Kalcij

element i najvaniji
spojevi
kalcij u tlu
kalcij u biljkama

relativna atomska masa

atomski broj

gustoa u vrstom
stanju (g/cm3)

ime
kalcij
calcium (lat.)
calcium (eng.)
Calcium (njem.)
calcium (fran.)
calcio (tal.)

biogeni element

elektronska konfiguracija
K
L
M
N

1s2
2s2, 2p6
3s2, 3p6
4s2

dva e u N ljusci,
osam e - u M ljusci

otputanjem 2 elektrona nastaju ionski spojevi u

kojima je metal elektron donor i postaje kation,
a element s desne strane periodnog sustava (npr.
Cl) je elektron akceptor i postaje anion

zagrijavanjem u atmosferi vodika stvara

hidrid CaH2 koji s vodom stvara hidroksid
Ca(OH)2 uz oslobaanje vodika

karakteristika oksida je alkalnost i visoko talite, a dobiva

se preko karbonata:
CaCO3 CaO + CO2
oksid je poznat kao ivo vapno, a s vodom daje hidroksid:
CaO + H2O Ca(OH)2 + 67 kJ

Ca(OH)2 kao suspenzija u vodi daje vapneno

mlijeko koje s pijeskom ini malter, a osnova
njegovog otvrdnjavanja je stvaranje karbonata
Ca(OH)2 + CO2 CaCO3 + H2O

CaSO4 prirodni gips je CaSO4 2H2O koji zagrijavanjem gubi

dio vode, a zatim se stvrdne ponovnim vezanjem vode
CaF2

mineral fluorit slabo topiv u vodi (fluorescencija:

apsorbira UV, a emitira vidljivo svjetlo)

CaCl2

dobro topiv u vodi i ima veliki afinitet za vodu - desikant

CaCO3 netopiv je u vodi, ali ako voda sadri CO2 vapnenac se topi:
CaCO3 + CO2 + H2O Ca(HCO3)2
reverzibilnost reakcije omoguuje ponovno taloenje vapnenca

Kalcij u tlu
spada u najrasprostranjenije elemente litosfere:
O 46,6 %,
Si 27,72 %
Al 8,13 %
Fe 5,00 %
Ca 3,63 %
...
porijeklo:
primarni minerali silicija
sekundarni minerali kalcija: kalcit CaCO3
dolomit CaCO3 MgCO3
gips CaSO4 2H2O
fosfati fosforiti, apatiti
razgradnjom nastaje Ca koji je uglavnom izmjenjivo sorbiran ili iznova gradi
sekundarne minerale

Koliine i pristupanost kalcija u tlu

anorganske rezerve Ca u tlima u prosjeku 0,2 2,0 %, u karbonatnim tlima 10 %
organske rezerve Ca u tlu bez znaaja za ishranu bilja
koliina pristupanog Ca u tlu prosjeno 400 4000 mg kg -1
mg l -1
ppm
uglavnom je u izmjenjivom obliku pa Ca zauzima i iznad 80 % AK tla
u vodenoj je fazi 1-5 % izmjenjive koliine Ca to ini 20 150 mg l -1 (mg kg -1)
granina vrijednost pada prinosa je koncentracija Ca u vodenoj fazi tla
1 cmol (+) kg -1 (mekv kg -1) ili
1 cmol (+) dm-3 (mekv dm-3) ili
1 cmol (+) l-1 (mekv l-1) to iznosi
20 mg Ca l -1

Znaaj kalcija u tlu i gubitak iz tla

- odravanje pH reakcije tla (indirektan utjecaj na pristupanost B, Fe, Mn, Zn, Cu)
- odravanje strukture tla (povezivanje estica u strukturne agregate) to je
posredan utjecaj na vodozrani reim tla i oksido-redukcijske procese
- poveava biogenost tla (pozitivan utjecaj na odvijanje amonifikacije, nitrifikacije,
bioloku fiksaciju duika, oksidaciju sumpora)
- toksian utjecaj kiselosti tla:
direktna toksinost H+ iona kod pH < 3
toksinost iona Al3+ i Mn2+ kod pH < 5
posredna toksinost H+ iona aktivacijom tekih metala, poremeaj rada
mikroflore, a posebice Rhizobiuma
- optimalna zastupljenost Ca na AK tla: 6585 % uz 5-15 % Mg i 2-3,5 % K,
tj. za eernu repu na AK:
> 85 % baza uz > 70 % Ca
- gubitak Ca iz tla: ispiranjem iz kiselih tala
koliina oborina > 600-700 mm godinje
- godinje ispiranje je 80-100 kg Ca ha -1, posebice u podrujima s kiselim kiama

Proraun potrebe kalcizacije kiselih tala

Koriste se razliite metode prorauna:
1. na temelju hidrolitike kiselosti i specifine gustoe tla
2. na temelju hirolitike kiselosti, izmjenjivog pH i specifine gustoe tla
3. na temelju pH tla u pufernoj otopini trietanolamina
4. na temelju pH i rezultata EUF analize tla
- esto se koriste tablice s rasponima potrebnih koliina sredstva za kalcizaciju koje
se zasnivaju na izraunu (prema prethodno navedenim metodama) za odreene
razrede kiselosti i teksture tla, a uzimaju u obzir i posebnost biljne vrste

Proraun potrebe kalcizacije kiselih tala

1. na temelju hidrolitike kiselosti i specifine gustoe tla
odreuje se potreba za kalcizacijom kiselih tala kada je Hk > 4 cmol (+) kg -1
prema slijedeem prikazu:
t CaCO3 ha -1 =

dubina kalcizacije (cm) specifina gustoa tla (kg dm-3)

Hk za neutralizaciju do ciljne zasienosti AK bazama (cmol (+) kg -1) / 20

Hk za neutralizaciju = Hk utvrena KIK (1-ciljni V/100)
ciljna zasienost AK tla bazama (ciljni V) moe se usporeivati s ciljnim pH tla:
zasienost AK tla bazama 80 % = pH 6,0
zasienost AK tla bazama 90 % = pH 6,5
zasienost AK tla bazama 95 % = pH 6,9

Proraun potrebe kalcizacije kiselih tala

1. na temelju hidrolitike kiselosti i specifine gustoe tla
2. na temelju hirolitike kiselosti, izmjenjivog pH i specifine gustoe tla
odreuje se potreba za kalcizacijom prema slijedeem prikazu:
t CaCO3 ha -1 za ciljni pH = ciljni pH izmjereni pH t CaCO3 ha -1 za pH 7
7 izmjereni pH
t CaCO3 ha -1 za pH 7 =
(50,04 dubina kalcizacije (cm) specifina gustoa
tla
(kg dm-3) Hk (cmol (+) kg -1) / 100

Proraun potrebe kalcizacije kiselih tala

1. na temelju hidrolitike kiselosti i specifine gustoe tla
2. na temelju hirolitike kiselosti, izmjenjivog pH i specifine gustoe tla
3. na temelju pH tla u pufernoj otopini trietanolamina
odreuje se potreba za kalcizacijom prema Cornell Nutrient Analysis Laboratories:
t CaCO3 ha-1 =

(-50,82 + (13,378 pH) (1,928 pH pHsmp) +

+ (7,315 pHsmp)) (10 / masa tla (g) dubina (cm) / 6)

Proraun potrebe kalcizacije kiselih tala

1. na temelju hidrolitike kiselosti i specifine gustoe tla
2. na temelju hirolitike kiselosti, izmjenjivog pH i specifine gustoe tla
3. na temelju pH tla u pufernoj otopini trietanolamina
4. na temelju pH i rezultata EUF analize tla
- na raspolaganju su pored pH reakcije tla i podaci o sadraju Ca i selektivno
vezujuoj glini, a koriste se i podaci o potrebi usjeva za kalcijem i njegovo
iznoenje prinosom
- potrebna koliina Ca odreena je na temelju pH tla, ciljnog pH, pristupanosti Ca
u tlu (Ca-I frakcija i Ca-Q) i iznoenja Ca planiranim prinosom usjeva
- ovakav nain prorauna umjesto kalcizacije omoguava uvoenje redovite
gnojidbe kalcijem

Materijal za kalcizaciju
- mljeveni CaCO3
- lapor
- dolomit
- saturacijski mulj iz eerana
(Karbokalk iz Tvornice eera Osijek sadri 48,2 % Ca, tj. 70,5 % CaO, 6,5 %
organske tvari, 2 % Mg, 0,57 % N, 330 mg kg -1 P2O5, 500 mg kg -1 K2O, male
koliine Cu, Zn i Mn)
- finijom granulacijom (mljevenjem) sredstva za kalcizaciju raste djelotvornost zbog
vee dodirne povrine sredstva i estica tla

Uinak kalcizacije
- pozitivni uinci na kiselim tlima
- mogue drastine promjene raspoloivosti hraniva (P i mikroelementi)
- obavezan dobar proraun i kvalitetna primjena
- dobro je postupno utjecati na porast pH (uinak na 3-4 godine) jer kalcizacija
radikalno mijenja biloko-fizikalno-kemijska svojstva tla, potrebna je meliorativna
gnojidba i humizacija, a ravnotea se pomie u pravcu mineralizacije humusa to
dovodi do iscrpljivanja i pada produktivnosti tla

Kalcij u biljkama
- preteito se usvaja aktivnom zonom korijena, ali ima miljenja da je usvajanje Ca
meristemskim stanicama pasivan, a vakuoliziranim stanicama aktivan proces
- antagonizam kod usvajanja s kationima, ali i vee usvajnaje NO 3-, Cl- i SO42- moe
smanjiti usvajanje kalcija
- Ehrenbergov zakon (omjer Ca/K)
- Loewov zakon (omjer Ca/Mg)
- obzirom na sposobnost reutilizacije mineralni elementi se dijele u dvije grupe:
pokretljivi elementi: N, P, K, Mg, Cl, Mn
nepokretljivi elementi: Ca, S, Fe, Cu, Zn, B, Mo
- pokretljivost s aspekta mogunosti premjetanja elemenata usvojenih listom:
pokretljivi: N, K, Na, Mg, P, S i Cl
osrednje pokretljivi: Fe, Mn, Zn, Cu, Mo
teko pokretljivi: Ca, B
Ca se slino B, a za razliku od K i Mg u biljkama premjeta ksilemom
(akropetalno) u transpiracijskoj struji, a floemom (bazipetalno) vrlo slabo
poveanu mobilnost Ca2+ u biljci potpomae gnojidba Ca(NO3)2, te folijarna
primjena u kelatnom ili oksalatnom obliku

Kalcij u biljkama
- biljke usvajaju Ca u ionskom obliku kao Ca2+
- u liu je vie Ca nego u korijenu, starije lie bogatije je od mlaeg, dikotiledone
biljke bogatije su od monokotieldonih
- sadraj Ca u biljkama je prosjeno oko 0,5 % u suhoj tvari (od 0,1 5 %)
- preteito je vrsto vezan, a mala se koliina javlja kao elektrolit protoplazme
- konstituent:
- Ca-pektinat u staninim membranama
- fitinska sol u sjemenu (Ca-Mg sol inozitolheksafosfata)
- kristalna tijela oksalata i kalcita
- Ca-fosfatni puferni sustav (neutralizira suvinu kiselost vakuola)
- faktor sinteze oksaloctene kiseline
- CaCO3 inkrustacija u staninim stijenkama biljke

Fizioloka uloga kalcija

- smanjuje hidratiziranost protoplazme, poveava viskozitet i stabilnost
- stabilizira sredinje pektinske lamele stanine stijenke (Ca-pektinat)
- uloga u stabilnosti kromosoma i stanine jezgre
- znaajan za djelovanje fitohormona (-indoloctene kiseline), tj. utjee na aktivnost
apikalnih meristema i posljedica nedostatka je neregularna dioba i diferencijacija
meristemskih stanica
- mala uloga u aktivaciji enzima (nespecifina uloga, mogu ga zamijeniti Mg i Mn)
- regulacija permeabilnosti membrana i propustljivosti elektrona i protona
- zatitna uloga kod toksinog suvika mikroelemenata (osim Mo)
- poveava otpornost na povean sadraj soli u tlu
- neutralizacija organskih kiselina
- iznoenje Ca: krumpir (25 t ha-1) 28 kg ha-1, penica (6 t ha-1) 20 kg ha-1

Nedostatak i suviak kalcija

1. simptomi se prvo opaaju na mlaem liu kao kloroza
2. sporiji rast biljaka
3. sporiji rast korijena
4. biljke izgledaju grmoliko
5. kasnije nastupa nekroza mlaeg lia od vrha i rubova (tamna boja lisnih ila)
6. lie se uvija
7. biljke polijegaju zbog slabljenja staninih stijenki
8. pojaana aktivnost enzima pektinaze uzrokuje autolizu staninih stijenki
parenhima (jabuka, rajica) to rezultira gorkim jamicama bitter pit
9. tamnosmee zone s odrvenjelim i zaepljenim provodnim sudovima (melaninske
tvari nastale oksidacijom slobodnih fenola u kinone)
10.polen je slabe klijavosti

poljski pokusi s ozimom penicom:

prednje povrine su bez kalcizacije (pH = 4.0)
povrine u pozadini s kalcizacijom

rezultat kalcizacije poljskih pokusa s kukuruzom:

prednje povrine bez kalcizacije sa simptomima nedostatka P i Mg
povrine u pozadini s kalcizacijom

rezultati kalcizacije poljskih pokusa kelja:

lijeva povrina bez kalcizacije (pH = 4.2)
povrina desno s kalcizacijom

duhan u hidroponu s 0,2 mM Ca/l

slab razvoj, mala biljka,
klorotine pjege zbog deficita Ca

duhan u hidroponu s 0,15 mM Ca/l

meuilna kloroza i nekroza lista
licolika deformacija mlaeg lista

biljka kukuruza s mladim listom svinutim prema dolje zbog

nedostatka Ca

svijanje i odumiranje mladog

lista sirka zbog nedostatka
Ca

- lijevo: suncokret sa uvelom i svinutom stabljikom prije formiranja cvata zbog nedostatka Ca
- desno: suncokret sa prelomljenom i odumrlom stapkom cvati zbog nedostatka Ca (pH tla 5,0)

uljana repica sa svinutom stapkom cvati zbog nedostatka Ca u ranijoj (lijevo) i kasnijoj
(desno) fazi razvoja

gorke jamice na plodu jabuke zbog

naruenog (K+Mg)/Ca odnosa u usplou

list vinove loze sa simptomima nedostatka P

i Mg zbog neprovedene kalcizacije

trule vrha ploda paprike zbog

nedostatka Ca

list celera s razliito razvijenim

simptomima deficicta Ca

deficit Ca:
rajica s rubnom klorozom i nekrozom
rubovi listova svinuti prema gore

deficit Ca:
trule vrha ploda rajice
deficit Ca induciran visokom
gnojidbom rajice s K i P u
pokusima u posudama

s lijeva na desno
trule vrha ploda rajice u pokusu u
posudama s 0 2 8 16 g Ca kao
CaCO3 po posudi

trule vrha ploda rajice u pokusu u

posudama zbog Ca deficita

rubovi mladih listova krastavca su

svinuti i list poprima kupast oblik
tijekom daljeg rasta

kupasto svijanje, kovranje i nekroza vrhova lista uslijed Ca

deficita (lijevo) u usporedbi sa zdravom biljkom (desno)

odrvenjele smee zone u korijenu 13 tjedana

stare biljke

raspuklina tkiva korijena mrkve zbog Ca deficita

rubna kloroza najmlaih listova

analiza lista: 0,8 % Ca
normalan rang 1,5 3,5 % Ca
deficit < 1,0 % Ca

plod s manjim (lijevo) i veim

(desno) deficitom Ca
analiza ploda: 0,07 % Ca
normalan rang 0,1 0,2 % Ca
deficit < 0,08 % Ca

lijevo:
trule vrha plodova s
deficitom Ca
oteeni plodovi sadre
<0,08 % Ca, a zdravi
0,12-0,25 % Ca

desno gore i dolje:

natruli plodovi ranije
sazrijevaju i nejestivi su

rub postaje sme na osnovi listia

analiza lista: 0,18 % Ca

lponekad isti na vrhu pouti prije

razvijanja bilo kakvih smeih zona
analiza lista: 0,08 % Ca

rub lista se ukovri to rezultira kupastim oblikom lista

intervenalno se razvijaju mala smea i smee-crna podruja na mlaem listu
analiza lista: 0,23 % Ca; deficit: < 1,0 % Ca;

normalan rang: 1-1,8 % Ca