OSNOVE STEHIOMETRIJE

Relativna atomska i molekulska masa,

mnoina, molarna masa
Relativna atomska masa (Ar) je broj koji kae koliko je puta
prosjena masa atoma nekog elementa vea od unificirane
atomske jedinice mase (u).

ma ( A E)
Ar (E)
u
u = 1/12 ma(12C) = 1,6605 1027 kg

Relativna molekulska masa (Mr) je broj koji kae koliko je puta

masa molekule nekog spoja vea od unificirane atomske
jedinice mase (u).
A

ma ( E)
Mr (E)
u

Mol je ona koliina (mnoina) tvari definirane kemijske

formule koja sadri onoliko jedinki koliko je atoma prisutno
u tono 0,012 kg (= 12 g) nuklida ugljika 12C.
U 0,012 kg 12C ima (6,022 045 0,000 031) 1023 atoma 12C.
Avogadrova konstanta broj formulski jedinki u 1 molu tvari

L NA 6,022 1023 mol1

N
n
NA

Kada se odvagne onoliko grama neke tvari definirane kemijske

formule koliko iznosi relativna atomska/molekulska masa te
tvari odvagan je tono 1 mol te tvari, odnosno Avogadrov
broj formulskih jedinki.
Molarna masa (M)

M Ar g mol1
M Mr g mol

m
n
M

a)Koliko je potrebno odvagati natrijeva

karbonata da bi mnoina tvari bila 0,250 mol?
b)Izraunaj brojnost ion natrija u tom uzorku.

Kemijska formula
Kemijskom formulom se iskazuje sastav iste tvari.
empirijske formule i molekulske formule
empirijska formula najmanji cjelobrojni omjer broja atom
elemenata u spoju

prava kemijska formula vrstu atoma i pravi broj atom u

formulskoj jedinki spoja
7

Nikotinamid (tzv. vitamin PP) jedan je od dvaju

oblika vitamina B3. Njegov elementni sastav je:
59,01 % C; 4,95 % H; 22,94 % N i 13,10 % O.
Izraunaj empirijsku formulu toga spoja.

Jedna anorganska sol karakterizirana je

sljedeim postotnim sastavom: 29,08 % natrija,
40,56 % sumpora i 30,36 % kisika.
Odredi najjednostavniju formulu te soli.

10

Stehiometrija kemijskih reakcija

jednadba kemijske reakcije zapis koji pokazuje
kvalitativno (to?)
to? i kvantitativno (u kojem omjeru?)
omjeru?
koje tvari ulaze u kemijsku reakciju (reaktanti) i koje
nove tvari nastaju u toj kemijskoj reakciji (produkti)
mora biti izjednaena po masi i po naboju,
npr.:
Na SO
2
4
5Fe2+

+ CaCO3 + 2C Na2CO3 + CaS + 2CO2

+ MnO-4 + 8H+ 5Fe3+ + Mn2+ + 4H2O

11

 stehiometrijski koeficijenti u jednadbi kemijske

reakcije predstavljaju odnos broja molova (odnos
mnoin) sudionik reakcije
neovisno o masi ili volumenu pojedinog reaktanta u
reakcijskoj smjesi, reaktanti uvijek reagiraju u
mnoinskom omjeru zadanom stehiometrijskim
koeficijentima, a produkti nastaju u omjeru koji je
takoer odreen steh. koeficijentima

12

Omjer mnoina
Natrijev sulfat s kalcijevim karbonatom uz
elementarni ugljik kao reducens reagira prema
jednadbi:
Na2SO4 + CaCO3 + 2C Na2CO3 + CaS + 2CO2.
Kada se za reakciju upotrijebi 100 g Na2SO4,
izraunaj:
a) masu utroenog kalcijeva karbonata
b) koliko grama CaS moe nastati
c) volumen osloboenog CO2, preraunato na
t = 25 C i p = 1,0 bar.

13

Postupak:
1.) Napisati jednadbu kemijske reakcije
2.) Izjednaiti jednadbu kemijske reakcije
3.) Napisati omjer mnoin traenog i zadanog
sudionika reakcije.

14

15

16

Iscrpak reakcije
Butan-1-ol s bromovodinom kiselinom reagira
prema jednadbi:

CH3(CH2)3OH + HBr CH3(CH2)3Br + H2O.

U jednom je eksperimentu za reakciju
upotrebljeno 15,3 g alkohola dok je kiselina
bila u suviku. Izolirano je 14,5 g organskog
produkta. Izraunaj iscrpak reakcije.

17

18

Mjerodavni reaktant
Reakcijom eljezovog(III) oksida i ugljinog
dioksida nastaje eljezov(III) karbonat.
Izraunaj mnoinu produkta koji, u
odgovarajuim uvjetima, nastane ako se pomijea
1,00 mol Fe2O3 i 2,00 mol CO2.

19

 LIMITIRAJUI (MJERODAVNI) REAKTANT

reaktant koji se tokom reakcije u potpunosti
potroi

vs.
REAKTANT U SUVIKU
reaktant kojeg je prilikom provoenja reakcije
bilo upotrebljeno vie nego to je izreagiralo
s drugim (mjerodavnim) reaktantom

20

21

22

23