Fakultet elektrotehnike, strojarstva i

brodogradnje
Studij automatika i sustavi

Moderna Fizika
Predavanje 11

Supravodljivost

Dr. sc. Nikola Godinovic

(Nikola.Godinovic@fesb.hr)

Otkrie supravodljivosti
Niksotemperaturna fizika zapoela je 1908 godine kad je Danski fiziar
Kamerlingh Onnes uspio ukapljiti helij koji pri normalnom tlaku isparava na
temperaturi od 4,2 K.
Tri godine kasnije, 1911, K. Onnes i njegov asistent uoili su supravodljivost
kod metala na niskim temperaturama.

Elektrini otpor platine kao i mnogih dobrih vodia poput bakra, srebra i zlata ne
prelaze u supravodljivo stanje mada im otpor opada s temeparturom i ovisi o
istoi
iva na 4,15 K ima nemjerljivo mali elektrini otpor.
Samo 27 elemenata prelaze u supravodljivo stanje pri normalnom tlaku, a mnogi
prelaze u supravodljivo stanje na temperaturama manjim od 4,2 K.
Preko 1000 slitina i spojeva prelazi u supravodljivost pri niskim temperaturama.

Povijesni pregled
1913 K. Onnes dobio Nobelovu nagradu za otkrie

supravodljivosti.
Ubrzo otkriveno da elektrini otpor brojnih metala pada
na nulu kad im temperatura padne ispod odreene
vrijednosti koju zovemo kritina temperatura T c.
Magnetska svojstava supravodia studirali su Messienr i

Ochsenfeld i 1933 uoili:

kod nekih vrta supravodia dolazi do izbacivanja vanjskog

magnetskog polja kad se ohlade ispod kritine temperature
Kad iznos magnetskog polja naraste iznad odreene vrijednosti
a koja ovisi o temperaturi nestaje supravodljivosti Bc(T)

1935 braa Fritz i Heinz London fenomenoloki objanjavaju

pojavu supravodljivosti,
Prirodu i nastanak supravodljivog objasnili su J. Bardeen, L.
N. Cooper i J. Robert Schrieffer (BCS teorija, 1957)
3

Supravodljivi elementi
Mnogi elementi su supravodljivi
Zanimljivo je da elementi koji su dobri vodii

pri niskim temperaturama ne prelaze u

supravodljivo stanje (!?)

Svojstva supravodia tipa I

Kritine temperature i magnetsko polje za neke materijale. Kritina temperatura

se mijenja u prisustvu magnetskog polja. Kad magnetsko polje naraste iznad
kritinog polja Bc na danoj temperaturi supravodljivost nestaje i obratno na
danom polju B kad temperatura naraste iznad Tc opet nestaje supravodljivosti.

Supravodii tipa I se ne mogu koristiti za izgradnju snanih

elektromagneta, jer im je kritino magnetsko polje vrlo malo, pa
magnetsko polje koje se javlja i pri relativno malim strujama prevodi
5
sistem iz supravodljvog u normalno stanje.

Svojstva supravodia tipa I Meissnerov efekt

(1933)
Magnetsko polje postoji u supravodiu

kad je T>Tc, kad temperatura

supravodia padne ispod Tc uz uvjet da je
B <Bc u suprovodiu nema magnetskog
polja, supravodi izbacuje magnetsko
polje van.
Supravodi je idealan dijamagnet
m=-1.
Javljaju se povrinske struje koje

proizvode magnetsko polje upravo takovo

da ponitava vanjsko polje unutra vodia,
to je Meissnerov efekt.
Messinerov efekt se ne javlja u savrenom
vodiu iji otpor pada na nulu ispod odreene
temperature.
Supravodljivost je posebno stanje
materije

B o (1 m ) H m 1, B 0

Svojstva supravodia tipa I Meissnerov

efekt
Magnetsko polje se izbaciju iz
supravodia zbog povrinskih
struja.

B( x) Bo e x

Ove povrinske struje nisu

ograniene na infinitezimalno
tanki povrinski sloj, ve su
prisutne u povrinskom sloju
debljine
oko
100
nm
te
magnetsko B( x) B e x
polje
o
eksponencijalno opada:

Ovisnost magnetskog polja (B) u spuravodii

o vanjskom magnetskom polju

Londonova dubina prodiranja

ovisi o temperaturi, premaMagnetskog polja (B) unutar spuravodia x>0,
empirijskoj formuli,
T dubina
Polje van supravodia x<0 je Bo

(T ) 1

prodiranja pri 0 K.
T

1
2

Svojstva supravodia tipa I Meissnerov efekt

Pojava da idealni vodi (otpor jednak nuli) izbacuje magnetsko polje se dade
objasniti Lenzovim pravilom. Naime u idealnom vodiu kad ga se stavi u
magnetsko polje poteku struju koje stvaraju magnetsko polje koje se protivi
promjenu koja ih izaziva a u ovom sluaju to je poveanje polja u vodiu.
Kako je vodi idealan potekle bi struje koje bi stvorilo magnetsko polje koje bi
se u potpunosti ponitilo s vanjskim poljem.
Supravodi se u magnestkom polju ponaa drugaije od vodia:

Uzorak se nalazi u magnetskom polju indukcije B

Hladimo ga dok ne postane supravodljiv
Prema Maxwellovim jednadbama odnosno Lenzovom pravilu nije bilo nikakve
promjene toka magnetskog polja, te bi u njegovoj unutranjosti polje moralo ostati
isto, ali eksperimenti jasno ukazuju da to nije tako, ve da polje zaista pada na nulu
unutar supravodia.

Supravodi izbacuje silnice magnetskog polja, iako smo u poetku imali

uzorak u kojem je bilo magnetsko polje a kad smo uzorak preveli u
supravodljivo stanje u vodii vie nema polja B=0.
Savrena vodljivost (otpor =0) i supravodljivost nisu jednaki s obzirom na
ponaanje u magnetskom polju. Kod savrenog vodia gui se vremenska
promjena magnetske indukcije dok se kod supravodia gui sama magnetska
indukcija.

Razlika izmeu supravodia i vodia

Supravodi

Savreni

vodi
9

Ilustarcija levitacije

10

Supravodii tipa II - svojstva

1957 ruski fiziar Abrikosov predvidio

drugaije ponaanje supravodia u

magnetskom polju a zatim su i otkriveni
supravodii koji imaju dva kritina
magnetska polja Bc1 i Bc2 -supravodii tipa
II.
Kad je B< Bc1 uzorak se supravodljiv i
perfektan dijamagnet kao i supravodii tipa I.
Kad je Bc1 <B< Bc2 uzorak materijala je u
jednom mijeanom stanju, vortex state
(vrtlono stanje). U tom stanju magnetsko
polje lokalizirano prodire u uzorak (cijevi)
ali ga ne provodi u normalno stanje. U uzorku
postoji lokalizirano magnetsko polje koje je
kvantizirano a kvant tog polja zovemo
flukson.
Supravodii tipa I su gotovo svi isti metali, a
supravodii tipa II su razliite legure.
11

Supravodii tipa II - svojstva

Na
mjestu
gdje
cijev
magnetskog polja prolazi kroz
uzorak vlada normalno stanje,
promjer tog podruja je reda
veliine dubine prodiranja, a izvan
tog
podruja
uzorak
je
u
supravodljivom stanju.
Kako vanjsko polje B raste, raste i
gustoa cijevi magnetskog toka
rdok konano pri B>Bc2 uzorak
prelazi u normalno stanje.
Lokalizirana
podruja
supravodljivosti postoje pri jako
velikim poljima te se od takvih
materijala mogu rade supravodljivi
elektromagneti za iznimno jaka
polja: LHC magnetski dipoli ije je
magnetsko polje 9 T, magneti za
NMR.
Magneti sa eljeznom jezgrom
jedva postiu polje malo vea od 2
T.

Ovisnost magnetskog polja i

magnetizacije u supravodiu tipa II u
ovisnosti o vanjskom magnetskom polju

Kritian temperatura Tc i kritino

magnetsko polje Bc2za supravodie tipa II
12

Supravodii tipa II - svojstva

Slika a.) gornje kritino polje Bc2 kao funkcija

temperature za nekoliko materijala supravodia tipa II

Slika b.) prikazuje kritinu gustou struje Jc i kritinu
temperaturu Tc i gornje kritino polje Bc2.
13

Primjer

Treba konstruirati solenoid ija je ica od legure Nb3Al, koja ima gornje
kritino polje 32 T na T=0K i kritinu temperaturu T=18 K. Promjer ice
je 1 mm, solenoid se namata na uplji cilindar promjera 8 cm i duine 99
cm i ima 150 zavoja po centimetru duine. a.) Kolika treba biti struja da
se u centru solenoida dobije polje od 5 T. b.) Koja je maksimalno
doputena struja kroz solenoid ako se on dri na temperaturi od 15 K a
da ostane u supravodljivom stanju.

B o nI
I

n 150 / cm 1,5 10 4 zavoja/m, B 5 T

B
5T

365 A
o n 4 10 7 ( N / A2 )(1,5 10 4 m 1 )

B(15)=9,78 T
I

B
9,78T

518 A
o n 4 10 7 ( N / A2 )(1,5 10 4 m 1 )

14

Stalne struje & kvantizacija

toka

Kako supravodii imaju R=0 za istosmjernu struju, jednom kad se uspostavi struja

u supravodiu ona tee i bez vanjskog izvora napajanja, to je i eksperimentalno

potvreno. U Velikoj Britaniji tekla je struja kroz poluvodi pune 2,5 godine, sve
dok zbog trajka prijevoznika nije bio isporuen tekui helij za odravanja T<Tc.
Razmotrimo krunu petlju od supravodljiva materijala, u normalnom stanju T>Tc i
vanjskom polju B i zatim prevedimo petlju u supravodljivo stanje sniavanjem
temperature T<Tc.
U supravodljivom stanju polje B=0 unutar uzorka, ali linije polja B i dalje prolaze
kroz povrinu koju omeuje petlja, slika a.)

Kad se iskljui vanjsko magnetsko polje

magnetski tok kroz povrinu koju omeuje
petlja je zarobljen jer se magnetski tok ne
moe mijenjati. Supravodljiva petlja sprjeava
da tok padne na nuli jer se inducira struja u
petlji zbog iskljuenja vanjskog polja. Ako je otpor istosmjernoj struji zaista
jednak nuli onda kroz petlju mora tei stalna struja. Eksperimentalni
rezultati
ukazuju da e tei stalna struja vie od 100 000 godina te da je otpor
-26

<10
m

E ds

B dS
S

E 0 u supravodicu te slijedi

15

Stalne struje
Razmotrimo to bi bilo da se petlja ohladila ispod

Tc a bez prisustva vanjskog polja.

Kad se ukljui vanjsko polje, a petlja je i dalje na

T<Tc tj. u stanju supravodljivosti te je idealan

dijamagnetik pa unutar sam petlje ali i unutar
povrine koje omeuje petlja nema magnetskog
polja.
Ponovo je u petlji inducirana struja koja stvara
takovo magnetsko polje koje se u potpunosti
ponitava s vanjskim magnetskim poljem.
Ova struja prestaje tei kad se iskljui vanjsko
magnetsko polje.
16

Kvantizacija magnetskog toka

Fenomen izbacivanja magnetskog toka vrijedi samo

za jednostavne topoloke objekte. Kad supravdoi

ima topologiju poput krue petlje magnetski tok je
zarobljen i odrava se stalnim protokom struje.
Polazei od pretpostavke da je supravodljivost
kvantni fenomen, Fritz London predlae kvantizaciju
magnetskog toka u kvantima h/e, daljnje analize i
mjerenja su pokazala da je kvant magnetskog polja
tj. flukson h/2e

Magnetski tok je kvantiziran ako je proizveden

zatvorenom supravodikom
magnetskog toka je:

strujom,

kvant

17

BCS Teorija
Prema klasinoj slici dio otpornosti proizlazi iz sudara

slobodnih elektrona s ionima koji titraju zbog

termikog pobuenja a dijelom zbog nepravilnosti
kristalne reetke radi neistoa ili defekata.
Ovakva klasina slika ne moe objasniti supravodljivo
stanje, jer elektroni u metalu uvijek doivljavaju
sudare pa otpor nikad ne moe biti nula.
Eksperimentalno uoavanje izotopnog efekta 1950tih godina ukazivalo je na znaaj gibanja kristalne
reetke za pojavu supravodljivosti.
Uoeno je da kritina temperatura ovisi o masi
izotopa. Npr. za 199Hg Tc=4,161, za 200Hg Tc=4,153, a
za 204Hg Tc=4,126, smanjenje Tc s rastom mase
izotopa.
Karakteristine frekvencije vibracija kristalne reetke
su proporcionalne M-1/2 (=(k/M)-1/2)
18

BCS teorija efekt izotopa

1957 Bardeen, Cooper i Schrieffer

(BCS teorija) su iznijeli teoriju

supravodljivosti koja je uspjeno
objanjavala
svojstva
supravodljivosti.
Temeljna ideja BCS teorije je da u
supravodljivom
stanju
dva
elektrona formiraju vezano stanje
koje zoveno
Cooperov par,
elektroni se meusobno privlae.
Zbog
meusobnog
privlaenja
elektrona sistem prelazi iz stanja
vie energije (normalno stanje) u
supravodljivo stanje (stanje nie
energije)
Kako se zbiva vezanje (privlaenje)
dva elektrona u Cooperov par?

Pomou kristalne reetke

19

BCS teorija Cooperov par

Elektroni

u blizini Fermijeve energije formiraju

Cooperov par, to je sistem od dva vezana
elektrona iji su spinovi i koliine gibanje suprotne.
Medijator vezanja elektrona su titranja kristalne
reetke. Kad jedan elektron proe kroz reetku
trenutno privue ione to rezultira u poveanju
gustoe pozitivnog naboja u tom podruju te je
drugu elektron privuen u to podruje poveane
gustoe pozitivnog naboja prije nego to se
reetka vratila u svoje ravnoteno stanje. ( the
following electron surf on the virtual wake of the
leading elektron )
Privlana sila izmeu dva elektrona koji formiraju
Cooperov par je rezultat elektron-reetka-elektron
interakcija ili privlana sila je rezultat izmjene
fonona, fonon je kvant titranja reetke.
Kad struja ne tee kroz supravodi, koliine gibanja
elektrona su jednake i u suprotnom smjeru a kad
tee struje, iznos koliine gibanje jednog elektrona
je neznatno vei.
20

BCS teorija Cooperov par

Cooperovi par je bozon pa svi Cooperovi parovi mogu biti u istom kvantnom

stanju, za razliku od elektrona koji su fermioni i podvrgavaju se Paulijevu principu

iskljuenja.
U BCS teoriji osnovno stanje je stanje kad svi elektroni formiraju Cooperove
parove, te kako im je spin nula njihove valne funkcije su sfernosimetrine.
Nesavrenosti i vibracije kristalne reetke koje raspruju elektrone u normalnom
stanju ne utjee na Cooperove parove.
udno je da vibracije reetke koje dijelom doprinose otpornosti u normalnom
stanju su odgovorne za mehanizam koji vee elektrone u Cooperove parove to
dovodi do prijelaza u supravodljivo stanje.
Zato bakar, srebro i zlato koji imaju neznatne vibracije reetke na sobnim
temperaturama i zbog toga us dobri vodii pri niskim temperaturama ne prelaze
u supravodljivo stanje, dok olovo, iva, itd, tj. relativno slabi vodii zbog snanih
vibracije reetke na sobnim temperaturama prelaze u supravodie na niskim
temperaturama.
Supravodljivo stanje je kolektivno stanje Cooperovih parova, kondenzacija svih
Cooperovih parova u isto kvantno stanje ini da se sistem ponaa kao jedan veliki
kavntno mehaniki sistem ili molekula koja je kavntizirana na makroskopskoj skali.
Kondenzirano stanje Cooperovih parova je predstavljeno jednom jedinom valnom
funkcijom koja se protee du itavog volumena uzorka u supravodljivom stanju.
Zato da bi rasprenje reduciralo koliinu gibanja jednog Cooperovog para treba
istovremeno reducirati koliine gibanja svih Cooperovih parova (sve ili nita). Ne
moe se promijeniti brzina jednog Cooperovog para bez da se ne promijeni brzina
ostalih.

21

BCS teorija zabranjena zona

Stabilnost supravodljivog stanja kritiki ovisi o korelaciji izmeu Cooperovih

parova.
Teorija u biti objanjava supravodljivost preko energijskih razina jedne
makromolekule i postajanjem zabranjene energijske zone izmeu osnovnog
stanja i pobuenog stanja
irina zabranjene zone u supravodiima je jako mala, oko kT c~10-3 eV na 0 K,
usporedbi s Eg~ 1eV kod poluvodia ili nekoliko eV kod izolatora.
irina zabranjene energijske zone je u biti energija koja je potrebna da se razbiju
Cooperovi parovi, BCS teorija na 0 K daje.
Iz izmjerene ovisnosti elektronskog toplinskog kapaciteta koja se ponaa po
eksponencijalnom zakonu ( e-/kT), =Eg/2, moe se odrediti Eg

E g 3,53 kTc
U uzorku u supravodljivom stanju energija zauzetih stanja se
smanjuje uslijed formiranja Cooperovih parova, to rezultira
zabranjenom zonom izmeu zauzetih stanja i pobuenih stanja.
22

BCS teorija zabranjena zona

Vrijednosti zabranjen zone koje predvia BCS teorija prema
E g 3,53 kTc
relaciji
su u dobrom
slaganju s izmjerenim vrijednostima danim u donjoj tablici za
razliite supravodie na 0 K.
Slika lijevo prikazuje kako termiki pobueni individualni
elektroni u interakciji s Cooperovim parovima smanjuju Eg
kontinuirano od vrne vrijednosti na oko 0 K na nulu na T=T c

23

BCS teorija i kritino polje

Dva elektrona u Cooperovom paru imaju

suprotne spinove pa kad se supravodljivi uzorak

nae u vanjskom magnetskom polju, energija
jednog elektrona poraste a drugog se smanji.
Ako je magnetsko polje dovoljno snano
energetski je povoljnije da se razbije Coperov
par u stanje s paralelnim spinovima to
uzrokuje prijelaz iz supravodljivog u normalno
stanje.
Iznos magnetskog polja koji uzrokuje razbijane
Cooperovih parova je kritino magnetsko polje
Bc.
24

Jo o supravodljivosti &
Uvodljivosti
normalnom stanju struja je posljedica gibanja slobodnih elektrona.
Slobodna estica je predstavljen ravnim valom koji se kroz savrenu

kristalnu reetku iri bez rasprenja (refleksije, transmisije). Ali

reetka nije savrena, na konanoj temperaturi reetka se
kontinuirano i nepredvidljivo deformira (generiraju se fononi) a to
uzrokuje rasprenje ravnih valova koje se oituje u elektrinoj
otpornosti. ak i na T=0, rubovi uzorka, povrina uzorka tj. konana
dimenzija uzorka te neistoe, ine da otpor nije jednak nuli.
Suparvodljivost je fazni prijelaz, pri emu se javljaju makroskopski
mjerljive pojave.
Za savren vodi (=0) dB/dt=0
Za supravodi, kad se uzorak nalazi u magnetskom polju na T>Tc u u
uzorku postoji magnetsko polje, a kad se prevede u supravodljivo
stanje T<Tc polje se izbacuje iz supravodia, za to treba energija koja
se kompenzira faznim prijelazom u nie stanje u supravodljivo stanje
koje se oituje u formiranju Cooperovih parova
Ne postoje pobuena stanja Cooperovih parova, tako da to nije u
pravom smislu bozon.
25

Tuneliranje kroz potencijalni bedem

estica (elektron) energije E nailazi na

podruje irine L gdje je potenicijalna

energija iznosi U, E<U.
Po klasinoj fizici estica e se
reflektirati jer nema dovoljno energije
da preskoi ili penetrira kroz podruje
bedema.
Primjena Schrodingerove jednadbe i
rubnih uvjeta na valnu funkciju u
podruju I, II i III pokazuje da
amplituda valova materije tj. da valna
funkcija nije nula u podruju II i III.
Postoji mala ali konana vjerojatnost
nalaenja estice iza potencijalnog
bedema tunel efekt
Tunel efekt je eksperimentalno uoen i
brojne su njegove primjene.

T e 2CL koeficijent transmisije

C

2m(U-E)

26

Josephsonov spoj (1)

Brian Josephson u dobi od 20 godina je 1962 teorijskim

razmatranjem predvidio tuneliranje Cooperovi parova bez

otpora kroz izolacijski sloj (aluminijev okis) izmeu dva
supravodia. Efekt je eksperimentalno uoen 1963 (Rowell i
Anderson).
Tuneliranje Cooperovih parova predstavlja struju koja tee
bez vanjskog napona na spoju a ovisi o razlici u fazi izmeu
valnih funkcija koje opisuju Cooperove parova u
e
supravodiima
U supravodiu stanje svih Cooperovih parova opisano je
jednom jedinom valnom funkcijom
, svi Cooperovi
parovi u jednom suparvodiu djeluju koherentno
te imaju situ
I(t) i U(t) struja i napon kroz/na
(t )
fazu I(t ).Ako
je faza u jednomh supravodiu
u razlika
drugom
Josephsonovspoj,
u fazi 2,
1 a (t)
I o sin(2 1 ) I o sin (t ) U (t )
izmeu supravodia, Io-konstanta
e t struja
Josephson je pokazao da 2je
tuneliranja opisana
relacijom:
i

27

Josephsonov spoj (2)

I I o sin(2 1 ) I o sin
Io konstanta, maksimalna struja (kritina struja) kroz spoj pri

nultom naponu, ovisi o povrini dodirnih ploha izmeu

supravodia i izolatora, ovisi o temperaturi i vanjskom
magnetskom polju.
U gornjoj relaciji znaajno je da je faza valne funkcije mjerljiva,
na slian nain kao to je mjerljiva faza elektromagnetskih
valova pri interferenciji. Cooperovi parovi su bozoni (s=0) kao i
fotoni (s=1) te su opisani jednim jedinim valom. Josephson je
pretpostavio da se i kod supravodia mogu oekivati
interferentne pojave ako se na istom mjestu preklope dvije ili
vie valnih funkcija Cooperovih parova.
U Josephsonovu spoju Cooperovi parovi tuneliraju te dolazi do
preklapanja valnih funkcija odnosno interferencije.

28

Istosmjerni Josephsonov efekt

Struja tuneliranja tee kroz spoj i bez vanjskog napona, to nije sluaj kod
normalnih materijala.,

I I o sin(2 1 ) I o sin

Istosmjerna struja je porporcionala sinusu faze i moe poprimiti vrijednosti

izmeu Io i -Io
Sve dok je struja manja od kritine struje Io, otpor je nula i nema pada napona
na Josephsonovu spoju.
Ako se Josphsosnov spoj stavi u magnetsko polje, struja tuneliranja ostaje ali se
kritina struja Io se smanji, te se pojavi otpornost a time i pad napona na spoju.
Josephsonov spoj je suprebzi prekida, prekida napon 10 puta bre od
poluvodikih elemenata, nekoliko pikosekundi. Kako je disipacija snage za tri
reda veliine manja negod kod poluvodia, Josephsonovo spojevi su gotovo
idealno rjeenje za izgradnju superbrzih raunala malog volumena.
Logiki i memorijski ipovi sa tisuama Josephsonovih spojeva su napravljeni i
uspjeno su radili, meutim jo postoje brojni problemi i potrebna su daljnaj
poboljanja

29

Izmjenini Josephsonov efekt

Kad se na spoj narine stalni istosmjerni napon javlja se zauujui

efekt: istosmjerni napon generira izmjeninu struju ija frekvencija

ovisi o iznosu istosmjernog napona, jer se razlika u fazi linearno
mijenja s vremenom proporcionalnodDC2eV
naponu na spoju.
Izmjenina Josephsonova struja je: dt h

I I o sin(2 1 2ft ) I o sin( 2ft )

Frekvencija je odreena relacijom 2eV

gdje je V primijenjeni

f
istosmjerni napon.
h
Za V=1V dobije se f=483,597 MHz. Josepshonov spoj je savren
naponsko-frekventni pretvara
Relacija koja povezuje frekvenciju f i napon V ovisi samo o
fundamentalnim parametrima, te je osnova za definiranje standara
za jedinicu napona tj. za volt.
Danas je standard za napon od 1 V, onaj napon koji na Jospehsnovu
spoju generira izmjeninu struju frekvencije 483 597, 9 GHz.

30

SQUID Supravodljiva kvantna

interferencija
Ureaj kojim se demonstrira supravodljiva

kvantna interferencija je prikazan na slici

desno. Dva Josphsonova spoja se ubace u
supravodljivu petlju, to je ekvivalentno
paraleli dva Jospehsonovih spojeva -SQUID
Superconducting Quantum Interference
Device Struja kroz petlju je zbroj struja kroz jedan i
drugi Josephsonov spoj.
Valne funkcije koje tuneliraju kroz Josephsonove spojeve se
preklapaju te se javlja interferencija a interferentni uzorak slian
je uzroku koji se dobije interferencijom svjetla na dvije pukotine
(Youngov pokus).
Struja tuneliranja kroz Josephsonove spojeve ovisi o fazi valnih
funkcija Cooperovih parova
I Ii01 o
sinnarinutom
1 I 02 sin 2 naponu.
Kad se SQUID nalazi u magnetskom polju, javlja se dodatna

razlika u fazi koja se oituje u promjeni ukupne kritine struje, te

se mogu izmjeriti vrlo slaba polja 10-14 T.
31

SQUID
SQUID-om

se mogu mjeriti jako

mala magnetska polja, kao to su
magnetska polja u ivim biima.
Magnetsko polje u srcu je 10-10 T, u
mozgu 10-15 T.
SQUID
je osjetljiv na promjenu
magnetskog toka za jedan kvant
magnetskog
toka
o=2,07x10-15
Tm2.
Ako se kroz SQUID petlju odrava
konstantna struja onda
napon
oscilira pratei promijene u fazi na
Josepshonovim spojevima a ta
promjena u fazi ovisi o promijeni
magnetskog toka.
Broj oscilacija proporcionalan je
promijeni toka kroz petlju, a tok je
kvantiziran i promjena toka je no

SQUID je moda
najosjetljiviji
instrument koji poznajemo.
Moe detektirati promjenu
magnetskog toka za 1
kvant (flukson). Flukson je
tok magnestkog polja
Zemlje kroz jedno crveno
32

SQUID - primjena
Komercijalno dostupni SQUID ureaji mogu

detektirati promjene magnetskog toka od

=10-21 Tm2, to odgovara energijskoj
rezoluciji od
E= 2/2L=10-32 J za
tipini induktivitet supravodljive petlje L=100
pH.
Koriste se za snimanje modanih i sranih
valova, magnetoencafalografija.
Modane
aktivnosti
popraene
su
generiranjem vrlo slabih magnetskih polja
protokom neurona.
33

Viskotemeparturni supravodii

1986 Bendroz i Muller ucoili su supravodljivost u keramikom oksidnom

materijalu La-Ba-Cu-O u podruju od 30 do 40 K i ve sljedee godine dobili
Nobelovu nagradu (najbre do sada).
Zapoela intenzivna potraga, vrlo brzo su otkriveni novi visokotemperaturni
supravodii, 1987 YBa2Cu3O7- ija je kritina temperatura 92 K.
Novi supravdoljivi materijali su pobudili ogromni interes, jer su se
istraivanja sada mogla raditi i u malim laboratorija, lako jer se proizvesti
metalne okside a kritine temperature su iznad 77 K vrelita tekueg
duika koji je jeftin i vrlo dostupan.
Fiziklani mehanizam kojim je odgovoran za visokotemperaturnu
supravodljivost jo nije jasan.
U prilog BSC teoriju ne ide visoka temepartura i ne uoavanje izotopnog
efekta.
Polaite teorije vsiokotemperaturne supravodljivosti mora saprivanje
elektrona no ne preko fononskih interakcija.
Eksperimentalan istarivanaj ukazuju na direktnu korelaciju izmeu broja
slojeva bakrenog oksida i kritine temperature Tc, koja raste s poveanjem
slojeva bakrenog oksida.
Postoje naznake da bi se dodavanjem slojeva bakar-kisik mogla dostii
kritina temperatura iznad 200 K!.
Visokotemperaturni supravodii sigurno e imati ogroman ekonomski uinak
34

Viskotemeparturni supravodii
-evolucija

35

Supravodljivost kroz Nobelovu

nagradu

36

Primjena supravodia
Da bi dolo do ire primjena supravodia moraju se rijeiti

prilian broj tehniko-tehnolokih problema:

Najvei tehniki problem je kako oblikovati lomljivu kreamiku u

pogone oblike, kao to su ice, trake, tanki filmovi za SQUID, ..
Relativno niska gustoa struje u slitinama kreamike

Elektroenergetske mree s znatno manjim gubicima, lagani

i znatno uinkovitiji elektromotori

Josephsonovi spojevi kao ipovi.
Supravodljive trake za kontake izmeu ipova u raunalu,
to bi omoguilo manji i bri ip te manje zagrijavanje a
time i minijaturnija raunala.
Magnetska levitacija
Supravodljivi magneti za MRI, akceleratore i detktore u
fizici visokih energija.

37

Primjena supravodia

Ve postoje komercijalne linije vlakova

koji levitiraju maglev (magnetic
levitattion) u Njemakoj, Kini i Japanu.
U japanu u podnoju vlaka se nalaze
supravodljivi magneti te vlak levitira
par centimetara iznad pruge na kojoj s
enalaze normalni vodii.
Supravodljivi magneti se koriste u
eksperimentima fizike visokih energija
i u akceleratorima estica.
27 km dugi LHC
akcelerator je
izgraen od oko 1200 supravodljivih
dipola na temperaturi od 1,9 K
(suprafluidni He) a struja oko 11 000 A
stvara polje od 8,9 T. LHC je
najhladniji
poznati
makroskopski
objekt u Svemiru, nime temperatura
kozmikog pozadinskog zarenja je
oko 2,7 K.

Shanghai Maglev Train

Laboratorijski maglev
38