Ayrca d ticaret ve uluslar aras deme
ilemleri de bankalar araclyla yrtlr.

54

IX. PERAKENDE VE TOPTAN (NTERBANK)

DVZ PYASALARI
1. Bankalar ve Uluslararas deme lemleri

TRKYE

Mal

thalat
deme (TL)

Trkiye
Bankas

deme emri

ABD
hracat
deme ($)

Amerika
Bankas

*stanbul'daki bir ithalatnn New York'taki bir ihracatdan satn ald bir mal
karlnda ona 1.000$ tutarnda bir deme yapmak istediini dnelim.
lk olarak, ithalat stanbul'daki bir bankaya telefon ederek o gnk dviz
kurunu ve yapaca ilemle ilgili bankann komisyon ve dier masraflarn
sormaldr. nerilen fiyat ve koullarn kabul sonrasmteri ile banka

55

TRKYE

Mal

thalat
deme (TL)

Trkiye
Bankas

deme emri

ABD
hracat
deme ($)

Amerika
Bankas

Ticari beklenti gerei, anlamann salanmasn izleyen iki i gn ierisinde

mteri anlalan fiyat zerinden TL olarak demeyi yapmas ve bankann da
dviz satn gerekletirmesi gereklidir. Bundan sonra bankann grevi,
mterisine satt bu dvizlerin New York'taki ihracatya ulatrlmasdr.
Bu amala stanbul'daki banka bir haberleme kanalyla New York'taki muhabir
bankasna bir mesaj gndererek,kimlii ve adresi belirtilen ihracatya
1.000$ denmesi talimatn verir. Bu mesaj alan muhabir banka gerekli
aratrmay yaptktan sonrailgili kii veya firmaya demede bulunur. Buna
istinaden kendi bnyesindeki stanbul'daki bankaya ait olan hesaba bu
56
miktarda bir bor kayd drr. Sonu olarak, deme gerekletirilmi olur.

2. Perakende ve nterbank Dviz

lemleri

Bankalarla(ve dviz ticareti yapan banka d mali

kurumlar)mteriler arasndaki ilemlere'perakende dviz
piyasas'(retail market)denilmektedir. Dviz piyasasnn ikinci
boyutu ve grnmeyen yn ise, dviz pozisyonlarn
denkletirmek iinbankalar arasndaki dviz ilemleridir.
Buna da'bankalar aras dviz piyasas'veya'dviz
interbank'denilmektedir. Bu yazmzda dviz piyasasnn
grnmeyen yzn oluturan bu ikinci tr piyasa zerinde
durulacaktr.
Balang olarak dviz piyasasnn en byk blmninterbank
piyasasoluturduunu sylemek doru olur.
57

Dviz ilemlerinde genel olarak bir bankann karlaaca

risk, beklenmedik bir kur deiimlerinden meydana gelir.
rnein;*kurlardaki ani bir d, bankann elindeki dviz
rezervlerinin deerinin drecek ve bankay zarara
uratacaktr. Dier taraftan kurlardaki bir ykselme de
bankann dviz borlarnn (eer varsa) ulusal para
karlndaki deerlerini arttrarak yine bir zarara yol
aabilmektedir.
Eer belirli sre ierisinde bankann yabanc bir para
zerinden, mterilerinden satn ald miktar mterilere
satt miktara eit olursa, dviz rezerv pozisyonlarnda
deime olmayacak ve herhangi bir dviz riski
bulunmayacaktr.
58

Ancak, eer satn alnan dviz miktar sat tutarndan fazla olursa, o
durumda dviz rezervlerinde bir art grnecektir. Bu duruma
literatrde bankann sz edilenyabanc para zerinde
fazla(uzun)pozisyon(long position)almas denilmektedir. Tersi
durumunda, yani bankann ayn para zerinden satn aldndan daha
fazla dviz sat yapt dnlrse, buna
daeksik(ksa)pozisyon(short position)ad verilir.
3. Bankalarn Dviz Riski Ynetimi
Bankalar normal olarak speklatr kurulular deildirler. Bu
bakmdan dviz ilemlerinde gvenceli hareket dncesindedirler.
Gerek fazla, gerek eksik pozisyon durumlarnda banka kur riskine
ak hale gelir.
Bunun nedeni, birinci durumda banka bir dviz rezervi fazlasna
sahiptir.Eer bu fazlal elden karmazsa, o parann
kurundaki bir dten zarara urayacaktr.kinci durumda,
yani eksik pozisyon durumunda ise, yine bir risk sz konusudur.
Bunun sebebi ise, elinde yeterli olandan az dviz bulunmas, fazla
miktarda ulusal parann bulunmas demektir. Bu yzden eer dviz
kuru ykselirse, bir zarara uramas kesindir.
59

Bankalar ak pozisyonlarn denkletirmek

maksadyla interbank piyasasna bavurabilirler.
nterbank piyasas(bankalar aras dviz piyasas)
dealer'lardan vebroker'lardan olumaktadr. Bu iki
ilemcinin de rolleri temel olarak fark gstermektedir.
Dealer, faaliyetlerini byk bir bankann ana merkezi
durumundaki dviz departmannda yrtr. Yani
birpiyasa yapcs(market maker)durumundadr.
Bankann planna gre belirledii ihtiyalar iin srekli
olarak dviz almaya ve satmaya hazr durumdadr.

60

Interbank piyasasnda yaplan ilemler,en dk 1

milyon ve onun st katlar biimde gereklemektedir.
Bu piyasada uygulanan kurlar, bankalarn perakende
mterileri iin belirledikleri fiyatlardan farkl olmaktadrlar.
Daha net olarak aklamak gerekirse, rnein; dolar
zerinden eksik pozisyon veren bir bankay ele alrsak,
pozisyonu denkletirmek iin dolar satn almak isteyecek
bu bankann nnde iki seenek vardr.Birincisi,ana
merkezindeki dealer'n dorudan teki bankalara
ulaarak dolar satmak isteyen bir banka bulmay
denemesidir. kincisiisebir broker'a bavurarak onun
araclk hizmetlerinden yararlanmaktr.
61

Birinci yola seilirse,*dealer piyasada faaliyet gsteren ok

saydaki bankadan bazlarn dorudan arar ve kar tarafn
fiyat tekliflerinden uygun bulduu olursa, dorudan anlama
yapabilir.Bir dealer bu tarz bir haberleme srasnda dier
tarafa alc veya satc olduunu belirtmeden onun fiyat
bildirmesini ister. Bylece al ve sat fiyatlar belirtilir. Kar
taraftan gelen teklif sonras, araycnn yalnz1
dakikadnme sresi mevcuttur. verecei karar balayc
olacaktr, o bakmdan byle durumlarda sakin kalabilen kiiler
tercih edilirler. Dorudan kar taraf aranp i bitirilmesi
durumunda broker komisyonlarndan tasarruf etme avantaj
bulunmaktadr.
kinci seenekte ise, ilem yapaca kar bankay kendisi
arayp bulmak yerine, bui bir broker'a havale edilir.
Brokerlar bankalar arasndaaraclk grevistlenirler. Bu
hizmet karlnda her iki taraftan da bir komisyon alnr.
62

Belirtilmesinde fayda olan bir nokta,Bankalarbu

piyasada ister alc ister satc olsunlar, grmeler
yaplrkenkimliklerinin bilinmesini arzu etmezler.
nk bu hem kendileri hem de piyasa asndan
olumsuz sonulara neden olabilir.
rnek vermek gerekirse, bir byk bankann piyasaya
alc olarak girmesi, piyasada dviz talebinin arttna
iaret edecek ve satc da buna bal olarak fiyat
ykseletecektir. Ayn ekilde tam tersi durumda, byk
bir bankann dviz satmak istemesi de piyasada kurlar
drc bir etki yapabilir. Kk bankalar ise
kapasitelerinin bilinmemesi amacyla kimliklerinin
ilemler son aamaya gelene kadar saklamay seerler.

63

Broker araclyla dolar satn almak banka durumuna geri

dnersek,Banka brokera satn almak istedii dvizin
miktarn ve deyebilecei fiyatn st snrn bildirir.
Broker da eer elinde byle bir teklif varsa onu ilgili bankaya
bildirir. Yoksa, alcnn kimliini belirtmeden eitli bankalara
bavurup dolar sat teklifleri alr. Bu teklifler ierisinde en
uygun olann dviz talep eden bankaya iletir ve teklif kabul
edildikten sonra alc ve satc arasnda dorudan ilikiye
geilmesi dnemine geilir. O aamaya kadar bankalar
birbirlerinin kimlikleri hakknda bilgi sahibi olmazlar.
Brokerlar yaptklar ileri dolaysyla dviz piyasasndaki
gelimeleri yakndan takip ederler. Bu bakmdan piyasann
yn ve olas kur deimeleri hakknda olduka salkl
tahminlerde bulunabilmektedirler. Araclk faaliyetleri
yrtrken bu eilimlerin olumasnda nemli derecede etkili
olurlar.Kaliteli broker hizmetleri olduka pahal
olmaktadr. Bu yzden byk bankalar broker faaliyetlerine
bavurmaktansa kendi bnyelerindeki dealer'lar kullanarak
ilgili bankalar dorudan kendileri arayp bulmay tercih ederler.

64

Her iki adan da bankalar arasnda yaplan

ilemlere'dviz interbank'denilmektedir. Dviz
interbankna konu olan alm ve satm ilemlerinin hacmi,
dier yaptklar ilemlere gre ok daha byktr.
Hacimlerinin byk olmas nedeniyle interbank
ilemlerine uygulanan dviz kurlar da perakende
piyasada geerli olanlardan daha dktr.
Bankalar perakende piyasadaki mterilerinden gelecek
her siparii karlamak iin interbank piyasasna girmeleri
gerekli deildir. Bu konuda esneklik iinde hareket
ederler. Pozisyonlarndaki eksilme veya artma ancak
nceden belirlenmi kabul edilemez snrlara
ulatktan sonra bunu denkletirmek isterler. Bunun
anlam bankalar uygulamada belirli llerde bir eksik
veya fazla pozisyon almay normal kabul ederler.
65

nterbank Piyasasnda Elektronik leme

Dayal Sistemler

1980'lerden sonra interbank piyasasnda dorudan bir kar taraf bulma

alannda byk ilerlemeler saland.'Otomatik ilem
sistemleri'(automatic dealing system)denilen uygulamalar ortaya kt.
Dnya apnda bankalarn dealer'lar arasnda ilem fiyatlar, ilem miktarlar
ve teki piyasa bilgileri konusunda dorudan iletiim kurma ve otomatik
olarak ilem yapma imkan salarlar. En tannmlarndan birisi ABD'de 1992
de faaliyete balayan'Reuters'tir. Ertesi yl,MINEXoluturuldu. Ayrca Japon
bankalar ve Dow Jones iinTelerateveElectronic Brokering
Serviceskuruldu.
Reutersve benzerleri uygulamalarnda sisteme ye olarak katlan bankalar
ve teki mali kurumlar yaynlanmas iin al ve sat fiyatlarn ekrana canl
olarak girerler. Fiyat kotasyonlar ekrandaanonim(isimsiz)olarak gzkr.
Bankalarn girdii bu fiyat neri ve talepleri rttnde ilem
tamamlanmaktadr. Sistem ayrca taraflarn yeterli bir kredisinin olup
olmadn da kontrol ederek ve taraflarn onaylaryla ilemi tamamlar.
66

Bu yeni uygulamalarn ortaya kyla gelenekse telefona

dayal dorudan arama yntemine gre ilemler daha hzl
biimde gerekletirilebilmektedir. Dier taraftanhzl
karar vermeknem kazanmtr. Otomatik ilem
sistemlerinin yaygnlamas ile birliktebrokerlk
faaliyetlerinde azalmagrlmektedir. Yalnzca sistem
dndaki bankalar bu geleneksel yntemi srdrmektedir.
Tm bunlardan ayr olarak, interbank piyasasndademe
ve denkletirme(clearing and settlement)maksadyla
eitli sistemler oluturulmutur.CHIPSbunlardan birisidir.
Bankalar arasndaki faaliyetlerin iki tarafl biimde
denkletirilmesi byk maliyetlere yol at iin, bu
ilemlerin ok tarafl olarak denkletirilmesi amacyla
kurulan sistemler ise hem maliyetleri dren hem de
likidite risklerini azaltan bir etkisi bulunmaktadr.
67

X. ULUSAL PARANIN
KONVERTBLTES

Konvertibilite, bir lke ulusal parasnn,

dviz piyasasnda serbeste teki lke
paralarna dntrlebilme zelliine
sahip olmasn ifade eder.
Konvertibilitenin ilk koulu, lkede
yasalara gre serbest bir dviz piyasasnn
varldr.
Konvertibilitenin ayrc bir zellii dileyen
herkesin serbeste dviz ilemi yapabilme
hakknn bulunmasdr.
68

X. ULUSAL PARANIN KONVERTBLTES

Konvertibilitenin tersi kambiyo

denetimidir. En kat ekli ile kambiyo
denetiminde serbest dviz ilemlerine
tmyle izin verilmez. Her trl dviz
alm satm ilemi devletin tekelinde
olumutur.
Trkiye ulusal parasn 1991 yl
balarnda ulusal parasn konvertibl
bir para olarak IMFye tescil
ettirmitir.
69